You are on page 1of 106

-

. E., . ., . ., . .


2014
22.3673
538.9:519.67(075.8)
637
- .
: ..., . .

. E., . ., . ., . .

: . 1- . : -
, 2014. 108 c.
ISBN 978-5-4312-0312-1

-
, -
,
, , -
. -
, -
-
COMSOL Multiphysics. -
,
, -
.

c . E., . ., -

. ., . ., 2014

, 2014
3

1 6

2 -
7
2.1 . .
. . -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2.2 . -
. . -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
2.3 . .
. . -
. . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.4 . . -
() . . . 16
2.5 . -
. . . . . . . 19
2.6 , , . , -
, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.6.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.6.2 . . . . . . . . . . . 24
2.6.3 . . . . . . . . . . . . 25
2.7 , , . . 27
2.7.1 . . . . . . . . . . . . . . . 27
4

2.7.2
( ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.7.3 . . . . . . . . 30

2.7.4 . . . . . . . . . . . . . . 30

2.8 .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.8.1 . . . . . . 34

2.8.2
( ) . . . . . . . . . . . 35

2.8.3 -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2.9 . -
. , . -
. . . . . . . . . . . . . 36

2.10 . . .
-
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3
COMSOL MultiPhysics 45

3.1 .
. -
, .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
5

3.2 .
, . -
-.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.3 COMSOL MultiPhysics. . . 54
3.3.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4 , , . -
. , -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3.5 -
. .
. . 69

4
73
4.1
COMSOL MultiPhysics . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
4.2
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.2.1 - -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.2.2 . . . . 82
4.2.3 . . . . . 84
4.2.4 -
. . . . . . . . . 86
4.3 . . 91

103
6

1.

-
-
.
, , .
-
,
COMSOL Multiphysics COMSOL Inc.
-
, - , -
, -
.
,
.
, -
-
COMSOL Multiphysics.
-
-
.
, -
, , -
.

: http://lnsm.school.udsu.ru/.
7

2.

2.1. . . -
. .
.

-
-
,
. ,
- , -
, -
.
-
, -
.
.
, -
.
,
-, -
[1]. -
, -
, , [1]. , -
-
8

. -
,
.
, -
, ,
, .

, -
. -
-,
-
. ,
-
, -
. , -
. , -
, , -
. . -
-
1 . , -
-.

,
, -
- . ,
. -
-
. , ,
.
/ , -
9

. , - -
. -
,
, -
. , -
-
().
, , -
, ,
, , ,
. -
, ,
, .
, -
- .
, 3 , -
.
-

.

2.2. . -
. . -
.


, -
.
-
10

. -
-
, -
.
,
-
. -
:

1. , -
, -
, .

2. , -
, ,
. -
(, ), -
(, , )
(, -
). -
() -
(), -
-
.

3. -. -

. -
-
, -
11

4. -
.
, .

5. . -
(Matlab,
COMSOL MultiPhysics, ANSYS) (, Pascal,
Fortran) .

6. -
. -
. ,
-
.

7. . -
,
.

8. .
-
.

9. -
/ . -
. -
.

, -
- -
, . -
12

-
. -
-
.

2.3. . .
. .
. .

, (. Le Systeme International
dUnites, SI) ,
. , -
, ,
-
,
(CGPM). -
, .
:

() ,
1
299792458 .

() , ,
.

() , 9 192 631 770 , -


-
-133.

() , -
-
,
13

1 ,
1 ,
2107 .

1
() 273,16
.

() ,
, -12
0,012 .

() , -
5401012 ,

1
683 /1 .

, ,
.

; -
r,
r2 .


, V = S/t, [/c].

, . -
, -
[14].
1

14

D, y, -
:

Dy(x) = y 0 (x). (2.1)

D -
y(x):

D2 y(x) = D(Dy(x)) = Dy 0 (x) = y 00 (x). (2.2)

, n- D n- :

Dn y(x) = y (n) (x). (2.3)

, y(x) n -
.
y(x) . -

.


, (x, y, z)
 

= , , . (2.4)
x y z

F (x, y, z) -
F :
 
F F F F ~ F ~ F ~
F = , , = i+ j+ k, (2.5)
x y z x y z

~i, ~j, ~k Ox, Oy, Oz. -


15


F , -
.

