ELEMENTI GRAE

Osnovni element grae drveta je elija ili stanica.

Kambij je sekundarni meristem, on proizvodi nove elemente s obje strane: prema unutra -

sredini osi sekundarni ksilem (drvo), prema vani periferiji osi sekundarni floem

(kora). Kambijske elije se dijele za itavog ivota biljke.

Drvo je izgraeno iz raznovrsnih elija koje se razlikuju po veliini, obliku, vrsti, sadraju,

rasporedu i funkciji.

Oblici i dimenzije elija zavise od njihove funkcije u drvetu.

Po obliku elije se dijele na: izodijametrine (okrugle), to su parenhimske elije, i

prozenhimatine (izrazito produljene sa uiljenim krajevima) takve elije su npr. vlakanca,

traheide, lanci traheja i dr.

Zbog toga to je drvo izgraeno iz elija raznih oblika, veliina i elijskih zidova razliitih

debljina, ono je po svojoj grai vrlo heterogen materijal.

TIPOVI ELEMENATA GRAE DRVETA

U anatomskom smislu drvo je sastavljeno tkivo.

Drvo etinara je jednostavnije grae (na niem je stepenu filogenetskog razvoja) nego

drvo liara, i ono u svom sastavu ima uvijek barem dva elementa: traheide i parenhim.

Drvo liara je izgraeno iz najmanje tri vrste elija.

Liari imaju obavezno u svojoj grai traheje kojih nikad nema kod etinara.

Elementi grae liara su: traheje, vlaknaste traheide, vlakanca i parenhim, te razni

prelazni oblici izmeu parenhima, vlakanaca i traheida.

1
Maceracija je postupak kojim se izoliraju pojedini elementi grae i tek tad se moe odrediti

njihov pravi oblik i veliina.

Preciznije iskazano; Maceracija je hemijski postupak rastavljanja drveta na elemente

grae pri emu se koristi koncentrovana siretna kiselina i 30% vodikov superoperoksid

u omjeru 1:1.

TRAHEIDE - su osnovni elementi grae drveta etinara i ine njihovu osnovnu masu.

Svi ostali tipovi provodnih elemenata filogenetski se izvode iz traheida.

Funkcija: primarno provodni elementi, koji obavljaju i mehaniku funkciju.

Openito, postoje etiri vrste traheida kod etinara:

- Traheide ranog drveta

- Traheide kasnog drveta aksijalne traheide

- Kratke traheide u nizu i

- Traheide trakova ----------- radijalne traheide

AKSIJALNE TRAHEIDE ETINARA su veoma produene prozenhimske elije.

Krajevi traheida nisu zailjeni, ve su izvedeni u vidu spljotenog klina. Ovakvi zavreci

omoguavaju dobru i srazmjerno veliku kontaktnu povrinu dviju traheida koje se po

duini nadovezuju. U grai drveta etinara uestvuju sa najmanje 90%.

elijske membrane traheida su manje ili vie zadebljale i jako lignificirane.

Aksijalne traheide etinara su: traheide ranog drveta, traheide kasnog drveta i kratke

traheide u nizu.

TRAHEIDE RANOG DRVETA imaju relativno tanke elijske zidove, irok lumen, i

brojne krupne jaice. Glavna uloga im je da provode vodu i hranjive materije.

2
TRAHEIDE KASNOG DRVETA imaju debele elijske zidove, uske lumene, i

malobrojne reducirane ograene jaice s produljenim porusom.

Vre vie mehaniku nego provodnu funkciju.

KRATKE TRAHEIDE U NIZU sline su elijama aksijalnog parenhima etinara.

Od parenhima se razlikuju po tipinim ograenim jaicama. esto opkoljavaju uzdune

smolne kanale, a redovno se pojavljuju kod ozljednog drveta.

TRAHEIDE TRAKOVA drveta etinara su po obliku sline parenhimskim elijama

traka. Razlikuju se po tipinim, sitnim, okruglim, ograenim jaicama.

Slue za sprovoenje vode i hranjivih materija u radijalnom smijeru.

Kod traheida postoji pozitivna korelacija izmeu njihove irine i duine.

Najire traheide se nalaze u ranom drvetu, a najtanje u kasnom drvetu. Najire traheide

imaju rodovi Sequoia, Taxodium i Larix, dok najue imaju rodovi Thuja, Juniperus i Taxus.

irina traheida uslovljava finou ice drveta etinara.

to su traheide krupnije, a razlike u debljini membrana u ranom i kasnom drvetu vee, drvo je

nehomogenije grae i time slabijeg kvaliteta, ime je i na nioj cijeni.

TRAHEIDE LIARA

One su mnogo krae od traheida etinara. U grai drveta liara se nalaze: vaskularne,

vazicentrine i vlaknaste koje mogu biti septirane i eletinozne.

3
VASKULARNE TRAHEIDE su aksijalni provodni elementi grae liara.

Sline su trahejama kasnog drveta, ali se razlikuju po tome to na poprenim

membranama nemaju plou perforacije.

VAZICENTRINE TRAHEIDE lie na traheide etinara.

U neposrednom su kontaktu sa trahejama, javljaju se iskljuivo pojedinano, kratke su i

nepravilnog oblika, jer ne sadre lignin te su zbog toga izgubile mehaniku funkciju.

VLAKNASTE TRAHEIDE su vrlo izdueni elementi grae liara, zailjenih krajeva i

uskog lumena. Na krajevima ove traheide su esto ravaste ili nazubljene. Po obliku

vlaknaste traheide lie na libriformska vlakanca. Razlikuju se po tipu jaica.

Jaice su im sitne ograene sa pukotinastim ili leastim porusom koji je produen i

prelazi preko marga, dok kod libriforma jaice nedostaju ili izgledaju kao pukotine.

Mehaniki elementi liara (slinosti i razlike):

- Vlaknaste traheide jaice su ograene, porus je produen-prelazi preko marga

- Traheide jaice su ograene, porus je uklopljen u margo

- Libriformska vlakanca jaice su pukotinaste jednostavne ili nedostaju.

Dakle, vlaknaste traheide su prelazni oblik izmeu traheida i libriforma.

LIBRIFORMSKA VLAKANCA DRVETA su tipini i najsavreniji elementi koji

vre mehaniku funkciju u drvetu liara. Za ove elemente je karakteristino da imaju

uske lumene, debele elijske membrane. Izrazito su izdueni elementi, na krajevima

4
zailjeni, sa jednostavnim pukotinastim ili leastim jaicama. Reducirane jaice su

malobrojne ili nedostaju.

Zrela libriformska vlakanca su izgubila provodnu funkciju. Kao i vlaknaste traheide i

libriformska vlakanca su na krajevima rascijepljena ili nazubljena. Volumni udio libriformskih

vlakanaca u strukturi drveta liara dostie i do 76%.

Septirana vlakanca i septirane vlaknaste traheide su slini i libriformu i vlaknastim

traheidama po obliku i tipu jaica. Od ovih elemenata se razlikuju po tankim

membranama poprijeko smjetenim u lumenu koje se zovu pregrade ili septe.

Septe zavravaju na unutranjoj strani sekundarnog sloja membrane, te nemaju veze sa

primarnim i meustaninim slojem. Funkcija im nije poznata.

elatinozna libriformska vlakanca i elatinozne vlaknaste traheide su elementi slini

ranije opisanim aksijalnim elementima (libriformu i vlaknastim traheidama).

