THE

WILLIAM R. PERKINS
LIBRARY

OF

DUKE UNIVERSITY

Rare Books
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
Duke University Libraries

\o^
http://www.archive.org/details/deconsol'ationephOOboet
 ,

ANICII MANLII TORQUATI

S E V E R I N I

BOETHII D E
CONSOLATIONE
PHILOSOPHI^
LIBRI V.

Ad optimarum Edtionttm fidem recenjiti

Acceflere Petr Bertii Prafatio , Bothii Vita a Martiano

Rota confcripta, Theodor! Pulmanni de Metris
Bothianis Libellus , nec noa Elpidis ,
Boethi uxoris, Hymni duo.
E D I T I O I I.

FATAVI!. CIDIDCCXLIV
ExcuDEBAT JOSEPHUS COMINUS.
SU B EB,l RUU P E RM I S SU.
 BnsCA

Viro DoBiJJtmo^ Clar'tJJtmoque

JACOBO GIACOMETTI
Philofophis Moralis in Gymnafo
Patavino Profeflfori eximio

JO. ANTONIUS VULPIUS S. P. D.

Ts I omnia qu<e ad Itterarum dgni^

tatem ampiijcandam quocumque mo-
do pertinent , maxima mihi cura
femper fuerimt ; nihil tamen w-
quam antiquius habui , J A e O B E
doBiffime ^ quam ut tui fimiles vi-
Yos ea obfervantia colerem^ ex qua
facile intelligeretur ^ me de ipforum
laude vehementer effe folUcitum . Qui enim ex animo
literas amant , ( in quorum numero jam inde a pue-
titia nomen & ego meum profiteri coepi ) parum ad-
modum fua potiffimum ^ an etiam
referre arbitrantur ^

aliena opera earum fludia floreant ^ majufque in dies

incrementum accipiant Ipf quidem nervos omnes in
.

ea re contendunt ^ ut fludio/is adolefcentibus ^ ceterif-

que cupidis bonarum artium omni genere projtnt lucu-
hrationum ; at iis nihilominus quos viderint idem fa-
xum volvsrcy ?ion modo non obtreElant ( id quod le-
a 2 "vium
 k Epistola A
vum Cb* pravorum ingeniorvim eji ) , fed cantra fa
vent , ac tihentiffime velficantur Nam ut ab ignavia .

quamplmimum abeffe volunt , ftc invidentiam declina-

re : quorum vitiorum altero effeSium ej , ut pauci omni-
no doBrina excel lant ; altero , ut fi qui excel lunt , rif-
dem f<epe probitas verecundia fides ceteraque ani"
, , ,

mi bona deftnt qnie funt dubio procul doSirina ipfa

^

potiora At cum plerique non ideo f doioribus erw

.

diendos tradant ^ quo meliores fiant ^ rempublicam &

aliquando juvent ^ fed potius ut literis exculti y patri-
monium augere , * pr<etereuntium digito monjrari pof-
fint 'y iccirco ftudiorum <emulos odiffe confueverunt ^ quos
nimirum fuis rationibus ojficere ^ atque in fu<e glorile
communonem venire^ molefte ferunt Cum igitur do- ,

Horum zfirorum caujfa omnia me vlie debere ^ ^

femper oftenderim , eofque omni officio , ac potius pie-
tate fuerim profecutus ; quid ego te non in primis di-
ligerem atque fulpicerem , tanto ingenio , tanta erudi-
tione , tanta melioris antiquitatis notitia virum , ut ni-
hil propemodum in vet^rum fcriptis delitefcat ^ cujus
tu moment a follertiffime non perpenderis ? cur unus te
fegniter ac remiffe obfervarem , quem fapientijjimi Chri-
flian<e Reipublica Antijitej dignum cognitione judi"
cant ; ad quem , tamquam ad florentijfimce hujus urbis
pracipuum quoddam ornamentum, concurfus peregrino-
rum fieri foliti funt quocum denique Italorum paucif-
_,-

fimi ,
qui hodie vivant , Griecarum literarum fcientia
contendere audeant Incredibilem porro amori erga te
meo cumulum accedere fentiebam^ cum h<ec illufiria^
ac prope divina bona ^
qua multis
improbo vigiliis,
labore y ajfidua exercitatione non apud teadeptus esy
maligna contineri y fed ad communem fludiofa juven-
tutis utilitatem humanijfime conferri viderem : in quo
qudem docendi munere y ut in re animo tuo gratifii-
ma ,
pecunia: atque honorum cupiditate pofthabita , bo-
nam atatis partem maxima cum laude exe^fii Nemo .

fere
 .

J A e. G I A C O M E T T I . . V

fife e nejrh adolefcenttbus invenitur , qui alquid 7no*

do in dicendo pojjit , qui non te magiflro mu/tum pr
fecijfe fateatur : nemo fere in hac urbe ^ barbariem e-
xut ac manfuetiores TAufas amplexus ej , qui non te
,

avtSore , hortatore , adjutore id fecerit Quod fi tibi .

gratias pr meritis referre homines vellent , aut hoc tem-

pora ipfa paterentur jam in celeberrimo aliquo urbis
,

ioco ,
quernadmodum olim Delphi Gorgia illi Leontino ,
infigne virtuti tute monumentum excitandum curarent
^uid enim fanSiius^ quid auguflius ^ quid omnium
eft
faculorum memoria dignius y quam cvibus quibufcum
vixeris , profuiffe &
profuijfe quidem non aquis du-
cendisy aut porticibus exftruendis , aut viis muniendis
( quamquam funt hac ipfa ad nominis diuturnitatem
idonea ) , fed animis potius humanitate leniend.s , '' fa-
pientite fudio imbuendis Nihil tamen tibi ad fummam
.

gloriam deeffe video j qui provideris magnitudine bene'

faBorum , ne ul/a umquam oblivione ex animis homi-
num excidere pojfis : intereunt enim flatus , Ht ait ( * )
Cicero temperate, vi, vetujate ; laudes autem viro-
y

rum bene de republica meritorum , poferitati quafi per

manus traditte, vix confenefcunt FruBum interea la' .

Boris tui ubenimum O* jucundiffimum capis , cum te

,

amari a bonis , atque in oculis nobilitatis effe intelligis ;

cum tibi omnia profpera evenire optant , quicumiue fo-*
lida certaque doBrina , mori bus nullo erudi tij artificio
fimulationis, ingenua denique oris anmique libertate ^
quibus rebus excel lis , mirifice deleBantur An quod ab .

Amplijfxmo Vzwete Reipublic;f Senatore ,

tuique amantifiimo , Michaele Mauroceno,
quem honoris cauffa nomino, ceterifque Rei Literari.-e
Triumviris , ad hoc publice docendi munus ultro i/o-
catus fueris ; idque fapientium virorum de te judicium
Senatus univerfus , optimus ac liberalijjimus virtutis
a ^ <tjiimh

(*) Philippica IX.

 vi Epistola ad
cftmator , gravjjimo decreto fuo comprobaverit : quod
hunc dignitats gradum , quem plerique tanto ambitu
petunt , a petendo alienijfimus , ac pane invitus
pfe
obtintieYis : ad nvidiam ufque perho-
id vero non fuit
norfxcum Quam quidem provinciam fapienter tibi de-
mandatam ita fufines , ut juvenes difceyid cupidi qui
ad te audiendum frequentes conveniunt , phiiofophiam
qu<e de moribus ej ,. non ex turbidis barbarorum Ir.-
cunis , fed ex puYiJJimis Afijote/is fontibus haurire pof-
fint , te videlicet fores ^
adyta graviffim^e difciplin<e
aperiente^ '' abditijjimos quofque fummi philofophi
fenfus , pr tua Gra^c^e lingua facultate , copiofe ac
dilucide enucleante Fides , nifi fallar , qua me cauf-
.

fa impulerint quamvis nullo familiaris confuetU'

, ut ,

dinis vinculo inter nos conjunBi fmus ( quod ego in

meis adverfts numero ) , aliquod tamen obfervantia erga
te mea teftimonium exjare vellem. Illud etiam adde-
Yem^ me tibi mutuam voluntatem ideo deber^ ^ quod y
fi quando a doBis viris qui domum tuam ventitant ,
de inftituto hoc nojlro juvandi optimas literas , in quo-
tidianis fermonibus mentio faa fuerit , confilia abs
te mea probari foleant , &
contra calumnias improbo-
Yum amicijfvmis ver bis propugnar: : fed vereor , ne for-
te homines putent , m.e tam multa de te pr adicajfe ,
non ut candide aperirem quod fentio , fed tantummodo
ut ne officio deeffe viderer . Cum igitur in ea cogita-
tione defixuj effem ,
quo tandem paHo , me tui ftu-
diofijfymum effe , tibi non obfcure fig^ficarem i commo-
dum ,fANicii Manli Torquati
accidit
SevERINI Boethii, po/ M. Varroviem Ro- ,

manorum omnium longe doBiffimi ^ ejufdemque fanElif

Li BROS
fimi viri. vere aureos De Consolati one
Philosophi^:, ex quibus animi magnitudo , re-
rumque humanarum defpicientia adhuc fpirac , dome-
fticis fumtibus edendos fufciperem vifi funt mihi , fi .

0OS tibi infcribere voluiffem , propenfa in te voluntatis

mea
 / A e. G r A C O M E T T I. vU
niea peridonel teftes , ac tamquam prtedes futuri . quam
fan occafionem tam opportunam declarandi omnibus
quanti te facerem , nullo modo amittendam effe duxi .
Quamvis enim ^ vitio temporum quibus confcripti funt ^
non eam Latini fermonis elegantiam pr<e f ferant quam
in fcriptoribus fuperioris <evi tayitopere admira-mur ^ &
a Tulliano dicendi genere valde interdum abhorrere
videantur ; habent nihilominus quo tenere leBorcTn pof-
fiat i abundant enim faluberrimis profceptis , qute fi
qttis non afpernetur y in tantis vita tempejatibus cur-

fum teneat , ^
ad tutijfimum felicitatis portum per"
veniat ejufmodi autem pntcepta omni vel exquifitiori
.

Latinitate ^ reSle quidem /eftimantibus , neque inepte

unorofs ^ aliquaato cariora effe debent , Quorumdam
porro levitas ferenda non ej ,
qui cum fiti ardentiffima
excYucientur ,
frigidam tamen , nifi in aureis poculis
apponatur, abjicere folent j fententias pulcherrimas &
gravijfimafque minime probant , quce non illuftrium fe-
le&orumque verborum lenocinio commendentar His vi- .

deas inani quadam eloquentice fpecie corruptis , piace-

re fapius futiles nonnullos oratores fcriptorefque , in
quos ( a ) Theocriti Chii de Anaximene oratore diBum
illud pulchre convenit : p^^tra^ Xg'Jwv /ugv Tromfx; ,
v5 J qxXuyfjLog . Hos tamen libellos ab ornamentis o-
rationis non adeo inopes effe dixeris , ut fcriptoris in-
fantiam arguant ; funt enim d)* politi^ candidi , &
Cb* in materia difficultate mire perfpicui : qua vero
BoETHius NosTER verftbus lufit , ea certe

( quod olim ( b ) Julii Scaligeri judicium fuit ) me-

liorum quoque po'tarum lucubrationibus comparari me-
rentur . Ad
calcem hujus praclarijfimi operis Cajeta-
nus frate-r ,
quem in hac dijficili provincia ac-
meus
curate edendi bonos auBores magnum adjutorem habeo ^
a 4 El-
( a ) Incipit verborum quidem flumen , fed mentis guC-
ta . Afud StohfiUMi .

(^) Potices lib. VI. cap. V,

 , 1

vi Epstola At) Jac. Giacometti.

E L P D s matronte leBjfima prima B O E T H
I I
,
1

U X o R s ut a plerifque tradtum eft H Y M N o s

I , ^

Duos in Petrum 'Paullum, princpes A-

pojiotoYum , adjungere voluit : qui cum ipfe doElri- &
na atque humanitati tu plurimum tribuat , me pra
verecundia cum hoc munufculo ad te accedere dubi-^
tantem hortatu fuo confyrmavit Accipe igitur , Vir do"
.

Sijjime , benignitate qua foles , hoc quod tibi a me

peramanter offertur , C^ ita meis rebus /avere pergey
ut tuo teftimcnio fretus , ^
in benevolentia conquie^
fcens tua ^ nullis pufiUorum hominum aut malevolo*
rum conatibus ^ de Jatu tranquillitatis Cb* conjiantia
umquam dimoveri pojjim . l^ale . Kal. Jum'i, Anno
a P. V, MD ce XXL Patavii

AJ
 JX

Ad generofc& indolii ^ prifcaque

nobilitatis Juvsmm ^
\ D. RUTGERUM
BOETZELERIUM
AB A S P E R E Ny
LIBERI BARONIS ASPERANI FILIUM,

PETRI BERTII
P R F A T I O.

Anicii Manlii Tor-

LIbrIds
QUATI SeVERINI BoETHII
DE CONSOLATIONE PhILOSO-
p H
quos in tanta dignatione viri
I a: ,

eruditi femper
habuerunt, ut in illi^
legendis, enarrandis, recenfendis, c-
vulgandis, laudem non exiguam pofitam exiflima-
rcnr, ( fcripfere enim in eos ex antiquioribus Al-
bertus Magnus, & Thomas Aquinas: Deus bone,
qui viri, & iilos Rodulphus Agricola
quanti! poft
Frifius , &
Joannes Murmellius Ruremundanus ,
ac nuper admodum Joannes Bernartius , Theo- &
dorus Sitzmannus: ) libros igitur Boethii de Con-
folatione Philofophie nuper a me publicis legioni-
bus in Academia explicatos, tibi infcribo, Juvenis
Nobiliilme. exiguum mole munus, fed ingens pen-
dere. Etfi enim brevitati ipfe quondam ftuducrit
Bothius , brevitatemque operis contradiorem ad-
hu feccri: typographi noftri foiertia ; tamen ubi-
quc
 .

X P. B E R. T I I

que adhuc cfFulgct magnum illud & cacio adfinc iii-

genium. Certe inter pofterioris ^vi fcriptores Grae-
cos pariter ac Latinos, nemo fuit in omni gene-
re fapienticE Boethio noftro par. Philippum Pul-
chrum Francorum regem conflat tanti hos libros
fecifle ut quamvis ipfe Latine intelligeret, tamcn
,

pr beneficio habuerit quod ipfi Joannes Magdu-

nenfis, pota (ut tunc ferebant tempora ) erudi-
tus, eos Gallice a f redditos , infcripfiflet: adfer-
vaturque ejus operis exemplar adhuc hodie Lutetiz
in Bibiiotheca Auguftinianorum Merito autem an- .

^orem iftum tanti fecit magnus rex Nihil quip- .

pe in eo non eft eximium Religionem fpeiftamus ?

.

Chriftianus eft, & quidem

, inter Chriftianos, fi-
dei Orthodoxae atque adfertor. Patriam ?
fetator
Romanus Dignitatem ? Parricius , Exconful Ordi-
.

narius, Exmagifter Officiorum Familiam ? Ani- .

cius, Manlius , Torquatus, Severinus , Bothius

Studium &
vitae genus? Logicus acutilTimus, Theo-
logus gravifTmus, Mathematicus folertilTimus, Me-
chanicus artificiofiflmus , Muficus fuavifllmus : ad-
hzc Orator &
Pota optimus. Di6lionis modum ?
Utroque in genere, fufo pariter numeris adftri- &
fto, egregius; fed in hoc precipue excellens. Ar-
gumentum fcriptionis ? Id vero eft Confolatio in
rebus adverfis, quod ille argumentum tradavit in
carcere Ticinenfi , quum iuffu Theodorici Oftro-
gothi, regis Italia, captivus iiJic detineretur, ubi
etiam poftea refelo capite vitam finiit ; funrquc
buie tradationi multa alia capita adnexa , de Sum-
mo Bono, de Malo, de Fato, Providcntia, Con-
cordia liberi arbitrii cum prsefcientia divina, alia-
que Ufum ? Solus hic autor fufficcre poteft com-
.

ponendis controverfiis omnibus quibus hoc tempo-

re multorum ingenia agitantur.
Sed priufquam ipfum mfpicias operis contextum,
viden-
 P R JE F A T I O . XI

videntur mihi pnemittenda quidam qux huc no-

{rx tra(5tationi lucem aliquam pofTunt adfundere.
Principio igirur illud occurrit ; plures olim fuifTe
Boethios : nam &
Stoicum qumdam nominar Lar-
tius in vita Zenonis; &
Epicureum Plutarchus lo-
quentem facir in Sympofiacis, Cretenfem alium &
citar Galenus Ariftotelis fludiofum, virum confu-
Jarem nofter quoque ifle in Commentario
: Por- m
phyrium , quemdani ^^ominat Boethium Philofo-
phum, citarum pridem ab Ammonio Simplicio. &
Parrem quoque Boethii noftri Boerhium appellarum
fuifTe fufpicio efl
, ficut poftea liquebir Sed no- .

llrum iftum ab aliis omnibus diftinguunr adjeda

nomina : vocarur enim Anicius , Manlius , Tor-
quarus, Severinus: addunrur tiruli ex honoribus in
repubiica geftis , Exconful Ordinarius , Exmagifter
Officiorum, Vir Clariffimus, &
IlluftrifTimus.
Sed unde rot unius hominis nomina? Fuit illius
fEcuii moribus receprum ur pr^flanres viri nomen
fuum ad alios rranfmitrerenr Hsc res rot Anro-
.

nios inrer Cafares dedit , tt Aurelios, Severos ,

Flavios, Valerianos, Valenrinianos , Conftantes,
Conftantios, &Conflantinos: tot longa ferie Otho-
nes, Henricos. Putaverunt enim grata in vulgus
nomina commendationem perfonis adferre pofle.
Video etiam adfumta intcrdum nomina excellen-
tium virorum ab iis qui extra familiam erant .

Illius ergo temporjs more fa(*tum efl ut nofler ifle

Anicius, Manlius, Torquatus, Severinus, Boethius
vocaretur, abavi, proavi, avi, patris nominibus
conjun(fUs.
Primum ergo nomen referendum eli ad Anicios,
quorum genus antiquum & nobile non uno loco
predicar beatus Hieronymus Emicuit autem In-
.

ter eos pr^ ceteris Boethii noftri atavus, Anicius

Sexti^s Petronius Probus , cujus frequens eft ho- &
norata
 ,

Xll P. B E R T

morata mcntio apud Ammianum Marcellinum, Au^

fonium, Symmachum , inquc Codice Thcodofiano.
Geffit enim confulatum cum Grariano Imperatore
anno Christi CCCLXXI.
idemque, quum
in Italia Praetorio Prsefecus efet ,
provincias In-
fubriam, ^miiiam, atque Liguriam cum infgni-
bus coniularibus Ambrofio ( ci qui poftea Medio
lanenfis Ecclefise Epifcopus faflus eli ) adminiflran-
das dedit. Qui Hieronymum & Auguftinum legunt,
offendunt crebra Aniciorum familiaj elogia. Clau-
dianus non dubitat illam ceteris omnibus Romae
viventibus nobilitate praeferre:
Quemcumque requires ^ inquit,
Hac de virum , certuni eji de confuLe nafc .
ftirpe
Per fafces numerantur avi ^ femperque renata
Nobilitate virente ^ prolem fata fequuntur
Continuum fimili fervantia lege tenorem .

Nec quifquam procerum tentata licet are vetuflo

Tloreat ^ &
dar cingatur Roma fenatu^
Se fa Bare parem : --
Fuere aurem Anicio Sexto Petronio Probo filli
duo, Probi nus &
Probus : filia unica, Turriana
Anicia Juliana, qua nupta Quinto Claudio Her-
mogeniano Olybrio, rpater fuit Demetriadis, Chri-
fianorum Rhetorum prsconiis decantatiiTmse vir-
ginis, urpotc cujus in laudibus prasdicandis certa-
tim laborarint Pelagius monachus , Hieronymus
presbyter, Auguftinus Epifcopus, & poft illos Pro-
Tper quoque Aquitanicus: quemadmodum matrem
Julianam viduam celebrarunt idem ille Pelagius ,
Hieronymus, Auguftinus. Hieronymi ad Dcmetria-
dcm verba de gente Anicia hxc funt: Scilicet nunc
mihi Proborum &
Olybriorum dar repetenda funt no-
mina , d>* illufris Anidi fanguinis genus , in quo aut
nultus aut rarus erit qui non meruerit confulatum Pro^ .

ferendus O/j/brius, virginia nojra pater ^ quem pima-

tura
 P R. JE F A T I O. Xiii

tura' morte fubtraElum Roma congemult . Uxor Anicio

illi fuit Faltonia Proba, di6la quoque ipfa Anicia,
confulis uxor , confulum filia , confulum mater ,
mulier erudita, cujus hodieque exftat Cento Vir-
gilianus. Honores illius quem dixi Anicii, indi-
cant auflorcs a me citati ; fed inprimis crebra in-
fcriptiones Rom2. unam tibi hoc tempore in me-
dium proferemus, ex bafi ftatuas ipfi pofitas a fliis
Probino & Probo:

SEXTO. PETRONIO. PROBO. VIRO.

CL. PROCONSVL. AFRICA. PR.tFE-
CTO. PRETORIO. QVATER. ITA-
LliE. ILLYRICI. AFRICHE. GALLIA-
RVM. CONSVLI. ORDINARIO. PA-
TRI. CONSVLVM
ANICIVS. PROBINVS. VIR. CL.
CONSVL. ORDINARIVS. ET. ANI-
CIVS. PROBVS. VIR. CL. QV^STOR
CANDIDATVS. F L 1 MVNVS. S N- I 1. I
GVLARI. RELIGIONE. DEBITVM
DEDICARVNT
Cui fimilis etiam alia infcriptio confpicitur, pofita
ab HermogenianoOlybrio, &uxore Anicia Juliana.
PrsEcipuum autem familias Anicia decus fuit quod
C H R I s T I fidem amplexa , multis aliis Roms ex
emplum dedit defcrendi Gentilifmi. Prudentius:
Fertur enm ante alios generofus Anicius urbis
llluftraffe caput . Sic f Roma inclyta jaHat .
^uin * Oly briaci gentifquc &
nominis heres ^
AbjeEiis fajs, palmata injgnis ab aula ^
Martyris ante fores Bruti fubmittere fafces
Ambit ^ ^
Aufoniam Christo inclinare fecurim
Speftatur Romae adhuc Anicii Petronii Falto- &
n2 Probae fepulcrum , ade aiagnificum , ut vix a-
liud
 . . , .

xiv P. B E R T I I

Jiud fplendidius credatur in ea urbe exftare Ejas .

infcriptionem unam cannine faftam , quia id me-

retur, &
quia ad Anicias gentis gloriam facit, ad-
ponam :

Sublimes quifquis tumuli miraberis arces ^

Dicas , quantus erat qui Probus hic Jttus ej f
Confulibus proavis foceroque exconfule major ^
Quod geminas conful reddidit ipfe domos
Pr^feSus quartum toro dileSus in orbe ^
Sed fama emenfus quicquid in orbe hominum eJ,
J^ternos , heu , Roma , ti^ qui pofceret annos ,
Cur non vota tui vixit ad ufque boni?
Nunc quum fexdenos menfis fufpenderet annos ,
Dilette e gremio raptus in asthra Probce .

Sed Probum -meritis pr

periijfe talibus abft
Credas, Roma tuum vivit , ^ . d>* aflra tener,
Virtutis , fidei ,
pietatis , honoris amicus ,

Parcus opum nulli , largus at ipfe fuit .

Solamen tanti conjunx tamsn optima lu6ius

Hoc Proba fortita efl , jungat ut urna pares
Felix, heu nimium felix! dum vita maneret
Digyjo junEia viro , digna ftmul tumulo
Atqui hic quidem Anicius atavus fuit noftri Boe-
thii. Filii iftiusAnicii, ut ante -diximus , fuere Pro-
bus &
Probinus, quorum ille, Bothn noftri aba-
vus, tanta fuit per orbem univerfum virtutis fa-
ma, ut PerfeE duo potentifTmi & fapientifTmi, te-
fte Paullino in vita beati Ambrofii , Romam ve-
nerint ipfius videndi ac falutandi gratia.
Hujus Probi filia nupta fuit Manlio Theodoro,
qucm codices quidam Mallium vocant quia : &
gens Manlia Torquata fuit, eo fatum eft ut Bo-
thius noller dilus fuerit Anicivs Manlivs
ToRdUATvs. autem Manlius ifte Boe-
Fuit
thii noflri proavus eumque Falli confulcm fignant
:

cum Eutropio Ejufdem Manlii memoria exftat

.

apud
 .. ,.

P R JE F A T I O. XV
apud Auguflinum, qui matrem fuam Monicam al-
loquens, Hh, inquit, temporibus ( ut omttam cetf^
ros ) -vr & ngenio , ^ eloquentia ,
* ip/s inftgnis
munerbus fortume^ C^, qtiod ante omnia e/?, mente
pr celantiffimus ^ Theodorus ^ quem bene noji ^ id agit
ut &nunc , (^ apud pofleros , nullus hominum de
litersnoftrorum temporum jure conqueratur Ejufdem .

Manlii confulatum luculento Carmine Panegyrico

celebravit Claudianus, cujus in extrema parte, ubi
VQta fua exponir pr gente Manlia, quafi de Bo-
thio noftro vaticinatur. Sic enim canit :

Conful per populos idemque gravijjimus auSor

Eloquii , duplici vita fubnixus , in icvurn
Procedati pariter libris fajifque legendus
Accipiat patris exemplum , tribuatque nepoti
Tilius^ " cocptis ne deftt fafcibus heres
Decurrat trabeata domus , tradatque fecures
Mutua pofleritas^ fervatoque ordine fati
Man/ia continuo numeretur confule proles .

Adhsfit autem Genti Manlio Torquatorvm

nomen, ex eo quod Titvs IVlanlius L. F. A. N^
Imperiofus, Suipicio diclatore tribunum agens mi-
litum,GaIlum provocantem fingulari certamine pro-
ftravit, corporeque ejus abomni alia vexatione inta-
nto, unum torquem ed
abflulit, coque f induit, ut
apud Livium. Sic ig;tur Bothius nofter ab atavo
nomen habet Anicii, ab avo Manlii Torquati
Severi NI nomen unde tralum fit, video du-
bitati. Sunt qui ex gentis Manlise feveritate illud
petitum exiftiment. Conftatque, feveram inprimis
atque imperiofam liane familiam fuifle L. Man- .

lius Titum filium fuum, qui poftea Torquatus di-

fus fuit, rus ab hominum convcrfatione relega-
vit idem ditator tanta feveritate dele*5lum habuit,
:

ut Imperiofi nomen retulerit. Ipfe T. Manlius Tor-

quatus, filium fuum, quod provocatus a Geminio
Metio
 .

XVf P. B E F. T I t

Metio, duce Tufculatiorum , ad dimieandum (e i-

gnaro defcenderat, abripi a lilore,, & in modum
hoftiae magari ju(Tt, fatius judicans, patrem fili
forti, quam patriam militaris difciplinic exemplo
carere quo quidem fado Manlius ufque adeo invi-
:

fum f atque exofum juventuti Romanae effecit , ut ipfi

de Latinis, Campanis , Sidicinis , Auruncis triumphum
agenti , nemo adolefcens nobilis obviam procelTerit
Ad hanc feveritatem refpexit Virgiiius , quum fcripfic :
~ fievumque fecuri
Adfpce Torquatum
1m quoque Manlius Torquatus, is qui conful cum
CnjEO Olavio fuit, filium fuum accufatum a Ma- ,

cedonum iegatis quod in praetura fua provinciam

pecunia fpoliaflet, vetuit in confpeftum fuum prod*
ire , negans eum videri tali ingenio fuiflc quales
cjus majores fuiflcnt: quam quidem notara filius
tam acerbe tulit, ut eadem nole f laqueo inter-
emerit Ab hac igitur Maniise gentis feveritate
.

crcdunt quidam Bothium noftrum di<5lum fuifle

Severinvm* quibus tamen ego adftipulari non
poflfura
: eo quod nufquam videam cognomen iftud
genti Manliae tributum : nam Imperiofos quidem
Manlios lego, Severos aut Severinos non lego. Et
quia Severinorum familiam nobilem tunc temporis
conftat , quae tamen noji fuerit gentis Man-
fuilTe
lix, malo ego ad Severinos illos nomen iftud re-
ferre. Fuerunt autem hoc nomine confules plures
Faftis notati fub imperatoribus Leone & Zeno-
,

ne . Ac fieri poteft ut vel Manlii Theodori filia

Severino alicui nupta fuerit, avo noftri Boethii ,
vel filius Manlius adoptione trnfierit in familiam
Severinorum , ex quo natus fit B o E T h i u s , noftri
Boethii pater; is qui quum prasfeduram gereret
praetorii, a Valentiniano Imperatore una cum ^-
tio Patricio innocens in palati interfeftus eft,
Hic
 P R JE F A T I O. XVll

Hic ille eft cujus mentionem facit in Chronico

fuo Calfiodorus: j^tus y inquit, patrtctus in pala-
tio manu Valtnmani Tertii Imperar oris exft'mSus eft ,
Bothitis vero PrtefeBus Prtetoro amicis ejus crctm"
ftantbus interemtus . Hebc refert Caffiodorus ad con-
fulatum iEtii &
Studii : qui incidit in annum
Christi CCCCLV. quo
anno Boethius ipfo
nofter natus efTe creditur . Eodem anno
FI. Ani-
cius Petronius Maximus, qui Valentinianum, ju-
fto uxoris ab ipfo vitiatsE dolore ardens, occidir ,
cjufque contra uxorem Eudoxiam ftupravit, im- &
perium fibi vindicare conatus eft, a Genferici mi-
litibus interemtus occubuit.
Referenda funt igitur ad Boethii majorcs, a qui-
bus perita funt, ifta nomina: Anicii, ad Anicium
Petronium Probum atavum Manlii Torquati , ad
;

Manlium Theodorum proavum ; Severini, ad avum

Severinum; Boethii, ad patrem Boethium. Dura-
vit vero etiam poft Boethii & Theodorici obitum
Aniciorum gens: Juftinus enim & Juftinianus Im-
peratores Anicii di5li funt : fratrem quoque Jufti-
niani , nomine Germanum , ait Jordanes , duta
Malhafuenta , Witigis Gothi vidua , Aniciorum
gentem cum Amala ftirpe conjunxiffe.
Praenomen Boethii nulli libri pr^eferunt. Mihi
dubium non cfl, prsEnomcn ipf fuilfe Fiavii, ita
enim vocari video in A6lis Ecclefiafticis , quac fic
habent Ti. Bo'tho V. C. confule ,
: die IH. Iduum
Martiarum, in Bafilica Conjamiana ^ refidentc vene-
rabili ifiro, Papa Felice, 'c. Qux verba ad pri-
mum Boethii confulatum referenda funt.
Fioruit autem Boethius nofter Theodorici Amali
regis Oftrogothi temporibus. Hic ille eft Theodo-
ricus Theodemiri filius, qui delatum fibi a Zeno-
ne Imperatore Italia regnum, quod rune quide-m
Odoacer Herulus occupavcrat , cum ingentibus. O-
b ftrogo-
 Xviil P. B E R T I I

ftrogothorum copiis invafit, ipfoque interfefto, re-

gni Gothorum in Italia fedem Ravennae fixit, at-
que inde tori Italia & Sicilia^ jus dixit, refcripta
fua quaquaverfum mittens, quorum magnam par-
tem M. Aurelius CafTiodorgs libris fuis Variarum
inferuit. i

Fuit autem tempeflas illa gravis admodum Ro-

mana: urbi: nam inter tot magnos &c praeftantes
viros quos adhuc habebat refpublica, optimus quif-
que dignitatem Imperii & majeftatem fummam a-
lio translatam tacite indignabatur. Imperatoris e-
nim fedem aulamque habebat Conilantinopolis ,
quse rune nova Roma dicebatur Italiam vero o-
.

mnem occupatam primum a Vandalis , poftea ab

Herulis, tenebant tunc Gothi , qui regni fui fe-
dem non Romse, fed Ravennae pofuerant. Una in
tanto dignitatis naufragio fupererat tabula , Confu-
latus fed & is quoque altera parte crat imminu-
:

tus, quum a Conflantini inde temporibus alter con-

fulum Condantinopoli, alter Romse defignaretur.
Natus Boethius anno Christi (ut ante
eft
dixi ) CCCCLV. hoc efl quinquaginta annis poft
captam ab Athalarico Gotho Romam Ex quo ap- .

paret , non multo ipfum pofteriorem fuifle Hiero-

nymo &
Augurino, quorum stas incidit in extre-
mos annos Anicii Petronii Probi. Coxvus fuit Caf-
fiodori, Caefarii Arelatenfis , Fulgenti i , Vigilii,
Prifciani , Vidoris Africani , Sidonii Apollinaris ,
Sancii quoque Benedigli , a quo fertur in monte
Caffino una cum Tertullo Placidi monachi patrc,
fenatore Romano, menf^e monafticse adhibitus.
Puerum Deus miris ingenii dotibus imbuerat:
fed &aliis omnibus inflruxerat rebus quse ad vi-
tam bene beateque degendam exoptari folent : opes
cnim dederat, valetudinem, formam , amicos.
Sed , orbatum patte , amicorum fides atque indu-
rrla
 .

P R JF. F A T I . XIJ^

ftria ad eruditionis & fapientis tempia perduxit

Miflus eft enim infans ftatim Athenas ubi jam ,

reftaurata literarum &

Philofophias fludia magno
prasftantifTlmorum ingeniorum confluxu atque ardo-
re agitabantur Ibi ille totos annos xviii. cum
.

aliorum Philofophorum, tum Ariftotelis inprimis

atque Euclidis &
Ptolemsei le(5lioni vacavit. Ac
videtur quidem EJeatica; primum, poflea Academi-
C3e, tandem vero PeripateticcE fe^se addius fuifle.
Huc illud refero quod initio hujus libri Jegitur :
ubi Philofophia Poeticas Mufas apud Boethiunl in
carcere confpiciens , fingitur segre ferre illarum pras-
fentiam , &
dicere, Hu^ic vos , Eleaticis atque Aca-
demicis fttids innutrtum aufce fuijis adire ? Quod
de annis xviii. Athenis exaftis dixi, confirmatut
ipfius Boethii teftimonio , ex libro de Difciplina
Scholarium. Exercuit autem in prirra illa state
ftudium Poeticse ; itaque ipfe de f :

Carmina qui quondam fludio fiorente peregi ,

Flebilis , heti , modos

maejos cogor inire .

Sic ergo Boethius pueritiam & juvenilem aetateni

confunifit. Atque huc pertinent illa Fortuna ad i^
pfum verba Quuyn te matris ex utero natura produ"
:

xit , nudum rebus omnibus inopemque fufcepi , meis o-

pibus fovi ^ C^, quod te nunc impatientem nojri fa^
cit , favore prono indulgentius educavi & omnium
,

qu(e mei funt juris affluentia ^ fplendore circumdedi

Reverfum Athenis in Urbem, ftatim egregia a-
nimi virtus, morefque ad humanitatem {x6i com-
mendavere prsecipuis in republica viris , qui juve-
nem ad fumma natum ambire, & affinitates fuas
ipfi ultro etiam offerte, non inhoneflum fibi puta*
vere. DuKit autem uxorem primam Elpidem Sica-
lam, virginem nobileni ex eaque duos flios Pa-
,

tricium & Hypatium fufcepit. Fuit autem Elpis

irta non probiratis tantum , fed etiam literarum
b 2 laude
 .

XX P. B E K T l i

laude Celebris, inprimifque Poetica: atnans. Ejus

crcduntur effe Hymni duo qui in Ecclefia canun-
tur, Aurea luce, & Felix per omnes
Elpidis iftius quis pater fuerit, nefcitur: primae
illum dignitatis virum fuifTe, conftat ex iis quae
libro fecundo Philofophia Bocthium alioquens di-
cit : Taceo , inquit , quod cefolatum parente , funi'
worum te virorum cura fufcepit , deleSiufque in ajfi-
n'ttatem principum ctvitatis ( quod pretiofijfimum pro-
pinquitatis genus ej)\ prt'us carus quam proximus fui'
fii. Quis non te felicijfimum cum tanto fplendore fo-
eerorum , cum conjugis pudore , tum mafcula quoque
pr Iis opportunitate pradicavit
Ita. ille juvenis admodum admotus eft praecipuis
in republica honoribus , ac per eos tandem ad fum-
mum faftigium , hoc efl Confulatum, pervenir. Huc
fpecant ifta PhiJofophias verba Prcetereo ( libet e-
:

ftim pr<eterire communia ) fumtas in adolefcentia ^ ne-

ggtas fenihus ^ dignitates Incidit autem primus ille
.

Boethii Confulams in annum Christi CCGC-

LXXXVII. quo anno, ut au6^or efl Caflodo-
rus in Chronico, Odoacer Herulus Phceba, Rugo-
rum rege, vido captoque pocitus ed. Ex quo ap*
paret, Boethium ante occuparum a Theodorico re-
gnum Italiae, confulem fuiffe. Biennio enim poft
confulatum Boethii ingrefTus eli Jtaliam Theodo-
ricus, & poflea imperante Anaflafio, confuleque
Albino, Ravennam venir, & Odoacrem interemit.
Filli Boethii Patricius & Hypatius annis xiii.
pofl pattern confules facli funt. Fuit autem is an-
nus a Christo nato quingentefimus, regis Theo-
dorici o6lavus. Scribit auicm Caffodorus in Chro-
nico , eo anno Theodoricum Romam cuntorum
votis expetitum adveniffe, &: fenatum fuum mira
affabilitate tralafle. Romana urbi donalTe anno-
nas, atque admirandis moenibus, deputata per an-
nos
 ? R JE F A t I . Xt

Us ftlgulos quantitatc, fubvenip

maxima pecunia
f. Hic ille quo Boethius nofter filiis
ed annus
fuis Gurules infidenribus , Theodoricum regem di-
ferta admodum oratione in Curia laudavi: cui il- :

le refpondens, fenatum mira Gomitate appellavit,

ac f dignitati & commodis ejus numquam defu-
turum oftendit. ProgreflTus rune e Curia in Circuni
Theodoricus, ad locum qui Palma aurea dicebsitur y
concionem habuit ad popuium cum fenatoribus in
gradibus confidentem Hic vero Boethius, medius
.

inter filios fuos confiftens, congiarium populo de-

dit. Profeflus autem e Circo Theodoricus, triura-
phale'epuium fenatoribus dedit, ac plebi Romana
irumentum donavit. Quanta vero fuerit illius a-
^us celebriras, ex eo cognofci poteft quod beatus
Fulgentius qui tunc temporis nova Trafimundi
,

fsevicia exanimatus, deferta Africa Romam vene-

rar, pompam illam confpiciens, acclamationes au-
diens, ordinemque rerum admirabilem fecum ex-
pcndens, exciamavit : Quam fpeciofa debet effe Je^
ruj a/era lla c<etejis , ft fic fulget Roma tcrreflris ! ^
fi i/ hoc f<eculo datur tanti honoris dignitas dilgenti'
bus vanitatem , quals honor ^
gloria trihuetur fan*
Bis contemplantibus veritatem ! Sed fplendorem illius
artus eleganter defcripfit ipfe Boethius hujus operis
libro fecundo, ubi Phiiofophiam fic loquentcm in-
troducit 5"/ quis rerum mortalium fruSlus ullum bea-
:

tttudmis pondus habet , potert ne illius memoria lucis

quantalibet ingruentium malorum mole deieri ^ quum
duos pariter liberos tuos domo provehi fub freqhentia
patrum , fub plebis alacritate vidifli ? quum eifdem in
Curia curules inftdentibus ^ tu regime laudis orator ^ in"
genii gloriam facundi<eque meruijii quum in Circo .'

duorum medius confuluin circumfuf<s multitudinis ex,

fpeBationem confularis triumphali Jargitione Jatiaji ?
Secundus Bocthii noftri confularus incidi: in an.
b j nuiu
 Xxii P. B E R T I I

num Christi DX. Theodorici regis XVIII.

Hoc anno Boethius conful, praedicamenta Ariflote-
lis commentariis illuflrare aggreflus eft . Teftatur
id ipfe Commentarii Etfi inquit, nos
initio fui . ^

cuf<e officii confulars impedinm quo mnns in bis Ju-

eiis omne otium plenamque operam confumamus : per-
,

tinere tamen videtur ad aliquam reipublic a curam ,

elucubrai te rei doElrina cives injruere j nec male de
civibus meis merear fi , quum prijca hominum virtus.
urbium ceterarum in hanc unam rempublicam imperi-
um tranflulerit , ego , id faltem quod reliquum eft ,

Crisca fapierjtiie arti bus mores noftr^ e ivi tatis inflru-

xero Quare ne hoc quidem ipfum confulis vacar of-
,

quum Romani moris femper fuerit , quod ubi-

ficio ;
cumque gentium pulcherrimum ejfet atque laudabile ^
id magis ac magis imitatione honeftare , Judicabat e-
nim gravifTimus vir, non poHe a f tcmpus quod
a repubJica vacuum habebat , melius collocar!
quam fx illud maximorum virorum, Catonis, M.
Tullii, Seneca2,aliorumque exemplo, fapientise llu-
diis, atque Ariftotelis inprimis, Philofophorum ma-
xirai, ki^ioni, verfioni, atque explicationi tribue-
ret. Nam & ipfe a prima aitate illis ftudiis fuerat
deki^atus, & effe quo a^que hu-
intelligebat, nihil
mana mens gaudeat , atque veri cognitio: & fpc-
rabat , Romanam juventutem fua opera ad prifcam
illam virtutem pofle excitari. Habebat autem bi-
bliothecam optimorum utriufque linguae librorum
copia inflruftifTimam , cujus parietes ebore ac vi*
tro comti nitebant, ncque in carcere poflea quic-
quam tulit moleflius quam quod ea carere debue-
rit quocirca ipfe cum Philofophia fua de hac re
:

ita in catenis conqueritur; Hteccine, inquit, eft bi-

hliotheca illa quam certijfimam tibi fedem noftris in
laribus ipfa delegeras in qua mecum f<epe refidens de
divinarum humanarumqus rerum fcientia differebas
Hifce
 . f . .

P R ff F A T I O. Xxiii

Hifce igtur pr^fidiis inftrulus Boethius omnem

Philofophiam Latinis literis illuftrare inftituerat
Sic enim fcribit: Ego omne Arflotelis opus quod-
cumque in manus veneri , in Roman um filum ver-
tens , eorum omnium commenta Latina oratione perfcri-
barn : ut Jquid ex Logicte artis fubtilitate , vel ex
hioralis gravitate periti^, & ex Naturalis acumine
veritatis , ab Anjotele perfpicuum eft , id omne ord-
natum transferam , atque id quodam Zumine Commen-
tariorum illuftrem
Hac ille contentione multa in univerfa Philofo-
phia vel e Grajcis vertit, vel ipfe Latine fcripfit.
IN L o G e I s ifta :

Ad Ifagogen Porpbjn-ii libros ii.

Secund(e editionis librum i.
hi Categorias Ariflotelis lib. ii.
In librum r^id i^(jLm^; . lib, i.
Editionis fecund^ libros vi.
De Divi/ione librum i.
De Definitionibus librum l.

Ad Categoricos Syllogifmos introduElionis librum l.

In Topica Ciceroni s libros vi.
De Dijferentiis Topicis libros iv.
De Syllogipmo Categorico libros ii.
De Syllogifmo Hypothetico libros ii.
IN Rhetoricis;
De Locis Rhetoricis lib. i.

IN Arithmeticis:
Tranftulit Nicomachum Arithmeticum . CafTlodorus
de Arithmetica Hanc apud Gr<ecos Nicomachus di-
:

ligenter expofuit : quem primum Madaurenjts Apule-

jus , deinde magnificus vir Boethius , Latino fermane
translatum , Romanis contulit leiitandum
De Arithmetica lib. ii.
IN Musica:
Tranftulit Pythagoram Muficum.
b 4 Seri-
 . . .

XXiv P. S E R T I t

Scripfit de Mufica libros v.

IN Geometria:
Tranftulit Euclidem. CafTiodorus loquens de Geo*
raetria: Qujus dfciplhne ^ inquit, apnd Grtecos Eu-
clides , ApoUonus , Archimedes , nec non <r alti feri-
ptores pYobabiles exftiterunt : ex quibus Eucldem tranS"
Latum in Komanam lnguum idem vir magnificus Bo'-
thius dedit ^ qui fi diligenti cura relegatur ^ hoc quod
de divifionibux pnediSiis apertum eft ^ manifefla intel-
ligent'a &" c/ar^ veri tate cognofcetur
Scnpfir in Geometriam Euc/idis libros tres
De qur>4ratura Circuii.
IN Geographia, et Astronomia:
Tranflulit Ptolem^nm Alexandrinum
IN Metaphysicis:
De Unitate ^
uno lib. i.
IN Mechanicis:
Tranflulit Are hi modem Mechanicum ,
Edidit prsEterea Platonem a f verfum.
Epiftolarum ad diverfos librum i.
Qoncordiam quoque Philofophite Arijotelica cum Pla^
tonicis fcribere adgrefTus ed.
De Hebdomadibus lib. i.
Crediderim etiarxi , Romse vel ipfum extra ordi-
nem quofdam nobiles juvenes docuifTe, vel docen-
tibus aliis przfuiffe, &
varia omnis fapient2 cx-
ercitia domi fuae inflituifTe. Fuit enitn tunc tem-
poris ipfa etiam Roma literarum, philofophis, &
& humaniorum difciplinarum arciumque celebrita-
te Clara : quemadmodum ex refcripto Theodorici
regis ad Symmachum , Boethii focerum , apparet ,
in quo ille Romam eloquenriae vocat fcecundam
matrem, virtutumque omnium laciflmum templum:
vetatque, ne Valeriani liberi e Syracufana civita-
tc ftudiorum caufla Romam deduci, ipfo inconful-
to aut infcio ad patrem redeant.
Nota
 P R JE F A T I 0 XXV
Nota quoque exteris fuit Boethii noftri eruditio-
nis fama. Nam quum Theodoricus Francorum re-
gi Chlodoveo, & Burgundionum regi Gundibaldo
adfinitate juntus eflet, quod illius quidem fororem
Audafledam uxorem ipfe duxiffet , alteri vero ipfe
fliam elocafler, forte evenit ut Gundibaldus, qui
Ravenna focerum inviferat, Romam quoque excur-
reret , urbis fama , & Boethii nominis celebritate
cxcitus ; cui quum Boethius inter alia mechanici
operis organa oftendilTet horologia duo, quorum al-
terum in fphsra mobili curfum folis fignificabat ,
alrerum aquis filiantibus indicabat horarum fpa-
tia , cujufmodi Grseci clepfydras vocant, obftupefa-
tus eorum conrpc^u homo barbarus, Gmulatque in
fuum regnum reverius cfl mids legatis petiit a Theo-
,

dorico cjufmodi ad horologia tranfmitti. Theodo-

f
ricus Bos:hium ut talia adfinifuo concinnaret, roga-
vit; concinnata vero mifit. Exftant ejus apudCaflo-
dorum Epiftolx duB,harum rerum tcftes, quasoperae
pretjum efl cognofcere, tum ad confrmandam fdem
eorum quas dixi , tum quia eximiam continent
Boethii prcedicationem. Audi ergo quid priore E-
piftola Theodoricus fcribat Burgundionum domnus
.

a nobs magno opere pojulavt ut horologium quod

aqtiis fub -modulo fluentbus temperatm , '& quod fo-
lis immenfi comprehenja illuminatione diflingtiitur ,
cum magijris rerum e: tranfmittere deberemus ,

Merito Jquidem refpicere cupiun t quod legatorum fuo-

rum relationibus obfiupefcunt Hoc te , multa erudi-
.

tio7ie faginatum , ita no/fe didicimus , ut artes quas

xercent vulgariter nefcientes , in ipjo difciplinarum
fonte potaveris . Sic enim Athenienfium fcholas longe
, fic palliatorum
pofitus introifli choris mifcuifi togam ,
ut Gree:oruyn dogmata doBrinam fecsris effe Romanam .
Didictfi enim^ qua profunditate cum fuis partibus
Speculativa cogitetur i qua ratione Aciiva cum fua di-
vijone
 . ,

XXVi P. B t R T I 1

vfione dfcatur : deducens ad Romuleos fenatores quie^

quid Cecropidtff mundo
fecerant ftngulare Translatio- .

nibus enim tuts Pythagoras Mujcus , Ptolemaus A"

flronomus leguntur Itali: Nicomachus Arithmeticus ,
GeometYcus Euclides audiuyituY Aufoniis : Plato Theo-
logus , Arjloteles Logic us Quirinali voce difceptant :
Mechanicum edam Archimedem Latialem Siculis reddi-
dift : C^ quafcumque dfciplinas vel artes faecunda
Grada per ftngulos viros edidit , te uno auciore , patrio
fermane Roma fufcepit : quos tanta verborum luculentia
reddidiji claros ^ tanta lingua: proprietate confpicuos ^
tit potuiffent " opus tuum pr<eferre , fi utrumque
illi

ddiciffent . Tu artem prttdiBam , ex difciplinis nobili-

bus natam , per quadrifarias Aathefis januas introiji .

