You are on page 1of 213

. ..

..

2013

1 6

2 7

3 9
3.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3.1.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3.1.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
3.2.1 . . . . . . . . . . . . . . 18
3.2.2 ( ) ? . . . . . . . . . 19
3.2.3 () ? . . . . . . . . . . . . . . 22
3.2.4 , . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.3.1 , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.3.2 , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3.3.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.4.1 , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.4.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

4 37
4.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
4.1.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
4.1.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
4.1.3 - . . . . . . . . . . . . . 43
4.1.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
4.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
4.2.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3

4.2.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4.2.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4.2.4 , , 55
4.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.3.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.3.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
4.3.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4.3.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.3.5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
4.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4.4.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4.4.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
4.4.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

5 77
5.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
5.1.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
5.1.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
5.1.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
5.1.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
5.1.5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5.1.6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
5.1.7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
5.1.8 ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
5.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
5.2.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
5.2.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
5.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
5.3.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
5.3.2 -- . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4

5.3.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
5.3.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
5.3.5 ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
5.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
5.4.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
5.4.2 .. . . . . . 132
5.4.3 . . . . . . . . . 134

6 138
6.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
6.1.1 n . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
6.1.2 21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
6.1.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
6.1.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
6.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
6.2.1 . . . . . . . . . 147
6.2.2 . . . . . . . . . . . . . . 155
6.2.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
6.2.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
6.2.5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
6.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
6.3.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
6.3.2 - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
6.3.3 . . . . . . . . . 182

7 185

8 187
8.1 . . . . . . . . . . 187
8.2 - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
8.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
5

8.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
8.5 C . . . . . . . . . . . 198
8.6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
8.7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
8.8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
8.9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

9 211
6

, 2009
. , -
, -
. , ,
. , -
,
, .
, -
, .. , , -
, .
. , ,
, .
, -
, , .
, , , -
, . ,
.
.. .
7

, ,
, . ,
19 ,

. , The
Astrophysical Journal c 1895
.
,
. , -
. (1643-1727) .. (1646-1716)
,
. -
, , ,
, .
, , -
dx x, .. dx x, dx/dt
x t

dx x
, (1)
dt t

, , x.
, , .
vx -
x t: vx = dx/dt. f (x, y)/x ..
f (x, y) x, ,
y .
Rb
, .. F1 = a f (x)dx (
), -
. F1
8

F1 = f (x0 )(b a), x0 a b.


5.1.2 5.1.3,

Z Z 2
F2 = f (, ) sin d d. (2)
0 0

Rb
F1 = a f (x)dx,
Pb
x0 =a f (x0 )x, (2) x,
S, -
S = sin
,2
X
F2 = f (0 , 0 )S. (3)
0 =0,0 =0

f (, )

f (, ) = f1 ()f2 (). (4)

(2) -

Z Z 2
F2 = f1 () sin d f2 ()d, (5)
0 0

.
, E .
, E. , -
.
, . ,
. -

.
9

.
20 , 1899-1900 1925-1926 , , ,
.
, .

3.1

3.1.1

, , -
, . ,
, , , .
, ,
, , -
.
, .
, -
. , .
,
. , -
,
. , , , -
.
, , -
. ,
.
-
. -
r0 t0 v0
10

1 . ,
. ,
,
.
, ,
, .. , .
, , .. .
, ,
, .
, .
, , ,
,
.
, 1718 , ,
,
. , ,
.
. (1596-1650), .. (1723-1789). ,
, ,
" ".
, 19 ,
. , ,
- (.., , )
, , ,
, , .
1
,
( ) .
, , ,
. , , -
.
11

,
, , ,
.
. , ,
, . ,
, . ,

. , ,
, .
.
,
(, , ) .
19 , , -
. , (, )
, 1020 ,
.
-
.
.
( ), -
, .
,
. - -
. ,
. , -
(.. ) -
, ,
. -
. , ,
12

, , .
, , -
, , , -
, .
,
.
.
, .
, , 1/2?
, ,
N

N1
P1 = , (6)
N

N1 , .
N P1 . -
, , -
. T1 ,
,

T1
P1 = , (7)
T

T . , T ,
1/2 ,
1/2 . , -
,
.
, , , ,
, , ,
. , ,
. ,
, .
13

, ,
, . ,
, , ,
( ),
.
. , ,
, .
,
, . (1844-1906) 1876 .
, , , -
.
8.1. , -
, 150 , -
. , ,
.
, (),
, -
( , ,
). , , . 1,
, -
. ,
. , -
, ,
.
, , 2 3 , -
, . 2, 3 4,
5, 6 7 . , 8.1, -
, N , K
14

. 1: , . -
, , .. 1/2 ,
1/4 1/8

, (N K) ,

N!
PK = . (8)
2N K!(N K)!

, , -
, ,
N
X
PK = 1. (9)
K=0

, , ,
1/2N . K N
s
2(K N/2)2
" #
2
P(K) = exp . (10)
N N

, K K1 K2

Z K2
P(K1 < K < K2 ) = P(K)dK. (11)
K1
15

. 2: (12) -
, ( K = N/2) -

( N /2)

P (10) -
, .. (1777-1855)

(x )2
" #
1
PG (x) = exp . (12)
2 2 2

, , -
x = ( .. -
) . |x |
(, , ) . ,
3 < x < + 3, (12),
0.3%, 5 < x < + 5 0.00006%.
(.. N)

N
= (13)
2

= N/2.
K N/2, ..
. , (N = 21028 ) 99.9999%
16

1028 2.5 1014 <


K < 1028 + 2.5 1014 . .. 99.9999%
|K N/2|/N 1014 .
1014 ( ) , , -
, . , , 14
.
1/2N , . N = 1028
27 . ?
, , 1028 0.01 (
, , -
), ,
, . , , , -
, ,
. .
, -
. - -
. ,
, .
20 ,
, , -
, , -
.
. ,
, -
, ,
, . ,
- -
.
.
17

3.1.2

20 .
. -
,
, . -
, , -
, . , ,
, , ,
, .
, , .
, .
, , -
, , , , -
. , ,
, -
. , ,
, . ,
.
, , -
, . -
,
, . , -
, ,
, . , ,
.
, , -
(, ). ,
18

,
. , -
, .
5.
, , , , -
, , , -

h = 6.62606896(33) 1027 erg s, (14)

h = h/2
h = 1.054571628(53) 1027 erg s. (15)

, , -
.
,
, -
.
, ,
. , ,
, . ,
- ,
.
, .

3.2

3.2.1

, , 19 . ,
, (,
, ) .
(, ),
19

. (1642-1727). -
. ,
. (1635-
1703) . (1629-1695). (. ,
1773-1829) (. , 1788-1827), ,
, . , .
, .
1814 . (1787-1826), -
, . 1859 ,
. (1824-1887) .. (1811-1899), - -
, , ( )
, . ,
1885 .. (1825-1898), -
,
. , .. (1854-1919),
!
1 1
= 2 = 2cR 2
2 , (16)
n1 n2
n1 n2 , c ,

R = 109677.58 cm1 (17)

. , 1908 . (1878-1909) ,

, Ti ,

= T2 T1 . (18)

3.2.2 ( ) ?

, 20
, , -
. ,
20

. 3: : ( ),

2.7 K. : (24) -
(20), ( ).

. , -
, . , . (1835-1893),
. (1842-1919), . (1877-1946), . (1864-1928). ,
, , -
. , ,
. (1858-1947).
, , -
(. . 3).
P() ( ,
+ P())

max = CT, (19)

C , T ,
(1 = 11604.55 K). -
( 1907 .),
21

.
.
( -, . 8.2)
2
P() = T. (20)
4 2 c2
, , -
.
. ,
(20) . ,
(.. )
.
19 20 . ,
, , , , -
. ,
, ,
, -
:
n = nq , (21)

q = h = h. (22)

(22) . , -
= 2.

n = nh. (23)

, , -
.
, .
, , , -
( ,
22

8.3). ,
-
. ,
, 1918 .,
.
, 8.3,

2 h
P() = . (24)
4 2 c2 eh/T 1
. 3, (24)
. , h T -
- (20). ,

T
max = 2.821439 , (25)
h
(24), (19),
. -
L (/) S

L = SB T 4 S, (26)

(24) .
2
SB = (27)
60c2h3
.. - (, , ).

3.2.3 () ?

,
. , ,
. -
. ,
.
23

, ,
, , , (
20 , ). (
.. , 1839-1896) , ,
,
.
.
1905 . (1879-1955) ,
, , , -
,
:
= h. (28)


mv 2
+ Aw = h, (29)
2
Aw , .. , -
, . ,
(29) , , -
h ( )
Aw .
, (22) (28) .
, . (28) ,

h. , ,
, -
. , , . ,
. ,
. , 1921 . ,
, -
.
24

3.2.4 ,

( , -
h)
. (1892-1962, 1927 .) 1922 . -
.
, , -
, , ,
.
,
q q
E = mc2 / 1 V 2 /c2 p = mV / 1 V 2 /c2
V c
E = pc. (30)

= ck, A(x, t) = A0 cos(kx


t), c (28), -

p = hk, (31)

p k.
, , , -
. .
, ,
xy, ( ,
x y)

h + mc2 = h + mc2 e , (32)

h/c = cos h /c + mVx e , (33)

0 = sin h /c + mVy e . (34)


q
, V = Vx2 + Vy2
q
, e = 1/ 1 V 2 /c2 .. -,
.
25

. 4: E = h E me c2 ( ) E
me c2 ( ).

,

h
= (1 cos ), (35)
me c
= 2/k , = 2 1 , 1 2
. ,

= h ,
(36)
me c
. , -
, .
.
(35) , , -
( , ,
h me c2 511 ), -
, . 4 ( ),
.
. , 511 , -
, , .
26

(35) , -
: ,
.
, .. -
- (Inverse Compton eect IC), -
.
.
, , .
, (!)

h 4e2h. (37)

, -
, ,
- -
, . -
6.3.2.

3.3

3.3.1 ,

, . ,
, 20 .
,
, . , -
, ,
.. (1834-1907) , -
.
, . , ,
, .
, , , ,
27

, .
1897 , .. (1856-1940,
1906 .) ,
. 1919 . (1871-1937)
- ( ,
) . , ,
. -
(, , , -, ,
, , -
; , ),
, 1925-1926 -
. ,
,
.
, ( ) -
, ,
. , ,
. ( 1908
) -
- . ,
- ,
( .. ).
, , , ,
,
.
. , ,
.
,
. ,
28

, . -
, - ,
, -
.
Gm1 m2 /r 2 q1 q2 /r 2, q1 q2 .
, , , -

-, , -
( -
). ,
. , ,
, ,
. 8.4,
1011 .
. ,
.

3.3.2 ,

. -
, ? ,
. 14 . (1285-1349),
, ,
: -
. , ,
. , ,

, . , -
. ,
.
29

, . -
(1885-1962), , : , ,
. , ? ,
, ,
, -
. ,
. .
, , , , ,
.

, . .
. .
, , .
, , . -
. , ,
,
. ,
. , ,
, .
, ,
(), .

me vr = nh. (38)

,
1 me e4 1
Tn = . (39)
2 h2 n2
E =
me v 2 /2 e2 /r, e2 /r 2 ,
me v 2 /r (38). , ,
. .
30

,
. , , R (17)

me e4
R= . (40)
4ch3

( , -
)
20 . R (17)
.
, -
. -
. , -
, ,
.
, , . ,
, -
. , , -
, -
, .
, , -
. - (
, , ),
. , , , -
. , ,
, (, , -
) .
, , -
. ,
.
31

3.3.3

. . ..
. , -
, -
.
, , .
( ) -
5. ,
.
,
, . , -
, .
, , ,
:

B= . (41)
r3

IS
= , (42)
c

I = q/t , , S = r 2 .
, r t = 2r/v,
I = ev/2r. , (38),
, = nB ,

eh
B = (43)
2me c

. .
, , ,
. , ,
,
. , , e =
32

B . ,

eh
p = . (44)
2mp c
, 2.79p -
. , -
1.91p . -
, -
.
, ,
, B

U = B. (45)

, B,
(, , B 2 /8)
, . ,
F = dU/dx,
.