Unutranji sloj membrane je bez lignina, elatinoznog izgleda i osobina.

Neovisno o stanju prosuenosti elatinozni tokovi veu velike koliine vode. Kod formiranja

tenzijskog drveta elatinozni tokovi mehanikih elemenata su redovna pratea pojava.

TRAHEJE sudovi, su specijalizovani provodni elementi drveta liara, a etinari ih

nemaju. U filogenetskom razvoju su se razvile iz traheida. Razlikuju se od traheida i

vlaknastih traheida po grai i po nainu provoenja vode. Makroskopski gledano,

traheje predstavljaju pore drveta.

Traheja ili trahealni niz izgraen je iz aksijalnog niza lanaka koji izgrauju cjevastu

tvorevinu neodreene duine. lanak traheja je pojedinana elija trahealnog niza.

5
Na krajevima lanaka traheje esto se razvijaju nadsvoenja membrana, koja slue za vezu

istog trahealnog niza.

elijske membrane traheja su vrlo porozne i u cijelom nizu su skoro podjednako debele.

Varijacije oblika lanaka traheja: bavasti, bubnjasti, produeno cjevasti oblik i dr.

iri lanci traheja su krai. Oblik i veliina su karakteristini za odreenu vrstu, a varijacije se

javljaju unutar goda (rano i kasno drvo) kao i u drvetu (korijen, deblo, grana).

Posebno karakteristino za lanke traheja je da su im zavrne membrane sa velikim

otvorima ili jakim perforacijama.

Ploa perforacije je perforirani dio na lanku traheje sa preostatkom zavrene

membrane. Zavrne membrane zrelih traheja uvijek su perforirane.

Perforacije zavrnih membrana mogu biti potpune ili djelomine. Kod jednostavne

(potpune) perforacije razvija se veliki otvor koji zauzima katkad cijelu povrinu ploe.

Kod viestruke (djelomine) perforacije razvijaju se u ploi dva ili vie otvora.

Djelomina perforacija moe biti: efedroidna, ljestviasta, mreasta i dr.

lanci traheja najee imaju potpuno ili skalariformno perforiranu plou perforacije.

Tip perforacije je od znaaja za mikroskopsku identifikaciju drveta.

Terminom jaienje obuhvata se oblik, veliina, broj i raspored jaica na aksijalnim

membranama susjednih lanaka traheja. Ove jaice su redovno mnogo ue i gue od

ograenih jaica traheida etinara. Iskljuivo su ograenog tipa, a mogu biti rasporeene na

sljedei nain:

6
a) naizmjenino razmaknuto (Platanus)

b) naizmjenino-poligonalno-spljoteno (Populus)

c) nasuprotno-pravokutno-spljoteno (Liliodendron)

d) koso-spiralno (Ilex)

e) ljestviasto (Vitis)

Jaienje ima dijagnostiki znaaj (mikroskopski).

JAICE

Pojedini dijelovi elijske membrane ostaju tanki i poslije stvaranja sekundarne elijske

membrane. Ta neodebljala mjesta na membrani se nazivaju jaicama i slue za vezu izmeu

lumena susjednih elija. Mogu se razviti samo na primarnim jainim poljima i formiraju

se u pravilu za vrijeme izgradnje sekundarne membrane.

Jaice se razlikuju po grai, veliini, obliku, broju i rasporedu.

Svaka vrsta elija ima stalan tip jaica i one su od velikog znaaja za mikroskopsku

identifikaciju.

Na dodirnim membranama dviju susjednih elija, jaice se nalaze nasuprot jedna drugoj, te se

tako nadopunjuju i ine jednu cjelinu ili par jaica.

Jednostavne ili proste jaice imaju dvije nasuprotne upljine koje su prilikom odebljanja

elijske membrane u cijeloj duini ostale jednake irine, a izmeu njih ostane nezadebljala

membrana. Jednostavne jaice se nalaze redovno samo na ivim elementima grae

drveta, tj, parenhimskim elijama.

7
Ograene jaice su karakteristika mrtvih provodnih elemenata grae drveta, tj. traheja,

traheida i vlaknastih traheida. Kod ovih jaica sa svake strane jaice uzdiu se zadebljanja u

obliku nadsvoenja nad membranom.

Elementi tipino ograenih jaica:

a) porus centralni dio jaine membrane, propustan je i najmanjeg je promjera.

b) torus srednji dio jaine membrane obino zadeblja u obliku soiva ili lee i zove se

torus. Veeg je promjera od porusa i nepropustan je. Zadebljali torus se nalazi samo kod

jaica u traheidama ranog drveta etinara.

c) margo nezadebljala propusna opna oko zadebljalog torusa, vanjska jaina membrana,

najveeg je promjera.

Usljed povlaenja kapilarne vode pri osravanju torus jaice se prisloni uz unutarnju stranu

jednog od nadsvoenja i zatvori porus ime se znatno smanji propusnost jaice. Takav tip

jaica zove se par zatvorenih ograenih jaica.

Na dodirnim membranama ivih (parenhimskih) i mrtvih elemenata razvijaju se jaice

nesimetrine grae. Jednostavnije su sa parenhimske strane, a ograene sa trahealne strane.

Takve jaice se nazivaju par jaica ograena-jednostavna.

Slijepa jaica nastaje ako se formira jaica samo sa jedne strane u kontaktnim membranama

dviju elija.

8
Reducirane ograene jaice imaju elementi grae drveta koji su potpuno ili veim dijelom

izgubili provodnu funkciju. Kod ovih elemenata porus moe biti ukljuen, produen i spojen.

Imaju ih: mehaniki elementi, vlaknaste traheide i traheide kasnog drveta etinara, ima ih i

kod nekih libriformskih vlakanaca.

Na radijalnim membranama traheida etinara sa gornje i donje strane jaica esto se mogu

zapaziti tamnije obojene linije, trake ili zone koje se zovu krasule. Nastaju usljed

koncentracije intercelularne tvari. Poznate su kod svih rodova etinara, osim Araucariaceae.

Nemaju dijagnostiki znaaj.

U lumenima traheida etinara ponekad se mogu nai tapiaste izrasline membranske tvari

koje se proteu od jedne do druge tangentne membrane, a zovu se trabekule.

U traheidama ranog drveta su veoma tanke, a u traheidama kasnog drveta su deblje.

Trabekule se najbolje uoavaju na radijalnom, a ponekad i na poprenom presjeku.

Nemaju dijagnostiku vanost.

JAICE U POLJU UKRTANJA

Na radijalnom presjeku se moe odrediti tip traka i tip jaica u polju ukrtanja aksijalnih

traheida, ranog drveta i radijalnog parenhima.

Polje ukrtanja je termin za oznaku pravougaonika koji je ogranien dodirnim

membranama aksijalnih traheida i elija traka.

Najopenitije reeno, polja ukrtanja su mjesta gdje se ukrtaju aksijalni i radijalni

elementi drveta.

9
U polju ukrtanja drveta etinara nalazi se pet tipova jaica:

Fenestriforman, pinoidan, piceoidan, kupresoidan, taksodioidan.

U polju ukrtanja se nalaze odreeni tipovi jaica koje su karakteristika odreenih

rodova i kao takve slue pri identifikaciji.

Termini polja ukrtanja i jaice polja ukrtanja koriste se samo pri opisu anatomske

grae drveta etinara.

