GOMORRA

Kush nuk I njeh dinamikat e pushtetit t kamorrs, shpesh beson se t vrassh esht nj
gjest naivdhe I tmershm nga ana e klaneve, pasi ligjeron dhe shtrin m tej shembullin e
tij, fjalt e tij. Si nj konfirmim pr t vertetat e tij. Gabim. Nuk sht kurr kshtu. Sapo
vdes n tokn e kamorrs, mbillesh nga dyshime t shumta dhe pafajsia sht nj
supozim I largt, I fundit I mundshm. Je fajtor pr sa koh nuk provohet e kundrta. N
tokn e klaneve teoria e s drejts modern sht prmbysur.

Don Peppino-ja nuk donte t besont q klani ishte zgjedhja e s keqes e br nga dikush,
por ishte, prkundrazi, rezultai I kushteve t sakta, I mekanzmave t prcaktuara, I
shkaqeve t identifikueshme dhe t gangrenizuara.

POR prkundrazi, edukatorja mondragoneze, n cikrrimat e arsyeve pr t heshtur gjeti

nj arsyetim t vetm, at t s vrtets. Nj e vertet q ka shijen e natyrshmris, si nj
gjest I zakonshm, I prhershm, I mirqn, I nevojshm si vet fryma. Paditi pa krkuar
asgj n kmbim. Gjykatsi q morri dshmin e edukatores, e quajti nj trndafil n
shkrettir, q kishte mbir n nj tok ku e vrteta sht gjithmon version I t fortve,
ku ajo lakohet e shqiptohet rrall, si ai malli I rrall q kmbehet pr ndonj fitim.

Nuk sht rfimi n vetvete q t ngjall frik, nuk sht fakti q ke treguar nj vrases ai q
sjell skandal. Nuk sht kaq e rndomt llogjika e heshtjes, e t mostreguarit. Ajo q e bn
t bujshm gjestin e edukatores s re ka qn zgjedhja pr ta quajtur t natyrshme,
instiktive dhe jetike mundsin pr t dshmuar. T kesh kt sjellje jete sht sit
besosh se e vrtta mund t ekzistoj.

Pikat e grrumbullimit t plehrave jan emblem m konkurente e cdo cikli ekonomik.

Grumbullojn gjithsa ka qn m par; jan pasoja e vrtet e konsumit, dicka m
shum se gjurma e ln nga cdo product mbi koren toksore.

T prfytyrosh nuk sht e ndrlikuar. Nuk sht e vshtir q n n mendjen e dikujt t

marr trajt nj gjest apo dicka q nuk ekziston. Nuk sht e ndrlikuar t prfytyrosh
deri edhe vdekjen tnde. Por gjeja m e nderlikuar sht ta prfytyrosh ekonomin me t
gjitha pjest e saj prbrse. Me fllukset financiare, prqindjet e fitimit, kontratat,
borxhet, investimet. Nuk ka fizionomi pr t shfaqur, gjra t sakta q duhet tI ngulitsh
n mendje. Mund t prfytyrosh prcaktimet e ndryshme t ekonomis, por jo flukset,
llogarit bankare, veprimet e vecanta.

CARL G. JUNG

Teoria reductive e izoluar sht e pamundur. Sepse shpirti I njeriut nuk mund t
shpjegohet vetm me ann e reduktimit.kuptohet q Erosi sht I pranishm kurdoher
dhe kudo, kuptohet q instikti pr pushtet prshkon gjithcka-m t lartn dhe m t ultn
e shpirtit; mirpo shpirti sht jo vetm kjo apo ajo- ose po t doni- edhe njra edhe tjetra
s bashku, por ai sht gjithashtu edhe ajo, q ai ka br apo do t bj prej saj. Jeta ka
jo vetm nj dje dhe ajo nuk shpjegohet me faktin q sot reduktohet n dje. Jeta ka edhe
Neser, dhe sot bhet e kuptueshme vetm kur ne jemi t aft tu shtojm njohurive tona
rreth asaj q cfar ishte dje edhe parjen e embrioneve tek Nesr. Kjo ka t bj m t
gjitha shfaqjet psikologjike t jets dhe vile edhe me simptomat e smundjes. Puna sht
q simptomat e neurozs jan jo vetm rrjedhoja t shkaqeve q kan ekzistuar dikur n
t kaluarn, qofshin kto sensualiteti infantile apo edhe instinkti infantile I pushtetit,
por ato jan edhe orvatje t nj sinteze t re t jets-orvatje t dshtuara, t cilat,
megjithat, mbeten orvatje, t cilave nuk u mungojn vlerat dhe kuptimi i brendshm.
Kto jan embrione t dshtuara pr shkak t kushteve t disfavorshme t natyrs s
brendshm t jets.