Tu illam in Natur^e penetralibus confidentem , auSorum

libris invitantibus , cordis lumine cognovifti : ~
H(ec quia fiudiofius te legiffe comperimus , prtedi6ia no-
bis hoYologia quantocius tranfmittere maturabis ; ut te
notum in illa parte mundi facias ubi aliter pervenire
non poteras Agnofcant per te exter<e gentes , tales nos
.

habere nobile s ^ quales leguntur auSores Quoties non ,

funi credituri qui viderint ! quoties hanc veritatem lu-

foria [omnia putabunt ! ^
quando fuerint a flupore con-
verfi , non audebunt f aquales nobis dicere , apud quos
fciunt fapientes talia cogitajfe
In Epiftola Theodorici ad Gundibaldum Bur-
gundionum regem leguntur Quapropter falutan-
irta :

tes gratia confueta per harum portitores ^ pnefentioL ve-

^

JYce , horologia cum fuis difpofitoribus credidimus deji-

tjanda Unum , in quo humana folertia videtur colligi
,

quod totius cali nofcitur fpatia pervagari ; aliud , ubi

folis meatus fine fole cognofcitur , <& aquis guttantibus
horarum fpatia terminantur . Habetote in veftra patria
quod aliquando vidiftis in civitate Romana, Hignum
eflut bonis noftris veftra gratia perfruatur ,
qua nobis
etiam adfinit^te coniungitur .
Sed
 ., ,.

Prefatio. xxvii

Sed & citharcfidum tniflurus Theodoricus ad Chlo-

doveum Francorum regem , Boethium noftrum con-
luluit, deditque ipf curam deligendi alicujus idonei
Appaiet ex Epiftola ipfius Theodorici ad Boe-
id
thium, inh<EC leguntur; Quum rex Francorum
qua
convvi nojr fama pelUEius , a nobts citharoedum ma"
gnts precibus expettjjet , fola rat ione complendum effe
promifimus ^ quod te Eruditionis Nlu/tde peritum effe
'/overamus Adjacet enim vobis docium eligere , qui di-
.

fciplinam ipfam in arduo collocatam potuifis attingere

Idem quoque ad Chlodoveum ( quem Cafllodorus
Luduin vocat) vigoria Alemannica eiatum fcribens;
eum , ut moderarione &
clementia vidos fibi devin-
ciat , ac tandem addit Citharoedum etiam
hortatur , :

arte fua dotium pariter dejinavimus expettum , qui

ore manibufque confona voce cantando^ gloriam veflra:
potefiatis obleBet : quem ideo fore credimus gratum ,
quia ad vos eum judicafis magno opere dirigendum .

Hsc igitur fludia fuere Boethii.

Quz dum tratat, eripitur ipfl morte Elpis, fida
curarum , &
gaudiorum , &
fludiorum focia Ejus .

Epitaphium ( incertum , fcriptumne a Boethio ,

an ab alio aliquo ) tale legitur :

Elpis diBa fui , Sicul(e regionis alumna ,

Quam procul a patria conjugis egit amor.
^uo ft7e maeja dies ^ nox anxia ^ flebilis bora y

Porticibus facris jamnunc peregrina quiefco ^

Judicis (eterni tefificata thronum

Defunta Elpide, Boethius fecundam uxorem du-
xit Symmachi fenatoris &
confularis viri filiam
Rufticianam ex qua duos filios paterni avitique
,

ingenii fpeciem prxferentes fufcepit. Atque hos qui^

dem confulares vocat, non quod confules fuiOent,
fed quod viro confulari elTent progeniti
Sequu-
 XXViii P. B E R T 1 t

Sequutus ft poflea Boethii tertius ultimufque con*

fulatus, qucm ille cum Symmacho fecero Tuo gefTit,
anno Christi DXXII. ztatis {\ix LXVII. Ad
eum vero petendum, ut &
alios quoque honores ,
non ambirlo Boethium , aut lucri fpes, fed hono-
rum commune fludium impulit. Ac videtur, Sym-
machum quidem confuicm dedifle fenatus Romz
nov2, Boethium vero fenatus Romae veteris. Huic
Symmacho Boethius libellum infcripfit a f com-
pofitum 4e S. Trinitate aivcrfus Neftorit * Euty^
xhets errores Fuit enim S. Theologis inprimis ftu-
.

diofus Boethius ;ac tunc quidem eo impenfius, quod

videret Orthodoxam de S. Trinitate fententiam ve-
hemenrer ab Oftrogothis Arianis, ipforumque regc
Theodorico oppugnar! Scripfit ergo de Unitate Tri"
.

nitas : utrum Pater ^ FilinSy ^

Spiri fus SanBus de
divinitate fubflantialiter pnedicentur Przterea , de Fi*
,

de^ ad Joannem Diaconum : &

de duabu^ in Christo
naturis Sta Boethius editis iftis operibus odium fi
.

bi Theodorici regis conflavit, &m

fufpicionem a-
pud ipfum venit capti de mutando reipublicae fta*
tu, & vindicanda in libertatem Italia, confilii.
Nec defuere qui hac occafione in ipfum aperte in*
furgerent ; confulifque audloritatem aperte oppugna-
rent: quibus omnibus Boethius, fretus reli animi
confcientia, fortiter q(q oppofuir, neque eflveritus,
pr tuenda republica &
privatorum civium jure ,
inimicitias potentiorum fufcipere.
Primum ergo Conigaftum exaftorem repreffit, mi-
ferorum civium fortunas nefarie invadentem, neque
id femcl tantum fecit, fuo confulatu, fed fsEpius.
Poftea Triguiliam, regia; domus pr^efelum , ab in-
coepta, jamque perpetrata injuria revocavit. Bona
& innocuos cives, quos infinitis calumniis eflfrenis
Gothorum avaritia divexabat, objecla periculis no-
minis fui auoritate procexit. Provincialium quo
que
 ,

P R JE F A T I O. XXX

quc fartunas privatis prsfeftorum rapinis & publi-

cis vci^igalibus peflumdari, apud regem Theodori-
cum queftus eil Quumque acerba fame fervente,
.

gravis atque inexplicabilis indida coemptio profli-

garura Campaniam provinciam videretur, ipfe com-
munis commodi caufTa certamen adverfus praefelum
prastorii fufcepit, &
rege ipfo cognofcente pr Cam-
panis acriter contendit, & ne coemtio illa exigere-
tur, orationis fus vi eflfecit. PaulJinum , conlula-
rem virum, cujus opes Palatina hirudines jam fpe
atque animo exfuxerant , faucibus accufatorum fa-
melicis eripuit. Albinum quoque, ipfum virum &
confularem , Cypriani delatoris accufatione preflum
defendit Veronae, derivato etiam in f Cypriani
odio : quumque rex ipfe majeftatis crimen in Al-
binum delatum, ad univerfum fenatum transferre
conaretur, faccretque pr uno reos plures, Boethins
nofter ingenti cum fecuritatis fuae pericqlo fenatum
omnem graviflma oratione defendit. Sed audiamus
gefta a f in fuo confulatu referentem Boethium :
Sufcepta funi mihi cum improbis graves inexorabilefque
difcordi^e : <' , quod confcirntiie lertas habet , pr tu-
endo jure fprcta potentiorum femper offerfio , Quoti^s
ego Conigaflum in imbecllis cujufque fortunas impetum
facientem obvius excepi ! Quoties Trguillam regime pr^f-
pofitum domus ab incoepta perpetrataque jam prorfas hu
juria dejeci ! Quoties miferos , quos infxnitis calumnits
'impunita Barbarorum femper avaritia vexabat , objeSa
periculis auSioritate protexi ! Numquam me ab jure ad
injuriam quifquam detraxit Provincialium fortunas
.

tum privatis rapinis , tum publicis veBigalibus peffum-

dari , non a/iter quam qui patiebantur , indolui Quum .

acerbie famis tempore gravis atquo inexplicabilis indi-

ca coemtio profligatura inopia Campaniam provinciam
videretur^ certamen adverfum pnefeEium pr<etorii com-
munis commodi ratione fufcepi , rege cognofcente con"
tendi
 ,

XXX P. Berti!
tendi ^ ^ ne co'mtio exgeretuv ^ evici, PaulUnum ^
confulaYem vrum , cu]u^ opes Palatini canes jam fpe
atque ambitiotie devorajfent , ah ipjts hiantium faucibus
traxi Ne Albinum , confularem virum , pYcejudicatie
.

accufationis poena corrigerct , odiis me Cypriani dela-

toris oppofui Satis ne magnas in me videor exacer*
.

bajfe difcordias
Hifce a Boethio tempore fui confulatus geftis ,
quum regis &
aulicorum odia in ipfum flagrarent,
fequente anno , qui in Faftis Maximum confulem
habet, accufatus efl: aBafilio, Opilione, Gau- &
dentio, hominibus flagitiofe improbis, &(quia ipf
impiura quoque Arii dogma ad exemplum fui regis
fequebantur ) Orthodoxo nomini infenfifTmis. Ex
his Bafilius olim regio miniflerio depulfus, in de-
lationem Boethii xxs alieni neceffitate, fpe re- &
gii favoris, defcendit: Opilio vero Gaudentius , &
qui ob multa flagitia exfilio desinati, aedium fa-
crarum, ad quas confugerant, f prsefidio'tueban-
tur, ( etfi rex edixiffet, nifi intra prasftitutum dcm
Ravenna excederent, futurum ut extrafti e tempiis,
frontibus fuis inufti urbe pellerentur ) fimulatque
Boethii accufationem profe0 funt, ( quod quidem
eopfe die quo rex id ipfs comminatus fuerat , ac-
cidit ) repente admifll, auditi , in gratiam regis re-
cepii, ac priftin^ dignitati reftituti funt. Summa
vero accufationis, vel delationis potius , hxc fuit:
Quod Boethius falvum fenatum , ejufque auBoritatem
effe voluiffet. Quod delatori obftitiffet ^ ne documenta
adfenet quibus J'enatum reum lafte majeflatis probaret
Quod rejitutionem Imperii Romani moltus fuiffet ; ad
cujus capitis confirmationem ipf literas quafdain
tamquam a Boethio fcriptas proferebant, quum ef-
fent a f confils Dicebant etiam ^ Boethium ob
.

ambitum dignitatis confcientiam fuam facrilegio

poiluifle. Theodoricus aucem Oflrogothorum rex ,
qui
 ,

P R JE F A T I O. XXXI

qui haftenus, etfi ab Ecclefiae fenrenta difTideret

in articuJo de Saner Trinirate, asquum f atque
humanum Orthodoxis prsbuerat, ab hoc inde tem-
pore ccEpit ingenium a clementia ad crudelitatem
& ab humanirate confueta ad barbariem tyranni-
demque transferre , five blandienris fortuna aura
elatus, five odio eorum quos intelligebat a fua fen-
tentia in religione alienos, five quod ab iJlis, pras-
textu religionis propaganda, oppugnando hsre- &
feos, mutationem reipublicse metuebat. Tantum e-
nim falfis accufationibus &
criminibus tribuit
fi<5^is

fidei, ut Boethium ,
ficut antea in-
quo vix alius,
telleximus, ipfi fueratdile6^ior,etiam infontem con-
demnarit, &
publicatis ejus bonis omnibus, Tici-
num ( quod pofleriores Papiam vocaverunt ) relega-
rit, quingentis, ut ipfe conqueritur, ab Urbe paf-
fuum milJibus. Ipfe ait, f bonis omnibus puifum,
dignitatibus exutum, exiflimatione fcEdatum , ob
bcneficium fupplicium retuliffc ob fludium pro- : &
penfuis infenatum , morti profcriptioniquedamnatum
fui (Te.
In hoc carceris pedore , remotus a bibliotheca ,

preffus catenis,non fuit otiofus, nequc dolori fuc-

cubuit, fed medicinam pctiit ex fludiis fapientise,
quae fola animi sgritudinem lenire poteft , & in
fummis malis fola eft viri boni hereditas Primum .

ergo fcripfit ad exemplum Socratis, Apologia^, vel

defenfionis fua librum , cantra falfas malevolorurn ac-
cufationes : id enim ipfe indicar his verbis Cujtis :

rei ferem atque -jeritatem , ne l.nere poferos queat ,

Jiilo ettam ynemoricsque mandavi. Scripfit quoque in
eodem carcere ad Symmachum librum de S. Trinit^
te,quo fententiam B. Auguftini breviter expreflt.
Scripfit leniendo dolori fuo libros iftos quinque de
Confaiatione Philofaphi^ . Ncque vero opus ille to-
tum, prout inftitucjat, abfolvit habeo enim cer- :

tiffima
 XXX P. B E F. T I f

tiflma argumenta quibus pofliim evincere , propofi-

tum Boethio fuifle, ex dorina quoque Chriftiana
ca fuperioribus adder quibus ad confiderationem
animus humanus attoUi poiTet. Nam
aeternae vitse
primum , non eli verifimile, prtem iftam a Chri-
ftiano homine , morrem ob oculos iiabcnte , fuifle
prasteritam ; eumque qui de S. Trinitate in carcere
icripfit, confolationem in adverfis non pctiifle ex
difciplina C h r i s t i , &
dolrina rerum credenda*
rum ac fperandarum libris facris explicata: dein-
^e , ipfe philofophica irta proponens , pollicetur
quasdam altiera. H^c, inquit, nondum morbi tui
remedia ^ fed adhuc contumacis adverfus curationem
doloris fomenta qu<edam funt Nam qua in profundum
.

fefe penefrent , quum tempeflivum fuerit , exponam .

Vides ne,Nobili(nme Juvenis, Sapientiam ipfi pro-

mittere majora qusedam, &
efficaciora ? AdhaEC ,
libro quarto Boethius Philofopiam compellans, eam
vocat veri praviam luminis : non igitur in parte Il-
la ftatuit fubfiftere, (t progred ultcrius ad majus
lumen. Jam, quod panilo poft dicitur: Decurfis o-
ntnibus qua pramittere neceffarium puto, viam uhi
qute te domum revehat oftendam. Pennas etiam tua
menti quibus f in altum tollere pojfit , affigam , ut
perturbatione depulfa, fofpes in parriam , meo duBu ^
mea femita meis etiam vehiculis revertaris . Nemo
y.

non videt, rerum tralandarum propofitionem hif-

ce verbis contineri. Promittit autem, f primum
praemiflurum quaedam , poftea f quidam fubjunftu-
rum. Quaj praemiflurum f ait habemus: alteram
,

partem defideramus in qua erat oftenfurus viam

quae hominem domum , id eft in caelum , ducat ; quae-
que pennas ipfius menti affixura erat, quibus f in
altum poflet toIJere , atque ita fofpes in patriam ,
hoc eft caslum, reverti. Ex his apparct, libros iftos
nondum efl*e perfedos . Sed quid ceflfo valido & in-
concuf-

\
 . ,

P R ff F A T 1 O . XXXIII

concuflac auf^oritaris atgumento idem probare ^ Ini-

tio libri quinti fic loquitur Bocthius de Philofophia :
Dixerat y oratioyjifque curfum ad alia qutedam traBan-
da, ^
expedtenda ve-nebat Quaenam ? illa fciiicct
.

^uas ex Chriftianse religionis myfteriis peri pofTunt ;

quum Boethius fermonem injicit de Cafu , de Li-
bero arbitrio, & Concordia pra^rcicntiai divina cum
libertate arbitrii ,
qu2E tracatio ufque ad fnem li-

bri (dt extendit. Sequitur igitur, nondum id quod

docere inftituerat, piene efle abfolutum, fed defide-
rari partem illam qua viam ad cselum monftrat,
qi^ ex fola C h r i s t i dodrina peti debet . Indi-
car hoc ipfum clarius poftea Philofophia , quum
air :Fefino debitum promijjioms abfolvere , viamque
ubi qua in patriam evaharis , aperire H<ec autcj^ etfi .

perutilia cognitu , tamen a propofiti nofiri tramite paul'

lifper aver]a funi ; verendumque efl ne deviis fatiga-
ius , ad eretiendum reSum iter fufficere non pojfu .
Devia vocat difputationem de Cafu, de Libertate
arbitrii humani, &
Concordia divina prxfcicntisc
cum libertate arbitrii. Emenfio autem refti itine-
ris, & via quae in patriam ducit quam nos defide-
ramus, erat futura pars illa propria Chriftianitatis
in qua Philofophia ipfum per infamiam , accufatio-
nes , carceres , mortem , omniaque adverfa duxilTet
ad vitam aeternam , & beato C h r i s t i Servatoris
ac Prophetarum atque Apoftolorum choro conjun-
xiflet
Nequc vero quia Christi & Apoftolorum non
meminit in his libris Boethius, propterea minus
efficax Confolatio ejus videri debet, quandoquidem
ea ipfa quse dicuntur, vera, fcripturis divinis&
funt congrua. Magis autem aeftimanda efl divina
veritas ex ratione , quam ex verbis hoc aut ilio
modo prolatis. Ratio enim fernper uniformis efl,
verba pr fcribentis aur loquentis arbitrio mutati
e pof-
 XXxiv P. B E R T I I

poflunt. Joannes Sarisberienfis, vir , etiam quum

de nugis fcribit, gravilTimus , Ucet y inquit, libei^
aie Verbum non exprimat incaraatum , tamen apud eos
qui ratione nituntur ^ non mediocris auRoritats efty
^uum ad reprmendum quemlibet exulceratC mentis do^
oremy congrua cuique medicamenta confidata
Cetera quae ad Boethii noftri in carcere Ticinenfi
agentis ftaTum conditioncmque pertinent, poflunt in-
telligi ex fermone Philofophiae ad Boethium Viget^ :

inquit, incolumisy illud pretiojtffimum generis huma"

ni decus , Symmachus focer , ^
, quod vita pretio non

fegnis emeres , 'vir totus ex fapientia vrtutibufque fa^

Sus , fuarum fecurus , tuis ingemifcit injuriis Vivif .

Mxor y ingenio modeja ^ pudiciti<e pudore pracellens j

Cb* , ut omnes ejus dotes breviter
includam , patri fi'
milis . Vivit , inquam tantum , vitte hujus ex-
, tibique
ofa y fpiritum fervat , C^ , ( quo uno felicitatem mi'
nui tuam uel ipfa concefferim ) tui defiderio /primis
ac dolore tabefcit Quid dicam liberos confulares , quo-
.

rum jam^ ut in id tetatis pueris, vel paterni ^ vel

aviti fpecimen elucet ingenii Atque hac quidem ita
fefe habent . Nunc ea videaraus quae ad ipfms obi-
tum faciunt.
Praierat in Oriente rebus humanis Juflinus Im-
perator, ipfe etiam ex gente Anicia, vocatus enim
fuit Fl. Anicius Justinus; atque ita no-
men ejus nummi referunt. Hunc necefl^e eft cogna-
tum fuiflc noftro Boethio. Propofuit autem Jufti-
nus ediftwm, ut Arianorum ecclefix ubique Catho-
licis cederent. Per id aegre tulit Thcodoricus Ita-
liae rex, quod &
ipfe Arianus eflet, & toti feStsB
faveret. Is idcirco Joannem Epifcopum Romanum
Conftantinopolim mifit, qui ipfius verbis Impera-
torem Juftinum moneret ut creptas Arianis in Gras-
cia & Afia ecdefias reftitueret, ncque ullum ipfis
negotium faccfleretj fin roinus, f eadcm omnia
Catho-
 ,

P R X F A T I O. XXt\^

Cathollcls in Italia illaturum quae Arianis inrelli*

geret in Afia omnique Grecia fa:a effe. ProfeduS
ad Juftinum Joannes Papa, non paruit regis man-
datis, {ed, ex confilio &
julTu Juftini, quacumque
iter fecit, ecclefias omnes fententicE orthodoxse con-
lecravit. Iraque reverfum Theodoricus Ravennani
ad fevocavit, una cum Symmacho Boethii fece-
ro : atque iilic primum Joannem, tamquam reum
majeftatis, carceri inclufum, fame, fiti, aliifque
incommodis interemit: poftea etiam Symmachum,
ut confcium rerum adverfus Arianos geftaiumj ac
tandem quoque Boethium quem ilie Ticini, refe-
:

la in carcere cervice, cecidi juffit, anno Christi

DXXVI. qui Theodorici regis fuit XXXIV. Juftj-
ni Imperatoris nonus, Boethii vita2,LXXI. Joannis
PapsB ultimus, &
Felicis primus. ftenditur hodie-
que Ticini turris iateritia, in qua Boethius deten-
tus in vinculis fuit. Corpus ejus cives in tempio
B. Petri condidere, fub caslo aureo, faceilo B. Au-
guftini, qua parte in adytum templi adfcenfus in-
cipit, eflque ejus monumento infculptum hoc Epi-
taphium :

Maonite & Lati^ 'Ungule clariJfimKs , qt &

CoYiful eram hic perii , miffus in exftlium
,

Sed quem mors rapuit, probitas evexit ad auras ;

Et nunc fama viget maxima, vivet opus,
Nec fuperfuit Symmacho, Boethio,
diu Joanni,
Theodoricus; ipfo enim ilio anno mortuus efl.
Poli obitum ejus Amalifuenta, Theodorici filia^
Athaiarici mater, vidua Eutharici, omnes Boethii
ftatuas proftratas Romaz erexit, & heredibus patri-
monium incolume Theodobatus quoque
reddidit.
rex, quem Amalifuenta foror ad fegnum promovc-
rat, Maximum quemdam ex gente Anicia ad pri-^
miceriatus provehens dignitatem, adfcivit in regi
ftirpis conjugem,ut ed apud Caflodorum lib.x.epift.xi,
e 2 Deni*
 . ,,

XXXvi P. B E K. T I I

Denique quadringentis feptuagiiita poft annis,

hoc eft anno C h r i s t i CMXCVI. Otho III. Au-
guftus , olfa Boerhii , fepulcro in quo eum in diem
ufque abdita jacuerant, edu6la, elevari, in rum- &
ba marmorea exaltari fecit. In cujus rei memoriam
Gerbertus, is qui Rhemenfi Archiepifcopatu abdi-
cato Epifcopus Ravennas, ac tandem Pontifex Ma-
ximus adfumto nomine Silveftri li, faftus eft, hoc
Carmen eo tempore condidit:
Roma potens ^ dum jura fuo declarat in orbe^
Tu pater * patria lumen ^ Severine Boethy
Confulis officio rerum difponis habenas y
Jnfundis lumen fludiis ^ cedere nefcis ^
Griecorum ingeniis : [ed mens divina co'rcet
Jmperium mundi. Gladio bacchante Gothorum
Libertas Romana perit. Tu cortful O* exful
Infignes titulos preclara morte relinquis
Nunc decus Imperii , fummas qui pragravat artes ,
Tertius Otbo jua dignum te judicat aula^
Mternumque tui jatuit monumenta laboris y

JEt bene promeritum , meritis exornat honejis

Hxpofui breviter, Nobiliffime Juvenis, ea quas de
vita FI. Anicii Manlii Torqliati Severini Bocthii
dicere habui. Supereft ut de hoc opere pauca fub-
jiciam. Sunt quidem omnes Boethii Jibri graves &
eruditi , de Confolatione Philofophiae ,
fed in his
ijefcio quomodo nofter aulor feipfum vicerit . Ac
puto, homines quo funt morti viciniores, eo plus
cxperiri in f divinitatis; coque communem vita
ordinem egreflbs, majora dicere, facere, viderc,
cogitare, quam in omni vita a(^a fecerint; qu<e res
ingens momentum habet ad probandam immortali-
tatem animorum, Boethius igitur in carcere ani-
mum fuum a rebus aljis omnibus abduftum revo-
fayit ad eonfderationem beatitudinis ; fcripfitque
GonroUtionem iftam verbis fentenuifque ita nqmc'
rofam
 . ,. .

^RSFATIO. '
XXXVii

tofani i
ut concipi elegantius "Accipdi
nihii pofTt .

Julii Csfaris Scaligeri judicium , ex ipfius Hyper*

critico Bo'th Severin ingsnium , erucitio , ars , /^
:

piema facile pro-ocat omnes auflores , /ive ili: Gract

Jint , live Latini , Sxculi barbaria ejus oratio foluta
deterior invenitur : at qua libuit l udore in po'j ^ divi-
na fan funt nihil illis . cuUius , nihil gravius ne- .

que denfitas fententiarum , venerem , neque acumen ah-

fiuiit candorem Equidem . cenfeo , paucos cum ilio cam-
parari poffe Valla docet. eum Latine loqui : at Val'
iam Bo'thius bene fapere .

Forma libri efl Dialogiflica, non izoyoirpTCTJo;:

& inDialogo ipfo non interloquuntur nudae perfo-
ns, fed intercedit faspe ipfe Boethius, narrans mul-
ta, & filo orationis fux confuens^ atque contexens
ca qu2 a f , quoque a Philofophia dilTeruntur .
Diftio ed varia, modo foluta , modo pedibus ad-
flrita ; ipfe Profani vocat , Metrum & .

Libri funt quinque * Primus habec querelam &

lamentationem Bocthii, ex collatione fkatus prioris
cum prasfente
II. Secundo libro applicat Philofophia leviora
quidam fomenta, docerquCj injufte Boethium de
fortuna queri
III. Tertius liber certiora continet adverfus a-
nimi remedia ,
acgritudineitl rejeda falfse felici- &
tatis fpecie, veram beatitudinem oftendit
IV. Quartus docet , omnes malos infelices &
imbecillos effe, bonos vero femper beatos po- &
tentes, Deo cunfta regente. Hic agitur de Provi-
dentia &
Fato j doceturque, nullam effe fortunam
malam
V. Quintus eft de Cafu , de Libertate arbitrii,
& Concordia libertatis cum prsfcientia divina .

Quibus fi fextus acccffiffet de vita aeterna , in

quo oftendiffct, ad vi;,am illam conten-deutibus f-
e 5 rend*
 xxxviii P. Bektii PrefAtio.
renda efle multa adverfa , excmplo C h r i s T i , Pra*
phetarum , Apoftolorum , haberemus plenam &
confummatam adverfus omnia hujus vitae mala Coh-
folationem.
Habes NobiJifllme Juvenis , ea quae ad aureo-
,

lum hunc Boethii libellum praemittenda duxi. Hxc

autem fub tuo nomine publice confpici volui, ut
cxflaret aliquod mei in te adfedus , amicitiaeque
ab utroque avo, patreque infuper, & patruo, viris
omni fcECulorum memoria dignifllmis, ad te ufquc
cum vero cultu derivata, teflimonium. Si jam haec
ufui non funt proderunt forte olim
,
Non debct
.

autem te offendere quod partes docendi Boethius

tribuat Philofophise j neque enim vel alienum ed a
PhilofophiiE munere tramare' res divinas ; vel pro-
prium ejus tramare tantum res profanas Omnis
.

veri confideratio pertinet ad Philofophum. Philo-

fophatur Phyficus de rebus naturalibus ; Ethicus
de moribus; Mathematicus de quantitatibus ; Me-
taphyficus de fupcrnaturalibus; Theoiogus de rebus
divinis. Nulla veri confideratio a Philofopho alie-
na, nulla non ejus propria eli. Philofophatur Paul-
lus , philofophantur Prophetas : ipfe etiam Dominus
nofter in divinis fuis &
falutaribus concionibus
philofophatur.
Qnx quum ita fint , cogita , Philofophiam no-
flram dum adverfus animi segritudinem remedia
|)roponit, proprio fuo fungi munere; &
Boethium
noftrum aeflima vel propter f , vel propter me ,
vel propter remed'ia adverfus ancipites humanae vi-
ta cafus. Vale.

ANI-
 XXXIK

ANICI! MANLII TORQUATI

SEVERINI BOETHII
VITA
JUL. MARTIANO ROTA
^CRIPTORE.
ANicius Severinus Boethius, Ro-
manus, & nobilitate majorum, & animi do-
tibus clarus, tempora incidit quibus
in ea
Italia a Barbaris opprefla tenebatur. Natus eft c-
nim non ita multis poft annis quam ab Alarico
Roma caperetur, floruitque Theodorici regis tera-
peftate. Theodoricus hic a Zenone cum ingentibire
copiis mifTus, ereptam Odoacri Italiam fibi vendi-
ca verat; Ravenn^eque regni fede locata, cunfta pr
libidine adminiftrabat quod videns Boethius ho-
:

neftis difciplinis animum

applicuit, id fibi tantum
quod homine libero dignum fo-
fuperefTe intelligens
ret. Eruditus itaque Grsecis & Latinis literis ab
adolefcentia cum efTet, quaedam primum ex Eucli-
de tranftulit, atque ita tranflulit, ut &
dimetien-
di rationes, & alia quidam de Tuo adjungeret ; ac
quod nondum Ariftotelis aetate repertum
fuerat,
acquale circulo quadratum docuerit. Ari-
aftruere
thmeticam poflea, Nicomachum , non ut nterpres,
fecutus , (ed Tuo ufus judicio, Latinis verbis reddi-
dit . Et inde Muficam ,
perplexam & involutam di-
fciplinam, ex optimis quibufque coUegit: qua in
re & Ariftoxeni copiam, &
Pythagoras judicium
expreffit. Exllat Theodorici regis ad Boethium epi-
(lola , quae &
Prolemasi Syntaxin , Archimedis &
e 4 Mecha-
 ,

x B o E T H I I Vi t a.
Mechanicen ab eoLatinitate donatam affirmat. Ve-
runi preludia hasc fuifle crediderim eorum qua: vir
tantus mente agitabat. Philofophiam enirti Latinis
lireris illuflrare conilitucrat , non ut Varr Stoi-
cam, nec ut Tullius Academicam , fed eam qus
ceteras obfcuravit, ab Arinotele invelam, a &
tot prsftantibus ingenio viris, astate tam longa cc-
lebratam . Id ipfe his verbis fignificat : Ego omne A-
rflotelh opus , quodcumque in manus venerit , in Ro-
manum jiilum vertens ^ eorum omnium commenta Lati-
na ut fi quid ex Logica artis
oratione pYiefcribam ;
fubilitate , ex Moralis gravitate periti^,
d)* ex ^
Naturalis acumine veritatis^ ab Arinotele perfcriptum
efl , id omne ordinatum transferam , atque id quodam
lumine commentationis illuftrem Igitur Porphyrium .

quem Vi(ftorinus Apher compendio tranflulerat ,

explanavit, & eumdem mox
interpretatum no-
a f
vis rurfum expofitionibus illuftravit. Praidica mentis
manum admoverat, cum ecce confulRomae creaiur.
hoc ipfe fuis verbis fignificat ^tfi nos cur<c officii
:

confularis impediunt ,
quo minus in his fludiis omne o-
tium y plenamque operam confumi mus y pertinere tamen
videtur ad aliquam reipublica curam^ elucubrata rei
doBrina cives inftruere Nec male de civibus meis me-
.

rcar y fiy cum prifca bominum virtus urbium ceterarum

ad hanc unam rempublicam imperium tranjiulerit y e-
go ad id faltem quod reliquum efl , Gracte fapientia
artibus ^ mores noflra civitatis inftruxere jQuare ne .

hoc qu.'dem ipfum confulis vacaf officio cum Romani ,

morii femper fuerit , quod ubicumque gentium pulcher-

rimum effet atque laudabile y id magis ac magis imi-
tatione honeftare Hsc ille. Ex quibus illud etiam
.

falfum effe convincitur quod aliqui memorize prodi-

dcrunt, Boethium omnia, non pleraquc, relegatum
fcripfifle. Ad confulatum autcm juvenis pervcnit fa*
vore prncipum civitatis. puerum cnim a patre re-
 ,

BoETHii Vita. xli

lum curandum fufceperant , quod &

antiqua Man*
iiiTorquati familia prognatum fcirent, novam &
Anicii proavi indolem perfpelam in ipfo haberenr.
Primo ejus confulatu , rex Hunnorum Italise O-&
doacer, Phoeba Rugorum duce vifto captoque poti-
tus cft, ficuti Caflodorus tradit ; qui bis folum ,
cum Symmacho femel, ipfum in confulibus nomi-
nit. Non folum autem dignitatem hanc ipfe adc-
ptus eli, fcd duos etiam filios fuos, quod numquam
antea contigerat , confules eodem tempore vidit >
Patricium & Hypatium Anno ilio Boethius in cu-
.

ria Theodoricum tum primum Romam accerfitum

S. P. Q. R. nomine, magna facundia laudavit, & in
circo duorum confulum mcdius triumphale convivi-
um multitudini exhibuit. Coliegam in ultimo con-
fulatu Symmachum focerum habuit ; cum quo ma-
giftratum ita geffit, ut commune bonum privatis a*
micitiis prseferret. Accidit ut Paullini confularis o-
pes regii fatellites appeterent : hominem ingenue
tutatus eft. Albinum falfo Cyprianus accufavit in- :

nocentem confularem virum oftendit. Acerba fames

Campaniam urgebat , & acerbiorem comtionem
Tyranni procuratores indixerant: eam exigi conful
non fuftinuit Triguillam quoque regis domus prz-
.

pofitum multoties ab injuria dejecit, & Conigaftura

fortunas optimi cujiifque infelantem compefcuit ,
Hifce rebus fa6lum efl ut regis indignationem incur-
reret, perditorumqae delationibus in exlilium pelle-
-rctur. Accufationis fumma l^c fjit : Quod fenatum
Izfx majeftatis accufatururfi prohibuerit ; quod ad
Anaftalium imperatorem literas miferit de recupo-
randa libertate. iDeJatores, perditis moribus homi-
nes tres exftiterunt; Gaudentius &
Opilio, tunc oU
innumeras fraudes exfilio damnati , Bafiliufque pri-
dcm a procuratione domus regise dejeflus, obasratuf-
q^uc plurimum . Purgaflfet facile Severinus objcta
crimi-
 Klii BoETHii Vita.
crimina , Ci coram delatores arguendi facultas fibi a
Thcodorico data fuiflef. Sed vel iratus oblatam fi-
bi ultionis occafionem amittere, vel improbus a f
cxcitatam calumniam diflblvere noluit, Abfens ita-
<jue vir, & innocens, &grandis natu Boethius ,
malorum confpiratione relegatus eft ; nec a bonis in
patria retentus, Ticinum feceffit, urbem in Infubri-
bus pofitam , &
fibi a tyranno praefcriptam In .

quam fimul atque venit, quo pofteris etiam inno-

centiam fuam cognitam faceret, pulcherrimum il-
lud de Confolatione volumen, Ciceronem imitatus,
confcripfit Nam ficut ille , quo filise defiderium Ic-
.

varet, de animorum immortaiitatc difceptans, Tul-

liani fupervivere monftrat : ita Severinus de falfo &
vero bono, deque providentia difputat, &
omnia
voluntatc divina mortalibus evenire declarat. Ve-
runi in eo opere Cicero Carmen non attigit, Boe-
thius utramque orationem admifcet, atque ita ad-
mifcet, ut facile unicuique oftendat, ingenium (ibi,
quicquid tentaffet, numquam defuiffc. Sed quid na-
turali Philofophia difficilius? quid Dialelica fpino-
fius? at utramque difciplinam
fic oratione fua per-

vagatus ut abditiflma quasque cuivis pronit

ed:,
reddiderit. Ncque vero feleftum unum aliquod ar-
gumentum oratione confelatus eft, fed Philofophiae
penetralia ingrefTus, ea Latinis hominibus primus
referavitqux princeps Ariftoteles de induftria plu-
ribus occultaverat Qua in re optimos quofque con-
.

fuluit: Theophraflum dico, Eudemum, Androni-

cum , Afpafium , Herminum , Alexandrum , Syria-
num, Porphyriuni, Themiftium ; de quorum fen-
tentiis, tamquam honorarius arbiter , dijudicat.
Atteftatur hoc expofitio in librum Ariflotelis de
Enuntiatione, tam prima duobus , quam fecunda
fex libris abfoluta; in quorum tertio cum de tri-
bus contingentiura modis fc melius fcripfiire dicat
in
 BoETHii Vita* HI
xlli

m libris Phyficis, fufpicandum reliquit, f Natu-

ralem quoque Philofophiam enuclealle. Verum ha*
tenus tam hi defiderantur commentarii, licer fue*-
rint Tarvifium hinc nuper afportati , quam illi quo
in Analyticen &
Topicen emifit. Siquidem hos &
ipfe citar, & in Topica Ciceronis feptem libros a
f confedos proftetur, opus varium, difficile, eru
dirum, nec a quoquam anrea quam a Viftorino
fruftra renraram. Platonis Dialogos ipfe Latinos fa-
turum f recepir , faftos Caffiodorus afleverar Mi- .

rarer quomodo tanta prseftare potuerit, nifi divina

illa inlibrum Ariftotelis de Interpretatione com-
mentaria biennio fcirem ab eo confela: quod tem-
pus vix evolvendis tot expofitoribus fatis fuifTe vi-
detur , nedum eorum fententiis plerumque contro-
vcrfis, & dijudicandis, & eligendis, & accommo-
dandis Inter Peripateticos enim Celebris ed ferme
.

nuilus qui in hunc librum non fcripferit: quod &

magnopere quidcm neceffarius fit, & multa doftri-
na refertus , fed acumine fententiarum & verborum
brevitate perobfcurus, Commenrabatur autem hzc
quo tempore Theodoricus fuperatis Alpibus Clodo-
vejum Ibcerum Francorum regem ingenti prosilo pro-
fligavit Ceterum Severinus non tantum in interpre-
.

tando & exponendo Arinotele verfatus eft, fed plera-

que tiam ipfe veluti procreavit. Horum in numero
funt pulcherrimi illi quatuor de Differeatiis Topicis
libri , quibus Dialedicos locos a Rhetoricis dirimit ;
& totidem alii de utroque Syllogifmo , item de Divifio-
ne & Definitione finguli Nam qui ad Syllogifmos Ca-
.

tegoricos introduflorius infcribitur, titulum fubor-

natum habet, cum libri Ariftotelis de Enuntiario-
ne vel breviarium fir, ut ipfe appellat, vei certe
idem quod primus de Categoricis Syllogifmis O- .

pus quoque de Scholaftica difciplina, non titulum

modoj fed & elocutionem & inventionem menti-
tur:
 xlv BoETkii Vita.
tur: alitcr enim Boethius fcripfifTet fi ea de re
fcribere voluiflet. Scd ipfum mittamus, ac de Heb-
domadibus aliquid potius in medium afferamus.
Sunt autem Hebdomades opera feptem partibus di-
fkibuta; ficuti decem libris Decades, & novem En-
neades. Hebdomadas Varr primus infcripfit^ dein-
4e hic ipfe: ex quibus libellus de Subftantiae bone,
& alius de Unitate & uno fumtus eft ; reliqua aut
edita non funt, quod ea fibi, ut fignifcare vidc-
tur, commentatus eflet, aut ad nos ufque non per-
venerunt. Hebdomadas juvenis compofuit, velut
& de duabus naturis &
una perfona Christi.
Hoc ut ita exiflimem , ejus verba faciunt Epifcopus^
:

inquit , fcriptor epiflota tamquam valde neceffarium

cum preterire noluiffet , e duobus naturis ChristuM
confifiere , &
in d u bus tequaliter , Catholicos credere ^
novitate diSii peronifus ^ meditabar omnes animo qute-^
ftiones. Decretum hoc fuerat Concilio Chalcedone
celebrato, illucque Leo Romanus Epifcopus vene*
rat: cujus epiftola Romam mifla, cum poftea ni*
tentibus acephalis condemnatum jam dogma revo-
care, pluribus convocatis Romse legeretur, nec fa-
tis jam quid dccerneret intelligcretur, anfam Boe-
thio dedit eum librum componendi contra Nefto-
rium , qui duabus naturis perfonas totidem adjunge-
bat & Eutychctem , qui unicam naturam & per-
,

fonam tuebatur. Ergo fi quis ab Imperatore Leo-

ne, qui rejeflam fub Martiano Neftorii & Eutyche-
tis opinionem fovebat, ad Jufiinum ufque fupputec
annos , paullo minus quinquaginta deprehcndet ;
quibus de Boethii vita detralis, prima juventutis
tempora reiinquentur Verum haec ut libuerit quif-
.

que accipiat; illud certe non admittendum conten-

derim , Boethium morte prsventum Muficam non
abfolvifle. Nam quod objiciunt aliqui , titulos eo-
rum quae defunt adhuQ fuperefTe, id nos in contrae
riam
 BoETHii Vita. xlr

Tam fententiam potius trahit, abfurdum effe exi

flimantes, nondum confcriptis rebus velie nomen
imponere. Quod fi quid imperfelum Severinus re-
liquir, id ipfeTheologiam fuifle cenfuerim : fatis
enim fuperque Philofophiam illuftraverat. Itaque
divina reftabant: & jam multum procefTerat, Au-
guftinum fecutus, ut ipfe de Trinitate ad Symma-
chum fcribens affirmat: Vobis ^ in(\miinfpiciendum
^

eft^ an ex beati Augujtni fcrptis [emina rationum in

nos venientia fruBus aliquos intuerint Ex qui bus
.

illud etiam conjicere poflumus, cur nono demum

anno Theodoricus Severinum & Symmachum ne-
carit: an quia fenex in opinionem Arii defecit, &
inimicus adeo Catholicis evafic, ut eorum tempia
diruere in Italia voluerit, fi Juftinus Arianos in
Afia non reflitueret Propugnatores autem fani dog-
.

matis cum alias femper, tum precipue co tempo-

re, Boethius & Symmachus exftiterunt. Quamob-
rem tyrarinus conjeftos in carcerem obtruncari jul-
fit . Ticini incolse femper a majoribus traditum
conftanter aflevcrant, Severinum, cum regius fpi-
culator letale vulnus intuliffet, utraque manu di-
vulfum caput fuftinuifTe, interrogatumque a quo-
nam fc percuflum exiflimaret. Ab impiis , rcfpon-
diffe; atque ita cum in vicinum templum veniffet,
& flexis genibus ante altare facra percepiffet, pofl
paullum exfpiraffe. Exftinlus divinos honores a no-
tris confecutus eft , quod pr Catholicis contra perfi-
diam Arii mortem fuftinuerit. Sunt qui fcribant, i-
pfum antea Ravennam accerfitum, ptcetorioque regis
praepofitum , mox cum aliquot fenatoribus occifum :
quod Symmacho potius convenire videtur. Turris
enim lateritio lapide fabrefafta etiamnum Ticini
monftratur, Boethii carceri fepulcrumque ejus in
de beati Auguftini vifitur , qua parte in adytum
templi afccnfus incipit, hoc Epitaphio incifum:
Mete-
 . ^

xlvi BoETHii Vita.

Moecnia & Latta lingua clarjfimus, " qui
Conful eram, hc perii ^ miffus in exfilium.
JE"? quia mors rapuit , probitas me vexit ad auras .

En nunc fama viget maxima , vivet opus .

Circumfertur & aliud Elogium, quo fepulcrum
e>us exornabatur antequam illic a Luitprando Lon-
gobardorum rege collocaretur. Ipfum, quia paucis
multa continet adejus vitam facientia, fubjunximus :
Ecce Bothus adeft in c^lo magnus ^ * omni
PerfpeHus mundo ^ mirus habendus homo.
^ui Theodorico regi delatus iniquo^
Ticini fentum duxit in ex/ilio .
In qua f mxftum folans dedit urbe libellum ;
Pofl iftus gladio , exiit e medio
Hg finis viri clarifllmi fuit, qui facundia, pro:
bitate, doclrina, purimum excelluit : ultimus o-
mnium qui ex antiquis Romanis aliquid literarum
monumentis confecrarint; primus omnium qui Ari-
flotelicam difciplinam Latinis literis illuftrare coe-
perint ; tanrec apud pofteros auftoritatis , ut ab ejus
fententiis nulla ferme ft provocatio . Hujus morte
magnam rem amifimus, & fruftra a multis poftea
tentatam, Platonis & Ariftotelis concordiam, quam
utriufque Philofophis peritigli mus & poUicitus fue-
rat, & nifi vitam eripuiflTent improbi, pratftare fo-
lus potuiffet. Uitio tamenpaullo poft infecuta eftdi-
vinitus. Nam coenanti Theodorico cum pifcis caput
illatum efTet, vifus eft fibi rex in eo videre Symma-
chi faciem inferius labrum mordicus apprehenden-
tem , torvifque oculis fubinde minitantem eo fpc-.

ftaculo confternatus tyrannus in morbum incidit, &

fimulatque quod viderat id f vidiffe confeffus eft,
exfpiravit. Iftu fanguinis mortuum fui divulgarunt:
verum Amalifuenta rei confcia, cum in regno fuc-
ceffifret, patris ada contra jus & fas decreta refci-
dit j& Severini ac Symmachi bona in fifcum red-
 BOETHII VlT xlvi

afl:a , eorum liberis reflituit , paucis annis antea

quam Beiifarius a Juftiniano milTus, Italia Gothos
omnes expulit . Porro Bocthii
multi fuerunt : pri-
mus Stoicus, de quo mentionem facit Diogenes ia
Zenonis vita: fecundus Epicureus, quem Plutarchus
in Conviviis introducit tertius Cretenfis, Ariflotc
:

iis ftudiofus, & vir confularis, a Galeno celebra-

tus. Praster hos alii duo fuerunt & Philofophi am-
bo & Peripatetici j unus hic ipfe, de quo fatis jam
dilum eft, Patricius Romanus alter GrzEcus
; &
antiquior, quem &
hic ipfe in Porphyrio, Am- &
monius atque Simplicius ut Ariflotelis interpretem
agnofcunt. Fuerunt itidem &
duo Symmachi, ma-
gnai in literis exiflimationis uterque : primus Gra
tiani &
Valentiniani temporibus; fecundus Zenonis
& Anaflafii. Illius epiftolas circumferuntur, crebra-
que de eo in Macrobii Saturnalibus mentio habe-
tur. Hujus nihil quidem exftat, fed, ut Boethii te-
ilimonium praeteream , Prifcianus Csfarienfis de
ponderibus fcribens, (c eum laudat, ut omnes o-
mnium difciplinarum apices confecutus vider.etur.

JL^^.

QVE'
 ,

xlviii

QUIDAM CL. VIROR. DE

BOETHIO TESTIMONIA.
CeYardus Jo. Vojfius de Poetis Latinis cap, v.

Quibus temporibus in Oriente Zeno, pofleaquc

Anaftafms, in Italia Odoacer, &
exinde Theodcri-
cuj rcxit, claruit Anicius Manlius Boethius Scvcri-
nus, vir Latine &
Grasce doftiffimus, in omnidifci-
plinarum genere excellcns, quoque Roma a Varronis
temporibus non habuerit undccumque docliorem .

Quantum idem Carmine valuerit,oftendunt libri V.

de Confolatione Philofophia; , quos cxful Ticini feri-
pfit. Omnino nihii in pocfi venuftius habuit vel
illud vum, vel ctiam quod proximc antecelfit.

Cuilielmus Cave ScriptoYunt EccleJtaflcoYum

Hijoria Literaa pag. 521.

