You are on page 1of 5

REPORTAJE

Una odisea de Kubrick y Clarke


Dosgeniosseunieronparahacerlagranpelculadecienciaficcin:'2001,unaodiseadelespacio'.
Casi50aosdespusdesuestreno,viajamosasugnesisatravsdematerialindito
IGNACIOVIDALFOLCH 20JUL201400:00CEST 40

Archivadoen: StanleyKubrick Hollywood Pelculas Cineamericano Cienciaficcin Industriacine Cine

EstabaelescritorArthurClarkeen
NuevaYork,encasadelcineasta
StanleyKubrick,manteniendounade
lasprimerasconversacionessobresu
colaboracinenelguiondesu
proyectadapelculaViajemsallde
lasestrellas,quepasaraalahistoria
como2001,unaodiseadelespacio
ClarkehabavistoLolitadosveces,la
primeraparadisfrutarlaylasegunda
parasabercmoestabahecha,y
sabiendoqueselashabaconungran
ElatuendodeClarke(izquierda)contrastaconunKubrickdesaliado.
artista,aceptdemorarsuregresoa
Ceiln(SriLanka),dondeviva,
entregadoalaescriturayelsubmarinismo,einstalarseduranteunalargatemporadaenel
ChelseaHotelpararedactarelguionelprimerguion.

Porsuparte,Kubricksabaque,conelimaginativoautordeLasarenasdeMarteydecientos
derelatosfuturistasslidamentebasadosensusconocimientosenastronoma,contabaconel
socioidealparadarcuerpoargumentalasuproyecto:Unapelculadecienciaficcin
realmentebuena.El17demayode1964,despusdeunareuninlargaeintensa,unpimpn
deideasextenuantecomolegustabaaKubrick,salieronarelajarseunpocoenlaterrazaya
lasnuevedelanochevieronunamanchaovaladadeluzresplandecientecruzandoelcieloclaro
ysalpicadodeestrellasdelanocheprimaveral.Confirmaronelavistamientomedianteel
telescopioconelqueelcineastasolaescrutarlabvedaceleste.Kubrickquedsobrecogido
porlavisinperonoporqueseconfirmaseantesuspropiosojoslaexistenciadenaves
espacialesdeotrosplanetas:esonolesorprenda,estabaconvencidodesuexistenciayhaca
tiempoqueesperabaquesemanifestasenno,loqueleturbabaeralaposibilidaddequese
precipitasenlosacontecimientos,seestableciesecontactoconlosextraterrestresylapelcula
enlaquellevabamuchotiempopensando,leyendoydocumentndosequedasedesfasaday
obsoleta.AlamaanasiguientesolicitalPentgonounformulariodeavistamientoque
ambosfirmaronyenviaron.ClarkeademspidiasusamigosdelPlanetarioHaydenque
consultasensuscomputadorespararesolverelmisterio.

Anrecuerdo,conciertavergenza,explicaClarkeensuautobiografa,missentimientosde
asombroyexcitacin,ytambinlaideaquemeasalt:Estonopuedeserunacoincidencia.
Ellosestnactuandoparaimpedirnosquehagamosestapelcula.

Porridculaquesealasuposicindequelosaliengenaspudieran Hombre
interesarseensemejanteboicoteo,laancdotadaideadelgradode
meticuloso,
apasionadocompromisoconquelosdosnarradores,quenoeranpor
ciertounpardecretinos,sinodosinteligenciasnotablesycultivadas, detallista,cuando
sehabanzambullidoencuerpoyalmaenelproyecto,ytambinda estabametidoen
ideadelaatmsferadepresagioqueserespirabaenciertos proyectosdegran
ambientes,mediadoslosaossesenta,enplenacarreraespacial.El
nerviosismodeKubrickvolviaexcitarsealaosiguiente,cuentasu
envergaduracomo
bigrafoVincentLoBrutto,cuandoelMariner4seacercabaaMarte: eldeestapelcula,
sintilanecesidaddedesarrollarlneasargumentalesalternativasen Kubricksesenta
elguionqueestabaescribiendoconClarkeporsilanave,que obligadoa
enviaralasprimerasfotografasdelasuperficiedelplanetarojoen
julio,revelabalaexistenciadebasesociudadesmarcianas
controlarlotodo
Hombremeticuloso,detallista,cuandoestabametidoenproyectosde
granenvergaduracomoeldeestapelcula,Kubrick(K)sesentaobligadoacontrolarlotodo,
demaneraqueinclusointentasegurarlapelculaenLloydscontralaeventualidaddequela
carreraespacialdescubriesevidaextraterrestreydejasedesfasadoelargumentoylas
novedadesdesuobra.Nopudollegaraunacuerdo,elpreciodeuncontratoasera
astronmico(loquerevela,porotraparte,queenLloydstampocodescartabansorpresas
llamativasparamaana,opasadomaana).Porciertoquelarespuestadelobservatorio
HaydenaClarkefuetranquilizadora:loqueelcineastayelescritorhabanobservadoerael
EchoI,elprimersatlitedecomunicacionesexperimentaldelaNASA.Sinohubierasidoas,
nohabraexistido2001,unaodiseadelespacio.Yentoncesnohabramostenidounaobra
maestradelartedelsigloXX,unrelatovisualmuylogradoyentretenido,unainteresante
meditacinsobrelaevolucinhumanayunabenficainfluenciasobretantosrealizadoresque
cultivaronelgnerodelacienciaficcinenlassiguientesdcadas.