Vlera sht nj far mundsi, me ann e t cils energjia mund t marr zhvillim. Por
meq vlera negative gjithashtu sht nj far mundsie, me ann e t cils energjia mund
t marr zhvillim-gj q ne, m qart se kudo mund ta vm re n manifestimet e
rndsishme t energjis n rastet e neurozs-ajo n fakt sht gjithashtu njfar vlere,
por vler q shpreh manifestimet e padonishme dhe t dmshme t energjis. Puna sht
q energjia n vetvete nuk sht as gj e mir, as gj e keqe, ajo ssht as e dobishme, as
e dmshme, por sht indiferente, sepse gjithcka varet nga forma, n t ciln hyn
energjia. Forma i jep cilsin energjis. Mirpo nga ana tjetr, forma e zhveshur pa
energjin gjithashtu sht indiferente, prandaj, pr tu prftuar nj far vlere e vrtet,
sht e domosdoshme nga njra an energjia, kurse nga ana tjetr-forma q ka vler. N
neuroz, energjia psikike sht future n nj form me pak vler dhe t paprshtatshme.

Energjia krkon at drejtim, I cili I shijon m tepr, prndryshe ajo thjesht akumulohet
dhe, duke mos gjetur rrugdalje, bhet destructive. Ne nuk mund ta zhvendosim
energjin e cliruar mbi kt apo at object t zgjedhur n mnyr racionale. Energjia
psikike sht nj realitet tekanjoz q synon t realizoj kushtet e veta. Energji mund t
kesh sat duash, por ne nuk do t mund ta shfrytzojm prderisa t mos kemi mundsi
t krijojm drejtimin e duhur pr t.

sht mjaft e qart q vetm atje ku k drejtim vazhdon rruga e jets.por atje ku ska
tension t krijuar nga t kundrtat, ska as energji, prandaj duhet gjetur orientimi I
kundrt I vetdijes. Pa t kundrtn nuk mund t ekzistoj as baraspesh, as system I
vetrregullueshm. Por psikika sht system I vetrregullueshm.

Edukimi mund t buroj nga realiteti dhe jo nga njfar fantazme ideale.

Fatkeqsisht, t shumtn e hers puna qndron kshtu, q njeriu nuk mund ti jap sipas
dshirs s vet drejtimin e t ashtuquajturs energji e cliruar. Ajo ecn n drejtimin e vet.
Ajo e ka gjetur at para se ne ta clironim plotsisht nga simpatia pr nj form t
paprshtatshme.

Herakliti zbuloi ligjin mahnits nga t gjitha ligjet psikologjike: funksionin regullues t t
kundrtave. Ai e quajti Enantiodromia, kundrveprim, duke pasur parasysh q cdo gj
kthehet n t kundrtn e vet. Kshtu orientimi kulturor racional domosdoshmrisht
kthehet n t kundrtn e vet, n rrnim kulturor irracional. Puna sht se njeriu nuk
duhet ta identifikoj veten me vet arsyen, sepse njeriu nuk sht vetm I arsyeshm dhe
kurr nuk do t jet ndryshe. Irracionalja nuk duhet dhe nuk mund t rrnjoset. Zotat
nuk mund dhe nuk duhet t vdesin. shtja nuk sht se sim und t mjanojm gjithka
q e pengon njeriun t ushtroj aktivitetin e vet professional, ose t lidh martes, ose t
bj dika t till q do t thot zhvillim I jets, por para nesh qndron detyra t gjejm at
kuptim, I cile e bn t mundshm vazhdimin e jetn n prgjithsi, meqnse jeta duhet t
jet dika m tepr se sa vetm rezinjacion dhe vshtrim I mallngjyer mbrapa. Jeta jon
na kujton rrugn e diellit.

sht n rrnj e gabuar t mendosh q nse ne n disa vler do t njohim nj vler

negative ose n nj t vrtt-t pavrtetn, n kt rast zhduket vlera ose e verteta. Ato
vetm se jan br relative. Gjithka njerzore relative sht, sepse gjithka bazohet n
kontrastin e brendshm, sepse gjithka sht nj fenomen energjitik. Dhe energjia n
mnyr t domosdoshme mbi nj contrast pararends, pa t cilin smund t ket kurrfar
energjie. Duhet t jen kurdohet t pranishme e larta dhe e ulta, r nxehta dhe e ftohta etj
q t mund t kryhet procesi I rrafshimit, t cilin e prfaqson n vetvete energjia. Por
puna nuk qndron n kalimin n t kundrtn, porn ruajtjen e vlerave t mparshme
bashk me pranimin e t kundrts s tyre. Procesi I natyrshm I t t kundrtave sht
br pr mua model dhe baz e metods q n thelb qndron n faktin q at, q nga vet
natyra ndodh ne menyr t pavetdijshme dhe spontane, ne e thrrasim prjashta dhe e
integrojm n ndrgjegje dhe n perceptimin e saj.

Pas analizs, meq ajo sht vetm zbrthim, detyrimisht duhet t vij nj far sinteze dhe
q ekzistojn material shpirtrore, t cilat nuk tregojn pothuajse asgj po qe se vetm
zbrthehen, por e nxjerrin kuptimin nqs nuk zbrthehen. Analiza e zbrthen matirialin
simbolik t fantazive n komponentt e tij, metoda sintetike e integrin at n nj shprehje
t prgjithshme dhe t kuptueshme.