Et quidem Boethium clam literas ad Graecos mifif-

fc atque Urbcm
, &
fenatum ex impiis Theodorici ma*
nibus eripere , &
Grscorum defenfioni fubdcre cona-
tum , aperte tradit antiquusadmodum Prologus literis
Saxonicis fcriptus , libris de Confolatione Philofophia
praemiflus, quem ex vetcrrimo Codice Bibliotheca:
Ambrofianae apud Mediolanenfes effert CI. Mabillon.
Itin. Ital. pag. 221.
De V. Confolationis Philofo-
phisB libris hasc habet vetuftifllmus ille Prologus cu-
jus fupra ex Mabillonio mentionem fecimus: Pofl-
quam a rege reus majeflatis conviSius efl , fujftis ejl re-
tYueii in caYceYem ; in quo repofitus hos libYos peY faty^
vam edidit ; imitatus videlicet MaYtianum Peiicem C^-
pellam , qui primus (ibYos de Nuptiis Philologiit ^
MeYcuYii eadem fpecie po'matis confcYpfeYat . Sed ifle
hnge nobilioYe mateYia facundia pYtecelUt ; quippe nec
Tullio imparjity ncc VYgilio iti metro infsrior floruit
EX.
 il

EXCERPTA EX
JO. ALBERTI
F A B R I C I I
BiBLioTHE^ Latina
LIB, III. CAP. XV, AD
SEVERINUM BOETHIUM
SPECTANTIA.
Boethii atas Libri de Confolatione Philofophite
. i. 2. .

Sacri argumenti [cripta 5 Alia 4. Boethii operum

. . .

editiones ibidem . Liber de Difciplina Scholarium Boe-

.

thio male tributus 5. S cripta Boethii deperdita. 6.

.

I. Anicius Manlius Torquatus Se-

VERINUS BoETHius, {a) Romanus fcriptor ,

Chriftianus feculo pofl C H r s t u m natum fexto

, i

d ine-

( a. ) Alti Boethii in veterum monumentis celebrati colli'

guntur a Bifciola j.Horarum Subfecivarum cap. j.
lib.
quibus adfici flures fojjtint ( i ) Boethui piBor apud
.

Plin. ( Boethus Tarfenfis poeta de quo Strabo lib. 14.

2 )

( 3 ) Boethus Stoicus Ciceroni

memoratus . ( 4 ) Boithui
Peripateticut Sidonius Strabonis (T\jlJ.(^irr\rr\g , Diodori
Sidonii fra ter ^ tefle eodem Strabone lib. i^. ( 5 ) Aliuf
Boethus Peripateticut f^ir Confularis , Galeni qui &
libros fili quofdam dicavit amicus. {6) Boethus pra^
<,

ftSius pretorio fub ralentiniano IL occifus tefte Caffio-

doro in Chron. tS" Paullo Diacono lib. 15. (7) Boethus
Platonicus au^ior lexici duplicis in Platonem de quo
Pho>
 .

1 Testimonia.
ineunte, fummis honoribus fun^us, cum Theodo-
rici Gothorum regis tyrannidem impedige conatus
eifet , Ticinum in exfilium miflus eft, cujus rei
Theodulfus (^) Aurclianenfis meminit his verbis :
Ipfe Severinus magna ejl dejeflus ab urbe
Conful Romana clarus ab arce procul .

Ticini cum fecero {e) in carcerem detrufus poft-

quam paulJo fupra femeflris fpatium in eo vitam
pro-
Photius cod, 154. feq. (8) ^ulfinur Boethius ^ Epijco-
pus PiSavienfis circa A. C. 830. qui fcriffit de vita
&reliquiis Juniani Nobiliacenfts.

(b) Lib. 4. carmi num pag. 221. edit. Sirmondi Adde .

Paullum Diaconum lib. 17. dT excerpta antiqui auSfo-

ris , qu cum Ammiano edidit P^aleftus Gerberti Epi-
.

fcopi Epigramma in Jiatuam Boethii ab Ottone 777. po-

lib. 2. Pomatiorum veterum a Pithaeo colleo'
fitam
rumpag. 55.
(e) Uxor quoque Elpis Boethium in exfilium comitata
ej , ut confiat ex ejuf Epitaphio , quod affert Gyraldus
Dial. 5. de Poetis , ubi illam literarum &
Potices lau-
de celebratam fuijje ofiendit ex duobus ejus qui exfiant
hjfmnis in Apoflolos non vulgari fiilo , quorum unus
incipit: Aurea lucei alter vero: Felix peroTines. Ce-
terum in carcere Boetbius libros de Confolatione fcripfif-
fe traditur , vefut aliis quoque contigit eruditis , car-
cere pr Mufeo uti , cujus rei exempla habes in frigno-
ni Marcimi T. i. Mifc. literar. p. 185. feq. & in A-
ilis eruditor. 1693. pag. 3/J5. Quid vero in mentem ve-
nit H. Ghreano , ut praf. ad Boethii opera fu/picare
tur , Confolationem non ipfius Boethii effe ? Atqui fi
quaeras , inquit in praf. Operibus Boethii pramiffa ad
Fuggerum , quem au^arem ejus operis putem , haud faci-
le dixerimiconjec\ura tamen haud exis;ua colligimus fuif-
fe aliquem non indoftum, aut aliquot potius doftos
qui in gratiam optimi Viri , hujufmodi lameAtatio-
nem inftituerint, velut funebre folatium injufte caefo.
Katn Boethium haudquaquam tam flupidum fuiiTe
putandum eft , cum in carcere dctineretur, ut tyran-
tc9 ioiurie meminiiTe tam importune volueiit
 . .

ESTIMONIA. n
produxifTet, petens folatium a phiIorophia& lite*
ris, A. Cr
524. jufTu ejufdem Theodorici ed inter*
felus. Vir utraque lingua doftiflmus , verfuum
quos compofuit ruavifTima gravitate paucis compa-
randus , &
in omni philofophise genere exceilens.
II. Exftant ejus
De ConfoUtione Philofophce lib. F. (^) clegantif-
fimi, fbluta partim oratione , partim verfibus (e-)
fcripti. Hos Anglofaxonice quondam liberiore para*
phrafi tranftulerat iElfridus rex , qui obiit Anno
Christi po6. Prodiit iila translatio e Francifci
Junii apographo cura Chriftophori Rawlinfon, Col*
legii Reginae Socii .Oxon. i6p8. 4. GY(ece vertit
PlanudeSj ex cujus interpretarione nonnulla pro-
fer Lambecius lib. 7. commentar, de Bibl. Vin-
dobonenfi p. 145. feq. Hebrakam verfionem R. Sa-
niuelis Ben Banfchat ( p'^^JIi Banaflv.m vocat Bar-
toloccius T. I. Bibl. Rabbinic. p. 505. in Vatica-
na MStum haberi teftatus ) memorar Hottingerus
Bibl. Orientai, pag. 28. Omitto 7r^//V/7j-\ translatio*

nes , Anfelmi Tanfi. Venetiis 153 1. Ludovici

j,

Dominici, elaboratam jufili Cofmi I. Magni E-

truriae Ducis , hortatuque Caroli V. Imperato-
,, ris Fiorenti^ apud Laurentium Torrentinum
.

di 1550.
( )d In diffidi Regis vey/tone non in quinque libros ,
fed capita 42. hoc optifculum diftinguitur , ut dijin"
iia in libros fortajje non fit ab ipfo Boethio . Cortfer
Gdldajum ad PaYteneticos veteres
{z) In metris Boethius fere femper imitatur & exprimit
Senecs Tragaedias , ut Sitzjnannus in Epijla ad Put"
fchium tejetur , nullum fere ejje ver fura in Boethio qui
non e Seneca defumtus videatur, Gaddio quidem judice
T. I. de fcriptoribus non Ecclefajiicis p. 106. unum-
quemque Platonis Dialogum feorfim fuperat , et/i omni-
bus e/US Diahgis conjunSiim fumtis debet concedere.
^d ridiculum mihi videtur Qaddii judicium


lil Testimonia.
1550 in S. Cofmi Bartholi Patricii Fiorentini.
ibidem 1551. 8. necnon Benedici Varchi, con-
fedas nutu ejufdem Cofmi Medices. ibid. 1551.
4. & 1584. 12. cum notis marginalibus Roberti
Titii tandemque Th. Tamburini
. Panormi . .

5, 1657. 12. ^^ Anglicani (f) Mich. Walpolns ,

Cermanicas y Belgicafque^ &
Callkas ^ five editas il-
las , five ineditam Jo. Clopineili , cujus fpecimen
cxftat in Verderii BibJ. Gallica pag. 676. Hi- &
fpanicas Antonii de Genebrada , Alberti de Agrayo ^
& Auguftini Lopefii , qui notas addidit Pinci .

I5p8. fol. &

1604. Petri de Allineo MSS. commen-
tariorum in hos libros meminit Jo. Launojus Tom.
2. Hiftor. Academ. Navarr. p. 47P. Prodiit hoc o-
pufcuium Boethii cum Jodoci Badii Afcenfii notis
Parif. 1502. 4. cum commentario Thomas (g) A-
quinatis Norimberga per Antonium Coburgcr
1475. fol. &
1476. Prid. Id. Novem.
ibid. &
Pinarolii per Jacobum de Rubeis. 1479. fol. 8.
Kal. Non. Ven. 1479. per Jo. de Forlivio, fol. Col.
1481. per Jo. Koelhoff de Lubeck. fol. die xxv.
Maji. &
per eumdem 1482. 1488. ibid. in & &
,, 4. 1494. &
Gallice ex verf. Jo. de Meun. Lugd.
148^. per Gulielmum le Roy. fol. De Confol.
Philofoph. cum D. Thomse Aquinatis comment.
& de Difciplina Scholarium . Lovanii 1484. &
(f) Elifabetham quoque Angli C feginam hos Boethii de
Confolatione Philofophia libros Anglice vertijfe tejiatur
[^ojjus in dedicatione Ariftarcbi , <X ante Fojjium Cam-
bdenus . emulati Boethium funt Bernhardus Silvefier
de planBu anima ^
* Alanus de Infulis de univerjita-
te Mundi .

(g) Re6iius Tboms Anglico tribuitur hic comment arius

l^ide Renati f^allini notas pag. 60. Nicolai Traves An-
glici Ord. Predica t or. glojfulas memorat Labbeus Bibl,
MSS, pag, 276. Confer Reterei Glojfas editas a Barthio
Ll^L IO. Adverfar,
 .

Testimonia/ lin

,^ 1485. per Jo. de Weftphalia, fol. Gandavi 1485.

fol. Belgice. Vide Orland. de Origine Typograph.
pag. 2pp. Lovan. 1487. fol. Lugd. 15 14. 4.
& Inter Dofloris Angelici opera , T. 18. Veneta?
& Antw. edirionis. Cum commentariis Jo. Mur-
mellit &
Rodulphi Agricola^ Daventrias 4. inter &
alia Boethii opera Bafil. 1546. 1570. fok Praeterea e
recenfione Theodori Pulmanm^ Antw. 1562. 1580.
12. &cum animadverfionibus Jo. Bemartii Antw.
1607. 8. &
eodem anno eademque forma Hanoviae
cum obfervationibus eximiis Theodori Stzmanni &
Pulmanni libro de metris Boethianis. Porro ex P.
Bertii recenfone, prasmiffa prolixa de Boethio cjuf-
que fcriptis prsfatione Lugdun. Bat. 1655. 24. Ea-
dem praefatio prsfixa legitur editioni cum notis Sit-
zmanni, & variorum , vulgatse ibid. 171. 8. Deni-
que in ufum Delphini illuftravit P. Callyus Parif.
1680. 4. ReTatus quoque Fallinus elegantem libro-
rum de Confol. Philofophias editionem cum erudi*
tis notis in lucem mifit Lugd. Bat. 156. 8.
III. Ab eodem illis fubjeda funt fimiliter illu-
flrata hscce facra Boethii opufcula :

1. Quod Trinhas fit unus Deus ^non tres Dt ^

ad Q. Aurelium Memmium Symmachum , focerum.
Hunc libellum non minus quam Confolationem di-
citur Boethius in carcere confcripAfTe Commenta-
.

rius qui in hunc librum exftat fub Bed<s nomine ,

Tomo Vili. Operum Beda; p. p25.feq. Gilberti for-
te Porretani eft, ut fufpicabatur Vafquefius. Bedae
fuppofitum efle notat W. E. Tenzelius diifertatione
de Symbolo Athanafii pag. 68. feq. Et alius eft Por-
retani in hunc librum commentarius quem in Boe-
thii operibus Bafileenfes ediderunt.
2. Quod Pater , Filius , & Spiri tus SanBus de di-
vnitate non fubjianttaliter pr<fdtcentur ^ li ber ad Joan^
nem Diaconum Romanum
z Z' An
 .

lv Testimonia.
^. Ah omne quod e/?, bonum fit ^ cum non Jtnt fu-
Jantialia bona. Hic liber cum duobus^rzcedentibus
in ilio de duabus Naturis, exftat in editionibus Ba-
fileenfibus operum Boethii , adjundos habens Gii-
berti Ponetani Epifcopi Piavienfis ( A. 154. Ci
denati ) commentarios Infcribuntur autem libri
.

quatuoY de Trinitate Videnda etiam Angeli Roc-

.

Apologia contra Lauren-

chse Epifcopi Tagaftenfis
tium Vallam pr Boethio, de perfonis divinis, Ve-
net. 1576. edita cum ejufdem obfervationibus in fex
libros Elegantiarum ejufdem Laurentii
4. Tidei confejjio five brevis inflitutio Religionis Cri"
fliante Hanc primus Vallinus in lucem protulit.,
.

5. Adverfus JEutychen ^
Neftorittm de duabus na-
turis <& una perfona C H R i s T I liber ad Joannem
Ecclefiae Romana^ Diaconum Repetita horum o-
.

mnium hafenus memoratorum Boethii fcriptorum

editio cum Vallini &
ad libros de Confolatione,
Variorum notis ,
praemifTaque prsefatione Bertii .

Z,ugd. Bat. 1671. 8.

IV. Exftant prasterea Boethii de unitate uno &
libellus, &
de Arithmetica libri IL ad Patricium
Symmachum , e Nicomacho Gerafeno maxime ex-
preffi. Libri primi capita in aliis editionibus 27.
in aliis funt 52. Similiter liber fecundus in 41. aliis
in 54. capitula diflingi^itur. Videtur eos emendafle
olim Adalgadus, ut colligis e Lupi Ferrarienfis E-
piftola 8. Ex ejufdem Epiflola quinta videbis, eum
libris Boethii in capitula diftindis ufum fuifTe. Se-
paratim excufi funt cum Commentario Girardi Rufi^
Parif. apud Simonem Colineum 1521. fol. Hasc edi-
tio a viro-doto Frid. Lindenbrogio cum MS. colla-
ta, exftat in hac urbe Hamburgenfi inter libros Mu-
ficos Scholae S.Joannis. Boethii Arithmeticas fpecu-
lativsB compendium concinnatum a Jacobo Fabro,
prodiit Parif. 1553. 8.
2. De
 ,

Testimonia. Iv

Dff Mujtca fi ve Inftitutionh Muftca: (ut aulor

2.
ipfe V. . vocat ) libri qumque ^ ex mente Archytae
& aliorum Pythagoricorum , tum Ptolemaei etiam,
quem fecutus Boethius Arifioxenum fubinde repre-
hendit Caftigavit hos libros Henricus Glarea-
.

jius. Libri quarti caput tertium cum Variis Le-

lionibus Codicis. Seldeniani recenfuit Marcus Mei-
bomius V. C. T. 2. antiquas Mufics au^lorum ,
ante Ifagogem Alypii. Ephororum vero Lacedas-
moniorum iTpo8ii\(^fxx , quod Grxce , fed valde
corruptum, exftat lib. i. cap. i. iliuftrarunt mul-
ti , ut dixi Bibliot. Grzcx lib. g. cap. 11. pag.
zpo.
De Geometria libri IL ad eundem Patricium quem
Geometrarum exercitatiffimum vocat & utrarumque
literarum peritiffimum Hos libros recenfuit Nic.
.

Judecus, Venetus.
4. In Porphyrii Phos/iicis Ifagogen de predicabili bus
a ViBorino translatam Dialogi IL
5. In eamdem a f latine verfam expofitio fecunda
Itbris totidem. Perperam quinque numerantur in e-
ditionibus Bafileenfibus, in quibus liber primus in
tres, fecundus in duos efl divifus. At in editione
Parifienfi A. 15 11. liber primus clauditur his verbis:
Ouibus abfolutis modum voluminis terminabo ^ ut f-
cundi area libri differenti^e refervetur . Pro quo Baii-
ieenfes in extremo libri tertii excuderunt : ut quar-
ti area libri differenti/e refervetur,
6. In Categoria! Ariflotelis libri itidem duo, non
quatuor, ut in edit. Bafileenribus,qui pofteriorem li-
brum perperam in tres difcerpfere.
7. In librum Ariflotelis de interpretatione minorum
commentariorum libri IL Majorum Uve fecunda edi-
tionis libri VI.
8. Analyticorum Ariflotelis priorum & pofteriorum
BQSthio interprete libri IV.
d 4 p. In*
 . ,

Ivi Testimonia.
IntroduBo ad Categoricos Syllogtfmos
p.
De Syllogfmo Categorico libri IL de Hypoth^-^
10.
fico totidem, ad Syinmachum
11. De Divi/ione liber , ^
liber de Definitione ^
qui duo feparatim editiaSim. CoIineoParif. 1540.8.
12. TopicoYum Arijiotelisy Boethio interprete^ libri
Vili.
ij. Elenchoum Sophijicorum
ex ejufdem interpre-
IL Laudani Boethii fcripta Logica Caf*
tatione libri
fiodorus, Alanus pag. 56. Anti Claudiapi- &c.
14. 1/2 Topica Ciceroni! libri VI. ad Pat ricium
Rhetorcm Seorfim vulgati Lugd. 1556.4. M^minit
.

Lupus Ferrarienfis Epift. 16.

15. De Dijferentiis topicis fi ve localibus libri IV.
feorfim excufi a Sim. Coiineo Parif. 1541. 8. cu- &
rante Jo. Wegellino Augufls Vindel. 1604. 8. in qua
editione tresprioresquidem cum incerti au^oris non
tam metaphrafi quam fcholiis Crucis illuftrati exhi-
bentur, quartus latine tantum ad MSS. membranas
caftigatus occurrit. Ejufdem five Metaphrafeos five
Commentarii Graeci in codice 604. Regis Gallise ob-
vii meminit Labbeus Bibl. Nov. MSS. P.279.& 114.
lidem quatuor libri latine cum aliis Boethii fcriptis
ad Logicam difcipiinam fpetantibus ( przter illa
in Ciceronem ) prodiere Ven. 1559. fol. ex off. Val-
orif. & apud Henf. Steph. avum Parif. 151 o. 1511.
fol. recenfente Jacobo Fabro Srapulenfi Edita funt
.

junftim Boethii opera Vener. 1491. 1499. fol. cu<* &

rante Henr. Glareano, prsfixa vita Boethii a Julio
Martiano Rota fcripta, Bafil. 1546. &
1570. fol. In-
dicem fcriptorum a Boethio allegatorum dare me
memini lib. 5. Bibliothecs Grscas capite undecimo.
V. Libellum de DifcipUna Scholarium Boethio mi-
nus rede tribui communis hodie dotorum fententia
cft, licet fub Boethii nomine laudatur a Vincentio
Bellovaeenfi lib. i. Speculi do^rinalis capite ga
Fallun-
 . .

Testimonia. Ivii

Falluntur equidem qui cum Buleo in Hift. Acade-

misB Parifienfis illum tribuunt Joanni Scoto Erige-
112 , cui Chryfoflomi nomen tribuerunt iux setatis
homines: vel qui cum Labbeo putant efle fcetum
Dionyfii Carthufiani Nam diverfum longe opus eft
.

quod eodcm titulo fcripfit Dionyfius , qui ducentis

annis junior fuit Vincenti. Aliis, ut Lselio Bi-
fciolas T. 2. Hor. Subcefiv. lib. IX. cap. 2. verifimi
iiori conje(ftura refertur ad Petrum Blefenfem , vel
Hugonem Eterianum Sed Jacobus Thomafius pro-
.

grammate XXV. ex editione Coionienfi A. 150^.

ctocet, auftorem verum effe Thomam Brabantinum y
live Cantipratanum ^ qui clarus circa A. C. 1250.
libcUum fuum modeftias &
majoris auftoritatis cauf-
fa Boethio adfcripfit
VI. Plura alia Boethii fcripta periifTe dolendum
eft, de quibus fufe Bertius Certe omnes difcipli-
.

nas, latine expoftis Grscorum auftoribus optimis,

mirifice iiluftraverat vir iile maximus & eruditif-
fimus , ut vel ex Cafriodoro(^)conftat eju.s fummo
admiratore , de quo jam eft deinceps dicendum

(h) Cajftodorus lib. i. Favar. Epift. 45. ad Boethtum :

Translationibus tuis Pythagoras Muficus, Ptolemseus
Aftronomus leguntur Italis Nicolaus ( leg. Nicoma*
.

bus ) Arithmeticus , Geometricus Eucldes audiunrur

Aufoniis. Plato Theologus, Ariftoteles Logicus Qiii-
rinali voce difceptant. Mechanicum etiam Archime-
dem Latialem Siculis reddidifti , & quafcumque di-
fciplinas vel artes foecunda Gracia per fingulos viros
cdidit, te uno aurore patrio fermone Roma fufcepit.

^iS'^i'^
EO-
 . . .

Iviii Testimonia.
EORUMDEM
SUPPLEMENTO M.
In veteribus lapidibus & monumentis jam B o e-
T H I u s , jam B o E T I u s fcriptum invenitur , ut
notavit Sirmondus ad Ennodium pag. 31.
Boethius vir clariflimus &
illuftris, exconful or-
dinarius, &
patricius, cum Theodorici Gothorum
regis miniflrorum , Conigafti, Triguillas, aliorum-
que tyrannidem impedire conarus effet, Ticinum in
exfilium miflus eft.
Alius Boethins Primas Byzacenae in Africa pro-
vincisE, de quo Sirmondus ad Facundum T. II.
Opp. pag. 838.
E recentioribus memorandus Anfelmus Boe- &
thius , qui de lapidibus pretiofis fcripfit
Uxor Elpis Boethium in exQIium Gomitata efl,
ut conflat ex ejus Epitaphio , quod exftat Romae in
porticu S. Petri , affertque Gyraldus Dial. 5. de Poetis
Altera Boethii uxor imi Ruflidana (*) Symma-
chi , qui A. C. 485. conful fuit, filia, materque
plurimorum libetorum , e quibus duo filii , Q. Aur.
Anicius Symmachus, &
Anicius Maniius Severinus
Boethius confules fuere A. C. 522.
Theodoricum fuae in Boethium iniquitatis fero
de^

(

) De hac Julius Cafr Scaliger ita cecinit in He-
roinis . Pomatutn editionts Commeliniana anni
farte prima fag. 357.
i<5oo.
Scripta Severinus dum fpeftat conjugis, inqut :

Non memini : verum eft haec puto , noftra manus

, ,
Sin alia: unde , alils iftcognita, pondera mentis?
Hic meus efl animus: mens tamen ifta mea eft.
Dum loquitur ,loquitur flupidus : nec fallitur ufquam.
Quippe eadem fert mens corpora , fola , duo
 . . .

Testimonia. lix

deinde poenituit. Vide Procopium Lib. I. Hiftoriae

Gothicse.
Boethium una cum focero Tuo Symmacho fufte
capite truncatum fcribit au(flor vitse S. Solangise
T. II. Sanctorum Maji pag. 5P4. atque inde
A6:.
pingi caput fuum manu portantem. Vide etiam
quse notat Papebrochius T. 6. Maji pag. 704* feqq.
& Jo. Peringskiold ad vitam Theodorici pag. 566.
Epitaphium quo Eipis Boethii uxor ceiebratur,
hoc loco integrum apponete juvat ex Pr^fatione Re-
nati Vallini, quoniam iliud ineditionc Anni 1671.
cft omifTum.
Helpes diEia fui Sicul^e regionis alumna y
Q^am procul a patria conjugis egit amor.
J^o fine moeja ciies ^ nox anxia , flebilis hoi'a ^

Nec folum caro feci fpirtus unus erat

Lux mea non claufa ej tali remanente marito ;
Majorique anim^e parte fuperfles ero .

Porticibus facris jam nu/nc peregrina qtiiefco

Judicis (eterni tejificata thronum.
Ne qua manus bufum violet ^ nifi forte fugaiis
HiCC iterum cupiat 'pungere membra fuis
Ut thalami tumuUque comes nec morte revellar ;
Et focios vitx neEiat uterque cinis
In penultimo verfu male revellat legitur in In-
fcriptionibus Gruteri pag. MCLXVI. 6. De Boe-
thii Epitaphio, quod adhuc Papise five Ticini cer-
nitur, vide Joannis Peringskiold notas ad vitam
Theodorici a Jo. Cochleo Tcriptam pag. 557. Sto-
ckholmisE A. lpp. 4.
Boethii de Confolatione Hincmarus quoque Li-
brum memorar, non libros T. I. p. 211. de przde-
ftinat. contra Godefchalcum , &
T. II. pag. 62.
Quidam Catholicus * fapienti<e ac fcientitn multi poi-'
hfophus in quodayn fuo Libro , &c.
Barthi-us ad Claudian. p. 147. edit. ^rima; tefta-
tur
 Ix Testimonia.
tur, f ex Biblioth. Martisburgica accepifle MS.
Codicem Bocthii de Confolatione, in cujus ftatini
primo Carmine duo fmt verfus a ncmine ullo ha-
flenus vifi.
Gr^Eca Boethii verfione, quam Planudes adorna-
vit, MS. ex Bibliotheca Regis Chriftianiffimi Val-
linus quoque ufus efl. Illius Codex pulcherrimus
Grsco-Latinus Anno 1478. Patavii donatus Mona-
fterio S. Juftinas, fuit in Bibl. Cancellarii Seguierii,
Inter Germanicas Boethii, de Confolatione Philo-
fophiae verfiones non omittenda preclara illa Chrift.
Knorrii ad Rofenroth, quse, au(5loris nomine prae-
terito, Solisbaci A. 1667. 12. prodiit. De Gallica
inedita Jo. Ciopinelli ad Philippum IV. Gallis re-
gem, vide Sorellum Bibl. GallicE pag. 1^5. Etiarn
alteram Joannis de Cis, five de Cys, aut, ut alii,
de This, PoetSB antiqui Gallici, metaphrafin me-
morat Francifcus a Cruce pag. 216. Bibl. Galli-
C2B . Joannis de Meun , five Mehun , id. pag. 247.
Boethii imitatione Joannes Gerfon Cancellarius
Parifienfis lib.r0S IV. fcripfit de Confolatione Theo-
logis, qui leguntur T. I. Opp. cdit. novai a Lud.
Elia du Pin curata pag. 125. Galfridus etiam Chaw
cerus ad Boethii exemplum de Confolatione Philo-
fophis librum compofuit Anglice, foluta oratione,
ut refert Jo. Lelandus de Scriptoribus Britannicis
pag. 424.
Argumentum horum Boethii librorum eleganter
& fuccinde complexus eli Jo. Clericus V. C. T.
XVI. Bibl. SeleftsE pag. z^p. feq.
Prodieruntcum comnientario ThomiE Aquinatis
( five Thomas Anglici re(5:ius. confer Petri Callyi
prsEf. ad Boethium , ) Lugd. 1490. 4. atque cum
commentariis Raymundt Palafin Albienfis , didi
Valderici^ &c.
Commentarios Roberti Croshead , five Capitoni^ ^
&
 . .. ,

Testimokia. IxI

& Nic. Triveti memorar idem Lelandus de Script.

Britannicis
Prseterca excufi hi libelli Florentise A. i5ig. &
poft Theodor! Pulmanni emendationem denuo re-
cogniti ad vetuflilTmas inembranas Conrad. Ritter-
fhufii J. C. Lugd. Barav. apud Raphelengium loi.
forma minore.
In editione Boethii cum notis Variorum omiflaj
funt Sitzmanni & Vallini ( quod merito segre fert
J. Clericus T. i6. Bibl. Seled^ pag. 274. ) prae-
fationes .

Libellum Boethii quod Trnltas fit unus Deus ,

^ non tres Di ^ ex S. Auguftini de Trinitate li-
bris magnani partem concinnatus , & laudatus
Hincmaro T. I. pag. 460. 474.
Commentarius qui Bedse fertur editus nomine
Giiberti forte Porretani eft, vel potius 'Eadmundi
Albani , de quo Jo. Lelandus de Scriptoribus Bri-
tannicis pag. gi6. Boethii fui ^ cultoris c.tleflium re-
rum , libellum de Trinitate elegantem , confpicuum ,
fublimem illum , ejufmodi commentariorum genere il-
lufiravit , ut fi non eloquentia , interim tamen vel ma-
jeftate parem f Manlio ojenderit
Quod Pater ^ Filius, &
Spiritus SanBus de divi-
vitate non fubjiantialiter pnedicentur ^ Liber ad Joan-
nem , Diaconum Romanum, poftea inter Pontifices
Joannem I. Memorat Hincmarus Lib. quo trinam
Deitatem minus rede dici , contra Goderchalcum
difputat. T. I. pag. 460. jip.
Librum an omne quod ej , bonum (It , cum non
fiat fubjantialia bona ex Hebdomadibus fuis exem-
,

pio Varronis, ut par eft credere, ita infcriptis ,

gxcerpfiflfe f Boethius teftatur
Giiberti Porretani Commentarios in illum Boethii
libelium, five Libros IV. de Trinitate, conde-
mnatos eHe in Concilio Remenfi ab Eugenio III.
Anno
 . .. . . ,

Ixii Testimonia.
Anno Christi 1148. notat Baronius ad illuni
annum
Illuflris Leibnitzius prasf. ad iibrum quem edi-
dit , fub titulo EfTais de Theodice fur Ja bont
de Dieu, la libert. de T homme , T origine du &
mal Je fus chaYnt de /' ouvrage de Laurent Valla
:

cofitre Bocce ^ ^
de celui de Luther cantre Erafme ^
quoyque je viffe bien quils avoent befoin d^ adoucif-
fement
Boethii Fdei confeffio , five brevh njhutto reli"
gionis Cbrjantey memorata pridem ed Trithemio
fub Tir. Libri de Fide Han/: , inquit Labbeus
.

T. I. de Script. Ecclefiafticis p. 206. editioni pr-

xim<e cum non levi alquot SS. Patrum Ecclefi* &
flicorum traSiatorum manipulo paratam habebam^ [ed
gaudeo jam Vallnum preevenijfe
Adverfus Eutychen &
Neftorium de duabus natU"
ris ^ una perfona Christi, Liber ad Joannem
Ecclefiae Romanae Diaconum, poftca Papam &Mar-
tyrem ( memorar Hincmarus T. i. pag. 521. ) feri*
ptus occafione Epiftolx quam Epifcopi Orientales
A. C. 512. fcripierant ad Symmachum Epifcopum
RomsE, de Eutychianis motibus ,

Allegatur & Boethii Arithmetica ab Honorio

Augufodunenfi Lib. i. cap. ultimo de Philofophia
mundi
Boethii Arithmeticae fpecuIativsB Compendiumcon*
cinnatum a Jac. Fabro prodiit & Parif. 15 14. fol.
una cum aliis fcriptis, apud Henricum Stephan.
vum
De Geometra Libri IL e quibus pofterior podif^
morum^ ut vocat, notitiam^ five Gromaticam , tan^

Allegatur Boethii Commentarius fuper Porphy-

rium , ab Honorio Auguftodufienfi L. i. cap. XXL
de Philofophia mundi.
Libri

J
 ,. ,

Testimonia. kiii

Libri VI, /V; Topica Ciceronis occurrutit etiam ili

primo Tomo Operum Ciceronis cum Manutiorum

commenrariis editorum Venet. 1582. fol.
Boethii fententi^e edita; fune ab Henrico Ernftio
forma minore.
Libellum de Difciplina SchoUrium Colon. 1495. 4.
cum commentario pridem editum , Boethio minus
re<^e tribui , jam Murmellio animadverfum eft.
Opinionem Labbei qui illum Dionyfio Carthufiano
tnbuit, refellit etiam Papebrochius T. 6. Aft. San*
ftor. Maji pag. 706.
Vetelegi in eumdem Libellum Commentarius me*
moratur a Jo. Lelando pag. 560. de Scriptribus
Britannicis . Erant eo fxcuio , quemacimodum hoc &
quidem noflro , Boethii lucubrationes in magna gloria ,

quare Vetelego Boethiano ope-fit pretium vifum ej , e*

fus Libellum de Difciplina Scholajicorum commenta'-
riis in gratiam pubis illujrare Frequsns ejl in biblio*
,

thecis libellus ^ olim a multis curiofe leBus j at nunc

eloquentia eam excrevit foecunda in magnitudinem , ut
qualecumque opus fit blattas C^ tineas modo pafcat

IDEM FABRICIUS
Ih notis ad partem primam ejufdem capitis pag, 6^3
ubi de Marciano Cape/la agit .

In veterrimo MSto Bibl. Laurentianx , (*) ji-

bris Boethii de Confolatione PhilofophicE hic Pro-
logus prsmittitur tefle Jo. Mabillonio, qui dicitur
compofitus vel a Q. Fabio cof. ve! a Boethio ipfo
vel,
(
* ) Fide Guilielmi Cave de hoc , vel Jmillimo Prolo*
0 , tefiim&nium in httjus noftne editionis frolegome-
nis pag. xlviii. ubi ex Mabillonio eum Ambrofiant
}} Bibliothecx vindicat .
 Iiciv Testimonia.
vcl, quod eft vcrius, a quodatn Scotigcna. i. e.
difcipulo Boethii. Tempore Theodoricl regis infignis
au6ior Boethius clarut , qui virtute fua conful in Ur-
he fuit. Cum vero TheodoricKs rex voluit tyfannidem
exercere in Urbe ; ac bonos quofque in fenatu ned da-
ret , BoethiuT ejus dolos effugere gefliens , quippe qui
bonis omnibus necem parabat , videlicet clam literis ad
Urbem
Gfigcos mijfis nitebatur &
fenatum ex ejus im^
pis manibus eruere y &eorum fubdere defen/toni ; fed
poftquam a rege reus majeftatis conviHus eft , jujfus
eft retrudi in carcerem, in quo repojitus hos libros per
fatyram edidit , imitatus videlicet Martianura Fcli-
cem Capei lam, qui primus libros de Nuptiis Pbilo-
logi^ C^ Mercurii eadem fpecie poematis confcripferat .
Sed ifte ( Boethius ) longe nobiliore materia * facun-
dia pracellit , quippe qui nec Tullio impar fit , nec
Virgilio in metro inferior floruit

ANI-
 ANICII MANLII
TORQ^UATI SEVERINI
B O E T H I I
DE CONSOLATIONE
PHILOSOPHIiE
LIBRI QUINQUE.
 . , .

ANICII MANLII TORQUATI

SEVERINI BOETHII
DE CONSOLATIONE
P H I L-O SOPHIE
L I B E R L

M E T R U M I.

ARM I N A qui qaondam Judio flo'

rente peregi
Flebilis^ heuy mceflos cogor in^
ire modos
Ecce mihi lacerne diBant fcribenda
CamcfiiC 5
Et veris elegi fletibus ora ri-

gant.
5 Hai faltem nullus potuit pervincere terrofy
Ne noJYum comites profequerentm iter.
Gloria felicis olim viridifque juventa
Solatur mafti nunc mea fata fenis .
Venit enim properata malis inopina feneStts j
IO Et dolor tetatern jujfit inejje fuam
Intempeflivi funduntur vertice cani^
Et tremit effceto carpare laxa cutis

Mors hominum felix , qua f nec dulcil?us annt

Inferit , C^ njotjiis ftepe vacata venit .

A 2 E ben ,
 .

4 BOETHII DE CONSOL.
15 Eheu^ quam furda mferos averttur aure^
Et flentes oculot claudere fteva negat t
Dum levibus malefida bonts fortuna faveret ^
Vane caput trijis merferat bora meum .

Nunc quia fallacem mutavt nubila vultum ,

20 Protrahit ingratas impia vita moras,
S^d me felicem toties jaBaJis ^ amici?
Qui cecidit^ flabili nan erat ille gradu

PROSA L
dum mecum tacitus ipfe reputarem que-
H^ e
rimoniamque lacrimabileih ftili
gnarem, adftirifle mihi fupra verticem
officio
vifa eft
,

defi-
mu-
lier reverendi admodum vultus, oculis ardentihus,
& ultra communem hominum vaientiam perfpica-
cibus , vivido , atque inexhaufti vigoris ;
colore
quamvis piena foret , ut nullo modo no-
ita sevi
rtras crederetur aetatis : ftatura difcretionis ambiguae
Nam nunc quidem ad communem fefe hominum
menfuram cohibebat, nunc veropulfare cselum fum-
xni verticis cacumine videbatur : quse cum caput aU
tius extulifTet, ipfum etiam caelum penetrabat, re-
fpicientiumque hominum fruflrabatur intuitum. Ve-
ftcserant tenuiffmis flis, fubtili artificio, indiflb-
lubilique materia perfetae ; quas , uti poft eadem
prodente cognovi , fuis manibus ipfa texuerat
Quarum fpeciem, veluti fumofas imagines folet ,
qusdam negle(fta2 vetuflatis obduxerat. Ha-
caligo
rum in extremo margine II, in fupremo vero S
legebatur intextum . Atque
inter utrafque literas ,
a fcalarum modum gradus quidam infigniti vide-
,

bantur, quibus ab inferiore ad fuperius elementum

effet adfcenfus Eamdem tamen vcftem violentorum
.

quorumdam fciderant manus , & particulas quas

^uir<^ue potuit y abilulerant Et dextera quidem ejus

libeU
 ,

Philsoph LiB. t. 5

llbellos, fceptrum vero finiftra geftabat. Quae ubi

poticas Mufas vidit, noflro afiftentes toro, fleti*-
Dufque meis verba dilantes, commota pauilifper a ,

torvis infiammata luminibuS) Quis, inquit, hasfce^

nicas meretriculas ad hunc sgrum permifit accede-
re? quE dolores ejus non modo nuliis foverent rc-
mediis, verum dulcibus infuper alerent venenis^
Has funt enim quse infruduofis affeftuum fpinis u-
berem fruftibus rationis fegetem necant , hominum-
que mentes afTuefaciunt morbo , non liberant Ac .

fi quem profanum, uti vulgo folitum, nobis blandi-

tie veftrae detraherent, minus molelte ferendum pu-

tarem Nihil quippe in eo noftra^ operae Isderentur;

.

Hunc vero Eleaticis, atque Academicis ftudiis at*

tigiftis innutritum ? Sed abite potius , Sirenes ufqu
in exitium dulces , meifque eum Mufis curandum
fanandumque relinquite. His ille chorus increpi-
tus , dejecit humi mceflior vultum, confefTufque ru-
bore verecundiam , limen triflis excefTit . At ego ^

cujus acies lacrimis merfa caligarat, ne dignofcere

poflem, qusenam hzc eflet mulier tam imperiofae
auloritatis , obflupui , vifuque in terram defixo ^
quidnam deinceps eflet alura , exfpeiare tacitus
coepi. Tumilla propius acccdens, in extrema le*
fluii mei parte confedit, meumque intuens vultum
Iu6lu gravem , atque in humum moerore^ dejeflum
his verfibus de noflree mentis perturbatione con*
quefta eft*

M E T R U M II.

HE Mens
u )
^uam
hebet^
precipiti merfa profundo
& propria luce rcUBa ^
Tendit in externas ire tenebras y

Terrenis quoties flatibus acla

5 Qrefcit in immenfum noxia cura!
A j Hie
 . ,

BOETHII DE CONSOL.
Htc quondam c^lo liber aperto^
Suetus in atherios ire meatus ^
Qernebat rofei lumina folis ^
Vifebat gelida fider luna ^
IO Et quacumciufi- vagos flella recurfus
Exercet ^ varios flexa per orhes ^
Comprenfam numeris viior habebat
Quia etiam cauffas , unde fonava
F lumina follicitent aquora ponti ^
15 Qj*i^ volvat flabilem fpiritus orbem ^

Vel cur Hefperias fidus in undas

Cafurum rutilo furgat ab ortu :
^)uis veris placidas temperet horas ^
Ut terras rofeis fioribus ornet :
20 (^is dedit ut pieno fertilis anno
Autumnus gravidis influat uvis y

Rimari folitus ^ atque latentis

Natura varias reddere cauffas:
Nunc jacet effaeto lumine mentis y
25 Et preffus gravibus colla catenis y
Declivemque gerens pondere vultum ,
Cagitur, heul jolidam cernere terram

PROSA II.

potius tempus eft quam

SEd medicinae, inquit,
querela Tum vero
. totis in me intenta lumi-
nibus Tu ne es ille, ait, qui nou.ro quondam
:

lade nutritus, noftris educatus alimentis, in viri-

iis animi robur evaferas ? Atqui talia contulera-
mus arma, quas nifi prius abjecifTes, invida te fr-
mitate tuerentur. Agnofcifne me? Quid taces? pu-
dore an ftupore filuifli? mallem pudore; fed te, ut
video, ftupor opprefTr. Cumque me non modo ta-
citum, fed elinguem prorfus , mutumque vidifTet^
admovit pectori meo lenitcr manum , Et nihil , in*
quitj
 ,

Philosophie Lib. I.
7
Quit, periculi eft: communem
lethargum patitur,
illufarum mentium morbum. Sui paullifper oblitus
cfti recordabitur facile, fi quidem nos ante reco-
gnoverit. Quod ut pofTt, paullifper lumina ejus,
mortalium rerum nube caligantia , tergamus. Hxc
dixit, oculofque meos fletibus undantes, contrafta
in rugam vefte, ficcavit.

M E T R U M III.

TU Ne w" difcuffa liquerunt noEie tenebrie ,

Luminibufque prtor rediit vigor :
Ut cum precpiti glomerantur fider Coro ,
Nimboffque polus fteth imbribus ,
5 Sol latet , ac nondum aelo 'vementbus aftris ,
Defuper in terram nox funditur ;
Hanc fi Thre'icio Boreas emiffus ab antro
Vetberet , '' claufmn referet diem ,
Emicat, &
fubito vibratus lumine PhosbuSt
10 Mirantes oculos radiis ferit

PROSA III.

HAuD cseium
aliter triftitis
, &
nebulis difToIutis,
ad cognofcendam medicantis fa-
haufi

ciem mentem recepi. Itaque ubi in eam deduxi

oculos, intuitumque defxi, refpicio nutricem me-
am , in cujus ab adolefcentia laribus verfatus fue-
ram, Philofophiam Et quid, inquam, tu in has
.

exfilii noftri folitudines, o omnium magiflra virtu-

tum , fupero cardine deJapfa venirti ? an ut tu quo-
que mecum rea falfis criminationibus agiteris? An,
inquit illa, te, o aiumne, defererem , nec farcinam
quam mei nominis invidia fuftulifti, communicato
tecum labore partirer? Atqui Philofophi^ fas non
erat , incomitatum relinquere iter innocentis .

A 4 Meam
 ,

9 BO ETHI I DE eONS 1.

^Icam fcilicet criminationem vererer ? & quafi novi

aiiquicl acciderit , fic perhorrefcerem ? Nunc enim
primum cenfes apud improbos mores laceffitam peri*
cylis effe iapientiam ? Nonne apud veteres quoque,
ante noftri Platonis atatem , magnum faipe certaraen
cum ftultitisteraeritatecertavimus? eodemque fuper-
ftite,przceptor ejuiSocratesinjuflasviftoriam mortif
me adftante promeruit? Cujus hereditarem cum de-
inceps Epicureum vulgus , ac Stoicum , ceterique pr
fua quifque parte raptum ire molirentur, meque re-
clamantem, renitentemque , velut inpartem praedae,
trahcrent, veflem quam meis texueram manibus ,
difciderunt , abreptifque ab ea panniculis , totam
me fibi ceflfTe credentes, abiere. In quibus, quo-
niam quidam noflri habitus ve/ligia videbantur ,
meos efle familiares imprudentia rata , nonnullos
eorum profanae multitudinis errore pervertit. Quod
fi nec Anaxagorae fugam , nec Socratis venenum ,
iiec Zenonis tormenta , quoniam funt peregrina , no-
vizi, at Canios,at Senecas,atSoranos, quorum nec
pervetufla, nec incelebris memoria eft, fcire potui*
ii. Quos nihil aliud in cladem detraxit, nifi quod
noftris moribus inftituti, ftudiis improborum difT-
millimi videbantur. Itaque nihil eft quod admire-
re, fi in hoc vitae fal circumflanribus agitemurpro-
cellis, quibus hoc maxime propofitum efl, peffimis
difplicere. Quorum quidem tametfieft numerofus ex-
crcitus , fpernendus tamen efl: ; quoniam nullo duce
regitur, fed errore tantum temere, ac paffim lym*
phante raptatur . Qui fiquando contra nos aciem
ftruens valentior incubuerit, noftra quidem dux co-
pias fuas in arcem contrahit vero circa diri-
: illi

piendas inutiles farcinulas occupantur. At nos de-

fiiper irridemus , vilifTima rerum quseque rapieotes
fecuri totius furiofi tumultus , coque vallo muniti
quo graffanti flultitias adfpirare fas non Ut.
M E-
 , ,

pHILOSOPHIiE LlB. I.

