KOHSll!

lacja naulwwa P(lj~dll pn;h,tn"I'\}]"Y~ 1

l'n~f.b]~]1',W. oh' Eonfu,. lil\~g\UlI3Jj! Ci571!':h: l~ol!.r.in{yuhR~.}u fl-c,n-lH>Vego 'T
Hnr-wh.i v!\f'lo1,\ fobermnvegQ 14)
}'()W~IIHYSHlill :;;:n"1'[.'17.:ltO"IV u!lll'lll!! nerWO\YEgo to
;(,mi~1\)' nTI'blh i dl'l!1y CI1:TI")'nt'~oV'lcj
'c
13
(}~{ntcc:wc !1~T.!31t\l\Ynnle!i~nlzcnln h~fgQ.:vcgoluenv6w nh:eniowycit .14
l}rls:ty l'oh\"l'u.i miiz(;ovvln III
POIldnl ()nr.nl!:le1!1ldytmy i kUniexoy m(!lgowia261 __
J(rllkOli~ p!)'lmm.o;.1t1)'l'(t-nl:u:n~ioi\'ego 29 1./
Nnw nllA";lIio;/'y 32 \. .....
Lnlt fI(\Ilfdw~1'Y J6
Drogi um:;owe :moiste ~2 ,//
lln,~i ullrin s'.lIllnlyul1Icgo 43 f.//
DW(ifl cztlci" bolli, lempr.mlury orientacyjnego czuda dotyku z ot>~z,-mJ'
IInerwiuncgo przcz nenV"j n!;:cniowe 44
Droga cLUcia gl~Uolciego. preeyzyjnego cztlcla dotyku, crucia uciskui wibrncji .z
OURWruuncrwionego przez: llerwy rdzeniowe 46'
Drogi ewe.in somalyc:wego I. ouszaru unerwionego przez neIivy c.z.8sz.kowe '17
Drogi crncin 117..eIYnego 51
Zespoly uszlcouzeil rotnych rlr6g cruciowych 52
[>-tJ':'op,i :mi~!.ane?.-t nucgolnY!9i rOlh.njnmi nudn 5<1
Droga slllflkoWil 5'1 c/

Droga ~.!uchowa 56 l./

Droga przedsionkowlI 57
DroISu wzrokowa 58 V
Droga WdlOWfl 61 \//
Wl.f~!l!7.c il3
rorJLinl nur.1f)l1\h:7.~))' W7.gonn 63
Vo!)zjnl rzynllosciowy wzg6qll 65
Kora m6Lr,ow.n 69 '-,../'
Ofrollhi IUHlm'c 69
Pola kurowc ZWia,7l\lteze $wiadomym odbiorcm infomlilcji czuciPwej 71
Korn kujarz-cniowa cicmicniowo-polylicwo-skroniowa 75': .
Clsrodki ntehawe kory 78
Pozo,.Lq!c osrodki korowe 30
l'oWie\OllO w Dziale Wydawnictw Akademii Mcdyczncj w Warszawie
Zam. 159/2002 naldad SOOegz. . .': tel. 824-37-88
 {Jld:ld ntbkowy 32
OIJIl'U<! hiflOlUllllJlI\ 33
1'1ll:lcZ~J1i:tc/nla migul'I[owll{ego 84
I'rzcgro!la lU'esrlmii:q;011'il\ lJ5 POlli2:.<;I.Yopi.<; mmtolIlii C7.yll1l0sciowcj uklad\l ncrwo\'/cgo W 7.<1(lnym rnzie
J'rlc!lv:r..gorr.c 86 nic jest wyc;;~r;rpuj'lcYIll. Na pewno !lie wyczerpujc temal\]. Main llmlziejr,;, 'i:e nie
f\!al!l1'7.gcirze 89 wycz.cqJic \c,: c7.ytclnika, ktOlylll ma bye sludent picrwsl..cgn kurslI IllCc1y~)'tlY,
\\czw:y ~iy ntlfltOll!ii pmwiulowd o~rodkowcgo uklauu lIcrwowcgo. Nic fii'j\llogii
Of.l'odld i dn'ogi ruchuwl;l 90
CLy palo\ogii, Hili tym brlrClLicj Ilcurolt1gii, tylko 311nlomii. DIn przyszlych lcl;nr7.)'
Ultlacl pJramiuowy 90 '//
uolJrLc jes[ jClhmk oc! pocz,\l.bl kojnrLyc sobic IrcSc opis\! <lnnlolJ1ie7.llcgo i'.
Ull1nll p oznpiralllitIovyJ' 9'1 .-/.
rUI11<cjq om:', chorob'1.. Znmiarclll 11Ioi.m jcs! wywolnnie takklt wlasnic sk(~i'lIz'~Ji.
.J'ltlnl rllchoTV~ !1CI"WQWCZ:IS1Jtowych 100 v/ ZrC7..yglll)\'ml<JIll 7. p17.cd~tnwicllia w typowy spos6b ulldowy llldndu ncn.\'ol'lcl'.o,
!I1M.utelt 1QI. l/ bowicm wiele 7.;Tl;\koll1ityeh podr~.,c1.1lik6w j nllns<iw tnki Opifl porJajc. !'!ntoll1i3sl
Uldad 11l7.:cdsionlto\l'Y 109 ogt11ny pbn lludowy Uklnlll1 I1CT\'IUWCgO przcu"lawill1lll przy oka<;ji o1Jwwiani2
OnHUd 7.wi'p:nnQ z nu:hnmi gnle!t ocwych 111 r07:woju o~oI1llic7.'::.gc.Jlego \lk!;Jt!u. W por~c7..[1ilwch lcma! tell jest nlbo 7.updnil;
lHt/nu m.llol1oll1iczny 116 pOlllijrmy nlhq opi" je:;! nic;;;wyl;\r; r,:l.c7,egt\lowy j trudny do pI7.yswojcnin .. W
lJloil11l'rZ:8kOlHlllill 7obnc7.cnie, j,lk bl.l,,!tUjC siC;; uldncl llcrwowy, r.lajc nailcpSi'.<\
Uklm! wspOIczuluy (cz~6cllicrsiow~ 1I1dndu lIutollomiewcp,Q) li7
pochlawG do 7.r\J7..l.1I1!iclliajcgo (dnlcl:zl1cj budowy. tv18.ll1 1H1ll:;,i:;jc;, 7.C wybr:1l1y
~:!d~u [1~.)'lYsIH\lcz1J.lny(cr.f5C cvm:!wwo-Iuzyzown ulll:1I1u l1u{llllomiCLncf,o) tu
Ul t. I au ma{how~H}' 133 . I'rLC7X 1lll1ic spos(lb przcdsln\\'icilia proceSll po\\'staw<1l1ia nklndu ncrwowego
O[lOnr 141, jest j':dnO(;j.l~::nic i dnsc Ob:,7_Cl'I1Y i lalwos(rflwllY, VI eakj pnwy, 7.. lIw,lgi nn
oC7,ywi:-;lc nicdosl<lII~(;7.Ile prz,yg()101YiIIJic czylc!nikR w zakrc!;ic' hi~lologii,
I-bc7.Yllia oSrOlllwVI'cgo ultladu ncnl'owego 146
cylo1ogii, biochcmii, fiLjolo[,!ii, illl., ild., st3mlalll siQ poslugiY,'ae jQ7.ykielll
Uvdallia mor[ologiczue oroukowego uldadu nerwrJwc{;o 155 pO[OC7,lIylll '.11"8Z wpro"mdzilnm 111Ilt)~ilW() uproncLCI'I. Opracowilnic ninicjsf.I.:
slut.yc Illa jako JlH1!cri8Iy uZlIpr:lniaj,\Ce stUUCl1tOlll n8.szcj Akm.!Glllii. W 11i.J:37..ylll
progr(1l11ic 111H110111ii prawidlowsj !tur" osrotlkowcgo \lldndu llCrWO\vq;o
przcmbi<111Y jnst j;\ko c.lrugi 1m lqll;.;ic oslcologii. Dlalcgo nnvr'ifll.ujqr; do inllych
1I:.Jr7':'ldow lllbili\ll1 krotkic wyj:.lsnicnia <1lbo rCl.ygnowalnm Z opj[;\1 pmwd;:iwic
alwlolHic;;:ncgo (miQ!;llic ponI:wljflcc ~~uchw~to jest cas, b czym h:ri:dy wic LJc,~
spcl.;inl1!l':go uc;;;eni'.l !3iy, ll<llollli(l';1 mi\:Rnifc ;i:udn rcrr,wrli ",,,.I1I<:<'(017i, ci'.yli Illir:;io'}
7;li'l';'lf\:.7'. t!:".'iC/f(I!.'; r1lfr.~s'!(cr, lni~si~{l:-;J~rons{rwy /Utr.tenl" . fcllf!HJJali.f, ntj~:ii~':{l~1t17~yd!uyvy
IH"\.7:l~Yrcll!.;mll!s I't~~F!rflidcl(., Imrmfi., i ')1i~'Jic{1 nllJ'J;ylllon'j' pn;yJn1'.l,11I.Jwy r;clls<"III".'
pfer}'f1"irklls ",e"if/lis, 10 1111l6s!wo 110w)'<.::h10rtl\iIJOW - nie 111ov,ri<\.cjU7_ 0 ~;cl1sic sprmvy
- un wyl1czellin). M'1l1ljClliwk n;\lI7.ich, 7.C mi1l1o tyell \iCl.l1ych \lproS7,S7-Cl'1, udnlo
llIi ~iy llic wplOwad7.n6 czytclnik:t IV bl~d. Nalominsl Kolcgow Stmh;n(ow prn::m;:,
aby po pr:r.crobicniu calc go progrnmu, IV trflkciG przygotowall Llci cg7.HlIlinn z
1.llwloll1ii prawidlowcj, f.<lIni dokonnli 7..[Illliany VlW. mir;:sni pomswj'lcycll 7..11chwy
na mi't3'Jic z;\r.cin /IIf(.rcrcli II1rr"ticcrfnril, czyli lI1i~!1iel1 :h1'UCI: rrrrw:,t1rr., mf/.u('fer, ill!. \V
C<1!Yltlopmcow<lniu kOlls~kwcnlnic Hie utywalam skrol6w w twzwach polskich j
lacil'lsl:ich, ponicw;l;1. Sr\di.Q, 7.C powinl1o to sprzyjClc opanowalJiu nazcwl1iclwl.l IV
pnpmwllej rDnnie.
 DOllldadll nerwowego zaliczamy. nast~pujqce nar:z:qdy: mOlZgo",~'i:;
weep/wioa, rUEe;ii ~[jj'<tgO'il'Y medi4lla spinalis .omz nerwy. rler"i. Z nerwami
.zwiqzane mogq bye aplo>ty IDI<crwowe plexus nc:n'oiri i 7';waj<e nB<En"1017e gonglia
1l1':/1'O:W. Uldad nerwowy cIziala W oparcill 0 re~ell)tol}' l.:Tw::RnWB
i zwykle za
posrednictwemfeIttor6w. .
"'''-

z uwngi na z uwagi na z tnvngi nn

poJoz.enie charakter bodica sZ]'9dJiwosc bod:i:ca
I
ekslerorcceptory . mechanoreceptory receptory b6Jowe,
. telereceptory chemoreceptory . c0'Ji nocyc<':lllOry
propioreceptory termoreceplory
inleroreceplory fotoreceptory
receptory polimodatne .

Rye. 1. l'rzyk.l<!cly sposob6w klasyfikowania rcceptor6w.

l1l""ce~~tory czudow<c1 stanowiq twory vvyspe~j;}lizowm1e W odbicr;miu

bodzc6\v, c:r.yli z3uwatanill zmian zachodzqcych w srodowislm. Po odebranin
bodica receptor prz.elcazuje wiadomosc do unerwiajqcego go llerwu, a ten z kolci
wiadomo~6 t~ przesyla do osrodk6w uldadu 11erwowego. Blisko powierzc1l11i
ciala lez'l. e k s t e r 0 r e c e p tory, \ctore odbieru.i'l. bodice dzialaj'lcc W
srodowislcn zewn~t1?:nym, bqdi: bezposrednio OR powierzchl1i~ dala, b,\dz w
pewl1ym oddaleniu od niego (tzw. telereceptory). Pro p ~i 0 r e c cpt 0 r a III j
113zyv:mnytakie receptory w uldaclzie rueIlu oraz w uelm wevmr;:trznY!ll, klt'>re
odbierah' bodice zwi'lZanez pozycj<t naswgo ciala i jego nlclJalili.
lilt e r 0 r e c e p tor y rozmieszczone. sft .w narz'tdach wewn~lrznych i
odbienijq bodice zwiqzane ze staucm nuszego srodowiska wewnQ{rzlJcgo. W
zaleznosci od fizyeznego charakteru bC1dica, Da kt6ry dany re<::eplor reaguje,
wyrozniamy meehano-, foto-, termo- i chemareceptory.
Czasami odroiniamy let nocyceptory, czyli receptory b6loYYe.
Reag'Jj<t one na bodice, kt6re 8'1.na tyle silne, ze mag'!. 8powodowa6 uszkodzenie
tkanek. Reccptory bolowe S'l. zIoIcalizowane wevvszystkich !:'jpach tk:mdc i mog'l.
by6 polmdzane po zadzialul1iu wysoIciej temberatury, bodic6w mechanicznych 0

