Professional Documents
Culture Documents
CUADROS DE MORFOLOGA
NOMINAL Y VERBAL
*Los contenidos de este cuadernillo estn destinados a las siguientes asignaturas:
JIMENA PALACIOS
2017
ISP-JVG 2
JIMENA PALACIOS
PRIMERA DECLINACIN
OBSERVACIONES
1. gnero: en su mayor parte son sustantivos femeninos, excepto cometa, planeta y los nombres y
oficios de varn: nauta, navita, incola, poeta, etc.
2. nmero: algunos sustantivos - llamados pluraliatantum- tienen slo formas plurales: divitiae, nuptiae,
tenebrae, Athenae, Kalendae, etc. En estos casos su enunciado va en plural.
3. locativo: algunos nombres de ciudad conservan el antiguo caso locativo con desinencia -AE (si se
enuncian en singular) o -IS (si se enuncian en plural): Romae, Athenis.
4. particularidades: los sustantivos dea, filia, liberta forman a veces el dativo y ablativo plural con
desinencia -BUS, para evitar confusiones con los respectivos sustantivos masculinos que pertenecen
a la segunda declinacin: deabus, filiabus, libertabus.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SEGUNDA DECLINACIN
ENUNCIADO: populus, -i
SINGULAR PLURAL
nominativo populus populi
vocativo popule populi
acusativo populum populos
genitivo populi populorum
dativo populo populis
ablativo populo populis
OBSERVACIONES
1. gnero: en su mayor parte son sustantivos masculinos, excepto los nombres de ciudades
(Corinthus), islas (Delus) y rboles (fagus), que son femeninos; y los sustantivos vulgus, virus, pelagus,
que son neutros .
2. nmero: algunos sustantivos - llamados pluraliatantum- tienen slo formas plurales: liberi, Fast, etc..
En estos casos su enunciado va en plural. Carecen de plural los sustantivos humus, virus, pelagus y
vulgus.
3. particularidades: el sustantivo filius y los nombres propios que tienen nominativo en -IUS
(Horatius, Vergilius, etc.) forman el vocativo singular en -I: fili, Horati, Vergili.
ISP-JVG 3
JIMENA PALACIOS
ENUNCIADO: templum, -i
SINGULAR PLURAL
nominativo templum templa
vocativo templum templa
acusativo templum templa
genitivo templi templorum
dativo templo templis
ablativo templo templis
OBSERVACIONES
nmero: algunos sustantivos - llamados pluraliatantum - tienen solo formas plurales: arma, castra, rostra,
spolia, etc. En estos casos su enunciado va en plural.
D.- Declinacin del sustantivo deus, -i
ENUNCIADO: deus, -i
SINGULAR PLURAL
nominativo deus dei / dii / di
vocativo deus dei / dii / di
acusativo deum deos / divos
genitivo dei / divi deorum / deum
dativo deo / divo deis / diis / dis
ablativo deo /divo deis / diis / dis
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ISP-JVG 4
JIMENA PALACIOS
caracterstica: declinan el gnero femenino por la primera declinacin y los gneros masculi-
no y neutro, por la segunda.
ENUNCIADO:
tener, -era, -erum
SINGULAR PLURAL
masculino femenino neutro masculino femenino neutro
nominativo tener tenera tenerum teneri tenerae tenera
vocativo tener tenera tenerum teneri tenerae tenera
acusativo tenerum teneram tenerum teneros teneras tenera
genitivo teneri tenerae teneri tenerorum teneraru teneroru
m m
dativo tenero tenerae tenero teneris teneris teneris
ablativo tenero tenera tenero teneris teneris teneris
ENUNCIADO:
niger, -gra, -grum
SINGULAR PLURAL
masculino femenino neutro masculino femenino neutro
nominativo niger nigra nigrum nigri nigrae nigra
vocativo niger nigra nigrum nigri nigrae nigra
acusativo nigrum nigram nigrum nigros nigras nigra
genitivo nigri nigrae nigri nigrorum nigrarum nigrorum
dativo nigro nigrae nigro nigris nigris nigris
ablativo nigro nigra nigro nigris nigris nigris
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ISP-JVG 5
JIMENA PALACIOS
TERCERA DECLINACIN
1. TEMAS CONSONNTICOS
1.1. TEMAS EN LQUIDA ( L / R) : nominativo sin desinencia (grado cero). Los sustantivos
pater, mater, frater sufren la cada de la E en los casos
con desinencia.