METRUM IV.
QU I s Q u I s compofito ferenus avo ,
Fatum fub pedibus dedit fuperbum ^
Tortunamque titens utramque reBus y
IrrviElum potuit tenere vultum ;
5 Non illum rabies^ minaque ponti
Verfum fund'ttus excitantis te/um^
Nec rupth quoties vagus caminis
Torquet fumificos Vefevus ignes ^
Aut celfas [oliti ferire turres
IO Ardentis via fulminis movebit
Quid tantum mferi feros tyrannos
Mirantur fine viribus furentes?
Nec fperes aliquid y nec extimefcas :
JExarmaveris impotentis iram :
1$ At quifquis trepidus pavet y vel optat y
S^od non fit flabilis , fuique furis ,
Abjecit clypeum , locoque motus
Neiify qua valeat trahi y catenam

PROSA IV.
SEntisne, inquit, haec, atque animo illa-
buntur tuo? Efne ow; wpog Xupaiv? Quid fles ?
quid lacrimis manas? t^avSuy fxr ^u- v , S opc-
ram mcdicantis exfpeftas, opcrtet ut vulnus detegas
tuum. Tum ego coiledo in vires animo, Anne ad-
huc eget admonitiqne, nec per f fatis eminet for-
tuna in nos fsevientis afperitas? Nihiine te ipfa loci
facies movet? Hseccine eft bibliotheca quam certif-
fimam tibifedem noflris in Jaribus ipfa delegeras?
in qua raecum fsepe refidens, de divinarum huma-
narumque rerum fcientia differebas ? Talis habitus
talifque vultus era: cum tecum natura fecreta ri-
marer,
 ,

tO BOETMU DE CoNSOtV
ttiarer
, cum mihi fiderum vias radio defcribercs 9
cum mores noftros totiufque
, vita rationem ad
csleftis ordinis exemplar formares ? Haeccine prae-
mia referimus tibi obfequentes ? Atquc tu hanc
fententiam Platonis ore fanxifti , Beatas fore ref-
publicas , fi eas vel ftiidiofi fapientisE regerent ,
vel earum reftores ftudere fapienti^ contigiflTet .
Tu ejufdem viri ore hanc fapientibus capcffendae
reipublicae neceffariam cauflam elTe monuifti, ne
improbis flagitiofifque civibus urbium relila gu
bernacula , peftem bonis ac perniciem inferrent .
Hanc igitur autoritatem fecutus, quod a te inter
fecreta otia didiceram , transferre in aftum publi-
cx adminiftrationis optavi . Tu mihi , qui te&
fapientium mentibus inferuit Deus , eftis confcii ,
nullum me ad magiftratum , nifi commune bono-
rum omnium fludium, detulifle. Inde cum impro-
bis graves inexorabilefque difcordise, &
quod con-
fcientiae libertas habet, pr tuendo jure fpreta po-
tentiorum femper ofFenfio. Quoties ego Conigaftum
in imbecillis cujufque fortuns impetum facientem
obvius excepi.' Quoties Trigullam regiae praepofitum
domus ab incoepta, perpetrataque jam prorfus inju-
ria dejeci! Quoties miferos , quos infinitis calumniis
impunita Barbarorum femper avaritia vexabat, ob-
jela periculis auloritate protexi! Numquam me
ab iure ad injuriam quifquam detraxit. Provincia-
Jium fortuns tum privatis rapinis , tum publicis
veftigalibus peflumdari, non aliter, quam qui pa-
tiebantur, indolui. Cum acerb^e famis tempore gra-
vis atque inexplicabilis indicla coemtio profJigatura
inopia Campaniam provinciam videretur, certamen
adverfum prasfelum prastorii communis commodi ra-
tione fufcepi, rege cognofcente contendi, ne co-&
emtio cxigeretur evici . Paullinum confularem virura
cujus opes Palatini canes jam fpe atque ambitionc
devo-
 pHILOSOPHIiE LlB. I. IX

devorafTent, ab ipfis hiantium faucibus traxi. Ne

Albinum confularem virum prsejudicats accufatio-
nis pcena corriperet, odiis me Cypriani delatoris
oppofui. Satifne in me magnas videor exacervafle
difcordias? fed efle apud ceteros tutior debui, qui
mihi amore juftitias apud aulicos , quo magis
nihil
cfTem tutior, Quibus autem deferentibus
fervavi.
perculfi fumus? quorum Bafilius olim regio mini-
flerio depulfus, in delationem noftri nominis, alie-
ni seris neceffitate compulfus eft. Opilionem vero,
atque Gaudentium, cum ob injurias, atque multi-
plices fraudes ire in exfilium regia cenfura decre-
vifTet , cumque illi parere nolentes facrarum fele ^e*
dium defenfione tuerentur , compertumque id regi
foret, edixit, ut nifi intra prsefcriptum diem Ra-
venna urbe decederent , notis incigniti frontibus
pellerentur. Quid huic feveritati pofTe adflrui vide-
tur? Atqui eodcm die deferentibus eifdem , nominis
Quid igitur ? noftr^ ne artes
noftri delatio fufcepta efl .

ita meruerunt? an illos accufatores juftos fecit pras-

mifTa damnatio ? Itane nihil fortunam puduit, fimi-
nus accufatse innocenti^, at accufantium viiitatis?
At, cujus criminis arguimur, fummam qusris? fc-
natum d*icimur falvum effe voluifle Modum def- .

deras ? delatorem, ne documenta deferret, quibus

fenatum majeftatis reum faceret , impedfle crimi-
namur. Quid igitur, o magiftra, cenfes? inficiabi-
mur crimen, ne tibi pudori fimus? at volui, nec
umquam velie defmam Fatebimur ? . fed impedien-
di delatoris opera cefTabit. An optaffe illius ordi-
nis falutem nefas vocabo? ille quidem fuis de me
decretis, uti hoc nefas effet, effecerat. Sed fibi fem-
per mentiens imprudentia rerum, merita non pot-
immutare: nec mihi Socratico decreto fas effe ar-
efl:

bitror, vel occuluifle veritatem, vel concefTiffe men^

dacium. Verum id quo modo fit, tuo, fapientium-
que
 ,,

f% fioETHtl DE CONSOL.
que judicio , aeftimandum relinquo. Cujus rei fcrieni
atque veritatem, ne Jatere pofteros queat, ftilo et-
iam, memorizque mandavi. Nam decompofitis fal-
fo literis, quibus libertatem arguor fperalTe Roma-
nam , quid attinet dicere ? Quarum fraus aperta pa-
tuiffet, fi nobisipforum confelTione delatorum, quod
in omnibus negotiis maximas vires habet, uti li-
cuiflet . Nam quas fperari reliqua Jibertas poteft ?
Atque utinam pofTet ulla! refpondiflem Canii ver-
bo qui cum a C. Csefare Germanici filio confcius
:

contra f false conjurationis fuifle diceretur; Si fi-

go, inquit, fcifTem, tu nefciffes. Qua in re non ita

fenfus noftros moeror hebetavit, ut impios fcelerata
contra virtutem querar molitos fed quae fperave-
:

rint effecifTe, vehementer admiror. Nam deteriora

velie, noftri fuerit fortafle defeflus: pofTe vero con-
tra innocentiam ,
qusE fceleratus quifque conceperit
infpetanteDeo , monflri fmiie eli : unde haud in-
juria tuorum quidam familiarium quasfivit Siqui- :

dem Deus , inquit , eft unde mala ? bona vero un-

,

de, fi non ed? Sed fas fuerit nefarios homines, qui

bonorum omnium, totiufque fenatus fanguinem pe-
tunt, nos etiam, quos propugnare bonis fenatuiquc
viderant , perditum ire voluilTe Sed num^idem de
.

patribus quoque merebamur? Meminifti, ut opinor,

quoniam me dlurum quid, fafturumve prsfens i-
pfa femper dirigebas: meminifti, inquam, Veronse
cum rex avidus communis exitii , majeflatis crimen
in Albinum delatum ad cunlum fenatus ordinem
transferre moliretur, univerfi innocentiam fenatus,
quanta mei periculi fecuritate defenderim Scis me .

hxc &
vera proferre, &
in nulla umquam mei lau-
de jaftafle. Minuit enim quodammodo f probantis
confcient2 fecretum , quoties oftentando quisfaftum
recipit famae pretium Sed innocentiam nollram quis
.

cxceperit cventus, vides. Pro vers virtutis prsmiis

falfi
 ,
,
.

PhilosophisLib. L 15

falfi fccleris poenas fubimus . Et cujus umquam faci-

ncris manifefta confefTo ita judices habuit in feve-
ritate concordes, ut non aliquos vel ipfe humani
error ingenii, vel fortun^E conditio cun^is mortali-
bus incerta fubmitteret ? Si infiammare facras aedes
voluifTe , fi facerdotes impio iugulare gladio , fi bonis
omnibus necem flruxiffe diceremur , praefentem tameii
fententia confeflum , conviftumve punilTet . Nunc
quingentis fere paffuum millibus procul moti, atque
indefenf ob ftudium propenfius in fenatum , morti
profcriptionique damnamur. O
meritos, de limili
crimine neminem pofle convinci! cujus dignitatem
reatus ipfi etiam qui detulere , viderunt quam uti
:

alicujus fceleris admillione fufcarent, ob ambitum

dignitatis facrilegio me confcientiam polluifle men-
titi funt. Atqui &
tu infita nobis, omnem rerum
mortalium cupidinem de noftri animi fede pellebas,
&fub locum effe fas non erat.
tuis oculis facrilegio
Inflillabas enim auribus , cogitationibufque quoti-
die meis Pythagoricum illud, 'tt^ 0aJ Nec conve-
.

niebat vilillimorum me fpirituum praefidia captare,

quem tu in hanc excellentiam componebas , ut con-
fmilem Deo faceres Prxterea penetrale innocens
.

domus , honeftifllmorum coetus amicorum , focer Sym-

machus fanftus , &
a^que aftu ipfo reverendus , ab
omni nos hujus criminis fufpicione defendunt. Sed
o nefas! illivero de te tanti criminis fdem capiunt
atque hoc ipfo affines fuiffe videmur maleficio , quod
tuis imbuti difciplinis , tuis inllituti moribus fumus
Ita non eft fatis nihil mihi profuiffe tuam reveren-
tiam , tu mea potius offenfione lacereris
nifi ultro
At vero hic etiam noftris malis cumulus accedit ,
quod exiftimatio plurimorum non rerum merita , fed
fortuna fpeftat eventum
; eaque tantum judicat effe
provifa commendaverit Quo ft, ut
qua; feiicitas .

cxiftimatio bona prima omnium deferat infelices

 .

14 BoETHii DE Consci-
Qui nunc populi rumores , quam difTonae , multipli-
cefque fententise, piget reminifci. Hoc tantum di-
xerim ultimam efle adverfas foituneB farcinam ,
:

quod dum miferis aliquod crimen affingitur , quc

perferunt, meruiife creduntur. Et ego quidem bonis
omnibus pulfus, dignitatibus exutus, exiflimatione
fcedatus, ob beneficium fupplicium tuli Videre au-.

tem videor nefarias fceleratorum officinas gaudio lae-

titiaque fluitantes: perditiffimum quemque novisde-
Jationum fraudibus imminentem : jacere bonos, no-
{ividifcriminis terrore proftratos : flagitiofum quem-
que ad audend'jm quidem facinus impunitate, ad
cfciendum vero prsmiis incitati infontes autem
:

non modo fecuritate, verum ipfa etiam defenfione

privatos. Itaque libet exclamare:

M E T R U M V.

OStelliferi condtor orbis ,

Qui perpetuo nixus folio
Rapido Ctelum turbine verfas ^
'Legemque pati fider cogis ;
5 Ut nunc pieno lucida cornu ^
Totis fratris obvia flammisy
Condat flellas Luna minores ;
Nunc obfcuro pallida cornu t

P^cebo propior^ lumina perdat,

lo Et qui prima tempore noiis
Agit algentes He/per us ortuSj
Solitas iterum mutat habenas ^
Phoebi pallens Lucifer ortu
Tu ffondiflu<e [rigore bruma
Ij Stringis lucem breviore mora:
Tu cum fervida venerit ajlas f
Agiles noHis dividis horas
Tua vis varium temperat annum^
 , ,. , . y

Philosophie Lib. I. ss

Ufy quas Borea fpYitus aufert^

20 Revehat mis Zephyrus ^ frondes :
Queeque ArBurus [emina vidit y
Seirius alias urat fegetes
"Nihil antiqua lege folutum
Linquit proprite ftationis opus.
25 Omnia certo fine gubernans ^
Hominum folos rejptiis aEitts
Inerito reBor cohibere modo
Nam cur tantas lubrica verfat
Fortuna vices ? premit infontes
JO Debita [celeri noxia pcena :
At perver[t rejtdent e elfi
Mores [olio, [anSaque calcant
Injufla Vice colla nocentes,
Latet ob[curis condita virtus
55 Clara tenebris , juflu[que tulif
Crimen iniqui.
Nil perjuria, nil nocet ipjls
Traus mendacii comta colore,
Sed cum libuit viribus uti
40 Quos innumeri metuunt populi ^
Summos gaudent [ubdere reges
O jam mi[eras re[pice terras y
Qui[quis rerum [oedera neSis
Operis tanti pars non vilis
45 Homines , quatimur fortume [alo
RapidoSy reBor, comprime fuBus
t quo calum regis immenfum
Firma fiabiles [cedere terras,

PROSA V.

H^
Cum
e ubi continuato dolore delatravi , illa vul-
tu placido j nihilque meis queftibus mota ,
te, inquit, mceftum, lacrimantcmque vidif-
fem,
 .

BOETHII DE CoKSO'L.
fem , illieo miferum , exfulemque coghovi . Sed quam
id longinquum eflet exfilium , niii tua prodidiflct
oratio , nefciebam Sed tu procul a patria non qui
.

dem At fi te pulfum exifti-

pulfus es, fed aberrarti.
mari mavis, te potius ipfe pepulifti. Nam id qui-
dem de te nnmquatn cuiquam fas fuiflfet. Si enim
cujus oriundus fis patria reminifcaris , non , uti A-
thenienfium quondam, multitudinis imperio regitur:
Ma H; /Sua-iX^; igtv , wf wtpavo; , qui frequentia
civium, non depulfione lastatur: cujus agi frenis,
atque obtemperare juflitias fumma libertas eli. An
ignoras illam tuae civitatis antiquiffimam legem
qua fancitum efl, ei jus exfuiare non efle quifquis
in ea fedcm fundare maiucrit Nam qui vallo e-
jus, ac munimine continetur, nulius metus eli: ,
ne exful efle mcreatur. At quifquis inhabitar eam
velie defierit, pariter definir etiam mereri. Itaquc
non tam me loci hujus , quam tua facies movet
Ncc bibliothecas potius , comtos ebore , ac vitro
parietes, quam tVLx mentis fedem requiro. In qua.
non libros , fed id quod libris pretium facit , libro-
rum quondam meorum fententias collocavi Et tu .

quidem de tuis in commune bonum meritis vera

quidem, fed pr raultitudine gellorum tibi, pauca
dixilli. De
objeftorum tibi vel honellatc, v^l falfi-
tate , cunlis nota memorafti De fceleribus , frau-
.

dibufque delatorum refte tu quidem flridim attifl-

gendum putafti, quod ea mclius, uberiufque reco-
gnofcentis omnia vulgi ore celebrentur. Increpuilli
etiam vehementer injufti faftum fenatus. De no-
ftra etiam criminatione doluifti , Isefaeque opinionis
damna flevilli. Poftremus adverfus fortunam dolor
incanduit, conqueftufque es non aequa meritis pras-
mia penfari. In cxtrcmo Mufae fccvientis, uti quac
caelum, terras quoque pax regeret, vota pofuilli.
Sed quoniara plurimus tibi affeftuum tumultus in-
cubuit,
 . ^ . . . .

Philosoph I e Lib. I. 17
cubuit direrfumque te dolor , ira , mceror diftra-
,

hunt, uti nunc mentis es, nondum te validiora re-

media contingunt Itaque lenioribus paullifpcr u-
.

temur, ut quas in tumorem perturbationibus influ-

entibus induruerunt, ad acrioris vim medicaminis
recipiendam , taftu blandiore mollefcant

M E T R U M VI.

CU M Phoebi radiis grave

Cancri fidus i/itefiuat ;
Tum qui larga negantibus
Sulcis f mina credidit ^
5 Elufus Cereris fide ,
Quernas pergii ad arbores
humquam purpureum nemus .

Le6iurus vio/as petas ^

Cum fisvis Aquilonibus
IO Stridens campus inhorruit :
Ne e quteras avida manu
Vernos flringere palmites^
Uvis fi libeat frui ;
Autumno potius fua ^

15 Bacchus munera contulit

Signat tempora propriis
Aptans officiis Deus ^
Nec quas ipfe co'rcuit
Mifceri patitur vices
20 Sic quod prtecipiti via
Certum deferii ordinem^
Latos non habet exitus

PROSA VI.

PR I MuM igitur
tionibus ftatum
pateris
tuae
ne me pauculis roga-
mentis attingere, atque
B tenta-
 .,

A Bo ET HI I DE Con SOL. "

tentare; ut qui modus fit tu2 curationis intelligam ?

Tu vero arbitratu, inquam , tuo quas voles, ut re*

fponfurum rogato. Tum illa, Hunccine, inquit,
mundum tcmerariis agi, fortuitifque cafibus puta^?
an ullum credis ei inefle regimen rationis ? Atqui,
inquam, nullo exiflimaverim modo, ut fortuita te-
meritate tam certa moveantur. Verum operi fuo
conditorem pr^fidere Deum fcio nec umquam fue*
:

rit dies qui me ab hac fententise veritate depellat

Ita efl, inquit. Nam id etiam paullo ante cecini-
ili , hominefque tantum divinae exfortes cura! effe de-

plorarti. Nam de ceteris, quin ratione regerentur,

nihil movebare. Papse autcm veliementer admiror,
cur in tam falubri fentcntia locatus, sgrotes! Ve-
rum altius perfcrutemur; nefcio quid abeffe conic-
elo. Sed die mihi, quoniam a Deo mundum regi
non ambigis, quibus etiam gubernaculis regatur
advertis? Vix, inquam, rogationis tuae fententiam
nofco, ne dum ad inquifita refpondere queam. Num
me, inquit, fefellit abefle aliquid, perquod, velut
hiante valli robore, in animum tuum perturbatio-
num morbus irrepferit? Sed die mihi, meminifti
ne, quis fit rerum finis? quove totius naturas ten-
dat intentio ? Audieram , inquam , (ed memoriam
moeror hebetavit. At qui fcis, unde cunla procef-
ferint ? Novi , inquam , Deumque effe refpondi Et .

qui fieri poteft, ut principio cognito, quis fit re-

rum finis, ignores? Verum hi perturbationum mo-
res funt, ea valentia eft, ut movere quidem loco
hominem poffmt; convellere autem, fibique totum
exftirpare non poffint. Sed hoc quoque refpondeas
velim ; hominem ne te effe meminifti ? Quid ni
inquam , meminerim ? Quid igitur homo fit ,
pote-
ris ne proferre? Hoccine interrogasi an effe nefciam
rationale animai, atque mortale? Scio, id me &
effe confiteor. Et illa: Nihil ne te aiiud effe no-
vifli ?
 Philosophix Lib. t t^
vifti? Nihil. Jam fcio morbi tu, inquit, aliam
vel maximam caufTam ; quid ipfe fis , nofTe desfti

Quare pleniflime vel xgritudinis tuas rationem, vel

aditum feconciliandse fofpitatis inveni. Nam quo*
niam tui oblivione confunderis, & exfulem, & ex*
fpoliatum propriis bonis effe doluifti Quoniam ve- *

ro, quis fit rerum finis, ignoras, nequam homi

nes, atque nefarios , potentes, felicefque arbitraris*
Quoniam vero, quibus gubernaculis mundus rega*
tur, oblitus es, has fortunarum vices exiftimas fi-
ne relore fluitare Magnse non ad morbum modo,
verum ad interitum quoque cauffei Sed fofpitatis
autori grates , quod re nondum totum natura de*
flituit. Habemus maximum lux fomitem faiutis,
Veram de mundi gubernatione fententiam , quod
Cam non cafuum temeritari fed divinse rationi fub-
,

ditam credis Nihil igitur pertimefcas Jam tibi

.

ex hac minima fcintillula vitalis calor illuxerit.

Scd quoniam firmioribus remediis nondum tempus
eli uti , & eam mentium conftat effe naturam , ut
quoties abjecerint veras, falfis opinionibus induan*
tur, ex quibus orta perturbationum caligo verum
illum confundit intuitum > hanc paullifper lenibus ,
mediocribufque fomentis attenuare tentabo, ut di*
motis fallacium affeionum tenebris, fpiendorem
verae lucis pofTis agnofcere.

METRUM VII.

N UB I B U
Condita nttllum
Tundere poffunf
s atris

Sidera lumen .
Si mare volvens
Turbidus Aujer
^
Mijceat aftumy
Vitrea
 ,

20 BOETH. DE CoNS. PhIL. LIB. I.

Vitrea 4t*dumy
Parque ferens
jo Vnda diebusy
Mox refoluto
Sordida coeno ,

Vifibus obftat.
^uique vagatuf
J5 Montibus altis
Deflaus amnisj
Sape refijit

Rupe foluti
Qbjice faxi .

2o Tu quoque fi vis
humine davo
Cernere verum ^

Tramite reflo
Carpere callem :

25 Gaudia pelle y
Pelle timoremy
Spemque fugato;
Nec dolor adfit
Nubila mens efly
30 VinSaque frenisy
Hec ubi regriMnt,

ANI-
 ti

ANtCll MANLll TORQUATI

BEVERINI BOETHII
DE CONSOLATIONE
PHILOSOPHI^
L I B E R IL
PROSA i.

O s T H e e paullifper obtieuit : at*

que ubi attentionem meam mo~
defta taciturnitate collegiti fic
exorfa eft. Si penitus asgritudinis
xux caufTas, habitumque cogno-
vi, fortunas prioris affedu , defi-
derioque tabefcis; ea tantum ani-
mi tui ftatum, ficuti tu tibi fin-
gis, mutata pervertit. Intelligo multiformes illius
prodigi! fucos ; & eo ufque cum iis qUos eludere
nititur, biandiflmam familiantatem exercer^, dum
intolerabili dolore confundat qus infperata relique-
rit. cujus Ti naturam , mores , ae meritum rertiini-
fcare, nec habuilTe te in ea pulchrum aliquid^ ncG
amififTe cognofces. Sed, ut arbitror^ haud multum
tibi base in memoriam revocare laboraverim Sole*
.

bas enim prsfentem quoque, blandientemque viri<n

B 5 libus
 .

12 BOETHIl DE CONSOL.
libus iiiccnere verbis ; eamque de noftro adyto pr-
latis infe(5tabare fententiis. Verum omnis fubita
mutatio rerum non quodara quafi flulu con-
fine
tingit animorum Sic faftum eft , ut tu quoque
.

paullifpcr a tua tranquillitate difcefleris. Sed tem-

pus eft, haurire te aliquid ac deguftare molle, atquc
jucundum, quod ad interiora tranfmiflum validio-
ribus hauftibus viam fecerit . Adfit igitur rhetori-
C2 fuadela dulcedinis, qux tunc tantum redo cal-
le procedit, cum noftra inftituta non deferit; cum-
que hac mufica laris noftri vernula nunc leviores .
nunc graviores modos fuccinat. Quid ed igitur, o
homo, quod te in mceftitiam , ludumque dejecit ?
novum credo aliquid, inufitatumque vidifti. Tu,
fifortunam putas erga te effe mutatam , erras Hi .

femper ejus mores; hsc natura eft. Servavit circa

te propriam potius in ipfa fui mutabilitate conftan-
tiam Talis erat cum blandiebatur, cum tibi falfae
.

illecebris felicitatis alluderet . Deprchendifti csEci

numinis ambiguos vultus. Quae (de adhuc vebt
aliis, tota tibi prorfus innotuit. Si probas, utero
moribus, ne queraris. Si perfidiam perhorrefcis ,
fperne, atque abjice perniciofe alludentem. Nam
qux nunc moeroris tibi cauffa tanti eft, hajc eadem
tranquillitatis efledebuiflet. Reliquitenim te, quam
non relifturam nemo umquam poterit eflc fecurus
An vero tu pretiofam aeftimas abituram felicitatem ?
& cara tibi ed fortuna praefens, nec manendi fida ,
& cum difceflerit allatura moerorem? Quod fi nec
arbitrio retineri poteft, &
calamitofos fugiens fa-
cit ; quid eft aliud fugax, quam futuras quoddam ca-
lamitatis indicium? Ncque enim quod ante oculos
fitum eft, fuffecerit intueri. Rerum exitus prudentia
fftetitur ; eademque in alterutro mutabilitas , nec
formidandas fortuna; minas , nec exoptandas facit
(f blanditias . Poflremo equo animo tolcrcs opor-
tet.
 . ,

Philosophie Lib. il aj

tct, quidquid intra fortunae aream gcritur, cum fe-

mel jugo ejus colla rubmiferis. Quod fi manendi,
abeundique fcribere legem velis ei quam tu domi-
nam fponte elegifli, nonne injurius fueris, im- &
patientia tua fortem exacerbabis quam permutare
non polls? Si ventis vela committeres, non quo
voluntas peteret , fed quo flatus impeileret , pro-
movereris Si arvis femina crederes, feraces inter
.

f annos, fterilefque penfares. Fortuna; te regen-

dum dedifti, dominse moribus oportet obtemperes.
Tu vero volventis rota impetum retinere conaris ?

At, omnium mortalium flolidiffime , fi manere in-

cipit , fors effe defiftit

M E T R U M I.

HIEEt e cum fuperha verterit vices dextra

<ejuamis more fertur Euripiy
,

Ducium tremendos fteva pYotert reges ,

liumilemque fublevat fallax vultum ;
'uih
5 Noti illa miferos audit : haud curat fletus i
Ultroque gemtus dura quos fect , rider.
Sic illa ludit , Jc fuas probat vires ;
Suique magnum mo/tjrat oftentum , fi quis
Vifatur una ftratus ac felix bora.

PROSA II.

VEllem autem pauca tecum fortuna ipfius

Tu igitur an jus poflulet, a-
verbis agitare.
nimadverte. Quid tu, o homo, ream me quotidia-
nis agis querelis? Quam tibi fecimus injuriam? Quse

tua tibi detraximus bona ? Quovis judice de opum

dignitatumque mecum poffelTione contende. Et fi
cujufquam mortalium proprium quid horum effe
monllraYeris , ego jam tua fuifle quac repetis , fponte
B 4 conce-
 14 BOETMII DE CoKSOtV
concedam . Cum te matris ex urero natura produ-
xit, nudum
rebus omnibus, inopemque fufcepi ,
meis opibus fovi, &, quod te nunc impatientcm
noflri facit, favore. prona indulgentius educavi, &
omnium quje mei funt juris affluentia, rplendo- &
re circumdedi Nunc mihi retrahere manum iibet ;
.

habe gratiam, velut ufus alienis. Non habes jus

querelai, tamquam tua prorfus perdideris Quid er- .

go ingemifcisr nulla tibi a nobis illata eft violen-

tia Opes, honores, ceteraque talium mei funt ju-
ris. Dominam famule cognofcunt; mecum veniunt,
me abeunte difcedunt. Audater affirmem , fi tua
forent quae amifla conquereris , nullo moda per-
didifTes. An ego fola meum jus cxercere prohibeor?
Licet caelo proferre lucidos dies , eofdemque tene-
brofis nodibus condere. Licet anno terras vultum
nunc floribus frugibufque redimire , nunc nimbis^
frigoribufque contundere. Jus efl mari, nunc fora-
to asquore blandiri, nunc procellis, ac flutibus
inhorrefcere. Nos ad conftantiam noftris moribus
alienam inexpleta hominum cupiditas alligabit
Hasc noflra vis eft , hunc continuum Judum ludi-
mus. Rotam volubili orbe verfamus, infima fum-
mis , fumma infimis mutare gaudemus . Adfcende
fi placet , fed ea lege , ne mi , cum ludicri mei
ratio pofcet , delcendere injuriam putes . An tu
mores ignorabas meos?^ Nefciebas, Crcefum regem
Lydorum Cyro paullo ante formidabilem , mox de-
inde miferandum rogi flammis traditum, miflb ca-
Jitus imbre defenfum ? Num te preterir, Paullum
Perfi regis a f capti calamitatibus pias impendif-
fe lacrimas? Quid tragoediarum clamor aliud deflet,
nifi indifcreto idu fortunam felicia regna verten-
tem? Nonne adolefcentulus Jbo rog iri^ovg rov fj.v

J'vfit Ttax^v , rov i 'in^oj jtaXwv , in Jovislimine ja-

ccre didicifii ? Quid fi uberius de honorum parte
fumfi-
 ..

PHlLOSOPHia: LlB. II. 25

fumfifti ? quid fi a te non tota quid fi hacc
difcefll ?

ipfa mei mutabilitas jufta fperandi

tibi caufTa eft
meliora ? Tamen ne animo contabefcas , intra &
commune omnibus regnum locatus, proprio jure
vivere defideres:

M E T R U M II.

quantas
SI Pontus rapids flatibus incitus
'verfat arenas ^

At4t quot flelliferis edit/i yioBibus

Calo fider fulgente
5 Tantas fundat opes ^ nec retrahat manum
Pieno Copia cormt ;
Humanum miferas haud ideo genus
Cejfet fiere qucrelas
^uamvis vota libens excipiat Deus
lo Multi prodigus auri^
Et ciari s avidos ornet honorbus ;
Nil jam parta videntur :

Sed vorans fava rapacit:

qitiffita
Altos pandit hiatus
15 Qua jam pracipitem frena cupidinem
Certo fine retentent ^
Largis cum potius muneribus fiuens
Sitis ardefcithabendtl
Numquam qui trepidus gemens
dives agit
^

20 Sefe credit egentem ,

PROSA III.

HI s igitur fi pr f tecum fortuna loqueretur ,

quid profet: contra hifceres non haberes .

At l quid eft quo querelam tuam jure tuearis, pro-

feras oportet ; dabimus dicendi iocum Tum ego, .

Speciofa quidem ifta funt, inquam, oblitaque rhe-

torics,
 .

BOETHII DE CONSOL.
toricsB, ac muficae melle dulccdinis; tum tantum,
cum audiuntur , obledant. Sed miferis malorum
altior fcnfiis efl. Itaquc cum hasc auribus infona-
re defierint , infitus animum mceror prsgravat Et .

illa, Ita eft , inquit . Hxc enim nondum morbi

tui remedia, fed adhuc contumacis adverfus curatio-
nem fomenta quidam funt. Nam qus in
doloris
profundum {ci^c penetrent, cum tempeftivum fuerit,
admovebo. Verumtamen ne te miferum exiftimari
velis ; an numerum modumquc tu^ fclicitatis obli-
tus es Tacco quod defolatum parente, fummorum
!*

te virorum cura fufcepit , dcledufque in affinitatem

principum civitatis, quod prctiofilimum propinqui-
tatis genus eft, prius carus, quam proximus effe
coepifti. Quis non te feliciffimum cum tanto fplen-
dor focerorum, cum conjugis pudore, tum mafcu-
x quoque prolis opportunitate prasdicavit? Praetcr-
eo ( libet cnim preterire communia ) fumtas in
adolefcentia negatas fenibus dignitates ad fingu-
:

larcm felicitatis tuae cumulum venire dele(ftat Si .

quis rerum mortalium fru<5lus ullum bcatitudinis

pondus habet , poterit ne illius memoria lucis quan-
talibet ingruentium malorum mole deieri? cumduos
pariter Confules liberos tuos domo prcrvehi , fub fre-
-quentia patrum, fub plebis alacritate vidifti; cum
cifdem in curia curules infidentibus , tu regiae laudis
orator , ingenii gloriam , facundiseque meruilli cum :

in Circo duorum medius Confulum circumfufas mul-

titudinis exfpeftationem , triumphali largitione fa-
tiafti? Dedifti, ut opinor, verba fortunas, dum te
illa demulcet, dum te, ut fuas delicias, fovet
Munus quod nulli umquam privato commodave-
rat , abftulifti Vis ne igitur cum fortuna calcu-
.

lum ponere ? Nunc te primum liventi oculo pra:-

flrinxit. Si numerum, modumque lastorum, trifti-
umve confideres, adhuc te felicem negare non pofHs,
Quod
 , . .

Philosophie Lib. II. 27

Quod fi iccirco te fortunatum efTe non cxiflimas ,
quoniam qusE tunclsetavidebantur, abierunt, noneft
quod te miferum putes quoniam qu mine moefta
;

creduntur, prstereunt. An tu in hanc vlz fcenam

nunc primum fubitus, hofpefque venirti? ullam ne
humanis rebus inefle conftantiam reris , cum ipfum
faspe hominemvelox bora diflblvat? Nam etfi rara
eft fortuitis manendi
fdes, ultimus tamen vtx dies
mors quidam fortuna eft etiam mancntis. Quid i-
gitur referre putas, tu ne illam moriendo deferas,
an te illa fugiendo ?

M E T R U M III.

CUmLucem polo Phoebus rofes quadrgis

fpargere coeperit y
Pallet albentes hebetata vultus
Flammis flella prementibi4s
5 Cum nemus flatu Zephyri tepenth
Vernis irrubuit rojs ^

Spiret infanum nebulofus Aujer y

Jam fptnis abeat decus
SiVpe tranquillo radiat fereno
IO Immotis mare flufiibfts :
Sttpe fervente! Aquilo procellas
Verfo concitai <equore
Rara fi conjat fua forma mundo j
Si tantas variat "jices ^
15 Crede fortunis hominum caducis y
Bonis crede fugacibus .
ConJlat , aterna pofitumque lege ejl ,
Ut conftet genitum nihil .

PROSA IV.
TUm Vera, inquam, commemoras,
tutum omnium
ego,
nutrix ,
o vir-
nec inficiati poflum pro-
fperi-
 l8 BOETMll DE CoNSOt.
fperitatis mexveiociflmum curfum. Sed hoc cfl
qiiod rccolenrem me vehementius coquit Nam in .

omni adverfitare fortuna^ infeliciflmum genuseft in-

fortuni!, fuiffe felicem. Sed quod tu, inquit, falfe
opinionisfupplicium luis, id rebus jure imputare non
pofls. Nam fi te hoc inane nomen fortuitae felici-
tatis movet, quam plurimis, maximifque abundes,
mecum reputes licet. Igitur fi quod in omni for-
tuna cenfu pretiofiffimum poffidebas, id tibi divi-
nitus illzfum adhuc, inviolatumque fervatur, po-
teris ne meliora quoque retinens , de infortunio ju-
re cauffari? Atqui viget incolumis, illud pretiofif-
fimum generis humani decus, Symmachus focer;
& quod vitae pretio non fegnis emeres, vir totus
ex fapientia, virtutibufque falus, fuarum fecurus,
tuis ingemifcit injuriis. Vivit uxor ingenio mode-
lla, pudicitis pudore praeceilens, &, ut omnes ejus
dotes breviter includam, patri fimilis. Vivit, in-
quam, tibique tantum vitse hujus exofa fpiritum
lervat. Quo uno felicitatem minui tuam vel ipfa
concefTerim, tui defiderio Jacrimis ac dolore tabe-
fcit. Quid dicam liberos confiilares, quorum jam,
ut in id jEtatis pueris, vel aviti, vel paterni fpe-
cimen elucet ingenii? Cum igitur precipua fit mor-
talibus vitE cura retinendae, o te, fi tua bona co-
gnofcas, felicem! cui fiippetunr etiam nunc quae vi-
ta nemo dubitat efTe cariora. Quare ficca jam la-
crimas. Nondum eft ad unum omnes exofa fortu-
na, nec tibi nimium valida tempeftas incubuit;
quoniam tenaces hasrent ancoras, quae nec praefen-
tis folamen, nec futuri fpem temporis abefTe pa-
tiantur. Et hacreant, inquam , precor: illis nam*
quc manentibus, utcumque f res habeant, enata-
bimus. Sed quantum decus ornamentis nofiris de-
ceflerit, vides. Et illa, Promovimus, inquit, ali-
quantulum , fi te nondum totius tuae fortis piget

Sed
 ,

PHI LO S O P I ^ L I B. II. p
Sed delicias tuas ferre non poflum, qui abefle ali-
quid tU2 beatitudini tam lu^uofus, atque anxius
conqueraris Quis eft enim tam compofitae felicita-
.

tis, ut non aliqua ex parte cum flatus fui quali-

tate rixetur ? Anxia enim res eft humanorum con-
ditio bonorum, & quae vel numquam tota prove-
niat, vei numquam perpetuo fubriflat. Huic cen-
fus exuberat, fed efl pudori degener languis. Hunc
nobiiitas notum facit , fed anguftia rei familiaris
inclufus , effe malJet ignotus Ille utroque cir-
.

cumfluus vitam caelibem deflet. Ille nuptiis felix,

orbus iiberis, alieno cenfum nutrit heredi. Alius
prole IcEtatus, filii, fliasve delitis moiflus illacri-
mat . Iccirco nemo facile cum fortuna^ fuse con-
ditione concordar. Ineft enim fngulis, quod inex-
pertus ignoret, expertus exhorreat. Adde quod fe-
iicilTmi cujufque delicatiffimus fenfus efl, &, nifi
ad nutum cunda fuppetant, omnis adverfitatis in-
folens , minimis quibufque profternitur adeo per- :

exigua funtquae fortunatilTmis beatitudinis fummam

detrahunt. Quam multos efle conjectas qui k^Q ex-
lo proximos arbitrentur , fi de fortuna tuas rcli-
quiis pars eis minima contingat? Hic ipfe locus,
quem tu exfilium vocas, incolentibus patria eft.
Adeo nihil efl miferum, nifi cum putes contraque :

beata fors omnis eft asquanimitate tolerantis. Quis

eli ille tam felix qui cum dederit impatientise manus
flatum fuum mutare non optet ? Quam multis ama-
ritudinibus humana? felicitatis dulcedo refperfa eli!
qua2 fi etiam fruenti jucunda effe videatur , tamen
quo minus cum velit, abeat, retineri non poffit.
Liquet igitur quamfit mortalium rerum mifera bea-
titudo, quoE nec apud ajquanimos perpetua perdu-
rar , nec anxios tota delelat. Quid igitur, o mor-
tales, extra petitis intra vos pofitam felicitatem ?
Errorvos, infcitiaque confundit OHendam brevi .

ter
 ,

^O BOETHI! DE CONSOt.
ter tibi fummas cardinem felicitatis Ed . ne aliquid
tibi te ipfo pretiofius ? NihiI , inquies . Igitur fi

tui compos fueris, pofldebis quod nec tu umquam

amittere velis, nec fortuna poflt auferre Atque .

ut agnofcas in his fortuitis rebus bcatitudinem con-

iare non pofTe, fic collige. Si beatitudo eft fum-
mum natura bonum ratione degentis, nec illud ed
fummum bonum quod eripi ullo modo poteft : quo*
niam praecellit id quod nequeat auferri ; manifeftum
cft, quod ad bcatitudinem percipiendam fortunae in
Habilitas afpirare non polfit. Ad haec, quem cadu
ca irta felicitas vehit , vel fcit eam , vel nefcit ef*
f mutabilem. quaenam beata fors effe
S nefcit,
poteft ignorantiae in caecitate? S fcit, metuat ne*
ceffe eft, ne amittat quod amitti poffe non dubi*
tat; qware continuus timor non finir effe felicem.
An vel fi amiferit , negligendum putat ? Sic quoque
perexile bonum eft quod aequo animo feratur amif*
fum. Et quoniam tu idem es cui perfuafum effe >
atque infitum permultis demonftrationibus fcio ,
mentes hominum nullo modo effe mortales ; cumque
fit clarum, fortuitam felicitatem corporis morte fi-

niti: dubitati nequit , fi hsec auferre bcatitudinem

poteft, quin omne mortalium genus in miferiam
mortis fine, labatur. Quod fi multos fcimus beati*
tudinis fruium non morte folum, verum etiam do*
loribus fuppliciifque qussffe ,
quonam modo prje-
fens vita facete beatos poteft , qua miferos tranf*
afta non efficit?

M E T R U M IV.
QU I s
Cautus
Qu I s voler perenntm
foriere fedem*
Stafilifque nec fortori
Starti fiatibns Euri^
 :
. ,

Philosophib Lib. II. 51

5;
t fluElibus minantem
Gurat fpernere pontum^
Montis cacumen alti ^
Bibulas vttet arenai*
lllud protervus Aufter
IO Totis virtbus urgct
H(e pendulum folutee
Pondus ferre recufartt
Tugiens ptriculofam
SoYtem fsdis amxn<s ,
15 Humilt domum memento
Certus figere faxo .

Quamvs ruims
tonet
Mfcens aquora venttts y
Tu condtus quieti
20 Felix robore vaili ^
Duces ferenus ^vum ,
Ridens atheris iras

PROSA V.

SEd quoniam rationum jamintemearum fomen-

ta delcendunt, paullo validioribus utendum pu-
ro. Age enim, fi jam caduca, & momentanea fortu-
na dona non eflent
,
quid in eis efl: quod aut veflrum
umquam fieri queat , aut non perfpedum , confider-
tumque vilefcatP Divitise ne velveflri, vei fui natu-
ra pretiof^ funr ? Quid earum potius ? aurum ne, an
vis congeda pecuniae? Atqui hsc effundendo magis,
quam coacervando melius nitent fiquidem avaritia :

femper odiofos, ciaros higiras facit. Quod fi mane-

re a pud quemquam non potefl- quod transfertur in al-
terum ; tunc eft pretiofa pecunia^ cum rranslata in
alios Jargiendi ufu definit pofld'eri . At eadem fi a-
pud unum, quanta eft ubique gentium congeratur,
ceteros fui inopes fecerit . Et vox quidem tota pa-
riter
 ^i BOETHIIDE Con SOL."
riter multorum replet auditum: veftraevcro divitiac,
nifi comminutas, in plures tranfire non pofTunt .
quod cum fadum eft , pauperes necefTe eft faciant
quos relinquunt. O igitur anguftas, inopefquc di-
virias, quas nec habere totas pluribus licet, & ad
quemlibet fine ceterorum paupertate non veniuntf
An gemmarum fulgor oculos trahit ? Sed fi quid
eft in. hoc fplendore precipui
,
gemmarum eft lux
illa , non hominum quas quidem mirari homincs
:

vehementer admiror. Quid eft enim carens animae

mom, atque membrorum compage, quod animatae,
rarionabilique naturas pulchrum effe jure videatur?
Quas tametfi conditoris opera , fuique diftinlionc
poftremae aliquid pulchritudinis trahunt, infra ve-
ilram tamen excellentiam collocata?, admirationem
veftram nullo modo merebantur. An vos agrorum
pulchritudo deleftat ? Quid ni ? Eft enim pulcherri-
mi operis pulchra portio. Sic quondam fereni ma-
ri$ facie gaudemus: fic caslum, fider, folem, lu-
namque miramur. Num te horum aliquid attingit?
num audes alicujus talium fplendore gloriari ? An
vernis floribus ipfe diftingueris ? aut tua in aeftivos
fruflus intumefcit ubertas ? Quid inanibus gaudiis
raperis? quid externa bona pr tuis amplexaris ?
Numquam tua faciet efle fortuna quas a te natura
rerum fecit aliena. Terrarum quidem frulus, ani*
mantium proculdubio debentur alimentis. Sed fi,
quod naturae fatis eft, replere indigentiam velis, ni-
hil eft quod fortunas afftuentiam petas. Paucis enim
ininimifque natura contenta eft cujus fatietatem fi
:

fuperfluis urgere velis , aut in jucundum quod infude-

risjfiet, aut noxium. Jamvero pulchrum variis fui-
gere veftibus putas : quarum fi grata intuitu fpe-
cies eft, aut materiae naturara, aut ingenium mi-
rabor artificis . An vero longus ordo famulorum fa-
cit effe feiicem? qui fi vitiofi moribus funt, perni-

ciofa
 Phiosphie Lib. II. J5
ciofa domus farcina, & ipf domino vehementer i-

nimica: fin vero probi, quonam modo in tuis opi-

bus aliena probitas numerabitur? Ex quibus omni-
bus nihil horum qu in tuis computas bonis, tuum
cfle bonum liquido monflratur. Qui bus fi nihil ineft
appetendo pulchritudinis, quid efl: quod vel amifls
doleas, vel isteris retentis? Quod fi natura puichra
funt^ quid id tua refert? Nam ha^c per f a tuis quo-
que opibus fequeflrata piacuiflent Neque enim ic-.

circo' fiant pretiofa quod in tuas venere divitias ,

fed quoniam pretiofa videbantur , tuis ea divitiis
annumerare maluifli. Quid autem tanto fortuna ftre-
pitu defideratis ? Fugare, credo, indigentiam copia
qusritis. Atqui hoc vobis in contrarium cedit Plu- .

ribus quippe adminiculis opus efl ad tuendam pretio-

fa fupelledilis varietatem verumque iilud eft, per-
5

multis indigere eos quipermulta poffideant: contra-

que minimo, qui abundantiam fuam natura necefl-
tatc, non ambitus fuperfluitate metiantur. Ita ne
autem nullum eft proprium vobis atque infitum bo-
num , ut in externis, ac fepofitis rebus bona veftra
qu^ratis? Sic rerum verfa conditio eft, ut divinum
merito rationis animai, non aliter fibi fplendere,
nifi inanimata fupelle^flilis poffedone videatur ? Et
alia quidem fuis contenta funt: vos autem Deo men-
te confimiles, ab rebus infimis excellentis naturar or-
namenta captatis nec intelligitis quantam condito-
:

ri veftro faciatis injuriam. lile genus humanum ter-

renis omnibus pr^ftare voluit : vos dignitatem ve-
ftram infra infima quoque detruditis Nam fi omne .

cujufque bonum, co cujuseft, conftat efle pretiofius,

cum vilifiilma rerum veftra bona effe judicatis, eif-
dem vofmetipfos veftra aeftimatione fummittitis ;

quod quidem haud immerito cadit. Humanae quip-

pe natura; hsec conditio eft, ut tum tantum ceteris
rebus, cum f cognofcit , excellat eadem tamen infra
:

C be-
 , ;

J4 BOETHII DE CONSOL.
beftias redigatur f nofl*e defierit
, fi Nam . ceteris ar
nimantibus ignorare, natura eft hominibus ve-
lefe :

ro, vitio vcnit. Quam vero late patet verter hic

crror, qui ornari poffe aliquid ornamentis exiftima-
tis alienis At id fieri nequit. Nam fi quid ex appo-
.'

fitis Juceat, ipfa quidem quae font appofita, laudan-

tur iilud vero bis teftum , atque velatum in fua ni-

:

hilo minus foeditate perdurat Ego vero nego^illud

.

effe bonum quod noceat habenti. Num id mentior?

Minime, inquies. Atqui divitias poffidentibus perfae-^
pe nocuerunt, cum peffimus quifque, coque alieni
magis avidus, quidquid ufquam auri, gemmarum
efl, f folum, qui habeat digniffimum putat. Tu i-
gitur, qui nunc contum , gladiumque folicitus perti-
mcfcis, fi vita; hujus callem vacuus viator intraffes,
coram latrone cantares. O
prajclara opum morta-
lium beatitudo, quam cum adcptus fueris, fecurus
effe defiftis!

M E T R U M V.

L I X nmium prior <etas

F Contenta fidelibus arvis ^
,

Nec inerti perdita luxu ;

Tacili qui^e fera folebat
5 Jejunia folvere glande:
Nec Bacchica munera norat
Liquido confondere melle ^

Nec lucida veliera Serm

Tyrio mifcere veneno
IO Somnos dabat herba falubres
Potum quoque lubricus amnis y
Umbras altijfima pinus .

Nondum maris alta fecabaf y

Nec mereib US undiquff le^is
J5 Nova litora viderat hofpes ..

Tunc
 , .

Philosophi<k Lib. II. 55

Tunc c/ajjica fava tacebant ,
Odiis neque fnfus acerbis
Cruor horrida tnxerat arma.
Quid enim furor hoftbus utla
20 Vellet prior arma movere y
Cum vulnera fava viderer
Nec pr (ernia fanguinis ulla ?
Utinam modo noftra redirent
In mores tempora prifcos /
25 Sed fievior ignibus ^tn<e
Fervens amor ardet habendi .

Heu , quis primus fnit ille

Auri qui pondera teBi ^
Gemmafque latere volentes ^
jo Pretiofa pericula foditi
PROSA VI.
QUiD autem de dignitatibus, potentiaque dif*
feram , quas vos ver^ dignitatis ac potcftatis
infcii cslo exsquatis ? Quas fi in improbifllmum qucm-
que ceciderinr, quae incendia flammis ^tns erudan-
tibus , quod diluvium rantas ftrages dederit? Certe,
uti meminifTe te arbitror, confulare imperium , quod
libertatis principium fuerat, b fuperbiam confulum
veftri veteres abolere cupierunt: qui ob eamdem fu-
perbiam prius regium decivitate nomen abflulerant
Atjfi quando, quod perrarum eft,probis honores dc-
ferantur, quid ineis aliud, quam probitas utentium,
placet ? Ita ft , ut non virtutibus ex dignitate, fcd
ex virtute dignitatibus honor accedat Quse vero eft .

irta veftra expetibilis, ac preclara potentia? Nori*

ne, o terrena animalia, confideratis , quibus prs-
iderevideamini? Nam fi inter mures videres unum
aliquem jus fibi, ac poteftatem prae ceteris vindi-
cantem, quanto movereris cachinno.' Quid vero,
C 2 fi cor-
 j6 BOETHII DE CONSOL.
fi corpus fpeftes imbecillius homine reperire queas,
,

quos faepemufculorum quoque vel morfus, vel in

fecreta quoque reptantium necat introitus? Quo ve-
ro quifquani jus aliquod in quempiam, nifi in fo-
lum corpus, &
quod infra corpus eft, fortunam lo-
quor, pofllt exercere? quidquam umquam li- Num
bero imperabis animo? mentem firma fibi ra- Num
tione cohcerentem de ftatu propria quietis amove-
bis ? Cum liberum quemdam virum luppliciis f ty-
rannus adadurum putaret ut adverfum f fafta con-
jurationis confcios proderet, Jinguam ille momor-
dit acque abfcidit, &
in os tyranni faevientis ab-
jecit: ita cruciatus quos putabat tyrannus mate-
riam crudelitatis, vir fapiens fecit etiam virtutis.
Quid autem quod in alium quifquam facere pof-
eft
fit, quod ab alio ipfe non poffit? Bufri-
fuftinere
dem accepimus necare hofpites foiitum ab Hercu- ,

le hofpite fuifle malatum. Regulus plures Poeno-

rum bello captos in vincula conjccerat : fed mox
ipfe viftorum catenis manus praebuit Ullam ne .

igitur ejus hominis potentiam putas qui quod ipfe

in alio poteft, ne id in f alter valeat, efficere non
polTit . Ad hasc , fi ipfis dignitatibus ac poteftatibus
inefTet aliquid naturalis ac proprii boni, numquam
pelTimis proverirent . Neque enim fibi folent adverfa
lociari. Natura refpuit ut contraria quseque jungau-
tur. Ita cum peffimos plerumque dignitatibus fungi
dubium non fit , illud etiam liquet, natura fui bona
non effe quae f pefTimis hsrere patiantur. Quod qui-
dem de cunclisfortuns muneribus dignius exiftimari
poteft, qucE ad improbiffimum quemquam uberiora
proveniunt. De quibus etiam illud confiderandum
puto, quod ncmo dubitat effe fortem cui fortitudi-
ncm ineffe confpexerit &cuicumque velocitas adeft,:

manifeflum eft effe velocem. Sic mufica quidem mu-

ficos, medicina medicos-, riietorica rhetores facit.
Agi;
 . .