I Receptory ewciowc, czyli wyspecjnJiwwane narZ:1l.dy czuciowe, nalei.y orlr6i.ni6 IIp. od

eJement6w blony kom6rkowcj, tzw. receptor6w powierz:chniowych, stuz'lcych do wi1',zania
przez t'( blon~ roznych substancji. Din uprosz:czenill Vi niniej'iz.Ylll opnlcowaniu receptory
(;zucioweb'(dit nazywane po prostu receptorami.
 wypu5leL jF;st pCJc!slawq wyr61.nir.:lIi<l
Ii :1,,01, /'I~;'ldlliGT.yd:l grup hJU10rek
dui.cj illfclI"YWIIOSGi lub srodldnv c1JcmiGznych. Wsr6d reccplor6w b6Jowych sq
ll.erwowyc!J, lZl1. kom6rek i wi\llllJiql,i1l\UWYcJl. l'liljlicznicjszc ,q
jrodnu-, dW\I
let i (akic, klore reaguj'lIlH sirlle bodice 0 rozn)'111 char<lklerze fiz;ycznym, czyli
kom6rki widobiegwlOwe 0 jednym alc;ol!ic i Wit,'[C:;.'.i,:jlicz;bie doswJryl6w. Isilli",je
rccep(OIY polimodalnc.
wiele oclmi2.!l kom6rek wielobiegunowydl. "lI/.\da!'.; lWllIcdd 5'1. vv}<:t';ciwie
Efehtvrami nazywUl11y narz'l.dy, kt6re w wyniku dzialania. uJdad u
kom6rlcmni dV{UWypustkovvymi - po~,iu(I;,j;1 ;<.;\!L:IJ ak:JOll i jr:;den eJenchyt. V1
f1CITVOWCgOzmielli~jq. sw6j stan cZy11uosciowy, co mote stano\vic odpowiedi
Iwm6dq)ch. chvubiegl1.l1owydJ VlypllSlki (c wydlOr.lz;l Z dw6dJ. prz;;\;iw!cgJ.ych
Jns;;~cgo organ.izmu na zJ11iany srodowiska. Wybrana przez llasze m6zgowie lub
stron Imm6rlli. Natomiasl wyclH,di.:lCI J. lWI1lC,,ek jr;;d!,l,cbiegm'.owych
nlzclJ ~wegOwy odpowiedi: zostaje przeltazana do efektora ~~og<l nerwu, kt6ry go
pojedyncza \l\fi1lUstka szybko dzidi !;ir; 11;1 dwi{; odllOgi, Ild8j<.j.'-,e::lir;;'.~Ipl~?eci\;!l1'"
UlICflNIa. Pod wplywcm implllsll olTzymanego od nerwu efektor zmjeIlia sw6j
:;(an CZYllllosciowy, np. zaczyna .intensywniej pracowa6. Efektoram i S'l. strOll;. kdua l. tych odn6g jesl dcmlrylclll, a dillga - al,so[J,;;m3. WyrniaF'} cial
l1J i ~ S 11 i e pop r z e c z n i e p r <\.7'; k 0 wan e, m i ~S n ic g I a d k ie, kom6rlmV'/ydl zmviewj<\.. si~ w granicach od '1 do (wyjqlkowo) 1."20 Iun, llc,tomi<'lst
ni i rr sic 11 s ere a oraz g r 1I C Z 0 Iy. Dlatego na slmlek dzialania ukladll curkowila dlugosc kom6rek ncrwowych moLe clochodzi6 do 2 In. TSlnicuic
ncrwowcgo lllo2:cmy sj~ spocic, cos pO\viedziec, wyciqgllqc r~ky, itp. Czasami cllu1:,-ichwypustelc z.wiqzane jest z. potrzcb'l ullcrwicnia n::ceptor6w i cfelctor6w
uklild nerwowy pracqje jakby bcz llZywania efektor6w. Siedzimy sobie bez fllC!JU arM z pottz,ebq przelcazywania impuIs6w w obrr;::bie same.go llkl".dtll1l:rwowr,go.
i myslimy, up. wspolllinalllY, ale przeciez nawet vl:'tedy cos siy dzieje. Chociazby
perilla por~ja krwi lliepotrzebn8 w tylU momencie w sk6rze cz;yw miysniach, na
shIck ZIll1any stann miysni6wki gladlcicj nacZYIJ, przesuwana
tn'.~z;gowia po to wlasnie, aby nam sil( lcplej myslalo. .
jest do naczy{J ~'\
/ ---j
\~
dcnelf)'I)'

l
mil'snie
popr~J;'.czl1ieprqtkowane
mif(snie gladkie .
mi'<5iel1serca
gruczory . .

Ityc. 2. Efektory uk/adu nerwowego,

W blldowanill llar~_qd6w ukladu IlcrwO\yego bioH lldzial kom6rki nc;'wowc;

k01ll6rki glejowe, naczynia krwlonosne oraz tkanka I'l.C7.Jla(w niewielkiej iI6s~j). A1CSOIlYi niekl6re tylko dcndryty posiadaj'l osionky gJejo\;vq. W y p 11 S I k y
n{(}mod~i glejowe towarz.ysz'l-. wsv:;clzie. kOlDor!com nCr\VOwyrll i spelniajq w ne r ~ ow &. w r a z z j e j 0 s Ion Ie 'l-. g I e j 0 w q nClzyw<Jmy w~o!mem
s(oslll1ku do llich wielorakie fUilkcje. Trzeba. pai~i',;tac, ze bez prawidlowego nCnYflwyr.!L Niektore wl6kna majq jcszcl.e do d a t k 0 w q OSIOllkQ glcjow'l,
l\lejll i bel. prawidlowego unaczynienia uie jest mozliwc. nalezyte funkcjolJowani.e tzW.o s I 0 11k ~ m i e Iin 0 W q. DJatego wyr67.niamy clwa rodz~~je 'Yvl61dcn
llkJadu nerwowego. nerwowych - wl6lma mielinowe (czyli i'd1zennc) i wl6knn lu:~n~]idi!1()w<e (czyli
Komor!d n en'l' owe, . czyli neurony2 skladajq si~ z tZ\lI'. cia! a bezrdzcnne).
k 0111.0r Ie i, .z.awicrajqcego jqdro kOniorkowe; oraz z v,rypustck dwojakiego WI 6 k 11 a JJ e r VI 0 we ~a svvoim przebiegu grllpujq si'( tworZqC )Jyczki
rodzaju . .fedne z wypustek Sq z.wylcIe kr6tkie, m.ocno rozgall\:zione i wystctpuj'l w przebicgi\j~tce w roz.nych kiCl1111kach v,' m6zgowiu i rdzeniu Iw;:gow}'Irl Iub pozc1.
wir,;kszej liez.bie. Sq to dell dry t y. Wypustk'l-. .pojedynczC\.,dlugq i maj'lc<\. nimi. W m6zgoWiu i w rdzeniu S'l-. to z;wykJe pf(czki w16kiell miclillowych.
malo rozgalf;;zicfJ. jest n cur y t, czyli a k son. " Kom6rki nef\yowe. llJogct Poniewai oslon.ki micIinowc nadajq wl6Imom nerwowym j<J311'lbar\Yr~, fokllfJiska
prz;ybicrac r6iny ksztalt, co zalez.y przede wszystkim od liczby posiadanycb talcich P'2(~zk6w tvvorZ<1 w m6zgowlu. i w rdzellill l(r~g'JwYIll lZ\v. nstllf~'t bi"lfi:t
prz;cz nie wypustek oraz od sposobu rozkrzewiania siy ich delldryt6w. Liczba JI,us(m,tia rdu(/.

2 HisloryC7,lIie rz.ecz biorqc rue jest to zupelnie poprawne. Nazwa neuron miala oznaczac
J Korn6rkijednobiegunowe powstajq ''': tyciu plodowym z 1({1l1ll)r(;kuwubi,.,gunovtych jJoprzez
jcdl1ostk,< llidadu Ilcrwowego niezalezlifl, morfologicznie, metaboJicznie i cz.ynnokiowo.
l'onicwat. jednak sarna konccpcja takiej jednostki nie wytrzymala proby czasu, nazw~ neuron . stopniowezblizanie i ostateczne po~t~~zenje si,< obu bicgllll(I\V. Z lqw powryl.u S'\ oue
slo:Jujc sic<wymicl1nie z naz.wq komorka nerwowa. nazywane cZ'esto kom6rl(ami pozornie jeclnobicgunowymi.
 Pt<c7Jci w16Jcien nerwowyeh bieglqce po:;a IIH'l!-/',UWll:1ll I rdl.t:lliclll .Z W 0 j 0 wy m i4, a ieh skupiska - zwojami ncnvllwymi. W naszym organizmie
I, I \T,awyrn wytwarzajq nerwy. Natomiast splot ucnVllWY slanowi lllicjscc, w spotykamy dwa typy zwoj6w: rnoje czuciowe ganglia sell.~oria oraz 1.woje
I (1'1I ym r6tne nerwy, Z\vane k a r zen i ami s p lot u spotykaj'\. sit;, wnOSZqC autonomianc ganglia aJitollOmica. .
liI.ll\' do wsp6lnej puli swoje w16kna. Powstajqea w ten spos6b pula w16kien
>::!:Ijc Ilast~pllie rozdzieJona na nerwy wychoOz'\.ce ze splotu, czyJi g a Itt z i e

~ 1=Cf=1~
.
I

. I' I ()t n. Korzenie splotll zawsze r6miq si~ od siebiez uwagi na pochodzenie
1,,1, ,,;.yllllOSC w16kien,kt6re prowadz't. Galyzie splotu mog'\. siy ad siebie r6tni6
(Iii, I:pk na rye. 4) alba wszystkie mogqmiec taId sam sklad. Jednak sklad kazdej

I',i\:.i ~;plotujest inny, niz sldad kt6regokolwiek zjego korzeni.

-------.,.~
zwoje
-------- ~) -' -~_._~

.~'.'.
.... ~, ".

II

I II II I

lcorzeriie splalu splot nerwowy galZie splatu Rye. 6. Dwa typy zwoj6w. I -Zw6J ezuciowy zbudawany z kom6rek zwojowyeh pozornie
jednabiegunoVvych (a); zezwoju lego wyehodZl\,w przeciwnych kierunlcach dellurylY i <1ksony
kom6relc. zwojawych. n c Zw6j autonorniczny zbudowany z kom6relc zwojowych
,I ,<:plot nCIWOwy. Zauna z ga1l<zi tego splotu (ani A ani B) nie ma takiega samego' wielobiegunowych (b), kt6rych kr6lkie dendryty pominil<to; do zwoju lego dochodzl', "ksony
(e) innych kom6rck,a wychodzq z niego !'.ksolly kom6relc zwojowych.
1.1':11w[(,kicn, jak korz:en i, 1I albo HI.

VI 1ll6zgowiu w rdzerrill kr,<gowym s'l zlokalizowane e ia Ia Podabnie jak do splot6w, dochodzq do zwojo,.v i ze ZV/OJOW wychodz'l
'I III ('1 r!c 0 w e prawie wszystkich naszych kom6rek nerwmvych. Poniewaz jakid nr:rwy. S'l.to Ie 0 r zen i e i gal ~ z i e z IV 0 j 6 'IV. Jednak nie ,,\'011'10
, III:, l:ol116rkowe nk posiadaj~ oslonek, ieh skupislca widoczne na przekrojach myli6 zwoj6wze spJotami. Zwoje nerwowe; poza wehodzqcymi i w)Tchodz(lcymi
111<ljJ,owia IUDrdzeilia maj~ ban.y~ ciemniejsu:t i t\vorzq, !stot't s:tar:t SlJbstaritia w16knami nerwO'\-vymi,zawieraja. bowiem cia 1 a kom6rek nenyowyc!l5.
,:.',11. VI obr~bie isla!y szarej zlokalizowane S3c r6wniez dendrjty. Istott;: szarq Wn~trze kom6rki nerwowej w stanie spoczynku posiada potencjal ujcmny
,,\'\\,;\I\1Y fiwn~ corte.x, jdli lety ona na powierzchni. Jezdi leZy gl{(biej i w slosunku do otoczel1.ia, c:iyli blona lWlll6rlci nerwowej jest spolaryzowana.
" >.1111a jest istOtElbialq, nazywamy jqjltdJrtennI m<\OR-wowym nucleus nen'ou.;s. Isto.icnic takiego pot e n c j a 1ubI 0 now ego jest niczbQdnym wanmkir::m
funkcjotlO'.V<lDialcom6rki nenvowej. Potcnr;;jal blollowy spoczYllkowy jest
wynikiem r6tnej biemej przepuszczalllosci blony kOilll'lrlcowej dla r6i:nych
jonow. Miejscowa znuana potencjalu blonowego na dodail1i jest nazywana
potencjalem czynnosciowym. Potencj'ly czynoosciowe s'\.