3.4

3.4.1 ,

.. (1908-1968, 1962 ), ,
. ,
. ,
.
. , ,
2 (1892-1987, 1929 -
). . . , :
2
., ., . .; ..
33

(, , -
)
. -

- . .
,
, -
.
, , -
( ), .
, p = hk (31) p -
p = mv,
h
= , (46)
mv
. ,
m . ,
,
(38)

2r = n. (47)

, , -
. -
.
1927
. . . c 100
150 ( 0,1 ) ,
. , -
, , ,
. , -
, , -
, 1947 .. (1907-1991)
34

. 5: . : . : -
.

(. . 5).
, .
. , -
, . ,
,
.
. , -
,
, ,
. , ,
,
(, )?
.

3.4.2

-
, . -
35

-
. . , -
t1/2 . ,
. ,
. -
. , t0 ,
t = t0 + t1/2 .
.
, ,
(.. , ,
, , -
) ,
. , -
Iout
Iin
Iout = Iin cos2 , (48)

-
. (
-
), , ,
.
, = 45 .
,
. , , -
, ,
.
, -
. h ( !)
,
36

, . -
, , , ,
.
.
, , , -
. ,
. : -
?
, , . (
)
45 -
. ,
. - -
. ,
!
, , . -
,
. -
, ,
, .. . -
- . ,
, .. , -
,
. ,
.. ( -
).
, .
37

, , ,
3 . ,

.
.

4.1

4.1.1

, , . -
A0 , x,

A(x, t) = A0 cos(kx t + 0 ), (49)

0 . A -
, ,
.

= kx t + 0 (50)

..
(x, t) = const, (51)

, V = /k
x. ,
( = 0, 2, ...), .
k

2
= . (52)
k

, , x , -
k, .. = kxt+0 .
3
, 60-70 .
38

cos = cos() ( sin -


A0 ),

A(x, t) = A0 cos(kx + t + 0 ). (53)

(x, t) .
, ,

(x, t)
k= . (54)
x
, , -
= (r, t). - = 0, 2, ...
.
, . ,
.

(r, t)
k= , (55)
r
, kx = /x .. ,
, .
, , (r, t)
. , , -
.
, . ,
, k = /r -
= 2/k. ,
,
1
k . (56)

.. k, (54) x x + , -
(56).
.
, -
39

. 6:

.
, ,
.
.

A0 + k +k k k. ,
,
1 2
A(x, t) = 2A0 cos(kx t) cos(kx t). (57)

, . 6, -
. , -

2
x = . (58)
k
, , ,
, , -


Vgr = . (59)
k
k

d
Vgr = . (60)
dk
40

Vgr (60) . ,
. , -
, (59) ,
. ,
E = h p = hk, (E = p2 /2m)

dE p
Vgr = = = v. (61)
dp m

, Vgr = dE/dp, Vph = E/p = 2v,


.
,
,

A(x, t) = A0 cos(kx t) + A0 cos(kx + t) = 2A0 cos t cos kx. (62)

, k k -
. , .

4.1.2

, , ,
. ,
. , , -
(49) k, . 7. , ,
. , -

. ,
x, -
k ( ). 5
21 . 7. , , -
k, x 1/k
. .
41

. 7: k -
. -
k.
.

, x -
k
.
,

1
x k , (63)
2

x k x k (, -
x k, . 8.5). (57),
, -
. ,
x kx 1/2, y ky 1/2 z kz 1/2.
, , -
, , . ,
p = hk,
42

h
x px , (64)
2
. -
, . -
,
; (, , )
(
).
, ,
. , -
, ,
.
, . ,
-
. , 108
1019 /c. -
.
, -
(
), -
100%. ,
.
, -
. , (,
)
.
,
. , ,
, . , ,
43

, ,
k, , ,
Vgr . , ,
.

4.1.3 -

, , -
, . , ,
, . ,
( k), -
,
. , ,
t, , ,
1/t. ,
,

h
E t . (65)
2

, , . , -
- -
. (65) ,
E t - . , -
. , ,
v , x.

x
t . (66)
v

, (61),
, .

E vp. (67)
44

(66) (67) (65).


, ,
- , ,
, , . (65) -
,
t. , ,
. , ,
, ,

.

4.1.4

,
. .. -
(3)
nb , , r
k k + k.
r = x y z
k = kx ky kz . -
, ,
.

(1)
N = nb x kx . (68)

(1)
, nb (, ,
), L,
k = k1 k = k2

(1)
N = nb L(k2 k1 ). (69)

(1)
nb , . ,
45

n ,
Z
(1)
E= n nb x kx , (70)

.. . , -
, ,
. , -
, 3.
nb
, , , ,
.. .
4 .
, , , x = 0
x = L. , .
, kn = n/L

An (x, t) = A0 sin(nx/L) sin n t. (71)

A0 , , n = En /h -
n. ,
. 8, kx
, kx = /L .
,
, kx , x, -
. , ,
kx kx . , -
kx 0 . , (69)
k1 = 0 k2 = /L

(1)
1 = 2 nb L (/L). (72)

, 0 /L,
2 , -
4
j = E, j , E = j/ 0.
46

. 8: ,
L 2L. L

k. , ,
(72)
k1 = n/L k2 = (n + 1)/L.
,

(1) 1
nb = . (73)
2

, L.
, , L ,
(73). , , -
, , .. L 2L.
, , . 8,
,
kn = n/2L n. , ,
k1 = 0 k2 = /2L

(1)
1 = 2 nb 2L (/2L), (74)
47

k1 = n/2L
(1)
k2 = (n + 1)/2L. nb (..
) 1/2. -
, ,
, -
. , -
5

(3) 1
nb = . (75)
(2)3

, p =
hk, , r p
(.. x y z px py px
(3)
N = nb x y z px py px )

(3) 1
nb = . (76)
(2h)3

, h = 2h ( ) -
,
. , .

4.2

4.2.1

,
. , -
, 1925-1926
. -
. (1887-1961, 1933 .) . (1901-1976,
5
? , , -
, V , Vk V = x y z
Vk = kx ky kz
48

1927 .). , -
, .
, -
(. ), . ,
, ..
. , , ,
,
. ,
.
, , , -
,

1. ;
,

2. , ,
,

3. , , .

, , . -
, (.. )
. -, -
, ,
.
,
. , ,
.
:
.
-
.
49

, ,
.

4.2.2

, -
,
.
. ,
A(t) T

1 T
Z
< A(t) >T = A(t)dt. (77)
T 0

T T <>
.
. , -
, ,
cos(t+0 ) sin(t+0 ) , 1/2
0
1
< sin2 (t + 0 ) > = < cos2 (t + 0 ) > = . (78)
2
, , ,
.
A(x, t) = A0 cos(kx t + 0 ) (49), -
, , . ,
x. , -
A0 .
A(x, t) . A(x, t). -

< A2 (x, t) > = A20 < [cos kx cos(t + 0 ) sin kx sin(t + 0 )]2 > (79)

= A20 [cos2 kx < cos2 (t + 0 ) > 2 cos kx sin kx < cos(t + 0 ) sin(t + 0 ) >

+ sin2 kx < sin2 (t + 0 ) >]


50

1 2 1
= A0 (cos2 kx + sin2 kx) = A20
2 2

, . ,
A(x, t) = A0 cos(t 0 ) cos kx (62)

1 2
< A2 > = A cos2 kx (80)
2 0

x. , , , -
,
.
,
,
.
,

A(x, t) = A1 cos(k1 x 1 t + 1 ) + A2 cos(k2 x 2 t + 2 ). (81)

, , ,

< cos(1 t + 1 ) cos(2 t + 2 ) > = 1/2 < cos[(1 + 2 )t + 1 ] + cos[(1 2 )t + 2 ] > = 0, (82)

1 = 1 + 2 2 = 1 2 .. , 6

1 2 1 2
< A2 (x, t) > = A + A . (83)
2 1 2 2


. ,
,
.

4.2.3

. -
, , , ,
6
1 = 2 . ?
51

,
. , -
x x + x
(x, t), . -
, ,

(x, t) = (x) sin(t + 0 ). (84)

, , -
2 (x).
, -
2 (x). , ,
; -
. (6) ,
.
, , -
. , ,
.
, ,
, (r, t). -
, . ,
, , -
. ,
.
, m
L . , -
, px ,
(x, t) sin(kx x t + 0 ), kx = px /h. -
,
. , -
52

(0) = 0 (L) = 0. ,
, x = 0 x = L. ,
, x = 0 x = L, ..
kn = n/L

n (x, t) = 0 sin(nx/L) sin(n t + 0 ). (85)

n = En /h n.
En , ,
, -
p2 /2m = h2 kn2 /2m. ,
2h2 2
En = n. (86)
2mL2
, ..
.
, , (x) sin kx (
(x) cos kx, )
-

d2
+ kx2 = 0. (87)
dx2
, -
px = mvx E = p2x /2m ( px = hkx ),

h2 d2
+ E = 0. (88)
2m dx2

(0) = (L) = 0 (89)

(88), ,
(86).
, U(x)

h2 d2
+ [E U(x)] = 0. (90)
2m dx2
53

,
m U(x).
E U(x) > 0 ( U(x))

q
2m[E U(x)]
kx , (91)
h
q
px = hkx = 2m(E U). -
, ,
, . ,
, -
0 < x < L.
U(x) , -
.
, ,
. -
, (89), ,
L , .
,

() = () = 0. (92)


. , (90),
(92),
E. (92) (,
(49)), . ,
x,
,
U(x).
54

(92) , -
. (x)
(90) , -
. , - (x) ,
A(x), A , -
. , A ,

Z
|(x)|2 dx = 1. (93)

f (x) = |(x)|2 .
, - . -
, , , x1 x2

Z x2
P(x1 < x < x2 ) = |(x)|2 dx. (94)
x1

(93) (94) -
. , ,
,
. (93) (94)
.
,
, .
, -
(r, t).

h2 d2
" #
+ U(x) (x) = E(x), (95)
2m dx2
, ,
(x) E = p2 /2m + U(x).
d2
p2 h2 . (96)
dx2
20 . -

55

, ,
.
, p(t)
. t = t0 -
(.. p(t) ),
t = t0 . -
, x = x0 -
(x) (.. ),
h2 d2 (x)/dx2 .
p2 (x)(x) ( , (x) cos kx
), p(x) .

4.2.4 , ,

, ,
.
,
. (
)
.
-
, .
(90) ,
U(x)
x2
U(x) = , (97)
2
, , , -
(92),
1
 
En = n + h. (98)
2
2 = m/ . E
f (x) = | 2 (x)| .
56

, , , -
, , -
,
.. , . -
.

1.
( ,
, ).

2. (98) , -
, . ,
, (.. )
eB
c = (99)
me c
, . ,
.. , B,
z,
1 p2
 
En = n + hc + z . (100)
2 2me
,
( );
.

3. , , ,
,

1
E0 = h. (101)
2
, -
. , (
), , . -
8.8 , ,
( !) .
57

4. -
, -
. ,
-
. h .
,
, . -
,
. ,
,
( 5.4.3).

