Nokta (Skaler) arpm

Statikte bazen iki doru arasndaki ann, veya bir

kuvvetin bir doruya paralel ve dik bileenlerinin
bulunmas gerekir. ki boyutlu problemlerde trigonometri
ile zlebilir, ancak 3 boyutluda zm iin vektr
yntemleri uygulanmaldr.
Skaler arpm, iki vektrn arpm iin zel bir
yntemdir.
A ve B vektrlerinin skaler arpm, AB eklinde yazlr
ve A skaler arpm B diye okunur. A ve Bnin
byklkleri ile iki vektr arasndaki ann kosinsnn
arpm olarak tanmlanr.

A B A B cos
0 180
o o
1
 Bu arpma skaler arpm veya nokta arpm da
denir. Bu ilemin kurallar :
Deime zellii (komtatiflik )
Skaler ile arpm
Dalma kural (distributiflik)

A B B A

a( A B) (aA) B A (aB)

A ( B D) ( A B) ( A D)

2
 Kartezyen vektr formlasyonu
Formln kullanarak kartezyen
A B A B cos birim vektrlerin arpmn bulmak
iin kullanlabilir.
rnein: i i (1)(1) cos 0o 1 i j (1)(1) cos 90 o 0
j j 1 k k 1 i k 0 k j 0

3
 Uygulamalar
Skaler arpmn mekanikte iki nemli uygulama
alan vardr:
1) ki vektr veya kesien dorular arasndaki a

A B A B cos

1 A B
cos ( ) 0 180
AB

A B Ax Bx Ay B y Az Bz
4
 Uygulamalar
2) Bir vektrn bir doruya paralel ve dik bileenlerinin
bulunmas:

Aa: a-a dorultusundaki A vektrnn bileeni. Ann izdm de denir.

a-ann dorultusu ua birim vektryle belirlenmise, Aa vektrnn iddeti
skaler arpmla bulunabilir.

Aa A ua (ua 1)
Aua cos A cos

Aa A ua eklinde bulunur.
5
 A vektrnn dik bileeni:

A A Aa A A Aa A ( A cos )ua


1 A u a

cos A A sin veya
A

A A2 Aa ' den bulunur.
2

1 A B
cos ( ) 0 180
AB 6
 RNEK 6

ekilde verilen
F kuvvetinin
AB ubuuna
paralel ve dik
bileenlerini
bulunuz.

A (0; 0; 0) B (2; 6; 3) rB 2i 6 j 3k

7
i i (1)(1) cos 0o 1 i j (1)(1) cos 90 o 0
j j 1 k k 1 i k 0 k j 0 8
 Noktasal Cismin Dengesi
Bu blmde;
Kuvvetleri
bileenlerine ayrma
ve kartezyen vektr
eklinde ifade etme
yntemleri noktasal
cismin dengesini
ieren problemlerin
zmnde
kullanlacaktr.

Blm 3 9
 Noktasal Cismin Dengesi
Denge Koulu: Bir maddesel noktaya etkiyen btn
kuvvetlerin bilekesi sfrsa maddesel nokta dengededir.

Bir parack, balangta hareketsizken halen

duraan halde bulunuyorsa veya balangta
hareketli iken halen sabit hza sahipse
dengededir.
denge veya statik denge ifadesi ou zaman
durmakta olan bir nesneyi tanmlamak iin
kullanlr.

10
 Denge durumunu korumak iin Newtonun birinci hareket
kanununu salamak gereklidir: bir parack zerine etkiyen
bileke kuvvet sfr ise, parack dengededir.

F 0
Bu forml denge iin gerekli koul olmakla kalmayp, ayn
zamanda yeterli kouldur. Bu durum Newtonun ikinci
hareket kanunu ile ortaya konur.

F ma ma 0 a 0
Parack sabit hzla hareket etmekte veya durmaktadr

11
 Serbest Cisim Diyagram
Denge denklemini doru uygulayabilmek iin, parack
zerine etkiyen tm bilinen ve bilinmeyen kuvvetleri
hesaba katmak gerekir. Bunun iin parac
evresinden soyutlanm ve serbest olarak gsteren bir
ema izilir.
Parack zerine etkiyen tm kuvvetleri gsteren bu
izime serbest cisim diyagram denir.
Serbest cisim diyagramn izerken kullanlan iki balant
tipi :
Yaylar
pler ve makaralar

12
 Yaylar
Mesnet olarak lineer elastik bir yay
kullanlyorsa, yayn uzunluu, zerine etkiyen
kuvvet ile doru orantl olarak deiir.
Yaylarn elastikliini tanmlayan : yay sabiti (k)

F ks
s l l0

l0 0.4 m k 500 N / m l 0.6 m l 0.2 m

F ks (500 N / m)(0.6m 0.4m) 100 N
F ks (500 N / m)(0.2m 0.4m) 100 N 13
pler (Kablolar) ve Makaralar
Tm kablolarn ihmal
edilebilir bir arla sahip ve
uzayamaz olduu kabul
edilecektir.
Kablolar sadece ekme
kuvveti tarlar ve bu kuvvet
daima kablo dorultusunda
etki eder.
ekilde herhangi bir
asnda, kablo uzunluu
boyunca sabit T gerilmesi
olumaktadr.

