Osnove elektrotehnike I

Prof.dr.sc. Snjeana Rimac-Drlje,

dipl.in.

rimac@etfos.hr

1
to smo nauili proli put?
Coulombov zakon o sili izmeu dva naboja
Q1 Q2
F=
4 o r 2
Pojam elektrinog polja kao energetski pobuenog
prostora oko naboja
Uveli smo vektor jakosti elektrinog polja kao
veliinu koja opisuje elektrino polje
F V
E=
q m 2
 Elektrino polje tokastog naboja

Q
E=
4 0 r 2

3
 Silnice elektrinog polja
Faraday uveo pojam linija sile
Silnica se definira kao zamiljena linija kojoj je
vektor polja u svakoj toki tangenta
Silnice slue za vizualnu predodbu polja, ukazuju
na smjer i veliinu polja (svojom gustoom)
Silnice polja tokastog naboja su radijalni pravci
govorimo o radijalnom polju

4
Silnice elektrinog polja pozitivnog tokastog naboja

5
Silnice elektrinog polja negativnog tokastog
naboja

6
Princip superpozicije
Za vektor jakosti elektrinog polja takoer vrijedi
princip superpozicije (kao i za vektore sile)

+Q1 +Q2
r1
r2
E2T T

E1T
ET ET = E1T + E2T

7
Polje dvaju jednakih naboja suprotna
predznaka

8
Polje dvaju jednakih naboja jednaka
predznaka

9
Homogeno elektrino polje

10
-Elektrino polje naelektriziranog tapa
(pincip superpozicije)
linijska gustoca
C
naboja
r m

(primjer 3.8 str. 37)

Za proraun polja primjenit emo

princip superpozicije. 11
 - na djeliu tapa dl imamo naboj
dQ = dl (tokasti naboj)
- naboj dQ u toki T stvara polje dE
dQ
dE =
4 0 r 2

dl
dE =
4 0 r 2

- da bismo izraunali ukupno polje E u toki T, prvo emo

rastaviti dE na komponente dEx i dEy

dE x = dE sin dE y = dE cos
12
 b
r=
sin
r

dl
rd
r

r d = dl sin
- Izraunat emo komponentu Ex ukupnog polja u toki T
( 2) ( 2)
dl
E x = dE sin = sin
(1) (1)
4 0 r 2
13
 ( 2) ( 2)
r d d
Ex = =
(1)
4 0 r 2
(1)
4 0 r

Uz b
r=
sin
2
sin 2
Ex = d = ( cos )
1
4 0 b 4 0 b 1

Ex = (cos 1 cos 2 )
4 0 b
14
 Ovaj izraz emo napisati preko
kuteva 1 i 2

1 = 1 2 = 2

Ex = (cos1 + cos 2 )
4 0 b

15
 Na slian nain kao Ex moemo izraunati Ey
( 2) ( 2)
dl
E y = dE cos = cos
(1) (1)
4 0 r 2

r d
2 2
sin d
Ey = cos = cos
1
4 0 r 2
1 4
b sin
0
sin
2
cos 2
Ey = d = (sin )
1
4 0 b 4 0 b 1
16

Ey = (sin 1 sin 2 )
4 0 b
Uz

1 = 1 2 = 2

Ey = (sin 1 sin 2 )
4 0 b

17
Jakost elektrinog polja naelektriziranog pravca u
toki T izraunat emo kao

E = Ex + E y

18
Specijalan sluaj je polje naelektriziranog pravca
(beskonano dugog ravnog vodia)

1 = 0 2 = 0

Ex = (cos 1 + cos 2 ) =
4 0 b 2 0 b

Ey = (sin 1 sin 2 ) = 0
4 0 b

E = Ex =
2 0 b
19
 Zadatak:
Koliko je dugaak tap naelektriziran linijskom
gustoom naboja =4 pC/m, ako je polje u
toki T, na udaljenosti b=2 cm od tapa,
jednako 90% polja koje bi imao beskonano
dugi ravni vodi u istim okolnostima?
l1 = l2
l1 l2
1= 2 1 2
b

