Professional Documents
Culture Documents
Αναλύύει τις
ρίζεες της σημερ
ρινής κρίση
ης και τις πρ
προοπτικές γγια το μέλλοον, αποκαλύύπτει τη
διγλλωσσία του ελληνικού π
πολιτικού λόγου σχετικκά με την κρ ρίση και πα
αρουσιάζει ττη
δικήή του πρότα
αση για έξοδ
δο από αυτή ή.
Oι ρίζες
ρ της ση
ημερινής κρ
ρίσης και ττο μέλλον τοου καπιταλλισμού
Θα μπορούσαμε
μ ε να προβλέψ
ψουμε τη σηημερινή κρίσση;
Η κρρίση αποτελεί συνέχεια εκείνης της δεκαετίας ττου ’70 ή πρόκειται για ννέα κρίση;
αι ένα νέο είίδος κρίσης, αλλά προκκύπτει από ττις κινήσεις που έγιναν στις αρχές της
Είνα
αετίας του ’70, για να εεπιλύσουν τη
δεκα ην κρίση εκκείνης της επποχής. Τότεε, η κρίση είίχε
στο επίκεντρο ττην ισχύ τηςς Εργασίας (labour),
( ποου ήταν πολύύ μεγάλη σττο κέντρο τοου
καπιιταλισμού: σστην Ευρώππη και τη Βόόρεια Αμερική. Το εργατικό δυναμ μικό ήταν
οργα
ανωμένο, είίχε μεγάλη ππολιτική εξοουσία, που εεκφραζότανν και στις εκκλογές, και
αποττελούσε μεγγάλο πρόβλλημα για το κεφάλαιο.
κ Γ
Γι’ αυτό καιι το κεφάλαιιο έπρεπε ναα
συνετίσει το εργατικό δυναμικό, και το έκανε με διάφορους τρόπους, κυρίως ανοίγοντας
τις εθνικές οικονομίες στο διεθνή ανταγωνισμό. Τότε εμφανίστηκε στο προσκήνιο και η
Κίνα, η οποία εισήγαγε δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους στην παγκόσμια αγορά εργασίας
μετά το 1990. Οι χρηματοπιστωτικές μεταρρυθμίσεις που ήταν απαραίτητες για να
μπορέσει το κεφάλαιο να κινείται ελεύθερα σε ολόκληρο τον κόσμο, επίσης έδωσαν
μεγάλη δύναμη στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Κι έτσι, με το χρηματοπιστωτικό
σύστημα, την παγκοσμιοποίηση και την επίθεση στην Εργασία, λύθηκε μέχρι τα μέσα
της δεκαετίας του ’90 το πρόβλημα με το εργατικό δυναμικό.
Ο καπιταλισμός όχι μόνο επιβίωσε από προηγούμενες κρίσεις αλλά ξαναγεννήθηκε και
ισχυροποιήθηκε. Πιστεύετε ότι το ίδιο θα συμβεί και με τη σημερινή κρίση;
Συμφωνώ απόλυτα. Όλη η ιστορία του καπιταλισμού είναι μια ιστορία ανανέωσης μέσω
κρίσεων, γι’ αυτό και προείπα ότι δεν μπορούμε να έχουμε καπιταλισμό χωρίς κρίση. Οι
κρίσεις είναι στιγμής δημιουργικής καταστροφής. Το θέμα είναι πόσο δημιουργείς, πόσο
καταστρέφεις, τι καταστρέφεις και πού καταστρέφεις. Για παράδειγμα, στις δεκαετίες
του ’70 και του ’80, η αποβιομηχανοποίηση πολλών από τις παλιές βιομηχανικές
περιοχές στη Βρετανία και τις ΗΠΑ κατέστρεψε ολόκληρες κοινότητες, όπως το
Ντιτρόιτ, που ήταν μια υπέροχη, ζωντανή πόλη.
Το ενδιαφέρον ερώτημα είναι πώς θα βγούμε τώρα από την κρίση. Αν βγούμε με ένα
συγκεκριμένο τρόπο, αυτό θα μας οδηγήσει στην επόμενη κρίση. Η δική μου εκτίμηση
είναι ότι όλοι θέλουν την αποκατάσταση του παλιού συστήματος με λίγη αυστηρότερη
ρύθμιση και δεν νομίζω ότι αυτό μπορεί να συμβεί. Αυτό που παρατηρούμε είναι ψευδείς
έξοδοι από την κρίση, όπως νωρίτερα φέτος, όταν όλοι έλεγαν πως βγήκαμε από την
κρίση, οι τράπεζες ανέκαμψαν και το χρηματιστήριο ανεβαίνει. Αναγνώριζαν βέβαια ότι
η ανεργία αποτελεί μεγάλο πρόβλημα, που παραμένει άλυτο.