, , ,
. -
, x 0
px . , 8.5,
xpx = h/2, x px -
. ,
, , , .
, ,
. x(t) = x0 sin t,
px (t) = mvx (t) mx0 cos t. ,
x20 /2 (mx0 )2 /2. ,
E = m 2 x20 /2.
E0 = h/2, xpx = h/2 (!).
,
. ,
. 9, L , -
q
p0 = 2m|U0 |,
, . ,
58

. 9: ,
2.22 .

Lp0 < h, ..
h2
|U0 | < , (102)
2mL2
. ,
,
(102). , , , -
,
, .

(. . 9).
20% , . ,
,
( )
, ,
. .
, ( ) .. -
(. . 10). -
,
U(x) E. ,
59

. 10: () -
()

,
, -
.
, ( , , -)
, -
, . , -
, ,
. ,
, ,
E < U.
, , .
. , -
, . -
, ,
, . , , -
. -
.
-, , ,
. ,
. ,
( !) , -
E < U.
60

,
. . 10, E < U
E = U E.

px 2mE, , , x h/px

h
x q . (103)
2m|U E|

, , (91),
E > U (103) . -
, .
,

x
 
0 exp . (104)
x
, , ,
, .
, U = const , ,
q
2 2m|U E|L
Stun = S0 exp , (105)
h
S0 , . , , -
(104), ,
.
, ,
x (103), . ,
, ,
L , x (. . 10). ,
L ,
.
61

4.3

4.3.1

, ,
h. , , -
,
,
. , ,
, . ,
, -
, .
, , -
,
, , -
, . ,
( , , ) -
, h -
.
, 20 : -
c G.

c = 29979245800 cm s1 . (106)

, , , -
- ,
-. , , ,
( -
). , ,
. , -

G = 6.67428(67) 108 cm3 s2 g1 (107)


62

. 11: - (
, ).
,

,
, . -
. , e
;
, , .
, ,
, , . -
. ,
!1/2
Gh
lPl = 1033 cm. (108)
c3
,
!1/2
hc
mPl = 105 g, (109)
G
tPl = lPl /c 1043 c.
. 11, -
.
. , r = rg ,
2GM
rg = (110)
c2
63

( , , -
), -
. , .
, r = h/mc, -
. . , ,
, ,
, .
, , terra incognita -
.
.
, , .
(, , -
),
,
. EPl = mPl c2 1028
, ( -
1013 ,
, 1020 ). ,
,
.

4.3.2

, , -
. , -
( , , -
), , .
,
me . , -
,
64

, .
..

e2
re = 2.82 1013 cm. (111)
me c2

r0 < re , -
E = e/r 2 me c2 . ,
EE , V r03
w = E 2 /8 e2 /r04 V , EE e2 /r0 .

1 e2
EE = , (112)
2 r0

(111) .
: (111) h. -
. , re -

(, E = e/r 2 )
.
, , re -
. 8.6,
( )

8 2
T = r , (113)
3 e

-
. , l , ,

1
l = , (114)
T ne
ne .
, , ,
, -
. , r0 ,
65

E0 = h = hc/r0 . ,
hc
E0 = me c2 , (115)
e2
137 me c2 .
(115)
e2 1
= (116)
hc 137
. ,
1916 . (1868-1951) -
.
, ,
. ,
.
, , L (, , L = c/L) -
(, , )

c = L , (117)

c (99). ,
m2e c4
B0 = 6.0 1015 G. (118)
e3
, , , , -
.
, -
.

4.3.3

= h/me c (36).

, 137 . -
me c2 ,
( )
m2e c3
Bh = 4.4 1013 G, (119)
he
66

137 B0 .
, , Bh .
, , -
. ,
me c2
Eh = Bh

= me c2 .
eEh (120)

, -
. , ,
. ,
. ,
, .
, , -
, -
. - .
h/2, , -
, .
, , , ,
.
, , . -
, .
, ,
. E Eh -
( ), .. -
/c 1021
. ,
c . , -
, -
. ,
me c2 (.. ),
. ,
67

, , . -
. E Eh

, , me c2 .
, , , ,
B . ,
B Bh (, ,
(100) me c2 ) -
-

+ (B) e+ + e + (B). (121)

, e+ + e -
. , ,
E < 2me c2 . B Bh
, -
, , . v c
B Bh , -
, eEh , -
. ,
-
.
, -
. , -
,
e = q/r 2. , , -
( ,
) -
), q ( r

" 3/2 #
q r 2r
  
e = 1 + exp + . . . . (122)
r 4
,
.
68

, ,
/. -
, ,
. -
,
, ,
.

4.3.4

h2
aB = , (123)
me e2

.. n = 1. ,
, 137 , .
= 1/137 ,
. , n = 1
c/137.
, ,
.
, (122).
E/E 3 . (..
) . (1913-2008) 1955 .
Z 137 (
r0 = aB /Z), . ,
, -
. , ,
eE(r0 )r0 me c2 .
, , ,
- . ( -
) Z > 100.
69

4.3.5

,
137 , aB

h3 c
B = 7.14 107 cm. (124)
me e4

-
n = 2 n = 1. , , ,
c/137. -
137aB . ,

me e4
EB = 27.2 eV (125)
h2
T1 (39) .

e3 m2e c
BB = 3 2.3 109 G, (126)
h

B . , BB , -
, . -
, , e2 /a2B ,
, FL = evB/c,
(126). , B > BB
n = 1 ,
. B 1012 , -
, ,
.
, -
, . -
,
.
70

1: ,
() () ()
re e2 /me c2 2.82 1013 m2e c4 /e3 6.0 1015

h/me c 3.86 1011 me c2 5.1 105 m2e c3 /eh 4.4 1013
aB h2 /me e2 5.29 109
B h3 c/me e4 7.14 107 e3 m2e c/h3 2.3 109

4.4

4.4.1

, -
. , ,
( ),
, , ,
.
, ,
. ,
. (1736-1813), ( x, y z) -
x = dx/dt, y = dy/dt z = dz/dt.
, . (1805-1865) px = mx,
py = my pz = mz.
, ,
, . ,
, . ,
. , , ,
. ,
, -
. , ,
. , -
, ,
71

, .
, -
20 . , , ,
, -
. , L,
L . , ,
.. .
, , , , -
, .

= (k, r). (127)

, (.. , -
r = r(t) k = k(t))

dr
= , (128)
dt k
dk
= . (129)
dt r

, ( -
) (60).
(129), h -
dp/dt = U/r. , E = h
, , U(r),
. U(r), ,
, . ,
, .
, 17 . (1601-1665) , -
-
.
, -
. , -
72

,
. , ,
, -
.
, -
, ...
(1698-1759), . (1707-1783) .. -
. , -
, .
. -
, ,
, . ,

(x, t) (. 54), -
S(r, t).

S(r, t)
p= , (130)
r
.. , (55).
, S -
.
.. . -
p = hk p k,
(55) (130),
S
= . (131)
h
, .. ,
, .. .
, -
, S
. (130) , S
73

S = pr. , -

S = 2rp . (132)

-
, ,
. , , , -
. , ,
,
. ,
. . (1862-1943) -
, , ,
, .
. , -
( )
, , , -
( )
.
, , , -
. ,
. ,
, S h:

S = nh = 2hn. (133)

,
(38). ,
,
S = 2Lp. U(x) -
, .. -

1
 
S = 2h n + . (134)
2
74

, -
.

4.4.2

, S h -
, .
. . ,
,
,
,
( ).
v c , . -

v c g /c2 1.
,

n. , ,
S h.
,
. = (Tn+1 Tn )/h n + 1
n, Tn (38). n

1 1 2
2
2
3, (135)
n (n + 1) n

me e4 1
. (136)
h3 n3

, , n -

rn = n2 aB . (137)
75

-
.
, -
, n
(x). n -
, k (, , p)
. ,
.

4.4.3

. , (
, , , -
h)
. -
,
. , (-
, ),
,
. , -
L p h, .
, ,
, .

.
, -
,
. , . ,
, -
, .. -
76

, .
.
, , -
(64).
, , , ,
, , .
, , .. .
.
, , , -
, , ,
. , S -
h. , ,
= e2 /hc (116) . -
,
, , , ,
. -
.
77

5.1

5.1.1

, -
. , , .. -
. , ,
( spin ). ,
, .
, ,
.
, , , -
.
. (1888-1969, 1943 .) .
(1889-1979) 1921 . .
, -
. 3.3.3,
B U = B. -
,
, , -
F = z dBz /dz, U. ..
z
( z).
, ,
, . -
, , ,
. ,
,
, . 12, .
78

. 12:

, , , -
, , -
. , , -
,
. ,
, , -
.

, .
?
( , )
, . -
, .
. -
. 1925 . (1900-1988)
. (1902-1978) ,
. -
-, ,
( ) .
, ,
, h/2, ,
.
79

, , -
, , -
. ,
? ,
. , 1921 A. , -
, ,
. . (1900-1958)
, .
, . -
. -,
, .
1925 . (1904-1995) , -
, -
. , ,
= h/mc. -

, h,
( !) .
, ,
. , , (90)
. ,
, , -
. .
-
, , ,
. , . (1880-
1933). ,
. . ( !)
,
. : .
80

: , !
. -
. . ,
,
.
1926 , .. - 7
.
, , ,
, ,
.
, -
. , ,
. ,
. , -
,
, . -
n, , .
. -
,
.

5.1.2

, , , -
, , -
,
, -
. ,
.
7
.
81

, .
.
.
, 20 , -

, . -
, , -
.
.
, , -
. ,
.
, , -
(
, . ). ,
l z, -
r p 8 . ,
pr .
, x y -
. , ,
z. , , , , -
.
, ,
. 5.3.
, , -
, z ( 0 < <
z, 0 < < 2 x). ..
, , -
8
l = r p.
82

. , , 8.7,

(r, , ) ( , ,
)

(r, , ) = Rr (r)(, ). (138)

, ,
, ,
, -
x , y z .
C ,
(, ) = const. .. -
.
, , ( -
, , , ),

(, ) = ( , ) = C0 . (139)

, C0
.
s-. -
(
|Y0 |2 4) , -

1
Y0 = . (140)
4
. , -
(, ) cos . , ,
, . , -
t, , ,
83

,
(1)
1 (, , t) = 0 sin cos( t + 0 ). (141)

0 , , 0
, ( -
). c sin
. (141) ,
( ,
, ).
, sin cos :
8.7, .
, . ,
(141). k , -
(1)
1 (, , t).
2r sin ,
2 1
k = = . (142)
r sin
r sin 9 h,
, (r sin ) p = (r sin ) hk
(1)
z, 1 , h. , ,
,
(1)
1 (, , t) = 0 sin cos( + t + 0 ). (143)

z h.

( h),
z.
,
(141) (143).

cos( t) = cos cos t sin sin t, (144)


9
(141) sin .
84

. 13: ,
z
(c) (s)
Y1 = sin cos (. 13) Y1 = sin sin (. 13). -
(c) (s)
, Y1 Y1
x = const y = const. , -
x = r sin cos y = r sin sin .
, ,
. ,
(c) (s)
Y1 Y1 90
z. , , ,
z = const (. 13).
z = r cos ,

(0)
Y0 = cos . (145)

(c) (s)
Y1 Y1 90
(0)
x y. 1 = 0 cos
. z- ,
(0)
1 , .
, , -
z .
lz = h, lz = 0 lz = h. ,
, : -
.
h.
85

,

(c) 3
Y1 = sin cos , (146)
4

(0) 3
Y1 = cos , (147)
4

(s) 3
Y1 = sin sin . (148)
4

h , .
, .
l = 1 ,
,

Z Z 2
sin d d|Y1|2 = 1. (149)
0 0

, , ,

2 3 2 3 4
Z Z Z Z
(s)
sin d d|Y1 |2 = sin2 sin d cos2 d = = 1. (150)
0 0 4 0 0 4 3

(. 8.7),
,
h . , -
,
, z, , , -
.