Sobrelagnesisylarealizacindeestaobramaestradelcine,comotambinsobretodaslas
demspelculasdeKubrick,sedisponedeunenormevolumendedocumentosgraciasala
obsesinperfeccionistadelcineasta,queseextendaasusarchivos:conservabaperfectamente
ordenadoyclasificadotodolorelativoasutrabajopasadoyfuturo,incluidala
correspondenciaconsusfans,alaqueporotrapartenorespondasalvoencasos
excepcionales.Porciertoquellegarfsicamenteaesadocumentacinerasencillo:bastabacon
iraSaintAlbans(enInglaterra,adondesemudencantadoconelrelativoanonimatoquele
ofrecalaprovinciainglesa),cruzarestalocalidada35kilmetrosalnortedeLondres,llegar
porunacarreteraprivadaaunapintorescaurbanizacinllamadaChildwickGreen,dejarla
atrsycruzarunavallaelectrificadaconlasealdeNopasarluegohayquecruzarunos
bosques,yluegocruzarunaverjablanca,yluegootrapuertaelectrificada,yluegootrapuerta
electrificada,yporfinsellegabaaunaextensapropiedadruralelcsped,pordondeantao
pastabanloscaballosdecarreras,estsembradodecontenedores,yloscontenedoresestaban
llenosdecajaslascuadras,llenasdecajas,ylaespaciosamansindondevivalafamilia
Kubrick,conhabitacionesllenasdecajas,queporciertohabansidodiseadasporelmismo
Stanley.Laexhaustivadocumentacincontenidaenesascajashadadopiealaexposicin
itinerantequeharecorridoBerln,Pars,Zrichymediomundoyactualmentepuedeverseen
elMuseoNacionaldeCracovia.Sepuedecontemplarallunmillardeobjetosymultitudde
documentoseimgenessobreLolita,Espartaco,Telfonorojo,volamosaMosc,Senderosde
gloria,ElresplandorytambinsobreNapolenBonaparte,elcolosalproyectolargamente
acariciadoquedebamovilizaradocenasdemilesdeactoresyextrasyquequedfrustrado
precisamenteporsupropiagrandeza,perfeccionismoyambicin.
Esosarchivostambinhandadopiealmonumentallibrode
sobremesadelaeditorialalemanaTaschen,llenodedocumentos,
diseos,fotografaseimgenesinditassobre2001.

Elargumentodelapelculaunaexperienciavisual,ladenominel
directorsedivideentrespartes.EnlaPrimeraparte,ambientada
enlanochedelostiempos,lapresenciadeunenigmticomonolito,
negroyliso,infundeenunatribudeprimateselconocimientodelas
armasylasherramientasconlasqueelhombredominarelmundo
enxtasistriunfaldespusdemataraunapresaconunhueso,uno
delossimiosarrojaaloaltoelhueso,queenlaelipsismsaudazy
celebradadelahistoriadelcinesetransformaenuncohete,uno
entremuchosdelosquenaveganporelcosmosalcompsdelvalsEl
Danubioazulestamosyaenelao1999,yenunadeesasnaves,untransbordadoralaLuna,
viajaHeywoodFloyd,funcionariodelaAgenciaEspacial,paraestudiarelhallazgodeun
monolitonegrodeorigenextraterrestre,quehapermanecidoenterradodesdehacemillonesde
aosyenvaunasealderadiohaciaelplanetaJpiter.Segundaparte:18mesesdespusse
dirigehaciaJpiterlanaveDiscovery,tripuladaporcincoastronautas,tresdeellosen
hibernacin,yelordenadordeabordo,llamadoHal9000ydotadodeunagraninteligencia
artificialyemocionesysentimientos.Paraencubrirlacomisindeerroresquelehumillan,
Halasesinaatodalatripulacinporlosmtodosmsingeniosos,salvoalcapitn,elanms
ingeniosoDaveBowmaninterpretadoporKeirDullea,consurostroadecuadamenteptreoy
susugestindelatentepsicosis,quetrasunpaseoporelespacioenunacpsulaunipersonal
logra,enotraescenamemorableeinolvidable,regresaralanavepesealaoposicindeHaly
desconectarunatrasotrasusfuncionesdesoyendosuslastimeraspeticionesdeempezarotra
vezsurelacindesdeceroysuenternecedoraversindelacancinDaisyBell,queleenseel
ingenieroquelocre:Daisy,Daisy,/givemeyouranswer,do/Imhalfcrazy/fortheloveof
you.