1.4. TEMAS EN SIBILANTE (S) : nominativo sin desinencia (grado cero) - con o sin apofona
voclica - Rotacismo (s > r) cuando la S es intervoclica.
1.4.TEMAS EN NASAL : nominativo sin desinencia (grado cero). En los sustantivos masculi-
nos y femeninos, la nasal cae en el nominativo y vocativo. Con o sin
apofona voclica.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2.- TEMAS EN -I
OBSERVACIONES:
Los sustantivos canis, iuvenis, vates, mensis forman el genitivo plural en -UM.
4. TEMAS MIXTOS
Los sustantivos que pertenecen a tema mixto declinan el singular como los temas consonnticos y
el plural como los temas en -I
(a) los sustantivos de nominativo monosilbico terminado en -NS, -RS, BS, PS, LX, RX.
Ejemplos: mons, montis; ars, artis; urbs, urbis; stirps, stirpis; falx, falcis; arx, arcis.
(b) los sustantivos de nominativo monosilbico con vocal larga o diptongo.
Ejemplo: dos, dotis; faux, faucis
(c) por analoga siguen la misma regla los siguientes sustantivos: fraus, fraudis; nox, noctis; mus,
muris, nix, nivis, mas, maris.
5. TEMAS AISLADOS
==============================================================
ISP-JVG 9
JIMENA PALACIOS
caracterstica: declinan los tres gneros por la tercera declinacin. Tienen siempre ablativo
singular en -I, genitivo plural en - IUM, nomin./vocat./acusat. neutro plural en
-IA.
A.- Con tres terminaciones genricas (masculino, femenino, neutro) en el nominativo singular
ENUNCIADO:
prudens, -ntis
SINGULAR PLURAL
masculino / neutro masculino / neutro
femenino femenino
nominativ prudens prudentes prudentia
o
vocativo prudens prudentes prudentia
acusativo prudentem prudens prudentes prudentia
genitivo prudentis prudentium
dativo prudenti prudentibus
ablativo prudenti prudentibus
ISP-JVG 10
JIMENA PALACIOS
ENUNCIADO: mendax, -acis
SINGULAR PLURAL
masculino / neutro masculino / neutro
femenino femenino
nominativ mendax mendaces mendacia
o
vocativo mendax mendaces mendacia
acusativo mendacem mendax mendaces mendacia
genitivo mendacis mendacium
dativo mendaci mendacibus
ablativo mendaci mendacibus
OBSERVACIONES:
1. Los adjetivos celer, -eris, -ere; inops, -opis; memor, -oris; supplex,-icis forman el genitivo plural en -UM.
2. Los participios presentes se declinan como los adjetivos de una terminacin genrica en el
nominativo singular. Cuando se emplean como sustantivos o tienen valor verbal, forman el
ablativo singular en -E.
==============================================================
ISP-JVG 11
JIMENA PALACIOS
CUARTA DECLINACIN
OBSERVACIONES:
1. Los sustantivos arcus, artus, partus, tribus, quercus, acus y pecu forman el dativo yablativo plural con
la desinencia - UBUS.
2. Esta declinacin no tiene adjetivos
3. El sustantivo domus tiene una declinacin particular porque combina formas de la segunda y de la
cuarta. Tiene adems un locativo domi.
ENUNCIADO: domus, - us / i
SINGULAR PLURAL
nominativo domus domus
vocativo domus domus
acusativo domum domus / domos
genitivo domus / domi domuum / domorum
dativo domui / domo domibus
ablativo domu / domo domibus
==============================================================
QUINTA DECLINACIN
OBSERVACIONES:
1. Con excepcin de res, rei y dies, -ei, el resto de los sustantivos de esta declinacinraramente se
emplean en plural.