5.1.3

, , -
Y1 (146)(148). .. ,
,
. .
-
. .
86

, -
. , . -
, .
, ,

. -
, = /2 (
, , ),
.
-
(, ) ( , )
x.

x = x, (151)

y = y cos + z sin , (152)

z = y sin + z cos . (153)

, (, )( ( , ) -

sin cos = sin cos ,

cos = cos cos sin sin sin , (154)

sin sin = cos sin + sin sin cos .

, -
. ,
x Ax , Ay Az
Ax , Ay Az

Ax = Ax , (155)

Ay = Ay cos + Az sin , (156)

Az = Ay sin + Az cos . (157)


87

, A, -
, .. (155)(157) ,
A.
, (155)
(157), ()
1 0 0


(T ) = 0 cos sin . (158)


0 sin cos
, ,
, Ax , Ay ,
Az . , ,
Ax (155), Ay (156),
Az (157).
.
(154),
(c) (0) (s)
Y1 sin cos , Y1 cos Y1 sin sin ,

(c) (c)
(Y1 ) = Y1 ,
(0) (0) (s)
(Y1 ) = Y1 cos Y1 sin , (159)
(s) (0) (s)
(Y1 ) = Y1 sin + Y1 cos ,

, -
. , -
,
(c) (0) (s)
. Y1 , Y1 Y1

1 0 0


(1 ) = 0 cos sin . (160)


0 sin cos
(c) (0) (s)
, Y1 , Y1 Y1
. , - f (, )
88

(c) (0) (s)


f (, ) = ac Y1 (, ) + a0 Y1 (, ) + as Y1 (, ) (161)

ac , a0 as , ,
,
,

(c) (0) (s)


f (, ) = ac Y1 ( , ) + a0 Y1 ( , ) + as Y1 ( , ) (162)

ac , a0 as .
f , ,
f (, ) .
, f (, )
sin cos , cos sin sin , , -
, , ,
. , -
.
, .
.
A B :
,

(A B) = Ax Bx + Ay By + Az Bz (163)

. , -
, . ,

Z Z 2
(a) (b)
(Y Y )= sin d d Y (a) Y (b) , (164)
0 0

Y (a) Y (b) . , -
-
, . ,
89

(163)

A = Ax ex + Ay ey + Az ez (165)

B = Bx ex + By ey + Bz ez , (166)

(ex ey ), (ex ez ) (ey ez )


, .
(c) (0)
, , Y1 , Y1
(s)
Y1 . ac , a0
as (161) (162) . ,
.
, (161) (162)
(159) . ,

ac = ac ,

a0 = a0 cos + as sin , (167)

as = a0 sin + as cos .

, ac , a0 as
(158), .
, , , l = 1 ,
. l = 2


(2c) 15
Y2 = sin2 cos 2, (168)
2 4

(c) 15
Y2 = sin cos cos , (169)
4

(0) 5 3 cos2 1
Y2 = , (170)
4 2

(s) 15
Y2 = sin cos sin , (171)
4

(2s) 15
Y2 = sin2 sin 2. (172)
2 4
90

,
(164) , l = 1, .
2l + 1 l.
l . .. -

2l + 1 l,
2l+1 , -
.
, Y1 , Y2 ..
.

5.1.4

,
. .
, , ,
h, , -
.
,
(1) (0) (1)
. 1 , 1 1 , -
h,
10

(1) (0) (1)


1 (, , t) = a+ 1 (, , t) + a0 (1) (, , t) + a 1 (, , t). (173)

, ,
, -
(1) (0) (1)
1 , 1 1 , , ,

10
. -
, .
91

. , a:

(1) (0) (1)


1 ( , , t) = a+ 1 ( , , t) + a0 1 ( , , t) + a 1 ( , , t). (174)

,
(161)(162), .
(1) (0) (1)
, 1 , 1 1
. , A
,
a.
, -
, ,
, a.
, h
+h, 0 h . ,
,

.
.
(1) (0) (1)
, 1 , 1 1 -
(, ),
+h, 0 h. , -
.
(1) (0) (1) 2
|1 |2 , |1 |2 |1 | , -
(, , )
. -
1 (, , t), , h,
- 100%
. (173) ,
(1) (0) (1)
1 , 1 1 ( -
, ),
92

a2 + a20 + a2+ = 1, (175)

(a )2 , (a0 )2 (a+ )2 . , -
a (, )
z.
, ,
, ,
a. , -
.
: -
a , a0 a+ , .
, a+ , a0 a ,
. .
-
z .
(0)
+ . , 1 .
(1)
, , 1 ( , , t) = 0 sin cos( t + + 0 ), ,
, z , -
(1)
. [1 ( , , t)]2
(1)
, [1 (, , t)]2 . ,
z ,

(a+ ) = a+ ; (a0 ) = a0 ; (a ) = a . (176)

(, ) ( , ) (154)
x. , -
ac , a0 as ,
Y1 , (167). , , -
,
(c) (s)
Y1 sin cos Y1 sin sin ,
(1) (1)
1 sin cos( t) 1 sin cos( + t).
93


(1) (c) (s)
1 = Y1 cos t + Y1 sin t, (177)
(1) (c) (s)
1 = Y1 cos t Y1 sin t, (178)

. ,
, , , (177) (178)

sin t cos t 1/ 2 ( , ,
). , , -
,
(c) (s)
(1) Y1 + Y1
1 = , (179)
2
(c) (s)
(1) Y1 Y1
1 = . (180)
2
,
ac + as
a+ = , (181)
2
ac as
a = . (182)
2
, x a+ , a0
a , , a+ , a0 a


(1 + cos )/2 sin / 2 (1 cos )/2


(l=1 ) =
sin / 2 cos sin / 2 . (183)


(1 cos )/2 sin / 2 (1 + cos )/2
, ,
(1 + cos ) sin (1 cos )
a+ = a+ a0 + a . (184)
2 2 2
, a (, ) -
-
z. , c

a+ = 1,

a0 = 0, (185)

a = 0,
94

.. z h,

1 + cos
a+ = ,
2
sin
a0 = , (186)
2
1 cos
a = .
2
, = 90 , -
90 z . -
(a0 )2 = 1/2.
(a+ )2 = 1/4 - +h, 1/4
h. , , . -
, , ,
,
(183).
, , -
2 h. ,
l = 2 (168)(172).
, sin 2 sin 2 . -
k 2/, 2r ,
r p = r hk = 2h. , , -

.
, 2h ,
. ,
2 h, h, 0, h 2 h. , -
a
h. ,
( )
(2c) (2s)
(2) Y2 +Y
2 = 2 , (187)
2
95

(c) (s)
(1) Y +Y
2 = 2 2 , (188)
2
(0) (0)
2 = Y2 , (189)
(c) (s)
(1) Y2 Y2
2 = , (190)
2
(2c) (2s)
(2) Y2 Y2
2 = , (191)
2
, a2+ , a+ , a0 ,
a a2 x ,

(1+cos )2 sin (1cos ) 3 sin

2 sin (1+cos ) (1cos )2


4 2 2 2 2 4

sin (1cos ) 2 cos2 +cos 1 3 sin cos 2 sin (1+cos )
2 cos cos 1
2 2 2 2

2
2

3 cos2 1 2
(l=2 ) = 32sin 3 sin2 cos 3 sin cos
32sin .

2 2 2 2
2

sin (1+cos ) 2 cos2 +cos 1 sin (1cos )
2
2 cos cos 1
2
3 sin2 cos 2 2




(1cos )2 2 (1+cos )2
4
sin (1+cos
2
)
32sin
2
sin (1cos
2
)
4
(192)
, , z 2h.
a2+ = 1 a+ = a0 = a = a2 = 0. , (192),

(1 + cos )2
a2+ = ,
4
sin (1 cos )
a+ = ,
2
3 sin2
a0 = , (193)
2 2
sin (1 + cos )
a = ,
2
(1 cos )2
a2 = .
4
, = 90
, 90 z .

(a0 )2 = 3/8. (a2+ )2 = 1/16 2h ( 2h),
1/4 h h.
, . -
, , ly lz y z
96

, l2 = lx2 + ly2 + lz2



l2 = l(l + 1)h2 . (194)

8.7 - .
, , .
, , (2l + 1) , -
l, (2l + 1) mh z,

m = l, (l 1), . . . , (l 1), l. (195)

, h -
2h. ,
(186) (193) l
lz z mh 11
(!). , 1/(2l + 1).

1
12 + 22 + 32 + . . . + l2 = l(l + 1)(2l + 1) (196)
6
( ), lz2

1 1
< lz2 >= 2 (12 + 22 + 32 + . . . + l2 ) = l(l + 1). (197)
2l + 1 3

, ( !) -
< lx2 > < ly2 > < lz2 >, -
l2 = l(l + 1)h2 .
, ,
l, ,
z ( ). , -

l = 1 2 h, h. ,
,
.
11
R
f () < f () >= 1/2 0
f () sin d.
97

. 14: l z.

lz , (.
q
. 14), l |l| = l(l + 1) h -
z. l z
, x y . ,
x = 90 l
z . ,
, , m = l z -
1, z
m = l. , . ,
, , l ,
, ,
.

5.1.5

, , -
lh 2l + 1 . -
, , .
,
, .

98

a. , (183) (192) , ,
,
, x.
, ,
, ,
a,
.
, -, ,
. ( , , -
), ,
, ,
. ,
, . ,
, , -

, a,
.
, (.. ) h,
,
h, 0 h a+ , a0 a .
a+ , a0 a -
, . ,
.
(183),
, ,
.
. ,
.
.
99

, , . -
, l . ,
h, 2l + 1 .
, ,
. , l,
, 1/2 (
). h/2 ( ,
q q
, l(l + 1)h = 3/4h).
. , l =
1/2, a1/2 a1/2 ,

h/2 h/2. , ,
lh ( lh) sin l cos l. l =
1/2 sin(/2) cos(/2).
( ), sin(/2) cos(/2)
(183) (192), a.

(a1/2 ) = a1/2 cos(/2) + a1/2 sin(/2), (198)

(a1/2 ) = a1/2 sin(/2) + a1/2 cos(/2).

,
/2. ,
360 (.. !) a,
cos(/2), . , ,
, . .., ,
. .. , 360
.
. ,
, , ,
. , ,
100

. , , ,
a, . 360 -
(.. ) !
, , ,
, . , -
.
. , -
, , , .
,
. -
(.. ),
, ,
, ,
. -
, , ,
.
.

5.1.6

, , ,
. ,
. . (1902-
1984, 1933 .), . (1918-1988,
1965 .). ,
.
, ,
, , , .
, h/2
, ,
101

, ..
360 , 720 . , ,
.
12 .
. -
. , ,
360 , , -
,
, .. . , 720 ,
,
, . ,
, -
. , , ,
, .
360 . , , , -
. , , , ,
, , -
(.. ). ,
, , .. , -
. ,
360 ,
! , ,
360,
, .. .
, 360 .
, 720 . -
, , ! ,
720 ,
12
.
102

. 15: .
, .

. , ,
. ,
, ,
. ,
, .
.
. 360 , ,
( ) . ,
. (
),
. , 360 .
? , -
360, ?
, -
, , 360 -
. .
, , -
, . ,
. 15, , ()
, , .
, ,
. , , .
, 360 -
103

. 16: c . -
(),
180 () 360 ().

. .
, , ..
, -
.
.
,
. 180
180 , , -
.
. ,
360 .
, -
. , , , ,
,
. , -
,
(. . 16). , . -
180 , ,
. 16, ,
. -
, 180
104

. 17: , 720 .