14
Serbest Cisim Diyagram izme Yntemi

ncelikle yaplmas gereken;

Uygun bir parack belirlendikten sonra buna etkiyen
kuvvetleri gsterebileceimiz serbest cisim
diyagramn basit bir ekilde izmektir.
15
 1.adm: parack evresinden soyutlanarak, serbest kald
dnlerek genel hatlaryla izilir.

2.adm: parack zerine etkiyen btn kuvvetler gsterilir. Bu

kuvvetler cismi hareket ettirmeye alan aktif kuvvetler
ve/veya hareketi nleme eilimi olan kstlamalar ve
mesnetlerin neden olduu tepki (reaktif) kuvvetleridir.

3.adm: bilinen kuvvetler uygun byklk (iddet) ve

dorultularla (yn) iaretlenmelidir. Bilinmeyen kuvvetlerin
iddet ve yn ise harfle gsterilir.

Bir kuvvetin etki izgisi biliniyor, ancak yn ve iddeti

bilinmiyorsa, kuvvet ynn tanmlayan ok ucu varsayma
gre seilir. Doru yn iddet bulunduktan sonra iaretlenir.
Tanm gerei iddet daima pozitiftir, zm negatif bir skaler
verirse eksi iareti kuvvetin ucunun veya ynnn bata
varsaylann tersi ynde olduunu gsterir.

16
rnek 7

C noktasnn serbest cisim

diyagramn iziniz.

17
 Dzlemsel Kuvvet Sistemleri

x-y dzleminde bulunan

kuvvetlerin dengede olmas
iin vektrel toplamn sfr
olmas gerekir.
Bu vektrel denklemin
sfra eit olmas iin x ve y
bileenleri sfra eit
olmaldr.
Bu iki denklem en ok iki
bilinmeyen kuvvetin
bulunmas iin kulanlr.
F 0
Fx i Fy j 0 Denklemlerde kuvvetlerin
ynleri de dikkate
F x 0 F 0
y
alnmaldr.

18
 Skaler gsterim
Bileenlerin gsteriminde skaler notasyon kullanlacaktr.
Her bir bileenin yn serbest cisim diyagramnda
bileenin ok ynne kar gelen bir cebirsel iaret ile
ifade edilir. Bir kuvvet bileeninin iareti bilinmiyorsa,
alnan yn pozitif olur, zm negatif karsa kuvvet
ynnn ters olduu anlalr.

rnein,

F x 0 F 10 0 F 10 N

19
rnek 8
D silindiri 60 kgdr. BA ve BC
kablolarnda oluan ekme
kuvvetlerini bulunuz.

20
21
rnek 9
8 kglk lambann ekildeki
gibi tanabilmesi iin AC
kablosunun uzunluu ne
olmaldr?

lAB=0.4 m (deforme
olmam boy)

22
23
 dev 7

ekilde gsterilen
kablolarda 0.5 kNun
zerinde ekme
kuvveti olumamas
iin asl olan kovann
arln (W)
W bulunuz.

24
 Boyutlu Kuvvet Sistemleri
Parack dengesinin
salanmas iin:

Parack zerine etkiyen

kuvvetler i, j, k bileenlerine
ayrlrsa:

Bu denklemler, paraca etkiyen x, y, z kuvvet

bileenlerinin cebirsel toplamlarn gstermektedir, 0dr.
Bu denklemler ile en fazla 3 bilinmeyen kuvvet
bulunabilir.
25
rnek 10
40 Nluk sand tamak iin kullanlan
kablolarda oluan kuvvetleri bulunuz.

26
27
 Kuvvet Sistemleri
Bir kuvvetin bir nokta veya eksene gre momentinin
bulunmas
Bir noktadan gemeyen kuvvet sistemlerinin
bilekelerinin bulunmas
Kuvvet iftinin oluturduu momentin bulunmas
ki ve boyutlu kuvvetler iin moment hesaplanmas

Moment bir cismi dndrmeye alr, denge ise cismin

dnmemesini gerektirir.
Bir cisme bir kuvvet uygulandnda, cismi etki izgisinin
dnda bir nokta etrafnda dndrmeye alr. Bu
dndrme eilimine tork veya daha sk kullanld
ekliyle moment denir.

28
Bir kuvvetin momenti
Bir kuvvetin bir noktaya veya bir
eksene gre momenti (M), kuvvetin
cismi o nokta veya eksen etrafnda
dndrme eiliminin bir lsn
gsterir.