2. Esta declinacin no tiene adjetivos.
==============================================================
ISP-JVG 12
JIMENA PALACIOS
GRADOS DEL ADJETIVO
1.- COMPARATIVO
Formacin: El grado comparativo de los adjetivos se forma agregando al tema del ad-etivo (tomado
del genitivo singular) los sufijos -IOR (masculino yfemenino), -IUS (para el neutro). Siguen la
tercera declinacin de tema consonante.
Ejemplos:
altus, -a, -um - Genitivo sing.: alti Tema: alt- altior (m. y f.), altius(n)
niger, - gra, -grum. Genitivo sing.: nigri Tema: nigr- nigrior (m.yf.), nigrius (n)
acer, -cris, -cre. Genitivo sing. : acris Tema: acr- acrior (m.y f.), acrius (n)
levis, -e. Genitivo sing.: levis Tema: lev- levior (m. y f.), levius (n)
audax,- acis. Genitivo sing.: audacis Tema: audac- audacior (m.yf.), audacius (n)
ingens,-ntis. Genitivo sing.: ingentis Tema: ingent-ingentior (m.yf.),ingentius (n)
2.- SUPERLATIVO
Ejemplos:
altus, -a, -um - Genitivo sing.: alti Tema: alt- altissimus, -a, -um
levis, -e. Genitivo sing.: levis Tema: lev- levissimus, -a, -um
audax,- acis. Genitivo sing.: audacis Tema: audac- audacissimus, -a, -um
ingens,-ntis. Genitivo sing.: ingentis Tema: ingent- ingentissimus, a-, -um
ISP-JVG 13
JIMENA PALACIOS
los adjetivos que tienen nominativo singular en -LIS, forman el superlativo agregando - LIMUS, -
LIMA, -LIMUM al tema del adjetivo (tomado del genitivo singular. Se declinan como un adjetivo
de primera clase (modelo: bonus,-a,-um)
ejemplos:
similis, -e . Genitivo sing.: similis Tema: simil- simillimus, -a, -um
facilis, -e. Genitivo sing.: facilis Tema: facil- facillimus, -a, -um
los adjetivos que tienen nominativo masculino singular en -ER, forman el superlativo agregando -
RIMUS, -RIMA, -RIMUM al nominativo singular. Se declinan como un adjetivo de primer clase
(modelo: bonus, -a, -um)
ejemplos:
niger, -gra, -grum. Nom. masc sing.: niger nigerrimus, -a, -um
hacer, -cris, -cre. Nom. masc. sing.: acer acerrimus, -a, -um
ejemplos:
maledicus, -a, -um. Gen.sing.: maledici Tema: maledic- maledicentior,-ius
maledicentissimus, -a, -um
los adjetivos cuyo nominativo masculino singular termina en -EUS, - IUS, -UUS, forman el grado
comparativo agregando el adverbio MAGIS, y el grado superlativo agregando el adverbio
MAXIME
ejemplos:
idoneus, -a, -um MAGIS idoneus, -a, -um // MAXIME idoneus, a-, -um
arduus, a-, -um MAGIS arduus, -a, -um // MAXIME arduus, -a, -um
PRONOMBRES PERSONALES
SINGULAR PLURAL
1era. 2da. 3era. 1era. 2da. 3era.
nominati ego tu ---- nos vos ---
vo
vocativo ---- tu ---- --- vos ---
acusativ me te se nos vos se
o
genitivo mei tui sui nostri/- vestri/- sui
trum trum
dativo mihi tibi sibi nobis vobis sibi
ablativo me te se nobis vobis se
Observaciones
1. Los pronombres pueden aparecer reforzados con sufijos como - MET (egomet, nosmet),
- PSE (sepse); - TE (tute). El pronombre de tercera persona puede duplicarse en acusativo o
ablativo: sese.
2. Cuando los ablativos forman circunstancial de compaa con la preposicin CUM, se usan las
formas: mecum, tecum, secum, nobiscum, vobiscum.