(. . 16). ,
360
, .
, 360
, .. -
. ,
-
,
. , -
. , , -
,
, .
.
,
720 ,
. ,
. 17. , 720 ,
, A = A B = B , .
,
A B . , ,
,
.
.
105

, -
. , ,
, . , -
:
,
. ,
, , , ,
. -
. ,
, ,
, 360
, h/2.

5.1.7

, , h. ,
, . ,
,
n 1. , , -
, = h
E. , 13 , -
E l
E = l.
( , , E = h),
,
h.
, , . , ,
,
. ,
13
r m m 2 r2 /2,
mr2 . mr2 , mr2 .
106

. , ,
, . , ,
,
.
.. .
, , . -
, , , -
. h,
h.
( )
:
, -
h. ,
h, (..
) , h h14 .

5.1.8 ?

, , , .
, , , , -
. ,
. , -
- , ,
. , ,
. , , -

l s. ,
, -

14

107

, 720.
( )
, , -
. ,
,
. -
, -
; ,
. , -

.
-
. ,
, (, , ), -
. , ,
. , -
, ,
, , ,
. , ,
( -
) . ,
.

5.2

5.2.1

, , -
.
. , me -
e.
108

. , . -
, , ,
, . ,
, -
. .
1 2 ,
1 2 .
,
.
. -
, , ,
n (x) = 0 sin(nx/L) (85). n,
q
, , 0 = 2/L
,
.
, , -
, , -
n m. ,
. , ,
m 6= n. , , -
x1 x2

(x1 , x2 ) = 02 sin(nx1 /L) sin(mx2 /L). (199)

, -
, .. (x1 , x2 ) = n (x1 ) m (x2 ). ,
x1 , x2
, x. , ,
x = x1 x = x2 ,
109

x = x3 x = x4 ,
Z x2 Z x4
P= |(x1 , x2 )|2 dx1 dx2 , (200)
x1 x3

.. .. .
, ,
,
. , -
. , , ,
x1 x2 , -
. ,
,
, , (93)
Z x2 Z L Z x2
2 2
P= dx1 |(x1 )| |(x2 )| dx2 = dx1 |(x1 )|2 . (201)
x1 0 x1

(199), , ,
, . -
, , , ,
n (x1 ) m (x2 ), n (x2 ) m (x1 ).
, , n 1, 2,
, 1 2 .
, ,

1
s (x1 , x2 ) = [n (x1 ) m (x2 ) + n (x2 ) m (x1 )] . (202)
2

1/ 2, , -
.
-
, , , .
( )
. , -
, . ,
110

(202)
Z L
n (x)m (x)dx = 0 (203)
0

n 6= m (!).
, . , -
, ,

1
a (x1 , x2 ) = [n (x1 ) m (x2 ) n (x2 ) m (x1 )] . (204)
2

.
, , .
, , , -
, .. x1 x2 . ,
. ,
(202) , (204)
. , , -
, , .
, (204) n = m,
(x1 , x2 ) = 0. , ,
(204), .

5.2.2

, ,
. ,
,
. . (1894-1974),
. .
, ,
. (1901-1954, 1938 .),
-.
111

. 18: , .

, , , . -
, -
.
. ,
. , ( K-, ,
) , (, ,
, , ) . , -
, , ,
. (1900-1958, 1945 .) 1940 . -

.
,
-
(. . 18). ,
.
,
, . ,
, .
, ( , , ),
.
, , , -
.
1/3, 1/2,
. , -
112

, . -
.
(
), .
,
.
, , ,
. ,
, ,
-.
.

5.3

5.3.1

, , ,
. ,
, ,

. , -
,
.
, , , , -
.
. , , -
; .
, -
(.. ), 1921
.
.
113

c , -
.
( ),
45 , -
50% 45 . -
, , -
-, .
, ,
, . , -
,
. -
(.. ),
, .
, ,
. -
. ,

. -
, -
. , , -
,
. , ,
, -
.
, ,
. , , -
,
, .
.
114

5.3.2 --

, . (, ,
)
. ,
, ,
. -
, . , ,
, -
. , -
. ,
, ,
. ,
.
.. -- (-)
. -
, -
. , -
, -
. ,
, -
.
,
( ) . , -
, -

, ,
, .
,
; , . -
115

(,
, .. , -
, -
). , (
) , ,
, , , -
. , ,
,
. , , -
, ,
.
, , -
. , -
,
. , ,
. , -
, ,
, .
.
, . --
. -
. ,
(.. ) . -
,
,
.
.
,

116

, -
,
. , -
, , , ,
.
, , -
-. , ,
, , , -
,
. -
, .
, ,
, ,
, .
, -, , ,
, ,
. ,
, (,
, ), -
.
! , -
, . , -
.
, ( -
),
, , .
.
, , .. ,
. ,
117

, ,
. . -
-
( ), ,
, , .
-.
, -, -
. , . ,
1 2 ,

= a1 1 + a2 2 (205)

. , ,
(, , ) . ,
1 ( z +h/2), 2
( z h/2), -
, z .
,
.
, (, , ) -
.
- , -
, .
-
, ()
() ,

1 ()2 () + 1 ()2 ()
(1, 2) = . (206)
2

, ,
, .
118

, -
, , ,
1/2.
, (206)
, . -
,
.
, , ,
(206), ,
, .
. , -
,
, ,
.
, .
, ,
.
, ,
, . , , -
. ,
, , , , -
c.
, -
. ,
, ,
, .
119

5.3.3

,
, , - . -
. , -
.
.
, ,
. ,
, (-
) .
, ,
, .
, -
, ( ) ,
.
, .
, , , . -
, , -
: , , ,
. : -
?
, ,
, , ,
, , ,
( , ),
.
120

5.3.4

-
. ,
( , , )
. -
, . ,
.. , -
,
- , .
, ,
. , -
, . -
, -
, , , -
.
. (1928-1990) ,
, , ,
. ..
,
, .
,
. ,
1964 , ..
, .
.
, . -,
,
-, .. ,
. , - -
121

1 (+)2 () 1 ()2 (+)


= . (207)
2

, +
. ,
, , ..
. , ,
-. -
, (206).
-, - , -
, A1 A2 , ,
( ), -
(207) .
A+ +
1 A2 ( A1 A2 . ,

, ,
-
.
.
, - ,
, (, , ),
.
,
(, , 0 -
), ( )
. , -
- ,
.
, - ,
, . 19, A, B C.
(
122

. 19:

).
- -
A, B C . 1/3
15 . , , -
. .. A+ +
1 A2 , A1 A2 ,

B1+ B2+ , B1 B2 , C1+ C2+ C1 C2 . A+ + + +


1 A2 , A1 A2 , B1 B2 , B1 B2 ,

C1+ C2 C1 C2+ , .
, , -
. ,
, , .
. ,
,
,
15
1/9 A1 A2 , B1 B2 C1 C2 .
123

. , P(A+
1 B1 C1 ) ,

, A, -
, B C
. 23 = 8,
.
, , .

, , , ,
A, B
,

P(A+ + + + +
1 B2 ) = P(A1 B1 C1 ) + P(A1 B1 C1 ). (208)

.. A+ +
1 B2 , -

A+ +
1 B2 . ,

, . , -
, B1
B2 .
, ,

P(B1 C2 ) = P(A+ + +
1 B1 C1 ) + P(A1 B1 C1 ), (209)

P(A+ + + + +
1 C2 ) = P(A1 B1 C1 ) + P(A1 B1 C1 ). (210)

(209) (210),

P(B1 C2+ ) + P(A+ + + + + + +


1 C2 ) = [P(A1 B1 C1 ) + P(A1 B1 C1 )] + P(A1 B1 C1 ) + P(A1 B1 C1 ). (211)

( , -
!) P(A+ +
1 B2 ), P

P(A+ + + +
1 B2 ) P(B1 C2 ) + P(A1 C2 ). (212)
124

.
, (212)

N(A+ + + +
1 B2 ) N(B1 C2 ) + N(A1 C2 ), (213)

N .
, (213)
. , A
C , B
C .
(48) , - ,
A, C ,

1 2
P(A+ +
1 C2 ) = sin (/2). (214)
2
, 1/2 = 180, ..
.
A
1 C2 . ,

1 2
P(B1 C2 ) = sin (/2). (215)
2

P(A+ +
1 B2 )

1 2
P(A+ +
1 B2 ) = sin , (216)
2

A B 2. , (213)

1 2 1 1
sin sin2 (/2) + sin2 (/2), (217)
2 2 2

, ,
1 2
sin sin2 (/2). (218)
2
, , sin = 2 sin(/2) cos(/2). ,

cos2 (/2) 1/2, (219)


125

, , . , ,
- .
? ,
(213), , ?
, (208)(210), ,
- -
. .. ,
-
. -
.
(-
) 1976 . , .. -
. 2008 -
, - ()
19 917 ,
144 ( , -
16 ). 2013 ,
NTT 300
.
, , ,
, .
, ,
. ,
, -

- . ,
.
126

5.3.5 ?

. ,
, .
, , -
, -
. ,
, , :

1. . -
, ,
.

2. -
. ( )
, ( ) -
.

3. -
.
. ,
, . , -
,
.

. -

, ,
.
, , -
20 , . .
. -
. -
127

. , , , -
, ,
. -
, ,
, .
-
, , -
.
.
(, ,
) , -
.
. -
, .
,
( 1932 ). ,
, . ,
, ,
.
, -
, . -
,
- . -
.. ,
1957 . 16 .
(. Many-worlds interpretation) -
,
16
, -
, -
.
128

,
. -
, -
, -
. ,
. -
, ,
, -
( , )
.
, -
-
, , (
), ( ). .. (
) . -
,
, -
, ,
. , ,
,
, .
,
, .
, . -
, .
, . -
. , -
,
. , ,
129

, ,
.
, .
, , ,
. ,
, . -
.
, -
, .
(shut up and calculate) . , -
,
. ,
-
. , ,
.
, , -
. , ,
. -
, ,
, 10-20 .
2012 (-
) (), , -
( ,
)
.
130

5.4

5.4.1

-
,
. , -
17 , , . ,
, .
. 11, , -
, , .
- .
,
-
, .
.
,
, ,
, .
, (
) -.
-
. ,
, - -
, . ,
, -
.
,
. -
17
. -
, .: , 2004
131

- . , ,
, ,
. ,
.
, - ( -
), - -
-.
, -
.
. , -
, ,
, .
,
. ,
(, , , -
) ,
.
, , -
- , -
18 . 8.8 .. ,
.
,
, (!) -
,
.
-
, (, ), ,
.
18
1965 . , . .
.
132

. , , ,
, ( )
. , ,
, -
.

5.4.2 ..

- -
, x < lPl , -
20 - -
(1906-1938). , -
, . ,
.. , -
, -
. -
. ,
, .. .
, , M.
, , -
,
GM
rg , (220)
c2
rg . -
, ,
(220).
: (, , -
-) ,
g GM/r 2 , .. , M -

c4
gcr . (221)
GM
133

, , , ,

c4
F . (222)
G

, , , ,
1049 /, (
),
. : "-
".
,
x
Mv h/x. , , -
, ,
, .
-
, M

v
 
F= M g+ H , (223)
c

. H .. ,
. , , , -
H, -- -
B. , , I = e vS
(e = Q/V , v , S )

2I
B = , (224)
cr

r . ,
m V -

8GIm
H = , (225)
cr
134

Im = m V S. , , (
) .
, M, -
, , ,
.
(225) Im m v(x)2 ,

M
m , (226)
(x)3

H Gm vx/c

GMv Gh
H . (227)
c(x)2 c(x)3

, F HMv/c

Gh2
F . (228)
c2 (x)4

(222) (228), ,
x > lPl , lPl = (Gh/c3 )1/2 (108)
.
, ,
, lPl , : , -
, -, , -
. ,
-
- .