DRVNI PARENHIM sastoji se iz sitnih elija koje su ive, imaju tanke membrane,

protoplazmu i pod odreenim uslovima poprimaju sposobnost diobe. Izodijametrine su,

a mogu biti manje-vie kubine, kratke ili prilino izduene. Jaice su im jednostavne,

elijske membrane ponekad mogu da budu veoma debele i jako lignificirane.

U ivom drvetu slue za uskladitenje rezervne organske hrane, a uestvuju i u kretanju

vode kroz stablo.

Vretenaste parenhimske elije nastaju od vretenastih inicijala kambija.

Na uzdunom presjeku sline su libriformskim vlakancim, a od njih se razlikuju po tome

to su ive, imaju jednostavne jaice i redovno su krae.

Zbog slinosti sa libriformom pridaje im se i mehanika funkcija. Vrlo su este u drvetu

grmlja i lijana (Berberis, Vitis)

Po poloaju u drvetu razlikujemo sljedee drvne parenhime:

- aksijalni parenhim

- parenhim traka (radijalni parenhim)

- epitelni parenhim (aksijalni i radijalni)

10
AKSIJALNI PARENHIM se protee izmeu ostalih aksijalnih elemenata od kojih se

razlikuje po tipinim jaicama i po poloaju poprenih membrana.

Aksijalni niz elija parenhima etinara znatno je dui od aksijalnog niza liara. Oblik elija

aksijalnog parenhima je tangentno spljoten. Broj elija u aksijalnom nizu je razliit.

Mjeoviti aksijalni niz elija parenhima izgraen je iz kratkih traheida i parenhima.

U etinarima aksijalni parenhim je zastupljen u neznatnim koliinama oko 1% ili

nedostaje, dok se kod liara redovno nalazi u njihovoj grai.

Volumni udio aksijalnog parenhima drveta umjerenih zona kree se u granicama od 1-18%,

dok je u tropskim vrstama i do 50%.

Na osnovu rasporeda na poprenom presjeku aksijalni parenhim moe biti:

- granini - ije su elije na granici goda

- difuzni - ije su elije ravnomjerno rasporeene po cijelom godu i ogranien je na rano i

kasno drvo.

Ako se nalazi u tangentnim nitima ili skupinama zove se difuzno-zoniran parenhim.

Na osnovu veze sa trahejama na poprenom presjeku razlikujemo tri tipa rasporeda:

granini, apotrahealni, paratrahealni.

a) granini parenhim je rasporeen uz granicu goda i izgrauje uske tangentne nizove.

Ako je formiran na zavretku goda tada je terminalni, a ukoliko je na poetku goda onda je

inicijalni.

11
b) apotrahealan parenhim nije u direktnoj vezi sa trahejama. Kod prstenasto-poroznih

vrsta drveta brojniji je u zoni kasnog drveta i prema granici goda postaje sve gui, a kod

rastresito-poroznih rasporeen je po cijelom godu.

c) paratrahealni parenhim - je u neposrednom ili posrednom dodiru sa trahejama i

vaskularnim traheidima. Od znaaja je kod stvaranja tila kod liara.

RADIJALNI PARENHIM izgrauje drvne trake.

Drvni traci su skupine elija koje se proteu radijalno izmeu aksijalnih elemenata u

drvetu i osiguravaju komunikaciju izmeu ivih dijelova drveta i kambija. Ta veza

slui za provoenje vode iz drveta u ivu koru i hranjivih materija iz ive kore u kambij i

drvo.

Najdui drvni traci se proteu od srca do ive kore i zovu se primarni.

Sekundarni traci se formiraju kasnije u nekom godu i teku od goda u kom su nastali do ive

kore.

Drvni traci su najee izgraeni od parenhimskih elija ili od parenhimskih i drugih vrsta

elija. Na poprenom presjeku drvni traci se vide kao radijalne pruge zrakasto rasporeene.

Podjela drvnih trakova vri se po:

irini, visini, obliku, gustoi, odnosno, rasporedu i tipu grae.

- irina -

Ako su drvni traci po irini izgraeni samo iz jednog niza elija zovu se jednoredni ili nitasti

drvni traci. Ako se sastoje od dva ili vie nizova elija zovu se dvoredni, odnosno, vieredni

(mnogoredni).

12
- Visina -

Po visini traci mogu biti:

- niski izgraeni iz jednog ili nekoliko nizova elija

- visoki izgraeni iz 30 do 50, pa i vie nizova elija

- Oblik -

Po obliku presjeka traci mogu biti:

- nitasti

- vretenasti

- leasti

- Gustoa -

Gustoa drvnih trakova mjeri se na tangentnom presjeku i predstavlja broj traka na 1 cm

duine goda.

- Po tipu grae drvni traci mogu biti:

a) homocelularni izgraeni iz elija istog oblika i rasporeda.

Kod liara i etinara se sastoje od parenhimskih elija istog oblika i rasporeda.

b) heterocelularni izgraeni iz razliitih elija.

Kod liara se sastoje od parenhimskih elija razliitog oblika i rasporeda.

Kod etinara se sastoje od parenhima i kratkih traheida traka.

Ovakve trakove imaju etinari sa smolenicama.

13
Homocelularnimnogoredni drvni traci su izgraeni iz vie jednorednih drvnih traka.

irina takvih trakova moe biti 30-50 nizova elija, pa su se ranije zvali krupni drvni traci.

Otro su omeeni prema okolnom tkivu.

Od domaih vrsta drveta takve trakove imaju (Fagus, Platanus, Quercus osim zimzelenih),

te lijane (Vitis, Clematis).

Agregatni (sastavljeni) drvni traci su izgraeni iz vie jednorednih drvnih traka izmeu

kojih se proteu aksijalni elementi, ali nikada nema lanaka traheja.

Na poprenom presjeku nisu otro omeeni prema okolnom tkivu i svijetlije su boje.

esti su kod tropskih vrsta drvea, a od naih domaih vrsta karaketristini su za: Carpinus,

Corylus i Quercus zimzeleni.

Makroskopska razlika izmeu krupnih i agregatnih drvnih trakova je upravo u omeenju sa

okolnim tkivom.

Kod veine vrsta traci su rasporeeni bez odreenog reda (difuzno).

Ovakav raspored je najpovoljniji za kontakt izmeu ostalih elemenata grae.

Neke tropske vrste imaju spratni ili etani raspored trakova.

EPITELNI PARENHIM ine elije koje imaju sekretornu funkciju, u aksijalnom ili

radijalnom sistemu grae drveta. U drvetu naih vrsta od vanosti je epitel smolenica, a kod

tropskih vrsta se javlja epitel mlijenica i uljanica.

14
SMOLNI KANALI

Smolni kanali su intercelularni prostor u obliku manje ili vie okruglih cijevi koje nastaju

izogenim razmicanjem parenhimskih elija.

Aksijalni smolni kanali rasporeeni su izmeu traheida, a radijalni se nalazi unutar

vierednih drvnih trakova. Aksijalni i radijalni smolni kanali su uvijek vezani.

Smolni kanali su redovno zastupljeni kod rodova: Pinus, Picea, Larix i Pseudotsuga.

Patoloki smolni kanali su smolni kanali koji su nastali kao posljedica povrede drveta, a u

normalnom (neozlijeenom) stanju ih nema u grai drveta. Kod ovih kanala je intenzivno

luenje smole radi zatite ozlijeenih mjesta. Patoloki smolni kanali se mogu javiti i kod

etinara koji nemaju smolne kanale u normalnoj grai (jela).