Metoda analitike: interpretin n nivel objekti (do interpretim, n t cilin shprehjet e

ndrrave mund t identifikohen m objekte reale. Prmbajtja e ndrs zbrthehet n
komplekse kujtimesh, t cilat kan lidhje me situate t jashtme.

Metoda sintetike: interpretim n nivel subjekti (do pjes t ndrrs e lidh me vet
ndrrshikuesin). Komplekset e kujtimeve q prbjn bazn ndahen nga shkaqet e
jashtme, duke I kuptuar si tendenca ose momente t sublektit dhe ie prfshin rushtas n
prmbajtjen e subjektit.

Kur lind neuroza do t thot q n t pavetdijshmen ka ndodhur nj akumulim I veant

energjie dhe njfar ngarkese e cila mund t shprthej.

N psikologji, e cila I ka rrnjt e veta n jetn reale dhe ndikon mbi t, nuk mund ti
referohesh ndonj likpamje shkencrisht t arsyeshme, si edhe duhet t llogarissh
pikpamjen e ndjenjdhe t gjith prmbajtjen reale t shpirtit. N kt psikologji praktike
fjala sht jo pr ndonj shpirt njerzor t prgjithshm, pr pr njerz t veant m t
gjith problemet e shumta q I shqetsojn n mnyrn m t drejtprdrejt. Psikologjia q
knaq vetm intelektin, kurr nuk sht praktike, sepse trsia e shpirtit nuk mund t
rroket kurr vetm nga intelekti. Smund t injorohet aspekti botkuptimor, sepse shpirti
synon nj shprehje q e rrok at n trsi.

Inflacioni psikik nuk sht fenomen q lind jo vetm n procesin e analizs, por ndeshet
po aq shpesh edhe n jetn e prditshme. Nj rast tipik sht vetidentifikimi jo qesharak
i burrave me profesionin ose titullin. Sigurisht, shrbimi im sht aktivitet imi q m
prket mua, porn t njjtn koh ai sht edhe nj factor kolektiv, i cili ka lindur nga
bashkveprimi i njerzve dhe vlera e t cilit ia detyron e vet vetm sanksionit kolektiv.
Prandaj nse e identifikoj veten me shrbimin ose titullin tim, un mbaj nj qndrim t
till, sikur vet un jam ky factor social kompleksiv q prfaqsohet nga shrbimi, sikur
un jam jo vetm barts i shrbimit, porn t njjtn koh edhe sanksioni i shoqris. N
kt mnyr un kam zgjeruar jasht mass veten dhe kam uzurpuar cilsi, t cilat nuk
ekzistojn kurrsesi tek un, por jasht meje. shteti-jam un)-ja deviza e njerzve t till.
Prmbajtjet psikike mbipersonale nuk jan thjesht material indiferente apo t vdekura,
t cilat mund ti prvetsosh sipas qejfit. M tepr fjala sht pr madhsi t tilla, t cilat
 ndikojn mbi vetdijen n mnyr abstrakte. T identifikosh veten me shrbimin ose me
titullin b dika sht bile nj gj joshse, sht kjo arsyeja q aq burra jan
prgjithsisht jo gj tjetr, vese vler e sanksionuar nga shoqria. Do t qe e kot t
krkoje personin nn kt guack. Pas autopsis solemne atje mund t gjesh vetm nj
njerik mjeran. Prandaj shrbimi(apo cilado qoft kjo guack e jashtme) sht kaq
joshs; sepse sht nj kompensim i siguruar leht pr defektet personale.

Bota e sofias

Nils Bohri; Ka dy lloje t vrtetash. Jan t vrtetat e siprfaqshme, e kundrta e t

cilave duket qart se sht gabim. Jan edhe t vrtetat e thella, e kundrta e t cilave
sht po aq e drejt.

Njerzit do t ishin t lumtur nqs do t prdornin t gjithaaftsit dhe mundsit e tyre.

N shkoll ashtu si n jetn e prditshme njerzit merreshin me gjra pak a shum t

rndomta.

Por a ka ndonj gj q mund tu interesoj t gjithve? T lexosh se far kan shkruar t

tjert, t ndihmon pr t formuar mendimin ton mbi jetn. Gjuetia e filozofve pas s
vrtets ngjet me nj roman detektivsh.

Filozofet grek u prpoqn tu msojn njerzve t mos besonin te mitet. Qllimi I filozofve
t par grek ishte q t shpjegonin shpjegime natyraliste pr procese natyrore. Ndaj u
quajtn filozof natyralis. Fil e hershm ishin t nj mendimi se n themel t gjith
ndryshimeve ekzistonte nj lnd baz.

3 fil nga mileti: Thalesi (uji baz e gjithkaje); Anaksimandri(lnda baz jo uji por dika tj
e pa dallueshme); Anaksimenesi(ajri dhe avulli).