V~
divV~

Vx Vy Vz
V~ = divV~ = + + . (2.6)
x y z


,
V~ :
divV~ > 0 ;
divV~ < 0 ;
divV~ = 0 , .

V~
rotV~ :

~i ~j ~k
V~ = rotV~ =
x

y

z
. (2.7)
Vx Vy Vz

, -
,
.
,
, , -
, -
( , , )
( ) .
16

, ,
-
.
= 2 -
, -
:
2 2 2 2
= = 2 + 2 + 2. (2.8)
x y z
-
-
. -
. , -
n- , ,
.

2.4. . .
() . .

yx0 -
y(x) :

dy y
yx0 = = lim .
dx x0 x

d -
, , x.
- -
g , , ,
, g = f (t, x, y, z).
. -
g
17

g g g g
gt0 = g = , gx0 = , gy0 = , gz0 = , (2.9)
t x y z

-
.
, x ; -
yx0 . ,
x, y z t,
g

dg g g dx g dy g dz
= + + + . (2.10)
dt t x dt y dt z dt

( (2.10)) ( (2.9)) -
, -
, , -
() .
[22].
, .
,
. -

c(t, x, y, z)2 . , -
, ..
c .
.
. -
.
2

18

, -
t x, y, z:
 
c
=
t x,y,z

.
. , -
-
: , , .

       
c dx c dy c dz c
= + + + .
t x,y,z dt x y,z,t dt y z,x,t dt z x,y,t

dx/dt, dy/dt dz/dt


Vx , Vy , Vz .
. , ,
,
.
~v , vx , vy vz .

 
c c c c c Dc
= + vx + vy + vz = + (~v c) = .
t x y z t Dt


D
= + (~v )
Dt t
() , -
.
-
, -
19

. -
.

2.5. .
. .

-
, -
(), -
(), (
. .). .
[22] -
() ().
, . 2.1:

. 2.1. .

-
, , -
. f -
(. 2.3, (2.5)).
, .. . -
20

-
, ,
f /z.
-
. - ,
. -

( ) - -
. , ,
. , -
. . . 2.2 ,
dS .

. 2.2. , -
.

.
= 1 /3
V~ = V~ (x, y, z).
, -
S, V~ S (.
2.2). -
.
, , (
).
21

-
S.
ZZ
F = F~ ~ndS, (2.11)
S

F~ = F~ (x, y, z) , ~n -
(
, ), dS
. , ,

~ = ~ndS,
dS (2.12)

(2.11) .
:

~ = dS = ndS,
dS

2.6. , , . , ,
.

, . 2.1
. , -
, -
. -
-
. ,
.
22

2.6.1.

. 2.1 .
, -
, -
. -
(, ) ( -
, -
). :
. -
, -
. -
, -
,
. -
(. 2.5).
-
.
. -
, -
.

. -
, , -
i- ci = nni , ni
P
i- n = ni
(. 2.3). ,
z dc1 /dz dc2 /dz,
23

. 2.3. : -
. N~ -
n .

dc1 /dz = dc2 /dz.

d 1 d
(c1 + c2 ) = (n1 + n2 ) = 0, (2.13)
dz n dz

n =const p =const (p = nkT ), .. -


, .
i- z S

dni
Ni = D S, (2.14)
dz

1 dni
D = 3 < v >< l > , -
dz
, z -
24

S. .
:
.
:

m2
 
dni 1 1 1
[Ni ] = [D] [S] = [D] 3 m2 [D] = , (2.15)
dz s m m s

n . , n
, (2.15) -
,
dni 1/3 ; 1/. -
i-,
i- :
di
Mi = D S, (2.16)
dz
i = ni mi i- -
.

2.6.2.

-
.

. 2.4. .

, -
25

, :

dT
q = k S, (2.17)
dz

q S,
z, dT /dz , k -
. :
 
dT J K J W
[q] = [k] [S] = [k] m2 [k] = = . (2.18)
dz s m sKm Km

2.6.3.

