You are on page 1of 15

Histria da Lngua Portuguesa

PRINCIPAIS ETAPAS DA FORMAO E DA EVOLUO DO PORTUGUS


Lnguas romnicas
Do latim vulgar ao galego-portugus
o latim vulgar e a romanizao
substrato e superstratos
galego-portugus
Autonomizao do portugus
Do portugus antigo ao portugus contemporneo
portugus antigo, portugus clssico, portugus contemporneo
O portugus aperfeioa-se com os Humanistas (latinismos)
O portugus enriquece-se com outras lnguas
O portugus continua a enriquecer-se
Novo Plural 11 | Portugus 11. ano
Lnguas romnicas
A lngua portuguesa uma lngua romnica, isto , deriva do latim.
Lnguas romnicas so tambm o castelhano, o catalo, o galego, o francs,
o provenal, o italiano, o reto-romnico, o sardo e o romeno.

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


Latim vulgar: lngua-me do portugus
O latim vulgar e a romanizao
A Pennsula Ibrica foi ocupada pelos
romanos, a partir de 218 a. C. Os
soldados, os colonos e os mercadores
trouxeram a sua lngua o latim tal
como trouxeram os seus hbitos, a sua
cultura, as suas leis. O latim por eles
falado era tosco, popular latim vulgar ,
distinto do latim das classes cultas latim
literrio.

O portugus deriva desse latim vulgar.

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


Substrato e superstratos
Substrato celta A Pennsula, antes da romanizao, foi lugar de passagem
ou de fixao de diversos povos: iberos, fencios, gregos, bascos e celtas.
Estes ltimos, largamente predominantes, estavam organizados em
diversos grupos (entre os quais os lusitanos), falando as suas lnguas celtas.
Uma vez vencidos, estes povos adotaram a lngua dos vencedores; contudo,
transportaram para o latim termos das lnguas autctones. O latim foi,
assim, ganhando novas palavras oriundas das lnguas celtas que se falavam
na Pennsula substrato celta.

Exemplo de palavras de origem celta: barranco, barro, bruxa, camisa, carpinteiro,


carro, caruma, carvalho, cerveja, laje, lousa, saia, Braga, Bragana, Coimbra,
vora, Lisboa, Viseu.

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


Substrato e superstratos
Superstrato germnico A partir de 409
d. C., os romanos foram sendo vencidos
pelos brbaros, quando os povos
germnicos comearam a chegar
Pennsula. Como possuam uma civilizao
menos organizada, adotaram o latim, a
lngua dos vencidos, mas introduziram
nela palavras da sua lngua superstrato
germnico.

Exemplo de palavras de origem germnica:


arreio, baluarte, bandeira, bradar, casa,
dardo, espada, galope, guerra, luva,
marchar, orgulho, raa, roubar, roupa,
sabo, Afonso, Bruno, Fernando, Gomes,
Guilherme, Ricardo, Rodrigo.

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


Substrato e superstratos
Superstrato rabe Em 711, a Pennsula sofreu uma nova invaso, a dos
rabes. Os povos cristos refugiaram-se no Norte, nas Astrias, e embora
tenham desde sempre lutado contra o domnio islmico, a presena rabe
prolongou-se por quase oito sculos. Muitas palavras entraram, ento, na
lngua dos cristos superstrato rabe.

Exemplo de palavras de origem rabe: aorda, alambique, albufeira, lcool,


aldeia, alecrim, alfaiate, algarismo, alqueire, armazm, azul, fatia, garrafa, oxal,
xadrez, xarope, Alcntara, Algarve, Aljezur, Guadiana.

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


Galego-portugus
Quando Portugal nasceu como nao, em 1143, falava-se no noroeste da
Pennsula Ibrica uma lngua romnica que j se tinha afastado muito do
latim. A essa lngua damos o nome de galego-portugus.
Com a independncia do Condado Portucalense, o galego-portugus foi
evoluindo de forma diferente em Portugal e na Galiza.