Parmenidesi(racionalist, perceptimi I shqisave duhet t jet joreal):gj q ka ehde m

par. Asgj nuk mund t dal ng aasgj dhe nj gj q nuk mund t kthehet n asgj.
Asgj nuk mund t nransformohet n gj tj vese n at q sht. Herakliti( I
vazhdueshm ishte karakteristik baz e n natyr). gj n lvizje dhe asgj nuk
sh e prjetshme. Bota karakterizohet nga t kundrtat. Perceptimi I shqisave sht real.

Empedoklesi; natyra ka 4 element baz-toka, ajri, zjarri dhe uji.

Anaksagora-natyra e ndrtuar nga pj t vogla t padukshme pr syrin, q I quajti fara.

Demokriti; tutto e ndrtuar nga pj t vogla mikroskopike t prjetshme dhe t

pandashme(atome). Prapa gjithkaje q ndodh gjendet nj shkak natyral. Njeriu nuk ka
shpirt t pavdekshm.

Sofistt;grup msuesish shtits dhe filozofsh, jepnin msime kundrejt pagess.

Kritikonin mitologjin tradicionale. Njeriu nuk mund ta njoh t vrtetn pr t fshehtat e
natyrs dhe universiti(skepticizm). Ndrojtja ose paturpsia jan shtje t bindjes sociale.
Nuk ka norma absolute se far sht e drejt dhe far e gabuar. U morn m tepr me
njerzit dhe shoqrin.

SOKRATI, PLATONI, ARISTOTELI

Sokrati-Un di vetm nj gj q nuk di asgj. Njohja e vrtet vjen nga Brenda. Gjithmon
ai q pyet sht I rezikshm. Themel I sigurt pr njohurit sht arsyeja njerzore, q
sht e perjetshme dhe e pa(racionalist). Trajtoi problemin e mirqnies s njerzve.

Platoni(racionalist)- trajtoi problemin e marrdhnieve t s prjetshmes dhe t pa, me