.
, -
.
,
, ,
, , (-
), -
. 2.5. , -
, , .
:

du
F = S, (2.19)
dz

, du/dz , ,
z, -
, S -
, F .
(F dt = mdv/dt = dp/dt) -
26

. 2.5. ,
, V~ .
, ,
.

F
.


du
K = S, (2.20)
dz

K , -
S, S.
ij ij :

dvx
yx = , ij = pij + ij . (2.21)
dy
27

2.7. , , .

(, , )
, -
. ,
, . -
.
, ,
. -, -
. -, -
. ,
( ) .

2.7.1.

( -
) :


= ( ~u). (2.22)
t

,
:

~u = 0. (2.23)

, .
x y z,
28

. 2.6. x y z, -
. -
x x + x.

(. . 2.6):

-
.

, , -
x ( . 2.6 ). ,
x (vx )|x y z,
x+x (vx )|x+x y z.
-
.
29

x y z (/t), :


x y z = y z [(vx )|x (vx )|x+x ]
t
+ z x [(vy )|y (vy )|y+y ]
+ x y [(vz )|z (vz )|z+z ]. (2.24)

x y z x, y,
z, -
:
 

= vx + vy + vz = ~v . (2.25)
t x y z

2.22,
.

2.7.2. (
)

,
(2.23) (2.21),
:
dvi
ij = (2.26)
dxj
, , -
:

~u 1
+ (~u )~u = ~u p + ~g , (2.27)
t

, , , ~u =
(u1 , ..., un ) , t , p , -
30

, ~g , -
.

2.7.3.

-
 
T
Cp + (~u)T = (T ) + Diss ~u, (2.28)
t
, Cp p =const, T -
, t , u , -
, = , -
. -
() .

. Diss

3  2 3
" 2  2 #
1 X ui uk 1 X ui ui uk uk
Diss ~u = + = +2 + .
2 xk xi 2 xk xk xi xi
i,k=1 i,k=1
(2.29)

2.7.4.


c,

c
+ (u)c = (Dc), (2.30)
t

c , u , D .
31

2.8. .

.

, -
. -
, ,
, , .

. -
, -
,
. , -
. -
.

Pe , -
-
,
.

Cp U L
Pe = , (2.31)
k
L ; U -
-
; Cp ; -
; k .
Pe , -
32

Pr -
,
:

Cp
Pr = = , (2.32)


= ; ; -

; ; = Cp -
; Cp
.
-
. -
(
Pr > 0, 72, - 0, 75 6 Pr 6 1). -

, (, 0 C
Pr = 13,5, 100 C Pr = 1,74; 0 C
Pr = 866, 100 C Pr = 43,9 . .). Pr 6 1
(, 100 C Pr =
0,0115, 700 C Pr = 0,0039).

Nu -
, -
-
33

( ).
.

aL qc
Nu = = , (2.33)
q

L , , a
, qc , q
.

Fo
.

()
, ..
:

t
Fo = , (2.34)
d2

= /(c) , t
, d .

Bi -
.

L
Bi = , (2.35)

34

-
, , L
.

, -
. -
:

T Tf
= , (2.36)
T0 Tf
T , Tf , T0
.
:

= f (Bi, Fo, ~r/L).

2.8.1.

-
-
. , -
. ,
.. .

: s = c/c0 , c0 -
, FoD = tD/x20
, D .

s = s,

+ PeD (~v )s (2.37)
F o
35

PeD = u0 x0 /D . ,
, . -
-
:
1 1
= , = . (2.38)
x0 x20

2.8.2. (
)

: ~v =
Q
~u/u0 , x = X/x0 , y = Y /x0 , z = Z/x0 , = p/p0 ,
F o = t/x20 , v0 , x0 , p0 -
, , . -

: , (2.38).

:
!
u0 ~v
1 11 Y
= u0~v u0~v + 2 u0~v p0 +~g ,
x20 Fo x0 x0 x0

~v x20 u20   x20 u0 x20 p0 Y


= ~v ~v + ~v +~g ,
Fo u0 x0 u0 x20 u0 x0
~v x0   u0 x0 p0 Y u0 x0 gx0
= ~v ~v + ~v + ~g ,
Fo u0 u20 u20
:

~v v + ~
v Eu Re

Y Re
= Re(~v )~ + ~eg , (2.39)
Fo Fr

Re = u0 x0 / , Eu = p0 /u20 , Fr =
u20 /gx0 , ~eg .

