ARHEOLOKI KAMP COLENTUM

ANTIKA KERAMIKA AMBALAA

AMFORE I EPOVI

Studentice: Anamaria Paoleti

Ivana Hanzli

U Zadru, studeni 2014

Sadraj
1. UVOD.................................................................................................................... 3
2. O AMFORAMA....................................................................................................... 4
3. PROIZVODI KOJI SU SE TRANSPORTIRALI AMFORAMA...........................................5
4. PROIZVODNJA I TIPOVI AMFORA...........................................................................6
5. ZAKLJUAK........................................................................................................... 7
6. SLIKE.................................................................................................................... 8
7. LITERATURA........................................................................................................ 17

2
1.

1. UVOD

Amfora kao dugo zanemarivani svjedok prolosti danas u suvremenoj arheologiji dobiva
na znaaju. Upravo su nam suvremene analize omoguile da shvatimo njezinu pravu vrijednost
kao vrijednog artefakta ljudske prolosti. Tragom amfora oivljavamo mogue plovidbene rute te
nam donose mirise i okuse antike. Nije mogue sa sigurnou odrediti kada je nastala amfora.
Prvu nama poznatu pojavu biljeimo s poetcima pomorske trgovine na obalama Egejskog mora.
Kanaananci su je koristili kao transportnu ambalau u pomorskoj trgovini. Kasnije je preuzimaju
Egipani, Feniani, Kreani, a od 7. do 6. st pr. Kr. Grci, koji su je proirili po itavom
Sredozemlju, da bi stvaranjem velikog rimskog trgovakog imperija postala ne samo trgovakim
gospodarskim pojmom ve i nezaobilaznim predmetom svakodnevnog ivota. 1 Iako je znala
sluiti i za druge potrebe, amfora je itavo svoje vrijeme u antikom Rimu zadrala svoju
prvobitnu namjenu i koritena je kao posuda za prijevoz i pohranu robe.2

1 M. Petri; Amfore Jadrana; str. 7-8.

2 S. Lozo, B. Pei; Amfore dalmatinskog akvatorija; str. 6

3
 2. O AMFORAMA

Grki naziv ili nalazimo ve u polovini 2. tisuljea pr. Kr. na

popisima uskladitenih namirnica na mikenskim glinenim ploicama. U tome drevnom tekstu
amforama se smatraju posude u kojima su pohranjeni vino, med ili neki drugi poljoprivredni
proizvodi. Najstariji pisani izvori nam potvruju da se naziv prvenstveno pridjeljuje posudama
namijenjenima prijevozu i pohrani namirnica, s dvije ruke, te je na dnu obino iljak (sl. 1)3 ili
epasti zavretak koji slui kao trea ruka, potrebna pri okretanju teke posude kako bi se iz nje
lijevalo. (sl. 2) Transportom robe i amfora bavili su se brodovlasnici i trgovci. Njihova odredita
bile su velike antike trgovake luke: Ostija (luka Rima), Aleksandrija, Konstantinopol
(Carigrad), Akvileja (najvanija luka sjevernog Jadrana) i mnoge druge. Rimski trgovaki brod
plovio je na jedra, a kapacitet broda iznosio je oko 2500 amfora koje su se slagale u brodskom
potpalublju- uspravno, jedna na drugu u vie redova, dok se prazan prostor oko amfora
popunjavao slamom i ibljem da bi teret bio to kompaktniji (sl. 4). Po dolasku u luku roba koja
je bila namijenjena lokalnim trgovcima, prenijela bi se na gradsku trnicu i tu zajedno s amforom
prodala. Roba koja je svoj daljnji put trebala proi na kopnu premjestila bi se iz amfora u kone
mjeine radi lakeg transporta. Amfora se u tom sluaju odbacivala pa su uz trnice, luke,
nastajali veliki deponiji. Iako se plovidba u doba antike odvijala po iskljuivo po danu i uz obalu,
mnogi brodovi nisu stigli na svoje odredite. Nesrea bi se obino zbila pred samim ulazom u
kakvu luku ili uvalu. Tjerana vjetrom, bez mogunosti preciznog manevriranja, laa bi bila
baena na hridi i ubrzo bi s posadom i teretom potonula. Takvi brodolomi su nam danas najei
izvor amfora, na kojima su gdjegod i preko dvije tisue godina amfore poivale na morskom dnu
i ekale da ih se ponovno otkrije.4