at q .ka nj realitet pas bots material q e quan bota e ideve, ku gjenden prototype
t prjetshme dhe t pa, pas fenomeneve t q shohim n natyr. Realiteti I ndar n
botn e shqisave dhe bota e ideve(formave). Donte t gjente t prjetshmen dhet pa n
mes t gjith ndryshimeve. Idet ishin m reale se t gjitha fenomenet n natyr. Vjen ideja
kal pastaj t gjith kuajt e bots. Shkalla me lart e realitetit q ne mendojm m
arsye. Gjithcka q shohim prreth n natyr vetm reflex I asaj q n nj realitet m t
lart n botn e ideve dhe pr kt edhe n shpirtin e njeriut.
Trupi Shpirti Virtytet Shteti
Koka Arsyeja Dituria Udhheqsit
Gjoksi Vullneti Kuraja Rojat
T prbrendshmet Oreksi Prmbajtja Prodhuesit
Aristoteli;u morr me ndryshimet n natyr. I t njjtit mendim me Platonin se vet forma e
kalit sht e prjetshme dhe e pa. por ideja kal vetm nj concept q njerzit e kan
formuar pasi kan par nj nr t caktuar kuajsh. Ideja- apo forma- kal nuk n
vetvete. forma kal prmbledh karakteristikat e kalit. Format jan tek gjrat sepse ato
jan karakteristikat e veanta t gjrave. Shkalla m e lart e realitetit fakti q ne
perceptojm me ann e shqisave. Ajo q n shpirtin e njeriut vetm reflektim I
objekteve t natyrs. Mendimet dhe idet Brenda nesh kan ardhur n ndrgjegjen ton
nprmjet asaj q kemi par dhe dgjuar. Realiteti prbhet prej gjrash t t ndara,
q kan unitet n form dhe lnd. lnda materiali nga e cila br nj gj,
forma sht karakteristika e veant e tij.
Katr shkaqe t n natyr; material, prodhues, formal, final. Mendonte se ka nj qllim
pas gjje n natyr. Donte t bnte nj sistemim rrnjsor n dhomn natyr. T
gjitha gjrat n natyr u prkasin gr dhe nngr t . U b themeluesi I logiks n
shkenc. Gjrat n natyr I ndau n dy gr kryesore; gjrat pa jet q nuk kan mundsi
t lindur pr tu transformuar, dhe gjrat e gjalla (bimt, qniet e gjalla( kafsh dhe
njerz)) q kan mundsi t indur pr tu transformuar.
3 forma t lumturis: t jetosh I knaqur dhe I gzuar; t jetosh si qytetar I lir dhe I
prgjegjshm; t jetosh si mendimtar dhe filozof.
Kshillon t mesmen e art: ne nuk duhet t jemi as t hedhur dhe as t squllur, ne
duhet t jemi me kuraj. Nuk duhet t jesh as strikt dhe as ekstravagant, duhet t jesh
liberal. Pak liberal- je strikt; liberal je ekstravagant. Kjo vlen dhe pr ushqimin. Vetm
duke njohur dhe zbatuar ekulibrin dhe prkorjen njeriu bhet I lumtur dhe harmonic.
Njeriu sht nj qnie politike forma m e lart e t jetuarit sht shteti.
3 forma t shtetit: 1. Monakria, ku ka vetem 1kryetar shteti. Nuk duhet t degjeneroj n
tirani. 2. Aristokracia, n t ciln drejton nj gr I vogl njerzish dhe nuk duhet t
degjenerojn n oligarki ose junt. 3. Polisi(demokracia). Demokracia nuk duhet t
vulgarizohet.
4 RRYMAT FILOZOFIKE n periudhn helenike.
Cinikt(Diogjeni)( u quajtn filozoft e fuive); lumturia e vrtet nuk qndron tek gjrat e
jashtme materiale si luksi, fuqia politike dhe shndeti I mir.
Stoikt; individ sht si nj bot m vete n miniatur dhe ky sht mikrokozmosi q
sht nj reflektim i makrokozmosit. Mohuan e kontradits midis shpirtit dhe
materies. Kthyen vmendjen nga shoqria njerzore. Ciceroni formoi konceptin
humanizm q dmth ta shohsh jetn n mnyr q njeriu sht n qndr t saj.
T gjitha proceset e natyrs si psh smundja dhe vdekja, ndjekin ligjet e pathyeshme t
natrs. Njerzit duhet t msohen q ta pranojn fatin e tyre. Asgj nuk ndodh
aksidentalisht, gj ndodh sepse duhet t ndodh.
Epikuriant(filozoft e kopshteve). Qllimi i jets sht t arrihen knaqsit e mdha.
Epikuri- rezultatet e knaqsis nuk duhet t kishin efekte ansore.njeriu ka aftsin t
provojknaqsi t llogaritur. knaqsi nuk dmth vetm knaqsi e shqisave, por edhe
vlera si miqsia apo veprat e artit. T shijuarit krkon prkorje dhe qetsi.
Misticizmi: njhsimi i njeriut me zotin ose shpirtin kozmik
Indoevropiant-kultura indoevropiane ishte ndikuar nga besimi n shum
perndi.karakterisitik ishin pikturat dhe skulpturat me tem nga mitet. Kan pasur vision
ciklik pr historin. N histori nuk gjen ndonj fillim ose fund. Shqisa m e rndsishme-
shikimi.
Semitt; e kan origjinn nga gadishulli arabik. Krishterimi, islamizmi, judaizmi kan
bazsemite. Besonin vetm tek nj zot.kan nj shtrirje lineare n histori. Historia sht
vrojtuar vetm n nj linj.dikur zoti krijoi tokn dhe prej ktu filon historia. Shqisa m e
rndsishme-dgjimi.