Recr , , , -
36

. Re < Recr
, Re > Recr .

2.8.3. -

: -
( (2.36)) = (T Tc )/(T0 Tc ), -
Fo= at/x20 , l = /0 ,
T0 Tc -
, 0 .
, -
:

= (
)
+ Pr Ek Diss
~v ,
+ Pe(v ) (2.40)
Fo

(2.29).
Diss

2.9. . -
. , . -
. .

-
, . -
,
.
, , , ,
.
, y1 ;
(. 2.7) F~ , , -
37

. 2.7. -
. ,
, -
.

~ . -
, N
y, -
. F~
~ , -
N
. , -
y :
y F (F = |F~ | = |N
~ |). -

F = ky. (2.41)


. ,
-
.
, k -
38

. 2.8. -

.
.
. -
, (2.41), -
, -
. -
, -
y, y/y1 .
-
:
y
= , (2.42)
y1
y1 .

.
, . 2.8, () ().
.

( ).
(. 2.8, ()), -
. (. 2.8, ()),
39

, -
( ). -
-.
, , -
. -
, -
.


, ,
.
,
. -
,

1 T . (2.43)

T . (2.44)


T = T . -
-
.

-
, -
.
, -
.
40

-,
[4], , -
, -

max = T . (2.45)

1 > 2 > 3 ,

2|max | = |1 3 | = T , (2.46)

1 , 2 , 3 ,
. (2.46) -
-. -
,
. , -
.

i = T . (2.47)

1 q
i = (x y )2 + (y z )2 + (z x )2 + 6(xy
2 + 2 + 2 ). (2.48)
yz xz
2

(2.47) -.
, -
. (2.46) |max | = 0.5T , (2.48)
|max | = 0.58T . , -
. -
41

. -
,
(. 2.8, ()). -
,
(. 2.8, ()),
, ,
T .
,
COMSOL Multiphysics 205-
209 [20].

2.10. . . . -
.

-
, -
.
-
. , -
(, ,
). , -
.
-
. -
.
, ,
, -
.
, . -
42

,
() .
-
(, , , , -
). -
. -
. -
[11].
-
[12], [3],
. -
, 3 , -
. -
-
:

TL = (C), (2.49)
S T
a4T = , (2.50)
t t
S (SC)
(DSC) + k(C) C = , (2.51)
t t

T , C , S
, D , a -
t . (2.49)
-
. (2.50)
(2.51),

3
Tk , , -
TL
TS . 50-80 .
43

(. [14]) , -
, -
, -
S(x, y, z, t) . ,
, -
, , S 1, , S 0. ,
,
, . -
-
T, C S
.

-
C k(C)C -
T = (C), k ,
. - -
-

. , , -
[12].
S (SC)
(2.51) k(C) C = ,
t t
, -
[2], -
-
:
  1
C0 (1 k) ,
S= (2.52)
C
C0 - . ,
T, C, S, (2.50), ..
44

, :

T
a4T = (T ) , (2.53)
t

(T ) ,
:


1, (T > TL ),







1, (T < TS ),

(T ) =
2 k


 

Ta TL 1 k
1+ , (TS < T < TL ),


(1 k)(Ta TL ) Ta T

(2.54)
TL , TS
(), Ta
. -
( 4.2)
. -
-
, -

[12].
45

3.
COMSOL MultiPhysics

3.1. .
. -
, . -
.


. -
-
,
, .

.

-
. :

1. ( ).

2. .

3. .


. -
-
.
46

. -
, ,

[1].

( )

XVII
. -
7080- XX
.

, -
, .
( -
x t) ()
() {xi }, {ti }, .
,
. ,
, () -
. -
(-
). -
[14].
:

1.
.

2.
.
47

-
, :

1. -
.

2. -
, .

3.
, .

4. -
, .

-
, .
1970- -
[6]. -
, -
. -
.
. -
, -
.
. -
. -
. -
-
48

. -
. -
, -
, -
, [17].
:

1.
.

2. .
,
.