20
Rjeenje:
Polje beskonanog naelektriziranog vodia

4 10 12 V
Ebv = = 12 2
= 3,59
2 0 b 2 8.854 10 2 10 m

Polje naelektriziranog tapa

V
Es = 0.9 Ebv = 3,23
m
21

ESx = (cos 1 + cos 2 ) = 2 cos
4 0 b 4 0 b

ESy = (sin 1 sin 2 ) = 0
4 0 b

ES = ESx = cos
2 0 b
cos = 0.9 = 25.80

ES = 0.9 Ebv = 0.9
2 0 b

22
Iz l1 l2
1 2
b

b b 2 10 2
= tg 1 l1 = = = 4,13 cm
l1 tg1 0.48

Duljina tapa je prema tome 8,26 cm.

23
Gaussov zakon

r r Q i

E dS =
S
i
0
za Qi unutar plohe S
24
Gaussov zakon

Kuzmanovi: 41 str.
25
Primjena Gaussovog zakona
Polje tokastog naboja
r r Q i

E E dS =
S
i

0
Q
=
0
E dS cos 0
S
0
+Q Q
dS r E dS cos 0 =
0

S
0
E
Q
E S =
0
Q Q
E 4 r =
2
E=
0 4 r 2 0
26
Primjena Gaussovog zakona
- Polje naboja na vodljivoj kugli

27
 Unutar vodljivog tijela NEMA
elektrostatskog polja (polja naboja u
mirovanju)
u vodljivom tijelu slobodni naboj se moe gibati
po materijalu i sve dok se ne rasporedi tako da
poniti elektrino polje unutar tijela gibat e se
zbog sile
F = QE
- prema tome za r < a vrijedi E=0

28
-Polje naelektrizirane vodljive kugle
- za r a polje je jednako polju tokastog naboja
(dokaz Gaussov zakon)
Q
E= ra
4 r 2 0

29
Elektrino polje naelektriziranog pravca

[C/m] - linijska gustoa naboja 30

 Primjenom Gaussova zakona moemo izraunati
jakost polja naelektriziranog pravca
biramo zatvorenu plohu S tako da je nepoznata
podintegralna funkcija E ili konstantna ili pod
kutem 900 u odnosu na dS po dijelovima plohe
na taj nain se dobije relativno jednostavan
integral iz kojega moemo izraunati nepoznati E
Izabrali smo povrinu valjka (suosno postavljenog
s pravcem) za zatvorenu plohu po kojoj emo
integrirati
Pravac je naelektriziran s linijskom gustoom

31
 Primjenjujemo Gaussov zakon

r r Q i -naboj obuhvaen plohom S je .l

E dS =
S
i

Podijelimo ovaj integral na

integrale po bazama i platu
valjka

r r r r r r l
B E dS + B E dS + P E dS = 0
1 2

l
B EdS cos 90 + B EdS cos 90 + P EdS cos 0 = 0
0 0 0

1 2
32
konstanta
 l
E dS =
P
0

l
E 2 r l =
0 r

E=
2 r 0

Jakost polja naelektrizitranog pravca 33

- Elektrino polje naelektrizirane ravnine

[C/m2] plona
gustoa naboja

- primjenit emo Gaussov

zakon

- ploha integracije
ponovo je povrina
valjka ali okomitog na
ravninu

34
 r r Q i
-naboj obuhvaen plohom S je
E dS =
S
i
0 .SB

I ovdje emo integrirati po

dijelovima: po bazama i platu
valjka

r r r r r r SB
B E dS + B E dS + P E dS = 0
1 2

35
 SB
B EdS cos 0 + B EdS cos 0 + P EdS cos 90 = 0
0 0 0

1 2

SB
E dS + E dS =
B1 B2
0
SB
2 E SB =
0

E =
2 0
Jakost polja naelektrizitrane ravnine 36
-Elektrino polje izmeu dvije
naelektrizirane ravnine