3 I. Radi Rossi i drugi; Podrijetlo i funkcija iljatog dna amfore; str. 92.

4 M. Petri; Amfore Jadrana; str. 8-12.

4
 3. PROIZVODI KOJI SU SE TRANSPORTIRALI AMFORAMA

Iako je izvorno sluila za transport vina i ulja, sudei po dosadanjim istraivanjima moe
se rei da se u amforama prevozilo sve ono to je u njih mehaniki moglo stati. Najee su to
bili razni prehrambeni proizvodi: sol, ito, grah, slana riba, garum (luksuzni riblji umak
napravljen od posoljene skuine ili tunine iznutrice, pomijeane s krvlju), med, masline, suho
voe, itd. Odreena vrsta proizvoda zahtijevala je i specifinu izradbu. Primjerice, ulje je
najee bilo vezano uz amfore kuglastog oblika- amphorae oleariae, dok se vino dralo u
amforama izduenog oblika- amphorae vinariae, koje su sa unutranje strane bile premazane
borovom smolom radi nepropusnosti posude. ito, datule, ljenjak, suhe smokve, orasi, masline i
med otpremali su se u manjim amforama, tanjih stijenki, a eterina ulja u sasvim malim
amforama cilindrinih oblika.5 (sl. 5)6 Koncentracija istih amfora na nekom podruju i nalazi
ostataka u njima otkrivaju nam antike agrarne regije koje su bile poznate po proizvodnji i
izvozu odreene robe (sl. 6).7 Osim primarne funkcije, amfora se koristila i u potpuno druge
svrhe. Kao jedinstveni graevni materijal koritene su za izgradnju kupola, lukova i ispunu
zidova. Uklanjanjem dna za izradu cjevovoda, dok su probuenih stjenki iskoritene za uvanje
ive ribe prilikom ribolova. Posebnu ulogu amfora je imala u kasnoj antici kada je sluila kao
posljednje prebivalite siromanima.8

5 S. Lozo, B. Pei; Amfore dalmatinskog akvatorija; str. 7.

6 M. Petri; Amfore Jadrana; str. 15.

7 M. Petri; isto ; str. 15.

8 S. Lozo. B. Pei; isto; str. 7.

5
 4. PROIZVODNJA I TIPOVI AMFORA

Amfore su se izraivale od gline u velikim serijama u keramikim radionicama (figlinae),

koje su najee bile smjetene uz poljoprivredna imanja. Vlasnici imanja bili su rimski
dunosnici, esto senatori i konzuli ija imena nalazimo otisnuta na amforama u obliku igova
(sl.3).9 Samo oblikovanje amfora predstavljalo je sloen proces, a oskudno znanje nam
dozvoljava tek pretpostavljenu rekonstrukciju oblikovanja (sl. 7). Amfore su se u pravilu
zaepljivale epovima diskoidnog ploastog oblika koji su se umetali u konino izvedena grla
amfora, a izraivani su postupkom izrade u kalupu ili na lonarskom kolu. Uz diskoidne epove
(sl. 8) poznati su i mnogi drugi oblici kao na primjer oni stoastog oblika. 10 Istono Jadransko
podmorje izrazito je bogato amforama. Registrirano je oko 250 nalazita- od pojedinanih pa do
itavih tereta potonulih brodova. Tako je po broju nalazita i amfora u naem podmorju
najuestaliji istonojadranski tip grko-italske amfore koja se na naoj obali proizvodila od 2. st.
pr. Kr. do sredine 1. st. ps.Kr., a koja ini preko 50% svih amfora naenih u naem podmorju (sl.
9).11 Uz zapadnu obalu gradine Colentum povodom podvodnog istraivanja 2014. godine, koje
je provedeno u sklopu arheolokog kampa, pronaen je vrat amfore s rukama. Amforu
pripisujemo kasnijem grko-italskom tipu Lamboglia 212 koji datiramo u 3-4. st. pr. Kr. Osim

9 M. Petri; Amfore Jadrana; str. 8-9.

10 S. Lozo, B. Pei; Amfore dalmatinskog akvatorija; str. 10-11.

11 M. Petri; Amfore Jadrana; str. 24.

12 Za ovaj podatak konzultirale smo se s kolegom Matkom vrljakom

6
varijanti grko-italskih amfora, na Jadranskom podruju poznata je i cilindrina sjevernoafrika
amfora iz 3-4. st. pr. Kr., grka junoitalska iz 4-3st. pr. Kr., i druge.13

5. ZAKLJUAK

Amfore nestaju usporedno s propau Zapadnog Rimskog Carstva, zadravajui se

uglavnom u Bizantu do 12. st, uz primjetna odstupanja od osnovnih tradicionalnih formi.
Dimenzije se smanjuju, oblici se mijenjaju, dolazi do redukcije ili potpunog nestanka iljka ime
dobivaju zaobljeno dno. Takvo tjelesno smanjivanje i gubitak osnovne forme amfore dolazi do
nestanka Staroga svijeta kojeg su te posude oznaavale. Njihova upotreba krajem Bizantskog
Carstva postaje sve rjea da bi na kraju srednjeg vijeka u potpunosti nestala.14

13 M. Petri; isto; str. 24.

14 S. Lozo, B. Pei; Amfore dalmatinskog akvatorija; str. 6.

7
 6. SLIKE

1. Prikaz izlijevanja vina iz amfore na atikoj crvenofiguralnoj

posudi, pri emu je iljak iskoriten kao uporite (iz Archeo,

44, 1988.)

8
.

9
10
3.

4.

11
12
5.

6.

13
7.

14
8.

15
9.

16
7. LITERATURA

1. Marinko Petri; Amfore Jadrana, 1989.

2. Irena Radi Rossi i drugi; Podrijetlo i funkcija iljatog dna amfora;
Pril. Inst. arheol. Zagrebu, 21/2004., str. 91.-107.
3. Amfore dalmatinskog akvatorija; Katalog izlobe, prosinac 2004.
svibanj 2005., Izdava - Hrvatski pomorski muzej Split; Autori
kataloga- Stjepan Lozo, Bojan Pei

17