5.4.3

, , -
, , ,
, .
,
.
135

. 20: () ()

, -
, -
. ,
(100) . , -
. ,
. , -
mp B = eh/2mp c (43).
( , , -
, ) , , ,

e = B . (229)

, -
(100) E = B (??), -

B. , ,
( !)
B . ,

1 p2z
 
En = n + + hc + , (230)
2 2me

= 1/2
.
136

.
. 20, , -
, ,
. -
,
. ;
. , ,

.
, . -
, ,
.
1973 . .
. -
, 1960- , . . . . .
,
.
,
,
.
, .. ,
(, , W - Z-) , .. .
-, , ,
.
, -
, .. .
, ,
, . -
, ,
137

-,
. ,
, . -
,
, .
, .
,
. -
, ,
,
, . , -
. , ,
. -

.
,
. , ,
. -
, 2011 , ,
, -
. , ,
. , -
,
. , -
.
.
138

6.1

, -
, . , -

,
. , -
.
, , , ,
.

6.1.1 n

, -
n.
, ..
. 4.4.2,
n > 1 n2 , ,
n n 1 n3 ,
, n = 1. n
, ,
n 1.
, n.
c -. ,
4.1.3, t, ,
, E h/t.
, E,
.
, , -
139

, . , -
n,
, .
n ,
19 . n
. , n -
( ),
. n
. , , -
n 1000. n , ,
, -
.
n 100
.. 1959 91
90 -
() .
-
() . 1964
, -
105 104. 5763 (5.2 ).
1964 XII

, -
. 1965
- (, ) -
6 110
109, 157 156 159 158
(18 ). -
19
, , , ,
.
140

.
2 ,
.

2:


767 766 20.5 0.031 , 1990
749 747 9.54 0.030 , 1989
733 732 18 0.028 , 1983
632 631 11.5 0.021 , 1980
566 565 8.8 0.017 , 1989
539 538 7.12 0.015 , 1983
428 427 3.56 0.010 , 1983
301 300 1.24 4.8 , 1978
254 253 74.3 3.4 , 1967
159 158 18.2 1.3 , 1966
110 109 5.99 0.64 , 1965
105 104 5.21 0.58 , 1964
91 90 3.38 0.43 , 1964

(, , )
. -
, , -
. 5 ,
,
. ,
. He, C
( 732 731) .
. , -

141

, . -
, .. ,
. .

6.1.2 21

21 ( 1420,40575 )
. .
, , , -
,
e = eh/(2me c), p = 2.79 eh/(2mp c). ,
B p /a3B ,
, E = e B. , -

, .

2e me
E 2 2.79 . (231)
a3B mp

, ( 12 )
. , (231) ,
, ,
. ,
.
, -
. ,
, -
. , ,
(, , ) -
.
, 105 M , -
,
142

21 . , -
220 . ,
21 -
, ,
. ,
.
.
21 1944 -
. .
. 1949 ., .. -
, , ,
21 . , -
.. (
). 21 , -
. 1950 , 1951
21 (.
. ), .
, ,
.
? -
.. 20 :
, .. , -
: " 21 ?
, ?" .
, .. .
. -
" 21 "
... .. : "
20
. . , , . .: , 1996.
143

- !
, .
? -
". "" .. .
" 21 " ...
, 21 ..
. ,

. 21 -
. (, , )
. , ,
11 -
.

6.1.3

.
, ,
. , -
. , -
CH, CH+ , CN 1930-
-.
-
.
, .
, ( ) M
d

Jr2
Erot = . (232)
2Ir

Jr = Ir , Ir Md2 .
, Ir = d2 , = M1 M2 /(M1 +M2 )
144

.
, , Jr -

q
Jr = J(J + 1)h, (233)

J = 0, 1, 2, . . . , ,
J = 1.
, ( CH4 ),
J = 0 .
, (232), -
. , CH J = 1 0
= 559 . CO
= 2.6 . J = 1 0
.
-
OH, CH .. 1949 ,
1963 Cas A ( -
).
21 . , , OH ( = 18
) , . 1968 -
: H2 O, NH3 H2 CO.
1960- ,
,
. -
, - .
, OH, H2 O, NH3 H2 CO, CO, CS HCN, HCO+
. , ( ,
)
.
, , , -
145

. ,
, ..
-. ,
, ,
.

6.1.4

, , (, ,
) . . ,
OH 18 1965 .
,
. , , -
.
. 1968 .
H2 O ( 1.35 ). OH, -
, H2 O
,
644 K.
. H2 O-
, (. 8.2)
1015 K. -
.
H2 O 1027 1033 /, OH
1027 1033 /, SiO 1029 /, CH3 OH 1027
/.
, 50-60 , -
, , ..
. -
Tb . , , ,
146


- P() = ( 2/4 2 c2 )T (20), -
P . ,
, , -
, .
, , -
1017 K. 0.6-3
, .. , .
- .
.. ,
.
, N N
, ( , -
, N 1/2 )21 . ,
, , N 2
.
, -
, ; (
, . 8.3) .
,
() - ,
, -
, , . , ,

.
,
, -
.
21
(13) . N (10) (
, ) .
147

-
.

6.2

6.2.1

, .
,

2
p+p D + e+ + e + 0.4 MeV, (234)
2 3
D+p He + + 5.49 MeV, (235)
3
He + 3 He 4
He + 2p + 12.85 MeV. (236)

, , ,
. , -
, .
, , -
. . 21 -, ..
-. -
L , ;
, . ,
. .. ,
, -
. , .
, , ,

.
, ( M, R,
T ) , -
. , Fg GM 2 /R2
148

. 21: -.

Fg P R2 . P = np T , np -
. ,
. ,

GM 2
NT, (237)
R

N M/mp ( ,
).
, (237) (26)

L = 4R2 SB Tb4 . (238)

Tb (
6 000 K) , -
T 107 K.
(238). Tb -
, L
.
149

, L
. , ! ,
.
(235) ,
.
, (26), -
, r .
0.1 R , ,
L r.
, , , ,
. ,
L Lup Ld ,
.
(26),

L = 4r 2 SB (T24 T14 ), (239)

T2 = T (r r) T1 = T (r + r)
r. -
r,

1
r , (240)
T ne

T = (8/3)re2 6.65 1025 (. 8.6).



.
T24 T14 4T 3(dT /dr)r ( , ,
) dT /dr T /R,

32 2 SB mp R4 T 4
L . (241)
3 T M

, ,
. (237), -
150

. 22: L M.

RT M,

64 2 SB G4 m5p 3
L M . (242)
3 T

, , -
. ,
(242) , -
. , . 22, L M 3 ,
!3
M
L L , (243)
M
.
, -
, -
(243).
(234), .
Z1 Z2 ,
, .
,
.
. 23. , r < rN
1013 ,
U(r) = e2 /r.
151

. 23: .
(1015 )

r < rN ,
. , r < rN ,
.
, -

e2
EN 1000 keV. (244)
rN

1 , -
T 107 .
() Nr , E > T ,

E
 
Nr N exp , (245)
T
N . exp(500) 10217 , -
(, ).
T 107
. , ,
152

.
.
, wtun -
(105) , -
RL q
U. rN 2m[U(r) E]dr.
, L (105)

e2
L (246)
E
q
(.. rN L r), 2m(U E)

r = L/2 ( mE),
s
EG
wtun = A1 exp . (247)
E
2
EG (e2 /hc) mp c2 A1 , E
.
!2
2 e2
EG = mp c2 . (248)
hc

, EG 490 EN /2 500
(244), , .
, . 23, r < rN ,
500 .
.
,
.
, (247)
wtun E . S (.. -
) ,
.
E T exp(E/T ), S
s
EG E
 
S = A2 exp exp , (249)
E T
153

. 24: E0 , -
S(E) (249).
Nr (245) ( ) wtun (247).
( ) -
.

,
. -
A2 , E T (!).
, . 24, -
, E0 .
, , -
.
.. (1904-1968), , -
...
, , E > E0
, -
. (
, -
EG 22 )
22
,
154

S = S(E),
!1/3
EG T 2
E0 = . (250)
4
,
" 1/3 #
3 EG

S(E0 ) = S0 exp , (251)
41/3 T
S0 .
, ( , ,
) .
,
. , ,
E0 (250) T . ,
(T 1.5 ) , E0 4.3 T . ,
. ,
,
, .
.
, ,
, , -
. . ,
( . 24) -
. , ,
. , -
, , ,
, . , ,
, , , -
. , , ,
.
, ,
, , -
.
155

. ,
, : ,
-,
.

6.2.2

, , . , .
, , (243),
. . -
,
(, , ) -
. - ,
, , -
. ,
,
(, ),
.
,
. -
, , . ,
, .
, -
, (
). , -
(. . 21), ;
, , , -
. , ,
, ,
, .
156

, , , -
.
-
, , . ,
(, ,
) . (
), ,
,
. , , -
. . (1910-1995,
1983 ), .
, MCh -
! ,
(237) Etot

GM 2
Etot =N <E > , (252)
R

( -
T < E >),
.
, ,
, N
V px py pz

V px py pz
N = 2 . (253)
(2h)3

,
, . ,
, .

pc = h/R, kc = /R
2R.
157

. 25: , T ,
EF .

, . 25,
p h/R, -
. T , -
pF N. ,

(h/R)3 ,
p3F R3
N . (254)
h3
M mp N, mp
, 23
hM 1/3
pF 1/3
. (255)
mp R
pF EF (. )
. .
, -
, .. E p
23
, ,
.
158

E = cp , , EF = cpF . -
cpF (, ). ,
(252)
chM 4/3
!
1 2
Etot = 4/3
GM . (256)
R mp
, , , -
, R M,
. Etot
, . , ,
, M
!3/2
1 ch
MCh 2 , (257)
mp G
. M > MCh
, ,
, , , R .
,
.
MCh (, , -
), , , .
, (255), R pF
, pF me c
. R > R0 ,
hM 1/3
R0 1/3
, (258)
mp me c
E = cp
E = p2 /2me . ,
(252) p2F /2me , R > R0
h2 M 5/3 GM 2
Etot = 5/3
, (259)
2mp me R2 R
Etot R
. 26. ,
159

. 26: Etot R

, - .
Rwd ,

h2
Rwd 5/3
. (260)
Gmp me M 1/3

-
.
, MCh -
.
, , -
, (
, .. , ).
,
, , . ,
5.73
M ,

MCh = 1.46 M . (261)

.
, ( , , -
) .
160

. 27: - .

,
, (260),
!1/3
9 M
Rwd 10 cm. (262)
M
, . 27, ,
, , -
.
-
. 1930 . , , -
, , -
. ,
, ,
,
, .
, . -

(1868-1951). ,
,
161

. , -
, . ,
, ,
( , -
), The Astrophysical Journal
.

6.2.3

, ,
, -
, 1.4 M . 24
. -
. , , , -
, .
, .. , N ,

N 1014 g cm3 . (263)

, (263) ,

!1/3
M
RNS 10 km. (264)
N

, .
.. (1932) . . (1934). -
,
(263), -
, , .
. , c a
-
. , , - (,
24
, , 1.4 M .
162

, ) -
.
,
, ,
. , (259) (260) Etot
MCh me . , ,
, ,
.. E = cp. ,
.
, ,
, . , (260)
. ,
(260) ,

h2 me
RNS 5/3
RWD , (265)
Gmp mp M 1/3 mp

10 , ,
.
.
, . , -
, ,
,

p + e n + e . (266)

99% . -
,
. ,
,
.
1987 -
. 5 (!) -
163

, 3 -
, 13 ,
Kamiokande II, IMB . Kamiokande
II , 20 -
.
24 , .
, ,
, , , .
611 ,
,

n p + e + e . (267)

.
,
. , (266)
(267) , -

.
, , ,
,
106 3 . , , -
, 109 (
1012 1014 ),
.
,
. ,
. ,
RNS ( 1015 )
rg = 2GM/c2 (3 ). -
, , rg /RNS 20%.
164

. 28: - .
.