Philosophi;^ Lib. II. ^7

Agit enm cujufque rei natura quod proprium eft :
nec con tra ria rum rerum mifcetur effefibus, fedultro
quae funt adverfa , depellit Atqui nec opes inexple-
.

tam reftinguere avaritiam queunt nec poteftas fui :

compotem fecerit quem vitiofe libidines infolubili-

bus adftriftum retinent catenis. Et collata impro-
bis dignitas non modo non efficit dignos, fed pr-
,

dit potius, &

oftentat indignos. Cur ita provenit?
Gaudetis enim fefe res aliter habentes falfis compel-
larc nominibus, quae facile ipfarum rerum redargu-
untur effe(5u: itaque nec iliasdivitiae, nec illa poten-
tia, nec haec dignitas jure appellari poteft. Poftremo
idem de tota fortuna concludere licet, in qua nihil
cxpetendum, nihil nativa bonitatis inefle manife-
Hum efl quae nec f bonis femper adjungit ;
: bo- &
nos 5 quibus fuerit adjunla non efficit

METRUM VI.

NO V I M u s quantas dederit ruinas ,

Urbe fiammata , patrtbufque ae/ts ,
fratte qui quondam ferus interemto^
Matris ejfujo maduit cruore^
5 Corpus * vifu geldum pererrans ^
Ora non tinxit lacrimisi fed effe
enfor exJnSi potuit decors .

Htc tamen fceptro populos regehat

<^os videt condens radios fub undas
IO Phaebusy extremo veniens ab orttn ;
Quos premunt feptem gelidi triones ;
Quos Notus ficco violentus aflu-
Torret ^ ardentes recoquens arenas
Celfa num tandem -valuit poteflas
f
Ij Vertere in ani rabiem Neronis^
Heu gravem fiortem , quoties iniquu
Addi tur ftevo gladius vmeno !
C 5 PRO-
 ,.

^ BoETHflDECoNSOL.
PROSA VII.
TUm
ambitionem
ego, Scis, inquam, ipfa minimum
mortalium rerum fuifle domina-
nobis

tam feci materiam gerendis rebus optavimus , quo

;

nevirtus tacita confenefceret. Et illa: Atqui hoc u-

num eft quod prasflantes quidem natura mentes, fed
nondum ad extremam manum virtutum perfezione
perdu^as allicerc poflt, gloriasfcilicet cupido, & o-
ptimorum rempublicam fama meritorum
in quse :

quam fitexiiis& totius ponderis vacua fic confider

,

Omnem terra ambitum, albologicisdemonflra-

ficuti
tionibus accepifti, ad cajli fpatium, punfti conflat
obtin.ere rationem id cft , ut fi ad caeleftis globi ma-
:

gnitudinem conferatur, nihil fpatii prorfus habere

judicetur . Hujus igitur tam exiguai in mundo regio-
nis quarta fere portio efl, ficut Prolemseo probante
qu a nobis cognitis animantibus incola-
didicifli,
tur. Huic quartae , fi quantum maria, paludefque
premunt, quantumquefitivafla regio diftenditur, co-
gitatione fubtraxeris , vix angufifTma inhabitandi
hominibus arca reiinquetur. In hoc igitur minimo
pundi quodam puno circumfepti , atque conclufi,
de pervulganda fama, de proferendo nomine cogita-
tis? Atquid habet amplum, magnificumque gloria ,
tamanguftisexiguifquclimitibus ardata ? Addequod
hoc ipfum brevis habitaculi feptunt plures incolunt
nationes, lingua, moribus, totius vitz ratione di-
ftantes: ad quas tum difficultate itinerum , tum lo-
quendi diverfitate , tum commercii infolentia, non
modo fama hominum fingulorum, fed ne urbium
quidem pervenire queat. iEtatedenique Marci TuUii
ficut ipfe quodam loco, fignificat, nondum Caucafum
montem Romanae reipiiblicx fama tranfcenderit, &
erat tunc adulta , Parthis etiam , ceterifique id loco-
rum gentibus formidolofa Vides ne igitur quam fic
.

angw-
 .

Philosphije Lib. il ^^
anguft ,
quam
compreffa gloria tjuam propagare ac
dilatare laboratis? An ubi Romani nominis tranfire
fama nequit, Romani hominis gloria progredietur ?
Quid , quod diverfarum gentium mores inter f , at-
que inftituta difcordant ; ut quod apud alios laude ,.

apud alios fupplicio dignumjudicetur. Quofit, ut Ci

quem famas prsedicatio deleflat, buie in plurimos po-
pulos nomea proterre, nullo modo conducat. Erit
igitur pervagata inter fuos gloria quifque contentus,
& intra unius gentis terminos prcEclara illa famae
immortalitas coarda bitur. Sed quam multos clarif-
fimos fuis temporibus viros fcriptorum inops delevit
oblivio.' Quamquam quid ipfa fcripta proficiunt ,
quE cum fuis auftoribus premit longior, atque ob-
fcura vetullas ? Vos autem immortalitatem vobis
propagare videmini, cum futuri famam temporis co-
gitatis Quod fi ad ajternitatis infinita fpatia pertra-
.

tes, quid habes quod de tui nominis diuturnitate

jaeteris?Unius enim mora momenti, fi decem milli
bus conferatur annis, quoniam utrumque fpatium
definitumefl:, minimam licet, habet tamen aliquam
portionem. At hic ipfe numerus annorum, ejufque
quantum libet multiplex, ad intermingbilem diu-
turnitatem ne comparari quidcm potefl. Etenim fi-
nitis ad f invicem fuerit qusEciam^ infiniti vero at-
que finiti nulla umquam poterit effe collatio. Ita
fit, ut quamlibet prolixi temporis fama, fi cum in-
exhaufla ^ternitate cogitetur, non parva, fed piane
nulla efle videatur. Vos autem nifi ad populares au-
ras , inanefque rumores , rede facere nefcitis ; & re-
li(5la confcientisB, virtutifque prjEftantia , de aiienis
premia fermunculis poftulatis. Accipe in hujufmodi
arrogantiae levitate quam feftive aliquis illuferit
Nam cum quidam adortus efiet hominem contume-
liis^ui non ad ver^e virtutis ufum , fed ad fuperbam
gloriam falfum fibi philofophi nomen induerat , ad-
C 4 jecif-
 . , , . ,

40 BOETHII DE CONSOL.
jecifletque jam f fciturum , an ille philofophus ef-
(ct^ fiquidem illatas injurias leniter, patienterque
toleraffet; ille patientiam paullifper aflumfit, acce-
ptaque contumelia velut inultans, Jam tandem, in-
quit, intelligis ne me eflfe philofophum ? Tum ille
nimium mordaciter, Intellexeram, inquit, fi tacuif-
fes Quid autem eft quod ad prsEcipuos viros ( de
.

his enim fermo eft) qui virtutegloriam petunt: quid,

inquam , eft quod ad hos de fama poft refolutum mor-
te fuprema corpus attineat? Nam fi (quod noftraera-
tiones credi vetant ) toti moriuntur homines, nulla
eft omnino gloria cum cujus ea effe dicitur, non
; is

exftet omnino fin vero

: mens bene confcia , ter-
fibi
reno carcere refoluta, caelum libera petit, nonne o-
mne terrenum negotium fpernet ,
quae f , caelo fm-
ens, terrenis gaudet exemtam?
METRUM VII.
QU I e u M Q U E folam mente precpiti
Summtimque credit gloriam ;
petit ,

Late patentes tetheris cernat piagas ^

Arciumque tenarum fitum :

5 Brevem replere non valentis ambitum
Pudebit auSii nominis
Qid fuperbi colla mortali jugo
Fruftra levare gejiunt ?
Licet remotos fama per populos means
IO Diffufay linguas explicet
Et magna tituls fulgeat claris domuT
Mors /pernit altam gloriam
Involvit hnmile pariter ^ > celfum caput ^
jEquatque fummis infima .

1 5 Ubi nunc fidelis offa Fabricii jacent

Quid Brutus, aut rigidus Cato?

Signat fuperftes fama tennis paxculis
Inane nomen iteris
Sed
 . , .

Philosophix Lib. II. 41

Sed quod decora novimtts vocahula y
20 Num f c'ire, confumtos datur

Jacetis ergo prorfus ignorabiles ,

"Nec fama notos ejficit

J^uod fi putats longius vttam trah
Mortalis aura nominh y

25 Cum fera vobis rapiet hoc etiam des ,

Jam vos fecunda mors manet

PROSA Vili.
SEd ne me inexorabile centra fortunam gerere
bellum putes, aliquando cum de homini-
efl
bus illa fallax non nihil bene mereatur; tum fcili-
cet cum f aperit, cum frontem detegit, morefquc
profitctur. Nondum forte quid loquar, inteiligis .

Mirum quod dicere geftio , coque fententiam

efl
vcrbis expJicare vix queo. Etenim plus hominibus
rcor adverfam , quam profperam prodefle fortunam
Illa enim femper fpecie fclicitatis , cum videtur
blanda , mentitur hsc femper vera efl: , cum f
:

inflabilem mutatione demonftrat. Illa falliti hsec

inftruit illa mendacium fpecie bonorum , mentes
:

fruentium ligat ; haec cognitione fragilis felicitatis

abfolvit. Itaque illam videas ventofam, fluentem,
fuique femper ignaram hanc fobriam , fuccin-:

^amque , & ipfius adverfitatis exercitatione pru-

dentem . Poliremo felix, a vero bono devios blan-
ditiis trahit advcrfa ,
: plerumque ad vera bona re-
ducens, unco retrahit. An hoc inter minima aelli-
mandum putas, quod amicorum tibi fidelium men-
tes hsEC afpera, hzc horribilis fortuna detexit? hsec
tibi certos fodalium vultus , ambiguofque fecrevit ;
difcedens, fuos abftulit, tuos reliquit? Quanti hoc
integer, &, ut videbaris tibi , fortunatus emiffes?
Defme nunc amiffas opes quaerere quod prctiofifli- :

mum genus divitiarum eft, amcos invenifti.

ME-
 42 BoEtH. DE CNS. Phil. Lib. II.

M E T R U M Vili.
QU o D mundus flabili fide
Concordes varia t vices ^
^iod pugnantia [emina
Fcedus perpetuum tenent ;
5 Quod Phaebus rofeum diem
Curru provehit aureo i
Ut quas duxerit Hefperus
Phcebe no6iil?us imperet ;
Ut fluEius avidum mate
Io Certo fine co'rceat ;
Ne terris liceat vagis
Latos tundere termino f ;
Hanc YntrH feriem figar,
Terras ac pelagus regens ^
l^ t coflo impetitans amor,
Hic fi frena remiferit ,
Quidquid nunc amat invicem^
Bellum continuo geret ;
Et quam nunc focia fide
20 Pulchris motibus incitant ,
Certent folvere mchinam .

Mie fanBo populos quoque

JunBos faedere continet :
Hic ^
conjugii facrum
25 Caflis neSit amofibus :
Hic fidis etiam fua
DiSiat fura fodalibus .
O felix hominum genus ^
Si vejiros animos amor
50 J^io ctelum fegitur ^ regt

ANI.
 ,

ANICII MANLII TORQUATI

BEVERINI ROETHII
DE CONSOLATIONE
PHILOSOPHIiE
L I B E R III.
PROSA I.

Am cantum illa finierat, cum

me audiendi avidum , flupen-
temque arrecftis adhuc auribus
carminis mulcedo defixerat. I'
taque paulJo poft , O
, inquam ,

fummum lafTorum folamen ani-

morum ,
quantum m<: vel fen-
tentiarum pondere, vel canendi
etiam jucunditate refovifli! adea ut jam me pofl-
hac imparem fortuna iftibus non arbitrer. Ita-
que remedia quae paullo ante acriora eii'e dicebas
non modo non perhorrefco , fed audiendi avidus ve-
hementer ef^agito. Tum illa, Senfi, inquit, cani
Verba noftra tacitus, attentufque rapiebas, eumque
tU2B mentis habitum vel exfpedavi, vel, quod eft
vetius, ipfa perfeci. Talia funt quippe qua; reftant
US degu^ata quid^mf mordeant, interius autem re-
cepta
 . .,

44 BOETHII DE CONSOL.
cepta dulcefcant . Sed quod tu te audiendi cupidunt
dicis , quanto ardore flagrares , fi , quonam te du-
cere aggrediamur, a^nofceres? Quonam, inquam?
Ad veram, inquit, ^licitatem, quam tuus quoque
fomniat animus: fed occupato ad imagines vifu,
ipfam illam non potes intueri . Tum ego : Fac ob-
fccro, &, qu2 illa vera fit, fine cundatione de-
monftra. Faciam, inquit illa, tui cauflTa libenter:
fed qu2 tibi caufTa notior eft, eam prius defignarc
verbis, atque informare conabor: ut, ea perfefta,
cum in contrariam partem flexeris oculos, vera bea*
titudinis fpecimen pollls agnofcere.

M E T R U M L
QUi ferere ingenuum volet agrumy
^
Liberai arva prius frutkibus ,
Talee rubos, filicemque refecat ^
Ut nova fruge gravs Ceres eat.
5 Dulctor efl apium mage labor ^
Si malus ora prius fapor * edat .
Gratius aflra nitent , ubi Notus
Definit imbriferos dare fonos
Lucifer ut tenebras pepulerit ^

10 Pulchra dies rofeos agit equos

Tu quoque faifa tuens bona prius ^
Incipe colla jugo retrahere ;
Vera dehinc aninmm fubierint

PROSA II.

TUm defixo paullulum vifu, &

velut in augu-
ftam fu2 mentis fedem recepta , fic coepit O- .

mnis mortalium cura, quam multiplicium fludio-

rum labor exercet, diverfo quidem calle procedit,
fed ad unum tamen beatitudinis finem nititur per-
venire
 Philosophie Lib. hi. 45
venire. Id autem eft bonum quo quis adepto, nihii
ulterius defiderare queat Quod quidem efl: omnium
.

fummum honorum, cundaque intra f bona conti-

nens cui:quid abforet fummum effe non poffet ;
fi ,

quoniam relinqueretur extrinfecus quod poffet o-

ptari. Liquet igitur, beatitudinem effe ftatum ho-
norum omnium congregatione perfeum Hunc , .

uti diximus, diverfo tramite mortalcs omnes co-

nantur adipifci. Ed enim mentibus hominum ve-
ri boni naturaliter inferra cupiditas fed ad falfa :

devius error abducit Quorum quidem alii fum-

.

mum effe bonum nihilo indigere credentes, ut di-

vitiis affluant, elaborant: alii vero bonum, quod
fit digniffimum veneratione, judicantes, adeptis ho-

noribus, reverendi civibusfuis effe nituntur. Suntqui

fummum bonum in fumma potentia effe conflituant :
hi vel regnare ipfl volunt, vel regnantibus adhaere-
re conantur. At quibus optimum quiddam claritas
videtur, hi vel belli, vel pacis artibus gloriofum no-
men propagare feftinant. Plurimi vero boni fruum
gaudio, laetitiaque metiuntur: hi felicifTmum pu-
tant voluptate diffluere Sunt etiam qui horum f-
.

nes, cauffafque alterutro permutant ut qui divi- :

tias oh potentiam , voluptatefque defderant, vel

qui potentiam feu pecunia cauffa, feu profcrendi
nominis petunt In his igitur , ceterifque talibus
.

humanorum aftuum , votorumque verfatur inten-

tio, veluti nobilitas, favorque popularis, quas vi-
dentur quamdam claritudinem comparare , uxor ,
ac liberi, qui jucunditatis gratia petuntur. Ami-
corum vero, quod fanftiffimum quidem genus efl,
non infortuna, fed in virtute numeratur. Reliquum
vero vel potentias cauffa, vel deledationis affumi-
tur. Jam vero corporis bona promtum eft ut ad fu-
periora referantur. Robur enim magnitudoque vi-
dentur prseftare valentiam : pulchritudo atque velo-
citas
 ,

40 BoETHfl DE CONSOL.
citas celebritatem falubritas voluptatem
: Quibus .

omnibus folam beatitudinem defiderari liquer. Nam

quod quifque prse ceteris petit, id fummum judicat
bonum. Sed fummum bonum beatitudinem efle de-
fnimus . Quare bcatum efle judicat ftatum quem
prse ceteris quifque defiderat Habes igitur ante o-
.

Culos propofitam fere formam felicitatis humanaj ,

opes, honores, potentiam, gloriam , voluptates .
Qux quidem fola confiderans Epicurus, confequen-
ter fibi fummum bonum voluptatem efl^e conftituit,
quod cetera omnia jucunditatem animo videantur
afferre. hominum ftudia revertor: quorum
Sed ad
animus caligante memoria, tamen bonum fum-
etf

mum repetit; fed velut ebrius, domum quo trami-

te revertatur, ignorar. Num enim videntur errare
hi qui nihilo indigere nituntur? Atqui non eft a-
liud quod a?que perficere beatitudinem pofl^t ,
quam
copiofus bonorum omnium flatus; nec alieni egens,
fed fibi ipfe fufficiens. Num
vero labuntur hi qui
quod fit optimum , id etiam reverentiae cultu dignif-
(mum putant? minime. Neque enim vile quiddam
contemnendumque efl: quod adipifci omnium fere
mortalium laborat intentio An in bonis non ed
.

numeranda potentia? Quid igitur ? Num imbecillum,

ac fine viribus asftimandum eft quod omnibus rebus
conftat efle prseflantius? An claritudo nihili penden-
da Sed fequeftrari nequit quin omne quod ex-
eft ?

cellentifTmum fit id etiam videatur efle clariflmum .

Nam non efl^e anxiam,triftemque beatitudinem, nec

doloribus moleftiifque fubjetam, quid attinet dice-
fe? quando in minimis quoque rebus id appetitur
quod habere, fruique delelet. Atqui hsec funt qux
adipifci homines volunt; eaque de caufl^a divitias,
dignitates, regna, gloriam, voluptatefque defide-
rant, quod per hsc fibi fufficientiam , reverentiam^
potentiam, celebritate^Ti , iaetitiam credunt efl^e ven-
turam.
 .

pHItOSOPHIJE X-IB. III. 47

turam Bonum eft igitur quod tam diverfis ftudiis
.

homines petunt: in quo quanta fit natura vis, fa-

cile monftratur, cum licer varise difldentefque fen-
tentis, tamen in deligendp boni fine cprifentiunt

M E T R U M II.

QU ANTA s rerum fleEiat habenas

"Natura potens quibus immenfum
_ ,

Legibus orbem provida fervei ,

Strngatque lgans irrefoluto

5 Singula Tiexu^ placet arguto
T idibus lentis promere cantu.
Quamvis Poeni pulchra leonef
Vincula geflent ^ manibufq^e datas
Captent efcas , metuantque trucem
IO Soliti verbera ferre magifirum i
Si cruor horrida tinxerit ora ,
Refide s olim redeunt animi-,
Tremituque gravi meminere fui y
Laxayjt nodis colla fplutis,
15 Primufque lacer dente cruento
Domitor rabidas imbuii iras .
Qua canit altis garrula ramis
Ales , cave^ clauditur antro :
Huic licet ijlita pocuU mell^ ^
20 Largafque dapes dui ci fladio
Ludens hominum cura rniniftret ;
Si tamen arSio faliens teco ,
Nemorum gratas viderit umbras y
Sparfas pedibus proterit efcas y
25 Silvai tantum moefla requirit ,
Silyas dulci voce fufurrat .

Validis quondam viribus aShf ,

Pronum JeBit virgacacumfTn :

Hsnc
 . . ,

48 BO E T HI t E C d N S d L
Hanc fi curvans dextra remifit y
50 ReSo JpeBat vertice aelum
Cadit HefpeYas Phocbus in undas
Sed fecreto tramite rurfus
Currum fo/itos vertit ad ortus
Repetunt proprios quaque recurfits
55 Redituque fuo fingula gaudent .

Nec manet ulli traditus ordo^

Nifi quod fini junxerit ortum ,
Stabilemque fui fecerit orbem.

PROSA III.

VO s quoque , o terrena animalia , tenui licer

imagine , veftrum tamen principium fomnia-
tis, verumque illum beatitudinis fnem, licer mini-
me perfpicaci
,
qualicumque tamen cogitatione per-
fpicitis, coque vos & ad verum bonum naturalis
ducit intentio , & ab eodcm multiplex error ab-
ducit .Confider namque an per ea quibus f ho-
,

iriincsadepturos beatitudinem putant,^ddeftinatum

fnem valeant pervenire. Si enim vel pecunise^ vel
honores , ceteraque tale quid aflferunt cui nihil bo-
norum abeffe videatur, nos quoque fateamur fieri a-
liquos horum adeptionc feliccs. Quod fi ncque id va-
lent efficere quod promittunt, bonifque pluribus ca-
rent, nonne liquido falfa in eis beatitudinis fpecies
deprehenditur? Primum igitur teipfum , qui panilo
ante divitiis affluebas, interrogo. Inter illas abun-
dantifTimas opes numauam ne animum tuum conce-
pta ex qualibet injuria confudit anxietas? Atqui,
jnquam , tam libero me fuifle animo, quin aliquid
fempcr angeret, reminifci nequeo. Nonne quia vel
aberat quod abeffe non velles, vel aderat quod adef-
fe noluiffes? Ita eli, inquam . Illius igitur prsfen-
tiam, hujus abfentiam defiderabas . Confiteor, in-
quam .
 Philosophije Lib. III. 4^
quam. Eget vero, inquit, eo quod quifque defide-
rat? Eget, itiquam Qui vero eget aliquo, num
*

eft ufquequaque fibi ipfe fufficiens? Minime, in-

quam . Tu
itaque hanc infufficientiam plenus, in-
quit, opibus fuftinebas? Quid ni? inquam Opes i- .

gitur nihilo indigentem, fufficientemque fibi facerc

nequeunt; &
hoc erat qucd promittere videbantur.
Atqui hoc quoque maxime confiderandum puto ,
quod nihil habeat fuapte natura pecunia , ut his a
quibus pofTidetur, invitis nequeat auferri Fateor, .

inquam. Quid ni fateare, cum eam quoridie valen-

tior aliquis eripiat invito? Unde enim forenfes que-
rimoniae, nifi quod vei vi, vel fraude a nolentibus
pecuniae repetuntur erepts? Ita eft, inquam. Egebit
igitur, inquit, extrinfecus petite pr^fidio, quo fuam
pccuniam quifque tueatur. Quis id, inquam, neget ?
Atqui non egeret eo , nifi poffideret pecuniam quam
poffit amittere. Dubitati, inquam, nequit. In co%
trarium igitur relapfa res eft: nam quae fufticientes
fibi facete putabantur opes , alieno potius prsfidio
faciunt indigentes. Quis autem modus eft quo pela-
tur divitiis indigentia ? Num
enim divitcs efurire
nequeunt? num htire nonpoftunt? num frigus hiber-
num pecunioforum membra non fentiunt? Sedadeft,
inquies, opulentis quo famem fatient, quo fitim ,
frigufque depcllant Sed hoc modo confolari quidem
.

divitiis indigentia poteft, auferri penitus non pot-

eft . Nam fi hxc hians femper, atque aliquid p-
fcens, opibus expletur, maneat neceffe eft qus pof-
fit expleri. Taceo, quod natura minimum, quod
avariti^ nihil fatis eft. Quare fi opes nec fummo-
vcre indigentiam poffunt , &
ipfas fuam faciunt ,
quid eft quod eas fufficientiam pr^ftare credatis?

d' me-'
 ,

yo JBOETHII DE CONSOL.

M E T R M I I L
QU A M V I s fluente dives aur gurgite
Non expleturas cogat avarus o'pes ^
Ometque baccis colla rubri litoris,
Ruraque centeno fcndat opima bove:
5 "Nec curamordax deferii fuperflitem ,
DefunSumque leves non comitantur opes

PROSA IV.

SEd dignitates honorabilem

provenerint, reddunt. Num
reverendumquc cui
ea
,

magi- vis eft

ftratibus ut utentium mentibus virtutes inferant,
vitia depellant? Atqui non fugare, fed illuftrare
potius nequitiam folent. quo ft ut indignemur, eas
lippe nequiflmis hominibus contigifTe. unde Catul-
Jus licer in curuli Nonium fedentem , ftrumam ap-
pellar. Vides ne quanrum dedecus malis adjiciant
dignirares ? Arqui minus eorum parebir indigniras
fi nullis honoribus inclarefcanr. Tu quoque num
tandem ror periculis adduci poruifti ur cum Deco-
rato gerere magiftrarum purares, cum in eo men-
tem nequilfimi fcurrse delarorifque refpiceres ? Non
,

cnim poffumus ob honores reverenria dignos judica-

je quos ipfis honoribus judicamus indignos, At fi
quem fapienria praedirum videres, num pofTes eum
vel reverenria, vel ea qua prseditus eft, fapienria,
non dignum purare? Minime. Ineft enim digniras
propria virruti, quam prormus in eos quibus fue-
rir adjunla, rransfundi.t. Quod quia populares nie-
queunr facere honores, liquet, eos propriam digni-
taris pulchrirudinem non habere In quo illud eft
.

animadvertendum magis: nam fi eo abjetior eft,

quo magis a pluribus quifque contemnitur , cum
reve-
 ,

PH I LO S O P H I 5: L I B. III. 51

reverendos facere nequeant, quos pluribus oflentat

defpe(fHores, potius dignitas improbos facit. Verum
non impune reddunt namque improbi parem digni-
:

tatibus vicem, quas fua contagione commaculant.

Atque ut agnofcas veram illam reverentiam per has
umbratiles dignitates non pofle contingere, fic col-
lige. Siquis muJtiplici conmlatu funlus in Barbara?
nationes forte devenerit , venerandum ne Barbaris
honor faciet? Atqui fi hoc naturale munus dignit-
tibus foret,ab officio fuo quoque gentium nullo mo-
do cefTarent. ficut ignis ubique terrarum , numquam
ramen calere deficit. Sed quoniam id eis non pro-
pria vis, fed hominum fallax annelit opinio, va-
nefcunt illieo cum ad eos venerint qui dignitates eas
effe non sftimant. Sed hoc apud exteras nationes-
Inter eos vero apud quos ortz funt , num perpetuo
perdurant? Atqui prsefeftura magna olirn poteftas
nunc inane nomen eft, &
fenatorii cenfus gravis
quondam
farcina. Si quis populi curalTet annonam >
magnus habebatur. Nunc ea pr^feura quid abje-
^ius? Ut enim pauilo ante diximus, quod nihil ha-
bet proprii decoris, opinione utentium nunc fplen-
dorem accipit , nunc amittit. Si igituf reverendos
facere nequeunt dignitates , fi ultro improborum
contagione fordefcunt, fi mutatione temporum fplen
dere definunt, fi gentium seftimatione vilefcunt, quid
cft quod in f expetendse puichritudinis habeant , ne
dum aliis prsftent?

M E T R U M IV.
QU A M V i s f Tyrio fuperbus oflr9
Comeret , ^
niveis lapiUis^
Invjus tamen omnibus ^vigebat
Luxurie Nero f^vientis
5 Sed quondam dabat improbus verendii
Fatribus indecores curnles*
D 2 Quis
 ,,

5i BoETHii DE Con SOL.

Qus illos igitur putet beatos I
S^os mferi tribuunt honores}

PROSA V.

AN vero regna, regumque familiari tas cfficcre

potentem valent? Quid ni, quando eorum fe-
Jicitas perpetuo perdurar? Atqui piena eft exemplo-
rum vetuftas , piena eriam prEEfens aetas , qui re-
ges felicitatem calamitate muraverint. preclara O
potentia , qucE nec ad confervationem quidem fui fa-
tis effcax invenitur Quod fi haec regnorum poteftas
'

beatitudinis au(fl:or eft, nonne fi qua parte defuerit,

felicitatem minuat, miferiam importet? Sed quam-
vis late humana tendantur imperia, plures neceffe
eft gentes relinqui quibus regum quifque non impe-
jet .Qua vero parte beatos faciens definit poteftas
hac impotentia fubintrat, quae miferos facit hoc i- :

gitur modo majorem regibus ineffe neceffe efl mife-

ria? portionem Expertus fortis fuae periculorum ty-
.

rannus, regni metus pendentis fupra verticem gladii

terrore fmuiavit . Qus eft igitur haec poteflas quse
folicitudinum morfus expellere, qwx formidinum a-
culeos virare nequit? Atqui velient ipfi vixiffe fecu-
ri, fed nequeunt dehinc de potefate gloriantur .
:

An tu potentem cenfes quem videas velie quod non

pofTit efficere ? Potentem cenfes qui fatellite latus
ambir qui quos terret ipfe plus metuit qui ut p-
: :

tens effe videatur, in fervientium manu (tum eft?

Nam quid ego de regum familiaribus differam, cuni
regna ipfa tantae imbecillitatis piena dcmonftrem ,
quos quidem regia poteftas faspe incolumis , f<BJpe au-
tem lapfa proflernit ? Nero Senecam familiarem ,
pr^ceptoremque fuum ad eligendi mortis coegit ar-
bitrium. Papinianum diu inter aulicos potentem
miljtura gladiis Antoninus objecit. Atqui uterque
poten-
 , , ,

Philosopmij: Lib. HI. 55

potentisE fu2 renuntiare voluerunt: quorum Seneca
opes ctiam fuas tradere Neroni , feque in otium
conferre conatus ed:. Sed dum ruituros moles ipfa
trahit , neuter quod voluit, effecit Qux ed igitur .

ifta potenria, quam pertimefcunt habentes : quam

ncc cum habere velis, tutus fis^ & cum deponere
cupias , virare non poflTis? An preefidio funt amici,
quos non virtus, fed fortuna conciliar? Sed quem
kliciras amicum inforrunium faciet inimi-
fecir,
cum . Quse vero peftis efficacior ad nocendum ,
quam familiaris inimicus?

M E T R U M V.

QUl y vo/et effe potentem ^

Animos domet il le feroctSy

Nec viia libdine colla
Fxdis fummittat habenis
5 Etenim licet Indica longe
Tellus tua jura tremifcat ,
ff ferviat ultima Thnle ;
Tamen atras pellere curas
Miferafqtie fugare querelai
IO Non pojfej potentia non efl

PROSA VI.

GLORIA vero quam fallax fspe, quam turpis

cft ! Unde non injuria Tragicus exclamac :

6J S^x^So^u, fxvQiOKTi St f^poruv , Ov^'iv yiyai f^loroy a?-;

Plures enim magnum fsepe nomen fal-

yy.co-xg fjLtyxv .

fisvulgi opinionibus abflulerunr quo quid turpius .

cxcogirari porefl:? Nam

qui falfo praedicanrur, fuis
ipfi necefle eft laudibus erubefcant . Qux fi criam
xneriris conquifirs finr, quid tamen fapienris adjece-
ria: confcientice ,
qui bonura fuum non populari rn-
D 5 more.
 . .

54 BOETHII DE CONSOL.
more, fed confcientiae ventate metitur? Quod fi

hoc ipfum propagalTe nomen ,

pulchrum videtur ;

confequens foedum non extendiffe judicetur.

eft ut
Sed cum , uti paullo ante differui , plures gentes
(Te necefTe fit ad quas unius fama hominis nequeat
pervenire, ft ut queni tu aeftimas gloriofum, pro-
xima parte terrarum videatur inglorius Inter haec .

vero popularem gratiam ne commemoratione qui-

dem dignam puto, quae nec judicio provenit, ncc
umquam firma perdurar Jam vero quam fit ina^
.

ne, quam futile nobilitatis nomen, quis non vi-

deat? qnx (i ad claritudinem refertur, aliena eft.
Videtur namque effe nobilitas , qusedam de meri-
tis veniens las parentum Quod fi claritudinem
.

pradicatio facit , illi fint clari necefTe eft qui prasdi-

cantur Quare fplendidum te , fi tuam non habes ,
.

aliena claritudo non efficit. Quod fi quid eft in no-

bilitate bonum , id effe arbitror folum , ut impofita
cobilibus neceffitudo videatur ne a majorum virt-
te degenerent.

M E T R U M VI.

OM N E hominum genuT in terns

Simili furgit ab ortu :
XJnus enim rerum pater ej ,

U/ius cunBa minijrat

5 dedit Phoeho radios y
IIle
Dedt ^
cornua Lun<e .

Ille homnes etiam terris

Dedit y &
fider calo.
Hic claujtt meaibris animos
IO Celfa fede petitos
'Nlortales igitur cunElos
Edit nobile germen
 . ,

Philosophi^. Lib. III. j:j

Quid genus , &

proavos Jreptis .

Si pvimordia veftra ,
AtiBoremqt'.e Deum /peSies,
15 Nullus dcgener exjaf
Ni vitiis pfjora fovens
Propri um deferat ortum .

PROSA Y I I.

QUiD autem de corporis voluptatibus loquar?

_^quarum appetentia quidem piena eft anxieta-
tisjlatietas vero pcetiitentias. Quantos lx morbos,
quam intolerabiles dolores, quafi quemdam frudum
nequitiae, fruentium folent referre corporibus! qua-
rum motus quid habeat jucuiiditaris , ignoro. Tri-
fles vero effe voluptarum exitus, quifquis reminifci
libidinum fuarum volet, intelliger. Quaj fi beatos
explicare pofTunt, nihil caufTas eft quin pecudes quo-
que beatas efrodicantur^ quarum omnis ad explen-
dam corporalem lacunam feftinat intentio. Hone-
ftifima quidem conjugis foret liberorumque jucundi-
tas ; fed nimis e natura di^um eft, nefcio quem f-
lios invenifle tortores : quorum quam fit mordax
qusecumque conditio, neque alias expertum te, nc-
que nunc anxium neceffe efl admonere. In quo Eu-
ripidis mei fententiam probo, qui carentem liberis
infortunio dixit efle felicem.

M E T R U M VII.

HA B E T omnis hoc voluptas

Stimulis agit fruentes ;
,

Apiumque par volantum^

Ubi grata mei la fudit y
5 Fugit, ^ nimis tenaci
Ferit iSa corda morfu
D 4 PRO-
 S6 BORTHII DE CONSOL.

PROSA vili.
NInem
H Idubium efl, quin ha ad beatitudi-
L igitur
devia quaedam fint, nec perducere eo
via;
quemquam valeant ad quod f perdufturas efTe pro-
mittunt. Quanris vero implicitee malis fint, brevif-
fime monftrabo. Quid enim? pecuniam ne congre-
gare conaberis? fed eripies habenti. Dignitatibus
fulgere velis? danti fupplicabis qui prsire cete- : &
ros honore cupis, pofcendi humilitate vilefces. Po-
tcntiam ne defideras ? fubjedorum infidiis obnoxius,
periculis fubjacebis. Gloriam petis ? fed per afpcra
quoque diftralus, fecurus effe defiftis. Voluptariam
vitamdegas. fed quis nonfpernar, arque abjiciat
vilifTimae fragiliflmsque rei corporis fervitium ? Jam

vero qui bona pr2 f corporis ferunt ,

quam exigua,
quam fragili pofTeflione nituntur Num enim ele- !

phantes mole, tauros robore fuperare ^teritis ? num

ligres velocitate praiibitis? Refpicitc czli fpatium ,
firmirudinem , celeritatem, aliquando definite vi- &
lla mirari Quod quidem cslum non bis potius eft,
.

quam fua ,
qua regltur, ratione mirandum FormsB .

vero niror ut rapidus eft, ut velox , & vernalium

florum mutabilitate fugacior! Quod fi, ut Arifto-
teles air, lynceis oculis homines uterentur, ut co-
rum vifus obf^antia penetraret , nonne introfpedis
vifceribus, illud Alcibiadis fuperficie pulcherrimuio
corpus, turpifTimum videretur? Igitur te pulchrum
videri , natura, fed oculorum fpe(rtanti-
non tua
um reddit Sed sftimatc , quam vul-
infirmiias .

tis nimio corporis bona dum fciatis hoc qpod- ;

cumque miramini , triduanas febns igniculo poflc

dilTolvi Ex quibus omnibus illud in fummam
.

redigere licct : quod haec quae nec prsftare qusE

pollicentur bona ,
poflUnt , nec omnium bonorum
con*
 . . ,

Philosophix Li b. III. 57
congregatione perfe^a funt, ea nec ad beatitudi-
nem ,
quafi quidam calles, ferunt, nec beatos ipfa
pcrfciunt

M E T R U M Vili.
EH E u ,
quam
Abducit ignorantia
miferos tramite devio
!
Non aurum in viridi quaritis arbore^
Nec vite gemmas carpitis j

5 Non altis laqueos momibus abditis ,

Ut pifce ditetis dapes
Nec ^ vobis capreas fi libeat fequi y
Tyrrhena captatis vada .

Ipfos quin etiam ftuBibus abditos

I o Norunt recejfus aquoris ,

j^<egemmis niveis unda feracior

Vel qua rubentis purpuree :
Nec non quce tenero pifce ^ vel afpeiis
Pnejent echinis iitora .

15 Sed quonam lateat ^ quod cupunt bonum^

Nejcire caci fuflinent :
t quod flelliferum trans abiit poltun ,

Tellure demerfi petunt .

Quid dignurn fto/idis mentibus imprecer
20 Opes, honores ambiatiti
t cum faifa gravi mole paraverint ^
Tum vera cognofcant bona .

PROSA IX.

HA eT E N u
difle fuffecerir
s mendacis formam
; quam fi
felicitatis often-
perfoicaciter intuearis,
ordo eft dcinceps, quse fit vera monftrare. Acqui vi-
deo, inquam , nec opibus fufificientiam , nec regnis
porenriam, nec reverentiam dignitatibus, nec cele-
brit-
 ^8 B0ETHIIDE CONSOL.
britatem gloria, nec lastitiam voluptatibus pofl*e con-
tingere. An etiam caufTas cur id ita fit, dcpre-
hendifti? Tenui quidem veluti rimula mihi videor
intueri fed ex te cognofcere apertius malim
: Atqui .

pronitiflma ratio eft. Quod enim

fimplex eft, indi-
vifumque natura, id error humanus feparat, a &
vero , atque perfedo ad falfum , imperfeftumque tra-
ducit. An tu arbitraris, quod nihilo indigeat, ege-
re potentia? Minime, inquam. Refte tu quidem:
iiam fi quid eft quod in ulla re imbecillioris valen-
tia fit, in hac prsfidio necefTe eft egeat alieno. Ita
eft, inquam. Igitur fufficientias , potentiasque una
eft, eademque natura. Sic videtur. Quod vero hu-
jufmodi fit , fpernendum ne effe cenfes an contra re- ,

rum omnium venerationc digniflmum? At hoc, in-

quam, ne dubitati quidem poteft. Addamus igitur
fufficientias ,
potentiacque reverentiam , ut haec tria
unum efle judicemus . Addamus
fiquidem vera vo-
,

lumus confiteri. Quid vero, inquit, obfcurum ne

hoc, atque ignobile cenfes effe, an omni celebrita-
te clarilTmum ? Confider vero , ne quod nihilo in-
digere, quod potentifllmum , quod honore digniffi-
mum effe conceflum eft, egere claritudine, quam fi-
bi praeftare non poflft, atque ob id aliqua ex parte
videatur abjeftius. Non poffum, inquam, quin hoc
uti eft, ita etiam eeleberrimum effe confitear. Con
fequcns igitur eft ut claritudinem fuperioribus tribus
nihii diflfcrre Confequitur , inquam Quod
fateamur . .

quod fuis cunla viribus

igitur nullius egeat alieni,
pofTit, quod fit clarum, atque reverendum, nonne
hoc etiam conftat effe laetiffimum? Sed unde huic,
inquam, tali moeror ullus obrepat , ne cogitare
quidem poffum. quare plenum effe ixtinx, fiquidem
fuperiora manebunt, neceffe eft confiteri. Atqui il-
lud quoque per eadem neceffarium eft, fufficientiae,
, claritudinis , reverenti^ , jucundiratis , no-
potentiae
mina
 ,
.

Philosophije LtB. III. $p

mina quidem effe diverfa , nullo vero modo difcre-
pare fubftantiam Necefle eft, inquam . Hoc igitur
.

quod eft unum , fmplexque natura , pravitas huma-

na difpertit, &, dum rei quas partibus caret, pat-
tern conatur adipifci, necportionem , qujE nulla eft,
nec ipfam, quam minime affed^at, afTequitur. Quo-
nam, inquam, modo? Qui divitias, inquit, petit
psnurias fuga, de potentia nihil laborat: vilis, ob-
fcurufque efle mavult, multas etiam fibi naturales
quoque fubtrahit voluptates , ne pecuniam quam pa-
ravit, amittat. Sed hoc modo nefuftcientia quidem
contigit ei, quem valentia deferit, quem moleftia
pungit , quem vilitas abjicit, quem recondit obfcuri-
tas Qui vero folum pofle defiderat
. profligat opes
:

defpicit voluptates, honoremque potentia carentem,

gloriam quoque nihili pendit. Sed huic quoque quam
multa deficiant, vides. Fit enim ut aliquando ne-
cefTariis egeat, ut anxietatibus mordeatur; cumque
hsec depellere nequeat, etiam id quod maxime pete-
bat , potens efle defiftit. Similiter ratiocinari de ho-
noribus, gloria, voluptatibus licet Nam cum u- .

numquodque horum idem quod cetera, fit quifquis ,

horum aliquid fine ceteris petit ne illud quidem

,

quod defiderat apprehendit Quid igitur ? inquam

, .

Si quis cunta fimul cupiat adipifci , fummam qui-

dem ille beatitudinis velit: fed num in his eam re-
periet qu^e demonftravimus quod pollicentur ,
, id
non polle conferre? Minime, inquam. In his igitur
quas lingula quasque expetendorum prsftare credun-
tur, beatitudo nullo modo inveftiganda eft. Fa-
teor, inquam, & hoc nihil dici verius poteft. Ha-
bes igitur, inquit, &
formam falfa: felicitatis, &
cauflas deflet nunc in adverfum mentis intuitum ;
:

ibi enim veram, quam promifimus, ftatim videbis.

Atqui hsc, inquam, vel esco perfpicua eft, eam-
que tu pauilo ante monftrafti , dum falfas beatitudi-
nis
 .

60 BOETHIl DE COMSOL.
nis cauffas aperire conabaris. Nam, ni fallor, ea
vera eft , & perfefa felicitas ,
quae fufficientem , po-
tenrem, reverendum , celebrem , laetumque perfciat.
Atque ut me intcrius animadvertifle cognofcas , quae
unum horum, quoniam idem cunda funt, veraciter
predare poteft, hanc effe plenam beatitudinem fine
ambiguitate cognofco. O te, alumne, hac opinio-
ne felicem fentio, fiquidem hoc, inquit, adjeceris.
Quidnam ? inquam. Effe ne aliquid in his mortali^
bus caducifque rebus putas quod hujufmodi flatum
poflt afFerrc? Mmime, inquam, idque a te, puto ;

nihii ut amplius defideretur, oflenfum Haec igi- efl .

tur vel imagines veri boni, vel imperfe6\a qucedam

dare bona morralibus videntur: verum autem, at-
que perfetum bonum conferre non poffunt. AlTen-
tior, inquam. Quoniam igitur agnovifti, quaj vera
illa fit, quae autem beatitudinem mentiantur, nunc
fupereft ut unde veram hanc petere pofTs , agnofcas
Id quidem , inquam , jam dudum vehementer exfpe-
fto. Sed cum, ui in TimiEO Fiatoni , inquit, no-
fro placet, in minimis quoque rebus divinum pras-
fidinm debeat implorati ; quid nunc faciendum cen-
fes ut illius fummi boni fedem reperire mereamur?
Invocandum, inquam, rerum omnium pattern, quo
prstermifTo, nullum rite fundatur exordium. Re\e,
inquit; ac fimul ita modulata efl.

M E T R U M IX.

OQ
Ire
u I perpetua mundum ratione gubernas ,
Terrarum calique fator , qui tempus ab avo
jubes ^ Jablifque manens das cunEa moveri i
^uem non externa pepulerunt fingere cauffa
5 Materia fluitantis opus verum in/ita fummi
,

Torma boni ^ livore carens : tu cunBa fuperno

Ducis ab exemp/o : pulchrum pulcherrimus ipfe

 . . , ^.

Philosophie Lib. III. 6t

Mundum mente gerens, fimltque in magine forman ^

PerfeBafque jubens perfeSium abfolvere partes
lo Tu numsris elementa l'tgas ^ ut frigora ftammis
Arda conveniant liquid'ts : ne purior ignis
Evolet , aut merfas deducant pondera terras .

Tu triplicis mediam natura cunEia moventem

ConneSiens anima-m per confona membra refolvis
1 5 ^u(e cum /ia duos motum glomeravit in orbes ,
In fernet reditura meat ^ mentemque profundam
Circuit , ^
fimili convertii imagine ctelum .

Tu caujfis animas paribus, vitafque minores

Provehisy C^ levibus fublimes curribus aptans
20 In cclum , terramque feris : quas lege benigna
Ad te converfas reduci facis igne reverti
Da ,
pater , auguflam menti confendere fedem ,
Da fontem lujrare boni , da luce reperta
In animi defigere vifus
te confpicuos

25 Disjice terrente pondera molis

nebulas &
Atque tuo fplendore mica tu namque ferenum .
,

Tu requies tranquilla piis : te cernere , finis .

Principium , veior , dux , f mita , terminus idem .

PROSA X.

QU o N
perfeti
I A M igirur
boni forma,
qus fit

vidifti
impcrfedi
:
,
qus etiam
nunc demonftran-
dum reor, quonam hsec felicitatis perfeftio conftitu-
ta In quo illud primum arbitror inquirendum,
fit.

an aliquid hujufmodi bonum quale paullo ante defi-

nirti , in rerum natura pofTt exfiftere , ne nos pr^eter
rei rubje6:e veritatem cafTa cogitationis imago deci-
piat Sed quin exfiftat , fitque hoc veluti quidam
.

omnium fons bonorum negari ncquit. Omne enim ,

quod imperfetum efTe dicitur, id deminutione per-

fedi imperfcdum efTe perhibetur. Quo fit ut fi in
quoUber genere imperfetum quid cfTe videatur, in
 .^2 'FoETHii DE Consci..
,coperfc(5lum quoque aliquod efle necefTe fit. Etenira
perfezione fublata, unde illud quod imperfedum per-
hibetur, exftiterit, ne fngi quidem poteft. Neque
enim a deminutis, inconfummatifque natura rerum
cepit exordium, fed ab integris , abfolutifque proce-
dens, in hasc extrema atque eflfcEta dilabitur. Quod
fi, uri pauilo ante monflravimus, efl quidam boni
fragilis imperfetta felicitas efle aliquam folidara , per-
:

fe<^amque , non potcft dubitati Firmifllme , inquam ,

.

verilTimeque conclufum eft. Quo vero, inquit, ha-

bitet, ita confider. Deum rerum omnium princi-
pem, bonum efle, communis humanorum conceptio
probat animorum. Nam cum nihii Deo melius ex-
cogitari quear, id quo melius nihil eft , bonum efl!*e
quis dubitet? ita vero bonum efl'e Deum ratio dc-
monftrat, ut perfetum quoque bonum in eo eflecon-
vincat. Nam
ni tale fit , rerum omnium princeps ef-
fe non poterit. erit enim eoprsftantius aliquid, per-
fe6\um pofldsns bonum , quod hoc prius atque anti-
quius effe videatur: omnia namque perfetta minus
integris priora efl^eclaruerunt quare ne in infinitum
.

ratio prodeat, confitendum eft, fummum Deum , fum-

mi, perfeclique boni efl^e pleniflmum. Sed perfeftum
bonum veram efl^ebeatitudinem conftituimus. veram
igitur beatitudinem in fummo Deo fitam efle, n?-
cefle efl. Accipio, inquam, nec eft quod contradici
uUo modo queat. Sed qusefo, inquit, te, videquam
id fanne atque inviolabiliter probes, quod boni fam-
mi fummum Deum diximus efl!e pleniflmum Quo- .

nam, inquam, modo? Ne hunc rerum omnium pa-

trem illud fummum bonum quo plenus efl"e perhibe-
tur, vel extrinfecus accepifle, vel ita naturaliter ha-
bere prsfumas, quafi, habentis Dei, habitzeque bea-
titudinis diverfam cogites efle fubftantiam. fi Nam
extrinfecus acceptum putes , prasftantius id quod de-
derit eo quod acceperit , exiftimare poffis . Sed hun^
eflTe
 ,
.