Μιλήσατε για τις δυνατότητες του καπιταλισμού. Ισχύει πως ο καπιταλισμός είναι
αυτοκαταστροφικός και ότι ο σοσιαλισμός ή ο κομουνισμός είναι αναπόφευκτος;
Δεν βλέπω, λοιπόν, κάποιου είδους τελικής κατάρρευσης εδώ. Αυτό που διακρίνω είναι η
αυξανόμενη συγκέντρωση της εξουσίας σε μια καπιταλιστική τάξη. Όμως μετά τίθεται
το ερώτημα τι θα κάνουν με την εξουσία αυτή. Σε ποια κατεύθυνση θα προσπαθήσουν να
οδηγήσουν την οικονομία. Εάν θα έχουν μια ευρεία οπτική ή αν θα έχουν μια στενή
οπτική εξυπηρέτησης των δικών τους συμφερόντων. Δεν ξέρω. Ανάμεσα σε εκείνους
που κέρδισαν τα 3 δισεκατομμύρια υπάρχει ένας άνθρωπος, ο Τζορτζ Σόρος, που έχει
μια πολύ μεγάλη φιλανθρωπική επιχείρηση. Είναι μεγάλος χορηγός του Δημοκρατικού
Κόμματος και είναι πολύ προοδευτικός σε κάποιους τομείς, αλλά όχι σε άλλους. Αν
επικρατήσει αυτή η μερίδα της καπιταλιστικής τάξης, θα προκύψουν πολύ διαφορετικές
πολιτικές απ’ ότι αν επικρατήσουν άνθρωποι που λένε: «αυτό μου ανήκει και δεν
ενδιαφέρομαι για κανέναν άλλο». Το πώς θα βγούμε από την κρίση εξαρτάται από τις
πολιτικές αποφάσεις, την πολιτική επιρροή και το κοινό αίσθημα.
Για την Ελλάδα, συγκεκριμένα, έχετε να προτείνετε λύσεις για την αντιμετώπιση των
οικονομικών προβλημάτων της;
Κατ’ αρχάς πρέπει να αλλάξουμε τη γλώσσα με την οποία μιλάμε για το τι συμβαίνει. Η
Ελλάδα αδυνατεί να πληρώσει το χρέος της - δεν αμφισβητείται αυτό. Το πιο ενδιαφέρον
είναι ποιους αδυνατεί να πληρώσει. Η ελληνική κυβέρνηση έχει επιλογές: είτε μπορεί να
σταματήσει να πληρώνει αυτά που υποχρεούται στους ίδιους τους πολίτες της,
μειώνοντας τις συντάξεις και τους μισθούς, είτε μπορεί να σταματήσει να πληρώνει τους
χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Δεν καταλαβαίνω γιατί μια σοσιαλιστική κυβέρνηση
θα σταματούσε να πληρώνει τον ίδιο της τον πληθυσμό. Όλοι υποστηρίζουν ότι η παύση
πληρωμών είναι αδύνατη. Αυτό που στην πραγματικότητα εννοούν είναι ότι δεν μπορούν
να σταματήσουν να πληρώνουν τις τράπεζες, αλλά μπορούν να σταματήσουν να
πληρώνουν τους πολίτες. Με αυτούς τους όρους πρέπει να μιλάμε, γιατί διαφορετικά δεν
κατανοούμε τι πραγματικά συμβαίνει.
Πολλές χώρες χρεοκόπησαν στο παρελθόν, όμως επανήλθαν. Είναι όπως όταν έχεις ένα
χαλασμένο δόντι. Είτε το βγάζεις απότομα και σου προκαλεί πόνο για λίγο ή ζεις με αυτό
και πονάς για είκοσι χρόνια. Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι πως η κυβέρνηση
προτείνει να πονέσει το λαό για είκοσι χρόνια, αντί να «βγάλει το δόντι» λέγοντας: «ας
κηρύξουμε παύση πληρωμών, ας ξεφορτωθούμε το χρέος και ας ξαναρχίσουμε».