TILOZOIDE nastaju kod etinara tako to se u smolne kanale utiskuju i ispunjavaju ih

izrataji parenhimskih elija u vidu mjehurova. Tilozoide su sline tilama koje se nalaze u

trahejama liara.

CELULARNI OLEOREZINI se nalaze na mjestu svog postanka u lumenima

parenhimskih elija (aksijalnih i radijalnih), mogu se izluiti i u lumene aksijal.traheida, dok

se nikad ne nalaze u kratkim traheidama drvnog traka. Dobro se vide na poprenom

presjeku, a nalaze se kod rodova: Cupressus, Juniperus, Seqoia, Taxodium.

TILE nastaju u trahejama drveta liara tako to u procesu osravanja ili patolokih

promjena u drvetu dolazi do smanjivanja osmotskog pritiska izmeu traheja i susjedne ive

parenhimske elije (i to paratrahealne parenhimske elije).

15
elijska membrana parenhima prodre kroz porus jaice u lumen traheje, i tu se mjehurasto iri

i ispunjava lumen traheja i onemoguava dalju cirkulaciju.

Ispunjavanjem traheida tilama kod liara umanjuje se ili potpuno spreava prolaz

vode, sokova i vazduha.

Tile spreavaju i prodiranje sredstava za impregnaciju, a donekle usporavaju i irenje

hifa gljiva, time poveavaju trajnost drveta.

Tile se mogu razvijati samo kod onih vrsta koje imaju porus parova jaica izmeu

provodnih i ivih elemenata vei od 10 mikrometara.

Oblik, veliina i raspored zrelih tila zavisi od vrste drveta:

- mjehuraste i malobrojne ima Castanea;

- poligonalno-spljotene i tankih membrana - su kod Robinie, Morusa;

- debelih membrana i sklerificirane poput kamenia - (Quercus engelmanii).

16
HISTOLOKA GRAA DRVETA

Histoloka graa drveta je unutranji raspored elemenata grae i tkiva pojedinih vrsta

drveta.

Prouavanje histoloke grae drveta vri se na tri osnovna presjeka:

- poprenom

- tangentnom

- radijalnom

Elementi grae drveta mogu se protezati: aksijalno i radijalno.

Zajedno oba sistema izgrauju drvo u histolokom, fizikom i tehnikom smislu.

Aksijalni elementi se proteu paralelno sa uzdunom osi debla i ine ih uglavnom mrtve

provodne elije i mehaniki elementi. Mogu biti sainjene i iz ivih elija, tada ih ine nizovi

aksijalnog parenhima i epitela, te pojedine vretenaste parenhimske elije.

Radijalni elementi se proteu okomito na uzdunu os debla i oni uglavnom izrauju drvne

trakove i to su preteno ive parenhimske elije, a kod etinara se nalaze i kratke traheide

drvnog traka.

HISTOLOKA GRAA DRVETA ETINARA

etinari su jednostavnije i homogenije unutranje grae od liara.

Od aksijalnih elemenata u grai etinara se nalaze: aksijalne traheide, kratke traheide u nizu,

aksijalni parenhim i epitel. Od radijalnih elemenata nalaze se: parenhim traka, a kod nekih

rodova traheide traka i parenhim epitela.

etinari najjednostavnije grae izgraeni su od aksijalnih traheida i parenhima traka.

Sloenije graeni etinari sadre i aksijalni parenhim.

17
Aksijalne traheide su glavni elementi grae etinara.

U ranom drvetu vre izrazito provodnu funkciju, pa su im tanke elijske membrane, irok

lumen i imaju brojne tipine ograene jaice.

U kasnom drvetu traheide imaju ui lumen, deblju membranu, jaice su malobrojne,

reducirane.

HISTOLOKA GRAA DRVETA LIARA

Drvo liara je sloenije grae od drveta etinara i izgraeno je iz najmanje tri elementa.

U njegovoj grai nalaze se traheje kojih nikad nema u drvetu etinara.

Na poprenom presjeku unutar goda elementi mogu biti rasporeeni pojedinano, u

skupinama i nizovima (pravilnim ili nepravilnim).

Za identifikaciju je vrlo znaajan raspored i promjer traheja na poprenom presjeku.

Mogu biti rasporeeni pojedinano, u vijencu ranog drveta, u radijalnim i tangentnim

nizovima.

Raspored parenhima na poprenom presjeku kod odreenih rodova je stalna karakteristika,

te se takoe koristi pri identifikaciji.

MAKROSKOPSKA I MIKROSKOPSKA GRAA DRVETA

Makroskopska graa drveta je izgled drveta na nekom od presjeka koji se zapaa prostim

okom ili uz pomo lupe. Kao osnova za makroskopsku identifikaciju se uzimaju karakteristike

drveta na poprenom presjeku.

Mikroskopska graa drveta se moe prouavati na mikroskopskim preparatima i slui u

naune svrhe.

18
OSNOVNI PRESJECI DRVETA

Za prouavanje drveta bitna su tri osnovna presjeka: popreni, tangentni i radijalni

Popreni presjek je okomit na uzdunu os debla.

Aksijalni elementi su popreno presjeeni, dok su radijalni presjeeni po duini.

Godovi na ovom presjeku izgledaju manje-vie kao koncentrini krugovi.

Na poprenom presjeku se moe odrediti da li je drvo sa sri - jedriavo ili je na cijelom

presjeku iste boje bakuljavo. Kao karakteristika poprenog presjeka kod nekih liara se

uoavaju vrlo krupni drvni traci, a kod nekih etinara smolenice.

Takoer se moe uoiti kakav je prelaz godova (da li je otar ili nagao - kod etinara).

Vidljive dimenzije na ovom presjeku su: duina i irina.

Tangentni i radijalni presjeci su uzduni, odnosno, paralelni sa tokom ice drveta.

Tangentni presjek se dobije kad se deblo ree u pravcu tangente na godove.

Godovi na ovom presjeku izgledaju u vidu V ili U zona.

Drvni traci jednoredni i vieredni izgledaju kao niti, odnosno, vretana.

Trahealni nizovi se vide kao brazdice.

Vidljive dimenzije na ovom presjeku su: visina i irina.

Radijalni presjek se dobije kad se deblo preree kroz sr u pravcu ice.

Godovi se vide kao prave linije manje-vie paralelne sa uzdunom osi.

Kod prstenasto-poroznih liara vide se lanci traheja kao uske brazdice, a krupni drvni traci

kao svijetle trake ili ploice.

Vidljive dimenzije na ovom presjeku su: duina i visina.

19
GOD

Slojevi drveta koji se formiraju prirastom u toku jedne vegetacijske sezone zovu se godinji

prstenovi ili godovi. Na poprenom presjeku izgledaju kao koncentrini krugovi.

Godovi su posljedica nehomogenosti grae drveta.

Svaki god se sastoji iz dva sloja: zone ranog drveta i zone kasnog drveta.

Zona ranog drveta je u pravilu svjetlija, dok je zona kasnog drveta tamnija.

Izmeu susjednih godova je granica goda.

Godovi kod raznih vrsta drveta se razlikuju po:

- markantnosti ili uoljivosti goda,

- granici goda,

- irini

- nainu nizanja i boji.

