POJAM TROFAZNIH SISTEMA

Naizmenična struja dobija se obrtanjem jednog pravougaonog namotaja u magnetnom polju.

Neka se stranom u magnetnom polju nalaze dva pravougaona namotaja na jednoj osi, tako da
međusobno zaklapaju ugao od 90°. Oba namotaja se obrću zajedno, a krajevi su izvedeni preko 4 prstena
sa kliznim kontaktima.

U oba namotaja indukovaće se naizmenične struje iste frekvencije ali fazno pomerene za ugao
ϕ = π 2 . Kako je međusobni položaj kalema stalan i ova fazna razlika će ostati na vrednosti od π 2 .
Ovakav sistem od dve naizmenične struje naziva se dvofazna naizmenična struja.
Grafička predstava ovih dveju struja data je na slici:

Na sličan način u stranom magnetnom polju mogu se nalaziti tri namotaja pod međusobnim uglom
od 120°.

Na ovaj način dobija se trofazna naizmenična struja. Trofazna ssistem je sistem od tri struje ili
napona koji su međusobno vremenski pomereni za trećinu periode, a fazno za 2 π 3 .
Generator trofazne naizmenične struje je alternator sa 3 grupe po 2p namotaja indukta pod
međusobnim uglom od 120°.
 Trofazni sistem naziva se simetričnim, ili uravnoteženim ako su amplitude pojedinih faza
međusobno jednake.
Grafički se trofazni simetrični naizmenični sistem može prikazati kao na slici:

Tri faze najčešće se označavaju sa R, S i T, te se može pisati:

R: iR = I 2 sin(ωt )
2π
S: iS = I 2 sin(ωt + )
3
4π 2π
T: iS = I 2 sin(ωt + ) = I 2 sin(ωt − )
3 3
iR + iS + iT = 0

Zbir tri struje uravnoteženog trofaznog sistema uvek je jednak nuli.

Sve struje sa dve ili više faza nazivaju se polifaznim naizmeničnim sistemima. Trofazne
naizmenične struje najviše se upotrebljavaju zbog: simetričnog rasporeda namotaja i struja u odnosu na
vremensku osu (najmanji broj faza za koji važi ova osobina), kao i zbog osobine da je zbir ove tri struje u
svakom trenutku je jednak nuli.
Poslednja osobina trofaznih simetričnih sistema omogućuje njeno ekonomično prenošenje kroz
provodnike. Struje trofaznih sistema mogu se spojiti, te je za prenošenje potrebno tri umesto šest
provodnika.
Spajanje, odnosno vezivanje trofaznih sistema može se vršiti na dva načina:
- u spregu “zvezda” i
- u spregu “trougao”.
 TROFAZNI SISTEM U PRENOSU ELEKTRIČNE ENERGIJE
Povećanje prenesene snage zahteva povećanje broja “kanala” za prenos energije, odnosno broja
provodnika, što značajno uvećava cenu elektrodistributivnih sistema.
U praksi se na trofazne generatore priključuju i jednofazni potrošači (električne sijalice, grejalice,
elektronski aparati i slično) i trofazni potrošači (elektromotori, trofazne električne grejalice i slično).
Nevezani trofazni sistem je sistem trofaznog generatora sa tri međusobno izolovana strujna kola.

U sistemu prenosa električne energije teži se smanjenju jačine struje po provodniku, smanjenju
broja provodnika, a povećanju ukupne prenesene snage.
Simetrični trofazni sistem u spoju “zvezda” dobija se tako što se sva tri povratna voda spoje u jedan
povratni vod.

Zajedničke tačke generatora, odnosno potrošača, nazivaju se zvezdišta. U slučaju simetričnog

opterećenja kroz zajednički povratni vod ne teče struja.
E R = E S = ET
R R = RS = RT
Provodnici druge i treće faze su povratni vodovi prve faze
U realnosti, impedanse otpornosti nisu uravnotežene, pa zbir struja nije jednak nuli. Dovoljan je
samo jedan povratni vod za sve tri faze, koji se naziva nulti provodnik (nula). Na ovaj način, omogućen je
prenos trostruko veće energije sa ukupno četiri provodnika.