, , , -
, -
(, ) - ,
. , . 28,

,
.
.

6.2.4

, -
() -
, , ,
1.4M . -
(-
P = 1.39 ),
B0 1012 . , ,
( Rs 1012 , Pin (10 100) )
165

Bin 1 ,

MRs2 in = MR2 , Rs2 Bin = R2 B0 (268)

, R
P B0
2
R

P Pin (0.01 1) s (269)
Rs

2
Rs

B0 Bin 1012 G. (270)
R

-
P 1 . -
20 . , -
, .
( ,
) ,
,
. , . 1974
.
, , -
,
. , -
.
, -
, -
. Wtot 5 1038
/, -
. , .
. -
2014 2000 150 .
166

, -
- -
. , , , -
-
35 , .
.
108 109 .
-
, .
,

.
,
. , -
,
B0 1012 . ,
25

1 B02 4 R6
Wtot = Ir sin2 , (271)
6 c3

Ir MR2 ,
, = 2/P ,
1031 1034 /. -
dP/dt 1015 , D = P/P
(110) . . , ,
, . -
, 104 106 .
1026 1028 /, 57
.
, (271)
25
.
167


. , ,
. .
, .
,
, , ,
-
E + [v B]/c = 0. v = R,

R
E B. (272)
c

,
, ,
. ,
.
, (. 8.4)

1 c
 
s 1015 c (273)
B B re

(B = eB/me c, re = e2 /me c2 )
. ,
-
. ,
, , -
- .. .
26 , -
. -
:
rB = me c2 /eB, -
, Rc .
26
,
.
168

, , ,

c 3
cur = 0.44 . (274)
Rc


syn = 0.44B 2 , -
rB .
, -

+ B e+ + e + B, (275)

, -
. , Eph ,
B, Eph = 2me c2

3 3 e3 B sin 8 Bh me c2
!
w= exp . (276)
16 2 hme c3 3 B sin Eph
Bh = m2e c3 /eh 4.4 1013 -
,
: hB = me c2 . , -
, . , ,
,
.
,
,
Eph 23 ,
.. . , . 29,
.

1. , ,
, .

2. , cur (274).
169

+-
e+e--

-+

. 29: . , -
, -
-. ,
,
- .
170

3. -
- .

4. , , ,
, .

5. .

, . -
, , , -
,
, -
. ,
l sin l /Rc .
-

8 Bcr me c2
l = Rc , (277)
3 B Eph

20 .
, B < 1013 -
.
s (273),
. ,
,
. ,
. , -
- 105 . -
, -
.
, ,

, , -
. ,
171

, , ,
. -
, ,
. , ,
27 .

6.2.5

, -
, .. . , -
, , ,
. , ,
, -
. , , ,
, , -
.
,
. ,
,
.
, ..
515 M , 106 109 M , -
. ,
, -, ,
. , -
, , -
-, .
, -
, -.
27
.
172

-
. , (
4 106 M ) ,
.
, -
rg = 2GM/c2 (110). rg , ..
, , -
1783 ,
. ( 8 .. )
. , (110) ,
q
v2 = 2GM/R c. ,
.
, ,
;
r = rg . ,
. , -
. ,
. , , -
,
.
-
. ,
.
(
, ), .
, -
, .
, ,
-.
173

, -
Eh = m2e c3 /he (119).
, -
, .
. -
-
. ,
, ,
.
, , - -
. ,
( -
), , .
, , ,
, .
. -
, , ,
. ,
, .
, , ,
.
, TBH .
, TBH .
(. 8.8),
, rg .
,
. ,
c/rg . ,
h, ( ) TBH hc3 /GM.
174


!1
hc3 M
TBH = 0.5 107 K. (278)
8GM M

,
.
,
. -
.
. -
.
, TBH
, .
, ,
(2,7 ), ,
, . ,

. ,
.
, L = 4R2 SB T 4 ,

1 hc6
L= . (279)
15360 G2 M 2

1 hc4
M = . (280)
15360 G2 M 2

, , = M/M
!3
G2 M 3 72 M
= 1520 10 s. (281)
hc6 M

, ,
, 1015 ,
175

, .
1015 .
, -
. , (279)
(281),
mPl c2
L 0.1 1/3
(t0 t)2/3 , (282)
tPl
t0 28 . ,
. -
1028 , , , -
.
.
.

6.3

6.3.1

T (. 8.6) , -
. .. LEdd , -
,
. , -
Lg = GM M /R, M R , M
,
. ,
- .
, -
,
.
28
, , , -
m mPl (t tPl ),
.
176

, . 4,
(Eph me c2 ), .. ,
. , -
. ..
h/c lr /c, lr = 1/T ne
(ne ), Frad = p/t -

Frad = hT ne . (283)


, Frad , .. ,
.

Frad = wT ne . (284)

w ,

L
w= . (285)
4r 2 c

, .
,

GMne mp
Fg = . (286)
r2

,
- , -
ne mp , mp . ,
,
. -
, ,
.
177

, , r r 2 . ,
r, -
L < LEdd ,
4cGmp
LEdd = M. (287)
T
, , .

!
38 M
LEdd = 1.38 10 erg/s. (288)
M
, , LEdd
, , -
. , (288)
-
. , , , -
1045 1047 /, (288) ,
, 107
109 . , ,
, .

, ( -
), -
. 3,
, LX
1038 /. ,
( , ,
), (101000)M
.

6.3.2 -

-, .. -
, 3.2.4,
178

3:
P () MX (M ) LX (1038 /)
LMC X-4 13.5 1.5 0.1 4.0
Cen X-3 4.8 1.1 0.1 0.9
SMC X-1 0.7 1.2 0.1 6.3
Vela X-1 283. 1.9 0.2 0.1
Her X-1 1.24 0.85 0.15 0.2
4U 0115+63 3.6 1.4 0.15 0.5-2.0
X0331+53 4.4 1.4 0.15 0.02-3.5

, , -
. =
h/(me c)(1 cos ) (35), , -
, , ,
V ,
!1/2 1
1 + V /c 2h 1 V /c
= 1+ , (289)
1 V /c me c2 1 + V /c

. , -
( ,
), (37)

4e2 , (290)
q
e = 1/ 1 V 2 /c2 - . , (290)
, ; -
. ,
, -

4
< >= e . (291)
3
,
, .
179

, ,
,
. ,
- (SZ-) -
- (1 1012 )
.
- . -
29 ,
. -
, 1015 M . D
, ..
. , ( -
)
.
, ,
, ,
.. , .. -
,
Te 108 . ne , -
, 102 103 3 . ,
. -
.
, , , ( -
) , -
. ,
, -
, () Te
GMme /D. ,
29
. -
.
180

. 30: SZ-,
. SZ-

10% ,
- e 2 . ,
(291),
.
, ( -
CMB cosmic microwave background, .. -
) 30 2.7
K 1.3 .
, SZ- -
. , . 30,
,
. -
, .
, .
30
. . 1984
; 2006 . . -
T /T 105 .
181

. 31: . -
: ( ) 1ES 0347121,
RX J1713.73946 PKS 215304

, ,
, -
, , . ,

, -
.
217 , 1.38 .
SZ- -
. -
,
. SZ-
, . , -
SZ-
(, , ). -
,
, .
-, -,
, . . 31
.
, -
, 8-10 .
182


-. , , -
, ,
,
. , (290),
, ( -
) , - e 104 105 (
2 ).
.

6.3.3

, ,
.
, .. , , ,
. , , -
.
, -
, 1916 . ,

, . ,

. - -
.
. . 31
, -
PSR B1913+16.
.

31
1993 .
183

. TAMA-300, GEO600,
VIRGO, , -
(LIGO Laser Interferometer Gravitational-Wave
Observatory). , LIGO , -
( ) ( ),
. -
c,
, ( )
10 . -
. - ,
.
(
40 ) ,
, .. 1104 . -
8.9, ,
, -
. c
L , -
(, , ) .
, L ,
.
h = L/L -
1020 1022 . , -
,
-.
( ) t = L/c -
, . , ,

, .
184

.
, .
,
. , L
, L hL
(1015 1017 ) . (
!) ,
. ,
, 103 104 .
, , -
M L ,
V h/(ML). ,
L = V

h
L . (292)
ML

, L , (L)min ,
!1/2
h
(L)min = , (293)
M
, L (292) , L.
, M 10
103 (L)min 1017 , .. ,
. ,
, -
.
,
, .
185

20-21 , , .
, -
. -
, , . -
2011 -
,
.
, ,
( , -
, ) .
.
, , .
, ,
, ,
.
. , -
.
. , ,
, , . , -
, ,
, :
, .
. -
, - .
, . .. , ..
.. . , , -
, .
, , , .
186

. , -
. .. , (
, ),
1938 . .. ,
.
, . ..
, , .. -
, , ,
. , . ,
.
187

, -
, . , -
.

8.1

,
-
. , 3.1.1, , N
(,
). , -
, .
8.3.
, ,
N . .. ,
K , (N K) .
(.. ) .
, , -
,

(a + b)2 = 1 a2 b0 + 2 a1 b1 + 1 a0 b2 , (294)

(a + b)3 = 1 a3 b0 + 3 a2 b1 + 3 a1 b2 + 1 a0 b3 , (295)

(a + b)4 = 1 a4 b0 + 4 a3 b1 + 6 a2 b2 + 4 a1 b3 + 1 a0 b4 , (296)

...

.
aK bN K . , -
3 a2 b ,
(a + b)3 = (a + b)(a + b)(a + b) a, b. a -
, , b
188

. (
)

N!
CNK = , (297)
K!(N K)!
n! = 1 2 . . . n, 0! = 1. -
G.
aK bN K . a = b = 1, (1 + 1)N = 2N .
.
, 2N
. .
, .
(.. , )
. , ,
.
,
, K , (N K)

N!
PNK = . (298)
2N K!(N K)!
.
K N, -

 n
n
n! 2n . (299)
e

ln n! n ln n n + ln(2n)/2. (300)

, , ,
n.
, , -
K = N/2.
189

= K N/2 ln(1 + ) 2 /2,



s
2 2
!
2
P() = exp . (301)
N N

3.1.1.

8.2 -

, -
. -
.. P(). P()
, ( 2 1 1 )
+ P(). , ,
. , -
.
. , -
, -
, . ,
, ,
.
, , ,
. , ,
, , , -
.
.
, ,
, .
, -,
. ,
3.2.2, V = xyz
190

kx kx + kx , ky ky + ky , kz kz + kz (75)32

V kx ky kz
N = 2 . (302)
(2)3

, N
V kx ky kz .
, .
, , -
. ,
, , ..
.

k, . -
kx ky kz , , 4k 2 k.
, k
= ck, V
+
2
N = V . (303)
2 c3
, ,

=T (304)

(, ).
N (303) T , V ,
, +.
= w(, T ), w(, T ),
:

2T
w(, T ) = 2 3 . (305)
c
32
2 , ( ,
, ) . ,
.
191

w(, T ) ( 3 1 ), -
P ( 2 c1 1 ).
S,
P = cw. , S t
, Sct ( ).
, , -
S, Sct cos
, , -
. (!) P = (1/4)cw. ,

2
P(, T ) = T. (306)
4 2 c2

, -
h T .
(306) -
. , P(),

4 2 c2
Tb = P(), (307)
2
. , -
Tb ,
,
-. ,
Tb 1015 1020 K, ,
.

