UNIVERSITETI: FAN S.

NOLI
Fakulteti i Ekonomis
Progarmi i studimit : Master Ad. Biznesi

Modeli i Sjelljes organizative n SME, n firmat e mdha dhe institucionet

publike

Realizuan:

Eglantina Alishollari
Pranoi:
Ela paci
Dr. Suela Grdhe
Rudina Todorushi
Modeli i sjelljes organizative n SME

SME-t dominojn ekonomin e Shqipris, duke prfaqsuar 99,6% t t gjitha bizneseve t

regjistruara. Pjesa e sektorit t SME-ve z rreth 73% dhe ka punsuar 71% t t gjith t
punsuarve. SME-t n Shqipri prqndrohen n tregun vendas dhe iu mungon konkurrenca n
eksport. M pak se 1.3% nga kompanit e vogla dhe m pak se 5.3% nga kompanit e mesme n
Shqipri kan ndrmarr joint ventures me partner t huaj gjat tre viteve t fundit.

Nga nj perspektiv sektoriale, SME-t jan t prqndruara n sektorin e tregtis. Sektort

e shrbimeve dhe tregtis jan t dominuar nga siprmarrjet mikro dhe t vogla, ndrsa sektort e
industris dhe ndrtimit dominohen nga bizneset e mesme. Zhvillimi i SME-ve n Shqipri sht
nn mesatare. Megjithat, mangsi t konsiderueshme mbeten prsa i prket zhvillimit t
kapitalit njerzor dhe kapacitetit teknologjik, duke penguar aftsin e kompanive shqiptare pr t
konkurruar.

Mungesa e prparsis konkurruese sht m shpesh rezultat i mangsive n proesin e t

msuarit t pronarit/menaxherit. Kto mangsi apo boshllqe n njohurit, ekspertizn, dhe
aftsit teknike t duhura gjenerojn nj mosprputhje midis performancs aktuale dhe
performancs s dshiruar apo nevojshme t firms n nj ambjent konkurrues.

N shum raste, mangsit rrjedhin gjithashtu nga formimi dhe arsimimi i siprmarrsve.
N Shqipri shum siprmarrs kan filluar biznesin n periudhn ku nuk kishte asgj pr t
humbur dhe kan prparuar dhe msuar duke ecur paralelisht me rritjen e tregut. Shum shpesh,
formimi arsimor dhe profesional i siprmarrsve n t kaluarn nuk kishte lidhje me biznesin q
ata filluan. Praktika ka qen msuesi m i mir pr ata.

Kto tregues kan ndikuar edhe n stilin e menaxhimit t SME-ve. Pr kto

ndrmarje stili i drejtimit sht stili autokratik. N firmat e vogla zakonisht pronart dhe
menaxhert jan i njjti person. Tendenca sht pr t centralizuar prgjegjsit dhe vendimet tek
nj person apo nj numr shum i vogl personash. Kjo sht veanrisht e vrtet tek ndr-
marrjet shum t vogla, ku menaxhimi sht shpesh i centralizuar rreth pronarit t ndrmarrjes.
Orientimi i menaxherit sht autoriteti. Ky stil autokratik sht I ndikuar edhe nga mentaliteti
shqiptar. Shumica e pronarve t ndrmarrjeve shqiptare besojn se puntort jo vetm q e
mirprsin kontrollin dhe mbikqyrjen por kan edhe nevoj pr t dhe punonjsit duhet t
binden.niveli i realizimit t punonjsve sht minimal dhe ata punojn m tepr pr t plotsuar
nevojat baz fiziologjike.

Fokusimi i vazhdueshm mbi stilin e menaxhimin nga nj person, prforcuar ktu nga
rezultatet mbi efektshmrin personale, mund t veproj si nj penges n zhvillimin e
prgjithshm t ndrmarrjeve shqiptare, pasi pengon ndrmarrjet shqiptare t shfrytzojn tr-
sisht apo zhvillojn burimet e disponueshme t burimeve njerzore.

