You are on page 1of 7

De crisis! Wiens crisis? Links buiten!

Gentse Feesten, 19 juli 2010

Ik sta voor een moeilijke opdracht. Niet alleen omdat het moeilijk is op 15 minuten tijd ‘de crisis’
samen te vatten, maar ook omdat ik van te voren weet dat ik op geen applaus zal moeten rekenen. Ik
heb geen vrolijk verhaal. Ik ben zelf al meer dan twintig jaar actief in het opvolgen van de linkerzijde
in Europa, het opvolgen van de verschillende alternatieven die met de regelmaat van een klok
gepresenteerd worden, maar we weten dat er tot nog toe weinig van verwezenlijkt is. Ik wil dus
proberen hier een paar punten van kritiek samen te brengen.

Ik hoop niettemin zoveel mogelijk mensen ervan te overtuigen dat verandering, ten eerste, nodig is,
en, ten tweede, bij onszelf begint, bij kleine dagelijkse dingen die een voorafspiegeling kunnen zijn
van wat we willen bereiken in de samenleving. We kunnen er dus zelf iets aan doen, ieder van ons,
nu meteen.

Laat mij eerst en vooral verduidelijken wat ik bedoel met ‘de crisis’. Het is mijn overtuiging dat we
niet alleen in een financiële, economische, sociale en milieucrisis zitten, maar dat we ook en
misschien vooral geconfronteerd worden met een zeer ernstige crisis van de linkerzijde. Dat de
linkerzijde op dit ogenblik geen voordeel haalt uit de crisis en geen aantrekkelijke boodschap heeft
voor de mensen, is daar het beste bewijs van. Begin jaren ’90 waren er nog 15 regeringen in de EU
met een sociaal-democratische participatie. Vandaag zijn ze op de vingers van één hand te tellen. En
het lijkt me even duidelijk dat, zolang we die crisis van de linkerzijde niet oplossen, we ook geen
oplossing kunnen bieden voor die andere crises. Integendeel, er is een risico dat de linkerzijde buiten
spel wordt gezet.

Want één ding staat als een paal boven water en is misschien het enige waar we het hier met z’n
allen over eens kunnen zijn: van het kapitalisme moeten we geen oplossingen verwachten. Het
kapitalisme zal de financiële crisis niet oplossen. Het kapitalisme zal de economische crisis niet
oplossen. Het kapitalisme zal de sociale crisis, de werkloosheid, de armoede, de ongelijkheid niet
oplossen. Het kapitalisme zal de klimaatcrisis niet oplossen.

En dat kan maar één ding betekenen: we moeten noodzakelijkerwijs naar een ander systeem. We
moeten een ander duurzaam politiek, economisch en sociaal systeem bedenken.

En daar gaat het fout.

Voor ik U drie argumenten geef om aan te tonen waar de linkerzijde volgens mij tekort schiet, wil ik
U vier slides tonen:

1) De constante achteruitgang van de sociaal-democratie in Vlaanderen

1
1946 1949 1950 1954 1958 1961 1965 1968 1971 1974

28,3 24,3 27,0 30,0 29,2 29,7 25,1 26,0 24,5 22,3

1977 1978 1981 1985 1987 1991 1995 1999 2003 2004

22,4 20,9 20,6 23,7 24,2 19,4 19,4 15,0 24,3 19,7

2007 2009 2010

16,3 15,1 14,6

2) De grenzen aan de groei van groen in Vlaanderen

1985 1987 1991 1995 1999 2003 2004 2007 2009 2010

6,1 7,3 7,8 7,1 11, 6 4,0 7,6 6,3 6,8 6,9

3) Het trieste resultaat van kleinlinks in België

2
2010 2007 2003 1999

LSP 0,10 % 0,04 % 0,04 %


PTB+ 0,60 0,22 0,17 0,14
PTB+PVDA+ 0,14 0,05 0,03
Front des Gauches 0,32
PVDA+ 0,81 0,57 0,14 0,35
CAP 0,30 0,30
PC 0,29 0,29 0,10 0,37

Totaal 2,56%

Bron : Ministerie van Binnenlandse Zaken

4) De noodlottige evolutie van klein links in Europa.

De noodlottige evolutie van kleinlinks


in West-Europa

Ik wil dus best aannemen dat er een crisis is van het economisch systeem dat we gemakshalve
‘kapitalisme’ noemen, een crisis van het accumulatieregime, een crisis van de rentabiliteit. Ik wil
geloven dat het kapitalisme een in wezen onstabiel systeem is dat altijd en onvermijdelijk van crisis
naar crisis sukkelt. Maar ik geloof niet dat het kapitalisme vanzelf zal instorten, dat het kapitalisme
op zijn grenzen stoot en daar blijft liggen. Het kapitalisme is een zeer veerkrachtig systeem met veel
interne contradicties dat zichzelf in telkens nieuwe vormen steeds kan overleven. Maar het levert
nog altijd voordelen op, weliswaar voor een steeds kleiner wordende groep mensen. Kapitalisten
liggen niet wakker van anderhalf miljard extreem arme en hongerige mensen in de wereld.