================================================================
PRONOMBRES POSESIVOS
Estos pronombres siguen la declinacin de un adjetivo de primera clase (modelo: bonus, -a, -um)
SINGULAR PLURAL
primera persona meus, -a, -um noster, -tra, -trum
segunda persona tuus, -a, -um vester, -tra. -trum
tercera persona suus, -a, -um suus, -a, -um
==============================================================
PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
=============================================================
PRONOMBRE RELATIVO
Observaciones:
Para los ablativos que indican complemento de compaa (con la preposicin CUM), se usan las
formas: quocum, quacum, quibuscum.
==============================================================
PRONOMBRES INDEFINIDOS-INTERROGATIVOS
MORFOLOGA VERBAL
Corresponden a este tema los siguientes tiempos, modos y formas no finitas del verbo
El tema se obtiene de los tres primeros elementos del enunciado del verbo.
ACTIVAS PASIVAS
singular plural singular plural
1era. persona -o / -m -mus -r -mur
2da. persona -s -tis -ris / -re -mini
3era. persona -t -nt -tur -ntur
==============================================================
==============================================================
==============================================================
ISP-JVG 20
JIMENA PALACIOS
Corresponden al tema del perfectum los siguientes tiempos, modos y formas no finitas del verbo:
Modo Indicativo - Voz Activa: Pret. Perfecto, Pret. Pluscuamperfecto, Futuro Perf.
En el sistema del Perfectum, no tiene incidencia las conjugaciones a las que pertenecen los verbos
Los distintos tiempos y modos se forman sobre la base del tema del perfecto (4to. elemento del
enunciado del verbo) + infijos + desinencias personales activas del infectum. El nico tiempo que
tiene desinencias personales propias y es pecficas es el Pretrito Perfecto Activo del Modo
Indicativo.
SINGULAR PLURAL
1 era. persona -i -imus
2da. persona -isti -istis
3era. persona -it -erunt / ere
FORMANTES EJEMPLOS
-V (semivoclica) narrav- (narro) / delev- (deleo)
audiv- (audio)
V (semivoclica) con prdida del infijo crev- (cresco) / cognov- (cognosco)
-SC- del tema de presente pav- (pasco)
prdida del infijo nasal del tema de fud- (fundo) / tetig- (tango) / tutud-
presente (con o sin duplicacin) (tundo)
ISP-JVG 21
JIMENA PALACIOS
La voz pasiva del perfectum es perifrstica. Se forma con el participio perfecto pasivo + los
tiempos y modos del verbo SUM que aqu se indican
.
1 Imitor, imitaris, imitari, imitatus sum
2 vereor, vereris, vereri, veritus sum
DEPONENTES 3 loquor, loqueris, loqui, locutus sum
4 mentior, mentiris, mentiri, mentitus sum
M. patior, pateris, pati, passus sum
audeo, audes, audere, ausus sum
(atreverse)
gaudeo, gaudes, gaudere, gavisus sum
SEMIDEPONENTES (alegrarse)
fido, fidis, fidere, fisus sum (confiar)
soleo, soles, solere, solitus sum (soler,
acostumbrar)
==============================================================
FORMAS NO FINITAS DEL VERBO
INFINITIVO
TIPOS
VOZ ACTIVA
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
PRESENTE amare videre mittere audire capere
PERFECTO amavisse vidisse misisse audivisse cepisse
FUTURO amaturum, visurum, misurum, auditurum, capturum,
-am, -um -am, -um -am, -um -am, -um -am, -um
esse esse esse esse esse
ISP-JVG 23
JIMENA PALACIOS
VOZ PASIVA
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
PRESENTE amari videri mitti audiri capi
PERFECTO amatum, visum, misum, auditum, captum,
-am, -um -am, -um -am, -um -am,-um -am,-um
esse esse esse esse esse
FUTURO amatum iri visum iri misum iri auditum iri captum iri