Centralizimi i theksuar i t gjitha aktiviteteve rreth pronarit duket t jet modeli i shum
ndrmarrjeve shqiptare, e cila tregon nj nivel t ult t besimit midis pronarit dhe punonjsve t
tij/saj, n t gjitha nivelet. Pronari/menaxheri aktual duket m i interesuar t zhvilloj aftsit e
tij/saj menaxheriale se sa t prdor nj stil menaxhimi m shum gjithprfshirs, i cili prfshin
nj shkall m t lart t delegimit t prgjegjsive tek nivelet m t ulta t menaxhimit dhe
stafit.

Ndrmarrjet shqiptare nuk duket se investojn mjaftueshm n shrbime trajnimi dhe

konsulence. T kuptuarit e vlers s burimeve njerzore sht shum pak e zhvilluar tek
ndrmarrjet shqiptare. Kjo sht e manifestuar edhe nga nj studim i br nga ANT nprmjet
rezultateve t ulta pr trajnimin e stafit dhe delegimit t prgjegjsive t puns menaxheriale.

Analiza e ANT pr mangsit e SME-ve sht nje vlersim i mangsive midis njohurive,
aftsive dhe qndrimeve q njerzit n nj ndrmarrje kan aktualisht dhe njohurive, aftsive dhe
qndrimeve q ata krkojn pr t prmbushur objektivat e ndrmarrjes.

Sipas studimit t ANT prgjithsi, ekziston nj tendenc e dukshme tek SME-t shqiptare
pr tu mbshtetur tek lidershipi, duke kaluar aftsit e planifikimit dhe menaxhimit tek vetm
nj person, m s shumti tek pronari i ndrmarrjes. Nga ana tjetr, pronari/menaxheri kryesor
sht hezitues n nj proes sistematik t planifikimit t biznesit, dhe i mungon vullneti t
dokumentojn detyrat e puns t punonjsve t tij/saj. N 68 % t ndrmarrjeve vendimet
kryesore t biznesit merren nga vetm nj person, m s shumti pronari, ose nga nj grup i vogl
menaxhimi. Delegimi i autoritetit t vendimmarrjes n nivele m t ulta menaxhimi ndodh n
m pak se 9% t ndrmarrjeve.

Centralizimi i pushtetit dhe vendimeve tek nj person apo grup i vogl menaxhimi sht
tregues i nj sistemi m pak t zhvilluar t burimeve njerzore, i cili nga ana tjetr vepron si nj
penges q ndikon negativisht performancn e prgjithshme t ndrmarrjes dhe ngadalson
rritjen.

N linj me stilin e menaxhimit m autoritar, mbizotrues aktualisht n shum ndrmarrje

n Shqipri, ekziston nj hezitim i prgjithshm pr t vendosur politikat, strategjin dhe madje
udhzimet praktike t puns n form t shkruajtur. Ka nj nj nivel i ult i t kup tuarit mbi
ndikimin pozitiv q nj sistem burimesh njerzore mund t ket n menaxhimin dhe performacn
e prgjithshme t ndrmarrjes.

Edhe sistemet e trajnimit dhe t motivimit nuk jan shum t zhvilluara. Shumica e
firmave nuk kan t prcaktuara sisteme t motivimit t punonjsve dhe programe formale
trajnimi. Sipas studimit t ANT 80 % e SME-ve ofronin prfitime minimale pr punonjsit.

Gjithashtu studimi i ANT tregoi se pronart i kushtonin nj rndsi t madhe aftsive

Mbikqyrse dhe Menaxheriale, si dhe efektivitetit personal duke prforcuar stilin autoritar t
menaxhimit aktualisht mbizotrues n Shqipri. Rezultatet e larta prqendrohen mbi aftsit t
cilat do t forcojn kapacitetin e pronarit/menaxherit, t tilla si zgjidhja e problemeve,
menaxhimi i kohs, motivimi personal dhe organizimi personal, ndrsa dimensionet t cilat
merren me prforcimin e kapaciteteve t stafit, t tilla si motivimi i kolegve dhe dhnia e
reagimeve tek t tjert kan rezultat t ult.