3. -
, -
.


.
. ,
, -
.


XX ,
.
. 1944 . ,
. -
(. 3.1).
49



- F FFF FFF

- FFF F FF

- F FF FFF

F FF FF
-

-

3.1. -
,
.

1. -
. , -
.

2. -
.

3. . -
,
.


70- 80- XX ,
, -
[9].
. -
, ,

50

.
-
N
. -
3.2
. 3.1 -
.

3.2. . -
, .
-.
.

-
. , -
,
- ,
[1]. -
-
.
.
:

1. .
. -
,
.

2. -
, .
51

3. -
, .
, , -

. ,
-
,
.

4. -
() , -
. i- -
ri ), r~i -
hi (~
, i- -
. ,
.

- -.

-
- , -
- 2- -
. - -
,
, -
.
. -
i :

nk = ki + 1, (3.1)
52

nk ki -
. i :

(ki + 1)(ki + 2)
nk = , (3.2)
2

i :

(ki + 1)(ki + 2)(ki + 3)


nk = . (3.3)
6

- -
, , -
. - ,
-, . -
- -
, , ,
. , -
, Nu
- .

- -
. N
, -
(
) Nu
- .


, -
.
, -
. ,
53

, -
, , -
. ,
-
. ,
1915 . -
. ,
: , -
. -
.

.
:
Lu f = 0, (3.4)

L , :

X
u = hi (r)Ui , (3.5)

Ui i- , -
:
= Lu f. (3.6)

, ,
:
Z
hi (r)dr = 0 (3.7)
r

hi (r). (3.7)
hi (r) . -
, -
54

, -
.
:

[K]{U } = {F }, (3.8)

[K] ,
, N . -
,
-
N .
-,
, [16].


, , ,
, -
. , (
), -
.

3.3. COMSOL MultiPhysics. .

COMSOL Multiphysics [19, 20] -


-
, -
. -
, ,
, . -
55

,
, , ., ,
-
. ,
COMSOL
:

-
, ,
.

,
.

,
, , .

COMSOL MultiPhysics -
. -
, -
, ( -
), -
. COMSOL MultiPhysics
. :

, ,

, -

, ,

, ,

, ,
56

,
(MEMS),
-
, ,
,
,
-
, ,

, .

,
(-

).

3.3.1.

-
,
:

adaptive mesh coarsening/refinement assemble (-


/ - )

basis (interpolation) function

analyzed geometry -
boundary

arc constant /

convergence
aspect ratio
coupling variable
57

initial condition

curve
iteration
degrees of freedoms
iterative solver

dependent variable
mesh -

Dirichlet boundary condition
multiphysics -

discretization
Neumann boundary condition
domain

edge (i.e. edge element)
node
embed (i.e. embedded object)
ODE -


error
pair ()
face
parameter (-
FEM - )

PDE
finite element -

point
flux
scalar and vector variables
grid -

independent variable -
solution
58

solver surface

stability symmetry

tensor
steady model
( time-dependent model -
)

COMSOL Multiphysics -
.
3.4.
. 3.1.

-
(. 3.1) , . -
( File, Edit,
Options, . . . ) -
, , ( -
). ,
.
( ),
-
.

COMSOL

COMSOL 3.5 -
, - . -
-
59

. 3.1. COMSOL
60

; -
COMSOL -
; ;
, ( -
). ,
. -
, -
.
, , -
, , -
-
. ,
.
COMSOL Exit File,
.
!

3.4. , , . -
. ,
.

, -
omsol MultiPhysics :

1. . -
/ -
{ui }, -
, , , ,
. -
{xi }
61

. 3.2.
.
62

. 3.3. .

. 3.4. .
63

t. -
, . -
,
, .

2. .

1D, 2D, 3D, 1D axial 2D axial, . 3.2.
-, - . -
, ,
, -
. ,
(-
) , .
, -
, -
.

, .. , -
. , -
,
.
. ,
, -
, .. 1D .
2D . -
-
, 3D .
. -
64

,
, -
.
1D axial. ,
, ,
2D axial .