M0 = F . d

Momentin iddeti, F kuvvetinin

iddeti ile orantldr ve F kuvvetine
dik olan moment kolu d ile
orantldr.
(b)de moment kolu daha ksa !
d=dsin (d<d)
(c)de =0 d=0 M=0
29
 Moment daima F ve dyi ieren
dzleme dik bir eksen etrafnda
etkimektedir. Ve bu eksen dzlemi,
O noktasnda kesmektedir.

iddeti M0 = F . d olan momentin

dorultusu sa el kural kullanlarak
belirlenir.
Momentin birimi; Nm, kNcm

30
 Bileke Moment
Bir kuvvet sistemi x-y
dzleminde yer alrsa, her
bir kuvvetin O noktasna
gre momenti z ekseni
ynnde olacaktr.
Sistemin bileke momenti,
btn kuvvetlerin
momentlerinin cebirsel
toplam alnarak
bulunabilir, nk btn
moment vektrleri ayn
dorultudadr.

Moment saatin tersi ynndeyse (+), saat ynndeyse (-)

Sa el kuralna gre ba parmak sayfa dzleminin dna
doru (+z ekseni) ise (+), iine (-z ekseni) doruysa (-) 31
rnek 11

32
rnek 12
Etkiyen drt kuvvetin O noktasnda
oluturduu bileke momentin
deerini bulunuz.

Pozitif moment yn, +k ynnde,

yani saatin tersi ynnde olduu
kabul ile:

33
 F kuvveti her zaman dnme
etkisi yaratmayabilir. F
kuvveti A noktasnda
MA=F.dA momenti kadar
dndrmeye alyor, ancak
gerek dndrme etkisi B
mesnetinin kaldrlmas
halinde oluur.

iviyi karmak iin FH

kuvvetinin O noktasnda
yaratm olduu momentin,
FN ivi kuvvetinin yaratm
olduu momentten byk
olmas gerekir.

34
 Vektrel arpm (apraz arpm)

Bir kuvvetin momenti, kartezyen vektrler kullanlarak

ifade edilebilir. Bundan nce vektr arpmnda
kullanlacak olan apraz arpma bakalm. A ve B
vektrlerinin vektrel (apraz) arpm sonucu C
vektr elde edilir.
C A B
C vektrnn iddeti de u ekilde bulunabilir:

C AB sin

35
 YN: C vektrnn yn,
A ve B vektrlerinin
bulunduu dzleme diktir.
Sa el kural ile belirlenir.

Parmaklarmz Adan Bye

doru kvrdmzda
baparmamzn gsterdii
yn C vektrnn ynn
gsterir.

C vektrnn yn, C AB sin

uc birim vektryle
karakterize edilebilir. C A B ( AB sin ) uc
36
Vektr arpm kurallar

asosiyatif zellik

her durumda iddet ayn

dorultu ayn

Distributif zellik

37
Kartezyen vektr formlasyonu
Kartezyen birim vektrlerinin
apraz arpmlarn bulmak iin:

A ve B vektrlerinin vektrel arpm :

Bu terimler dzenlenirse :

38
Kartezyen vektr formlasyonu
Vektrel arpm, determinant formunda
da ifade edilebilir. Bu determinant (3
satr ve 3 kolona sahip) minr
kullanlarak hesaplanr.

Determinant hesab iin minrlerin bulunmas

Bu
bileen
toplanr ve
determinant
bulunur :

39
Bir kuvvetin momenti: Vektr formlasyonu

Bir kuvvetin bir noktaya gre momenti

M0 r F
O noktasnda F kuvvetinin etki izgisinin
herhangi bir yerine olan pozisyon vektr

Vektrel arpm ile belirlenen moment doru

iddet ve doru yne sahip olacaktr.

40
 iddet

M0 r F M 0 rF sin F (r sin ) Fd

= r ve F vektrleri arasndaki a d = dik mesafe

Yn
Sa el kuralna gre
momentin yn belirlenir.

41
 Tanabilirlik (Transmisibilite) ilkesi
Vektrel arpm ilemi,
boyutlu problemlerde
sklkla kullanlr. nk
kuvvetin etki izgisinden
O noktasna olan dik
mesafeyi bulmaya gerek
yoktur. O noktasndan F
kuvvetinin etki izgisinin
herhangi bir yerine
llen r vektr
moment hesab iin
kullanlabilir.
F kuvveti etki izgisinin
M 0 r1 F r2 F r3 F herhangi bir yerine
etkiyebilir, ve O
noktasnda ayn
moment etksini yaratr.
42
Momentin kartezyen vektr formlasyonuna gre
bulunmas
+ +

Konum vektr bileenleri

Kuvvet vektr bileenleri

43
 Bir kuvvet sisteminin bileke momenti

Bir kuvvet sisteminin O M r 0 ri Fi
noktasna gre bileke
momenti yle bulunur: i

44
rnek 13
O noktasnda oluan
moment deerini ve
ynn bulunuz.

45
46