Markantnost goda je mogunost uoavanja jasne granice izmeu dva susjedna goda.

Dio goda koji se formira sa poetka vegetacionog perioda je manje kompaktan, svjetliji,

meki, laki i porozniji i zove se rano drvo.

Izgraeno je iz elemenata irih lumena i tanjih membrana.

Kasno drvo se formira u kasnijem vegetacionom periodu. Ovo drvo je zbijenije i

kompaktnije od ranog drveta.

Izgraeno je preteno iz elemenata uih lumena i debljih membrana. Zbog veeg uea u

strukturi elemenata sa debljim membranama kasno drvo je tamnije boje, tvre i tee od ranog

drveta.

20
Granica goda je granina linija izmeu dva susjedna goda.

Zbog razlike u grai kasnog drveta u prethodnom godu i ranog drveta u sljedeem godu

uoljiva je manje ili vie granica goda.

Najjasniju granicu goda imaju prstenasto-porozni liari (Quercus, Ulmus, Fraxinus,

Robinia). Granicu goda slabije uoljivu imaju difuzno-porozni liari (Fagus, Acer,

Populus). Kod etinara jasnu granicu imaju (Larix, Pseudotsuga)

irina goda je vrlo promjenljiva veliina.

Variranja su uslovljena genetski, klimom i stanitem. Kod naih vrsta najui godovi su do 1

mm (Taxus, Buxus), a vrlo iroke i preko 2 cm imaju brzorastue vrste (Populus. Salix).

Osnovni spoljanji uslovi koji utiu na irinu goda su klima i uslovi stanita.

Povoljne klimatske prilike i kvalitetno stanite uslovljavaju stvaranje irih godova i obratno.

Skraivanje vegetacionog perioda zbog mraza, sue, ili insekata, zatim pun urod sjemenom

odraavaju stvaranje uih godova.

Prema irini godova mogu se ocjenjivati i odreivati razvojne faze i prolost stabla.

Nizanje godova se vidi na poprenom presjeku. Stabla koja su rasla u priblino istim

uslovima imaju skoro jednake irine godova. Drvo sa ujednaenijom irinom godova je

homogenije, a samim tim i na veoj cijeni.

Prekinuti god nastaje najee pri kraju ivota u suhovrhom stablu s asimetrinom kronjom

koja je jednim dijelom uginula.

Zbog smanjenja hranjivih materija kambij ne proizvodi drvo na cijelom prstenu u jednom ili

vie uzastopnih vegetacionih peroida. Na takvim mjestima dolazi do spajanja godova.

21
Poslije izvjesnog vremena latentni dijelovi kambija se mogu ponovo aktivirati i ponovo

formiraju neprekinut normalan god.

Lani god nastaje zbog preranog formiranja zone kasnog drveta unutar normalno graenog

goda. Ta zona je najee ua i tee je uoljiva nego normalni zavretak goda.

Zona kasnog drveta lanog goda je s obje strane opkoljena rjeim tkivom ranog drveta, te ne

formira otru granicu goda. Ovakve nepravilnosti u grai goda nazivaju se dvostruki ili

viestruki godovi. Proteu se po cijelom obimu stabla.

Lani godovi nastaju usljed naruavanja fiziolokih procesa u stablu.

Do naruavanja normalnih fiziolokih procesa dolazi zbog mraza, sue, kalamiteta insekata

koji izazivaju golobrst, poplave ili produetka vegetacionog perioda.

BJELJIKA I SR

Sa starou kod mnogih vrsta drveta uoljiva je razlika u boji sredinjeg i perifernog dijela

debla. Sredinji dio je tamnije boje od perfernog. Tamniji centralni dio zove se sr, a

periferniji svijetliji bjeljika.

Promjena boje sredinjeg dijela debla je posljedica fiziolokih procesa koji se odvijaju u toku

ivota stabla i zovu se osravanje. Bjeljika je u pravilu blijedoukasta, blijedoukasto-

crvenkasta ili bijela.

Proces osravanja je proces pri kom centralni dio debla postepeno gubi fizioloku funkciju.

Dolazi do gubljenja provodne funkcije elija, lumeni elija se ispune smolom u etinara i

eterinim uljima, taninskim i drugim obojenim materijama u liara.

Kod nekih vrsta liara dolazi do stvaranja tila u trahejama.

Na osnovu razlike u boji bjeljike i sri sve vrste drvea se dijela na: jedriave i bakuljave.

22
Vrste drveta s obojenom sri koja se redovno formira u svakom starijem stablu zovu se

jedriave.

Bakuljave vrste drveta su one kod kojih pri procesu osravanja ne dolazi do promjene boje u

centralnom i perifernom dijelu debla.

irina bjeljike i sri kod iste starosti stabla uslovljena je vrstom drveta, genetskim

osobinama, starou, zdravstvenim stanjem, kvalitetom stanita, klimom i sklopom.

Granica sri uvijek je pravilna i paralelna sa granicom goda kod normalne grae drveta.

Ozljedna sr nastaje prije nego to je vrijeme normalnog osravanja iz patolokih razloga u

jedriavim vrstama drveta. ive elije bjeljike uginu, a drvo na tom mjestu potamni i dobije

boju normalne sri.

Uklopljena bjeljika moe se formirati unutar sri svake jedriave vrste drveta. Uzrok

postanka je nepoznat.

OSRAVANJE

Osravanje drveta po novim fiziolokim istraivanjim je opta pojava starenja kod svih

vrsta drvea, a ne samo kod jedriavih.

Termin jedriavo i bakuljavo drvo odnosi se samo na razliku u boji bjeljike i sri u

morfolokom smislu. Za osravanje drveta najsigurniji pokazatelji su fundamentalne

promjene u fiziolokom smislu.

23
Prema fiziolokoj definiciji osravanja sve vrste drveta se dijela u dvije grupe:

- drvo s obojenom sri i

- drvo s neobojenom sri

Jedriave vrste drveta mogu biti:

- obligatorne (osravanje u fiziolokom i morfolokom smislu je redovna i markantna pojava

u starenje stabla).

- fakultativne (vrijeme poetka osravanja je veoma promjenljivo i nije stalna karakteristika

vrste).

Fakultativne jedriave vrste drveta su zapravo bakuljave vrste kod kojih dolazi do formiranja

tzv. lanog srca (neprave sri) - to je jedno od greaka boje drveta.

Granica neprave sri nikada se ne poklapa sa granicom goda. Vrlo je esta kod bukve.

DRVNI PARENHIM

Parenhim je od najveeg fiziolokog znaaja za rast i ivotnu funkcije stabla. Drvni traci i

parenhim drvnog traka utiu na makroskopski izgled puno vie nego aksijalni i epitelni

parenhim. Najmarkantniji makroskopski drvni traci su na radijalnom presjeku.

PORE

Pore su sitni otvori koji se vide lupom ili prostim okom na glatkom poprenom presjeku

drveta. Pore su otvori lumena aksijalnih elemenata, presjeenih popreno. Obzirom da se

lumeni traheja najbolje uoavaju, zbog toga se termini pora i poroznost drveta prije svaga

odnose na taj tip elemenata.

Teko uoljive pore prostim okom su veliine od 0,1 0,15 mm.

Prostim okom mogu se uoiti pojedinano samo pore krupnih traheja promjera veeg od

0,15 mm.