3. /. -
-
. (application modes) -
, . 3.2. COMSOL MultiPhysics
. -
Heat Transfer Module, Chemical
Engineering Module, Structural Mechanics
Module ,
. -
, -
, , - , ,
..
( ) ( -
) . -
, ,
-
. , -
. -
ui , -
. u, v, w, p
.

4. . -
65

-
. , -
.
, -
, -
,
. , , -
. -
,
,
() . -
,
, , , , 2 3 -
2D . 3D -
. -
, -
. -
- , -
-
, ,
.
, -

. -
-
, ,
, . -
,
66

COMSOL
.

5.
. . 3 -
- , -
. , -
, , , -
p, /,
. -
.
, .
Subdomain Settings
, . 3.3. , -
(subdomains),
. -
. -
-
, . 3.4.
-
[14], -
I, II III . -
COMSOL , -
. -

, . -
(I ) u = f (~r, t) -
u (-
). (II ) u = g(~r, t)
67

, , -
, , -
. -
, -
, -
, . III h(u, u) = s(~r, t)
, ,
,
.

6. . -
, -
. -
,
. ,
.
-
, -
. -
, -
. ,

.

7. . ,
, ,
. -

,
.
68

-
(. -
. 4.3). /
,
. -
-
/ . -
-
: -
, ,
.

8. .
.
. -
-
, .. ,
-
. /, -
, -
-
.

COMSOL MultiPhysics -
[20].
Quick Start and Quick Reference -
.
Users Guide[19] -
, .
69

3.5.
. .
. .

, COMSOL
(.
3.3), 3.4. ,
.

-
(-
),
.
,
.
, -
.
.

1 :

, -
u
G.
u|G = u0 (x), (3.9)

G , -
, u0 ,
x 1D .
70

2 :

, -

. -
: .

u
= u1 (x), (3.10)
~n G

~n G, u1
, .
COMSOL Multiphysics
, (
), -.
(. . 3.5) -
, .
, , -
.

COMSOL -
, , -
.
(. 3.3).
,
COMSOL.
, -
,
. :
71

. 3.5. . -

, .

,
-
.

, -
(
).

-
, .

-
.


, , Weak
contributions, .
72

. 3.6. .

,
(. . 3.6), -
.
73

4.

-
,
.
,
.
,
. -
,
, -
, ,
.
-
()
, -
, ,
. -
, , -
. II -
, , I

. , , -
, ,
.
74

4.1.
COMSOL MultiPhysics

-
- , -
. -
, , ,
. -
, , , -
. ,
-
.
, -
.
-
, -
.
-
-
, -
- . -
-
, 3.4. -
, -
,
.
-
-
, /, ..
75

-
.
, , -
, , -
,
. -
-
( -
) , -
, , , ,
, , . -
, -

.
COMSOL -
3.4.

4.2. -

4.2.1. -

-
-
-
[15].
[12, 3, 8], -
-
76

. -
:

Vc > 103 /,
-
. ,
;


, T < TP , TP -
, -
;

: () -
, () -
, () -
, () , ()
.


[12, 8]:

T
(T ) = a (V , ) 2 T + F (qL ), (4.1)
t

, -
; T ; t
; a ; V -
,
; F = qL
,
y . qL
77

-
.
, ,
-
. -
,
= const -
. -
. 4.1, -
P S .
,
,
(. 4.1) :

qL (t, x, y) = qL0 (t, x)|y=0 exp (y) , (4.2)

qL0 (t, x)|y=0 -


.
, [18]:

1
a = a0 , (4.3)
1 V

a0 .


(T ) = 1 + (dS/dT ), , S
,
(2.54). ,
[8] -
78

. 4.1. P S , -
. -
(4.5)(4.12).

: C
Z
dC
=1 exp . (4.4)
(1 k)C0 (C) (1 k) C
C0

C () , k = CS /CL
, -
CS CL
, TL = (C) , -
TL ( ,
) . -
TL = TA + mC, TA -
, m - .
,
, -
k m
-
, [21].
79

k m, -
[2]. -
.