Philosophi5:Lib. III. 6^ \

effe rerum omnium prsEcelIentifTmura , digniffime con-

ftemuf . Quod fi natura quidem ineft, fed ratione

diverfum, cui] de rerum principe loquamurDeo, fin-
gat qui potefl, quis hcEC diverta conjunxerit. Poftre-
mo quod a qualibet re diverfum eil, id non eftillud
a quo intelligitur efle diverfum Quare quod a fum- .

mo bono diverfum ed fui natura , id fummum bo-

num non eft : quod nefas eft de Deo cogitare, quo
nihii conftat effe prseftantius . Omnino enim nulliu^
rei natura fuo principio melior poteritexfiftere. qua-
re quod omnium principium fit,idetiam fuifubflan-
tia fummum effe bonum veriflma ratione conciufe-
rim Rediffime, inquam Sed fummum bonum bea-
. .

titudinem effe conceffum eft. Ita efl, inquam. Igi-

tur, inquit, Deum effe ipfam beatitudinem , necelfc
cft confiteri. Nec propofitis , inquam, prioribus re-
fragari queo, & ab
hoc illatum confequens effe
illis

perfpici. Refpice, inquit, an hinc quoque idem fir-

mius approbetur, quod duo fumma bona, quae a f
diverfa funt, effe non pofTunt. Etenim qnx difcre-
pant bona, non effe aiterum quod fit alterum, li-
quet: quare neutrum poterit effe perfe<5lum , cum ai-
terutri aiterum decfl Sed quod perfe5^um non fit
.

id fummum non effemanifeftum efl nullo modo igi- :

tur quae fumma funt bona , ea poffunt effe diverfa

Atqui & beatitudinem , &
Deum fummum bonum ,

effe coilegimus: quare ipfam necefie eft fummam. effe

beatitudinem quse fit furnma divinitas. Nihil, in-
quam, nec re ipui verius, nec ratiocinatione fir-

mius, nec Deo dignius concludi Super h^c, poteft .

inquit, igitur, veluti geometra; folent, demonftratis

propofitis, aliquid inferre, qua^ 7ropi<r/j.uTx ipfi vo-
eant , ita ego quoque tibi veluti corollarium dabo.
Nam quoniam beatitudinis adeptione fiunt homi-
nes beati, beatitudo vero eft ipfa divinitas, divi-
nitatis adeptione fieri beatos, manifeftum cft. Sed
uri
 ,

^4 fioETHtl DE CoKSOt.
liti adeptione jufti , fapientis fapicntes fi-
juftitias
unt, divinitatem adcptos , deos fieri fimili ra-
ita
tionc necefle eft Omnis igitur beatus, deus; fed
.

natura quidem unus, participatione vero nihil pro-

hibet efle quam plurimos. Et pulchrum, inquam
hoc, atque pretiofum , fve ironia- ^jlol ^ five corolla-
rium vocari mavis. Atqui hoc quoque pulchrius
nihil eft quod his annekndum elTe ratio perfua-
dct. QuidP inquam. Cum multa, inquit , beatitu-
do continere videatur, utrum ne hasc omnia in u-
iium veluti corpus beatitudinis quadam partium
varictate conjungant, an fit eorum aiiquid .quod
beatitudinis fubftantiam compieat, ad hoc vero ce-
rer referantur ? Veliera , inquam , id ipfarum re-
rum commemoratione patefaceres. Nonne, inquit
bcatitudinem bonum efle cenfemus? Ac fummum
quidem , inquam Addas , inquit , hoc omnibus li-
.

cet Nam eadem fufficientia fumma eft eadem

. ,

fumma potcntia, reverentia quoque, claritas &

voluptas beatitudo efl^e judicatur. Quidigitur? Haec-
cine omnia bona, fufficientia, potentia, ceteraque
veluti quasdam beatitudinis membra funt , an ad
bonum, veluti ad verticem, cunfla rcferuntur? In-
telligo, inquam, quid inveftigandum proponas fed :

quid conftituas , audire defidero. Hujus rei difcre-

tionem fic accipe. Si haec omnia beatitudinis mem-
bra forent, a f quoque invicem difcreparent. Ha^c
cft enim partium natura, ut unum corpus diverfa
componant. Atqui hasc omnia idem efl'e monftrata
funt. Minime igitur menbra funt: alioquin ex u-
110 membrobeatitudo videbitur efl^e conjunla , quod
fieri Id quidem, inquam, dubium non eft:
nequit.
fed id quod reftat , exfpeo Ad bonum vero cetera
.

palam eft. Iccirco enim fufficientia petitur,

referri
quoniam bonum efl*e judicatur; iccirco potentia, quo-
niam id quoque efle crcditur bonum Idem de reveren-
.

tia ,
 ,

Phlosophije Lib. III. 4')

tia, claritudine, jucunditate, conjeare licet O- .

mniuni igitur expetendorum fumma , atque eaufla

bonum eli. Quod enim neque re, neque limilitudi*
ne ullum in f retine: bonum , id expeti nullo modo
poteft Contraque etiam qus natura bona non funt
.

tamen fi efTe videantur, quafi vera bona fint , ap-

petuntur Quo ft uti fumma, cardo, atque cauHa
.

expetendorum omnium., bonitas efle jure credatur.

Cujus vero caufTa quid expetitur, id maxime videtur
optati. Veluti fi fa iutis eaufla quifpiam velit equita-
re, non tam equitandi motum defiderat, quam fa-
Cum igitur omnia boni gratia pe-
lutis efife(5:um .

tantur, non illa potius , quam bonum ipfum deCi-

deratur ab omnibus. Sed propter quod cetera o-
ptantur, beatitudinem
effe conceflimus quare fic :

quoque beatitudo. Ex quo liquido

fola qua;iitur
appare: , ipfius boni, &
beatitudinis unam atque
eamdem efle fubflantiam. Nihil video, cur difl'en-
tire quifpiam poflt Sed Dcum veramque beatitu-
.

dinem unum atque idem efl^e monftravimus. Ita,

inquam. Secure igitur concludere iicet, Dei quo-
que in ipfo bono, nec ufquam alio, fitam efle fub-
ftantiam.

M E T R U M X.

HU e omnes pariter venite capti ,

^uos fallax Ugat improbis catenis
Tenenas hehetans libido rnentes .
Hic erit vohis requies laborum ^
5 Hic portus placida nianens quiete y
Hoc patem unum miferis afylum .

Non quidquid Tagus aureis arenis

Donaty aut Hermus rutilante ripa ^

Aut Indus calido propiaquus orbi ,

IO Candidis mifcens virides lapillos y

llluflrant aciem ^ magifque cxcos

E In
 . . .

66 BozTHii deConsol.
In fuas cardunt animos tenebras
Hoc quidqu.id placet^ excitatque mentes ,

Infims tellus almt cavernis .

1 5 Splendor quo regitur , vgetque cxlum ,

Vitat obfcuras anima ruinas

Hanc qufqus potert notare lucem ,

Canddos Phoebi radtos negabit

PROSA XI.

A ENTI OR, inquam. Cuncla enim firmifl-

Ss
mis nexa rationibus conftant Tum illa ,
Quanti, inquit, asftimabis, fi bonum ipfum quid
.

fit, agnoveris? Infiniti, inquam: fiquidem mihi pa-

riter Deum quoque, qui bonum eft, continget a-
gnofcere. Atqui hocveriflma, inquit, ratione pa-
tefaciam , maneant modo qus paulJo ante conclu-
fafunt. Manebunt, inquam Nonne, inquit, mon- .

fbravimus, ea quse appetuntur a pluribus, iccirco

vera perfeftaque bona non efTe, quoniam a Te in-
vicem difcreparent cumque alteri abefTet alterum,
,

plenum , abfolutumque bonum afFerre non pofle ?

Tum autem verum bonum fieri, cum in unam ve-
luti formam , atque efficientiam coiliguntur, utquse
fufficientia eft, eadem fit potentia, reverentia, cla-
ritas, atque jucunditas. Nifi vero unum atque idem
omnia fint, nihil habere quo inter expetenda nume-
rentur. Demonftratum eft, inquam , nec dubitari al-
lo modo poteft. Qvx igitur cum difcrepant, minime
bona funt ; cum vero unum efiie caperint, bona f-
unt: nonne hsc utbonafinrt, unitatis fieri adeptione
contingit? Ita, inquam, videtur. Sed omne quod
bonum eft,boni participatione bonum efle concedis,
an nimime? Ita eft. Oportet igitur idem efle unum,
atque bonum fimiii ratione concedas. Eadem nam-
que fubftantia eft eorum quorum naturaliter non eft
divcr-
 ,
.

PH I L OS O P H I Jt L I B. III. 6y
diverfus efFe(5lusNegare, inquam, nequeo. Noftine
.

igimr, inquit, omne quod efl tamdiu manere atque

,

fubfiftere, quamdiu fit unum; fed interire atque dif-

folvi pariter atque unum effe deftiterit? Quonam mo-
do? Ut in animalibus, inquit, cum in unum coeunt,
ac permanent anima corpufque, id animai vocatur.
Cum vero hsec unitas utriufque feparatione diflblvi--
tur, interire, nec jam efle animai, liquet. Ipfum
quoque corpus cum in una forma, membrorum con-
juntione, permanet, humana vifitur fpecies At fi .

diftributsE, fegregatsque partej corporis diftraxerint

unitatem, defmit effe quod fuerat Eoque modo per- .

currenti cetera proeul dubio patebit fubfiftere unum-

quodque, dum unum eft: cum vero unum efle defi-
nit , interire . Confideranti , inquam , mihi plura , mi-
nime aliud videtur. Ed ne igitur , inquit, quod in
quantum naturaliter agat, relita fuflinendi appe-
tentia, venire ad intentum, corruptionemque defi-
deret? Si animalia , inquam, confiderem, qnz ha-
bent aliquam volendi nolendique naturam , nihii in-
venio quod, nuliis extra cogentibus, abjiciant ma-
nendi intentionem, &
ad interitum fponte feflinent
Omne namque animai tueri falutem laborat: mor-
tem vero, perniciemque devitat Sed quid deherbis, .

arboribufque , quid de inanimatis omnino confen-

tiam rebus, prorfus dubito. Atqui non efl: quod de
hoc pofTis ambigere, cum herbas, atque arbores in-
tuearis, primum fibi convenientibus innafci locis,
ubi quantum earum natura queat, cito exarefcere,
atque interire non poflunt Nam alis quidem- cam-
.

pis, alise montibus oriuntur, alias ferunt paludes

ali faxis haerent, aliarum foscundse funt fteriles a-
renae, quas fi in alia quifpiam loca transferre cone-
tur, arefcant. Sed dat cuique natura quod conve-
nir, & ne, dum manere poflunt, intereant , elabo-
rar. Quid dicam, quod omnes, velut in terras ore
E 2 demer-
 ,

6S BoETHIl DE ConSOlV
demerfo trahunt alimenta radicibus , ac per medul-
,

las robur, corticemque diffundunt? Quid,quod mol-

liffimum quodque, iicuti medulla eft, interiore fem-
per fede reconditur, extra vero quadam ligni firmi-
tate tegituri uitimus autem cortex adverfum cali in-
temperiem, quafi mali patiens defenfor, opponitur?
Jam vero quanta ed naturae diligentia, utcunftafe-
mine multipiicato propagentur! quas omnia non mo-
do ad tempus manendi , verum generatim quoque ,
quafi in perpetuum permanendi, veluti quafdam ma-
chinas efle quis nefciat? Ea etiam qujE inanimata
effe creduntur , nonne quod fuuni eft quaeque fimili
ratione defiderant? Cur enim flammas quidem fur-
fum levitas vehit , terras vero deorlum pondus depri-
mit, nifi quod hsc fingulis loca, motionefque con-
veniunt? Porro autem quod cuique confentaneum eft,
ad unumquodque confervat :ficuti ea quie funt ini-
mica , corrumpunt. Jam/,vcro quas dura funt, ut la-
pides, adhaerent tenacifFi^ne partibus fuis, &ne fa-
cile diffolvantur, refiftunt. Quas vero liquentia, ut
aer, atqueaqua, facile quidem dividentibus cedunt
fed cito in ea rurfus a quibus funt abfciira , relabun-
tur. Ignis vero omnem refugit felionem .Ncque
nunc nos de voluntariis animai cognofcentis moti-
bus, fed denaturali jntentionetraiilamus. Sicuri eft,
quod acceptas efcas fine eogitatione tranfigimus ,
quod in fonino fpiritum ducimus nefcientes, Nam
ne in animalibus quidem manendi amor ex animae
voluntatibus, verum ex naturai principiis venir .
Nam fiaspe mortem cogentibus caufis, quam natura

reformidat , voluntas ampleitur contraque illud

:

quo folomortalium rerum durar diuturnitas, gignen

di opus, quod natura femperappetit, interdum coer-
cet voluntas. Adeo hxc fui caritas non ex animali
motione, fed ex naturali intentione procedit. Dedit
cnim providentia creatis a f rebus hanc vei maximam
manca-
 . ,

"pHtLOSOPHlff LlB. III. 6$?

itianendi caufTam , ut , quoad pofTunt , naturaliter ma-

nere defiderent: quare nihileftquod ullomodo qiieas
dubitare, cunclaqu^ funt, appetere naturaliter con-
fiantiam permanendi,devitareperniciem. Confiteor,
inquam , nunc me indubitato cernere qus dudum
incerta videbantur. Quod autem , inquit, fubfiftcre
ac permanere appetir, id unum effe deliderat hoc e- .

nim fublato, ne effe quidem cuiquam permanebit.

Verum eft, inquam. Omnia igitur , inquit, unum
defiderant. Confenfi. Sed unum idipfum mondravi--
mus efTe quod bonum efl:. Ita quidem. Cunfla igi-
turbonum petunt: quod quidem ita defcribas licet
ipfum bonum effe quod defideretur ab omnibus Ni* .

hil, inquam,verius excogitari poteft Nani vel ad *

nihilum cunta referuntur, &

uno veluti vertice de-
Hituta, fine redore, fluitabunt aut fi quid efl: ad ;

quod univerfa feflinent, id erit omnium fummum

honorum. Et ilJa, Nimium , inquit, o alumne, x-
tor: ipfam enim medise veritatis notam mente fixi-
fli: fed in hoc patuit tibi quod ignorare te paullo
ante dicebas. Quid? inquam. Quis effet, inquit,
rerum omnium finis. Id eft enim profec^o quod de-
fideratur ab omnibus quod quia bonum efTe colie-
:

gimus, oportet, rerum omnium finem , bonum elTe

fateamur.
M E T R U M XI.
QU I s Qu
Cuptque nidlis
I s profurda mente vefligat
il le deviis falli ,
verum ,

In Je revolvat intimi lucem vifus y

Longofque in orbem cugat infleBens matus^
5 Animumjue doceat quidquid extra molitur ^
Suis retrufum pojjidere thefauns
Dudum quod atra textt erroris nubes ^
Lucebit ipfo perfpicacius Phxbo .

^QTi omne namqu^ mente depulit lumen ^

E ^ Obli-
 , ,

7 BOETHII DE CONSOL.
IO Oblviofam corpus invehens molem,
Htsret profeBo femen introrfum veri ,
Quod excitatur ventilante doSirina .

Nam cur rogati [ponte reSa cenfetis ^

Ni merfus alto viveret fomes corde
I 5 Quod fi Platonis Mufa perfonat vertim ,
Quod quifque difcit , immemor recordatur .

PROSA XII.
TUm ego, Fiatoni, inquam , vehementer aflen*
tior: nani me horum jam fecundo commemo-
ras. Primum , quod memoriam corporea contagio-
ne, dehinc cum moeroris mole prefTus, amifi Tum .

illa. Si fuperiora, inquit, concefTa refpicias, ne il-

lud quidem longius aberit, quin recorderis, quod te
dudum nefcire confefTuscs. Quid? inquam. Quibus,
ait illa,^gubernaculis mundus regatur. Memini, in-
quam, me infcitiam meam fuifle confeflum: fedquid
afferas, licer jam profpiciam , planius tamen ex te
audire defidero. Mundum hunc , inquit, a Deo regi
paullo ante minime dubitandum putabas. Ne nunc
<juidem arbitror, inquam; nec umquam dubitandum
putabo, quibufque in hoc rationibus accedam , bre-
viter exponam. Mundus hic ex tam diverfis contra-
riifque partibus in unam formam minime convenif-
fct , nifiunus efTet qui tam diverfaconjungeret; con-
junifla vero naturarum ipfa diverfitas, invicem dif-
cors, di(rociaret,atque divellerete nifi unus efletqui
quod nexuit, contmeret. Non tam vero certus na-
turai ordo procederet, nec tam difpofitos motus, lo-
cis, temporibus, efficientia , fpatiis , qualitatibus
explicaret , nifi unus eflet qui has mutationum va-
rietates manens ipfe difponeret Hoc quidquid eft,
.

quo condita manent, atque agitantur, ufitato cun-

Hs vocabulo Dcum nomino. Tum ilia, Cum hsec
incjuit , ita fentias ^ parva m mihi reftare operam
puto
 ,

Philosophie Lib. III. Jl

puto, tit felicitatis compos, patriam fofpes revifas:

ied qus propofuimus, inrueamur. Nonne in beati-
tudine fufficientiam numeravimus, Deumque beati-
tudinem ipfam elle confenfimus? Ita quidem. Et ad
mundum igitur, inquit, regendum nullis extrinfecus
adminiculis indigebit alioquin fi quo egeat, ple-
:

nam fuflficientiam non habebit. Id, inquam, ita eli

necefTarium Per f igitur folum cun6\a difponit.
.

Nec^ari, inquam , nequit. Atqui Deus ipfum bonum

cfle monftratus eft. Memini, inquam. Per bonum
igitur cunla difponit fiquidem per le regit omnia
:

quem bonum efTe concefTimus ; &

hic efl veluti qui-
dam clavus atque gubernacuium, quo mundana ma-
china ftabiiis atque incorrupta fervatur , Vehemen-
ter afTentior, inquam, &
id te panilo ante diftu-
ram, tenui licet fufpicione, profpexi. Credo, in-
quit: jam enim,ut arbitror, vigilantius ad cernen-
da vera oculos deducis fed quod dicam non minus
:

ad contuendum patet Quid? inquam. Cum Deus,

.

inquit, omnia bonitatis davo gubernare jurc creda-

tur, eademque omnia, ficuti docui, ad bonum na-
turali intentione feflinent , num dubitari poteft ,
quin voluntarie regantur , (eque ad difponentis nu-
tuni, veluti convenientia, contemperataque refori,
fponte convertant? Ita, inquam, necefe efl nec :

beatum regimen efle videretur, fi quidem detretan-

tium jugum foret, non obtemperantium falus. Ni-
hil efl igitur quod naturam fervans, Deo contraire
conetur. Nihil, inquam. Quid fi conetur ,ait, num
tandem proficiet quidquam adverfijs eum quem jure
potentifTimum beatitudinis eflTe concefilmus? Pror-
fus, inquam, nihil valeret . Non eft igitur aliquid
quod fummo huic bone vel velit, vel poflt obfifle-
re. Non, inquam, arbitror. Eft igitur, inquit,
fummum bonum quod regit cunda fortiter, fuavi-
terque difponit Tum ego , Quam inquam me non
. , ,

E 4 modo
 ,

yi BoETHii DE Con SOL."

modo ea qux conclufa ed fumma rationum , Ve*
,

rum multo magis hsc ipfa verba quibus uteris, de-

Je(flant, ut tandem aliquando ftultitiam magna Ja-
tranrem fui pudeat. Accepiftij inquit, in fabulis
laceffentes cxlum Gigantes: quoque, uti
fed illos
condignum fiiit, benigna fortitudo depofuit. Sedvis
ne rationes ipfas invicem collidamus? forfitan ex
huiufmodi confliftatione pulchra quasdam veritatis
fcintilla difTiliet. Tuo, inquam, arbitratu. Deum
inquit, effe omnium potcntem nemo dubitaverit.
Qui quidem, inquam, mente confidat, nullus pror-
lus ambigat. Qui vero eft, inquit omnium poens, ,

nihii ed quod ille non pofTIt. Nihil, inquaiB. Num

igitur Deus facere malum potefl? Minime, inquam.
Malum igitur, inquit, nihii efi , cum id facere iile
non poHIt qui non potcd. Ludis ne, inquam,
nihil
me, inextricabilem mihi Jabyrinthum rationibus te-
xens? quo nunc quidem qua egrediaris introas j ,

nunc vero qua introi'eris, egrediare; an mirabilem

quemdam divina fimplicitatis orbera complicas?Et-
cnim pauUo ante a beatitudine incipiens, eam fum-
mum bonum efTe dicebas quam in fummo Deo fi-
,

tam loquebare ipfum quoque Deum fummum effe

:

bonum, pienamque beatitudinem diflerebas, ex quo

neminem beatum fore, nifi qui pariter Deus efTet,
quafi munufculum dabas. Rurfus ipfam boni for-
mam. Dei, ac beatitudinis loquebaris effe fubflan-
tiam ipfumque unum id ipfum effe bonum dicebas,
:

quod ab omni rerum natura peteretur: Deum quo-

que bonitatis gubernaculis univerfitatem regere dif-
putabas, volentiaque cun<5la parere, nec uilam mali
eflTe naturam, atque hec nuliis cxtrinfecus fumtis,
fed altero ex altero fidem trahente, infitis, domefti-
cifque probationibus explicabas. Tum
iila, Mini-
me, inquit , ludimus ; remque omnium maximam Dei
uiuncre, quem dudum dcprecabamur, cxegimus. Ea
 s
.

Philosophix Lib. hi. 7j

cfl enm divina forma ncque in ex-
fubftantias, ut
terna clilabatur,nec in f externumaliquod ipfa fuf-
cipiat fed ficut de ea Parmenides air
: Tlavro^v :

fV yuxiyy.m oynoj , Quod fi rationes

^iixXoia-i ^'priv

quoque non extra petitas, fed intra rei quam tra-

ilabamus, ambitum collocatas agitavimusj nihii
efl quod admirere, cum Platone fanciente didice-
ris, cognatos, de quibus loquimur rebus oportere
effe fermones.

M E T R U M XII.
L I X qui potuh boni
FTontem vifere Ittcidum :
^
Felix qui potuit gravi
Terrai folvere vincula

5 Quondam funera corijugis

Vates Threicius gemens ^
Pojiquam flebilibus modis
Sifvas currere , mobiles
Amnes Jare coegerat j
lo Junxitque intrepdum latu
Sievis cerva leonibus ^

Nec vifum timuit lepus

]am cantu placidum canem ;
Cum flagrantior intima
15 Fervor peioris ureret ^
Nec qui cunBa fubegerant ^

Mulcerent dominum modi;

Immites fuperos querens y
Infernas adiit domos .

20 blanda fonanti bus

II tic
Chordis carmina teynperans ,
Quidquid Vriicipuii dete
Matris fontibus hauferat ,
Quod lu8us dabat impQtens y
Quod
 . . . .. ,,

74 BOETH. DE CONS. PHIL. LlB. IIL

25 Quod luSium geminans amor ^

Deflet , TiSnara commovens ,
Et dulc veniam prece
Umbrarum dominos rogai.
Stttpet tergemnus novo
30 Captus Carmine janitor :
Qu<e fontes agtant metu
UUrices fcelerum de<e ^

Jam ixjie lacrimis madent :

Non Ixionium caput
55 Velox pracpitat rota,
Et longa file perditus
Spernt /lumina Tantalus :

Vultur dum
fatur efl medis ,

Non traxit Tityi jecur

40 Tandem^ Vincimur arbitet ^

Umbrarum miferans ait :

Donemus comitem viro
Emtam Carmine conjugem ;
Sed lex dona co'rceat y

45 N<?, dum
Tartara liquerif
Fas lumina fleSiere
fit
SPuis legem det amantibus ?

Major lex amor efl fibi

Heu , noElis prope terminos

50 Orpheus Eurydicen fuam

Vdit y
perdidit y occidit
Vos ha e fibula refpicit j

Quicumque in fuperum diem

Mentem ducere quanitis
55 Nam qui Tartareum in fpecus
ViRus lumina flexerit ^
Quidquid prtecipuum trahit ^
Perdit y dum videe inferos

A N I-
 ANICII MANLII TORQUATI
SEVERINI BOETHII
DE CONSOLATIONE
PHILOSOPHIiE
L I B E R IV,

PROSA I.

R. e cum Philofophia
, dignitate
vuJtus, & oris
gravitate fervata,
leniter , fuaviterque ceciniflet ,
tum ego, nondum penitus infiti
mceroris oblitus , intentionem di-
cere adhuc aliquid parantis ab-
rupi. Et O, inquam , veri pre-
via luminis , qucE ufque adhuc
tua fudit oratio, tum fui fpeculatione divina, tum
tuis rationibus inviata patuerunt eaque mini etfi
',

ob injurias dolorem nuper oblita, non tamen ante-

hac prorfus ignorata dixifli. Sed ea ipfa efl vel ma-
xima noflri caufTa mcEroris , quod, cum rerum bo-
nus redor exfiftat, vel efTe omnino mala pofTmt, vel
impunita prstereant, Quod folum quanta dignum
fit admiratione , profedo confider At buie aiiud
.

mijus adjungitur: nam imperante, florentcque nc-

quitia,
 ,

^6 BoETHII DE CoNSOt.
quitia, virtus non folum praemis caret verum , et-
iam fceleratorum pedibus fubjefta calcatur, & in
locum facinorum fupplicia luit. Qux fieri in re-
gno fcientis omnia, potentis omnia, fed bona tan-
tummodo volenris Dei, nemo fatis poteft nec ad-
mirari, necconqueri. Tum illa, Et effet, inquit,
infiniti fluporis, omnibufque horribiiibus monftris,
fi, liti tu exiftimas , in tanti velut patrisfamiiias
dirpofitiflma domo, viJia vafa colerentur, pretiofa
fordefcerent : fed Nam fi ea qux pani-
non ita eft.
lo ante conclufa funt, inconvulfa fervantur, ipfo
de cujus nunc regno loquimur, aucore cognofces,
femper quidem potentes bonos effe, maios vero ab-
jedos femper , atque imbeciiles ; nec fine poena um-
quam efle vitia , nec fine prasmio virtutes bonis :

felicia, malis femper infortunata conringere, mui-

taque id genus, quse fopitis querelis firma te foli-
ditate corroborent Et quoniam. verae formam bea-
.

titudinis me dudum monfirante vidifli, quo etiam

fita agnovifii , decurfis omnibus quae prjetermit-
fit

tere neceffarium puto, viam tibi quas te domum

revehat, ofendam. Pennas etiam tuas menti, qui-
bus f in altum tollere podc, affigam, ut pertuT-
batione depulfa , fofpes in patriam , meo du(5lu ,
mea femita, meis etiam vehiculis revertaris.

M E T R U M I.

SU Qu(e
NT etenim penna vo/ucres miht ,
celfa confcendant poli:
Quas fibi cum velox mens Muit ^
Terras perofa ctefpicit ^
5 Aris immenfi fuperat globum ,
Nubefque pofl tergum videt
Quique agili motu calet atheris y
Tranfcencit gnis verticcm ^
Donee
 , , , .

Philosophije Lib. IV. 77

Donec in aftriferas furgat domos ,

IO Phxboque conjungat vias ^

Aut comitetuY iter gelidi fenis ,

Miles corufci Jderis i

Vel quocumque rnicans nox pingitur ^
Recurrat aflrt circulum ;
15 Atque ubi jam exhaufti fuerit fitis,
Folum relinquat extimum ^

Dorfaque velocis premat xtheris

Compos verendi luminis .

Hic regum fceptrum dominus tenet ^

20 Orbifque habenas temperata

Et volticrem currum flabilis regit ^

Rerum corufcus arbiter

Huc te fi reducem referat via ^

Quam
nunc requiris immemor ^
25 Hiec dices y memini ^ patria eft mihi ^
Hinc ortusy hic fijam gradum,
Quod fi ferrar um placeat tibi
NoSiem reliSlam vifere ,

Quos miferi torvos populi timent

7 Cernes tyrannos exjules

PROSA IL
TUm ego, Pap^, inquam, ut magna promittis!
nec dubito quiii pofTis efficere: tu modo quem
excitaveris , ne moreris Primum igitur, inquit ,
.

bonis femper adefle potentiam , malos cunftis viri-

bus effe defertos , agnofcas licebit quorum quidem :

aiterum demonftratur ex altero. Nam cum bonum,

malumque contraria fint, fi bonum potens effe con-
Hiterit, iiquet imbecillitas mali at fi fragilitas :

clarefcat mali, boni frmitas nota eft. Sed uti no-

ftr;E fententiiE fides abundantior fit , alterutro calle

procedam, nunc hinc, nunc inde propolita confir-

ni a US
 yS BOETHII DE CONSOL.
mans. Duo funt quibus omnis humanorum a^uum
conftat effe(flus; voluntas fcilicet, ac poteftas: quo-
rum fi alterutrum defir , nihil efl quod explicari
queat. Deficiente etcnim voluntate, ne aggreditur
quidem quifque quod non vult at fi poteftas ab-
:

fit, voluntas fruftra fit. Quo fit ut fi quem videas

velie adipifci quod minime adipifcatur, huic obti-
nendi quod voluerit , defuifle valentiam dubitare
non poffis. Perfpicuum efl, inquam , nec ullo mo-
do negati potefl . Quem vero effecifTe quod volue-
rit, videas, num etiam potuiflfe dubitabis? Mini-
me. Quod vero quifque poteft, in eo validus; quod
vero non poteft , in hoc imbecillis efTe cenfendus
eft. Fateor, inquam. Meminifti ne igitur, inquit,
fuperioribus r:itionibus efTe coile6lum, intentionem
omnem voluncaris humanse, qu^ diverfis ftudiis a-
gitur, ad beatitudinem fefiinare? Memini, inquam ,
id quoque efle demonflratum Num recordaris, bea-
.

titudinem ipfum efTe bonum ; eoque modo cum bea-

titudo petitur, ab omnibus defiderari bonum? Mi-
nime, inquam, recordor , quoniam id memoria fi-
xum teneo. Omnes igitur homines, boni pariter
ac mali, indifcreta intentione ad bonum pervenire
nituntur. Ita, inquam, confequens eft. Sed certum
efl , adeptione boni bonos fieri Certum
. Adipifcuntur .

igitur boni quod appetunt. Sic videtur Mali ve- .

ro fi adipifcerentur quod appetunt bonum , mali

effe non pofient. Ita eli. Cum igitur utrique bo-
num petant, fed hi quidem adipifcantur, illi vero
minime; non dubium eft, bonos quidem potentes
effe, qui vero mali funt, imbeciiles Quifquis, in-
.

quam, dubitat, nec rerum naturam , nec confe-

quentiam potefl: confiderare rationum Rurfus in- .

quit: Si duo fuit quibus idem fecundum naturam

propofitum fit, eorumque unus naturali officio id-
ipfum agat, atque perficiat^ alter vero naturale
illud
 Philosophije Lib. rV. ']<^

illud officium minime adminiftrare queat, alio ve-

ro modo quam natura convenir, non quidem im-
pleat propofitum fuum fed imitetur implentem;
,

quemnam horum valentiorem effe deccrnis Etf ?

conjedo, inquam, quid velis, planius tamen audi-

re defidero. Ambulandi, inquit, motum fecundum
naruram effe hominibus num negabis? Minime,
inquam . Ejufque rei pedum officium efTe naturale
num dubitas ? Ne hoc quidem, inquam. Si quis
igitur pedibus incedere valens ambular, aliufque
cui hoc naturale pedum defit officium , manibus
nitens, ambulare conetur , quis horum jure valen-
tior exiftimari poteft? Contexe, inquam, cerer :
nam quin naturalis offici! potens, eo qui idem ne-
queat, valentior fir, nullus ambigit. Sed fummum,
inquit, bonum , quod a^que malis bonifque propo-
iltum efl, boni quidem naturali officio virtutum
petunt ; mali vero variam per cupiditatem , quod
adipifcendi boni naturale officium non efl, id i-
pfum conantur adipifci . An tu aliter exiftimas ?
Minime, inquam; nam etiam quod eft confequens,
patet. Ex his enim quae concefTeram , bonos qui-
dem potentes, malos vero t^^ neceffe eft imbecil-
ies. Rele, inquit, prscurris :idque , uti medici
fperare Iblent, indicium eft eredae jam , refiftentif-
que naturae . Sed quoniam te ad intelligendum
promtiflmum efTe confpicio, crebras coacervabo ra-
tiones. Vide enim quanta vitioforuni hominum pa-
teat infrmitas, qui ne ad hoc quidem pervenire
queunt ad quod eos naturalis ducit, ac pxne com-
pellit intentio. Et quidf' fi hoc tam magno, ac
psne invilo prseuntis natura deferentur auxilio ?
Confider vero quanta fceleratos homines habeat
impotentia. Ncque enim levia, ac ludicra prsemia
petunt , quae confequi , atque obtinere non pofTunt :
fed circa ipfam rerum lummam , verticemque def-
ciunt >
 So BOETHll DE CONSOL.
ciunt, nec in eo miferis contigit effeftus quod fo*
lutti nos^tefquc moliuntur: in qua re hono-
dies,
rum vires eminent. Sicut enim eum qui pedibus
inccdens , ad eum locum ufque pervenire potuiflet
quo niiiii ulterius pervium jaceret inceflui , ambu-
landi potentiirimum effe cenferes: ita eum qui ex-
petendorum finem , qi3o nihii ultra eft, apprehen-
dit, potentiflmum necefle eft judices. Ex quo fit,
quod buie objacet , ut iidem fcelefti , iidem viri-
bus omnibus videantur efle deferti Cur enim re- .

lila virtute vitia felantur? infcitia ne bonorum?

fed quid enervatius ignorantiae eccitate? An felan-
da noveiunt, fed tranfverfos eos libido prascipitat?
fic quoque intemperantia fragiles funt qui oblu6lari
vitio nequeunt. An fcientes, volentefque, bonum
deferunt, ad vitia defleduntur ? Sed hoc modo non
folum potentes efle, fed omnino efle definunt. Nam
qui communem omnium qu funt, finem relin-
quunt, pariter quoque efl*e defiftunt. Quod quidem
cuipiam mirum forte videatur, ut malos, qui pi-
res hominum funt, eofdem non efl*e dicamus: (ed
ita Me res habet. Nam qui mali funt, cos malos
cfl^e non abnuo fed eofdem efle pure, atque fim-
:

pliciter, nego. Nam uti cadavcr hominem mor*

tuum dixeris, fimpliciter vero hominem appellare
non poflfs ita vitiofos, malos quidem efl!e concef-
:

ferim, fed efle abfolute nequeam confiteri. Eft e-

nim quod ordinem retinet , fervatquc naturam :
quod vero ab hac deficit , efle etiam , quod in fui
natura fitum eli, derelinquit. Sed poflfunt , inquies,
mali; nec ego quidem negavcrim fed haec corum :

potentia non a viribus, fed ab imbeciilitate de-

Icendit. PoflTunt enim mala, qus minime valerent,
fi in bonorum efficientia manere potuifl*ent Quas .

poflbilitas eos evidentius nihil pofle deMonflrat .

Nam fij uti paullo ante collegimus , matum nihil

eft.
 Philosophije Li 8. IV. 8e

efl , cum mala tantummodo pofTint, nihil polfc

improbos liquet. Pcrfpicuum eft. Atque ut intellU
gas, quainam fit hujus potentise vis fummo bono :

nihil potentius efTe paullo ante definivimus

,
Ita .

cfl:, inquam. Sed idem, inquit, malum facere ne-

qut. Minime. Eft igitur, inquit, aliquis qui o-

mnia pofTe homines putet ? Nifi quis inlaniat, ne-
mo. Atqui iidem polTunt mala. Utinam quidem ,
inquam, non poflent. Cum igitur honorum tan-
tummodo potens poffit omnia ; non vero queant o-
mnia potcntes etiam malorum : eofdem qui mala
polTunt, minus pofle manifeftum eft. Huc accedit,
quod omnem potentiam inter expetcnda numeran-
dam, omniaque expctenda referri ad bonum, velut
ad quoddam naturae fuse cacumen , oftendimus;. Sed
patrandi fceleris poffibilitas referri ad bonum non
poteft. Expetenda igitur non eft. Atqui omnis p-
tentia expetenda eft. Liquet igitur malorum polTI*
bilitatem non effe potentiam. Ex quibus omnibus
honorum quidem potentia, malorum vero minime
ciubitabilis apparet infrmitas. Veramque ilIamPla-
tonis effe fententiam liquet, Solos quod defiderent,
facere pofTe fapientes: improbos vero exercerc qui-
dem quod libeat ; quod vero defiderent , cxplere non
poffe. Faciunt enim quae libet, dum per ea quibus
dele^antur, id bonum quod defideranr, f adeptu-
ros putant, fed minime adipifcuntur, q^uoaiam ad
beatitudinem probra non veniunt.

M E T R U M IL
QU o s

Solit
fedtre celfo
-veies

culmine reges ^
Purpura claros nitente y
Septos trijiibus armhy
5 Ore torvo comminantes y

Rabie cordis anhelos ;

F Detrof^
 , , . . ,

82 BoETHii DE Con SOL.

Det'fahat fi quis fupeYbis
Vani tegmina cultus ^
Jam videbit intus arElas
IO Dominos ferve catenas
Mine enim libido verfat
j^vidis corda venenis ;
Hinfi flagellat ira mentem
TluBus turbida tollens :
15 MotroY aut captos fatigat y
Aut fpes lubrica torquet
Ergo, cum caput tot unum
Cernas ferre tyrannos
Non facit quod optat ^ ipfe
20 Dominis preffus iniqui s

PROSA III.

VIdes ne igitur, quanto in coeno probra vol-

vantur, qua probitas luce refplendeat ? In quo
perfpicuum eft , numquam bonis premia , num-
quam fua fceleribus deefTe fupplicia. Rerum enim
qu2 geruntur, illud propter quod unaquaeque res
geritur, ejuldem rei premium efTe non injuria vi
deri poteft: uti currenti in ftadio, propter quam
curritur, jacet prasmium corona. S^. beatitudinem
efle idem ipfum bonum propter quod omnia gerun-
tur, oftendimus. Eft igitur humanis aftibus ipfum
bonum veluti prasmium communc propofitum. Ac-
qui hoc a bonis non poteft feparari. Ncque enim
bonus ultra jure vocabitur qui careat bono: qua-
le probos mores fua pramia non relinquunt Quan- .

tumlibet igitur fsviant mali, fapienti tamen coro-

na non decider, non arefcet. Neque enim probis
animis proprium decus aliena decerpit improbitas.
Quod fi extrinfecus accepto Jxtaretur, poterat hoc
vel alius quifpiam, vel iilc etiam qui contuliffet
aufcr-
 PH I 1 S O P H I X LI B, IV. SJ
auferre. Sed quoniam id Tua cuique probitas con*
fert, tirm fuo premio carebit, cum probus effe de-
llerit. Poftremo cum omne premium iccirco appe-
tatur quoniam bonum elTe creditur, quis boni com-
potem , pricmii judicet expertem ? At cujus praemii
mnium pulcherrimi, maximique. Memento enim
illius coroilarii quod paullo ante prsecipuum dedi ;
ac fic collige :Cum ipfum bonum beatitudo fit ,
bonos omnes eo ipfo quod boni fmt, fieri beato$
liquet. Sed qui beati fjnt, deos elTe convenir Eft .

igitur prsemium bonorum, quod nulius deterat dies>

nuilius minuat poteflas, nullius fufcet improbitas^
deos fieri. Qux cum ita fmt, de malorum quoque
infeparabili poena dubitare fapiens nequeat Nam .

cum bonum malumque, item poena atque premium

adverfa fronte difldeant , quse in boni premio vi-
demus accidere , eadem necefle ed in mali poena
contraria parte refpondeant Sicut igitur probis.

probitas ipfa fit praemium ita improbis nequitia

:

ipfa fupplicium efl. Jam vero quifquis afficitur pce-

rva, malo f aftelum effe non dubitat. Si igitur (qC^
ipfi exiflimare velint , pofTunt ne fibi fupplicii ex-
pertes videri, quos omnium malorum extrema ne-
quitia non afficit modo, verum etiam vehementer
inficit ? Vide autem ex advtrfa parte bonorum ^
qu2 improbos pcena comitetur. Omne namque quod
fit, unum effe, ipfumque unum bonum effe paullo
ante didicifti cui confequens eft ut omne quOd
:

fit, id etiam bonum eOe videatur. Hoc igitur mo-

do , quidquid a bono deficit, effe defifiit quo fit :

ut mali definant effe quod fuerant Sed fuiffe ho- .

mines adhuc ipfa humani corporis fpecies oftentat;.

quare verfi in malitiam , humanam quoque amife-
re naturara. Sed cum ultra homines quemque pro-
vehere fola probitas poffit , neceffe eft, ut quos ab
humana oonditione dejecit, infra hominis meritum
F a detru-
 . ,

84 BoEtHII ! CoKSdt;
detrudat improbitas. Evenit, ut quem transforma
tum vitiis videas, hominem exiflimare non pofls.
Avaritia fervet alienarum opum violcntus ereptor?
fimilem lupi dixeris. Ferox , atque inquietus lin-
guam litigiis exercet? cani comparabis. Infidiator
occultis furripuilfe fraudibus gaudet? vulpeculis ex-
aquetur. hx intemperans fremit ? leonis animum
geftare credatur. Pavidus ac fugax non metucnda
formidat ? cervis fimilis habeatur. Segnis , ac ftu-
pidus torpet? afmum vivit. Levis, ac inconftans
ftudia permutai? nihii ab avibus difiert. FcBdis im-
inundifque libidinibus immergitur? fordidae fuis vo-
luptate detinetur. Ita fit ut qui, probitate deferta,
homo efle defierit , cum in divinam conditionem
tranfire non polTit, vertatur in belluam.

M E T R U M III.

VE L A Neritii ducs ,
Et vagas pelago rates
TuYus appulit injulte ,
Pulchra qua refidens dea
5 Solis edita [emine ^
Mifcet hofpitibus novis
Taa Carmine pocula
^^os ut in vartos modos ;

Vertit herbipotens manus

IO Hunc apri facies tegit :
lite Marmaricus leo
Dente cvefcit ^ ' unguibus:
Hic fupis fuper additus
Fiere dum parat ^ ululai:
15 Ille ^ tigrif ut Indica,
TeBa m'itis obambulat
Sed licet variis malis
fiumen Arcadis aiitis
Obfi'
 , . ^

Pmilosophite Lib, IV- 8$

Ohfttum miferam ducem

tlO P^jf?^ folverit hofpitis:
Jam tamen mala remiges
Ore pocula traxerant :
Jam Jues Cerealia
Glande pabula vetternt ^
z^ Et nihil manet imegrum
Vocey corpore^ perditis :
Sola mens Jlabilh ^ fupet
Monjra qua patttur ^ gemiti
O levem nmium manum.^
go Nec poternia gramina^
Membra qu<e valeant licer ^
Corda vertere non valent !
Intus ejl hominem vigor
Arce conditus abdita
gj H<ec venena potentius
Detrahnnt hominem fibt
Dira, qu(e penitus meant
Nec nocentia corpori
Mentis vulnere faviunt

PROSA IV.
TUm ego, Fateor, inquam, nec injuria *dict
video, vitiofos, tametfi humani corporis fpe-
ciem fervent, in belluas tamen animorum qualita-
te murari Sed quorum atrux fceleraraque mens ho-
.

norum pernicie fsvit , id ipfum eis licere noluif-

fm . Nec licer, inquit ; uti convenicnri monftra-
birur loco fed ramen l idipfum quod cis licere
:

creditur, auferatur, ma.ma ex parre fceleratorum

hominum pcena releverur, Etenim, quod incredi-
bile forte cuiquam videatur , infeliciores efTe ne^
ccfle eft malos , cum cupita perfecerint , quam fi
ca quac cupiunt , implere non poffnt Nam fi .

laiferum eft voJuilTc prava , potuiflc miferiu? eft >

F s fine
 S5 BOETHII DE CONSOL.
fine quo voluntatis mifer^e langueret effe(Stus. Ita
que culli fua fingulis miferia fit , triplici infor-
tunio neceffe cfl: urgeantur ,
quos videas fcelus
velie, & pofle, & perficere. Accedo, inquam : fed
uti hoc infortunio cito careant , patrandi fceleris
pofTibilitate deferti, vehementcr exopto. Carcbunt,
Inquit, ocyus quam vel tu forfitan velis, vel illi
fefe exifliment effe carituros. Neque enim eft ali-
quid in tam brevibus vtx metis ita ferum , quod
cxfpeftare longum immortalis prsfertim animus pu-
tet: quorum magna fpes, & excelfa facinorum ma-
china repentino atque infperato fspe fine deftrui-
tur . Quod quidem illis miferiae modum ftatuit.
Nam nequitia miferos facit, miferior fit necefle
fi

ed diuturnior nequam : quos infelicidmos effe ju-

dicarem, fi non eorum malitiam faltem mors ex-
trema fniret. Etenini fi de pravitatis infortunio
vera conclufimus , infinitam liquet efle miferiam
quam effe confiat aeternam ego , Mira qui- . Tum
dem, inquam, &
coneeflu difficilis illatio fed bis :

ea quae prius concefia funt, nimium convenire co-

gnofco . Recte, inquit, exifiimas: fed qui conclu-
fioni accedere durum putet, asquum ed vel falfum
aliquid prascefiffe demonftret, vel collationem pro-
poftionum non efle efficacem neceflarise conclufio-
nis oftendat: alioquiu concefis prascedentibus, ni-
hil prorfus efi: quod de illatione caufietur. Nam
hoc quoque quod dicam, non minus mirum videar-
tur , fed ex his quas fumta funt , asque eft necefl*a-
rium Quidnam ? inquam Feliciores , inquit , effe
. .

improbos fupplicia luentes , quam fi eos nulla ju-

flitiae pcsna corceat Neque id nunc molior quod
.

cuivis veniat in mentem , corrigi ultione pravos

mores, & ad reflum fupplicii terrore deduci, cete-
ris quoque exemplum elle culpanda fugiendi fed :

alio quodam modo infeliciores effe improbos arbi-

tror
 ,

Philosophis Lib. il 87
tror impunitos , tametfi nulla ratio corref^ionis j

nullus refpedus habeatur exempli Et quis erit ,.

inquara, prseter hos alius modus? Et illa , Bonos,

inquit, elle felices, malos vro miferos nonne con-
ceffimus? Ita eft, inquam Si igitur, inquit, mi-
.

fezx cujufpiam bonum aliquid addatur, nonne fe-

licior eli: eo cujus pura ac Tolitaria fine cujufquam
boni admiflione miferia eft? Sic, inquam, videtur.
Quid fi eidem mifero, qui cuntis careat bonis ,
prster ea quibus mifer eft, malum aliud fuerit an-
nexum, nonne multo infelicior eo cenfendus eft cu-
jus infortunium boni participatione relcvatur ? Quid-
ni? inquam. Habent igitur improbi, cum puniun-
tur, quidem boni aliquid annexum, poenam ipfam
fcilicet, quae ratione juftitise bona eft: iidemque
cum fupplicio carent, ineft eis aliquid ulterius ma-
li, ipfa impunitas, quam merito ma-
iniquitatis
lum effe conteflus es. Negare non polTum. Multo
igitur infeliciores improbi funt injufta impunitate
donati, quam jufta ultione puniti. Sed puniti im-
probos juftum , impunitos vero elabi , iniquum c(-
ie manifeftum eft Quis id neget ? Scd ne illud
,

quidem, ait , quifquam negabit , bonum effe omne

quod juftum eft: contraque quod injuftum eft, ma-
lum liquet effe. Tum ego: Ifta quidem confequen-
tia funt eis qua^ paullo ante conclufa funt Sed .

quaelb, inquam, te, nulla ne animarum fupplicia

poft defunlum morte corpus relinquis? Et magna
qiiidem, inquit: quorum alia poenali acerbitate ,
alia vero purgatoria clementia exerceri puto Sed .