24
SMOLENICE

Smolni kanali ili smolenice su stalna karakteristika grae rodova etinara: Pinus, Picea,

Larix, Pseudotsuga.

Rasporeene su uzduno izmeu ostalih aksijalnih elemenata i radijalno u vierednim drvnim

tracima. Samo uzdune smolenice su makroskopska karakteristika grae drveta. Na

poprenom presjeku su kao tamne ili svijetle take u kasnom ili prelaznom drvetu. Na

uzdunim presjecima izgledaju kao uzdune sjajne brazde.

Traumatske smolenice i smolne vreice se formiraju usljed povrede kambija i nezrelog

drveta kod etinara koji u normalnoj grai nemaju smolenice (Abies, Sequoia, Tsuga). Od

normalnih smolenica se razlikuju to se sastavljaju u iroke tangentne nizove u zoni kasnog

drveta pri granici goda. Ovakve smolne vreice su uoljive prostim okom na sva tri osnovna

presjeka, a mogu dostii irinu i do 2,5 cm.

PJEGE DRVETA

Na ravnom poprenom presjeku pjege drveta se vide kao tamnije nepravilne mrlje, a smjer

protezanja je tangentan. Pjege nastaju kao posljedica ozljeda kambija i nezrelog drveta.

Nalaze se najee u unutarnjim godovima, a u vanjskim mogu potpuno nedostajati.

DRVO ETINARA

etinari su preteno fine ice i homogenije grae od drveta liara.

U aksijalnom smjeru drvo etinara je izgraeno gotovo samo od traheida.

Aksijalni elementi su u pravilnim nizovima, a izmeu se proteu tanki i ravni traci.

etinari su bez traheja, te se ne mogu uoiti pore prostim okom, kao kod liara.

Drvni traci se ne vide prostim okom. Tekstura je kao posljedica grae jednolika.

25
DRVO LIARA

Liari imaju manje homogeniju grau nego etinari, to je posljedica njihove raznolike

grae.

U aksijalnom smjeru drvo liara je izgraeno od traheja, traheida, drvnih vlakanaca i drvnog

parenhima.

Na poprenom presjeku drveta liara traheje pore se vide prostim okom ili lupom.

Specifina karakteristika drveta liara je nepravilan raspored aksijalnih elemenata i devijacije

trakova oko traheja.

Na osnovu rasporeda traheja unutar goda drvo liara se dijeli u dvije skupine:

- prstenasto-porozno i

- difuzno (rastresito)- porozno drvo.

Prstenasto-porozno drvo na poetku goda, odnosno, u zoni ranog drveta ima vijenac

krupnijih pora. Dobro se vide i prostim okom ili uz pomo lupe. Pore u zoni kasnog drveta su

obino manjeg promjera i teko ih je i lupom uoiti.

Svjetlija zona ranog drveta je izraena od krupnih pora koje su rasporeene u krunom

rasporedu. Ovakav raspored pora uzrokuje nehomogenost grae sa markantnim godovima.

Difuzno (rastresito)-porozno drvo ima promjere traheja priblino jednake i pribline

gustoe po cijeloj irini goda. Kod ovih vrsta drveta teko je uoljiva granica goda, a drvo je

homogenije grae.

26
SUBMIKROSKOPSKA GRAA DRVETA

ELIJSKA MEMBRANA

Membrane biljnih elija su izgraene od inkrustirajue i mreaste komponente.

U zrelim elijama mreastu komponentu u membrani ini celuloza, a inkrustirajuu lignin.

elijska membrana nastaje sekrecijom protoplazme, a formira se s vanjske strane

citoplazmatske membrane plazmaleme.

Zrele elije drveta imaju elijsku membranu koja se sastoji iz tankog primarnog i

debelog sekundarnog sloja.

Primarna elijska membrana je nastala kao prvo proizvedena naslaga sa obje strane srednje

lamele susjednih elija. Primarna membrana je manje-vie jednolike grae.

Sekundarna elijska membrana se stvarati kao novi sloj sa unutranje strane postojee

(primarne) elijske membrane. Sastoji se iz celuloze i drugih polusaharida, te lignina.

Sekundarna elijska membrana nije homogene grae kao primarna, sastoji se iz tri

podsloja:

- tanki vanjski podsloj

- debeli srednji podsloj (on zauzima najvei udio i ima najvei uticaj na svojstva drveta)

- tanki unutranji podsloj

Ovi podslojevi se meusobno fiziki razlikuju.

U sekundarnom sloju formiraju se jaice, spiralna zadebljanja i razne pukotine.

Osnovna gradivna jedinica elijske membrane je celuloza.

Prva po veliini gradivna jedinica celuloze je molekula glukoze, a druga disaharid celobioza.

27
Gradivne jedinice elijske membrane po morfolokoj veliini:

1.) Kristalit

Strogo pravilno poredane molekule celuloze izgrauju kristalit.

Kristalit je zapravo najmanja, odnosno, prva morfoloka graevna jedinica elijske

membrane.

2.) Mikrofibril

Niz paralelno poredanih kristalita izgrauju mikrofibril. To je druga morfoloka graevna

jedinica elijske membrane. 7 mikrofibrila udruene u paralelne snopie ine makrofibrile.

3.) Lamela

Sloj mikrofibrila sastavljeno iz priblino 100 paralelnih nizova kristalita zove se lamela

membrane. Ovo je trea morfoloka graevna jedinica elijske membrane.

4.) Sloj

Sloj elijske membrane je sastavljen od manjeg ili veeg broja lamela, do150.

Sloj je po veliini etvrta morfoloka graevna jedinica elijske membrane.

Unutranja povrina i higroskopska svojstva drveta

Drvrna kocka od 1 cm3 ima vanjsku povrinu od 6 cm2, a unutranju povrinu koja se

kree u zavisnosti od teine drveta, od 75 do 500 m2.

28
HEMIZAM DRVETA

Na osnovu dosadanjih istraivanja smatra se da se drvo satoji iz ovih osnovnih

supstanci:

1. Celuloza

2. Pratioci celuloze: heksozani i pentozani

3. Lignin

4. Akcesorni dijelovi:

a) smole, voskovi, terpeni, ulja i masti,

b) proteini, tanini, bojila, glukozidi, alkaloidi, krob, pektin, gume, fitosterini (sline

smolama) i kesline,

c) mineralne tvari (pepeo)

Kao akcesorni sastojak moe se uzeti i voda.

Drvo je heterogene grae, tj. svi dijelovi istog drveta nemaju istu grau, a ni iste osobine.

Drvo je i anizotropan materijal, jer se ne ponaa u svim dijelovima jednolino, tj. nema

jednake fizike i mehanike osobine u raznim pravcima.

Po olaji nehomogenost i anizotropija su uslovljeni hemijskim sastavom drveta.

Elementarni hemijski sastav drveta

Organske supstance drveta koje nastaju u ivim elijama drveta su sastavljene iz veoma

malog broja hemijskih elemenata i to: ugljika, vodika, kisika i duika.

Po Nikitinu prosjeni hemijski sastav apsolutno suhog drveta je:

C: 49,5 %

O: 44,2 %

H: 6,3 %

29
Praktino se bez znaajnije greke moe uzeti da sve vrste drveta sadre oko 50% C, 6% H.

Skoro cijeli ostatak je kiseonik (O) koji je zastupljen sa vie od 43%. Neznatan dio

sadraja je duik (N), kao i mineralni sastojci (pepeo).