4 Dla scislo:ki nalety tustwierdzie, ze peJna c1efJnicja kom6relc'l.wojowych za\~;era jeszeze

krytcrium ro:r:wojowe (plllrz sir. 11). Z uwagi wlasnie na 10 kl)1eriulU kom6rki cZf(sci
nerwowej siatlc6wki omz kom6rlei wl<chowe nie" s1t zaliczane do typowych lcorn6rd<
zwajowyeh.
J Moze si~ jednalc zd~rzyc, ze na terenie zaj~tym przez splot nerwowy usadowiq siy jalcie3
1,.\'<,.5. [(01 a ij~ura isloty s7.arej oraz Islota bi~Ja. lcom6rki nery/owe. W lalciej sytuacji b"dzicmy mieli do czynienia z obecnoSci'l. zwaju w
abr"bie splotu. Moze let. bye itak, ze jalJs nerw \vcjdzie na teren zwoju. po la, nby spatkac sif(
Niclicme kom6d,j nerwowe l1lajq, swojc ciala kcm6rkowe paza m6zgowiem z innymi w16knami, wychodz1l.cymi ze zwoju. Mozeiny powiedziec, 1.e w16lcna tego nerwtl
rdzelJiem kr<;;govvym. Kom6rlci takic l1aTyW<lmy k 0 m 6 r k ami przes7Jy przez zw6j lranzylem, bowiem w og61e nieillteresowaly sire lez/lcymi tam k01Jl6rkami
nerwO\vym.i, a wil(c tym, co slanowi 0 iSlocic zwoju.
I

II r 7.cwo d Z 0 n e ..w z d III i; w 16 Iei c n oerwowych, co jest podstawowym

Illedlanizmem przelcazywania informaqji w, obrtt:bie ukladu nerwowego.
InfiJllll;Jcja z jedncj IW1ll6rld nerwowej do innej kom6rki nerwowcj Jub efektora
jl.'~;f p r z c Iea z y wall a na drodze tzw. t I' a 11S m i s fi s y nap t y c z n e j,
!;I':Jla Y<lclJodziw obn;:bie ymnps nerwowycDa. Zjawisko transmisji moze miee Uldad Jierwowy dzieJirny zwylcle II:! u~l!\n~~lnnUil"n'Y1}wy {l$U'<lNnn,<o'1Y'1)' "ys(emfl
cll;lIakter c!Jcmiczny Jub, bardzo rzadko, elektryczny. cellkwle i IL'II,dlmll lffileIrWl)l'YYY q,r~wlDdI1HYY .~YJ("rma fier-vo;,w,. periptnep'icl!IJI. Do
Ha"l'lNUma
W s y nap s i e c hem i c Z l) e j istot~ przekainictwa jest udziat ~srodl(Qwego ulcladu nerwowego zalicz31l1Y llI()zgowie i rdze1'1 ]w;:gowy. Na
subsiancji chemiczneJ, zwanej n e u I' 0 t I' a n s m i t ere ill J 1I b uklad nerwowy obwodowy skladaj3, sir,; lIerwy i iwory z nimi zwiane, tm.
III cd i a tor e m. Przylegaj'l.ce do siebie odcinlci blon dw6ch kom6rek zwoje i spJoty nerwowe.
ograniczeU:.t tzw: s z c z e 1i 11y S Y nap t y c z n <to Mediator zostaje .
wydzieIony jJfZez pobudzoIl'l kom6rky do szczdioy synapiycznej i IqGz'lc siy Z
bloIl't dmgiej kom6rld wyvvoluje w niej ZIIllan~ potencjalu blollowego, czyli
powsia.nie pote11cjaru czynllosciowego. W podobny spos6b pobudzenie z
kom6rki Ilerwowej moze zosta6 przekazane na UIlcrwiany efcktor i zmienic jcgo
M.6zgowie
stan czynnosciowy. R6wniez dzialanie bodica na receptor wywoluje stan R.dzen kn,;gowy
] UkJad nerwowy o.srodlcowy
pobudzcnia VI; unerwiajqcym go wl6knie nerwowyIll.
Nerwy
Zwoje nerwowe ] UkJad nerwowy o!Jwodowy
Splaty nerwowe

Rye. 1. Nnrz'ldy osrodkowego i obwodowego ukladu nen'lowego.

Nerwy wychoclz-'l z rdzenia lcn::gowego Jub z m6zgowia. U czlo'vvieka

spotykamy 31 par n<elrl"fow rd~1':nnal)lwych nen'i ,~pil1ale., i U par nnrBn'l'{JH
mo:r.g1}wydJ, czyii' C1'.2!s;z~wwydn uervi crauia!e,r. Caly nasz org2./lizlIl zawiera
znacznie wil(cej nerw6w. Poza zwyldymi rozgal~zieniallli nenvow rdzcniowych i
czaszkowych dochodz<t jcszczc ilJIle ieh pochodne, jak naprzyldad galr,;zic
splot6w.Ale jedynym sposobem dl<l wl6lcna nerwowego 11<1 wejscie do
osrodlcowego uldadu nerwowego lub wyjscie z niego moze by{; slwrzyslunie z
nerwll rdzeniowego Jub czaszlcowego.
Uklad cisrodkowy stanowi t'r cz<es6ukladu nerwowego, kLara jest w SPOS()\)
wyratny oddzielona od reszty nuszych narzqd6w, schowana "l-vrf(cz IV
specjaJnych przestrzeniach kostnych, jakimi s'l jama czasz.ki i IWHa} kr~gowy.
Natomiast uklad obwodowy przekracza grallice innych tkanek i mm::qrJow,
tworz.qG czttsto, z punkhl widzeilia a[]alomii, integraln'l ich cZQsc. Jedmk VI
wymienionych wyzej kostnych jarnach zawarta jest tet cz,;:s{; uldadll
obwodowego; Izn. korzenie ncrw6w rdzel1iowych i czaszkowych. Z drugiej zas
strony, dwa pierwsze nenvy czasz1cowe, n e r w w ~c how y i w z r 0 k 0 W y,
SC\. wfaSciwie c z ~ S cia tl1 i 0 S roc! k 0 W ego u Iefad u 11 e r wow ego.
Rozwijajll si~ one bowiem z uwypulden powstajqccgo 1116zgowia i zwycz:njowo
tylko zalicza si~ je do ncrw6w obwodowych. Dla lclear7.a watnym jest wi(':dzie6,
l.C nerwy te mog'l wykazywac zaburzenia rozwojowc IUD eltorowac ra:z:elll
z ulcbdem osrodkowym. Mozna tez faLwo i bCl.krwawo, bo tylko poprz,cz
"i'I:jdnllie dlla oka przy pOlllocy spccjalllcgo WZiClllilca, "P()dCjlf.Cl:" ~;t;11I kom6rb lllifi)sniovvki gladkiej, mi~sl1ia sercowcgo lub kUllll'Hki glllczolowe.
111~;)CgO osrodkowego uIcladu nerwowego. Pewllc :Lllliany cltorobowc dotycz,tCO JednakZe kaide dzialanie mi<:;snia szkieletowego, chociaz zalety istotnie od
Ii, Ii\, s7:arej lub bia1ej mog'!. bye bowiem widoczlle w siatlc6wcc. ukladll somatyc:z:nego, wymaga oclpowiedniego dostosowallia przeplywu hwi
przez naczynia tego mi~snia, 'a to juz zalety od uldadu antonomicznego
unerwiajilcego mit<sni6wk<2gladk<t oVr,Yehnaczyil. Seisle wydzielenle tego, co
...... ~--'---<:;! Receptory nalety do 1I1dadu autol1omicznego, a co do somatycznego jest tym tmdniejsze,
Osrodkowy uldad (. Ohwodowy uklad im wyzszym pi~trem uldadu neI;wowego si';lzajmujemy. S[l obszary w m6zgowiu,
lJerwowy nerwowy
t--e------- ~ Efek:tory gdzie podrainienie doslownie killen kom6rek powodllje wystqpienie zachowania,
--_._---------' l1a kt6re skJada si~ aktywribSG lUchowa, zmiaily v; pracy narzq,d6w
wevVllt<trznychoraz subiektywne pm;tyeie emocji. .
. - -., .
, I',"l;inl ulcladu nerwowego na uklad nerwowy osrodkowy j uklad ncrwowy
'" I, IW\, Obwoclowy uklad ncrwowy posredniczy pomit<dzy ukladem osrodkowyrn i
'" .",1,1111; (1'.:ccp(oral1li i efek'torami).
1
( ) II W () d () IV Y ulclad nerwowy posredniczy pomidzy ukladem osrodk~OWY .0""0'",,, _I "me.'y''"y .
,. I "" I WYlli osrodlcowym i narzqda.l1li naszego organizmu. 0 s rod k 0 w'! ulclad
" I lillI'll' ,lIJalizuje naplywajqcq infonnaej cZllciow% dolconuje jej modulacji
,I, IIIW[~j i jakosciowej i wypracowuje
!II/( 11'1';\11<1 za posrednictwem efcktor6w1. .
StOSOWIl<todpowiedi, kt6ra jest
_____ .. _~_._..
.
.
t:
~.
(J 1M" "''''' '"
6ulonoll1i~7.l\Y
ll/.\'pdnicniem i lcol1tynuacjq om6wionego powytej sposobu podzialu jest
I" IIhi;: I I!ldaclu nerwowego 113.tzw. pi~tfa. Podziat ten zaktada istnicnie hierarchii
" ,,"11,(,,'/7.ajmujqcych si~ okresJonymi zadaniami i za piytro najwyzsze uznajc Rye. 3. Uklud nerwowy somatyczny i autonomiczny. Zwi<\.zld pomiQdzy tymi dwoma ukladami
I ," ',: 111();T.gOWil- Trzeba jednak zaznaczye, ze peWl1Cczynnosei mogi\, zupelnie Si\. tym blitsLe,' im bardziej przesuwamy sit<w stro1\'< ukladu 1\erwowcgo osrodkowego.
,I, ,I,1 I,e oclbywa6 sic;)bez lldziahl leory, inne zas nie mog&, odbywac si<:;wcale. Uklad autonomiczny jest dalej clzieloily 113ez<:;sei. Dwie z nieh to CZif3C
lllll;ldlo, W obr~bie samej ICClry moma stwicrdzi6 istnienie osrodlc6w 1V5p{jkzuhl~ (5ympgtycm~) par" sym[Jailrica i c:l':'tM p",z;;}'\"Isp6nn~hll,~
11'1<11 ,.r.oclnychi podrzrednych w stosunlm do okreslonej czynnosci. (par~5ymp;r,t}'<cwfi) pal'S pnrfL'iympnthica. Niekiedy wyr6znia si<:;r6wniez tlzeciit
Powszcdmie wreszcie stosowanym podzialem l1klaclu ilerwowego jest cz,<se ulcladu autonomicznego, tzw. cr~3c sfoIllMienJ\IlJ,,'l pal's erl1erica . .Testto slal)()
I II II I/,jat nil undml II1~H'W(]JWY ornaiyomy systerrra lIel'IJOSlm1 ,mma,iculII j U\R,!md
. wciqi poznalla czseuldadu autonOIilicznego2. W. IdasyeZTl'lm pochiale,
", 11'\,,,.,,,,,,1)' :?ItH~'}HWmicxP,ty .\)I"tell!l lteTllOSU/Il (UJ(oI10miCl!lfi. U1clad autonorniczny
llwzgl\;dniajqcym tylko dwic czC;;sciukl"du autoilomicznego, cz~f,c sr6cl3c;c]1!Ii!
\\ \,(b:iC!allyjest z ukladu nerwowego jalco czse, kt6ra zajrnujc si~ unerwieniern
mieSci Sty Vi uldadzie prz.ywsp61czulllym. Czt(sci u1cIadu autollomiczIlcgo
II C\V i odgrywa iSlot11qroJy w lcolltrolowaIiiu i utrzymywaniu
I stalych warunlc6w
wsp61pracujq dla nadrz~dncgo celu, Jakim jest przetycie osobl1ika i gatullku w
:;,udowiska wewnr;,;lrznego. Czyrrnosc ul<!adu somalycznego \\riq,zanajest za to z
zmicniaj&,<::yeh sit(, czasem przyjaznyeh a czasem wrogich, warunlcach
1l,\sTymi kontalclami ze swiatem zewn<:;trznyrn. Sprawa nie jest jednalc prosta.
srodowiska.
:':cistc anatomicZllie mozemy reccptory zawmte w tn.:ev\'iach llazwae receptorami
autonomicznymi, a pozostale - sornatycznymi. Podzial ten nie ma jednak
Zila(~z.clliatltl1lccjonalncgo, bowiem te same receptol)' zvrykle 'IIlOgq,na drodze
odruchowej modyfikoW3.6 cr.ynnosc zar6wno uldadu somatycznego, jalc i
aUfonomic7JJcgo. Na pozor tylko lepiej przedstawia si~ sprawa rozdzieleuia
eJektor6w dla obu uldacl6w. Efektorami uldadu somatycznego Sq wylqcz:nie
l1li<;:,iujepoprr.ec7~TIieprqflcowane. Efektorami uldadll autonomicmega mogq, bye