3
Kapitalisten liggen niet wakker van eilanden die onder de zeespiegel verdwijnen. Kapitalisten liggen
niet wakker als Afrika ten onder gaat aan armoede en aan conflicten. Dus een beroep doen op het
‘gezond verstand’ om te tonen dat het in ons aller belang is om een rechtvaardige wereld uit te
bouwen, heeft weinig zin.

Als we daar iets willen aan veranderen, zullen we ons moeten organiseren, zullen we een boodschap
moeten hebben die mensen aantrekkelijk vinden, zullen we actie moeten voeren.

Waarom lukt dat toch niet?

Er zijn hier in dit panel grosso modo drie politieke stromingen bijeen.

Ten eerste, de sociaal-democratie. Ik wil hier verwijzen naar het laatste nummer van Samenleving en
Politiek. Uit een onderzoek naar de verkiezingen van 2009 blijkt dat de SPa er zelfs niet in slaagt haar
eigen kiezers te overtuigen van de deugdelijkheid van haar programma! De kiezers zeggen dat ze zich
grote zorgen maken over de sociale zekerheid, maar ze geloven niet echt in de voorstellen van de SPa
om die sociale zekerheid te redden. Bovendien, zo blijkt uit een ander onderzoek, is er ook geen
draagvlak voor een radicale, meer linkse partij, en ook niet voor een populistische partij die haar
principes overboord gooit in ruil voor stemmen. De basis van de SPa is minder links dan de
mandatarissen van die partij, en dat plaatst de SPa wel in een erg moeilijke positie. Meer dan 40 %
van de leden denkt dat de SPa niet eens een duidelijke boodschap uitdraagt en ook de
mandatarissen vinden het verhaal te vaag, te complex en te weinig overtuigend. De SPa heeft
duidelijk een probleem en haar medewerking aan de neoliberale hervormingen van de laatste jaren
zal daar m.i. niet vreemd aan zijn.

Ten tweede, de groenen. De groenen waren dertig jaar geleden de grote hoop op een grondige
vernieuwing van de politiek. Maar ook dat lukt niet. Groen heeft wel redelijk trouwe kiezers, maar
heeft blijkbaar geen potentieel om tot 10 % te komen. Ik heb zelf meer en meer problemen met het
groene denken in Vlaanderen en in Europa. Ten eerste omdat men al te makkelijk het economisch
liberale gedachtegoed aanneemt en dan enkel ‘groen’ is doordat men ‘de groei’ beter wil verdelen:
meer groei in het zuiden en ont-groeien in het Noorden. Systeemveranderingen gaat men dan
gemakshalve uit de weg. Of, ten tweede, en misschien nog erger, omdat men zich tegen het
zogenaamde ‘westerse’ denken afzet en dan maar meteen de gehele moderniteit naar de
prullenmand verwijst, inclusief de herverdelende rol van de staat, westers geachte mensenrechten
en emancipatie. Men valt dan terug op het herstel van ‘gemeenschappen’, communautaire
solidariteit en het streven naar ‘geluk’. Ik besef dat ik het hier veel te kort samenvat, en dat dit
denken niet noodzakelijkerwijs ook in de partij Groen! aanwezig is, maar de ideeën lijken me wel
zeer problematisch. Ook al geloof ik zelf dat de crisis van de linkerzijde ook te maken heeft met de
crisis van de moderniteit, die gehele moderniteit afwijzen lijkt me geenszins wenselijk. En ik geloof al
helemaal niet dat je mensen voor je zaak kan winnen door hen te vertellen dat ze met minder groei
veel gelukkiger zullen zijn.

Ten derde, klein links. Gelet op de cijfers is klein links eigenlijk onbelangrijk. En toch blijft er bij velen
een geloof en een hoop bestaan dat de echte oplossingen uit die hoek moeten komen. En ik vrees
zelfs dat klein links zelf ook denkt die echte oplossingen in de aanbieding te hebben. Kleinlinkse
mensen wéten dat alleen antikapitalisme de wereld kan redden. Zij wéten dat socialisme in de plaats

4
moet komen. En zij wéten, zo lijkt het toch, wat dat socialisme is. Ik moet U bekennen dat ik altijd
een beetje jaloers ben als ik hen bezig hoor, want ik wéét die dingen helemaal niet.