Hunc de his differere confiiium non eft Id vero .

halenus egimus ut qu2E indigniffima tibi videba-

tur, malorum poteftas, eam nullam effe cognofce-
res quofque impunitos querebare , videres num-
: .

quam improbitatis carere fuppliciis. Licentiam

fuse
quam cito finiti precabaris , nec longam effe di-
F 4 f<;eres :
 S8 BoETMt'l DE CoMSOL.
fceres : infelicioremque fore , fi diuturnior ; infcli*
cifHmam vero, fi effet aeterna. Poft hsc mifisriorcs
effe improbos injufta impunitate dimiffos, quam
Julia ultione punitos. Cui fcntentix confequens eft
ut tum demum gravioribus fuppliciis urgeantur ,
cum impuniti creduntur. Tum ego, Cum tuas.,
eife
inquam , rationes confider , nihil dici verius puto.
Ar fi ad hominum judicia revertar, quis ille ed cui
hsc non credenda modo , fed faltem audienda vi-
deantur? Ita cft^ inquit illa. Nequeunt enim ocu-
los tenebris afluetos ad lucem perfpicuz veritatis
attollerc; fimilcfique avibus funt quarum intuituna
nox illuminar, dies calcati dum enim non rerum
ordinem, fed fiios intuentur afFeflus, vel licentiam,
vel impunitatem fcelerum putant cfle felicera. Vi-
de autem quid sterna lex fanciat. Melioribus a-
nimum fi conformaveris, niiiil opus efl judice prsPr
mium deferente: tu te ipfe excellentioribus addidi-
fti. Si ftudium ad pejora deflexeris, extra ne quae-
fieris ultorem
; tu te ipfe in deteriora detrufifti :
veluti vicibus fordidam humum , cselumque re-
fi

fpicias, cunftis extra ceflantibus, ipfa cernendi ra

tionc nunc coeno, nunc fideribus interefTe videaris.
At vulgus ifia non refpicit Quid igitur ? bis ne
.

acccdamus quos belluis fimiles effe monftravimus ?

Quid, fi quis amifib penitus vifu, ipfum etiam fc
habuiffe oblivifceretur intuitum , nihilque fibi ad
humanam perfelionem decflc arbitraretur, num vi-
dentes eadcm caecos putaremus? Nam ne illud qui*
dcm acquiefcent quod aique validis rationum niri-
rur firmamentis, infelicjores effe eos qui faciunr ,
quam qui patiuntur injuriam Vellem, inquam , .

bas ipfas audire rationcs Omncm, inquit, impro-

.

bum num fupplicio dignum negas? Minime. Infc-

lices vero effe qui funt improbi , multipliciter i-
i^uct. lu A, inquam. Qui igitur fupplicio digni
funt,
 ,
..

PKILoso^HI3: LiB. IV. 8p

funt, miferos efle non dubitas? Convenir, inquara.
S igitur cognitor, air, refideres , cui fupplicium
inferendum putares, ei ne qui feciffet, an qui per-
tuIifTet injuriam ? Nec ambigo , inquam, qui per-
peflb fatisfacerem dolore facicntis Milerior igitur
.

tibi injuri2 illator , quam acceptor efTe videretui

Confequirur , inquam . Hinc igitur ,aiiifque de
caufls ca radice nitentibus, quod turpitudo fuapte
natura miferos faciat, apparet , illacam cuilibet
injuriam non accipientis, fed inferentis efle mife-
riam. Atqui nunc, ait , contra faciunt oratores .

pr bis enim qui grave quid, accrbumque perpefli

iunt , miferationem judicum excitarc conantur ;
cum magis admitrentibus juflior miferatio debea-
tur: quos non ab iratis , fed a propitiis potius ,
miferantibufque accufatoribus ad judicium, veluti
2gros ad medicum duci oportebat, ut culpa mor-
bos fupplicio refecarent: quo pato defenforum o-
pera vel tota frigeret , vel fi prodefle hominibus
mailer , in accufationis habitum verteretur. Ip(i
quoque improbi fi cis aliqua rimula virtutem re-
,

liftam fas eflet adfpicere , vitiorumque fordes pce-

na:um cruciatibus le depofituros viderent, compen-
fatione adipifcendas probitatis, nec hos cruciatus
cflc ducerent, defenforumque operam repudiarcnt
ac f totos accufatoribus, judicibufque permitterent
qiuo ft ur apud fapienres nuilus prorfus odio locus
relinquatur. Nam bonos quis nifi ftultifTimus odc-
rit? malos vero odifle rarione carer Nam ficuti
.

corporum languor, ita vitiofitas quidam eft quafi

morbus animorum Cum sgros corpore minime di-
.

gnos odio, fed potius miferatione judicemus , mul-

to magis non infequendi, fed miferandi funr, quo-
rum raenres omni languore atrocior urger impro-
bitas.

M E-
 . . ,

p BOETHII DE CONSOL.

M E T R U M IV.
QU D tantos juvat excitare motus ,
I

Etpropria fatum follicitare manu ?

Si mortem p'etitis , propinquat ipfc^
Sponte fua , volucres nec remoratur equos .
5 Quos jerpem ^ ho ^ ^ig^^^ t*rfi*s , aper
-i

Dente petunt ^ iidem f tamen enfe petunt

An diflant quia ^ diffidentque mores y

Injuflas acies y
" fera bella movente
Alternifque volunt perire telisi
I o Non efl jufla fatis f^vitix ratio .

Vii aptam meritis vicem referre ?

Dilige jure bonos ^ " miferefce malis

PROSA V.

HI e ego , Video , inquam , quae fit vel felicitas

vel miferia in ipfis proborum atque improborum
mentis conftituta Sed in hac ipfa fortuna popula-
.

ri non nihil boni , malive inefle perpendo Ncque .

enim fapientum quifquam exful, inops, ignominio-

fufque effe malit potius, quam policns opibus, ho-
oore revercndus, potentia validus, in fua perma-
nens urbe florere. Sic enim clarius, teftatiufque
fapientiae traatur officium , cura in contingentes
populos regentium quodam modo beatitudo trans-
funditur: cum praefertim career, nexus, ceteraque
legalium tormenta pcenarum perniciofis potius ci-
vibus, propter quos etiam conftituta funt, debean-
tur. Cur haec igitur verfa vice mutentur , fcele-
rumque fupplicia bonos premant, prasmia virtutum
mali rapiant, vehementer admiror; qua^que tam
injuftas confufonis ratio videatur, ex te fcire def-
dero. Minus enim mirarer, fi mifceri omnia for-
tuitis
 , ,

Philosophijc Lib. IV. 9^

tuitis cafibus crederem . ftuporem meum Deus
Nunc
re^or exaggerat, qui cum bonis jucunda, ma~
faspe
lis afpera ; contraque bonis dura tribuat , malis o
ptata concedat; nifi caufla deprehendatur, quid eft
quod a fortuiris cafibus diflferre videatur? Nec mi-
rum, inquit, fi quid ordinis ignorata ratione te-
merarium , confufumque credatur Sed tu quamvis .

cauflam tantcE difpofitionis ignorcs, tamen quoniam

bonus mundum retor temperat , redc fieri cuna
ne dubites.

M E T R U M V.

SIpropinqua
^Hf Arclur fider
fummo cardine
nefcit
labi y
Cur legat tardus plaujra Bootes ^

Mei-gatque feras tequore fiamma s ;

5 Qum nimis celeres explicet ortus^
Legem flupebit atheris alti.
Palleant piente cornua Lume
InfeSa metis noiis opache ^
Quteque fulgenti texerat ore,
IO Confufa Phxbe detegat aftra :
Commovet gentes publicus error
Laffantque crebris pulfibus cera.
Nemo miratur fiamina Cori
Litus frementi tundere fluBu ,
15 Nec nivis duram {rigore molem
"Ferventi Phoebi folvier aflu ;
Hic enim caujfas cernere promtum eft:
Illic latentes peEiora turbant
Cunia, qu(e rara provehit atas ^
20 Stupetque fubitis mobile vulgus
Cedat inficitia: nubilus error
Ceffent profeto mira vederi .

PRe-
 fi BOETHIIDE CoNSOi.

PROSA V L
eft, inquam. Sed cum tui
ITa
tium rerum caufTas evolvere,
muneris fit latcn-
velatafque caligine
cxplicare rationes: qusfo uti hinc dccernas, &,
quoniam hoc me miraculum maxime perturbar,
cdifTeras. Tum illa paullifper arridens , Ad rem me,
inquit, omnium quaefitu maximam vocas cui vir
exhauii quidquam fatis fit. Talis namque materia
eft, ut una dubitationc fuccifa, innumerabiles a-
iiae , velut hydrse capita, fuccrefcant: nec uilus
fuerit modus, nifi quis eas vivacifiTimo mentis igne
corceat. In hac cnim de providentiae fimplicitate,
de fati ferie, de repentinis cafibus, de cognitione,
ac prsdeftinatione divina, de arbitrii libertate quae-
ri folet: qus quanti oneris fint, ipfe perpendis. Scd
quoniam fise quoque te noffe , quaedam medicinae
tuE portio cft, quamquam angufto limite temporis
fepti, tamen aliquid delibare conabimur. Quod (1
te mufici carminis oble(5^amenta deleclant, hanc
oportet paullifper differas voluptatem, dum nexas
fibi ordine contexo rationes. Ut libet, inquam.
Tum velut ab alio orfa principio, ita differuit.
Omnium generarlo rerum, cunftufque mutabilium
naturarum progreffus, & quidquid aliquo movetur
modo, cauflas, ordinem, formas, ex divinae men-
tis ilabilitate fortitur. Hsc in fuae fimplicitatis ar-
ce compofita, multiplicem rebus gerendis modum
ftatuit: qui modus cum in ipfa divinas intelligen-
tia: puritare confpicitur, Providentia nominatur:
cum vero ad ea quae movet, arque difponit, refcr-
tur, Fatum a veteribus appellatum ed. Qu2 di-
verga effe, facile liquebit, fi quis utriufque vm
mente confpexerit. Nam providentia eft illa ipfa
divina ratio ia fummo omnium principe conftitu*
 Philosophix Lib. IV. ^j
ta, quae cunda difponit: fatum vero inhsErens
re-
bus mobilibus difpofitio , per quam providentia fuis
quseque nelit ordinibus. Providentia namque cun-
ta pariter, quamvis diyerfa, quamvis infinita, com-
pleftitur: fatum vero fingula digerir in motuni, lo-
cis, formis, ac temporibus diftributa: ut hsc tem-
poralis ordinis explicatio, in divina mentis aduna-
ta profpeftu, providentia fit: eadem vero adunatio
digefta, atque explicata temporibus, fatum voce-
tur. Quffi licet diverfa fmt, alterum tamen pendec
ex altero. Ordo namque fatalis ex providentia fim-
plicitate procedit. Sicut enim artifex faciendse rei
formam mente percipiens, mover operis effedum,
& quod fimpliciter, prasfentarieque profpexerat, per
tcmporales ordines ducit: ita Deus providentia qui-
dem fmgulariter, ftabiliterque facienda difponit :
fato vero haec ipfa quz difpofuit, multipliciter, ac
temporaliter adminiftrat. Sive igitur, famulanti-
bus quibufdam providentias aivinis fpiritibus, fa-
tum exercetur, feu anima, feu tota inferviente na-
tura, feu caeleftibus fiderum motibus, feu angelica
virtute, feu dsemonum varia follertia, feu aliqui-
bus horum, feu omnibus, fatalis feries texitur: il-
lud certe manifeflum eft, immobilem , fimplicem-
que gerendarum formam rerum effe providentiam ; fa-
tum vero eorum quas divina fimplicitas gerenda effe
mobilem nexum, atque ordinem tempo-
difpofuit,
lalem Quo fit ut omnia quas fato fubfunt , provi-
.

dentia quoque fubjeta fmt: cui ipfum etiam fub-

jacet fatum . Qusedam vero qu3B fub providentia
locata funt , fati feriem fuperant Ea vero funt quae
.

primas propinqua divinitati ftabiliter fixa, fatalis

ordinem mobiiitatis excedunt. Nam ut orbium cir-
ca eumdem cardinem {qCq vertentium, qui eft inti-
mus, ad fimplicitatem medietatis accedit, cetero-
lumque extra locatorum veluti cardo quidam , cir-
ca
 ^4 BoETHI! DE Con SOL
ca quem verfentur, exfiftit: extimus vero maiore
ambitu rotatus, quanto a pundi media individui*
tate difcedit, tanto amplioribus fpatiis explicaturi
fi quid vero illi f medio connelat fociet, in &
fimplicitatem cogitur, difFundique, ac diffluere cef*
fat: fimili ratione, quod longius a prima mente dif*
cedit , majoribus fati nekibus implicatur , ac tan*
to aliquid fato liberum ed, quanto illum rerum
cardinem vicinius petit. Quod fi mentis
fupernae
hseferit firmitati, motu carens, fati quoque fuper-
greditur neceffitatem . Igitur uti eli ad intelledum
ratiocinatio ; ad id quod eft, id quod gignitur ; ad
aeternitatem tempus ad punti medium circulus :
',

ita eft fati feries mobilis ad providentiae ftabilem

fimplicitatem. Ea feries caelum ac fider mover,
dementa in f invicem temperat , alterna com- &
mutarione transformat. Eadem nafcentia, occiden
tiaque omnia per fimiles foetuum, feminumque re-
novat progreffus . Haec adus etiam, fortunafquc
hominum indiflblubili cauffarum connexione con-
ftringit: qus cum ab immobilis providentise pr-
ficifcanrur exordiis, ipfas quoque immutabiles ne-
cefle eft effe. Ita enim res optime reguntur, fi ma*
nens in divina mente fimplicitas, indeclinabilcm
cauffarum ordinem promat: hic vero ordo res mu-
tabiles, & alioqui temere fluituras propria incom-
murabilitate coerceat Quo fit ut tametfi vobis
.

hunc ordinem minime confiderare valentibus, con-

fufa omnia perturbataque videantur , nihilominus
tamen fuus modus ad bonum dirigens cunda dif-
ponat Nihil eft enim quod mali cauffa nec ab
.

ipfis quidem improbis fiat: quos, ut uberrime de-

monftratum eft, bonum quserentes pravus error a-
vertit , nedum ordo de fummi boni cardine profici-
fcens , a fuo quemquam defle^at exordio Quae ve- .

ro , inquies, poteft ulla iniquior effe confufio, quam

ut
 ,

Pmilosopmie Lib. IV. PS

ut bonis tuiii adverfa, tum profpera; malis etiam
rum optata, tum odiofa contingant? Num igitut
ea mentis integritate homines degunt, ut quos pr*
bos improbofve cenfuerint, eos quoque, uti exifti*
mant, cfTe necefTe fit? Atqui in hoc hominum jti*
dicia depugnant; & quos alii proemio, alii fuppli-
ci digno5 arbitrantur. Sed concedamus ut aliquis
poflt bonos, malofve difcernere. Num igitur pot-
crit intueri iilam intimam temperiem, veluti in
corporibus dici folet, animorum ? Non enim diUi-
mile miraculum nefcienti, cur fanis corporibus,
eft
his quidem dulcia, illis vero amara conveniant :
cur agri etiam quidam lenibus, quidam vero a-
cribus adjuvantur. At hoc medicus, qui fanitatis
ipfius, atque aegritudinis modum temperamentum-
que dignofcit, minime miratur. Quid vero animo-
rum aliud falus videtur efTe, quam probitas? quid
aegritudo, quam vitia? Quis autem alius vel fer-
vator honorum, vel malorum depulfor, quam re-
ftor ac medicator mentium Deus? Qui, cum ex
alta providentiae fpecula refpicit , quid unicuique
conveniat, agnofcit, & quod convenire novit, ac-
Gommodat. Hinc jam fit illud fatalis ordinis infi-
gne miraculum, cum a fciente geritur quod flu-
peant ignorantes. Nam ut pauca, quse ratio valet
humana , de divina perftringam , de
profunditate
hoc quem tu jufliflmum &
fervantifTimum
, sequi
putas, omnia fcienti providentise diverfum videtur.
Et vi^lricem quidem caulTam diis , vidam vero
Catoni placuiflTe familiaris nofler Lucanus admo-
nuit Hic igitur quidquid citra fpem videas geri
.

rebus quidem reftus ordo eft opinioni vero tUB

:

perverfa confufio Sed fit aliquis ita bene moratus

.

ut de eo divinum judicium pariter, humanumque

confentiat: fed eft animi viribus infirmus: cui fi

quid eveuiat adverfi, defmet colere forfitan inno-

. . centiara>
 .

9 BOETH1 I DE C O N S L.

centiam , per quam non potuit retinerc fortunam.

Parcit itaque fapiens difpenfatio ei quem deterio*
rem facere pofTt adverfitas, ne cui non convenit
laborare, patiatur. Ed alius cunlis virtutibus ab-
folutus, fandufque, ac Deo pioximus : hunc con-
tingi quibuslibet advcrfis nefas providentia judicat;
adeo ut ne corporeis quidem morbis agitati finat
Nam , ut quidam me quoque excellentior ait, A'?
Sp; if>^ ffu/jLx Fit autem fzpc
ShvxfMN; oy.of/J^ai .

uti bonis fumma rerum

gerenda deferatur, ut exu-
bcrans retundatur improbitas. Aiiis mifta quasdam
pr animorum qualitate diftribuit quofdam remor- :

det, ne longa felicitate luxurient: alios duris agi-

tari finir, ut virtutcs animi patientiae ufu, atquc
cxcrcitatione confrment Alii plus aequo metuwnt
.

quod ferrc pofTunt : quod

alii plus asquo defpiciunt
ferre non pofTunt: hos, in experimentum fui, tri-
flibus ducit. Nonnulli venerandam facouli nomen
gloriofa: pretio mortis emerunt. Quidam fuppliciis
incxpugnabiles exemplum cetcris prztulerunt , invi-
lam malis eflc virtutcm qua quara re^e atquc
:

difpofite, & ex eorum bono quibus accidere viden-

tur, fiant, nulla dubitati eft. Nam illud quoque
quod improbis nunc triftia, nunc optata proveni-
unt, ex eifdem ducitur caulTls. Ac de triftibus qui-
dem nemo miratur, quod eos male meritos omnes
cxiflimant: quorum quidem fupplicia tum ceteros
ab fceleribus detcrrent, tum ipfos quibus invehun-
tur, emendant: xta. vero magnum bonis argumen-
tum loquuntur, quid de hujufmodi felicitate debe-
ant judicare , quam famulari faspc improbis cer-
nant. In qua re illud etiam difpenfari credo, quod
cfl forfitan alicQJus tam praeceps atque importuna
natura , ut eum in fcelera potius exacerbare poflTit
morbo providentia col-
rei familiaris inopia: hujus
iate pecuniac remedio mcdetur. Hic foedatam pro^
bri
 PHtLOSOPHIiE LlB. IV. p7
bris confcientiam fpcftans, &
fecum fortunam fuani'
comparans, forfitan pertimefcit ne rei cujus jucun-
dus ufus eft, amiffio. Mutabit igitur mo-
fit triftis

res, ac dum fortunam

metuit amittere, nequitiam
derelinquit . Alios in cladem meritam precipita-
vi: indigne au6la felicitas. Quibufdam permifllim
puniendi jus , ut exercitii bonis , malis cflct &
caufTa fuppiicii . Nam
ut probis arque improbis
nulium foedus eft, ita ipfi inter f improbi neque-
unt convenire. Quidni? cum a femetipfis , difcer-
pcntibus confcientiam vitiis , quique diflentiant ,
faciantque fsepe quae cum geflerint , non fuifle ge-
renda decernant ? Ex quo faepc fumma illa pro-
videntia protulit infigne miraculum , ut malos mali
bonos facerent Nam dum iniqua fibi a pefTimis
.

quidam perpeti videntur, noxiorum odio flagrantes

ad virtutis frugem rediere , dum f eis diffimiies
ftudent efle quos oderant Sola eft enim divina vis
.

cui mala quoque bona fint , cum eis competenter

utendo, alicujus boni eiicit effedum Ordo enim .

quidam cunfta compleitur, ut quod ab afTignata

ordinis ratlone difccfTerit, hoc idem licet in alium,
tamcn in ordinem relabatur, ne quid in regno pro-
videntice liceat temeritati A^yxKio^ j' g/u* txutk
.

^iv (; TTci'jT yop^^v . neque enim fas efl homini

cunftas divini operis macliinas vel ingenio com-
prehendere, vel explicare fermone Hoc tantum .

profpcxiflTe fufticiat, quod naturarum omnium pro-

ditor Deus idem ad bonum dirigens cunfta difpo-
nat : dumque ea quse protulit , in fui fimilitudi-
nem retinere feftinat, malum omne
de reipublicje
terminis per fatalis feriem necefltatis eliminat.
fuas
Quo ft ut quae in terris abundare creduntur, fi dif-
ponentem providentiam fpctes, nihil ufquam mali
efle perpendas. Sed video jam dudum te & ponderc
quseftionis oneratum, & rationis prolixitate fatiga-
G rum,
 . , ,. , , y.

^S BoETHll DE CONSO
tum , aliquam carminis exfpe^are dulcsdinem . Ac-
cipe igitur hauftum, quo refe^us, frmior in ulte-
riora contendas.

M E T R U M VI.

SIPura
vis celfi jura tonanth
follers cernere mente ,

Adfpice fummi culmina cali

Il li e jufto feedere rerum

5 Veterem fervant fider pacem

Non Sol rutilo concitus igne
Gelidum Phcebes impedit axem
Nec quce fummo vertice mundi
TleBit rapidos Urfa meatus
IO Numquam occiduo Iota profundo
Cetera cernens fider mergi y
Cupit Oceano tingete flammai
Semper vicibus temporis aquis
Vefper feras nuntiat umbras ,

15 Kevehitque diem Lucifer almum

Sic (tternos reficit curfus
Al ter Oli s amor: fic ajrigeris
Bellum difcors exfulat oris
Htec concordia temperai a^quis
20 Elementa modis ^ ut pugnantia
Vicibus cedant humida ficcis ^
Jungantque fidem frigora flammis ^
P?ndulus ignis furgat in altum y
Terrceque graves pondere fidant
25 lifdem cauffis vere tepenti
Spirat florifer annus odores ,

jEjias Cererem fervida ficcai y

Remeat pomis gravis autumnus y
Hiemem defluus irrigai imbet .

JO Hcec temperiQs alit ^ ac profcrt

Quid'
 ,. . y ,

Philosophi-e Lib. IV. 99

Quidquid vitam fpirat in orbe :
'Eadem rapiens condita aufert &
Obitu mergens orta fupremo .

Sedst interea condtor altus ^

J5 RerumqHe regens fleEiit habenas ,
Kex *>* dominus , fons & origo ,

Lex & fapiens arbter <eqm ;

JEt qu<e motu concitat ire ^
Siflt retrahens
^ ac vaga firmat
40 Nam re&os revocans itus ,
nifi
Flexos iterum cogat in orbes ^
^uie nunc flabitis continet ardo ^

Diffepta fuo fonte fatifcant

Hfc eft cunciis communis amor ^
45 Repetuntque boni fine teneri
Quia non aliter durare queant ^

"Nifi converfo rurfus amore

Reflnant cauff^e qute dedit effe.

PROSA VII.
M ne igitur vides quid omnia hac quae dixi*
JAmus, confequatur Quid nam? inquam?
,

. Omnem
inquit, bonam Et qui, in-
prorfus efTe fortunam.
quam, fieri poteft? Attende, inquit: Cum omnis
fortuna vel jucunda, vel afpera, tum remunerandi,
exercendive bonos , tum puniendi , corrigendique
improbos caufla deferatur, patet quod omnis bona
eft, quam vel juftam conftat elTe, vel utilem. Ni-
mis quidem , inquam
vera ratio : ,fi quam paul- &
lo ante docuifti providentiam , fatumve confiderem ,
firmis viribus eft nixa fencentia. Sed eam, fi pla-
cet, inter eas quas inopinabiles paullo ante pofuifti,
numeremus . Quid ? inquit quia id hom.inura fermo
:

communis ufurpat, &

quidem crebro, quorumdam
malam elle fortunam Vi:; ne igitur , inquit , paul-
.

G 2 lifpet
 tOO BO ET H I I D tC O N S O L.

lifper vulgifermonibus accedamus, ne nimium ve-

Jut ab humanitatis ufu recefTifTe videamur? Ut pla-
cet, inquam. Nonne igitur bonum cenfes efle quod
prodeft? Ita efl, inquam. Qus vero aut exercet ,
aut corrigit ,
prodeft ? Fateor , inquam . Bona igi-
tur? Quidni ? Sed hxc eorum efl: qui vel in vir-
iate pofiti , contra afpera bellum gerunt , vel a vi-
tiis declinantes , virtutis iter arripiunt . Negare ,
inquam, nequeo. Quid vero jucunda , quse in pre-
mium tribuitur bonis? num vulgus malam efle de-
cernit?nequaquam: verum uti efl, ita quoque efle
optimam cenfet. Quid reliqua, qus cuni fit afpe-
ra, &jufto fupplicio malos corceat, num bonam
populus putat? Immo omnium, inquam, quse exco-
gitari pofl^unt, judicat efle miferrimam . Vide igi-
tur, ne opmionem populi fequentes , quiddam val-
ile inopinabile confecerimus Quid? inquam. Ex.

hisenim, ait, q\ix concefla funt, evenit, eorum

quidem qui funt vel in po'Teflone, vel in proveftu,
vel in adeptione virtutis, omnem quascunque fit,
bonam, in improbitate vero manentibus, peflmam
efl[e fortunam Hoc , inquam , verum efl , tametfi
.

nemo audeat confiteri. Quare, inquir, ita vir fa-

piens molefte ferre non debet , quoties in fortunae
certamen adducitur ut virum fortem non decer
:

indignati, quoties increpuit bellicus tumultus U- .

trique enim, huic quidem gloriai propaganda, illi

vero confirmandie fapienti^e difficultas ipfa, mate-
ria efl. Ex quo etiam virtus vocatur, quod fuis vi-
ribus nitens non fuperetur adverfis. Neque enim vos
in provelu politi virtutis, diffluere deliciis,&emar-
cefcere voluptate veniflis kd proelium cum omni for-
:

tuna nimis acre conferitis. Ne vos aut triftis op-

primat, aut jucunda corrumpat, firmis medium vi-
ribus occupate.. Quidquid autem infra fubfiftit, aut
ultra progreditur, habct contemtum felicitatis, non
ha-
 ,

Philosophis Lib. IV. loi

habet prasmium laboris In veftra ed enim fitum

.

manu, qualem vobis fortunam formare malitis. O-

mnis enim qus videtur afpera , aut exercct , aut
corrigit, aut punir.

METRUM VII.

BE L L A his quhis operatus annts

Ultor Atrides, Phrygt<e ruints
Fratris amiffos thalamos piavit i.

Ilie dum Grajce dare vela clajji

5 Optat , &'ventos redimit cruore ^

Exuit patrem y mferttmque triftis
Foderai gnatx jugulum fcerdos
Flevit amiffos Ithacus fodales ,
Quos ferus , vajlo recubans iti antro ,

IO Merfit immani Polyphemus alvo :

Sed tamen aeco furibundvts ore ^
Gaudium masjis lacrimis rependit

Hercule?n duri celebrane labores:

Il le Centatcros domuit fuperbos ^
15 Abfltdit f<evo fpolium leoni ,
Fixit '' certis volucres fagittis :
Poma cernenti rapuit draconi ^
Aureo lava gravior metallo :
Cerberum traxit triplici catena:
20 Vicior immitem pofuiffe fertur
Pabulum ftevis dominum quadrigis :
Hydra combuflo periit veaeno :
Fronte turpatus Achelous amnis ^
Ora demerjit pudibunda ripis :
25 S travit Antteum Libycis arenis :
Cacus Eva-ndri fatiavit irai :
Quofque preffurus foret altus orbis ^
Setiger fpumis humeros notavit :
Vltimus CQslwn labor irreflexo
G 5 Shp^
 , .

J03 BOETHII DE CONSOL. PhIL. LiB. IV.

30 Suflulit collo
^
pretHmque rurfus
Ultimi c<elum meruit laboris
Jte nunc fortes , ubi celfa magni
Duct exempli via: cuy inertes
Terga nudatis fuperata tellus
35 Sidera do^iat

ANI-
 ANICII MANLII TORQUATI
SEVERINI BOETHII
DE CONSOLATIONE
PHILO SOPHIE
L I B E R V.

PROSA I.

IxERAT, orationifque curfum

ad alia qucedam tramanda , &
expedienda verrebat. Tum ego,
Refta quidem, inquam, exhor-
tatio, tuaque prorfus audoritate
digniflima. Sed quod tu dudum
de providentia quseftionem pluri-
bus aliis implicitam efle dixifti,
re experior. Quadro enim an effe aliquid omnino, &
quidnam effe cafum arbitrere. Tum illa, Feftino,
inquit , debitum promifTionis abfolvere , viamque li-
bi qua patriam reveharis , aperire. Hsc autem etfi
perutilia cognitu, tamen a propofiti noftri tramite
paullifper averfa funt: verendumque efl, ne deviis
fatigatus , ad emetiendum reftum iter fufficere non
polTis. Ne id, inquam, prorfus vereare. Nam quie-
tis mihi loco fuerit , ea quibus maxime delelor,
G 4 agno-
 tC4 BoETHlI DE CONSOL*
agnofcere .fimul cum omne difpurationis tvtx k-
tus indubitata fide confliterit , nihil de fequenti-
bus alnbigatur. Tum illa, Morem , inquit, g-eram
tibi ; fimuique fic exorfa .Siquidem, inquit, aliquis
eventum temerario motu, nullaque caufTarum con-
nexione produftum, cafum effe definiat , nihil o-
mnino cafum effe confirmo, & prstcr fubjeftae rei
/gnificationem, inanem prorfus vocem erte decerno,
quis enim , coercente in ordinem cun6^a Deo, locus
effe ullustemeritati reliquus potefl ? Nam nihil ex m-
hilo exfiftere, vera fententia efl: cui nemo umquam
veterum rcfragatus eft : quamquam id illi non de ope-
rante principio, fed de materiali fubjec^o, hoc eft de
natura , omnium rationum quafi quoddam jecerint fun-

damentum. At fi nullis ex cauffis aliquid oriatur,

id de nihilo onum efle videbitur Quod fi hoc fieri
.

nequit, nec cafiim quidem hujufmodi effe pofTbile

cft, qualem paullo ante definivimus. Quid ig^itur?
inquam. nihil ne efl quo^ vel cafijs, vel fiDrtuitum
jurc appellati queat? An eft aliquid, tametfi vul-
gus lateat, cui vocabula ifta conveniant ? Ariflote*
ies meus id, inquit, in Phyficis &
brevi &
veri
propinqua ratione definivit .. Quonam , inquam ,
modo? Quoties, ait, aliquid cujufpiam rei gratia
geritur, aliudque quibufdam de caulTs, quam quod
intendebatur, obtingit , >cafias vocatur ut fi quis
:

colendi agri caufTa fodiens humum,defo(T auri pon-

dus inveniat Hoc igitur fortuito quidem creditur
.

accidifie: verum non de nihilo efl. nam proprias

caufTas habetrquarum improvifias inopinatufquecon-
curfus cafum videtur operatus. Nam nifi cultor agri
humum foderet, nifi eo loco pecuniam fuam depofi-
tor obruiffet, aurum non cfTet inventum Hae funt
.

igitur fortuiti caufiae compendii, quod ex obviis fi

bi, & confluentibus cauiTs, non ex gercntis inten-
rionc provenir. Ncque cnim vel qui aurum obruit,
vel
 .

Philosophis Lib. V. to$

vel qui agrum exercuic , ut ea pecunia reperirctur

intendit: kd, uri dixi, quod iile obruit, hunc fo-
difTe convenir, atque concurrit. Licer igitur defini-
re, cafum efTe inopinarum, ex confluentibus caufls,
in his quag ob aliquid geruntur, cvenrum Concur- .

rere vero, atque confluere caufTas facit ordo ille

inevitabili connexione procedens, qui de providen-
tx fonte defcendens, cunda fuis locis temporibuf-
que difponit.

M E T R U M I.

RUpis Ach(emen<e fcopulh , ubi verfa fequentum

PeBoribus fgit fpicula pugna ftigax ,
Tigris ^
Euphrates uno f fonte refolvunt y
Et max abjuniis diffocantur aquis
5 S coeant, curfumque iterum revocentur in unum ^
Confluat alterni quod trahit unda vadi :

Conveniant puppes , O" vulfi fiumine trunci ,

Mfl^ique fortuito implicet unda modos :
J^os taynen pfa vagos terrs declivia cafus ,
IO Curgitis & Upfi defluus ordo regt .

Sic ,
quce permijjis fluitare vide tur habenis ,

Fors patitur frenos ^ ipfaque lege meat

PROSA IL
ANiMADVERTO, inquam , idque uti tu di-
cis, ita efle confentio. Sed in hac hsrentium
ibi ferie cauffarum, eft ne ulla noftri arbitrii li-
bertas, an ipfos quoque humanorum motus animo^
rum fatalis carena conftringit? Eft inquit. Ncque
,

enim fuerir ulla rationalis narura quin eidem liber-

tas adfir arbirrii. Nam
quod ratione uti naturaliter
poteft, id habet judicium quo quodque difcernat
per f igitur fugienda , optandavc dignofcit Quod
: .

vero
 ,,

to6 BOETHII DE CONSOL.'

vero quis optandum judicat efTe, petit, refugt ve*
ro quod exiftimat efTe fugiendum Quare quibus .

ineft ratio , ipfis etiam inefl: voiendi , nolendique

libertas Sed hanc non in omnibus a^quam efTe
.

conftituo . Nam
fupernis , divinifque fubftantiis
& perfpicax judicium , &
incorrupta voiuntas , &
efficax optatorum prjefto eli: poteftas Humanas .

vero animas liberiores quidem effe necefle ed cam

fc in mentis divinai fpeculatione confervant: minus
vero , cum dilabuntur ad corpora , minufque etiam
cum terrenis artubus coUigantur. Extrema vero ed
fervitus, cum dedita , rationis propria; poflfef-
vitiis
fione ceciderint. Nam
ubi oculos a fummas luce ve-
ritatis ad inferiora, &
tenebrofa dejecerint, mox
infcitias nube caligant, perniciofis turbantur aflfefti-
bus; quibus accedendo , confentiendoque, quam in-
vexere fibi, adjuvant fervitutem, funt quodam &
modo propria libertare captiva . Qux tamen ille
ab eterno cun^la profpiciens , providentise cernir
intuitus , &
fuis quseque meritis prasdeftinata difpo-
liit , Tfcivr ifopcL , i: TTuyr ttwkhh .

M .E T R U M II.

PU R o clarum
Melliflui canit oris
IttniinePhoshum
Homerus:
Qui tamen intima vi/cera terree
Non valet,aut petagiy radiorum
5 Infirma perrumpere luce.
Haud fic magni conditor or bis :
Huic ex alto cunBa tuenti
Nulla terree mole re/tflunt ;
Non nox atris nubbus objiat,
IO Uno mentis cernit in i&u
Qu<e fint , qua fuerint , veniantque .

Quem
 ,

PH I LO S P H I JF, L I B. V. 107
S^tem , quia refpich omnia folus ,
Verum pojjis elicere Solem.

PROSA III.

TU M ego , En
biguitate confundor.
, inquam , difficiliori rurfus am-
Qusenam, inquit , irta eft ?
Jam enim, quibus perturbare, conje<fto. Nimium,
inquam, adverfari ac repugnare videtur, prsnofce-
re univerfa Deum , &
efle ulium libertatis arbitrium.
Nam fi cuna profpicit Deus, neque falli ullo mo-

do poteft, evenire necefTe efl quod providentia fu-

turum effe prasviderit Quare fi ab alterno non
. fa-
ia hominum modo, fed etiam confilia, volunta-
tefque pr^nofcit, nulla erit arbitrii libertas: ne-
que enim vel falum aliud ullum , ve! quaslibet ex-
Mere poterit voluntas, nifi quam nefcia falli pro-
videntia divina pr^fenferit Nam fi res aliorlum .

quam provifse funt, detorqueri valent, non jam erit

futuri firma prasfcientia fed opinio potius incerta :
:

quod de Deo nefas credere judico. Neque enim illam

probo rationem qua f quidam credunt hunc qux-
ilionis nodum pofie diflblvere. Ajunt enim, non
ideo quid effe eventurum, quoniam id providentia
futurum effe profpexerit : fed e contrario potius
quoniam quid futurum efl, id divinam providentiam
lacere non poffit: eoque modo neceffarium efl, hoc
in contrariam relabi partem. Neque enim neceffe
efl contingere qus providentur fed neceffe efl quae :
,

futura funt, provideri. Quafi vero, qus cujufque

rei cauffa fit, prsfcientia ne futurorum neceffitatis,
an futurorum neceffitas providentia,laboretur. At
nos illud demonflrare niramur, quoquo modo Mq
habeat ordo cauffarum , neceffarium effe eventum
przfcitarum rerum, etiam fi prasfcientia futuris re-
bus eveniendi neceffitatem non videatur inferre.
Ere-
 .

t8 BOETHII DE CONSt.
Etenim fi quifpiam fedear, opinionem quae eum Te-
dere conjeat, veram effe neceflfe eft: at e converfo
rurfus fi de quopiam vera fit opinio quoniam fe-
det, eum federe necefle eft. In utroque igitur ne-
celTtas inefl in hoc quidem fi^dendi , at vero in
:

altero veriratis Scd non iccirco quifque fedet ,

.

quoniam vera eft opinio fed hasc potius vera

:

cft, quoniam quempiam federe prasceflt. Ita eum

cauffa veriratis ex altera parte procedat, ineft ta-
men communis in utraque necelTtas Similia de .

providentia , futurifque rebus ratiocinari oportet.

Nam etiam fi iccirco quoniam futura funt, provi-
dentur: non vero ideo quoniam providentur, eve-
niunt: nihilominus tamen a Deo vel ventura pro-
videri, vel provifa evenire necefTe eft: quod ad pe-
rimen"dam arbitrii libertatem folum fatis eft. Jam
vero quam prsepofterum eft ut ajterns praefcientia:
temporalium rerum eventus cauffa effe dicaturPQuid
eft autem aliud arbitrari, ideo Deum futura, quo-
niam funt eventura, providere, quam putare qua;
olim acciderunt, cauffam fummse illius effe provi-
dentise? Adhaec, eum quid effe fcio, id ipfum
ficuti
effe necefTe eft: ita eum quid futurum novi, id i-
pfum futurum Sic fit igitur ut even-
effe neceffe eft.
tus nequeat evitari
prgBfcits rei Poftremo fi quid.

aliquis aliorfum atque fefe res habet, exiftimet,

id non modo fcientia non eft, fed eft opinio fallax,
a fcientias veritate longe diverfa. Quare fi quid ita
futurum eft, ut ejus certus, ac neceffarius non fic
eventus, id eventurum effe praefeiri qui poterit? Sic-
ut enim fcientia ipfa impermifta eft falfitati ita :

id quod ab ea concipitur, effe aliter atque concipi-

tur, nequit. Ea namque cauffa eft cur mendacio
fcientia careat, quod f ita rem quamque habere ne-
ceffe eft, uti eam fe(c habere fcientia comprehendit
Quid igitur? Quonam modo Deus haec incerta furu*
'

ra
 ,

Philosophije Lib. V. lo^

ra prznofcit ? Nam inevitabilirer
fi eventura cenfet
qu etiam non evenire pofTibile ej fallitur: quod
fentire non modo ncfas eft, fed etiam voce proferre.
At fi uti funt, ita ea futura efle decernit, ut asque
vel fieri ca ,vel non fieri pofle cognofcat qnx eft ;

hasc prxfcientia qus nihi certum nihil llabile

,
,

comprehendit? Aut quid hoc refert vaticinio ilio ri-

diculo Tirefiai? Qudquid dcam ^ aut erit, aut non.
Quid etiam divina providentia humana opinione
praifiiterit, fi, uti homines , incerta judicat quorum
eft incertus eventus? Quod fi apud illum rerum o-
mnium certiflmum fontem nihil incerti efie potcft
certus eorum eft eventus quse futura firmiter ille
prsfcierit. Quare nulla eft humanis confiliis, a^io-
nibufque libertas quas divina mens fine falfitatis
:

errore cunda profpiciens, ad unum alligar con- &

ftringit eventum. Quo femel recepto, quantus oc-
cafuS humanarum rerum confequatur, liquet. Fru-
llra enim bonis, malifque premia, pcenaeve propo-
nuntur, quse nullus meruit liber ac voluntarius mo-
tus animorum . idque omnium videbitur iniquift-
mum quod nunc squifilmum judicatur, vel puniri
improbos, vel remunerati probos : quos ad alteru-
trum non propria mittit voluntas , fed futuri cogit
certa necelTitas. Nec vitia igitur, nec virtutes quid-
quam fuerint, fed omnium meritorum potius mifta
atque indifcreta confufio. Quoque nihil fceleratius
excogitari poteft, cum ex providentia rerum omnis
ordo ducatur, nihilque confiliis liceat humanis, fit
ut vitia quaeque noftra ad honorum omnium refe-
rantur aucorem. Igitur nec fperandi aliquid, nec
deprecandi ulla ratio eft. Quid enim vel fperet quif-
quam, vel etiam deprecetur, quando optanda o-
mnia feries indeflexa conneftit? Auferetur igitur u-
nicum illud intcr homines Deumque commercium,
fperandi fciiicct , Siquidem juftai hu-
ac deprecandi ,

milita-
 ti Philosophije Lib. V.
mlitatis prctio inaeftimabilem vicem divinae grati
promeremur: qui folus modus eft quo cum Deo col-
loqui homines pofTe videantur, illique inacceflk lu-
ci prius quoque quam impetrent , ipfa fupplicandi
ratione conjungi : qua2 fi recepta futurorum necelT-
tate, nihil virium habere credantur, quid erit quo
fummo illi rerum principi conneli, atque adhaerere
pofTimus? Quare necefle erit, humanum genus, uti
paulio ante cantabas, difTeptum, atque disjunduin
ilio fonte fatifcere.

M E T R U M III.
QUCm nam difcors faedera rerum
Deus
auffa refolvt quis tanta
Veris jatuit bella duobus ,
Ut quce carptim fingula corjjent ^

5 'Eadem nolint mifta jugari ?

An nulla ej dfcordia verlsy

Semperque fibi certa coharent
Sed mens ^ ctecs obruta membris ^
Nequit opprejfi lumnis igne
IO Renon tenue s nofcere nexus,
Sed cur tanto flagrai amore
Veri teEias reperire notasi
Scitne quod appetii anxia noffe
Sed quid nota refcire lab orai ?
l'^ Et fi nefcit , quid caca petit
Quis enim quidquam yiefcius optet
Aut quis valeat nefcita [equi
Quove inveniat , qui/ve repertam
S^eat ignarus nofcere formami
20 An cum mentem cernerei altam ,

Pariter fummam " fingula norat

Nunc membrorum condita nubcy

Non in totum efl oblita fui ^
Sunt'
 , y

Philsophis: Lib. V. ili

Summamque tenet lngula perdens

25 IgittiT f
qui quis vera requirit ^
Neutro ef hab'ttu : nam- ncque novit
Nec penitus tamen omnia nefcit :
Sed , quam retinens meminit ^ fttmmam
Confulit y alte vifa retraBans ^
^o Ut fervatis queat oblitas
Addere partes,

PROSA IV.

TUm tia
illa,
querela, a
Vetus, inquir, hxc efl
M.Tullio, cum divinationem
de providen-

diftribuit, vehementer agitata, tibique ipfi res dia

prorfus, multumque quasfita: fed haudquaquam ab
ullo veflrum ha(5:enus fatis diligenter ac firmiter ex-
pedita Cujus caliginis caufla eft , quod humanae
.

ratiocinationis motus ad divinae prsefcientice fimpli-

citatem non poteft admoveri qua? fi uilo modo co-
:

gitari queat , nihil prorfus relinquetur ambigui :

quod ita demum patefacere , atque expedire tenta-
bo, fi prius ea quibus movcris , expediero. Quxro
enim , cur illam folventium rationem minus eifi-
cacem putes: qu2 quia praefcientiam non efle futu-
ris rebus cauflam necefitatis exiftimar, nihil im-
pediti prsefcientia arbitrii libertatem putat . Num
enim tu aliunde argumentum futurorum necefita-
tis trahis , nifi quod ea quiB priEfi:iuntur , non e-
venirc non poflunt? Si igitur pr^enotio nullam fu-
turis rebus adjicit necefitatem , quod tu etiam paul-
\q ante fatebare; quid eft quod voluntarii exitus re-
rum ad cerrum coganrur eventum? Etenim pofitio-
nis gratia, ut quid confequatur advertas , ftatuamus
nullam effe prsfcientiam Num igitur, quantum ad
.

hoc attinet, quae ex arbitrio eveniunt, ad necefl-

Utem coguptur? Minime. Statuamus iterum efie,
fed
 ut BoEtHII DE CONSL.
fed nihil rebus necefTitatis injungere; manebit, ut
opinor, eadcm voluntatis integra atque abfoluta.
libertas. Sed prcefcientia , inquies, tametfi futuris
eveniendi neceflTitas non eft, fignum tamen eft, ne-
celTario ea efle ventura. Hoc igitur modo, etiam fi
prscognitio non futurorum exitus
fuiflet, neceflarios
efle conftaret. Omneetcnim fignum, tantum quid
fit, oftendit, non vero efficit quod defignat. Qua-
re demonftrandum prius eft , nihil non ex neccf-
fitate contingere, ut prznotionem fignum efle hu-
jus neceflltatis appareat. Alioquin fi haec nulla eft,
nec illa quidem cjus rei fignum poterit efl!e quas non
eft. Jam vero probationem firma ratione fiibnixam
conftat, non ex fignis, neque petitis extrinfecus ar-
gumentis,fed ex convenientibus, neceflariifque cauf-
ls efl^e ducendam Sed qui fieri poteft ut ea non
.

proveniant quas fiitura effe providentur? Quafi ve-

ro nos ea quae providentia fiitura eflfe prsnofcit ,
non eventura credamus: ac non illud potius arbi-
tremur, licet eveniant, nihil tamen ut evenirent,
fui natura necefldtatis habuifl*e : quod bine facile
perpendas licebit. Plura etenim dum fiunt, fubje-
^a oculis intuemur: ut ea quas in quadrigis mo-
derandis , atque fieftendis facete fpelantur aurigse :
atque ad hunc modum cetera . Num igitur quid-
quam illorum ita fieri necefltas ulla compellit ?
Minime . Fruftra enim efl'et artis cfTeftus , fi o-
mnia coala movcrentur. Quas igitur cum fiunt,
carent exfiftendi necefltate, eadcm prius quam fi-
ant, fine ncceflftatc futura funt Quare funt qui-
.

dam eventura quorum exitus ab omni necefltate

fit abfolutus . Nam illud quidem nullum arbitror

difturum, quod qu^ nunc fiunt, prius quam

cfl'e

ferent, eventura non fuerint Hsc igitur etiam

.

praccognita liberos habent eventus Nam ficut fcien-

.

tia praifentium nihil his qus fiunt , ita pr^efcientia

fu tu-
 Philosophije Lib. V. xij

futurorum nihil his qusE ventura funt, neceffitatis

importat. Sed hoc, inquis, ipfum dubitatur,an ea-
rum rerum quse neceflarios exitus non habenty ul-
la pofTit effe prsnotio. DifTonare etenim videntur:
putafque, fi praevideantur , confequi necelTtatem ;
fi neceffitas defit, minime prsefcirii nihilque fcien-
tia comprehendi poffe nifi certum . Quod fi quas
incerti funt exitus, ea quafi certa providentur, o-
pinionis conftat id efle caliginem , non fcientiae ve-
ritatem, Aliter enim ac fefe res habeat, arbitrari,
ab integritate fcientis credis efle diverfum. Cujus
erroris caufTa eft, quod omnia quae quifque novit,
ex ipforum tantum vi, atque natura cognofci exi-
fimat quai fciuntur: quod totum contra eft. Omne
enim quod cognofcitur , non fecundum fui vim ^
fed fecundum cognofcentium potius comprehendiruc
facultatem Nam ut hoc brevi liqueat exemplo ,
.

eamdem corporis rotunditatem aliter vifus , aliter

ta6lus agnofcit lile eminus manens, totum fimul
.

ja6lis radiis intuetur: hic vero cohasrens orbi, atquc

conjunlus, circa ipfum motus ambitum, rotundi-
tatem partibus comprehendit. Ipfum quoque homi-
nem aliter fenfus, aliter imaginatio , aliter ratio,
aliter intcUigentia contuetur. Senfus enim figuram
in fubje6\a materia conftitutam, imaginatio vero fo-
lam fine materia judicat figuram Ratio vero hanc .

quoque tianfcendit , fpeciemque ipfam quae fingu-

laribus ineft , univerfali confideratione perpendit .