, Wyniki nowszyeh hadan sugeruj<\.jeclnak, tc procr,sy takic 7.acl,odzic mog<\. tak:i.e pr:r.y udzia.le
1<J{lCLJciJ6wlcom6rek nerwowych w calosci zawice aj:lcych sil; w obwodowym uk!auzie
IlerV.'O\vynl.
 R6wllolegle 'I. /I(~lIII1L'.':';1 ".:Il'!I(II!1I jll (Ices wychocJzenia czysci
kom6rck'l. 1',I/.cl1i'lli 111:11V(IWych poza rynicl1lcy
nerwow'!.. W lell ~;pw:,'d, Iliddt'II(' l'iCIWolllc lcOlllejrki ncrwowe IIzyslwj'l
; potoz.cnie poza oSlUdkowyll1 1l1,ladClIlIICIIVoWyl11i daj'l poc7,qtelc wi'rkszosc~
kom6rek IlcrwowycJl nil oIJlvlJ<!/.ic ()[OII. I'.lcjowi obwodowemu. Kom6rkt
nerwowe, Iez'lce poz~ \Ikl:ulelll o;;llJdkowylll i wYY>foc1zqcesi~ z grzebieni
. nerwovvych, nazywamy !wm()dl:~mi :l'.\vojow:ymn. Jell skupiska tworzq ~wo.i~,
Uklad ner:wov.ry zaczyna wyodr~bnia6 sj~ z elttodlenny w t r z e c i ill . kt6re mogq by6 :lwoj;nmi CqlCnHwYllli gUII!:li/! .l'CilSm1a lub ~:mem:m\i1'2[lymi
t y god ll'j u :tyciazarodkowego w postaci zgrubienia zwanego ganglia {/u(alloff/ica. Te ostatnic zas 11Iog,Cbye albo w3p,6kEHnnne gtlfl.f,fia
Ul~J~n\l~IIlCn'l'Owti lamiEUI Fleuralis, Plytka ta szyblco ulega podluznemu sympatrtica albo pr'l:ywspiikLPtllnne. g(l1!glia parasympa(hiCfl. KOlll()rki grzebieni
pofaldowaniu, tworzq.G l-ym,ielllk't nerwow~ sulms nellralis ograniezoI1q nerwowych dajq poezqtek faIeze y.,r i e I u r 6 Z Il Y1Il S t r II k t u r 0 III, kt61yell
olJllsLromue przez tzw. Jfllid nerwowy plica nel4taEis. Fald nerwov.ry grubieje i rOzW6j eiasanu bl/(dnie wiqzany jest z illJ1ym.ilistlcami ;:arudlcowymi, Bioq olle
przeksztalca siy W grxc!lJfictliA m~nvowy clista Jteuralis. lIdzial w powsta\vaniu 11p,kosci ezoJowej i szkielctll nas<1Cly11osa. Dlatego spora
gnlpa chor6b wrodzonyclt ulcladu nctwowego wiqZe si~ z. nicprawidJowym
rozstawieniem oezodol6w lub z wrodzonymi ubytlcami Icosci czotowej.
W e z y s e i lc a u d a In e j I . e e w y n e r wow e j doehoc1zi do
rynicnka ncrwowa
pot'lczcnia dopiero co uformowancj ceH'y Z pobJislcimi tkanlcall1i zaroclJca: ze
~~
~-::
CklOC'na .
strun,\: gtzbietow'l, Z zawi<iZkami1crygostupa oraz z jelitcJl1 pierwotnyl1l. Slruldmy
te v.rytwarzaj<t:wsp6ln<t:JIlasy Icom6rlcow'\:z duZq ilosciq torbiclck i cewclc. Z niej
wyksztalcaj<t siy oSlateeznie kaudalne' cz/(sei rdzcilia kn;:gowego i krygoslupa,
oddziehi. 5il: jellio. Talcie stoslmki rozv;'6jowe 1110g'l.bye przyczYlHl r6Lnyeh w<ld

'r7&-=: 'il9...
IV gr7.ebicil nerwowy roZ\vojowych, takieh jak np.torbie! wyslana Ilabionlcieni. jeliCowym 1ez<tca w

"';~''".~''
".
L .
.,~~,.
.
. . .

. ----- ...
"'\
kanale krygoWym, czy przegroda lcostl1a.rdzenia lcr'rgowego.

cktoLna grz.cbicn nCIWO\\Y ektodcrmri :. ccw~nvowa

Rye. I. Przekroje poprzeezne grzbietowcj ez\?sci zaroclka. Na ~chemataeh przedstawiono

lcoIejne fazy powstawania e.ewy lIcrwowej.

Napoziomie odpowiadaj,\:cynl cz<;:sciszyjnej przyszlego rdzen.ia kn;:gowego

IO/.poczyna siC;; proces z a 111y Ie ani a. s i ~ r y n i en k i w cew~ ncnvowlt
(t<[I/I.H/cIIl'lIfisinastQPowego oddzieiania sit;: cewy nerwowej od
c lc t 0 de r111y polcrywajq.cej zarodek. Przez pewien czas cc\ya nerwowa jest
u(warta 1m przodowi i 1cutylowi. Te tzw. otvY(llry'nctnl'uvve flcuropoi'us anterior e{
Rye. 2. Przednia ez\?sc cewy nerwowej. widziuna z boku. Widoezne sfl [riy pierwotne
posterior zarastajq w ciqgu czwarte'go tygodnia Zyeia p~cherzyki m6zgowiowe i dwa zgi\?da. W obr\?bie przodom6zgowia wicloezny jest jJ~chcrzyk
zarodlcowego. Etap rozwoju uldadu nerwowego do momelltu zalI11cni~cia si~ oewy.
otworow nerwowych 118zywamy nmllnd.acjl!. Zabwt~ia proccsu neurulaeji SEt
W c z war t y m l:y god u i u Zycia zarodkowego, jeszeze przccl
pr:r"yezyll'l ciQz.kich wad wrodzonych, zaliezanyeh d0 s tan 6 w
ostateeznym zal11kni~eiel1l siy otwor6w nerwuwyeh, \V czcesc:;ipr:z:cc!niej cewy
d y s r a [i c z n y c h (r oz s Z c z e pow y c h). Do najci~Zszyeh' nalez'l
be z mo z go w i e 0 r a z tar D. d w u d z i e III a z p r z e p u Ie I ill 'l
I W okresie zarodkowym poj'(cia ez~sei g6mej j dO!IlCj [lie Imj,\zastosoWHIlia. W zarodku
o P 0 n 0 vI' 0 - r d zen i 0 W 9.,. wyr6Zniamy, odpowiednio, czdc glowow'l (kraniaIIl3,) i CI.\::;(; ()1'.~1Il0Wi\. (kauc1uln'l).

II
 doprowadza jec1nak do powstania ostatccmej blldowy ~;eglllC:;lltowej. Zawi;r/.ki
1"'1,11"1<11'1. 51<;:TOZSZerZCllla i zgi<;:cia. Rozszcrzcllia 10 Irzy picrw()l1lC
I II C [" Z Y lc i 1lI 6zg 0 W i0 w e: prz;~~nQlm6i1.goVl'ie J!t'OJCIICCp!rIl!OIJ.
segment6w zespalaj'l sit;: zc sob'\. i ulegajq, "isp6lnie daJszYlll przeks2talccniom,
co zachodzi w wit;:kszym IuhmniejszYffi stopniu na r(rm.yell pozimuach, Siudy
i tylomoa:gowie
, ;111I:il"i~owic rrwiem:ep{w[m/. rhom(JeHcep!za!ofl. W tym okresie
I Lillie przodoll1Qzgowia wida6 p,chen;ylk onny, z kt6rego rozwin1l si(( pierwotnej metameryzacji pozostajq jednak widocznc. VI pewnych narza..dach i
czt;:sciach ciata.' N~dami daja..cymi wyraine swiadectwo tego procesll
111<1uickt6re czc;;sci oka, w t)m neny WLrO!wwy nen'l4s OptiCIIS i c:r~c
rozwojowego Sq l1arzqdy ukhldu nerwowego, wsr6d kt61ych l1a pierwsze pod
W,'j;i', ~"i:fiHlownci pars
f1crvosa retinae. D w a z g i ~ cia skierowane s~
tym wzglf(dem miejsce WYSllwa sie;; rdzeI't krf(gowy i twory z nim zwiq;iane. U
I III l'I:';"i:\ SlTOlI'i grzbielow~ .. Zgi~de g!owowc po Z 0 s t aj e n a c a I e
W
dojrzalegoczlowielca rdzell krt;:gmvy. sldada .sit;: '. Z 31s~gmilliUrw rdz~:rJiia
I I' j:I]C() lqt zawlliiy pomi~dzy osia.. przodom6zgowia i niz.szego odcinka
ltr~gowego 5egrr~ef1((! me(Ju[[ae spinalis~. nazyvyunych tei: rielJ!'Qin~bnini (patTz
I III 11<:I,vowego. ZgCttcitC szyjl1le . z ani k a w p6zniejszym okresie Zycia
pOi1itej). "-

ZmilmysYl'laHa i sciany cewy nc.:wowej

..f/'/'~ We wczesnych O'k"TeSachrozwoju s cia n ace w y j e 5t c i e n k a a

'" ,,,h"("'I\Owic,,- ,.-f

" -<0)
(-. ,"",-y
) Sw i a U 00 b s z e Tn e. 'Pierwotne komorki nerwowc ,tworza.. w ~kianie c~Wy

( "'-... ">-r'
r~ pojedYllCZ'l waJstvi~. Pogrubienia cewy w stacliulTI pierwohiych, a takie nu

-f--
.f ". ,.---"'\ 1.
lcresom6zgowiC] poczqtlcn 5tadilUu wt6rnych p~cherzylc6\.Y m6zgo\\~owych wynilwjq przede
prl.Ouomlngowic
fl,jv;ic .. " mi<;dzym6zgowie wszyslkim z dalszego poszerzania si~ swiatla kanaln
IIHl.;\tIW2''' .....
\
n e r wow ego. W obrQbie p r z 0 d 0 ill 6 z is 0 W i a w jego szerokim kanale
";.;;"' _ lylom6zgowic Wl6rnG]
-7----- lylom6zgowic nerwowym, czyli komorze przodom6zgowia,. pojawiaj&. siQ b 0 Cz n e
~
. -...
...... rdzcniom6zgowie u c h Y I Ie i. Po podziale przodom6zgowia na dwa pQcherzyki ,\!t6me ucltyU<i te
"-,[dW1 kn;gowY-... s~ jut tak obszernc i tal< wyrainie odclzielone prz:ewQzeniem od rent'} komory
~._----,.,..- przoclom6zgowia, tc moma mowie 0 parzystej [Wn1orze boc:Eitlll':j vell1T;Cllhl:5
.!atemUs oraz 0 o(worze nllj'fdrylwmoro~Yym jOl'l1ftle:n inten'wil'iw[are, zwanym

\ \'1',(, W\I'l1I1YCIl p~chcrzyk6w m6zgowiowych oraztrzede zgiyeie. W mit(dzyrn6zgowiu tei otworelll M01l1'o. Otw6r tcn prowadzi' z koillOry boczncj do sroclkov'./ej,
1 I ',"Id~HlIlY kul;ck oGz.ny, a w lcresomo;-.gowiu zawi<\wj<\ sit( p6\ku1a rn6z~u i opuszka nicparzystej cZQsci komory pr1.Odom6zgowia, Ta' srodkowaciQsc 1comory
1\I)WII
przodol1l6zgowia, z81nkni~ta Z przodn przez blasz1c~ kresom6zgowia, a z t.yhl
. obhta przez miQcliym6zgowic, staje sil;:: komor~ h:r.edq (n~)J'(!f1/ric14!us terth13
'N \l i ;ll Ym t yg
d n i11 zycia zarodka motna jut rozr6tni6 p i~ 0 C
.. (II I), W obn~bie Sr 6 d m 6 z g 0w ia powstaje roz.s:z:erzenlC, kt6r~ Jcdnak w
I' II:1/,y\!.ilVi mO'l,gowiowych,
I \ tZ.VI. p y c her z y k 6 w w t 6 r \l Y C h. ~ p6iniejszychetapach rozwoju ulega prze\N~ieniu> tworzqc ml'ng.u
.'il()!l!3~~~g
I' I ' () 1\ (I I It 6 'Z. 11 0 VI ia wyodr~bllia si~ Im;5(H1I!{j,:q;n~'\'ie teIellcep!wfolJ. 1 -,..;2 Nato'lliast w' obf~bie t y 10 m 6 z g 0 ,~i1 a,
rov'Yuo1egle z
l He {tiS cer ~u,..
fJl[llCl .", " wra .
1.:',I,i':I'IH{}:q~,.PNie ,UWCl:plllllofl, S r 6 d m 6.7. g 0 VI 1 e. p ,) Z 0, s t aJ.e \\'Ykszta\caniem silt gl~bolciego zgiE(cia mostowego,. kOlTI?fa
tylomozgo
.' 1 0 11 A a z ty 10 ill 6 z go W I a powstaJe tyhmwzgDWlC splaszcza si~ i poszerza, stajqc si~ I.wmor'l aWllrtQ (rV) VCl~(H,,~;II1~.'1IUil, li!S
([V).
II I ", P (I ( I 1:Ie", " ' T "
, [ T [Of' i nl.:Z:~lllii!l'm6li:(lf(lwie mycl(!!lce[JlwlufI. VI SClaIlle
DaIsze etapy rozwoju osrodkowego ukladu nerwowego vmqzane ~'l, dla
'( "HI'l\ l\ll~.~ I[[t!. enc6f!.Uf .... ~ b'
1III
I
d!,\,11l6zgowia p"cherzylc ocz.ny przeksztalca si~ w Im~elr. {irl:~Y. VI. obr~ Ie odmiany z s z y b k i m r 0 z p 1e m e m lc 0 m 6 r e k tWOl7.:21cych SCHUly
\ I \::;II! iI()7.gowia pojawia si~ po lcatdej strouie zaw18,zelc po[tm~! m. ~q;.u ccwy nerwowej ora'l z r 0 ZW 0 j em. ic~ w ~ pus t (: ](3 . Procesy t~
" . ., I." l' "R""~:r.hi w~ch()wej lmll}l/~ a!fll.ctorlI!S. W obl~ble
{"'I!IL'.IJ!U!P'Wftl coeurl 'l: .' \lrowadzC\. do 'z n a c z rub I en 1 a s I Q S cIa n y c e w y 1
i.1 ego p 0 g
"'R'\fl~
1 e
\\I\(lll'\llzgowia pojawia si~ panadto tfzecie zg1~c.le: tzw. :Lglr . " t 0 z \1-1 Po Z e II ia s ie I; wi at 1a kana 1n n e r wow ego. '
reld. 'fwn~g x ~ .,' k " -
I II 6r' ~ 'W S\:\Oll\{ brms7nC\.. Zgll~C\eto wpmw 'LIe .\ . W'f"nc<c'c. nerVoJovrycb i wycl1orl7.cma CLi2sC1 3. SOllOW pOLU