Mesjeta: aspect i jets shihej nn dritn hyjnore. Pika e nisjes ishte Zoti. Besimi se nj
problem mund t zgjidhej nprmejt nj meditimi t pastr. Ky besim i zmadhuar n
rndsin e arsyes e prshkroi gjith mesjetn. Toka shikohes si qndra e universit( sistemi
gjeocentirik; tutto rotullohet reth toks).
RILINDJA-lulzimi m I madh kulturor n fund t viteve 1300. Rilindje t artit dhe t
kulturs antike. gj I drejtohej njeriut. Kalimi nga kmbimi n natyrn kmbimin me
para. lirimi I klass s mesme nga feudalt dhe pushteti I kishs. Njeriu filloi t shihet si
dika pafundsisht I madh dhe plot vler. Humanistt e rilindjes si piknisje morn
njeriun. Kishte m tepr individualizm se ai I antikitetit. Ne nuk jemi vetm njerz, ne jemi
edhe individ unik. Humanizmi antic krkone q njerzit t ishin t qet, t prkorvdhe
me vetkontroll. N rilindje qllimi ishte q t zgjeroheshin t gjith kufijt. Vision t ri mbi
natyrn. krkim n natyr duhet t bhet mbi bazn e vrojtimit, prvojs dhe
eksperimentit(metoda empirike). Sistemi heliocentric( turro rrotullohet rreth diellit).
Kepleri; planetet bnin lvizje eliptike ose ovale.
Galileo; ligji i inercis-nj trup qndron n gjendjen q sht, n qetsi ose n lvizje, pr
aq koh sa asnj shkak i jashtm nuk e detyron t gjendjen e tij.-kur dy forca veorojn
njkohsisht mbi nj object, ky do t lviz n orbit n form elipsi.
Njutoni; ligji i gracitacionit nj object trheq nj object tjetr me nj forc q irtet n nj
procion t drejt me madhsin eobjektit dhe n proporcion t zhdrejt me distancn midis
dy objekteve. T gjith planetet rrotullohen n orbita eliptike rreth diellit si rezultat i dy
lvizjeve jo t ngjashme. E par sht lvizja drejtvizore, q e kishin kur u formua sistmi
djellor dhe e dyta lvizja drejt diellit pr arsye t forcs trheqse dhe forcs s inercis.
Rilindja ndetoi marrdhnie t reja me Zotin. M e rndsishme se marrdhnia me
kishn si organizat, u b marrdhnia e individit me Zotin. Martin Luteri dhe Erasmusi I
Roterdamit.
BAROKU(vitet 1600)-karakteristike pr tensionin midis kontrasteve t papajtueshme dhe
kontradita politike dhe n mendimit filozofik. Lulzim t teatrit. Idealizmi( ekzistenca, e
par thell, ka natyr shpirtrore. Materializmi(realiteti e ka burimin tek lnda konkrete
materiale). Derminizmi( tutto q ndodh sht e paracaktuar). Leipnic ka thn se midis
materiales dhe shpirtrores sht se, e para ndahet n pjes t vogla dhe m t vogla, por
shpirti nuk mund t ndahet m dysh.
Dekarti-cogito, ergo sum-; njohurit e thella mund t na i jap vetm arsyeja si burimi I
sigurt pr diturin. Themeluesi i filozofis moderne. Ndrtoi nj system t mendimit
filozofik (filozofi t ndrtuar krejt nga fillimi dhe provon t gjej prgjigje pr t gjitha
problemet e rndsishme filozofike). Trajtoi problemin e njohurive t mirfillta dhe raportin
midis shpirtit dhe trupit. Nuk duhet t pranojm nj t vrtet pa qn krejtsisht t qart
dhe t bindur se ajo sht e till. Filozofia duhet t kalojn nga m e thjeshta deri tek m e
ndrlikuara. Qllimi i tij ishte t krijonte nj bindje t vrtet mbi natyrn e jets dhe kishte
parasysh se duhet t dyshonte n parim pr tutto. Ideja e Zotit sht nj ide e lindur.
Mendonte si Sokrati dhe Platoni, se ka nj lidhje midis mendimit dhe t qnit. Sa m I
qart q t jet mendimi, aq m I sigurt sht t qnit e tij. Ka dy forma t realitetit ose dy
lnd: mendimi ose shpirti, masa soe materia. Shpirti sht vetm ndrgjegjsimor,
nuk ze vend n hapsir dhe nuk mund t ndahet n pjes t vogla, materia sht
vllimore, mund t ndahet vazhdimisht n pjes t vogla por nuk sht e ndrgjegjshme.
Mendimi sht krejt I lir n raport me materien dhe proceset material veprojn n mnyr
t pavarur nga mendimi. Dekarti sht dualist( ndarje e thell midis realitetit t mendimit
dhe realitetit vllimor). Arriti n prfundimin se njerzit jan dual dmth mendojn dhe
zn vend n hapsir. Kshtu njerzit i kan t dyja- trupin dhe shpirtin. Trupi I njeriut
sht nj makin e prsosur. Por njerzit kan edhe shpirt i cili mund t veproj n mnyr
krejt t pavarur nga trupi. Proceset trupore nuk e kan kt pavarsi, ato ndjekin linjn e
tyre individuale. Ajo q mendojm me arsye, nuk ndodh n trup. Ajo ndodh n mendjen
ton, sht fare e pavarur nga realiteti vllimor. Mendja n mnyr konstante, ndikohet nga
ndjenjat dhe pasionet q jan t lidhura me nevojat e trupit.mendja ka aftsin t dal mbi
nevojat e trupitdhe t paraqitt arsyeshm, pra sht superior n krahasim me trupin.