=============================================================
PARTICIPIOS
TIPOS
(*) En algunos casos se emplea como tal adjetivo verbal en -NDO (gerundivo)
VOZ ACTIVA
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
PRESENTE amans,-ntis videns,-ntis mittens,-ntis audiens,-ntis capiens,-ntis
PERFECTO --------- ------------- ------------ ------------ -------------
FUTURO amaturus, visurus, misurus, auditurus, capturus,
-a, -um -a, -um -a,-um -a,-um -a,-um
VOZ PASIVA
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
PRESENTE --------- ---------- ---------- ---------- ---------
PERFECTO amatus, visus, misus, auditus, captus,
-a,-um -a,-um -a,-um -a, -um -a, -um
FUTURO (adj.verbal) (adj.verbal) (adj.verbal) (adj.verbal) (adj.verbal)
ISP-JVG 24
JIMENA PALACIOS
GERUNDIO
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
ACUSATIVO amandum videndum mittendum audiendum capiendum
GENITIVO amandi videndi mittendi audiendi capiendi
DATIVO amando videndo mittendo audiendo capiendo
ABLATIVO amando videndo mittendo audiendo capiendo
GERUNDIVO
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
SUPINO
Es un sustantivo verbal de la cuarta declinacin del que se conservan slo dos casos: acusativo y
ablativo singular. Su forma en acusativo constituye el quinto elemento del enunciado del verbo.
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
ACUSATIVO amatum visum misum auditum captum
ABLATIVO amatu visu misu auditu captu
==============================================================
ISP-JVG 25
JIMENA PALACIOS
El enunciado del verbo est constituido por cinco elementos que corresponden a los tres temas
sobre los que se organiza la conjugacin:
EJEMPLOS
==============================================================
ISP-JVG 26
JIMENA PALACIOS
VERBOS IRREGULARES
SUM
COMPUESTOS DE SUM:
COMPUESTOS DE EO:
==============================================================
ISP-JVG 28
JIMENA PALACIOS
COMPUESTOS DE FERO:
Enunciados: volo, vis, velle, volui / nolo, non vis, nolle, nolui / malo, mavis, malle, malui
INDICATIVO SUBJUNTIVO
volo nolo malo volo nolo malo
volo nolo malo velim nolim malim
vis non vis mavis velis nolis malis
vult / non vult mavult velit nolit malit
PRESENTE volt nolumus malumus velimus nolimus malimus
volumus non vultis mavultis velitis nolitis malitis
vultis nolunt malunt velint nolint malint
volunt
volebam nolebam malebam vellem nollem mallem
volebas nolebas malebas velles nolles malles
PRETRITO volebat nolebat malebat vellet nollet mallet
IMPER- volebamu nolebamus malebamus vellemu nollemu mallemus
FECTO s nolebatis malebatis s s malletis
volebatis nolebant malebant velletis nolletis mallent
volebant vellent nollent
volam nolam malam
voles noles males
FUTURO
volet nolet malet
IMPER-
FECTO volemus nolemus malemus
voletis noletis maletis
volent nolent malent
ISP-JVG 30
JIMENA PALACIOS
APNDICE I
CIRCUNSTANCIALES DE LUGAR
CIRCUNSTANCIALES DE TIEMPO
CONSTRUCCI
CIRCUNSTANCIAL EJEMPLOS
N
Hieme.
QUANDO? Ablativo locativo
Adventu Caesaris.
cundo? IN + Ablativo
In principio.
QUAMDIU? Acusativo Vixit annos triginta.
PER + Acusativo
durante cunto tiempo? Per quindecim dies.
Acusativo + iam Tertium iam annum
QUAM DUDUM?
Ablativo de punto regnat.
cunto hace que?
de partida Multis annis non venit.
A / EX QUO Ablativo locativo
Anno ancillam emi.
TEMPORE? ABHINC +
Abhinc triennium venit.
desde cundo? Acusativo
QUANTO TEMPORE? Ablativo Troiam decem annis
en cunto tiempo? instrumental ceperunt.
AD + Acusativo
QUOUSQUE? Ancillae ad vesperam la-
USQUE AD + Ac.
hasta cundo? borant.
IN + Acusativo