'.
\\\\(\:',~!}'We:
' '3kt~rowlme
.v WypU\(10".,l"t.
le U S'LC'L'jtu SWOjego
~ .
roz\,yoJ:-,
.'
)es
t 'IN wylll (U rozw0.lu \'''"' '\, .
11\)\I,;Hl 'L a 111 " i\, a . 'Pael a to :La sa\)!\.?cwne 'om:d'LO 1 S tot n e ---: .,. . aqlledllctus me3enceplrali.
\1 \ ('. 'Lvry \c\ 1;'. \!; \ f( \:) a \o~.. 3. 1\'locloc1<m sroumozgoWla " .,t
~maC1}"me c<a 0
f nnow<lnh\ sie sciany ul<1adn ncrwowego
' ',' ." t '
c7ym )e~zcze b~(l:l.le111owa. J Tf7,ecim procesem, kt6 rego . . - . k ' ell :IN pewu'yell okresuch Zj<lWI3 co to
II (\ sty l) s t w a, 0." ". fl.1lacjl W ulroc\ku motna zaobsef\vowac uOGeniono niedawno, jest obunuerame komore nerwowy '" '
Je.S'Z.C2C prz.ec! rozpOC7.c(C1em I:eu (, . t U ssa1cOVY proces ten nie
. C'TU1\ nOOZ1a~ 1\(\ se.p,lllcn y. prZ'jbiera ogromne rOLrnial)'.
mctameryzacJ~, J"J t'
 o d Cs do L2 is to l a S I. a r:l p (I :; led II i:l j est w y j '1.t k 0 W 0
\\,;11:;1\\,,; JWlIIOrclcdochodzi do pOdzialu sciallY cewy naobszary
do b r z e r.o z win i Qtaw y P \I !( I a :; j,~ w y [a i II i e w kierunku
.IIII.JO\\,;IIJ(; /. blot)' Sl.ffil'ej sllbstalltia grisea i istoty bialcjsllbstantia' alba..
istolY bialej jalco rog lUH:if.:my WPW: Il.'lcm"~. Z I) I a s z Iei s k r z y d 10 VI e j
II I (. I ('I II' Il (I III i e r u y r a z pIe m kom6rek wok61 kanalu ncrwoweg6
. llatomiastfonnuje siy rog ty!uny wntll jiOJ{nilH is(o[y s:-:mcj nb:cllia krgowcgo.
11I1\\I1<lilj(; wylworzcllic si~ obllstronuie podlumej bruzdy, lzw. bru:rdy ,~.... ::

I': 1:.Hlnn'I~'.i.n,,JeffS !il1l;tnfTs. Bruzda ta oddziela po kai:dej stronie cZys6 grzbietow'l

i:il (lly :iJ'.'Hcj oeI cZQsci brzllsznej, czyli tzw. blas:t:k~ s!{nydlowl! lamitra alaris od
lJ/a;n:l,i pUI.l5rtawuej {amirra basafis,

WO~~:~~;'~O\\ia _._' boczna

olw6r
_ mi,dzrkomorowy

~d~~~I~~o~

l
rog
lylny korzcl,I.J'lny ] flC';"
OI.I1'

~ [(omora IV lton:e(l p17.cdtli rd7.cllIOV'f

1)'!om6:z:gowia . islota islota S7.(\nl
~ ~ Slill1\ posredn.ia
I II III

r6g przr.dnl /

Rye. 5. Etapy lcsztallowani<i sj~. iieiany cewy nerwowej na poziomie rdzeni;t kr<rgowego.
Ostntccm<e ksztllltowalI1lie silt rd;r;cnia kn;govvcgo .
1- Szerokie 3wiailo i denIca kiana cewy. II - rogrubianie sir;:sciany ecwy; zaZ1laczono obswry
i nervvo'l'l' .d~eniowych o szczcg6tnie Jiasilonym rozplemie kom6rek. Ill- Powslanie ezlercch blaszek1~oIll6rkowyeh.
IV - Przekr6j dojrzalego rdzcnla kr~gowego.
ChaG granicc p01l1i~c\ZyIlcllromerami nie 5'1 widocz:ne ani na zewllylrznej
po wi crzclllJi rdzcuia ani w jego budowieweWll((trznej; to jedllak wyc1J.odzqce z Wi I( k s z 0 56 k 0 In 6 r e k w 0 bu' b I a s z k a c It islot}' szarej
rdzr:.uia ncrvvy nIzeBliowc ltel1-i spinales granice' te .wskazujq. Z kazdym przekszta1casi(( w kom6rlci, kt6rych Ier 6 t k i e a Ie SOil y. kOllCZq, siQ na,
pie"[wolnym neuromerem zwiq=na jest jedna para nerw6w rdzehiowych: Talc . innych,' pobliskich kom6rkach rdzenia' kr~gowego. S'l. to tzw. P.l:omou'ld
wi\c, l~euromcrem jest odcinek i:dzenia krygowego, i wC'fYl\l~trrz.:Iil.eIfeHriJ!:y(i . intel'lli. Og6Jnie SlanOw1q one Zl1<lkorn.it'l wiykszos6
!(')[cgo po kazdej strouie .symetrycznie wycbodzi kom6relc rdzenia kr~gowego. J ednak Jiiekt6re kom6rki W obu blas:dcach
.i cd C 11 II C r w r d zen jaw y. U czl()v,rjeka wyr6miamy kolejno id'tc od zachowuj<t siy odmiermie.
1'/11 '{ l: IItlnromeroVl' Lyjinydl seglllenta cen'icalia (oznaczailych symbolami Cz~s{; kom.6rek blaszlci slcrzyd1:owej przeksztnlc8. siQ IV
...C!J), 12 uul'omerow
( 'I, C.>. picrsiowych' segmelltfl tlwracica (Thl - Th12), kom6rki nemrowe ad 1:u g i c h . a k son a c h. Kom6rlci te nazyv'/<.lllC51
:; ~1.I~lmJ!!lCr.ow I~diwiowych segmenta lumbalia (1:';1- LS), s neuromcr6w kom6r!wmi GEJ:mrow)'mi neIlP'Ocyti fl,wicur(jl'e,~. lch dlugie a k son y
h ,,:yLIHyydl seglllellta mcraria (S 1 - 85) i jcden ncuromer guzicZllY segmentllfll . W Yc 110 d Z 3, po ziti s tot \l S z a r '1 i ulclaJaj'tc si~ zewIlytrznie od niej
cocqli""I11 (CO). . tworzq zawi,tzek istoty bia1ej. J e d Jl e z nich podqiajq w rdzeniu Vi g6r\l lab w
Kom6rlci nerwowe rdzenia krygowego zachoWlU't d61 i JI:OllCZ'l. 5i~ w innych ob3zara~h istoly szarej nlzcnia, tworza,G tzw. 1fI'(:1:Z;~,~
pierwolne polozenie wolc6t swiatla kanalu, a ua ich obrzez.u gromadzi siQ istota (d rogi) wia5m~ fasciculi pro[wii rciz~nia kr~gowego. 1 n 11e zas bieguq Jeu g6rze
biala. W lral(cie rozwoju oslatecznie z b 1as z Iej pod s taw n e j powstaje a2 do forniuj'lcego siy m6zgowia, wyrwarzaj<\.c w tcn spos6b c z ~ S <'; ~h'(jr;
nlg pn:cdni comu aflterius istaty szarej rdzenia kry[;owego oraz istota szara Jf~IiOlii\i(Jwo~m.frL~<lnrych Imelgs spimu:erebmles. Kom6rki SZlllll'owe wYSf:yPl~j'lw
Fu:irednia. liuTJs((mria gdsea' infermedia. Na wysako~ci segment6w rclzeniowych rogu tylnym na calej dlugosci rclzenja lcr~gowego. ZajmO'N:lllY prz.r;::znie obsznr
1';loly szarcj rdzenia mozemy nuzwuc osnH~hfieuliQ cnnciowyuon (j;tdn:m K 0 r zen i 0 w e k 0 m 6 r k i aut 0 nom; c z n c r 0 z Ie1a d aj;t s i f;l
,'. 'I:iowym) rozeuia Iw;:gowego4. DIu czysci llusZCgOciala unclwionych przcz zdceyclowanie nier6v!l10 i spotlcac je rnozna. w rdzeniu krQgowym t y 1Ie 0 W-'
\1'1 I V\, rdzcniowe jest to osrodek czuciowy najnitszego fZr;:du5. d w 6 c 11 0 b s z a r a c h. J e dell z ,nich rozCiqga si12 W istocie 'szaTej
C: Z Q S (; Ie 0 m 0 r e lc w b 1a s z c e pod s taw 11e j rowniez posrcdniej bocznej na poziomach od 6smego segmentu: szyjnego do drugiego
1'1 ,!'sr!3!cu sir;: w kom6rki 0 dIu g i c h . a k son a C h, ale wypuslki te segmentlllt(diwiowego (Cg - L2) i tw 0 r z y r 6 g b c z n y. Stanowi on a
.\,I'!J<)J!Dl poza !"Chen krygowy i pod'liaj<t w lcienmlm efektor6w, ktore br;:det oSl"ode!c wspOlczullillY (jqdro wsp6lczullle) rmenia kr~gowego. Dr u g im
"'''II",j;ll;, Komorki rclzenia, kt6rych wypustlci wychodz'l. na obw6d to tzw.
ob s z are ill wystpowan.ia korz:enimvych korn6rek - aulollomicznych jest
I '111,11" 1I'''\n~[ilW1ZiCaniawe wmrocyti 'radicufares. Sq one dwojakiego rodzaju. Z istota szara posredliia ,boczna, drugiegci, trzeciego i
1'1 ".111, 'IV obrybie powstajCjcego rogn przedniego, polo:tone S'l. !wmorld c:Z:,w a r Ie g 0 rt ell r 0 111e r u Ierzy Z 0 w ego (S2 - 54) Jest to osro~neR,
, "" u za nimi, W istocie szarej posredniej, uldadaj~ sit( kOIJl1orki uldmlu 'pnywsp6kwlny (jqdro przywsp6lczulne) -rdzcnia -' kn;:gowego. 'Powyt.sze
IIII'lwnnmego. Wychodzqce z rdzenia alcsony kom6rek korzeniowyc11' osrodki tdzeniowe (ruchowy, wsp6!czulny i' przywsp6lczulny) stanowiq
1\1. Iii "'1)/,,11 i autonomiczuych tworza, !wnelilne bl'Vls'we (pnednie) mdices 'najnizsze pi<;Jtro w hierarc)lii:.o,Srodk6w nerwowych
, "" /(!",'.' (of<'tef'iuf'i!s) ncrw6w rdzeniowych.
zwiqzanycll zodpowiedniIni :fi.mkcjami(mchoVv)'lllliwegetatywnymi} ,
Przedstawiony powytcj obraz fonnowania siQ rdzellia krygowcgo i nerw6w
rdzeniowych naJe:ty dalej tlZlIpelnitnaSI<ipnj'l.co. W obrQb istcity blalej rdzenia
w II i k a j 't 0 d 'g 0 r y, a k son y, 'n i e Ie t 6 rye il Ie0 m 6 r e Ie
rozwijajqcego siQ m6zgowia. Wypustlci te koi1CZ~sif,? na
kom6rleach istoty szarej rdienia kr"gowego. Iell pr;:czki tworz<\. dn'(}~i mozgo'Wil1'-
nhcniovvc (raCtus w-e/n'ospirwles i wchodzq w, sldad istoty biaiej r(!zenia
krygowego. Ponadto z obwodu wnikaj'l do rdzenia' a k son y z W 0 j 0 W Y c h ,
k 0 1116r e k c z u c i 0 w y c h, !d6re to Ieom6rki wczesniej wywQc1i-o\ovaly 'z
grzebieni llcrwowych iutworzyly :r:wo]e cZ~Qd\)~'Ve. Wnilcajqce do rdzcnia aksony
'll IJ ~ kom6rck cZllciowych wytwarzaj<\. IHH"Zli:lllie,glfZbidowe (tylm~) rmlice;s tlumnfes
U){)stel'iores) l1i<ernow rd:L(\,;1IJliaVY)'ch. Po wcjsciu do rdzenia aksony Ie albo
(1) konez<\. si~ na kom6rkach istoty szarej rdzenia
t~'!t~osrodck f\Jchowy
krC(gowego albotei (J.)nieprzerwanie podq7:aj'l leu g6rze
s2 - 84 [ ~lli] osrodck wsp6lczu\ny
do In 6 z go w i a, dolqczajqc si~ do pull Ihog nlenio'W'J-m6:E~i}"Wy'Cb i biQI,\G
osrodek prZY\>isp6lczulny
udziu\ w tworzeniu istoty bialej rdzenia lcrt(gowego. Den dry t y
zw 0j 0 w y ch Ie 0 1116 r e k c z \1 C i 0 W Y e 11 Ie i e r II jil siy Ieu
o b wo do wi, gdzie br;:d<\.unerwiac R"~c<eptory. Po vvyjsciu ze zV/oju
!( I'C:_ G, Obsznry wyst<epowaniu kom6rek Icorzeniowych w rdzeniu kr<egowym. W 1ewcj polowic rdzeniowego II a pot YIeaj 't 011 e a Ie s 0 11Y Ie 0 ill 6 r e Ie
",I<)ly sZRrej rclt:cllia z~znaczollo osrodek ruchowy, w prawcj - osrodkl autonomiczne. k 0 r zen i 0 W Y c 11, wybiegaj'l.ce' do e1"<tMoln)-w w korzCIJill przeunim nerWH
i:,',!llbienia osrodlm nlchovlcgo zv"~ll.z[lne s" z unerwiCl1iem kOllczyny g6mej i dolnej.
rdzeniowego. Obic te wi<\.zki wl6Ieien IC\ocz;tc sir;: tworz't
Ie 0 1116 r kif U C how e motna :maleic w r 0 g u p r zed n i 111 n a picn iH,nriU rd;EeRln(l1~lego trUI!CUS n;ervi sflhw_li~. .'
c ale j d.l u g 0 s c i r d zen i a Ier ~ go w ego. Obszar, lla kt6rym W po~yts~m opisie wi~lokrotllie spoSV1GJ.lismy si~ z w\6[~3nllnerw~W!l11~
wystr,;r,~iq, tworzy m'inHlek fUldlOWY U~dro ruchowe) rdiellia kr~gowego, tworzqcyml 1 S tot ~ b I a \ <\. rdzeUla ~cr~goW~go. I odsur~owuJClv. I
~:i(~g,ajqcyod pierwszego neuromem szyjnego do neuromeru guzic:z.nego POrL-1dkuj'lG te wiadomosci m 0 z n a s t w 1 ~ r d Z.1 6, ze . n~ lstot~ bm\<\.
(C 1 - CO). Jest on szczegoll1ie dobrze rozwi.ni<;>;ty na poziomach zwiqzauych z rdzcnia krygowego skladaj<\., si~: (1) wstypUJ,,,ce I zst<epuj<\.ce a 1cSOllY
11l1<,xwicniem bogatej i prccyzyjnie pracuj"cej mie;:sni6wki kOIlczyn. k 0 III 6 r c Ie s z n u row Y G h, -tworU\.cc drogi wlasne rdzen.ia i cz~s6 dr6g
rdzeniowo-m6zgoyrych, (7.) wstt(plljqce a Ie son y' niekt6rych k 0 ill 6 r e Ie
1 W istocle mozna tu wyr6znic rozcia,gaja,cych 5i\' r6wnolegle do siebie kilka osrodk6w,
zw 0j 0 wy ch c z u c i 0 w y c h,' tworz~ce, pozostalc drol;l .rdzeniov:o-
r6zniqcych si J\1orfologicZIlie i c:z.ynnosciowo, ale zawierajqcych kom6rlci sznurowe i rn6zgowc oraz (3) z s t Qp uj 't c e a k S 0 ri Y k am 6 r e k m 0 ~ g 0 vn a:
zwiqzanych Z odbiorem bodi,c6w_ twofz'l.ce dro!:,r1 m6zgowo-rdzeniovle. M 0 Z n ate i; 1n a c z e J
I Nie cIa kazdego rodzaju cZllcia (patn: str, -16).
11
16
 [
\
sil( VI' sciallie brzlls:.::ncj (dolllcj) !r..oriJory IV, a blaszki
IIPIIIIwl!)wa6 lewt6!ma pow i e d z i e c, .te na istoly bial'l rdzenia I
i:l \W1wego sIdadcU'l si~: (1.) drug! Wl3SxnC rdzenia krl(lgowego, (2) dJ:ogi
L
skrzydlow0 znajd'l siQ po bcikach blaszek poclstawnych i
It,lIi'(:ldln1Iwo-,nn<ii:r.go1'l'e i (3) clrrog! m6;;rgowo-rdzelUliowlC.
i
I ad tylu hy;;zyCsi~ b~dqjedYllic C! C 11 Ie <I b I () uk <h kt6ra uLvrorzy liH)I,S.!rY\"/l,rg
I, uwagi na ulcladanie siy istoty bialej rdzenia l(f~gowego \",ok6! 'i (s,ln)p) !WlnQ!':;' c;n'Ym'iI~j tegmell I'CniricHfj'!jMiwti. Ponadlo Ie 0 1110 r a I V
c\i,\raklclj'st}'cmie uksztaltowanej istoty szarej, m a z e ill y i s tat y b i a I 'l
I
I li,i'y s k a sz:czeg6lny; r 6 w no leg lob C Z Xl Y k s zt a} t.