Pr Dekartin arsyeja sht shpirti.
SPINOZA; dogmat e ngurta dhe ritualet e jashtme e kan mbajtur gjall krishterimin dhe
fen ifute. I pari q zbatoi shpjegimin historiko-kritik t bibls. Asnj grm e bibls nuk
sht frymzuar nga Zoti. Filozoft duhet I ndihmojn njerzit q ta shohin jetn ga nj
perspektiv e re. Thelbi i filozofis s tij sht q ta shohsh jetn nga kndvshtrimi I s
prjetshmes (n nj kontekst kozmik). Ne jemi pjes e nj raporti pafundsisht t madh.
Vuri barazimin midis natyrs dhe Zotit. Zoti sht tutto dhe tutto sht Zoti. Zoti nuk e
krijoi botn pr t qndruar pastaj jasht saj. Zoti sht bota. Ai thekson se bota sht tek
Zoti. Zoti ose ligjet e natyrs, sht shkaku i brendshm pr gj q ndodh. Ai nuk ht
shkak I jashtm sepse Zoti shfaqet nprmjet ligjeve t natyrs. Kishte opinion determinist
pr jet. Tutto q ndodh n natyr ndodh e kushtzuar nga domosdoshmria. gj q
mund t reduktohet n nj lnd t vetme dhe kt Spinoza e quante Zot ose natyr. Me
Lnd, Zot ose Natyr ai kupton tutto q , edhe shpirtroren. Tutto n natyr nuk sht
gj tjetr vese mendim dhe mas. Fenomenet e veanta me tt cilat ndeshemi n jetn e
prditshme, jan moduse( mnyrn se si shfaqet Lnda,Zoti ose Natyra) t t atributit t
mendimeve dhe mass.
(me etik filozoft kuptojn msimet se si duhet t jetojm pr t pasur nj jet m t mir. N
kohn ton etika sht reduktuar n vendosjen e rregullave pr t mos i shkelur tjetrit gishtat
e kmbve). N etikn e tij do t tregoj se jeta e njerzve sht subject i ligjeve universal t
natyrs. Ne duhet t lirohemi nga ndjenjat dhe pasionet. Njerzit nuk duhet t rmbehen
nga emocionet. Vetm kur jemi t lir pr ti zhvilluar mundsit tona t lindura, jetojm si
njerz t lir. Mendonte se jan pasionet psh ambicia dhe lakmia q na pengojn t arijm
lumturin dhe harmonin e vrtet. Nqs paranojm se tutto ndodh nga domosdoshmria,
ather duhet ta kemi plotsisht t qart se tuto lidhen bashk, por gjithka sht nj.
Qllimi sht ta prfshish tutto q n nj pamje t plot. Vetm ather mund t
realizojm qetsin e shpirtit. Kt spinoza e quan t shikosh tutto, dmth t shikosh tutto
n perspektivn e prjetsis.
Empiristt britanik (Loke, Berkelei, Hume); e rndsishme ishte q t vrojtonin tutto
konceptet njerzore, pr t par nse deshmonin me prvojn reale. Loke u prpoq t
sqaroj dy problem; nga i marin njerzit idet dhe konceptet e tyre- nse mund ti besojm
asaj q na tregojn shqisat. T gjitha mendimet dhe nocionet jan reflex i asaj q kemi par
dhe dgjuar. Loke e krahason ndrgjegjen me nj dhom t pamobiluar. Pastaj fillojm t
perceptojm gjrat. Shohim botn prreth dhee n kt mnyr formohen idet e thjeshta t
shqisave. Por ndrgjegjia nuk qndron passive ndaj prshtypjeve t jashtme. Idet e
thjeshta t shqisave prpunohen nprmjet mendimit, arsyetimit, besimit dhe dyshimit.
Kshtu lindin idet reflective. Ndrgjegjia sistemon dhe prpunon t gjitha prshtypjet e
shqisave kura ato vshtrojn tek ne. duhet t sigurohemi se ajo q shohim dhe dgjojm,
nuhasim dhe shijojm sht ashtu si e perceptojm, nse bota sht vertet ashtu si e
perceptojm. Bri ndarjen midis cilsive parsore (si madhsia dhe pasha, pr t cilat t
gjith jan t nj mendje se ato jan tek vet gjrat) dhe cilsive dytsore t ndijimeve( si
ngjyra dhe shija q ndryshojn nga kafsha tek kafsha dhe nga njeriu tek njeriu, sipas
natyrs s shqisave t secilit individ). Varsin midis gruas dhe burrit e shikonte si dika t
shpikur nga njerzit, kshtu q ata e kishin n dor pr ta at.
Hume; kishte jetn e prditshme si nisje. Done t kthehej tek mnyra spontane e
perceptimit t bots. Asnj filozofi nuk sht n gjendje t na drejtoj n sfondin e prvojs
son t prditshme, ose t na jap regulla sjelljeje, q nga ato q marrim duke reflektuar
mbi jetn ton t prditshme. Njerzit kan dy tipa t ndryshm konstatimesh- prshtypjet
(ndijimin e menjhershm t realitetit t jashtm) dhe idet (regjistrimin n kujtes t ktij
ndijimi). Prshtypja sht m e fort dhe m e gjall se reflektimi I krijimit t prshtypjes.
Ato jan shkaku I drpd q idet futen n ndrgjegje. Nuk sht arsyeja q vendos se far
bjm ne, por ndjenjat tona. T sillesh n mnyr t prgjegjshme, do t thot t prdorsh
ndjenjat pr t mirn e tjetrit dhe jo arsye. Nuk sht kundr arsyes sime t dua m par
shkatrrimin e t gjith bots, sesa grvishtjen e gishtit tim.Njeriu nuk duhet t kaloj nga
nj fjali me sht, nvnj fjali me duhet. (ky ligj sht miratuar nga parlamenti, pr kt