Ukupna snaga višefaznih sistema jednaka je sumi snaga po fazama (bez obzira na vrstu sprege).
Ako se sa Pf označi snaga jedne faze:
Pf = U f ⋅ I f ⋅ cos ϕ
U slučaju simetričnog trofaznog sistema, ukupna snaga trofaznog sistema biće:
P3f = 3 ⋅ U f ⋅ I f ⋅ cos ϕ
 VEZIVANJE TROFAZNIH SISTEMA
Kod sprege trofaznih sistema neophodno je definisati fazne i linijske napone i struje:
ƒ Fazni napon je napon jedne faze generatora, odnosno impedanse jedne faze potrošača
ƒ Fazna struja je struja koja prolazi kroz namotaj jedne faze generatora, odnosno impedanse jedne faze
potrošača
ƒ Linijski (međufazni) napon je napon između dva voda trofazne struje
ƒ Linijska (međufazna) struja je struja koja prolazi jednim vodom trofazne linije

Sprega “zvezda”
Po jedan kraj svakog namotaja vezan je za zajedničku (nultu) tačku.

U slučaju jednakih struja po amplitudi (simetručni trofazni sistem) suma svih struja u nultoj tački u
svakom trenutku jednaka je nuli, te za nultu tačku nije potreban provodnik. Ako su naponi na krajevima
svakog namotaja jednaki U f (fazni naponi), a naponi između faznih provodnika U l (linijski naponi),
važi:
Ul =Uf 3

U gradskim mrežama primenjuju se standardni naponi:

- između nultog i provodnika svake faze (fazni naponi) 220 V,
- između svaka dva fazna preovodnika (linijski naponi) 380 V.

Sprega “trougao”
Po jedan kraj namotaja svake faze vezan je za jedan kraj namotaja druge faze.

Ako se sa I f označi fazna struja, a sa I l - linijska struja, za spregu “trougao” u slučaju simetručnog
trofaznog sistema, važi:
Il = If 3
1. Na četvorožičnu trofaznu mrežu linijskih napona 380 V priključen je nesimetrični potrošač, koji se
sastoji od 3 različite impedanse vezane u “zvezdu”. Njihov karakter i brojni podaci dati su na slici.
Odrediti intenzitet struje u nutlom vodu i ukupnu aktivnu snagu trofaznog potrošača.

R1 = 16Ω
X L1 = 12Ω
R2 = 14Ω
X C 2 = 21Ω
R3 = 25Ω
U l = 380V
I0 = ?
P=?

Ul
Uf = = 220V
3
Uf
Z1 = R12 + X L12 = 20Ω I1 = = 11A
Z1
X L1
tgϕ1 = = 0.75 , ϕ1 = 36.87°
R1

Uf
Z 2 = R 2 2 + X C 2 2 = 25.24Ω I2 = = 8.72A
Z2
− X C2
tgϕ 2 = = −1.5 , ϕ 2 = −56.31°
R2
Uf
I3 = = 8 .8 A , ϕ3 = 0
R3

I 0 = I 0x 2 + I 0y 2
I 0x = I1x + I 2x − I 3x
I 0y = I1y + I 2y − I 3y
I 1x = I 1 sin ϕ1 = 11 ⋅ 0.6 = 6.6A
I 1y = I 1 cos ϕ1 = 11 ⋅ 0.8 = 8.8A

I 2x = I 2 cos( ϕ 2 − 30°) = 8.72 ⋅ cos(56.31° − 30°) = 7.82A

I 2y = I 2 sin( ϕ 2 − 30°) = 8.72 ⋅ sin(56.31° − 30°) = 3.86A
I 3x = I 3 cos 30° = 7.62A
I 3y = I 3 sin 30° = 4.4A
I 0x = 6.8A , I 0y = 8.26A , I 0 = 10.7 A

P1 = U f I 1 cos ϕ1 = 220 ⋅ 11 ⋅ 0.8 = 1936W

P2 = U f I 2 cos ϕ 2 = 220 ⋅ 8.72 ⋅ 0.5547 = 1064 W P = P1 + P2 + P3 = 4936 W
P3 = U f I 3 cos ϕ 3 = 220 ⋅ 8.8 ⋅ 1 = 1936W
2. Trofazni motor spojen u “zvezdu” napaja se preko trožilnog kabla iz mreže čiji su linijski naponi
380 V. Omski otpori pojedinih faznih namotaja su 16 Ω, induktivni 12 Ω, a otpornost kabla je
zanemarljivo mala.
a) Odrediti intenzitete struja u pojedinim žilama kabla, kao i aktivnu snagu koju uzima ovaj motor.
b) Odrediti struje u kablu, kao i aktivnu snagu koju motor uzima, ako je na njegovoj priključnoj pločici
izvršeno prevezivanje u “trougao”.
c) Koliki je odnos aktivnih snaga izračunatih pod a) i pod b)?
d) Koliki je odnos linijskih struja za obe sprege?