E = E (+) + E ()
Izmeu ravnina

E = E (+ ) + E () =2
2 0

E =
0
Jakost polja izmeu dvije
naelektrizirane ravnine37
Vodi u elektrinom polju -
elektrina influencija
Influencija u metalu

-influencija - razdvajanje naboja u metalu

-razdvoji se tolika koliina naboja da poniti vanjsko polje
38
Vektor gustoe elektrinog pomaka D
Vektor gustoe elektinog pomaka je mjera
influencije
Predstavlja fizikalnu veliinu koja opisuje
elektrino polje (kao i vektor E)
Uvest emo je eksperimentalno preko
Maxwellovih dvoploa
Maxwellovw dvoploe su tanke vodljive ploe s
izoliranim drkama
Uvodimo ih u elektrino polje vrsto priljubljene
jedna uz drugu 39
 Pod utjecajem elektrinog polja na ploama se
influencira naboj

40
 Ako razdvojimo ploe u polju na njima e ostati
razdvojeni naboj

Q Q
E

Kada izvadimo ploe iz polja moemo izmjeriti koliinu

influenciranog naboja Q i Q

41
 Utvreno je da koliina influenciranog naboja
ovisi o jakosti polja, povrini ploa i kutu pod
kojim ploe stoje u odnosu na silnice polja
Uveden je novi vektor VEKTOR GUSTOE
ELEKTRINOG POMAKA D tako da vrijedi

Q = D S = D S cos

E D
D
S
S

42
 Vektor D prema tome ima jedinicu As
m 2

Teorijski i eksperimentalno se moe utvditi da su D

i E povezani jednoznanom vezom, da su kolinearni
i proporcionalni

D = E

= r 0 - dielektrina konstanta (permitivnost)

r - relativna dielektrina konstanta (permitivnost) 43

Elektrino polje u dielektricima
polarizacija dielektrika
Polarizacija u dielektriku

44
Elektrino polje u dielektricima

Polarizacija u dielektriku

45
 u volumenu V= S . bit e Q = V . N . e naboja (N broj
elektrona u jedininom volumenu, e naboj elektrona)
Plona gustoa polariziranog naboja je
Q
pol = = N e
S
Uvest emo vektor polarizacije P

P = N e
Po iznosu P = pol, a utvreno je da je proporcionalan polju
E
P = el 0 E

Konstanta proporcionalnosti el naziva se elektrina

susceptibilnost.
46
 Bez dielektrika polje je slob
E=
0
U dielektriku slob pol
E=
0

Kada uvrstimo vektor polarizacije

slob P slob e 0 E
E= =
0 0

slob
E (1 + e ) =
0
slob
E=
(1 + e ) 0
47
 Izraz (1+el) je bezdimenzionalna veliina koju
nazivamo relativna dielektrina konstanta r
(noviji izraz relativna permitivnost)

r = (1 + e )

U dielektriku jakost elektrinog polja prema tome

iznosi

slob
E=
0 r
48
49
Maxwellov postulat
Gaussov zakon se moe primjeniti na homogene izotropne
prostore, dok je Maxwellov postulat primjenjiv i kada
imamo vie dielektrika
Q
S E ds = 0 r
Uz
D = E 0 r

S
0 r E ds = Q

S
D ds = Q
Maxwellov postulat 50
Domaa zadaa: primjer
Nacrtati polje dva naboja na razmaku 3 cm
Q1= 3 nC, Q2= 6 nC
Q1= -6 nC, Q2= -3 nC
Q1= 3 nC, Q2= -6 nC
Q1= -6 nC, Q2= 6 nC
za svako polje u etiri toke izraunati i
nacrtati vektor E kao superpoziciju
E = E1 + E 2
nacrtati silnice polja 51
Domaa zadaa

Proitati:
Kuzmanovi 5. poglavlje (52. 76. str.)

52