Modeli i sjelljes organizative n firmat e mdha dhe n sektorin publik

N firmat e mdha dhe n sektorin publik stili m i prdorshm sht stili mbikqyrs. Baza
e menaxhimit jan burimet ekonomike dhe sigurimi i burimeve financiare. N ndryshim nga
bizneset e vogla dhe t mesme sektori publik dhe firmat e mdha kan departamente t burimeve
njrzore, sisteme t trajnimit , t motivimit dhe vlersimit t performancs. Punonjsit jan t
orientuar nga prfitimet materiale dhe monetare q u siguron puna dhe siguria. Bashkpunimi
midis punonjsve dhe menaxherve sht pasiv, n nivele relativisht t ulta. Niveli i pjesmarrjes
s puntorve nuk sht shum i lart po ashtu dhe delegimi i autoritetit. Ka nj shkall
mosbesimi nga ana e menaxherve pr aftsit e vartsve t tyre. Shpesh menaxhert ngurojn t
delegojn autoritetin sepse kan frik se vartsit nuk do ti realizojn si duhet detyrat dhe nuk
do t ken rezultate t larta. Kjo ndikon n nj nivel t ult n dhnien e autonomis dhe
prgjegjsive pr punonjsit dhe n kt nuk shfrytzohet potenciali i tyre.

Kjo sht edhe si rezultat i kulturs shqiptare ku individt jan m tepr individualist sesa
bashkpunues. Shpesh organizaatat shqiptare nuk kan nj mision dhe nj kultur t prcaktuar
qart dhe vlerat e organizats nuk jan t njohura nga t gjith antart e saj.

Kultura konstruktive N organizatat q predominohen nga kultura konstruktive, karakteristik

sht se punonjsit inkurajohen t bashkpunojn me njri-tjetrin dhe t punojn pr realizimin e
synimit dhe objektivave t organizats n mnyr t till q s bashku me realizimi e objektivave
t organizats t realizohet edhe plotsimi i nevojave individuale pr rritje dhe zhvillim. Kjo lloj
kulture karakterizohet nga ato vlera, konsiderata, mnyra sjellje t punonjsve q shoqrohen me
arritje, vetprsosje dhe inkurajim. Kjo lloj kulture mundson nj performanc t lart t
organizats dhe nj prballim m efikas t konkurrencs q bhet e mundur n saj t zhvillimit t
aftsive t veanta konkurruese.

Nj kontrast me kulturn konstruktive krijon kultura e mbrojtjes pasive, e cila karakterizohet nga
ato vlera, konsiderata, dhe mnyra sjellje t personelit n t cilat karakteristika m kryesore sht
se antart e organizats bashkveprojn n nj mnyr tjetr, ku t bie n sy q ata angazhohen
n radh t par n veprime q nuk rrezikojn sigurin e tyre t puns. Pr kt lloj kulture, sht
karakteristike se n sjelljen e antarve mbizotrojn konformizmi, aprovimi dhe vartsia.

Lloji i tret i kulturs sht ai i mbrojtjes agresive ku tipari m dallues sht se punonjsit nxiten
t punojn n at mnyr q jo vetm t mbrojn sigurin dhe statusin individual, por q kt ta
bjn nprmjet nj konkurrence t ashpr q natyrshm on n krijimin e marrdhnieve
armiqsore midis personelit. N kt lloj kulture jan evidente sjelljet q reflektojn pushtet,
opozicion t hapur dhe konkurrenc. T prbashkta midis llojit t dyt dhe t tret jan mungesa
e harmonis dhe performanca e dobt.