Πράγματι, θα είναι η πρώτη χώρα της Ευρωζώνης, όμως πάντα υπάρχουν ειδικές
περιπτώσεις, όπως με τη Ρωσία το 1998. Και σε αυτή την περίπτωση, επιστρέφουμε στο
κόστος των πολιτικών αποφάσεων που λαμβάνονται εντός της ΕΕ. Προσωπικά δεν είμαι
τόσο υπέρ της παύσης πληρωμών. Νομίζω ότι αυτό που πρέπει είναι ένα μορατόριουμ
στην αποπληρωμή του χρέους και αναδιαπραγμάτευση του χρέους. Πρέπει να γίνει μια
συλλογική προσπάθεια, όπου θα συμμετέχουν η Πορτογαλία, η Ισπανία και ίσως η
Ιρλανδία (οι λεγόμενες PIGS), οι οποίες θα έπρεπε συλλογικά να πουν: «ας κηρύξουμε
μορατόριουμ στην αποπληρωμή του χρέους, ας επαναδιαπραγματευθούμε το όλο πακέτο,
κι έτσι θα μοιραστούμε τον πόνο».
Η κρίση ως ευκαιρία;
Νομίζετε πως η κρίση αποτελεί ευκαιρία για την Αριστερά, στην Ελλάδα και αλλού;
Οι κρίσεις πάντοτε παρουσιάζουν ευκαιρίες για όλους. Ο υπεύθυνος του επιτελείου του
Ομπάμα δήλωσε πως «αυτή η κρίση είναι πολύ μεγάλη για να την αφήσουμε να πάει
χαμένη». Προφανώς, εκείνοι την είδαν ως ευκαιρία και το ίδιο ισχύει για την Αριστερά.
Το θέμα όμως τώρα είναι η αντίδραση των πολιτών σε αυτή την κρίση. Έχουν περάσει
τριάντα χρόνια προπαγάνδας για τις αρετές της νεοφιλελεύθερης ηθικής, η οποία
προτάσσει την προσωπική ευθύνη, το να φροντίζεις τον εαυτό σου, να μην βασίζεσαι στο
κράτος. Η τάση, λοιπόν, είναι όλοι να κατηγορούν τον εαυτό τους γι’ αυτά που
συμβαίνουν. Και είναι πολύ δύσκολο να πείσεις τον κόσμο πως το πρόβλημα είναι
συστημικό και πως πρέπει να αντιμετωπιστεί πολιτικά. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα,
σύμφωνα με έρευνες, οι περισσότεροι από εκείνους που έχασαν τα σπίτια τους έριχναν
την ευθύνη στον εαυτό τους και όχι στο σύστημα που δημιούργησε τα ενυπόθηκα δάνεια
υψηλού κινδύνου. Το κλίμα δεν είναι καλό για πολιτικό ακτιβισμό.
Αυτό σχετίζεται και με κάτι άλλο: Σε κάθε κρίση, η συνήθης αντίδραση είναι να
σκύβουμε το κεφάλι και να περιμένουμε να περάσει. Η κρίση εκτυλίσσεται εδώ και δύο
χρόνια, αλλά πολλοί απλώς ελπίζουν ότι θα την ξεπεράσουμε. Και φυσικά, ο κυρίαρχος
πολιτικός λόγος υποστηρίζει ότι βρισκόμαστε προς την έξοδο από την κρίση. «Το
χρηματιστήριο ανάρρωσε, το τραπεζικό σύστημα σταθεροποιείται, το χρήμα άρχισε να
κινείται, υπάρχει μια μικρή αναζωογόνηση της παραγωγής, η Κίνα ανθίζει – γι’ αυτό όλα
είναι εντάξει». Από την άλλη, όμως, βλέπουμε ότι τα πράγματα δεν είναι εντάξει, όπως
στην Ελλάδα. Επομένως, θα χρειαστούμε λίγο ακόμα χρόνο μέχρι ο κόσμος να
συνειδητοποιήσει πως η κρίση είναι συστημική και απαιτεί γενναίες κινήσεις για να
ξεπεραστεί. Η Αριστερά πρέπει να συνειδητοποιήσει ξεκάθαρα τη φύση της κρίσης και
να αναπτύξει συνεκτικές στρατηγικές για να βγούμε από αυτή. Και, αυτή τη στιγμή, η
Αριστερά είναι αδύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, και οι ίδιοι οι πολίτες
πιστεύουν ότι θα τα καταφέρουν και ότι δεν θα χρειαστεί να βιώσουν μερικές από τις
μεγάλες μεταμορφώσεις που πέρασαν στις δεκαετίες του ’30 και του ’70.
Ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ βρέθηκε στην Αθήνα στο πλαίσιο του τετραημέρου Μαρξισμός
2010, που οργανώθηκε από το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (ΣΕΚ), στις 13-16 Μαϊου,
στην ΑΣΟΕΕ.