[J 0, d z i e Ii (; n a m\lJlry !ultfeu!i. VI kaidej poJowie przekroju poprzecmego Gdy zgi~ciemostow'e zacznie si'i; prostowac, bydzie
retzcnia kr~gowcgo wyr6zniamy trzy sznury: (1) 5;Enmr 'przedni (bizus;;:ny) \ siy zWCl.lnia611)iejsccpomi~dzy odchylojqcymi sir,:ramionami zgiyda. Miejsce to
jimicrdns Grfi(eT'O, (l'e:rtW(lli.~)~ zawarty pomi~dzy 71cmliU1!1ipobrodlw'I'li pneolJ::ni~ vv}'korzystaj't nielct6re kom6rki blaszlci skrzydrowej
jfEIJm mcdimw tlnCer1af' rcb.:enia kr~gowega i rogiem przednim' istaly szarej, I t y tom 6 z g 0 Vi i a w t 6 r n e g 6,
III 6 z d z e k.
r0 Zr0 snq S i, ~ J11 Q C n 0 i
(2) 5TclHlr a~i'RfIJ)' (gr~frJ~eKowy)funiculus pastaior (lliJ1'Slllis), zawarty pomi(clzy
Fn7;~gnHn?l fJ1j,n:nJJRwwf./ {':l'lfl~sep(1/1I! mediarwm posterills irogiem tylnym isloty
I
I
w Ytwo r Z q Wi~ksZ6sc tych lcomCJ["(k vl}'w'f;clruje m\
powierzehllir:: ,i takpDwstanie !!!f}~'81 motdzl<.11 cm1("x cerd:dlt.. jVI6.tdtck zasloni
i strop !colliory czwarlej. Ostatecznie, Z rdzeniom6zgowia powstanie n~;,;::f,\
S7A1.rcjrdzellia krygowego oraz (3) Zi.mr beany ftmiculus late:mlis" lezqcy I

pOIl1!~dzyrogicm przednim i tylnym. Sznury tyillc obu stron nie Iqczq si~ ze I pn~dnm';'!lYlY (<O'r,~n;;;[k";\) medulla (l{1{fJF1gatn (bU/(IIIt;), a z tylomozgowia '\vt6rnego -
m o5t PO/iS i m6clIze/.s. cerebellrw/. Cz.e,:sci le wsp6Jllie 0 b c j 1110 VI a ~~ b y c1 '1.
sob'!.. SZlUryprzednie obu strOll poh\.czone s'l przez spoitd!o bi~ne cammh:S!!ra
{[{em. W smur boczlly w odcinlcu piersiowym rdzCnia kr~gowego (C8 .. L2) l' k 0 m 0 r ~ c z war t <t: relzen przedluzowny i most eel pT7./xll1, <l m6:tdtdc - ael
w[Jukla si~ rog boczuy. I tylu.
W obr!'2bie S r 6 d m 6 z g 0 w i a z blaszki skrzycllov/cj powstanie
I pons.ry'Vy<; sn'idmol':gowia (ectum mese:lfi:ejJ/wdi, a z blaszki pods1awnej l\;\2\fl[n)'wl,m
SfllUIlHJ;S/;l}WR" fegillenf/wl mesellcepltali6, Zawarta pomic;;clz.y' nim! imnu
sr6cl1U6;q~owiaulegnie przev,~zeniu i povv'stanie wo(~od<1g n!ln15z:gl.!, zw~ny lei
wodociq:glcm 3ylwius:m.
!m6Zdt.ck

"'" ) !;

....
"....
."U...
,,,
../

Ryc. 7. Prz.ekszta1cerua kiRny tylomozgowia. I - Pqemieszctanie si~ bruzdy graniczneJ 1

blaszki shzydlowej (ozno.czonej kropkl\) cewy nerwow.ej w obr~ie zgl,<cia mostowego. Ryc_ 8,Schodzqcaz przodom6zgowia do nizs:z:ychp!.,<terw!flzl:n wl6kicn wylwarz.a odoog"
l[ - Prz.ekroj podluzny przez tylom6zgowie W okresie "zanikania zgi~cia mostowego .i m6zgu, Pl(cz!;ipodlulne mostu oraz pimmid,<rdzerua przedluzonego. Wi,p:lca ta slnj-:: siy COlnz
powstawania m6zdzku. " ciel1Sl:a,poniewaz oddaje w16knn do mijanych przez siebie osradk6w,

Ostateczna morfologia t y 10m 6 Z g 0 w i a z d e t e f m i now a n a jest Tymczascm cJ 0 p r Z 0 el LJ 0 d n a k T Y VI' lc i p r z (; w ~ d r \l j e cl \I t a

VI' dULym stopniu p r z c z z g i ~c i e m 0 s tow e. W zgi~ciu tym, a ilose akson6w schodz'tcych z przodom6:tgowia do
nczeg61nic blisko jego wierzcholica, blaszki skrzydlowe obu faInion zgi~cia Sq 11 !z s z y c h 0 S rod!c 6 w. Utworz'Z. one obuslrollnic D'1,~~H)G't Jm(I:<;(i:,H ems
do siebie zwr6cone i silnie przywarte. Gdy' zaCZ1l<tgrubiec, to b~dq sil(l
wzajelllnie spycha6 !lEIboki. Z tcgo powodu b r u z d y g ran i c z n e Z 11aj d '!.
 "'11'/11.(7 OChl0gQ n16z:guwraz Z odpowiadajtc'l p010W'l. nakrywlci naZWIemy IIp. pyczlci, wslligi, SZIlUry, !conary). Jednalc 11a c Z It :; c i pr z c Ier 0 j \l
r'~ ~IIII,,'lmcnun mo~g!! pcdrJUcu!us. cerebri. Wi6kna odnogi m6zgu, W Qd r u j q C rozproszenie i wymieszani.e istqty bialej i szarej
,1;rlcJ w dol przeszYJ,t wybrzuszenie zgil(cia mostowcgo h ~ d z i eta k d u z e, t e 0 b s z a r y t e p r z y j m q z ab a r w i e n i e
[,fLu (,,;w. i''tcdci (,n/n~nm::l) DHHi!MtolC nBTIOm,~ fm;cjwfi (fibrae) longitlddinll1es ponlis .. po Sred n ie ime dad.zctsi~ zaliczy6 ani do istoty bialej ani do Gzarej. Dopiero
1111)n cz:vs{; tychwt6kicn (1) zakoticzy si", w moscie. Cz~s6 po spccjalnym przygotowaniu preparatu lub pod milcroslmpem moma tubQcGie
1,,Jlli\k (2) pow~druje dalej i przylgnie do powierzchni zobaczyc clrobne ski.rpiska 1com6re1cJe:btce, w ocz.lc3ch sieci utworzonej przez
III ::',ll:,znej rdzenia przedlutonego, tworzqc pnrl!milfi~ pyramis. cienkie, p((czlci'vA6kien. Ta1cie utkanie' .zostalo nazwane it1Jt~ uilath.owatlt
':.IIIIr!,;\C jCGzcze nizej wl6lma te napotkajq, zgiQcie szyjne 1 mustantia reticul~ris, a- obszary tylom6zgowia j sr6dm6zgowia,w kt6rych ono
I,' I .1 ;\ JI it w n i e, wnikajqc w ten spos6b w glqb istoty bialej rdzenia na
I" ,II \11')' rclzcnia przedluzoncgo i krygowego.
:"'1
--j
, wyslt,;puje, odpowiednio,ttworemlli21tlm-watymjormoao
-.
retic!ilari."i.
",
\[,
W ()iJr~bie SCiaJlYzar6wno tylom6zgowia, .iak i sr6dm6zgowia, nastqpi<t I-
,I" ",,' /,I1I\;1nyzvyiqzanc z kjJkoma procesami. Oczywiscie, tak jfik w rdzeniu -~ ,- -
L
I I', I'IIWY!II, oel pewnego momentu bydzie tll przybywac kom6tek.. I talc jakw NcrW Ji(dra Ji(dra Ji(dra
,