8.3

(24) , -
.
.
, 8.1 ,
192

. , -
, . ,
.
, ,
N n
K
X
E= Nn n . (308)
n=1

Nn , n , K
.
K
X
N= Nn . (309)
n=1

N!
G= , (310)
N1 !N2 ! . . . NK !

(297). G (.. ) -
, N1 , N2
, .. (309).
, .
. 32 , -
, 0, 2, ,
4. , , . ,
, .. -
, . , N (, ,
Nn ) , G
. , , -
.
, -
E. -
N1 , N2 , ..
G(N1 , . . . , NK ) Nn .
193

. 32: ,
0, 2, , 4.
G

m m 1,
m + 1, , -
. , G
, ,
N!
=
N1 ! . . . Nm1 !Nm !Nm+1 ! . . . NK !

N!
. (311)
N1 ! . . . (Nm1 + 1)!(Nm 2)!(Nm+1 + 1)! . . . NK !
,

Nm (Nm 1) = (Nm1 + 1)(Nm+1 + 1), (312)

Nn 1
2
Nm Nm1 Nm+1 . (313)

, m
, ..

Nm = f (m ). (314)
194

(313)

1 d2 f 1 d2 f
" #" #
2 df df
f (m ) = f (m ) + 2
()2 f (m ) + + 2
()2 .
d 2 d d 2 d

, ,
!2
d2 f df
f () 2 = 0. (315)
d d
,


 
Nn = N0 exp , (316)
T

N0 T . , .
(1839-1903) . (12), -
N. , N,
. 32, ,
. N, -
, . ,
, , -
,
.
, , . , -
, T . -
, , T
, -
.
n(h) -
h.
, , Sh, S -
, h . Mg = (nmp Sh)g,
mp , , -
[P (h + h) P (h)]S, P = nT
195

. P (h + h) P (h) = (n/h)T h,
Sh
dn mp g
= n. (317)
dh T

!
mp gh
n(h) = n0 exp . (318)
T

, (317) ,
mp gh, -
T .
, , . , -
,
, q , q = h. Nn (316)
, . -
, ,
, ; , , -
, 33 .
, .
, , , , K
Kh. , (98),
(K + 1/2), .
, ,
+. , -,
V N = ( 2 / 2 c3 )V (303).
, T .
, , , ,
h. -
Kh, K
, (316) -
33
, , !
196

Kh !
Kh
PK = P0 exp , (319)
T
P
P0 . K=0 PK
,

" !#1
X h
PK = P0 1 exp . (320)
K=0 T
, -
" !# !
h Kh
PK = 1 exp exp . (321)
T T

1
PK = exp (Kh) . (322)
Z()
= 1/T ,

X
Z() = exp(K ) (323)
K=0

.. , .
, K = Kh,
1
Z() = . (324)
1 exp(h)

n, h. PK (322),
Kh,

X Kh exp (Kh)
E = . (325)
K=0 Z()
Z() (323). -
, ,
1 dZ()
E = . (326)
Z() d
, E N V ,

2 h
w(, T ) = 2 3
, (327)
c exp (h/T ) 1
(24).
197

8.4

, -
, , -
, .. -
. , , ,
.
, , e, r,
E 34

E e2 r 2
3 . (328)
t c

-
, E e2 /aB , aB (123) . ,
r = e2 /a2B me . ,

E m2 c3 a3
e 4 B. (329)
(E/t) e
, -
, .
, -
. , aB (123),

aB
4 . (330)
c

,
= e2 /hc 1/137, aB c.

1011 s. (331)

(330)

1 c
 
= , (332)
c c re
34
.
198

c , re . -
,
c .

8.5 C

, -
x px h/2 (64) (, ,
x kx 1/2 (63)) , . ,
h/2 ( 1/2). , x kx -
.
, x kx -
x0 k0 . x
A = A(x), x x ,

R 2 2
2 (x x0 ) |A(x)| dx
(x) = R
2
, (333)
|A(x)| dx

x0
R
x|A(x)|2 dx
x0 = R
2
. (334)
|A(x)| dx

-
.
. , , -
.
. -
, , A(x) = A(x),
, (333)
(334). A(x)
. , , (333)(334) A(x)
(x).
kx px , -
.
199

, kx -

1 Z
A(kx ) = A(x)eikx x dx, (335)
2

( A(kx ) , -
A(x)), , (333)
R 2 2
2 (kx k0 ) |A(kx )| dkx
(kx ) = R . (336)
| A(k )| 2 dk
x x

k0 kx , (334). ,
, (96),
35
d2
Z
p2x = h2 (x) dx. (337)
dx2
, ,
px = hkx .
A(x), -

x2
!
1
A(x) = 1/4 exp 2 . (338)
x0 2x0

, -
(333)(334) . (333)
2 /x2
A(x), .. ex 0 , -
, , ,

x20
(x)2 = . (339)
2
2 /2
, g(x) ex ,
2 /2
(335): g(k) ek .

x2 k 2
!
x0
A(kx ) = exp 0 x . (340)
1/4 2
35
, ,
, (x).
200

1
(kx )2 = , (341)
2x20

, , xpx = 1/2. -
, (337) . ,
, , -
.
, , ,
(338)
x2
!
1
(x) = 1/4 exp 2 , (342)
x0 2x0
s
h
x0 = , (343)
m
(90) E = h/2. ,
-
x px .

8.6

T = 1/(ne l) (113) (ne , l


) .
.
, T , -
re (113).
, , -
S (. . 33). ,
l, ,
. Ein,
t S Eout , .
.. c,
201

. 33: , -
S l. l
, (l S)

Ein = w(ct S),

E 2 + B2
w= (344)
8

. ( !)
|E| |B|,
|E| = EA sin t,

EA2
w= . (345)
8

, Eout = N t,
N = ne (l S) ,

2 (er)2
= (346)
3 c3

(328) ,
r. me r = eEA sin t
,

1 e4 EA2
= . (347)
3 m2e c3

, Ein Eout EA2 tS.


, T = 1/ne l

8 e4
T = , (348)
3 m2e c4

(113).
202

8.7

l = |rp| = rp ,
p , - r, ,
, .
l2 = r 2 p2 . , ,
p2x = h2 d2 /dx2 (96).
, ,
, d2 /dx2

2 2 2
L2 = + + . (349)
x2 y 2 z 2

.-. (1749-1827) -
, . ,
, .
,
r, .

2
! !
2 1 1 1
L = 2 r2 + 2 sin + . (350)
r r r r sin r 2 sin2 2

, , , -

L2 f (r) = 0, f (r) = 1/r = 1/ x2 + y 2 + z 2 ,
. , -
, L2 ,
(r, , ) = R(r)(, ) (138).
l2 . -
,

l2 = r 2 p2 . (351)

, p2
,
r. ,
203

,
l. ,

1 2
" ! #
2 2 1
l = h sin + . (352)
sin sin2 2

(352),
, -
A, , -

A = A, (353)

A , A. ,
l2 ,
Yl (, ),

l2 Yl (, ) = L2 Yl (, ), (354)

L2
.
, , l2 (352)
(c)
Y1 sin cos ,
(0) (s)
Y1 cos Y1 sin sin Y1 ,
2h2 . , , -
. ,
Y2 (168)(172) |l|2 = 6h2 .

|l|2 = l(l + 1)h2 . (355)

, , x y ,
|l|
q
|l| = l(l + 1) h. (356)
204

8.8

..
. -
.
.
, , -
, ,
. , -
, . , ,
, ,
, ,
.
.
(1909-2000) 1948 , .
, -
: ,
, , (75) .
,
.
, S
d E, V = Sd .
,
! !
dkx dky dkz hck
Z Z
E1 = 2 S d . (357)
(2)2 (2) 2
(, ,
n(3) = 1/(2)3, Sd
) h/2. -
, , ,
q
hc kx2 + ky2 + kz2 /2. ,
.
205

,
, , . -
kz , ,
kz = n/L, n = 1, 2, . . .,
(z = 0),
(z = L) . , kz = 0, .. ,
, , ,
. ,
!
s
Z dkx dky q 2 X 2 n2 hc
E2 = S k x + k 2+2
y k 2 + k2 +
x y . (358)
(2)2 n=1 d2 2

, , E1 E2
,
2 hc
E = S (359)
720 d3
. , , (-
)

2 hc
F = S. (360)
240 d4

, (359), , -
.
V = dS kmax
(
hkmax c) N. , , -
n(3) = 1/(2)3
V kmax
3
. ,
(, , n(3) 1), ,

3
E (hkmax c) (kmax ) (Sd). (361)

, (361)
, , -
. (!)
206

kmax , 1/d. , k 1/d -


,
, -
.
, k < kmax ,

1
kmax , (362)
d

. , ,
, , -
(361),

hc
E S. (363)
d3

, , K
c, -
. ,
, -
.
. -

, . , -
! ,
.
, , , -
. ( )
, ,
.
.
207

8.9

, ,
, -
. , ,
( , )
. ,
,
. , -
. ,
,
.

, M a
. ,

G4 M 5
Wtot . (364)
a5 c5

5
, ,
.
,
a .
, a
. , 6.2.3,

rg = 2GM/c2 ( ),

rg
(103 104 ) s. (365)
c
208

, , -

.
103 104 .
, . -
(364) a rg ,
( )
c5
WPl = 3.5 1059 erg/s. (366)
G
, WPl , ..
36 . , ,
(222), .
, , 310
,

Wtot 1053 1055 erg/s. (367)

,
gw2
wg = , (368)
8G
gw , , -
, .
,
w = E 2 /8, , -
.
Wtot (364) wg -
4D 2 ,
Wtot 4D 2 wg c, (369)

1/2
GWtot

gw . (370)
cD 2
36
, M c2 = rg /c.
209

, D -
. , ,
, . ,
, -
( ) 100 (3 1026 ).
gw
!1/2 !1
8 Wtot D
gw = 10 54
cm/s2 , (371)
10 erg/s 100 Mpc

.
, gw g
. -
, h, -
-37 . -
. v = gw ,
. ,
= 1/.
gw c

gw
h= . (372)
c

, h 1 ,
, , , -
wg (368), . ,
!1/2 !1  1
22 Wtot D
h = 10 54 3
, (373)
10 erg/s 100 Mpc 10 Hz
,
.
h -
. , ,
37
, ds2 = (1 + h)c2 dt2 (1 h)dx2 .
210

L . -
,

2L
 
g = gw . (374)

L L = g 2 /2,

L
h, (375)
L
, , 1020 1022 .
211

1. 2.821439 (25).

2. n! 2n(n/e)n , , N 1 K 1

N!
PNK = (376)
2N K!(N K)!


s
2(K N/2)2
" #
2
PG (K) = exp . (377)
N N

3. , 1/2 -
(98) (24)
.

4. 10 4 0,
, 2 3 5 ,
.

5. 10.

6. (315) , m
, m + 1, m 2.

7. , w [/3 ] -
P [/(2 c)]

1
P = cw. (378)
4

8. P(), ,
+ P().

9. E = h p = hk ,

h
= (1 cos ) (379)
me c
212

-
( ).

10. . 4?
?

11. E me c2 , ,
, (. . 4).
.

12. ,
Ee = e me c2 (e 1)?

13. , , -

q
(k) = gk, (380)

g .
(Vph = /k) (Vgr = d/dk) ,
, .

14. x k
(57).

15. , Bh (119),
.

16. , lz = y/z z/y


/.

17. (168)(172),
2h (192).

18. ,

1/6
EG T 5/6 . (381)
213

19. , Eph me c2 ,
, ,
, -

1 Rc
. (382)
l

20.

dEe 2 e2 4
= eEk , (383)
dl 3 Rc2


, , ,
(B0 = 1012 , P = 1 ) ( )
109 , 108 .

You might also like