Er rijzen dan ook een paar vragen. Als de antwoorden van kleinlinks zo juist zijn, waarom kunnen zij
dan niemand overtuigen? Ik hoop dat men niet zal antwoorden dat het allemaal de schuld van de
media is. De censuur in de media kan veel verklaren maar niet het totaal gebrek aan
geloofwaardigheid.

Ik zie zelf drie redenen voor de algehele achteruitgang van kleinlinks.

1) Er is een probleem met de analyses. Al meer dan 150 jaar lang is men bezig met het
analyseren van het kapitalisme. En men is er nog steeds niet uit.

Toen de financiële crisis uitbrak twee jaar geleden zei een goede vriend me: ‘we zijn
helemaal verloren, we weten niet eens wat een hedge fund is’. Tja, waar is men dan al die
tijd mee bezig geweest? Waar zijn overigens de kleinlinkse analyses van het geldsysteem?

Ik twijfel er aan dat kleinlinks nog een degelijke analyse van de sociale realiteit van vandaag
heeft. De klassenanalyse van Marx is onvoldoende om de realiteit van vandaag te vatten.
Door vast te houden aan orthodoxe marxistische analyses en alles ondergeschikt te maken
aan het klassenconflict heeft kleinlinks trouwens lange tijd een aantal problemen onderschat:
de discriminatie van vrouwen, het milieuprobleem, de nationaliteitenkwestie, cultuur,
migratie, enz.

Ik bedoel maar, 150 jaar analyse van het kapitalisme heeft ons niet veel wijzer gemaakt.

2) Ten tweede is er een probleem met de exterioriteit van de analyses. Kleinlinks analyseert
alles ‘van buitenaf’ alsof men er zelf geen deel van uitmaakt. Dat is zo voor het kapitalisme,
maar ook voor de Europese Unie, de WTO, de Wereldbank en het IMF. Alsof men er niets
mee te maken heeft . En daardoor maakt men zichzelf en anderen ook machteloos.

Want we leven natuurlijk wel in een kapitalistisch systeem. En door er voortdurend ‘van
buitenaf’ naar te kijken vergeten we dat we tegelijkertijd gebruik maken van alle voordelen
van het systeem. We hebben mobiele telefoons, internet, we rijden met de auto, we nemen
het vliegtuig voor onze vakantie, we kopen een kasbon bij de bank voor tegen ons pensioen.
Maar we protesteren tegen de financiële instellingen, tegen de multinationals, tegen de
waan van de technologie. We zijn tegen de Europese Unie maar denken niet na over mensen
die uit de echt willen scheiden van een buitenlandse partner, over kindermoordenaars die
over de grens gaan spelen, over zieken die naar een specialist in het buitenland willen. Laat
staan dat we blij zijn geen geld meer te moeten wisselen in Sas van Gent of Sterpenich. Door
te weigeren ook mee te denken met de instellingen, hetzij de EU, de WB of gewoon het
kapitalisme, kunnen we enkel een vogelperspectief aannemen, het geheel vrijblijvend vanuit
de lucht overschouwen en in zijn geheel afkeuren. Ze ontnemen zichzelf de mogelijkheid om
dossiers te beïnvloeden en om een krachtige tegenmacht te vormen. Ze maken zichzelf en
anderen machteloos.

3) Er is tenslotte een schrijnend gebrek aan alternatieven en een schrijnend gebrek aan een
vermogen om over alternatieven te spreken. Men slaagt er nauwelijks in het woord
5
‘hervorming’, of, erger nog, ‘regulering’ uit te spreken. We slagen er niet in eens samen te
gaan zitten en naar een convergentie te zoeken.

We hebben dit jaar een fantastische dag van het socialisme gehad. Een groot succes
waarvoor de initiatiefnemers enkel kunnen gefeliciteerd worden. Maar nu? Er wordt nu een
tweede dag voorbereid. Maar wat is de bedoeling? Wat willen we bereiken? Socialisme weer
op de kaart zetten? Goed, maar welk socialisme? Dat van de 19 de eeuw? Dat van de 20sdte
eeuw? Of iets nieuws voor de 21ste eeuw? Ik weet het niet want er is geen duidelijkheid over.

En we zullen er niet uitkomen zolang we niet over ‘hervormingen’ of ‘reguleringen’ kunnen


spreken in een niet-reformistische betekenis. De belangrijkste hedendaagse denkers, van
Immanuel Wallerstein over Atilio Boron tot François Houtart zeggen ons dat we met
hervormingen moeten werken met als doel het kapitalisme te overstijgen, dat we moeten
hervormen tot het kapitalisme zichzelf niet meer herkent. Waarom mogen we dat woord dan
niet gebruiken zonder voor ‘reformist’ te worden uitgescholden?