Intelligentije vero celfior oculus exfiftit. Supergrefla

naraque univerfitatis ambitum , ipfam illam fimpli-
cem formam pura mentis acie contuetur. In quo ii-
lud maxime confiderandum eft nam fuperior vis
:

comprehendendi amplelitur inferiorem inferior ve- :

ro ad fuperiorem nullo modo confurgit Ncque e- .

nim fenfus aliquid extra materiam valet, vel uni-

verfales fpecies imaginatio contuetur, vel ratio ca-
H pie
 y

114 BOETHII DE CONSOL.

pit fimplicem formam fed intelligentia quafi defu-
:

per fpeans , concepta forma , quse fubfunt , cunfta di-

judicat: fed eo modo quo formam ipfam, quae nulli
alii nota effe poterat, comprehendit. ra- Nam &
tionis univerfum, &
imaginationis figuram, ma- &
teriale fcnfibile cognofcit, nec ratione utens, nec
imaginatione, nec fenfibus, fed ilio uno iu men-
tis formaliter , ut ita dicam , cunfta profpiciens .
Ratio quoque cum quid univerfale refpicit, nec ima-
ginatione, nec fenfibus utens , imaginabilia , vel
fenfibilia comprehendit. Hsec eft enim quae conce-
ptionis fuae univerfale ita definit Homo eft animai
:

bipes rationale. qu cum univerfalis notio fit, ta-

men imaginabilem, fenfibilemque effe rem nullus
ignorat, quod ilia non imaginatione, vel fenfu ,
fed rationali conceptione confiderat Imaginatio .

quoque tametfi ex fenfibus vifendi formandique fi- ,

guras fumfit exordium , fenfu tamen abfente fenfi-

bilia quoque colluftrat, non fenfibili, fed imagi-
naria ratione judicandi Vides ne igitur, ut in co-
.

gnofcendo cun61:a, fua potius facultate, quam eo-

rum qucE cognofcuntur , utanturP Neque id injuria:
nam cum omne judicium judicanris aftus exfiftat,
neceffe eft ut fuam quifque operam non ex aliena,
fed ex propria poteftate perficiat.

M E T R U M IV.
QUONDAM porticus attulit
Obfcmos nim'ium fenes
jp/ fenfus & imagines
^

E corporibus extimis
5 Credant mentbus Imprimi ^
Ut quondam celeri flilo
Mos ej (squore paginte
Qute nullas habeat notas ^
Pref
 ,

Philosoph^ Lib. V. itf

Prejfas figere lteras

IO Sed mens fi propriis vigens
Nhl motbus explcat ^

Sed tantum patiens jacet

Notis fubdta corporum ,
Caffafque in [peculi vicem
1 5 Rerum reddit imagines ,
Unde hac fic animis viget
Cernens omnia notio
Qua vis fingula profpicit ^
Aut qua cognita dividiti
20 Qua divifa recolligit^
Alternumqu legens iter
Nunc fummis caput inferita
Nunc defidit in infima i
Tum ff referens fibiy
25 Veris faifa redarguiti
Hac ejl efficiens magis
Longe caujfa potentior ,
Quam qua materia modo
Imprejfas patitur notai .

50 Pracedlt tamen excit^nSy

Ac vires animi movns ^
Vivo in corpore paffxo .
Cum vel lux oculos fert ,
Vel vox auribus injlrepit :
35 Tum mentis vigor excitus ^
Quas intus fpecies tenet^
AdmotUs fimiles vocans ^

Notis applicat exteris ^

Introrfumque reconditis
40 Formis mifcet imagine^

H 4 PRO-
 11^ BOETHII DE CONSOL.

PROSA V.

QUoD fi in corporibus fentiendis, quamvis af-

fenfuum forinfecus objelai
^ficiant inflrumenta
qualitates, animique agentis vigorem pafTio corpo
ris antecedat, qua; in f aum mentis provocet,
cxcitctque interim quiefcentes intrinfecus formas: li
in fentiendis, inquam, corporibus animus non paf--
{one infignitur, fed ex fua vi fubjeftam corpori ju-
dicat paffionem ; quanto magis ea quae cuntis cor-
porum afFedionibus abfoluta funt, in difcernendo
non objefta extrinfecus fequuntur, fed alum fua;
mentis expediunt? Hac itaque ratione multipiices
cognitiones diverfis ac differentibus ceflere fubftan-
tiis. Senfus enim folus cunftis aliis cognitionibus
deftitutus, immobilibus animantibus quales ceiTit:
funt conchjE maris, quoque alia faxis haerentia nu-
triuntur. Imaginatio vero mobilibus belluis, qui-
bus jam inelTe fugiendi, appetendive aliquis vide-
tur affefus. Ratio vero humani tantum generis eft,
ficuti intelligentia fola divini: quo fit ut ea noti-
tia ceteris praeftet quse fuapte natura non modo pro-
prium , fed ceterarum quoque notitiarum fubjefta
cognofcit. Quidigitur, fi ratiocinationi fenfus, ima-
ginatioque refragentur, nihil effe illud univerfale
dicentes quod (cfc intueri ratio putet? Quod enim
fenfibile, vel imaginabile ed, id univerfum efle
non pofle Aut igitur rationis verum effe judicium ,
.

ncc quidquam effe fenfibile: aut quoniam fibi no-

tum fit, plura fenfibus &
imaginationi effe fubje-
^a, inanem conccptionem effe rationis, quse quod
fenfibile ac fingulare, quafi quoddam univerfale
fit

confideret. Ad base, fi ratio contra refpondeat, f

quidem & quod fenfibile, & quod imaginabile fit,
in univerfitatis ratione confpicere j illa vero ad uni-
verfi'
 PhilsphIje Lib. V. il'^

Vctfltatis cognitionem adfpirare non pofle: quoniam

eorum notio corporales figuras non pofTt excedere.
De rerum vero cognitione, frmiori potius, perfe-
liorique judicio efle credendum In hujufmodi igi- .

tur lite, nos quibus tam ratiocihandi, quam ima-

ginandi etiam, fentiendique vis ineft, nonne ratio-
nis potius cauam probaremus? Simile eft quod hu-
mana ratio, divinam intelligentiam futura, nifi ut
ipfa cognofcit, non putat intueri. ita difle- Nam
ris : Si qua certos, ac neceffarios habere non vi-
deantur ev^entus, ea certo eventura prsfciri neque-
unt Harum igitur rerum nulla eft pr^fcientia ,
.

quam fi etiam in his effe credamus, nihil erit quod

non ex necefTitate provcniat . Si igitur, uti rationis
participes fumus divina judicium mentis habere
, ita
pofl^emus, ficut imaginationem , fenfumque rationi
cedere oportere judicavimus, fic, divinai (ek menti
humanam fummittere rationem, juftifTmum cenfe-
remus . Quare in illius fumms intelligentise cacu-
me n , fi pofiumus, erigamur ; illic enim ratio vi-
debit quod in f non poteft intueri. Id autem eft,
quonam modo etiam quiE certos exitus non habent,
certa tamen videat ac definita praenotio: neque id
fit opinio , fed fummsB potius fcientis nuUis ter-
minis inclufa fimpiicitas.

M E T R U M V*

QUam var/h terras ammalia permeam figuris /

Namque alia extento funt e orpore ^
pulve^
remque verrunt ,

Conthmumque trahunt vi peSloris incitata fulcum .

Sunt quibus alarum levitas vaga verberetqUe ventos ,
5 Et liquido longi fpatia atheris enatet volatu .

H(ec prejjijfe filo vefligia , grejjbufque gauent

Vel virdes campos tranfmittere ^ vel fubire Jilvas^
5 H
J^
 ,

ii8 BoETHii de'Consol.

(^te varis videas lcet omnia difcrepare formis ,
Prona tarfien facies hebetes valet ingravare fenfus ,

IO Unica gens homnum celfum levai altius cacumen

Atque levis reSio fiat carpare , defpicitque terras .

Hc , nifi terrenus male ciefipis , admanet figura ,

Qui reBo aelum vultu petis , exferifque frontem ,
In fublime feras animum quoque , ne gravata pef.
fum
15 Jnferior Jtdat mens corpore celfius levato

PROSA VI.
QUo N I AM igitur, uti paullo ante monftratum

edy omne quod fcitur , non ex fua , fed ex

comprehendentium natura cognofcitur , intueamur
nunc, quantum fas eft, quis fit divina; fubftantias
flatus, ut qusenam etiam fcientia ejus fit, polTimus
agnofcere Deum igitur sternum efTe , cundorum
.

ratione degentium commune judicium efl Quid fit .

igitur seternitas , confideremus Hxc enim nobis .

naturam pariter divinam , fcientiamque patefece-

rit. ^ternitas igitur interminabilis vitse tota
efl,
fimul & quod ex collatione tem-
perfefla pofleflo;
poralium ciarius liquet Nam quidquid vivit in
.

tempore , id prasfens a prasteritis in futura procedit :

nihilque efl in tempore conftutum quod totum
vitas fus; fpatium pariter poffit ampledi. Sed cra-
flinum quidem nondum apprehendit heflernum ve- :

ro jam perdidit. In hodierna quoque vita non am-

plius vivitis quam in ilio mobili tranfitorioque mo-
mento. Quod igitur temporis patitur conditionem,
licet illud, ficut de mundo cenfuit Ariiloteles, nec
ccepcrit umquam effe , nec definat , vitaque ejus
cum temporis infnitate tendatur, nondum tamen
tale ed ut seternum efTe jure credatur. Non enim
tQtum fimul , infinita lice: vits fpatium compre-
hendit,
 ,

Philosophie Lib. V. 119

hendit , atque complelitur fed futura nondum
:

tranfata jam non habet Quod igitur intermina-

.

bilis vitce plenitudinem totam pariter comprehen-

dr, ac poildet; cui neque futuri quidquam abfit,
nec prasteriti fiuxerit, id aeternum effe iure perhi-
betur: idque necefle eft &c fui compos praefens fibi
femper afTiflere , &
infinitatem mobilis temporis ha-
bere prasfentem Unde non rele quidam , qui cum
.

audiunt vifum Fiatoni, mundum hunc ncc habuif-

fe initium temporis, nec habiturum effe defeftum
hoc modo conditori conditum mundum fieri cos-
ternum putant Aliud eft enim , per interminabi-
.

iem duci vitam , quod mundo Plato tribuit aliud :

intcrminabilis vita^ totam pariter complexam effe

priefentiam, quod divinse mentis proprium effe ma-
nifeflum eli: Neque Deus conditis rebus antiquior
.

videri debet temporis quantitate , fed fimplicis po-

tius proprietate naturai ^ Hunc enim vzx immo-
bilis praefentarium llatum infinitus ille temporaiium
rerum motus imitatur : cumque eum effingere , at-
que aequare non poffit, ex immobilitate deficit im-
niotum , &
ex fimplicitate prsfentiae dccrefcit in
infinitam futuri , ac prasteriti quantitatem ; , cum &
totam plenitudinem nequeat pof-
pariter vitas fuae
fidere , hoc ipfo quod aliquo modo numquam effe
definit, illud quod implere atque exprimere non
poteft, aliquatenus videtur semuiari, alligans f ad
qualemcumque prasfentiam hujus exigui volucrifque
momenti qua^,. quoniam manentis illius pratifen-
:

tias quamdam geflat imaginem , quibufcumque con-

tigerit, id praiftat, ut effe videantur. Quoniam ve-
ro manere non potuit, infinitum temporis iter ar-
ripuit : eoque modo faftum eft ut continuaret eun-
do vitam , cujus. plenitudinem completi non va-
luit permanendo.- Itaque fi digna rebus nomina
velimus imponere, Platonem fequentes, Deum qui-
H 4 dcm
 ,

I20 OETHII DE CoNSOt.

dem arernum , mundum vero dicamus efTe prpe-
tuum. Quoniam igitur omne judicium fecundum
fui naturarli ,
quas ribi fubje^a funt, comprehendit :

eftautem Deo fempcr asternus , ac prasfentarius fla-

tus fcientia quoque ejus , omnem temporis fuper-
:

greffa motiorhem , in fuse manct fimplicitate prz-

fenti^, infinitaque prasteriti, ac futuri fpatia com-
pleflens, omnia quafi jam gerantur, in fua fimplici
cognitione confiderat. Itaque fi prsefcientiam pen-
fare velis qua cunla dignofcit, non effe praefcien-
tiam quafi futuri, fed fcientiam numquam defci-
entis inflantias, redius aeflimabis, linde non prse-
videntia, fed providentia potius dicitur, quod por-
ro ab rebus infmis conflituta , quafi ab excelfo
rerum cacumine cuntfla profpiciat. Quid igitur po-
ftulas ut neceffaria fant quse divino lumine luflren-
tur, cum ne homines quidem neceffaria faciant ef-
fe quas videant? Num enim qux prsfentia cernis,
aiiquam eis neceffitatem tuus addit intuitus? Mini-
me. Atqui fi efl divini humanique prsefentis digna
coilatio , uti vos veflro hoc temporario prafenti
quaedam videtis, ita iJle omnia fuo cernir alterno.
Quare haec divina prasnotio naturam rerum , pr-
prietatemque non mutat ; taliaque apud f prafentia
fpeat, qualia in tempore olim futura provenicnt:
nec rerum judicia confundit ; unoque fuz mentis
ntuitu tam neceffario, quam non ncceffario ven-
tura dignofcit. Sicuti vos cum pariter ambulare in
terra hominem , &
oriti in cacio folcm videtis ;
quamquam fimui utrumquc confpetum , tamen di-
fccrniris ; &
hoc voluntarium , illud effe neceffa-
rium judicatis . Ita igitur cunla defpiciens divi-
nus intuitus , qualitatem rerum minime perturbar
apud f quidem pr^efentium, ad conditionem vero
temporis futurarum . Quo ft ut hasc non fit opinio
fed vcritate potius zixa cognitio, cum exfliturum
quid
 Philosphie LtB. V. ut
quid cognofcit quod idem exfiftendi neceffitate
effe
carere non ncfciat. Hic fi dicas, quod evcnturum
I>eus videe, id non evenire non pofTe quod autem
:

non poteft non evenire, id ex necefltate continge-

re , meque ad hoc nomen necefltatis adftringas :
fatebor quidem rem folidiffims veritatis , fed cui
vix aliquis nifi divini fpecuJator acceflerit. Refpon-
debo namque idem futurum , cum ad divinam no-
tionem refertur, neceflarium cum vero in fua na-
;

tura perpenditur, iiberum prorfus atque abfolutum

videri. Dux funt etenim necelTitates i fimplex una,
veluti quod necefle efl, omnes homines efle morta-
Jes; altera conditionis, ut fi aliqucm ambulare fcias,
eum ambulare neceffe eft Quod enim quifque no-
.

vit, id effe aliter ac notum

efl, nequit. Sed hsec
conditio minime fccum
illam fimpiiccm trahit .
Hanc enim necelTitatem non propria facit natura,
fed conditionis adjeftio . Nulla enim necelTitas cogic
incedere voluntarie gradientem , quamvis eum ta-
men cum graditur, incedere necefTarium fit. Eodem
igitur modo, fi quid providentia prjEfens videt , id
clTc neceffe eft, tametfi nullam habeat naturje necef-
fitatem. Atqui Deus ea futura qux ex arbitrii liber-
iate proveniunt, pr^fentia contuetur . Hsec igitur
ad intuitum relata divinum , neceffaria fiunt per
conditionem divina notionis: per f vero confde-
rata , ab abfoluta naturae fuae libertate non defi-
nunt Fiunt igitur proculdubio cun^a quae futura
.

Deus effe prsnofcit, fed eorum qusedam de libero

profcifcuntur arbitrio: qua^ quamvis eveniant exfi-
(lendo, tamen propriam naturam non amittunt :
quia prius quam fierent, etiam non evenire potuif-
fent. Quid igitur refert non elfe neceffaria, cum
propter divina fcientifc conditionem modis omni-
bus, neccfhtatis inflar, eveniant ? Hoc fcilicet ,
quod ea qu$ paulJo ante propofui , fol oriens, &
gradi-
 .,

122 BOETHII DE CoNSOL.

gradiens homo, qux dum funt, non fieri non pof-
funt : eoium tamen unum prius quoque quam fie-
ret, neceffe erat exfiftere alterum vero minime.
:

Ita etiam quai pr^fentia Deus habet, procul dubio

cxfiftunr fed eorum hoc quidem de rerum necelTi-
:

tate defcendit , iliud vero de potevate facientium.

Haud igitur injuria diximus, h^ec, fi ad divinam
notitiam referantur , nccefTaria ; fi per f confide-
rentur, necefTitatis nexibus abfoluta. ficuti o-
effe
mne quod fi ad rationem referas ,
fenfibus pater
,

univerfale ed fi ad feipfum
: refpicias , fingulare
Sed fi in mea, inquies, potevate fitum eft mutare
propofitum, evacuabo providentiam , cum qwx iila
prasnofcit, forte mutavero. Refpondebo, Propofi-
tum tequidem tuum poffe defleclere, fed quoniam
& id te pofle, & an facias, quove convertas, prae-
fens providentis veritas intuetur, divinam te prae-
fcientiam non poHe virare ; ficuti praefentis oculi
efFugere non poffis intuitum, quamvis te in varias
ationes libera voluntate converteris. Quid igitur?
inquies , ex mea ne difpofitione fcientia divina
mutabitur; ut cum ego nunc hoc, nunc illud ve*
lim, illa quoque nofcendi vices alternare videatur?
Minime. Omne namque futurum divinus prscurrit
intuitus & ad prasfentiam propria cognitionis rc-
,

torquet , ac revocar : nec alternar , ut tu exifii-

mas, nunc hoc, nunc illud praenafcendi vices; fed
uno ilu mutationes tuas. manens prsevenit , at-
que compleftitur . Quam
comprehendendi omnia ,
vifendique praifentiam , non ex futurarum proventu
rerum , fed ex propria Deus fimplicitate fortitus
eft. Ex quo illud quoque refolvitur quod pauUo
ante pofuifti , indignum effe fi fcientis Dei cauf-
fam futura noftra. pra^ftare dicantur Hsc enim.

fcientiae vis praefentaria notione cunta compleclens

rebus omnibus modum ipfa conftituit , nikil vero
pofte-
 Philosophis: Lib. V. 12^
poflerioribus debet, Quae cum ita fint, manet in-
temerata mortalibus arbitrii libertas. Nec iniqua^
omni necefTltate voluntatibus, prccmia
leges folutis
pCEnafque proponunt Manet etiam fpetator de-
.

fuper cunftorum prsfcius Deus , vifionifque ejus

prsfens femper ^eternitas cum nollrorum a6luum
futura qualitate concurrit, bonis premia, malis
fupplicia difpenfans. Nec fruflra funt in De pofitas
fpes ,
precefque ; quse cum reas fmt , inemcaces
eflfe non pofTunt. Averfamini igitur vitia , colite
virtutes, ad relas fpes animum fublevate, humi-
ies preces in excelfa porrigite Magna vobis eft,
.

il difllmulare non vultis, necefltas indida probi-

tatis , cum ante oculos agitis judicis cun6la cer-
nentis.

THEO-
 , .

T.H EODORI PULMANNI

CRANEBURGII
DB M T R I S

BOETHIANIS
L I B E L L U S.

GENERA metrorum quibus in libris de Con-

folatione Philofophise ufus eft Boethius, funt
fex & viginti.

Metrum primum, Dicolon diflrophon: conftat e-

nim heroico , & pentametro quo bis utitur :

Lib. I. Met. I.
Carmina qui quondam fludio fiorente peregi
Flebilh, heu^ majos cogor inire modos.
5.1. Rupis Achtemeniafcopulis , ubi verfafequentum
PeSoribus figit fpicula pugna fugax .

yU -UU -UU -OU "DM

-uu - -ou -uu -

II. Monocolon . Verfus eft dalylus Alcmanius

tetrameter hyperca'taletus : qui conftat caefura fe-
aniquinaria heroica, dadylo, fpondeo, five tro- &
cheo : quo femel utitur .
1.2. Heu , quam precipiti merfa profundo .
'\i\) - -ou

III. Dicolon diftrophon . Primus quifque verfus

eft daftylicus. Secundus Alcmanius daftylicus te-
trameter acataleftus, qui quatuor da<Slylis compo-
nitur :
 , y

Theod. Pulm. de Metr. Boeth. 125

ponitur: interdum ramen , prsterquam in quarta
regione, fpondeum admittit. Utitur hoc metro fe-
md.
I , ^. Tunc me dfcujfa lquerunt noSle tenebra
Luminibufque prior rediit vigor.
-m
-UU -VU 'W 'VU

IV. Monocolon. Verfus eft daftylicus Phalsecius

pentameter hendecafyllabus , conftans fpondeo, da-
tyio, & tribus trochsis quo bis utitur.
:

1 , 4. Quifquis compofito ferenus avo .

-uu -U -U "

5 j IO. Huc omnes pariter venite capti .

-t>u -u -u
Hic vero in prima regione nonnumquam pr
fpondeo trochecum invenies.

V. Monocolon. Verfus efl: anapaefticus Pindari-

cus, dimeter acataleftus, conftans anapaefto : reci-
pit tamen fpondeum &
daftylum : nonnumquam
proceleufmaticum, fed rarius. Utitur hoc carminis
enere quinquies.
1 , 5. O fteltferi conditot orbis,
5,2. Quantas rerum fleciat habenas
4, 6. Si vis celfi fura tonantis, ,

5,2. Puro clarum Zumine Pbcsbum

5, g. Qute nam difcors fxdera rerum.

Hoc Adonio finivit.

VI. Monocolon. Verfus eflGlyconius choriam-

bicus trimeter acatalefus . Conflat fpondeo , cho-
riam-
 . . > , ,

26 Theodorus Pulmannus
riambo, & Pyrrhichio quo quinquies utitur.
:

I, 6. Cum Phaeb radih grave,

2 , 8. Quod mundus Jiabtlt fide .

5, 12. Felix qui pDtuit boni.

4, 5. Vela Neritii ducis
Verum in hoc Carmine primus quifque pes fere
trochsEus eft , excepto ultimo verfu , in quo non-
nulli tamen ulcere legunt

5 , 4. Quondam porticus attult .

~ -m- vu

VII. Monocolon. Verfus eft daylicus Adonius

dimeter catalefticus, conftans daftylo fpondeo, &
five trochaso. Semel hoc utitur.
1 , 7. Nubibus atris .

-yy

vili. Monocolon . Verfus eft jambicus Hippo-

nafteus trimeter acatalcdus , qui fcazon appella-
tur, quod in fexta regione fpondeum vel trochs-
um habeat. Recipit imparibus locis jambum, tri-
brachyn , fpondeum , daylum , anapaeftum pa- & :

ribus jambum, &

tribrachyn : apud comicos fre-
quenter &
anapsflum Bis hoc utitur. .

2, I. Hac cum fuperba vertert vices dextra

~ b- u- u- *

^, II. <^fqus profunda mente vefligat verum

0- ~ b-
IX. Dlcolon diftrophon . Primus quifque verfus
eft Afclepadeus choriambicus tetrameter acatale-
dus, conftans fpondeo, duobus choriambis, & Pyr-
rhichio Secundus eft dadylicus Pherecratius tri-
.

meter acatale<?us , conftans fpondeo , vel anapsBfto

da(^ylo, & fpondeo. Hoc metro femel utitur.
Zs 2. St
 , .

DE Metris Boethianis. 127

2 , 2. SJ quantas rapidis flatibus incitus

Pont US verfot arenas ,
~ -ut;- -U'j- VU
-UU
X. Dcolon diftrophon Primus quifque verfus cft .

daylicus Sapphicus pentameter acataledus, cori-

Hans trochso , fpondeo , daftylo , & duobus tro-
chseis Secundus eft Glyconius
. cujus fupra VI. :

carminis genere merainimus . Hoc metro femel u-

titur.
2 5 5. Cum polo "Pho^bus rofeis quadri^is
Lucem fpargere coeperit .

-u -i>y -!>
'W VU

XI Dicolon diftrophon. Primus quifque verfus

cfl jambicus Anacreontius dimeter catalefticus ,
conftans tribus pedibus fyllaba. primo enim lo- &
co habet jambum vel fpondeum , fecundo jambum,
tertio jambum vel fpondeum Secundus Pherecra- .

tius de quo IX. carminis genere diximus

: Hoc .

metro femel utitur .

2 , 4. Quifquis volet perennem

Cautus ponere fedem-

XI I. Monocolon. Verfus eli anapasfticus Parthe

niacus dimeter catalelicus. In prima fecunda &
regione anapseftum vel fpondeum recipit, tertia fo-
lum anapsftum , poflea fupereft fyllaba . Hoc car-
minis genere bis utitur.
2, 5. Felix nmium pror atas
5,5. Qui f volet effe potentem
Xi\i~ yo- -
XIII. Mo-
 . . . .

128 Theodorus PulmanInus

'
XIII. Monocolon. Verfus efl daftylicus Sapphi-
cus pentameter acataleftus: de quo panilo ante X.
carminis genere memoravimus . Hoc cannine bis
utitur.
2, 6. Novimus quantas dederh ruinas
4, 7. Bella bis quins operatus annis
Hoc Adonio terminavit
-u -w -u
XIV. Dicolondiftrophon Primus quifquc verfus .

eft jambicus Archilochius fenarius acataleftus, im-

paribus locis recipiens interdum anapzftum , in fi-
ne Pyrrhichium vel fpondeum Secundus ed jam- .

bicus Archilochius dimeter acataleftus Hoc me- .

tro femel utitur.

2 , 7. Qucumque folam mente praeipiti petit ,
Summumque credit gloriam. #
y- u- yu- VV
U- V'

XV. Monocolon . Verfus ed dalylicus Ithyphal-

licus tetrameter acataleflus , conftans tribus dafly-
lis, &
Pyrrhichio: quo femel utitur.
J, I. J^i ferere ingenuum volet agrum,
'W -DU -OU W
XVI. Dicolon diftrophon . Primus quifquc ver
fus eft jambicus fenarius acatalelus: de quo XIII.
carminis genere diximus . Secundus ed elegiacus
pentameter. Hoc metro femel utitur.
3> 3. Quamvis fluente dives ami gurgite
Non expleturas cogit avarus opes
0- li- 0- ou

XVII. Dicolon diftrophon. Primus qui(quc ver-

fus ed daclylicus Phalascius pentameter hendeca
fyU
 . , ,

Dr Metris Boethianis. np
fyllabus Hic jambum pr fpondeo in prima fe-
.

de pofitum reperies Secundus eft Archiiochius , vel

.

Ut aliis placet , Alcmanius tetrameter acataleftus

conftans duobus dadylis totidem trochsis quo & :

metro femel utitur .

5,4. Quamvis f Tyrio ftiperbus oftro

Comeret, " niveis lapillts
-uu -u -u
-uw -m 'li -w

XVIII. Dicolon diflrophon. Primus quifque ver-

fus eft datylicus Alcmanius trimeter hypercatale-
^icus, conftans tribus pedibus heroici verfus , &
fyliaba: ita tamen, ut non fit ex meris fpondeis.
Secundus eft Piierecratius, de quo fupra IX. carmi-
nis genere memoravimus Hoc metro femel utitur. .

3.6. Omne hominum genus in tenis

Simili furgit ab ortt* .

-uv -uu -

ou- -uu -

. XIX. Monocolon. Verfus eft jambicus Anacre-

ontius dimeter catalefticus : qui conftat ex anaps-
fto, duobus jambis, &
fyliaba. Hoc femel utitur.
2.7. Habet omnis hoc voluptas .

wu- 0- ti- -

XX. Dicolon diftrophon. Primus quifque verfus

eft Afclepiadeus de quo IX. carminis genere dixi-
:

mus . Secundus eft jambicus Archiiochius dimeter

catalefticus cujus XIV. metri genere meminimus.
:

Hoc Carmine femel utitur

5 , 8. Bheu , quam miferos tramite devio
Abducit ignorantial

t- uu
I XXI.
 . .

ijo Theodorus Pulmaknus

XXI. Monocolon. Verfus eft heroicus hcxame-
t^r : quo femel utitur .

^ , p. O qui perpetua mundum ratione gubernas .

_- -Uy .yy -yy

XXII. Dicolon diftrophon. Primus quifquc veN

fus efl daftylicusAlcmanius tetrameter acatalefti-
cus: cujus III. metri genere mentionem fecimus.
Secundus eft jambicus Archilochius dimeter acata-
lefticus de quo fupra XIV. carminis genere di-
:

ximus. Hoc metro femel utitur.

4, I. Sunt etenim perirne volucres mihi y
Qu<e celfa confcendant poli.
-yy _- -yy ^^
0- 0-

XXIII. Dicolon diftrophon Primus quifque ver- .

fus eft trochaicus Alcmanius dimeter acatale^icus

Recipit locis imparibus
trocheum , tribiachyn ,
nonnumquam dalylum: paribus vero cum fupra-
diftos , tum etiam fpondeum anapseftum Se- & .

cundus Pherecratius cujus ante IX. carminis ge- :

nere meminimus. Hoc metro femel utitur.

4, 2. ^ws vides federe celfo
Soia culmine reges
-V -V -V --

yy- -yy

XXIV. Dicolon diftrophon . Primus quifque ver-

fus eft daftylicus Phalascius pentameter hendecafylla-
bus de quo fupra XVII. metri genere diximus.
:

Secundus eft elegiacus Hoc metro femel utitur. .

4 , 4. J^id tantos juvat excitare motus ,

Et propria fatum follicitare manu
-- -uu -u -u
-yy - -yy .yy .

XXV.
 !

DE Metris Boethian. 151

XXV. Dicolon diftrophon. Primus verfus miftus

videtur ex Sapphico &
Alcmanio , conftans tro-
cheo, fpondeo, vel dactylo cum fyllaba, dalylo,
& fpondeo, vel trocheo. Secundus efl Alcaicus te-
trameter jambicus, conftans ex penthemimeri jam-
bica , dalylo, &
fpondeo. Quid fi hunc dixerimus
compofitum ex Alcaico dimidiato , dimidiato &
Alcmanio? Hoc carminis genere femel ytitur.
4, 5. Si quis ArBuri fider nefcit
Propinqua fummo cardine labi .

- -ou -u
W- U- - 'DM ~

XXVI. Monocolon. Verfus efl dalylicus Archi-

lochius ,conftans tetrametro bucolico , tribus&
trochaeis: quo femel utitur.
5, 5. Quam variis terras ammalia permeant figuris
-yy -yy -yy -y -y -y

I 2 LO.
 ..

LOCORUM ET VERSUUM
GRiECORUM
In hifce Libris citatorum

INTERPRETATI O.

Pag. g. Cj'vog TTpog Xi/'patv: U eft , Afinus ad lyram

E'^ayJj , fJLr\ x^- , &c. d eft , Eloquere , ne oc-
cultes intelle(5lui.
p. 15. 'iiTH 0ffii: id efl^ Sequere Deum.
p. 16. A'>x j, &c. id eft, Sed unus rex erto,
unus dominus.
p. 24. ^vo rg TTi^'^g , &c. /V eft , Duo dolia , ma-
lorum quidem unum, alterum autem honorum.
Alii fxc-ipsixiov ov 'irt Sw ir^'^g^ &c. td eft. Non
i

adolefcentulus adhuc duo dolia, &c.

p. 5g. if J^ra, &c. id eft, O gloria, gloria, in-
finitis jam mortalibus nullius pretii vitam tu me fe-
tidi magnam.
p. 65. TToeio-fJixTK , id eft, corollaria, additamcnta

p. 64. niiayLo. , id eft , corollarium , additamentum

p. 7g. Xi^Tobi-^ , &c. id eft, Undique in circulis
ducis fimilem acervum.
p. g(. A\Spog, &c. id eft. Viri facri corpus vir-
tutes aedificavere.
p. gj. A'^yxXm i' , &c. id eft. Difficile autem
eft , me fermone explicare , quemadmodum Deus
omnia regat, & fua providentia difponat.
p. 106. iroDir &c. id eft. Omnia videt,
(f(?pa> &
omnia audit.

FINIS.
QUS-
 .

QUIDAM CL. VIRORUM

DE E L P I D E
Prima Boethi Usore

TESTIMONIA.,
L;7. Gregor. Gyraldus de Poetarum Hiflor. Dialogo V,
col. 2pp* edit. Lugdunobatavce anni i6p6.

Celebra tur & Bothii uxor Helpis {a) a, noftris,

non probixate modo, fed & literarum difciplina,
in primifque potices. Exftant certe Hymni in A-
poftolos, non vulgari dicendi ftilo: Aurea luce ^ &
Felix per omnes: quos ejus effe, a noftris conflan-
ter afleritur. Et quidem hodie legitur in ejus (ut
fertur) fepulcro Carmen, quod ejus feculi videtur:
fed quod mihi videre contigit, non fine mendi^s
eft: ''c.

Petrus BertiUS in Prcefatione ad Bo'thium de Con*

folattone Philofophia , hitjus editionis pag. xix.

Duxit autem uxorem primam Elpidem Siculam,

virginem nobilem, ex eaquc duos filios (b) Patri-
cium &
Hypatium fufcepit. Fuit autem Elpis ifta
I 5 non
^a) Elpis fine adf^i fattone fcrthendum ejl, Gfgcis enim
XTTig f^ft* fprritu notatur , Barbarif tamen ftetutis of'
tbogyaphta maxima ne^Je^ui erat
(b) Guilielmui Cave Scrtptorum Ecchfiafticorum Hiflotia
Literarta pag. 321. eos fecuncis Boethii uxoris filios fuif-
f afiffmaty quam Rufticanam appellata Quam bene u-
trutn^ue y judieent eruditi.
 . . , .

ig4 Testimonia.
non probitatis tantum, fed etiam literarum laude
Celebris, inprimifque poetica amans. Ejus credun-
tur effe Hymni duo qui in Ecciefia canuntur:^-
rea luce ^ & Felix per omnes
Elpidis iiius quis pater fueriu, nefcitur: primas
iilum dignitatis virum fuilfe, conftat ex iis qux
libro fecundo PhiJofophia Bothium alloquens dicit:
Taceo^ inquit, quod defolatum parente^ fummoYum
te virorum cura fujcepit , cieleBufque in ajfinitatem prtrt-
cipum civitatis , ( quod pretio/ijjimun propinquitatis
genus eft ) prius carus quam proximus fuiji. Quis
non te felicjjimum cum tanto fplendore focerorum , cum
conjugis pudore, tum mafcula quoque prolis opportU'
nitate prtcdicavit

Petrus Bertius in Prafatione pag. xxvil.

Qua2 dum traftat, eripitur ipfi morte Elpis, fi-

da curarum, &
gaudiorum, & fludiorum focia.
Ejus Epitaphium ( incertum , fcriptumne a Boe-
thio , an ab alio aliquo ) tale legitur C^^r. :

Cerardus Jo. Vojjius de Po'tis Latinis cap. V,

Boethius uxorem habuit cui nomen Elpis; quas

& ipfa literis, ac inprimis pofi exceiluifle dicitur

Ludovicus Morerius in DiBionario Hiftorico

HELPIS, femme du clbre Boece, dans le

VI. Sicle, connoiflbit toutes Ics belles chofes, fai-
foit biens dcs Vefs, & compofa des Hymnes dis
Aptres

<^ '^ '^

AntS'
 , .

Testimonia. ijj
Antoninus Mongitor Bibliothecee ScuU
Tomo I. pag. 17^.
Ne ipfius ( Elpidh ) memoria confenefceret , ejus
effigies marmori affabre infculpta fuit^ quse Panor-
mi , dum aliqua Collegii Panormitani Soc. J e s u
fundamenta ettoderentur, inventa eft & anno 1645. :

Urbs Meflanae a Coliegii Re6!ore P, Petro Villa-

frates obtinuit; ibique afportata, in Senatoria do-
mus facello collocata fuit, hac adjefta Infcriptione

D. O. M.
ELPIS. MATRONAE. NOBILISSIMAE
MESS. INSIGNIS. POETRIAE. MA-
GNI. BOETHII. VIRI. CONSVLA-
RIS. SANCTIMONIA. CONSPICVI
VXORIS. ETIAM. IN. EXSILIO. CON-
IVNCTISS. SS. MM. PLACIDI. FLA-
VI AE. EVTICHII. ET. VICTORINI
AMITAE. A. SORORE. FAVSTINA
FAVSTISSIMA. FOEMINA. VETV-
STISSIMVM. HOC. MARMOREVM
SIGNVM. S. P. Q. M. DONO. A. PA-
TRIBVS. SOCIETATIS. lESV. DA-
TVM. IN. HAC. DOMO. SENATORIA
POSVERE
SENATORES
D. Marcel lus Crinus Eques S. Jacobi^ D. Carolus de
Gregorio^ Fr. Antoninus Gutho
Eques Hierofolymita-
nus ^ Joannes Leonardus Caloria , D. Francifcus OzeSy
Thomas Svaglies
Anno Domini
M. D C. X L I I I.

Vide plura alia de Elpide apud Mongitorem , ibidem

pag. 171. <^ feqq.
I 4 Jo,
 , ,

1^6 Testimonia.
Jo. Albertus Tabriclus in nots ad caput Xl^,
Lib. III. BibUothecce Latina pag. 642.

Uxor quoque //>/> Boethium in exfilium comi-

tata cft, (^) ut conftat ex ejus Epitaphio, quod
exftat Romac in porticu S. Petri, affertque Gyral-
dus Dial. 5. de Potis, ubi illam literarum poe- &
tices laude celebratam fuifle oftendit ex duobus e-
jus qui exftant Hymnis in Apoftolos non vulgari
flilo, quorum unus incipit: Aurea luce, alter ve-
ro: Felix per omnes

( a ) Elfis vita funBa , juxta Bertii fententiam , ante ter-

tium Boethii confulatum ,qui incidit in annum Christi
322. non fotuit confugem fequi in exfilium fnijjum anno
526. f^erfus fecundus Blpidis Epitaphii :
Qiiam procul a patria conjugis egit amor ,

in hunc errorent traxit CI. Fabricium

ante illum
, (*

rnultos alias y quemadmodum &

auSorem Panormitame
Infcriptionis y ut notatum Antonino Mongitori Bibliothe^
ce SicuU T. I. pag. 173. At ejus verfus ea Sententit$
videtur effe ^ Elpidem y ut Bothium y cui nupta fueraty
Romam comitaretuf y Siciliani y &
patrios tareSy conjugis
anturi poflhnbitosy reliquijfe ; nt foiene fere mutieret qu0
exteris nubunt

EL-
 ,

i?7

E L P I D I S
MATRONJE S I C U L E

SEVERINI BOETHII
UXORIA
IN NATALI SS. APOSTOLORUM
PETRI ET PAULLI
H Y M N U S I.

(^ExHymnario Card.Jofephi MarUThomafii pag. Ixi. )

Urea luce ( i ) & decere rofeo

Luxlucis, omne perfudifti fseculum,
Decorans Caelos inclyto martyrio
Hac facra die,quae dat reisveniam.
Janitor Cieli, Dodor Orbis pariter,
Judices fzcli , vera Mundi lumina j
Per crucem alter, alter enfe triumphans,
VitSE fenatum laureati poflident. 8
Jam , bone paftor P e t r e , clemens accipe
Vota precantum; & peccati vincula
Refolve, tibi potevate tradita
Qua cuncis Cslum verbo claudis, aperis. la
Do-
 ,

Ij8 'E L P I D I S

Door egregie Paul le, mores infime,

Et mente polum nos transferre Tatage,
Donec perfeflum largiatur plenius
Evacuato quod ex parte gerimus. 16
Olivz binae pietatis unicas,
Fide devotos , fpe robuflos, maxime
Fonte repietos caritatis geminae,
Poli mortem carnis impetrate vivere. 20
Sit Trinitati fempiterna gloria,
Honor, pcteflas, atque jubilatio,
In Unitate, cui manet imperium
Ex tunc, &
modo, per jeterna faecula. Amen.

L P I D I S
E
IN NATALI EORUMDEM
H Y M N U S II.

( Ex eodem Hymnario pag. Jx. fub Pauilini nomine t )

Sequentem Hymnum , nee non ejufdem Jirophas ,

Petrus beatus&c. Quodcumque vinclis ^c. <2r
Gloria Deo ^c, tbid. pag. xivii. Cardnalts Thq-
mafius Paul lino cuidam tribuit^ cantra commurKm 0-
vinium opinionemy ut confat ex Gyraldo ^ nullo aU
lato argumento aut confeEiura,At cum Ci. Virjoan^
es Baptfia le Brun in prteclarijfima accuratijjima&
fua Operum D. Pauilini Nolani editione^ qu<e prodiit
Panfiis anno 1685. hunc Hymnum pr Paulliniano
minime agnofcatj nec alius Paullinus exjet qui Hy~
mnos fcripferit , pneter Paullinum Patriarcham Aqui'
lejenjem , q^i floruit circa an^ Chr i s T i 776. de
quo Guilielmus Cave Script. Ecclejiafl. Hiftoria pag.
420. ait: Hymni facri quos Paullinum compofuifTc
prodit Walafridus Strabo de Exordiis Incre- &
mentis
 . , ,

H Y M N I. i^p
mentis Rerum Ecclefiaflicarum libro , cap. XXV. edit^
Romana an. 1591. AuBorum Variorum de Catholica
Ecclefi(e Divinis Officiis ac Minifteriis pag. ^^i.
intericrunt ; minime idcirco dubitandum videtur , Hy-
mnum httnc Elpidem attSorem habere ,

FApoftolorum
XL Iomnes per feflum mundi
pr^epollet alacriter
cardines

PETR I beati , PAuLL I facratiffimi

Quos CHR I s Tu s almo
confccravit fanguine :
Ecclefiarum deputavit principes. 5
Hi funt olivB duE coram Domino,
Et candelabra luce radiantia,
Prasclara CcbI duo luminaria.
Fortia folvunt peccatorum vincula:
Portas Olympi referant fidelibus. io
Habent fupernas poteflatem claudere
Sermone fedes: pandere fplendentia
Limina poli fuper alta fider.
Linguas eorum claves Cieli fafe funt.
Larvas repellunt ultra mundi limites. 15
Petrus beatus catenarum laqueos,
Christo jubente , rupit mirabiliter.
Cuftos ovilis, &
dolor Ecclefise,
Paftorque gregis, confervator ovium,
Arcet luporum truculentam rabiem. 20
Quodcumque (2) vinclis fuper terram flrinxerit,
Erit in aftris religatum fortiter :

Et quod refolvit m tetris arbitrio,

Erit folutum fuper CjeI radium.
In fine mundi judex erit fseculi yj
Non impar P a u l l u s huic , Dodor Gentium
Elcftionis templum facratiffimum :
''^

In morte compar, in corona partieeps:

Ambo lucerna?, decus Ecclefi&
In orbe ciato corufcant vibramene. ^0
O Ro-
 ^ . ,

i^Ki E L P i I s

O Roma felix, quas tantorum Principuitt

Es purpurata pretiofo fanguine !

Excellis omnem mundi pulchritudinem

Non laude tua , M
Santorum meritis
Quos cruentatis iugularti giadiis. 55
Vos ergo modo glorioi Martyres,
Petre beare, Paulle
mundi lilium,
Casleftis triumphales milites,
aulas
Precibus almis veftris, nos ab omnibus
Munite malis; fette fuper sthera. 4
Gloria ( 5 ) Deo per immenfa faecula :
Sit tibi, Nate, decus imperium : &
Honor Sanctoque Spiritui.
poteflas
Sit Trinitati falus individua
Per infinita fzculorum faecula Amen . . 45^

Urbanus VI II.P.M. ita hos Hymnos immutavit , con-

traxitque ad ufum Ecclefiaftica Pfalmodie.

Die XXIX. Junii in feo SS. Apoftolorum

Petti & Paulli . Ad Vefperas

DEcoRA (i) lux <etemitatis auream

Diem beatis irrigavit ignibus ^

Apoftolorum qua coronat Principes^

Refque in aflra lberam pandit viam%
Murice Magifer ^ atqtte C<elt Janitor^
Roma parentesi arbtrique gentium
Per enfis ille^ h'tc per crucis viBor necem
Vita fenatum laureati pojfident .

O Roma felix , qua Quorum principum

Es confecrata gloriofo fanguine!
Horum cruore purpurata ceteras
Excellis orbis una pulchrtudineT ^

Sit
 , , . .

H Y M N I.
"'
241
Sit Trinttati fempitema gloria ,
Honor, poteftasy atque fubilao ^
In Unitate qua gubernat omnia ^
Per univerfa eternitatis facula , Amen .

Ad Laudes.

BE A T E Pajlor P E T R E , clemens accipe

Voces precantum, criminumque vincula
Verbo refolve ^ cui potejias tradita
Aperire tetris C/elum^ apertum claudere
Egregie ( * ) DoEior P a u l l e , mores inftrue ,
Et noflratecum peEora in Ccelum trahe s
Velata dum meridiem cernat fides ^
Et folis inflar fola regnet caritas.
Sit Trinitati &c.

Die XVIII. Januarii, & XXII. Februarii in feflo

Cathedrarum S. Petri Romanse & Antiochcnae
Ad Vefperas.

QUodcumque (2) in orbe nexibus revinxeris ,

^Erit revinHum , P E T R E , in arce Jderum:
Et quod refolvit hic potejias tradita y
Erit folutum deli in alto vertice.
In fine mundi judicabis facttlum .

Patri ( g ) perenne fit per avum gloria ,

Tibique laudes concinamus inclytas y
eterne Nate i fit ^ fuperne Spiritus
Honor tibi ^ decufque : Sana jugiter
Laudetur omne Trinitas per fieculum .

EL-
(*) Legitur etiam hsc ftropha die XXV. Januarii in
Converfione S. Paulli , a4 Vefperas
 . .

ELPIDIS (i) EPITAPHIUM,

Cum furpicentur nonnuIJi , Elpidis Epitaphium
quod exftat inter Gruteri Infcriptiqnes pagina
MCLXVI. affertque Jo. Albertus Fabricius
6. ia
fupplemento capitis XV. libri III. BibliotheCeE La-
tina pag. 270. ab ipfa Elpide confedum efle pof-
fc; hic repetendum duximus ad explendam, qus
alioqui vacua futura crat, pagellam.

Helpes (iiBa fui Siculi regionis alumna^

^uam procul a patria conjugis egit amor.
Quo fine maefta dies ^ nox axia, fiebilis hora^
Nec folum caro , feci fpiritus unus erat
Lux mea non claufa efl tali remanente marito;
Majorique animte parte fuperfles ero .

Porticus facris jam nunc ( 2 ) peregrina quiefco

Judicis aterni teftificata thronum
Ne qua manus bujium violet, nifi forte jugalis
H.ec iterum cupiat fungere membra fuis .

IJt t'haiami tumulique comes nec morte revellar ; (5)

Et focios vita neBat uterque cinis .

( 1 ) In Blbliothecz Siculae Antonini Mongitoris T. I.

pag. 173. corrupte admodum legtur, deficiunt enim

prseter alia duo integri verfus .
(2) Gruterus rwn, (3) Idem revellar, male.

NOI
 145

NOI RIFORMATORI
dello Studio di Padova.

AVENDO veduto per la Fede di rcvifione , ed

approvazione del P. Fra Paolo Antonio Am-
brogi Inquifitore di Padova , nel Libro intitola-
to Anici Mania Torquati Severin Both' de Con-
:

folatione PhilofophU Libri V, 'c. non elTer cofa

alcuna contra la Santa Fede Cattolica , e pari-
mente, per atteftato del Segretario Noflro, nien-
te contra Principi, e buoni coftumi; concediamo
Licenza a Ciufeppe Cornino , Stampatore in Pa-
dova , che polTa elTere flampato, ofTervando gli
ordini in materia di Stampe , e prefentando le
folite copie alle Pubbliche Libreiie di Venezia,
e di Padova.

Dato li 20. Maggio 1744.

( Gio. Pietro Pafqualigo Rif.

(
( Marco Fofcarini Cav. Proc. Rif.

Regiilrato in Libro a carte ^j. al num. 215.

Michel Angelo Marino Segretario,

PATAVII. CIDIDCCXLIV.
ExcuBEBAT JOSEPHUS COMINUS.
i
..:"tT