t gjith shtetasit duhet ta zbatojn ose ka shum njers q mashtrojn me taksat, pr kt
do t mashtroj dhe un).
Kanti; shqisat dhe arsyeja luajn rol t rndsishm n prvojn ton pr botn. gj q
shikojm, e perceptojm n radh t par si fenomen n koh dhe hapsir. Ndrgjegjia
njerzore nuk sht vetm nj tabel passive q vetm pret prshtypjet e shqisave nga
jasht. Ajo sht nj instanc formuese active dhe merr pjes n karakterizimin e
mendimit pr botn. (uji merr formn e shishes. N t njjtn mnyr prshtaten
perceptimiet tona ndaj formave t intuits). Nuk sht vetm ndrgjegjia q I prshtatet
gjrave, por edhe e kundrta. Vendosi ndarje midis kategorive gj n vetvete dhe gj pr
mua. Asnjher nuk mund t dim me siguri se si jan gjrat n vetvete. Ne mund t
dim se si paraqiten ato tek ne. ka dy raporte q e ndihmojn njeriun t njoh botn:
raporti i jashtm(material i njohurive); raporti I brendshm(form e njohurive). Ka kufuj t
qrt pr at q mund t kuptohet me ann e arsyes.
Hegeli; historia zhvillohet nga lufta e t kundrtave, e cila shpie n nj t vrullshm.
Baza e njohurive njerzore ndryshon nga brezi n brez. Prandaj nuk t vrtetat e
perjetshme. E vetmja pik fikse ku filozoft mundt mbahen sht historia vet, q Hegel e
quan si nj lum n lvizje. Nuk mund t krkosh q nj mendim t jet gjithmon I drejt.
Mendimi mund t jet I drejt aty ku qndron ti. Dika mundt jet e drejt ose e gabuar n
nj marrdhnie me n kontekst t caktuar historic. Arsyeja sht dinamike, pra nj
process dhe e vrteta sht vet ky process. Nuk ka kritere q mundt vendosin se far
sht m e vrtet dhe m e arsyeshme jasht proceseve historike. Johurit njerzore
zhvillohen dhe zgjerohen vazhdimisht. J mendim shtrohet mbi bazn e disa mendimeve t
tjera t shtuara m par. Tre fazat e njohurive I quajti: teza (nj mendim);
antiteza(kundrshtimi I tezs) dhe sinteza( mendimi I tret q neutralizon kundrshtimet e
tezs dhe antitezs).
Kirkegard; e individi. Njeriu nuk e provon e tij pas nj tavoline shkrimi. Kjo ndodh
vetm kur veprojm, n mnyr t veant kur bjm zgjedhje t rndsishme. E vrteta
sht subjective. T vetretat q jan vertet t rndsishme, jan personale. Gjrat q mund
ti njohim me ann e arsyes jan t parndsishme. Ti nuk mundta dish nse nj person t
do ty. Kjo sht nj gj q ti e beson dhe e shpreson. Dhe kjo sht n e rndsishme sesa
e kndeve t nj trekndshi q bjn 180 grad. N shoqrin modern njerzit jan
kthyer n public dhe mas dhe karakteristik zotruese e turmn sht e folura pa
prgjegjsi. Nuk I besohet turms, e verteta gjendet gjithmon te pakica.
Tre stadet n rrugn e jets sipas kirkegard: estetik, etik, fetar. Zgjedhja q t shpie n
kalimin e jets nga stadi estetik n at etik ose fetar, vjen nga Brenda.
Marksi; n nj far mase jan kushtet material ato q vendosin se sit mendojm. Po kto
kushte jan vendimtare pr zhvillimin e historis. Nuk jan premisat shpirtrore ato q
shkaktojn materiale, por materiale krijojn premise t reja shpirtrore. Forcat
prodhuese t shoqris jan ato q shkaktojn , dhe n kt mnyr e shtyjn historin
prpara. Marrdhniet material, ekonomike dhe sociale n shoqri Marksi I quante baza e
shoqris. Mnyrn e t menduarit n shoqri (far lloji institucionesh ka, far ligjesh,
feje, art, filozofi, moral, shkenc) e quante superstruktur t shoqris. Supestruktura
sht reflektim I bazs s saj. Ka nj ndikim t ndrsjellt midis bazs dhe
superstrukturs.
Tre nivele n bazn e shoqris: niveli bazik kushte prodhimi, far premisa dhe burim
natyrore ka shoqria. Niveli forcat prodhuese, pajisjet, mjetet dhe makinerit q ka nj
shoqri. Shkalla e tret e bazs s shoqris sht kush I zotron mjetet e prodhimit.
Shprndarjen e puns dhe prons Marksi e quante marrdhnie n prodhim. Mnyra e
prodhimit vendos se far lloj raportesh plitike dhe ideologjike gjenden n shoqri. N t
gjitha fazat e shoqris ka pasur nj konflikt midis dy klasve domonuese t shoqris. N
kohn e tij konflikti ishte midis kapitalistdhe dhe proletariatit dmth midis atyre q
zotrojn dhe atyre q nuk I zotrojn mjetet e prodhimit. Pr asrye se superklasa nuk e
dorzon pushtetin, mund t ndodhe vetm me revolucion. Mnyra si punojm l gjurm
n ndrgjegjien ton dhe e kundrta. Mnyra si mendon sht e lidhur ngush me punn
q bn. Pr Hegelin dhe Marksin puna ishte dika positive, q lidhet ngusht me t qnit
njeri. Kapitalizmi sht nj system vetshkatrues sepse I mungon drejtimi I arseshm.