Po",iom
"I "'Iii,, kom6rki te mog'\. przelcsztalcic siy albo w typowe kom6rki wewuytrzne, czaszJ(O\~y lUchowc_ przywsp6lc7.l1Jnc crociowe
,II", 1'1 korzclliowe, albo wresz:cie w sznurowe. Pewne jednak skupiska istoty JIl + +
-:-,
sr,jdm6zpo\vic
IV + snidm6zPOWle
I,"i ll~d:t z:awierac lcom6rki 0 clmrakterze trudniejszym do sklasyfiIeowC\nia. '.5r6dm6zgowic
1;\''',': picrwotnie kom6rkami wewn~trznymi stan'\. sif,: niejako z konieczilOsci V
-
+ 311t most
rdzcrl prLcdlu7.ony "
I "11I,'lIk:llni 0 alcsonach wychodzqcych' poza istot~ SZaT<\.. Wspomniana rd~nkr~
!IJlli':Ci.lIOSC wYllilmie posrednio z duzego ruchl!, panlljqCego 'vv tym obszarze VI + - most' -~
Vll +- + + Hl0::il
"Ii'l. 'I, "lIicch"{ci" wl6kien nerwowych do starannego obchodzenia istoty szarej. -
most
vm 6 I rd7.1:,6llr7,cdl1l7.ony
IX f),"".Y"; \''' + '0Q' .~\'~ -\." '.:.' .
X +-
+ rd:i:cn przcclluiony
Xl 'I
C7.. cl.as7J<:owa
__ .2f]~ ~ = = rd~A~~11i:9,n'G
Xl \ rc1wl kr~~owy -
cl ..rd:;;clliovia +

:Ryc. lO. Zestawicoie jl\der nerwow czaszkowych. (Wyr6i.niamy trey jqdra cZllciowc IJ"I IV'I
tr6jdzielnegi:l: jedno - w ca\osci zawarte w moscie, drugic - przechodz,\ce Z In":'\" ,I"
_sr6dm6zgowia, trzecie - cil\,gn<\ce siC(od mostu poprzez rdZ.en przedlu:tony ai. do c;r."f,ci [;I.'/ill"i
: rdzema krC(gowego. Z. nen>!em przedsionkowo-sJimakowym zWii\.zane S'l. czterYhd':l
'przedsionkowe i dwa j'l.dra slimakowe; wszystkie lezl\. na - pograniczu mostu i leI/l'"i,
Rye. 9. lslota siatkowatu. pnia m6zgu. : przedluionego:) --

Mn6stwo wdrujQcych w g6re;: i w d6l akson6w, Zc sr6dm6zgowia i tylom6zgowia wychodz'l w S zy s t k ie p raw d 'J. i W I:
s k tI P ion y c h w w i ~ Ie s z e i m 11i e j s z e p ~ c z k i, a c z a s e In W nerwy C:l'.~!1l.h.owe nervi' cl"llniales. Stanowi<t one r0 zW 0j 0 WY I
Z 11pel Hy In r 0 Z pro s zen iu, p r z e p y c Ii a c s i y b ~ eI z i e p r z e z C Z Y 11 nos c i 0 W Y oill[1,owkdJ!lik nCn"rQW r<h:eu!owydl. Jednalc sldud nCI WI'J\',!
i s tot", s z a r <\., r 0 z b ij a j q c j 'I. I1 a In n ie j s z e s Ie up is k a. W tej czaszkowych moze bye odmiewlY niz nerwQw rdzeniowych. N crw V
sytuaeji korn6rki, !ct6re piervyotnie leza}y blis1co siebie, mog'!. zostac od siebie r d zen i 0 w e m aj 'l c h a r ak t e r m i e s z any. \V sklad cz~sci l1crwt'm
odcblooe. Cz~s6 ocalalych skupislc 1com6rlcowych bQdzie na tyle duza, :l.e na czasz.kowych \;1chorlz'l tylko w16k:na czuciowe lub tylko wl6J.a13 111cbowc,
przekrojach be;:dzie widoczna golym okiem Vi postaci wyrainych j:J.rller jioty jedynie niekt6re nerwy czaszlcowe majq mieszany
sL':1.brcj. Podobnie istota biab w pewnych obszarach bdzie na tyle skl!piona, aby c h a r a Iet e r. Istota RZafa zwi9.Z<U1U z nerwami czasz.kowymi ni~ zachowuje si
powstaly widoczne P't~;shn isl.a~y bi!l~ej (0 r6znych nazwach wlasnych, w postaci litych slup6w, ale zostaje porozdzieiana na nial~ skupiska, ZW8.ne
j:tdrllmi ne'i"I!J.w c:Ell.szkowych wield I/enorum crrwialimll. Wy[6znitlmyj'1'1n.~
 P~tcr,;~i!WWie !ICl1'6W CUHi;l;fwVI'Ydl nuclei Of1gu/S, a wsrod nich j1!.dr~ Oba wzg6rza pozosl~UJ'l IWOI,lIl1i O::OIJlIYllliH, a 7.<lwarly jloJni~dzy llIID! 5trup
"~lIdww~ .11I6clei ftO'todi i j1f.d.a :mtORlomicxlI]~ (pr:r;ywsp6kz;ulnc) Nuclei
Iwmory 11K pozosl:mic IJ a r d I. () c i C 11k i. R 0 z Vi 6 j toj sciallY Icanalu
'/lI/{/I1()fI!~C1 (plJmsympathici) nemow cz,asz!wwyda. J 'l. d r a r u c how e Iletwowego b',:c.!zir;;bowicllI II a III 0 wall y p r z c z . lJ3pclzajqce ad przoclll i
1;1\'\"Cli~H korzeni?we Icom6rki ruchowe i stanowi<t ad pow i e d II i Ie rogl.i "od gory k res oIn 6 z g a w j c. .J cd yn i ewe z V s c i t y In c j,' na
U::Ir.~a!we1!,1) rdzellla.l(TI~gowego. Jqdra przywsp61czulne .odpowiadaj<t granicy ze sr6dm6zgowiem, SCi3113 grzbiclowa kanalu nerwowego r 0 Z w i IJ j e
()!iJOdlw:1l autononucznyni is~ory sZlIrej
fi1osr(!!;~llEbiej rdzenia krygowego. Z s i ~ l roc h ~ 1 e pie j, lworZqG lzw. 1.R<Hhng1Pn,:'l:: <!pirfw!auH.H Z 5;';Y5;r,ynnl.r.1;I,
1I\;n~;HI:! \~zaszkowYI11i Z"wiqzane s'l lei j~dJr21 knllii.cm~e (rxudo'I'Jle) fwclei corpUS' pii,ea!e. Powstajqce z blaszki skrzydlowej wzg6rze i nadvyzg6rzc
(C"fIf:flrl(l.aff/S (fWC!ei :fer1S0riij. J l.l d r ac
z u c i 0 W e ncrw6w czasz.kowych, nazywamy l'l"zni<,; wzg6rz<llm6:q~owi~m f!wlllfiOw.Cf!pha{oft.
zawJcnlJitce kornodet sZllurowe, s'l 0 d pow i e d nile i e m TO!);!!tyll.1egQ. Inaczej nit. w lylom6zgowiu i sr6dm6zgowill, i S 1 0 c i e s Z are j w
mi~dzym6zgowiu udaje Sly zachowa{; skupiony
c h a r a Ii: t e r. Na poziomie mirrdzym6zgowia przebiega wprm.vcJzie olbrzymia
ilosc wl6Iden nrorwowych, ale uldadaj<t si~ one na zeWTI<lirzad istaly Sz'8.rEj.
Zar6wno "ng6rze, jak i podwzg6rze zostaj'l. przeszyte jeclynie nieliczl1yllli I
slosunkowo \v'l.skimi pasmaml istoty biZJkj. Natomiast do Z c vy n c;: t r Z Jl e j

pow j e r z c h n I VI; Z g 6 r zap [ z y 1e g a In a s y Vi'll <;; sku pis k 0

is lot Y b i ale j, z wan e tor e b Jc 'l. we w n y t r Z 11q. POlliewa7~ jed!HJ.k
z dawicn dawllil bylo 0110 uwa.ianc za G z y S {:, k res 0 m 6 z g 0 Wid,
zwycz<uowo ji1.t jEst talc traktovlane i torebki WewlJ~lrZlle.i uo mi~dzymr:17.gowia
zalicza6 nie valet)'. P a VI i e r z c h n i a . z e WIt Y t r Z 11 a pod w ,~g ':l r z a
wcjf.cic do .
wodocirtgu m07.gu
opasana jest za to wl6knami biegn'tcymi oct siron,;,
ne [W 6W Vi;:r ok 0 w yc h do w z g 6 rza. \Vl6lma Ie (warz'\. przyldejollc
do powierzc}J!lj dolnej podwzg6rz.a s'.urz;yi\lWm!lie W:lTil!,{:'.}we cfti(!U1W OpfiCflti: i
p:1sm:ll' WP:!'G!WW'iO [mc(/ls upfici. Nten'v w~ro'.wTI'Y m,FWI,r 0f.'leus Ori:lZ 'CU!;,';,;"
neJl'VYm'\l~ si~tb}1'Yld pars leerVII.ra rdir!ae tozwojowo r6wJlir:;t 112k":'l do
mir;d.z:ym6zgowia.

.
.0
. .
_ .. ' .

III (.QV
v(9)
"h

Rye. 11. Midz;ym6zgowie. T-Prze!rr6j Gzolowy oglqdaIlyodtylu. Widac scian~ przedni'l'

kOI11~,!' trzeciej .. U - Przelcr6j
czolowy ogl'ldally od przodu. Widnc scianr,; lylni\ komory RyG. 12. Zmienbhcy siy kierunek naj\yj<;:kszego rozprzestrzenianiu siy kre:30m6zgowia. J..ini'l.
{rz~clej. lll- Wldok z boku. Nawszystkich sehem~.taeh pokazano stosunek torebk( ci<\gl<t przedslawiono zarys p6!kuli m6zgu. Zurys przedstawiony lini'l kropkowan'1 symboliwje
WCWlltrzJ1<;ji pasrnu wzrokoweeo do llli~dzym6zgowiu. wzg6rze, 1:t6rc zor.taje ci!oczone przez rozwijaj'lC<l si~ p61klll~.

W. III i ~d z y ~l 6 zg 0 w iu p 0 n iz e j b ruzdy g ran i C Z Jl e j

[Jowslallle ~u,dw:gol:.7.e hyputhalamus. WHIZ Z pn;ysadlll!: nerwowl!
{/(?tJ ro!ryl' ophys{s, a nu d b r u Z d <t grall1czn<t rozrosnie si~ wz:gorze tha[f/;fHis. Czasami oba wzg6rza pola,czone S<\ zros!em mi-edzywzg6rzowym (adhae.>io inleJ'lhafulIlicu).
Slruktum ta jest, zgodnie ze swojq na.":;w:j,jedynie miejsccl1l zmslli~r::ia si'( obu wz.g6rz. i lIie lI!a
rue wsp61nego z kOJl\unikowalliem siy obu Gtron.
 W obn;:bie Ie res 0 m 6 z g 0 w i a zachodz'l w trakcie rozwoJu s t 0 S 11n Ie 0 WOW 0 I n ie j nit otacz~qce j;\ obszary. Prowadzi. to do
()so!Jniczego najwJi;(ksze zmiallY. Z p~cherzyka tego powstaje tez najW1ltCej zap a d n i li cia . s i~. owej c~sci centralnej, tzw. wyspy il'isula9, w' glqb
!I~alllci llerwowej. Blaszka kresom6zgowia zamykajq,ca bmzdy bocmej sillcus la/era Tis. 0 t ac i aj q C e i z a k r y w aj Ilc e' wy s p ~
<lt w 6 rite r wow y p r zed n i, czyli bla13;dull krancowa lamilla terminalis . cZysci sC\.siaduj"cych plat6w w}1warzaj<t tzw. vvieczka opercula. Proces ten nasi
I <l7.wija siQ w nieparzyste krefJomo.,;gowie srodlwwe telencephalo!! medium Il~y operkularyzacji wYspy.
("'("fEcepfw{ml impaF), kt6rego najwi~ksZit cz~sci'l staje si~ cialo modzeloVl'ate
""'1""-< caf[oswII. NatonUast ze sciany kadej komory bacznej pawstaje
wieczko czolowo-
<ldfJowictLlia pollflm!a m6:r:gu lu:misphetiwPI. cerebri, z kt6rej uwypukla sir,: ciemicniowc
ol:lnlllix:!';\ W~dh()Wa bullJus olfllct{}rius wraz Z lJItervirami' w~chowymi nervi
/ .