EnlaTerceraparte,elahoracompletamentesolitarioBowmansigueunviajealucinadoy
lisrgicoaosluzmsalldelinfinito,dondeseencuentra,entreotrosprodigiossensoriales,
enunahabitacinenpartefuturistayenpartedecimonnicaquelosextraterrestreslehan
preparadoparaquesesientaenunentornocmodo,ydondepuedecontemplarseasmismo
envejecidoyagonizante,antesderegresaralaTierratransfiguradocomobebastraly
THEEND.

Rozandolaextravaganciaporlapartededentro,elperfeccionismo,el
celoinsobornabledeKubrickenobtenerlamximaexcelenciavisual
ylamximaveracidadcientficayverosimilitudsobreinclusoel
aspectomsinsignificantedelfuturodiseodeaeronaves,
vestimenta,objetos,mobiliarioycondicionesdelavidadelhombre
enelespacio,yelloacualquiercosteeconmicoydetiempo,casi
desesperaClarke,que,siguiendosussugerencias,tuvoquerehacer
unayotravezelguion,yalequipodemsdecienpersonas,incluidos
36diseadoresy25tcnicosenefectosespeciales,quetrabajando
duranteaosdieronformaaluniversode2001.

PeroaKubrickqueporotrapartenoeraunautorminoritario,sinouncineastaamericano,
veteranodeHollywood,dotadodeuncerteroinstintocomercial,einclusounjugadory
ganadorenelmercadodevaloresnadieleregateabatiemponiesfuerzo,convencidostodosde
quedesumanoparticiparanenunaobraliteralmentehistrica.Ytodosacertaron:laMGM
obtuvocuantiososbeneficiosClarke,aunquetuvoquesudartinta,demorarlapublicaciny
endeudarse,acabganandounafortunaconlanovelaqueescribiapartirdelguionyconlas
secuelasqueescribienaossiguientesylytodoslosdemscolaboraronenunaobrade
artequenosloalzelgnerodelacienciaficcinaotradimensin,sinoquehaaguantado
muybienelpasodelosaos.

Antesdeempezararodar,eldirectorasimilentiemporcordunaingentecantidadde
informacinyespeculacinsobrelaevolucinyastronoma.Paracadaunodesusproyectosse
hacaenviartodoloquesobreesetemasehubieraescritoyfilmadoencualquierlugardel
mundo.Para2001proyectenelcinedesucasayviosinflaquearhastalapeordelas
pelculasparaniosyadolescentesjaponesessobremonstruosdelultraespacio,yleytodolo
quepudoencontrarycomprender.Contabaademsconunequipodeespecialistasalosque
podaconsultarentreellos,variosingenierosdelaNASAydeldepartamentodediseode
IBMelmismoSagan,autordeIntelligentlifeintheuniverse,yFrederickI.OrdwayIII,autor
deIntelligenceintheuniverse,acuyosconocimientosyconsejospodarecurrir,yporcierto
recurraconsusfaxesacualquierhoradeldaodelanoche

Kubrickcreaenloquehoyseconocecomoelprincipiodemediocridad:latesisdequeel
planetaazulnoesunaexcepcineneluniverso,sinounodetantosenuninmensoconjuntode
cuerposcelestesconparecidascondiciones,yporconsiguienteloquehasucedidoenla
superficiedelaTierraesprobablequehayasucedidotambinenmuchosotroslugares.La
conviccinenlaexistenciadevidaextraterrestre,postuladaentreotrosporelastrnomoCarl
SaganyporelfsicoFrancisCrickeldescubridordelaestructuradelADN,ytambin
refutadaporquienessubrayanqueenrealidadnohaymuchosplanetascomolaTierra(es
decir,conlascondicionesdepermanenteestabilidadalrededordeunaestrellacomoelSol),le
conducatambinalaideadeunadivinidadomniconscienteyomnipotente:Elconceptode
Diosestenelcoraznde2001,lecontabaaEricNorden.Peronounaimagentradicional,
antropomrficadeDios.Unavezhasaceptadoquehayaproximadamentecienmilmillonesde
galaxiassloeneluniversovisible,yquecadaestrellaesunsolproveedordevidaDadoun
planetaenunarbitaestablenidemasiadocalientenidemasiadofro,ydadosunospocos
milesdemillonesdeaosdereaccionesqumicascausadasporlainteraccindelaenerga
solarconloselementosqumicosdelplaneta,estclaroquepuedeemergerlavida,enunau
otraformayesrazonablesuponerquedehechotienequehabermilesdemillonesdeplanetas
enquehabrotado,ylasposibilidadesdeciertaproporcindequeesavidadesarrolle
inteligenciaesalta.Ahorabien,elSolnoesunaestrellavieja,ysusplanetassonmerosnios
enlaedadcsmica,asqueparecequeeneluniversonoslohaymilesdemillonesdeplanetas
dondelavidainteligenteestaunnivelinferiorquelahumana,sinotambinotrosmilesde
millonesdondeestaunnivelparecido,yademsotrosendondeestacientosdemilesde
millonesdeaospordelantenuestro.Sipiensasenlasmaravillastecnolgicasqueelhombre
hasidocapazderealizarenpocosmileniosmenosdeunmicrosegundoenlacronologadel
universo,teimaginasquevolucinpuedehaberseguidounavidamuchomsantigua?.