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


Autonomizao do portugus
Podemos dizer que o portugus nasceu, oficialmente, no sculo XIII,
quando D. Dinis legislou no sentido de que todos os livros e documentos
oficiais fossem escritos em portugus, j que, na maioria dos casos,
continuava a usar-se o latim na escrita.
No entanto, os mais antigos textos escritos em portugus so anteriores a
D. Dinis: o Testamento de Afonso II (de 1214) e a Notcia de Torto (1211-
-1216). Recentemente foi descoberto um outro documento original,
tambm escrito em portugus, de 1175: a Notcia de Fiadores, um
inventrio das dvidas de Pelagio Romeu. assim o incio do Testamento de
D. Afonso II:
En'o nome de Deus. Eu rei don Afonso pela gracia de Deus rei de Portugal,
seendo sano e saluo, temte o dia de mia morte, a saude de mia alma e a
proe de mia molier raina dona Orraca e de me(us) filios e de me(us)
uassalos e de todo meu reino fiz mia mda p(er) q(ue) de pos mia morte
mia molier e me(us) filios e meu reino e me(us) uassalos e todas aq(ue)las
cousas q(ue) De(us) mi deu en poder sten en paz e en folgcia.

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


Os primeiros textos em portugus: Notcia de Fiadores (1175)

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


Os primeiros textos em portugus: Testamento de D. Afonso II (1214)

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


Os primeiros textos em portugus: Notcia de Torto (1211-1216)

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


Do portugus antigo ao portugus contemporneo
A criao do Condado Portucalense, nos finais do
sculo XI, abriu o processo de separao entre o
galego e o portugus.
A independncia e o alargamento do reino de
Portugal fez expandir a lngua para sul, e a fronteira
poltica transformou-se em fronteira lingustica.
Em 1290, D. Dinis tornou obrigatrio o uso da lngua
portuguesa nos documentos.
Em 1536, Ferno de Oliveira publicou a primeira
gramtica portuguesa. Em 1540, Joo de Barros
editou a segunda.
O portugus evoluiu sempre, podendo considerar-se
trs perodos no seu processo de mudana:
o portugus antigo (sculos XII-XV);
o portugus clssico (sculos XVI-XVIII);
o portugus contemporneo (a partir do sculo XIX).
Novo Plural 11 | Portugus 11. ano
O portugus aperfeioa-se com os Humanistas
Latinismos
No sculo XVI, Portugal conheceu um grande
desenvolvimento econmico e cultural, que se
refletiu no desenvolvimento da lngua. Os
escritores, os filsofos, os cientistas,
necessitando de novas palavras que
designassem aspetos novos da sua arte, filosofia,
cincia e tcnica, recorreram ao latim literrio e
trouxeram para a lngua portuguesa, por via
erudita, palavras que a enriqueceram e
tornaram mais culta e sofisticada.
Por influncia dos Humanistas do Renascimento,
os sculos XV e XVI ficaram, pois, marcados pelo
aperfeioamento e enriquecimento lingusticos
do portugus, que entrou no seu perodo
clssico.
Novo Plural 11 | Portugus 11. ano
O portugus enriquece-se com outras lnguas
Outras provenincias
O sculo XVI foi tambm o sculo da expanso.
Como designar costumes, animais, plantas, objetos
caractersticos das novas regies e desconhecidos
at ento? A soluo foi introduzir no portugus os
termos com que as novas realidades eram
denominadas nos respetivos idiomas.
Exemplo de palavras de origem:
africana: bzio, cachimbo, canga, Congo, cubata, dengoso, embalar, fulo,
geringona, lengalenga, macaco, manha, missanga, pipoca, tanga, tango;
asitica: bambu, biombo, bule, canja, caril, ch, chvena, jangada, laranja, leque,
pagode, pires, soja, xaile;
americana: anans, amendoim, batata, cacau, cacique, caju, chocolate, cobaia,
colibri, condor, furaco, jacarand, jacar, jaguar, tabaco, tomate, tubaro,
xcara.

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano


O portugus continua a enriquecer-se
Depois do sculo XVI, muitas outras palavras de origem estrangeira foram
entrando no portugus, consoante as relaes polticas e comerciais, a
influncia cultural e de costumes, o desenvolvimento tecnolgico e
cientfico, as modas. So os emprstimos que no param de chegar.
Galicismos: abajur, acordeo, ateli, bal, batom, bid, bon, cach, cassetete,
champanhe, chique, chofer, creche, edredo, omeleta, piv, tric
Italianismos: adgio, aguarela, ria, bandolim, camarim, cenrio, concerto,
dueto, maestro, piano, serenata, solfejo, soneto, soprano, tenor, violoncelo
Germanismos: hambrguer
Castelhanismos: caudilho, paelha, polib, sombreiro
Anglicismos: beb, biquni, bdi, boxe, champ, chipe, f, ferribote, gangue,
jquei, misse, motocrosse, penlti, pster, rguebi, sanduche, treino

Novo Plural 11 | Portugus 11. ano

You might also like