a) Sprega “zvezda” Potrošač je simetričan:

Z = R 2 + X L 2 = 20Ω
Ul
Uf = = 220V
3
Il = If
U f 220
If = = = 11A
Z 20
Ul
P = 3U f I f cos ϕ = 3 ⋅ ⋅ I l cos ϕ = 3 ⋅ U l I l cos ϕ -
3
X L 12
tgϕ = = = 0.75 , cos ϕ = 0.8
R 16
P = 3 ⋅ 380 ⋅ 11 ⋅ 0.8 = 5.8kW

b) Sprega “trougao”

Il
If =
3
U f = U l = 380V
U f 380
If = = = 19A
Z 20
I l = 3I f ≅ 33A

Il
P = 3U f I f cos ϕ = 3 ⋅ U l ⋅ cos ϕ = 3 ⋅ U l I l cos ϕ
3
P = 3 ⋅ 380 ⋅ 33 ⋅ 0.8 = 17.38kW

c)

d)
3. Trofazni prijemnik sa vezom u “trougao” aktivnih otpornosti faza R = 10 Ω i zanemarljivih reaktivnih
otpornosti, priključen je na trofaznu mrežu simetričnih linijskih napona efektivnih vrednosti
Ul = 380 V. Odrediti efektivne vrednosti struja faza prijemnika kada:
a) dođe do prekida faze prijemnika vezane između linija R i S i
b) dođe do istovremenog prekida faza prijemnika između linija R i S i linija S i T.

R = 10Ω
U l = 380V

Dok ne dođe do prekida faze (postoji sprega “trougao”) važi:

U f = U l = 380V
U 380
If = f = = 38A
R 10
I l = 3I f = 66A

a) Kada dođe do prekida faze prijemnika vezane između linija R i S

U RS ≠ 380V

380
U RT = I R ⋅ R ⇒ IR = = 38A
10
380
U ST = I S ⋅ R ⇒ IS = = 38A
10

Struja IT ostaje ista, jer je prekinuta veza između R i S: I T = 66A

b) Kada dođe do istovremenog prekida faza prijemnika između linija R i S i linija S i T

U RS ≠ 380V

U ST ≠ 380V

U RT
IR = IT = = 38A
R
IS = 0
4. Pretežno induktivni trofazni prijemnik, čije su impedanse faza jednake, priključen je na simetrični
trofazni sistem linijskih napona efektivne vrednosti Ul = 380 V. Impedanse pojedinih faza prijemnika i
faktor snage prijemnika, pod ovim okolnostima, su Z = 11 Ω i cosϕ = 0.8.
Odrediti aktivnu i reaktivnu snagu ovog trofaznog prijemnika, ako je prijemnik:
a) vezan u ”zvezdu”,
b) vezan u ”trougao”.

U l = 380V
Z = 11Ω
cos ϕ = 0.8

a) Trofazni prijemnik vezan u ”zvezdu”:

Aktivna snaga prijemnika:

Ul
Uf =
3
Uf U
If = = l = Il
Z 3Z

Reaktivna snaga prijemnika:

Prividna snaga prijemnika:

b) Trofazni prijemnik vezan u ”trougao”:

Aktivna snaga prijemnika:

Uf = Ul
Uf
If =
Z

Reaktivna snaga prijemnika:

Prividna snaga prijemnika:

Snaga koju uzima prijemnik 3 puta je veća kada je vezan u ”zvezdu”!

5. Prijemnici aktivnih otpornosti R1 = 30 Ω, R2 = 50 Ω i R3 = 60 Ω priključeni su na trofaznu mrežu
simetričnih linijskih napona efektivnih vrednosti Ul = 380 V, kao što je prikazano na slici.
Odrediti efektivne vrednosti linijskih struja kroz osigurače i efektivne vrednosti struja prijemnika, kada
osigurač u liniji R pregori.