Tenslotte, waarom blijven we zo versnipperd met vier trotskistische en drie communistische


stromingen, en daarnaast nog enkele kleinere garnalen. Als er echt onoverkomelijke
ideologische verschillen tussen al die stromingen zitten, dan is het hopeloos. Dan kunnen we
naar huis en wachten tot het neoliberale kapitalisme, dat nog lang niet aan zijn doodstrijd
bezig is, ons wel ten grave draagt.

Want één ding moeten we vandaag goed beseffen. We leven in West-Europa in het laatste rijke
eiland met openbare diensten en met sociale bescherming. Die hebben we te danken aan de
vakbonden en aan de sociaal-democratie die nochtans als ‘klassenverraders’ worden bestempeld. De
neoliberale pletwals die al over Afrika en Latijns Amerika, de VS en het VK en tenslotte ook over Azië
is gerold, heeft besloten nu dit laatste eiland in te nemen. Waar staan we om ons te verdedigen?

We hebben een instrument gecreëerd om het progressieve gedachtegoed in België, in Europa en in


de wereld naar elkaar te laten toegroeien. De sociale fora zijn open ruimtes waar iedereen zijn ding
kan doen, maar waar netwerken gevormd kunnen worden, waar mensen kunnen leren
samenwerken, elkaar leren kennen en beter begrijpen. In België en in Europa lukt dat echter niet.
Voor sommigen zijn de fora ‘te links’, voor anderen ‘niet links genoeg’. Het is met dat soort
vooringenomenheden dat we onszelf de das omdoen, dat we bezig zijn politieke zelfmoord te
plegen.

Is het echt niet mogelijk om samen te zitten en wars van alle idées fixes te zoeken naar wat we
gemeenschappelijk hebben, te streven naar iets wat we mensen kunnen aanbieden, waar we
mensen mee kunnen verleiden, een aantrekkelijke boodschap die mensen bescherming biedt. Want
dat is tenslotte wat mensen zoeken en nu enkel aan de rechterzijde vinden. Wij stellen dan dat dat
geen goede bescherming is. Maar het publiek wil onze boodschap niet. Ik ben er daarom van
overtuigd dat we onze boodschap niet enkel naar inhoud maar ook naar de vorm zullen moeten
bijstellen om mensen voor onze zaak te winnen.

François Houtart heeft een voorstel in vier punten geformuleerd dat een goed aanknopingspunt kan
zijn voor een debat. In Vlaanderen is Mathias Lievens de enige die met een vernieuwing van het
programma is begonnen. Niet toevallig begint zijn verhaal over socialisme bij de Verlichting en de

6
Franse revolutie. Want links is inderdaad een kind van de moderniteit. Meer en meer spreken we in
het Wereld Sociaal Forum van een ‘beschavingscrisis’. Ik weet zelf nog niet zo goed of ik het daarmee
eens ben. Maar ik weet wel dat we juist daarom ook die moderniteit grondig moeten herdenken. En
volgens mij hebben we daarvoor de sociaal-democraten, de groenen en kleinlinks nodig, zowel als de
vakbonden en de progressieve bewegingen van het middenveld.

De crisis heeft de linkerzijde geen goed gedaan. Terugvallen op het oude geloof zal ons niet kunnen
redden. We hebben een nieuwe boodschap nodig en wie blijft denken dat we daarvoor historische
referenties nodig hebben, wil ik uitnodigen om even af te stappen van Karl Marx en de werken van
Flora Tristan te lezen. Haar socialisme, dat ze vóór Marx formuleerde, sluit volgens mij beter aan bij
wat we vandaag nodig hebben. Ik denk bovendien dat de feministische economie zeer nuttige
aanknopingspunten geeft voor een andere visie op economie die ons ook weg brengt van het
kapitalisme.

Een eigen links aantrekkelijk en vernieuwend verhaal kans ons helpen opnieuw een politieke kracht
te worden waar rekening moet mee gehouden worden. In plaats van uit te gaan van een theoretisch
project, kunnen we misschien eens nadenken over de wereld en over de samenleving die we willen.

Een andere wereld is mogelijk.


Een andere, betere en sterkere linkerzijde is nodig.

En nogmaals, ik denk echt dat we moeten beginnen bij onszelf, dat we moeten werken aan een
nieuwe politieke cultuur, met respect voor elkaar en met respect voor onze verscheidenheid.

Ik dank U.

Francine Mestrum (www.globalsocialjustice.com)

You might also like