(4.1)
F , qL (t, x, y),
, , qL0 (t, x) -
(4.2). qL0 (t, x)|y=0
, -
,
:

Pact
qL0 (t, x)|y=0 = g(x)(t), g(x) = gu (x) gn (x), (4.5)
Rb
gu (x) = (1/2)H(|x Xb | Rb ), (4.6)
Rb2 (x Xb )2
 
gn (x) = exp , (4.7)
(2b2 )1/2 2b2
= H(2 t mod 1 ). (4.8)

Pact , g(x)
, -
, Rb , Vb , X0 Xb = X0 + Vb t , -
,
, b , 1 2 () -
, H -
. g
gu gn
. g ,
90% -
, Rb .
80

4.2 , gu gn , -
.

1 P -
[22]

~n ~q|1 P = h (T T ) + SB (T 4 T
4
), (4.9)

 , SB = 5.67 108 2 K4


-, T ,
~n . -

h :

h (T ) = h + (1/2)(h h ) tanh((T T )/Th ), (4.10)

, -
h , -
, h , -
T Th . h
-
.

~n ~q|3 S = h (T T ). (4.11)

-
:

T |3 P = T |1 S , k (T /n) |3 P = k (T /n) |1 S . (4.12)


81

1
2

0 2 4 6 8 10 12
t/2 ()
0.7
gn
gu
0.6

0.5

0.4
g

0.3

0.2

0.1

0
-2 -1 0 1 2
(x-Xb)/Rb ()
. 4.2. (a) -
, t/2 , 1 2
() -
. () g
(x Xb )/Rb -
. g gu gn
.
82

2 P 4 P 2 S
4 S , -
(4.12),
.

T |P ,S = T , (4.13)

T , .
, (4.1)(4.13)
.
-
COMSOL MultiPhysics,
. -
.

4.2.2.

, -
-
,
, 3D, 2D
1D .
, -
, -
. ,
, , ,
.
-
83

L -
, . -
, -
, -
. L , -
,
, . , -
L
.


.
-
. 2
, -
. , -
. ,


.
, -

. , -
,
L.
,
(.. ), .
-
,
84

4.2.3.

-
, . 4.1 [13].
,
, -
, -
. ,
: 1) Pact , 2) -
f , 3) Rb , 4) Vb , 5)
.
Pact -
, ,
, .
-
. , -
. -
, .. -
, -
15%, ,
.
f
, -
.
, -
, .. -
. -
85

.

: -
.
, -

. -
, -
. ,
. -
.

Vb -
, . -
, -
:
, , .
l
Vb . 50 150 /
l c 95 50 . -
225 150 .
, -
, -
, , ,
.


-
.
. -
86

4.1.
, .
1 , Pact 10
2 , f 32
3 - Rb 10
,
4 , c/ Vb 10
5 , 2 100
6 J0 1, 5 1013
, /2
7 , K T 293
8  0,4
9 5 104
, 1/
10 h 50
,
/(2 K)
11 h 10000
2
, /( K)

l 80 140 Vb = 50 /c.
, -
, ..
, . -
Vb
, -
, -
.

4.2.4.

Fe-5
.%Ni. Fe-Ni
87

-
.
, -
. 4.3 -
. -
(. 4.3) -
, , -
.
1 -
1-10 . -
-
. (. 4.3)
TL =1784 K c -
. -
T =3100 ,

. -

(. 4.3),
-
. ,
-
1 .
,
Vb Rb /1 .

-
. 4.4. t < 2 -
V > 1 /c. -
88

. 4.3.
2 = 100 -
. t/2 ,
, : ) 0,6, ) 5, ) 20, ) 50.
89

. 4.4. -
.
TL TS .


, -
. -
, T=TL
. -
Ymax = 35
, -

Y Ymax t.
, .
. 4.5 T
y = 0 Tboil = 3190 K. -
14 , -
1 .
T = TL -
.
90

()

()
. 4.5. () ()
t y .
91

. y Ymax = 30 -
T TL 5 .
(. 4.5) -

. -
, -
, .
. 4.5 4.4
:
|gradT | 107 5107 /, Vc
107 /.

4.3.

1. ( -
)
: I
.
: -
,
() I ,
.
-
,
I .
, -
, , .

92

XIX , -
-
, .
. -
-
. , ,

.
, ,
. -
, -
. -
, -
.
:

1. COMSOL MultiPhysics. (
) 1 - I .mph.

2. (Constants), . 4.6. -
, -
, .