Desdeluego,Kubrickhabareflexionadomuchosobreeltema(ys,tambinesobvioquele
gustabamucholaexpresinmilesdemillonesbillions,eningls)Sinembargo,sufeen
laposibilidaddeconoceralosextraterrestresirapalideciendosegnfueronpasandolosaos
ylasdcadasylconstatabaquenosemanifestabanyquelostestimoniosdeavistamientosno
eranfiables.Acabcreyendoquelasdistanciasenelespaciosondemasiadograndes,yquepor
muchoquesedesarrollelatecnologaellosnuncallegarnhastanosotrosnisabrndnde
estamos,yviceversa

Kubrickcasidesespera ClarkehabaideadounaescenafinalenlaqueelDiscoveryse
Clarke,que,siguiendosus encontraraconunaenormenaveespacialaliengena,deformas
redondeadas,bellasyextremadamentesensualesperoSagan
sugerencias,tuvoque recomendnomostrarlaaparienciadelosextraterrestres.Kubrick
rehacerunayotravezel estuvodeacuerdo:dehecho,ademsdelasmuchascosas
guion,yalequipodemsde maravillosasperoplausiblesquesemuestran,partedelpoder
hipnticodelapelcularesideenlasqueseescamotean:enla
cienpersonas
supresindeliberadadeexplicacioneslgicasycerradasalos
acontecimientospordecisindeldirector,convencidocomoestaba
dequemenosesms,comopredicunclebrearquitecto.Aslapelculacomenzabaconun
largoprlogo,decarcterdocumentalyrodadoenblancoynegro,enelqueunaveintenade
distinguidoscientficos,astrnomos,telogosyfilsofosrespondanalapreguntaEstamos
soloseneluniverso?yotrostemasfuturistas.Altimahora,Kubrickdecidiquelapelcula
tenaquesostenersesinelsocorrodeesosdiscursosysuprimieseprlogo.Canceltambin
lavozenoffquefacilitabalainteligenciadelargumento,explicandoentreotrascosasla
funcindelmonolitonegroenterradoenlaLunacomosealdealarmaocentinelapara
avisaralosaliengenasdequelarazahumanaestabaempezandolaconquistadelespacio,
segnelrelatodeClarkeElcentinela,puntodepartidadelguion.Tenaquedecrseleal
espectadorquelasprimerasnavesespaciales,mecindoseenelvacoalsondeunvalsviens,
comodescendientesquesondelasprimerasarmasdeloshomnidos,vancargadasdebombas
nucleares?Kubrickdecidiquenohacafalta.ViajandohaciaAmricaenelQueenElizabeth
tenainclusocarnetdepilotodeaviacin,perohabadesarrolladofobiaavolar,enun
camarotedondehabainstaladounacabinademontaje,seguasuprimiendoycortando.
DuranteelpreestrenoenNuevaYorkobservabalareaccindelosespectadores,yesanocheen
lasoficinasneoyorquinasdelaproductorasiguicortando.Endoshorasdepelculaslo40
minutossondedilogo,yademselcarcterdeesedilogoesamenudodeliberadamentede
unatrivialidadquecontrastaconlasimgenesespectacularesyelsilencioabsolutodelespacio
exterior.Sobrelaslidaconstruccinestructuraldelrelato,lassupresionesysilencioslo
estilizaronyleaportaronambigedad,lirismo,sugestinsimblica.

Kubricktenaunlema:sialgosepuedeimaginar,yolopuedofilmar.Elespectadorsigue
viendo2001,unaodiseadelespaciocomounlogrodeeleganciaincesanteyunespectculo
deslumbrante.Ellibroylaexposicineraninnecesariosparasaberqueloes,perose
constituyenenunbienvenidorecuerdo.

ThemakingofStanleyKubricks2001:AspaceOdyssey,ellibroalquepertenecenlas
imgenesdeestaspginas,esteditadoporTaschen.Soncuatrovolmenes.
www.taschen.com

EDICIONESELPASS.L.

You might also like