R1 = 30Ω
R2 = 50Ω
R3 = 60Ω
U l = 380V

Šema na slici ekvivalentna je sledećoj:

U f = U l = 380V

Kada pregori osigurač u liniji R:

U ST = 380V
U ST
I R3 = = 6.33A
R3
I R1 = I R2

I R1 ( R1 + R2 ) = I R3 R3
R3
I R1 = I R3 = 4.75A
R1 + R 2
IR = 0
I S = I T = I R1 + I R3 = 11.08A
6. Dve sijalice su priključene na simetričan trofazni sistem linijskih napona efektivnih vrednosti
Ul = 380 V. Pod ovim okolnostima aktivne snage sijalica su P1 = 60 W i P2 = 100 W.
a) Odrediti efektivne vrednosti struja sijalica;
b) Odrediti efektivne vrednosti linijskih struja i nacrtati fazorski dijagram.

U l = 380V
P1 = 60W
P2 = 100W

a) Sijalica je čisto otporni potrošač:

P1
P1 = I1U ST I1 = = 0.158A
U ST
U ST = 380V

P2
P2 = I 2U RS I2 = = 0.263A
U RS
U RS = 380V

b) Veza ”zvezda” ⇒ fazori napona UR, US i UT generatora nalaze se pod uglom od 120°.

I R = I 2 = 0.263A

I T = I1 = 0.158A

Nema nultog provodnika:

I R + IS + IT = 0

I R − I S sin 30° − I T sin 30° = 0

1 1
IR − IS − I T = 0
2 2
I S = 2 I R − I T = 0.368A
7. Na trofazni sistem sa četiri provodnika linijskih napona Ul = 380 V priključen je potrošač, koji se
sastoji od tri otpora R1 = 20 Ω, XL2 = 20 Ω i XC3 = 20 Ω. spojenih u ”zvezdu”. Pretpostaviti da se
impedansa nultog provodnika može zanemariti.
a) Odrediti linijske struje I1, I2 i I3 i struju koja teče kroz nulti provodnik.
b) Koliko bi trebalo da iznosi otpor R′ prve faze da kroz nulti provodnik ne teče struja.
Nacrtati vektorski dijagram napona i struja za oba slučaja.

a)

Uf
I1 = = 11A , ϕ1 = 0
R1
U
I 2 = f = 11A , ϕ 2 = 90°
X L2
U
I 3 = f = 11A , ϕ 3 = −90°
X C3

I 0x = − I 2 cos 60° + I 3 cos 60° = 0

I 0y = I1 − I 2 sin 60° − I 3 sin 60° = 8.06A

I 0 = I 0x 2 + I 0y 2 = 8.06A

b)

I 0y = 0

I 1′ = I 2 sin 60° + I 3 sin 60° = 19.06A

U 220
R1′ = f = = 11.54Ω
I 1′ 19.06
8. Prijemnici aktivnih otpornosti R1 = 10 Ω, R2 = 11 Ω i R3 = 22 Ω priključeni su na trofaznu mrežu
simetričnih linijskih napona efektivnih vrednosti Ul = 380 V.
1° Odrediti efektivnu vrednost struje neutralnog provodnika.
2° Odrediti ukupnu aktivnu snagu trofaznog prijemnika.
3° Nacrtati fazorski dijagram kola za slučaj kada se neutralni provodnik prekine u tački označenoj sa A
na slici.

1° Nula generatora ↔ nuli potrošača

U
U f = l = 220V
3
Fazni naponi potrošača ↔ faznim naponima generatora
(računaju se u odnosu na istu nulu)

Uf U U
I1 = = 22A ; I 2 = f = 20A ; I 3 = f = 10A
R1 R2 R3
I 0x = I 2 cos 30° − I 3 cos 30° = 8.66A
I 0y = I1 − I 2 sin 30° − I 3 sin 30° = 7 A

I 0 = I 0x 2 + I 0y 2 = 11.14A

2° P1 = R1 I12 = 4840W
P2 = R2 I 2 2 = 4400 W
P3 = R3 I 3 2 = 2200W
P = P1 + P2 + P3 = 11400W

3° Ako se nulti provodnik prekine, odnosno u slučaju 3F mreže sa 3 provodnika, nula generatora nije i
nula potrošača, već između njih postoji napon U0. Naponi na potrošačima nisu jednaki faznim
naponima (računaju se u odnosu na drugu nulu 0′ ).
U l = 380V
Samo u slučaju simetričnog potrošača: R1 = R2 = R3 = R važi 0 ≡ 0′ .