Hemijski sastav drveta

Prema Ritteru suha drvna tvar se sastoji iz:

1. Rastvorljive supstance 6%

2. Lignina 22 %

3. Holoceluloze 72 %

- Pratioci 12 %

- Ugljini hidrati 22 %

- Celuloza 38 %

Po Ugrenoviu prosjeno je:

- celuloze i lignina (skupa) oko 80 %

- akcesornih sastojaka oko 2%

- vode-soka oko 17 %

- pepela oko 1%

CELULOZA

Najznaajniji sastavni dio drvne tvari je celuloza.

Vlakna pamuka sadre oko 90% celuloze u sebe. Drvo liara i etinara sadri 40-50%

celuloze. Drvee i grmlje su glavna sirovina za hemijsku industriju celuloze i njenih derivata.

iste celuloze nema u prirodi. Priblino najistija celuloza se nalazi u mehkoj sri nekih vrsta

drveta (Sambucus, Viburnum, Staphylea).

30
Elementarni hemijski sastav celuloze je slian drvetu:

C: 44,44 %

O: 49,39 %

H: 6,17 %

ista celuloza je bijele boje, bez mirisa i ukusa, higroskopna, vlaknasta, u vodi,

alkoholu, eteru i hloroformu nerastvorljiva. Rastvara se u vajcerovom reagensu,

koncentrovanom cink-hloridu, koncentrovanoj sumpornoj kiselini, hlorovodoninoj

kiselini.

Celuloza se dijeli prema:

- stepenu otpornosti na djelovanje reagensa;

- postupku indusrijskog dobivanja;

- vrsti drveta od kojih se dobiva.

Po stepenu otpornosti imamo celulozu koja se rastvara u 17,5 % rastvoru NaOH i onu koja

se ne rastvara.

Po postupku dobivanja celuloza moe biti natronska i sulfatna.

Celuloza se proizvodi od etinara, bukve (fagoceluloza) i mehkih liara (jasika, breza,

lipa, topola, vrba)

31
Razne vrste drveta imaju razliito uee celuloze u grai elijskih membrana.

Npr. vee je uee u drvetu topole nego u drvetu bora.

Uee celuloze zavisi i od dijela stabla i zone goda. Vee je u elijskim membranama zone

kasnog drveta, nego u zoni ranog drveta. Razlika se kree i vie od 5%. Sadraj celuloze je

vei u deblovini nego u granjevini.

Celuloza i njeni spojevi su od velikog znaaja za hemijsko-tehniko iskoriavanje drveta.

Celuloza danas u prvom redu slui za proizvodnju raznih vrsta papira, zatim za razne vrste

tekstilnih vlakana i za veliki niz drugih proizvoda. Sadraj celuloze u drvetu je od velikog

utjecaja na svojstva drveta.

LIGNIN

Poslije celuloze, najznaajniji u drvetu je lignin.

U prvim danima elijska membrana je bez lignina, odnosno sastoji se samo iz celuloze.

Tek procesom odrvenjavanja lignin se javlja u sastavu elijske membrane.

Prisustvom lignina elijske membrane postaju tvrde i krute, a sama biljka poveava

tvrdou. Bez lignina stabla ne bi mogla postii visine koje postiu.

Lignin nije polisaharid i ne podlijee hidrolizi. Njegov sadraj u drvetu varira od vrste do

vrste, a moe postii i do 40% drvne tvari. Koliine lignina su razliite unutar istog drveta u

raznim dijelovima.

Lignin sadri:

C: 63-67 %

O: 28 %

H: 6%

32
Razlikuju se: alkalni lignin, kiselinski lignin i lignin organskih spojeva.

Lignin je amorfan, ne bubri i otporan je na mikroorganizme. U neposrednoj vezi sa

celulozom lignin poveava mehaniku trajnost drveta. Lignificirane membrane su vrlo

otporne na habanje, drobljenje i ostala mehanika troenja lignoceluloze.

Lignin se upotrebljava kao graevinski materijal za izradu kalupa u graevinarstvu i

stolariji, za izradu podova i sl.

Puno se upotrebljava za izradu plastinih masa uz dodatak celuloze, fenola i formaldehida.

Lignin je dobro gorivo, a slui i za proizvodnju aktivnog ugljena. Iz lignina se dobivaju:

vanilin surogat za vaniliju, sredstva za punila, ljepila, sintetska maziva, tavila, sredstva protiv

biljnih tetoina i sl.

PRATIOCI CELULOZE

Hemiceluloze su ugljikohidrati koje su, pored lignina, stalni pratioci celuloze u drvetu. Sastoje

se od pentozana i heksozana.

Iako uloga hemiceluloze nije potpuno razjanjena, ipak se smatra da su rezervne

materije za izradu skeletnih tvari biljke.

Hemiceluloze svojim prisustvom u drvetu poveavaju primamljivost tetnika, a time se

smanjuje trajnost drveta.

AKCESORNI PRATEI SASTOJCI

Udio akcesornih sastijaka u drvetu je od 2-6%.

Smjeteni su u soku drveta, u elijskim membranama, te u upljinama elija.

33
U akcesorne sastojke se meu ostalim izdvajaju: masti i masna ulja, smole, pektini, eterina

ulja, vosak, proteini, krob, eer, alkaloidi, glukozidi, boje, kamfor, otrovne i ljekovite

supstance, organske kiseline i soli.

VARIJACIJE STRUKTURE I UTICAJ NA KVALITET DRVETA

Ova ispitivanja se vre, meu ostalim, da bi se odredile karakteristike anatomske grae drveta,

na osnovu kojih bi se odredila fiziko-tehnika svojstva drveta i procijenio kvalitet za izradu

raznih preraevina.

Uzorci drveta iste vrste iz raznih stabala, a isto tako i iz jednog stabla raznih dijelova

(korijen, deblo, grana) uvijek su razliite anatomske grae. Ove razlike u anatomskoj

grai iste vrste drveta nastaju zbog razliitog oblika, broja, rasporeda i dimenzija

elemenata grae, te zbog razlike u debljini elijskih membrana.

Struktura i kvalitet drveta, obzirom na poloaj u stablu

Varijacije u kvalitetu drveta posljedice su djelovanja unutranjih i vanjskih faktora na rast

stabla. Stablo tokom svog ivota prolazi kroz nekoliko razvojnih faza. Te faze su: mladost,

zrelost i starost.

Vanjski inioci koji utiu na varijacije u strukturi drveta su: djelovanje ekolokih faktora i

uticaj ovjeka na rast drvea.

1.) Varijacije u strukturi drveta na poprenom presjeku stabla signifikantne su unutar

itavog stabla, ali su esto prikrivene uticajima sredine. Struktura drveta nastalog unutar

razliitih razvojnih faza (juvenilno, adultno i prezrelo drvo) znatno se razlikuje, to se

odraava i na njegova svojstva.

34
Razlike u strukturi unutarnjih i vanjskih godova uglavnom su posljedice naglog

poveanja elemenata grae od srike prema kori. Ovo vrijeme trajanja poveanja elija je

razliito, kako meu raznim vrstama drveta, tako i unutar iste vrste.

U jakoj korelaciji je variranje u veliini elija sa njihovim oblikom i rasporedom.

Duina elemenata, posebno mehanikih, naglo raste od srike prema kori do odreene starosti

goda, a nakon toga ostaje priblino konstantna. Po nekim istraivanjima, duine rastu do

odreene starosti, a dalje konstantno opadaju.