3. (Subdomain settings).

T H. -
?

4. (Boundary settings).
, .
93

. 4.6. N1. .

? -
.

5. , -
. .
, . 4.7?
?

6. (latent heat),
2 . .
.

7. . -
(thermal
diffusivity), 2 . .
.

1. I ?

2. .
94

. 4.7. N1. -
t = 0.001 c.

3. ?

4. ?

2.
: -
CO2 -
.
: -
,
. -
, ,
(, CO2 ), -
, -
. 10 -
1010 /(2 ), ,
95

100 , . -
-
.
,
. . 4.8 -
.
,
. -
,
400 , -
, . -


.
, -
, . 4.9.
:

1. COMSOL MultiPhysics.
2 - .mph.

2. (Constants), . 4.6. -
, -
, .

3. ,
. -
, , -
. -
?
96

()

()

()

()

. 4.8. -
CO2 -
10 100 /. -
t: () 1 , () 10 , () 25 , () 40
. .
5 1, 1 ; 400 1600
100 .
97

. 4.9. CO2
.

4. (Boundary settings).
, . -
-
?

5. , -
.
.

6. -
. . -
?

1. ?

2. ?

3. , -
?
98

4. , -
?

3.
: -
.
:
-
. -
-
, 100 . -

,
-
.
, . -
-
, . -
- ,
, -
, () -
. ,
-
. ,
.
4.2.4.
:

1. COMSOL MultiPhysics.
99

3 - -
.mph.

2. (Constants), . 4.6. -
, -
, .

3. ,
. -
, , -
, . -
-
?

4. , -
.
.

5. , -
, . -
?

6. 5 . -
. -
? .

7. ? -
.
? -
.

:
100

1. ?

2. ?

3.
?

4. -

: -
.
: -
-
. -
/ ,
, -
, .
, -
, -
.
, -
. -
, -
, , .. -
, . -
: V ,
. -
.
101

V :

V = V.. /V , (4.14)
= S.. /S , (4.15)

V S .
-
-, ,
, -

, .
:

1. COMSOL MultiPhysics.
4 -
.mph.

2. (Constants), . 4.6. -
, -
, .

3.
, .
, , , -
, -
.

4. , -
.
.
102

5. 1.5 . . -
-
? .

6. . -
50%. . -
-
? .
103

1. . . . : -
. - .: , , 2007. 440 .

2. . .: -
, 1997. V. 2.

3. . . -
. , 2006.

4. . . , . . . .
" " -
, 2004.

5. . . . : . 3- . -
. . 4- ., . .:
, 2005. 432 .

6. . ., . .
-
// - N 2 (36). -.: -
2004. . 70-81

7. . . . : .
.: . ., 2002. 840 .: .

8. .., .. -
-
// . . . 2008. P. 3757.
104

9. . .: -
, 1979. 392 c.

10. . . . : -
. -
, ,
2010. 49 .

11. . . , . . . : . .:
. 10 . . V. . . I. 5- ., .
.: , 2005. 616 .

12. .. .
.: , 1987. 224 .

13. .., .., .., ..,


//
, 29. .: , 2011.

14. A. . , . . . .
.: , 1977. . 552592.

15. . ., . .
, -
. .
. . . : - -
, 2011.188 .

16. . .: -
, 1988. 353 c.

17. . . -
.: - . 1984.
152 .
105

18. .. - . .:
. - , 1954.

19. COMSOL Multiphysics users guide. Comsol


MultiPhysics, 3.5. Comsol Inc., 2009. 624 c.

20. COMSOL Multiphysics modelling guide.


Comsol MultiPhysics, 3.5. Comsol Inc.,
2009. 505 c.

21. Galenko P. Extended thermodynamical analysis of a motion of the solid-


liquid interface in a rapidly solidifying alloy // Physical Review B, 65 (2002)
144103-1-11.

22. Bird R., Stewart W.E., Lightfoot E.N. Transport phenomena. Wiley,
2002.



1-


426034, . , . , 1, . 4
./: +7 (3412) 50-02-95, E-mail: editorial@udsu.ru

You might also like