Duina mehanikih elemanata, priblino konstantna, uspostavlja se kod liara nakon 30-

ak, a kod etinara nakon 60-ak godova. Iza toga se poinje formirati zrelo drvo sa manje-

vie konstantnim karakteristikama anatomske grae.

Gustoa drveta varira u irokim granicama od srike prema kori. Ove promjene veim

dijelom su uslovljene irinom godova.

Drvo etinara ima najmanju gustou u godovima blie sriki. Razlog tome je vee uee

zone ranog drveta i male debljine membrana kasnog drveta. Postepenim smanjivanjem irine

goda prema kori raste i gustoa. Kod drveta liara, iako postoje razlike u grai juvenilnog i

zrelog drveta, ne mogu se zapaziti varijacije u gustoi od srike prema vani.

2.) Varijacije strukture drveta u raznim visinama stabla tee je odrediti od varijacija na

poprenom presjeku. Duina svih elemenata grae drveta u istom godu postepeno raste od

ilita do odreene udaljenosti od tla, a dalje prema vrhu debla opada. Ovo je posebno

izraeno kod traheida etinara i kod drvnih vlakanaca liara.

Volumno uee traheja u drvetu liara, posebno difuzno-poroznih, raste od korijena prema

kronji.

35
3.) Varijacije u strukturi drveta debla, grana i korijena jednog stabla.

Prirast nije isti u korijenu, deblu i granama. U deblu su godovi najvee irine. Grane obino

imaju ue godove od korijena. Grane i korijen imaju ekscentrine godove.

Kod reakcijskog drveta najiri godovi kod drveta etinara su s donje strane grane

(kompresijsko ili crljen drvo), a kod liara s gornje strane (tenzijsko drvo).

Volumni udio traheja je najvei u drvetu debla i grana, a najmanji u korijenu.

Traheje su u granama najzastupljenije, najvee gustoe i najmanje.

Najvee i najrjee traheje ima korijen.

Promjer traheida etinara i drvnih vlakanaca liara najvei je u korijenu, a najmanji u

granama.

Drvo debla ima najdue traheide i vlakanca, a najkrai su u drvetu grana.

Najbrojniji drvni traci u drvetu etinara i liara se nalaze u granama.

Kod liara najmanje ih ima u deblu, a kod etinara u korijenu.

Drvo liara ima najveu gustou u granama, a najmanju u korijenu. Ove razlike su

posebno izraene u prstenasto-poroznom drvetu: drvo korijena je za 20% lake od drveta

grana, a drvo grana je za 6% tee od drveta debla.

Drvo grana etinara u prosjeku je za 35% tee od drveta debla. Drvo korijena ima vrlo

promjenjivu teinu.

IRINA GODA I KVALITET DRVETA

Godovi razliite irine i nejednolinog prirasta utiu na kvalitet drveta. irina goda razliito se

odraava na kvalitet drveta etinara i liara.

Kad se govori o gustoi drveta, vai pravilo da je gue drvo i kvalitetnije drvo!

36
IRINA GODA I KVALITET DRVETA ETINARA

Kod etinara promjena u irini goda (a time i kvaliteti drveta) uoljiva je u variranju

irine zone ranog drveta i priblino konstantne irine zone kasnog drveta.

Zona kasnog drveta je gua i tea od zone ranog drveta jer su u njima traheide jae

tangentno spljotene, manjeg lumena i debljih membrana nego u zoni ranog drveta.

Izuzetak ini kompresijsko drvo, iako je uee kasnog drveta vee manje je vrstoe.

Kod veine etinara gustoa drveta se poveava sa opadanjem irine goda do izvjesne

granice.

Drvo ekstremno uskih godova ima bolja mehanika svojstva od drveta ekstremno

irokih godova; juvenilno drvo je manje gustoe i loije kvalitete od zrelog drveta;

najbolje drvo moe se oekivati iz sastojina normalnog prirasta za dotinu vrstu.

IRINA GODA I KVALITET DRVETA LIARA

Prstenasto-porozna skupina ima u zoni ranog drveta krupnije traheje nego to to ima u zoni

kasnog drveta. Traheje u zoni ranog drveta imaju relativno tanke membrane. Rano drvo je

porozno, lagano i slabo.

Traheje kasnog drveta su mnogo manje, debljih membrana i gue su rasporeene od traheja

ranog drveta. Vee je i volumno uee drvnih vlakanaca sa debelim membranama i malog

promjera.

Zbog toga je kasno drvo prstenasto-poroznih vrsta gue i tee od ranog.

Kod ove skupine irina zone ranog drveta se malo mijenja u uskim i irokim godovima,

ali se zato mijenja irina zone kasnog drveta.

Prstenasto-porozno drvo sa irokim godovima uvijek je vee gustoe i vrstoe od drveta

uskih godova iste vrste, te je time i drvo kvalitetnije.

37
I kod difuzno-poroznog drveta liara irina goda utie na kvalitet drveta. Varijacije u

kvalitetu najvjerovatnije nastaju zbog varijacija u gustoi i veliini pora u uskim i irokim

godovima.

Na kvalitet difuzno-poroznog drveta, u manjoj mjeri, djeluju isti faktori koji utjeu i na

kvalitet prstenasto-poroznog drveta. Tee se uoavaju razlike u gustoi i kvalitetu difuzno

poroznog drveta nego kod prstenasto-poroznog.

ELIJSKE MEMBRANE I KVALITET DRVETA

Graa elijske membrane utie na vrstou drveta. Svojstva membrane zavise od razlika u

hemijskom sastavu lignoceluloze, o debljini lamela i slojeva membrana, zatim o smjeru

nizanja kristalita i fibrila.

Specifian razmjetaj fibrila od velikog je znaaja za podnoenje raznih naprezanja.

Okomiti smjetaj fibrilnih snopova u sekundarnom sloju vlakna osigurava veu vrstou na

savijanje i istezanje.

Glavni nosilac vrstoe drveta na vlak je celulozni skelet, a na tlak amorfni ligni.

Kod mehanikog preoptereenja mjesta najmanjeg otpora su upljine u celuloznom skeletu.

Sastav srednjeg podsloja, sekundarnog sloja membrane od najbitnijeg je utjecaja na kvalitet

drveta etinara i liara. Na vrstou drveta utjee i ugao insercije fibrila u pojedinim

slojevima membrana.

Na tehnika svojstva drveta utie sastav slojeva membrana elija.

IDENTIFIKACIJA DRVETA

Identifikacija drveta je nauna metoda za odreivanje porodica, rodova i ukoliko je

mogue i vrste drveta, po makroskopskim i mikroskopskim karakteristikama njegove

anatomske grae.

38
Kljuevi za makroskopsku identifikaciju drveta su razraeni na bazi teksture i strukture

poprenih presjeka.

U mikroskopskoj identifikaciji od znaaja su i karkteristike tangentnog i radijalnog presjeka, a

ukoliko je nuno gleda se veliina i izgled elemenata grae u maceriranom stanju.

Pri mikroskopskoj identifikaciji nuna je specijalna laboratorijska oprema, mikroskop i

literatura. Koristi se kod identifikacije nekih difuzno-poroznih liara i etinara, koje je teko

ili nemogue raspoznati makroskopski.

Mikroskopska identifikacija se obavezno koristi u naunom radu.

39