Ilf)\~l:I'(Hii.

wieczko c:wlowo- .
dcmieniowe

\~\,C. D. ~itruktllry Im:som6z[l,owia srodkowego VI slosunleu do mit;,dL)lm6zgowia i

sl"r,[lm6zgowia. Pn;ekr6j prz,yposrodkowy przez cz",st przednia" m~zgowi~. W .gl,<bi, w scianie Rye. 14. Operhl\aPjZacja wyspy.
boci\l~j kOl\1ory 11I, '];Iuocz:ne w7"r,or7..e (linia przer<Jwana) I otwor ffile;dzykomormvy Is' 0 t a s z a r a b 1as zk i pod s taw 1\ e j kresomozgowi:l \1

(~ittra\\e.tl). Vol i~k S z 0 Sc i z a c how u j e. p \

0 :i e n i~ p rz y 1( il ." a \,"
. ..... H' tzw ]""~i'21 ""\Il!;\\t\.i\lro\'V~ 'kRe3Qm{,'iI.:J,1~W\\;,1. 1.1'.
Kicrum;k IOzpr~~estrzenianiasi~ kresom6zgovvia wymaczaj~ nie znanc nam n e r wow y ill 1 rozwlJa SI<t " "t It" . '. " ,. ' ..
,,' .' 1 . .. . d te z.Wune Sc\'~~dflll1[m p~~15~~Vf\\~:'In!'l!1111'" I
cZYlmiki. Kresomo'Lgowie rozrasta si~ kolejno d~ p:zodu, 1m gorze, ~o ty~, kn wzgl~(1u na 5WOJe po ozem e 1 3,Ir~ /
bIN
J
ie li c z n e ty I,,\..0 ,omor,Cl z
. b \ as z ld
~o ds taw n e i a ./;\
.,
\11

t .. 'w ..1 p''>7odu talc. i-c kaida p6Umla wldzlana 1.boku opasUJe wLJg6rze
d OrOWll zno u0 u. - , .' . 6 '. .1 Clsa<!S. . kom6rki z b1aszld skrzydlowej laCSOIlI\",!',\lWI.1
na ksztait rnocno por-hy1onej d.o przodu litery C. 131<.1 tuk OPlSdUJbC : wnl~~z.,wle.e wszyst,lue '., h' n~cherz:yka i twOfZq, k~1l'tt Il1rnlv7 ,!.','\\1"1/,1,.. 1

'\l r komora boczna. :Po 0 me u \.1av.a SI~ w~druJC\. na pOWlerzc nt\l ~: .

elem"ut6w za:wartych w po ill I., np. . ..l d" komorl'm je.dnak do
, ., ..11'0""<'; onasUJ<lC od PlZOUU 1 0 gory y,. .. ' ce:rebri. . '. . 1 b. dz' omip.1~; '1 a 15 t'YgOl~lIil.:l\\ J.Yl.i;\
Im~somOI.gowle srOll \. \:v., "t:
l' . .' wnym momencie 0 .'
In tensyWlla hictiogeneza wry zac 0 \ P yULY. ~ .
J ." d okrestl' poporodowcl'o. \',\)\;\
\colll::.a litery C OViS3'(~nie mote, bo oplera Sly w pe em
'. n1odoVoiego, Z da\szym jel o:oJrz.e:'lam az .of'ald:o~laniu. PO\'I;(~r/.dl\ll.\
21 . JU SI\n emu po . '.
, r ' .towarzyszy stopniowe faldowanic si~ jcj
. 1'.
sr6dm6zgmrJi.e.. . m6zgu uleg~ VI tr ~Cleroz:vo, et ra k wad rat 0 we go,' 'L C'J.I~jJ,() 1'1\\'.\\
Rozrastamu Sl~ ~lo11~ t mO~l!'u b1l.ll[11L~'J m6:r.gu ~lllei cerelJri (tz.w. kory WYl10S1prawH~ C'!I Ie rem h' 6 'pozcistala c~sc leary l1kry\a \,",,\
. \' p' F1J" SI'" n 3J S tar s z e J. . .edna tueCIa"d Vf1. OC71laJest w..zakrt<tac ill zgu. /:)w
.
korovrych \. '\\ I
povnerzc lill. OJ8W.,,-'t. '< .' '. 'll 1 n~3\h, 1JIl6:E.~M lobi cerelm. ) h Lie z ban e u f on .... .
0 lll. [ill ;II
.'
. _ d ) 1 d:L1el&. po m Ij! na ~. 'J. . .
6
bruz,cly plen""SLOf'L~ ,owe l' ' d!(~llffiiJt\';ii1.;'O"lTY lobus. pa.netalu, w bruz.dachm zgowyc. ., . 6 T( ra m6zgowa bywa nnzyw"I1:1 \,l.
Wyr6:tniamy ]\j)!\mt '::;E~~m)ijY loous frollta ~~, '. . .. 3ij In 1 11 a r d W. J: 0 .
S7ZCOwana Jest n a . . . t zasadzk powinien hy,c stOSO\N,)IIV
I. . "t Iln~'W"Y lauCJ$ lerl,povaI!S. .
\1~u5;to.e1lID pllIWllfll: a~zko1w.lck ~cn:mn en VI . .
IThotyRi,cmy (011C1S occfIH!a!/.,'i 1 . 'H; . .. '. . w kierunku poprzecznym.
~. . ..! II. \. \JI()'l!'1\ r01.I<1Si<Ij<1 SIt;:. . 11k' uo okreslania ca\e.1 SClany p6\kl1h.
Jednoczesmc 110',1\ C ' " . I ~~ . . trz.eniania si~ w kieru cu
. . \ \ \' ' . ' Ill" 1ll1Yi.llwn,;\) rOl,prLes . ,
Poniewat vnaJOll1lle" () .\lH .,() ~' . .', \ nC;f\1ie U cz1:owieka c 1. ~ S C
, ." \. \\)t'll \( lei Ill" :,I~. ) . . . '

11l'cysrodkowYIl1, '11 Cd \.y II, \. i .\r.;1 11;\ II I) /.11) I

.. ' Ilie 'v'lzporza
. ,
rozrasta Sl~ -;;~owy /O[,IIS insularis ..
ccnlra1n8 [lll ',\1 I (."
 I Do j ,1d e r .P 0 d s t a.w n y c h kresomozgowia zaliczamy m.in. j'idm
'"'l','d'J,nn:nr;Jc mlcfe(ds c(Uula~U!r, j~clro s<lJ><r2:ewkow:de nll~/eus /entifor~is, pn;ednnm~

d,tl-l:I('"F1ffl i ddlJ~<O migilRlllno'Wutce ccrpus amygdaloideum. Jft d roo go n i a s t e j

j II dr 0 so C z e W!co wa t e twortitrazem cRd:lJID pr~Hwwane COfJIlIS striatum.

lorebka
z.ewn'tlrzna

torebka
oslalni3.
-j'ldro soe%Ocwkowale

Rye. IS. Cialo prljjkowane. Lini1\. kropkowllnlt =naewno komorI< boeZJI1\..W rogu
OZl1llezonopl1!.'lzezyzn~przekroju przedstawionego na ryc.16. C7.'tSCpodsoczewkowa
. torebld wewn'ttrmej
Pod kor'l, i pomi~dzy jqdrami podstawnymi przechodzq w r6inych
kicll1nhch wi'lzki wI6kien' nerwowych. Tworzona przez te w161ma is tot a
b j a.l a p 6 1k u 1i mote bye opisana w rozny spos6b .. Niektore terminy"
wlasciwc s~ tylko d!a pewnych uj~G tematu, lime powtarzajQ sit;: w raznych
opisach, chaG nie zaw8ze .znacU"t dokladnie to sarno .. W uj ~ c ius cis I e
topograficznym wyratnia si~ (1) w g6rnej cz~sci p61kuli rodek
p6~(}''l'a~il.Yc~ntmffl self/iovale, (2) w s rod k 0 we j. cz~sci promie~lilJto5c
dm!el bJilwaY:Gftowate-go radialia corporis callosi, a (3) w do! n e j ITZy lorebki:
(In) ~oA'ehll\~ weWiJl~tniu~ mp.mla iN(emu, . (b) tQro:;bk~ mWll<ttrz.ull. ~ap.mla
exfenza . oraz (c) t{}ne!JI{~ ost.mtll1.i:t capsula extrema. W takini uj~yiu' w Rye. 16. Przelrr6j e:wlowy przez p6l1cul m6zgu. U gory zaznaczoIJo m.in. lli":!;J6re okolice i
. . ~ .
wymienionych terminach nie zawierajQ sj~ infonnacje dotye7..<1eepriebiegti slruktury istoty biutej. U dolu przedslawiono sciany ezr<6cisrodkowej i rogu dolnego kOfllory
w16lcieu nerwmvych i ich znaczenia czynnosciowego. Dla przykladu, loreblca bOCZIiej.
weWIlylrma jest tu jedynie widoczn'l. na przekrojach 0 Ie 0 ! i e 'l. m6zgowia, S Ie t ad torebki wewn~lrznej u leg a z m i an 0 m nu jej przebicgu.
zlmdowaI1Q z istoty bi8.lej. W krar'icowo odmienllym uj~ciu Przy przejseiu w odJ1og~ m6zgu torebka wewn~trzna zawiera prawie vrjfqcznic
wyr67:nia sitr w istocie bialej p61kuli t r z y Ieate g 0 r i e w fa k i e 11 w/6lma .biegmtee ad kory do pnia m6zgu i rdzenia krvgowcgo. Wienicc
n c r W 0 VI' Y c h: wDMma n(i'!l'Wowe n:tltlllwe nmrojibme proiC!ctiolles, spoid~ow<e promienisty jest za to najbogatszq we wl6Jma cz')?sci'l torebki, jego sHad jest tet.
H~ctCY.ifilJf'lle crff[ll'i'!i:mwale:s i kojaTl:eniowe neM,ojifJme lXHoeiaiolle .. W katdej z tyeh Ilajbardziej urozmaicony. Opr6cz w16kien odkorowych biegnych do pnia
btcgorii wymienia sk nast~pnie okreSlone wiqzld w~61cien.W tym uj~ciu toreblc~ .m6zgu' i rdzerua kf~gowego, wicllicG promienisty zawiera wl:6!ma sGhodz'iGe z
wcwnr;;trZJlJ\ nalet]' 'widzie6' przestrzennie ja[co. wi q z k ~ w t6 lci en leory do jqder podkorowych oraz wJ61ma przebiegajq,cc w dw6ch kierutlki1ch
r z U tow Y c h, klore stW-4 lcomunjlcacji IeOlY m6zgowej z niz.szymi pil(lnulli porni'i?dzy 1cor'l:i wzgorzem. Po zapoznaniu sir( Z r6:tnymi opisami islaty bialej
uktudu nerwowego. Wi8,!-lcata, zawierajqc wI6lcna zwiqzane z r6t:.nymi czt;;sciami p611ruli trzebawyobrazicsobie, jak wiqzki (wach!arze) vd6kien
!cory, W sfiJosob ocz.ywisty U 1e g a w b! is k 0 S c i . Ie0 r y s i I n e III U na!ezaFych do rM.nych kategotii, ZWi<tZ31lC z pewIlym ob,;zarE;m kory,
r 0 z:pro s zen iu. T~ jej cz~S{; nazywamy wkncem promne~itym coroll(/. p'f zen i11:aj Cl. s i ~ \v z aj em n i ~ i wytwarz!Jj'l wsp61uie okrdlOIlt;;
mJihr:ta. U pod s t a VI y P 6 tie u 1i torebka wewn~trZIla p r z e c hod z i w o k 0 1ice istoty bialej p6lkuli m6zgu.
o d Il 0 g y 1U 6 z g 1l~
 Vi! poprzednim rozdziale zostala przedstawiane, jalde stntktury powstaj'l. z Uklad komorowy powstaje i prze!csztalcenia pierwotnego kanalu
, "I~()Jnyi::h :~6rn~ch p~cherzyk6,: m6zgowiowych. Je:teli teraz sytuacj~ nerwowego. Nies3,. to oczywiscie przestrzerue puste, .lecz. wypelnione p!yRlem
1 CZt;:SCI
do]rzalego m6zgowla uporz<tdkujemy W zalezllosci ad tego,
'I, "'lillY
....m6z:gowo-rdzuiowyrn "iqu(Jr ceref!f.ospirwJis. SJdad pljnu rami sic;:od skladu krwi
It! I''',(l pt(cherzyka wt6mego powstaly, to uzyskamy po J z i a I nie'tylko brak1crn elel;lellt6~rfotycznych i niskimst~:teiliem bialek, ale takie
",il'I'I'llctyczny m6zgowia, 'ktory jest przedstawiouy'na rycinie ..odmicllnyn1 stQz:cnietn elcmcrit6w drobnoQz'lsteczkoWych. To oznacza; :i:e plyn
'''I '11\I<I~,wy p~cherzyk6w pierwotnycb s'l. r6wnie:t cZQsto utywalle. w In6i.gowo-rdzcluowj l1lusi bycprodulcowany :alctyWnilf. Produkcja plynl.t jest tak
1", ,1<'11111 do dojrzalego m6zgowiajako wygodne skr6ty, .
wysoka, ze odpowiada co najmniej trzykf9tnej'wylruanie calejjego pilIi w Ciqr:,'ll
jednej doby. Miejscem powstawania plynu sq.' przede wszystkim. 3i~~oty
(11/,\ Hlomozgo,vie 'nac:z;yni6wlwTV<e p"exlis clwroidei kom6r, Tworzq. sit;: one z wysci61b, naczyfl' i

J_-1 . I
Tylom6zgowie
. opony IDii(kkiejVi miejscach, gdzie sciana !camlu nerwo,:""ego po~ostaje cj~iJ!cD ..
POlllcwaz tempo produlccji ]flynn rnazgowo-rdzeulOwego Jest raczeJ stale,
Sr6dm6>:goITie
konieczne jestte:t st?Je pozbywanie siy gO z kom6J;.TvIozliwosc talca PO\VSt3jf";
juz po zakol'lczeniu 'ncurnlatji, kiecly tost'rop lcomory

II II \. III 1- l'ODWzu(m.zE
I czwartejulega' przerwaniu' w trzech
Powstaja" 0 two r y k 0 m 0 ry cz war t e j: ohvor, pllsJrn{1nw~yy ilpe;-tl!f'(J
mjejscach.
I +
"I I' I, [;l )\I,ItF. WZ(j~He~.o.
I,' IliI 11\',11' hVJLGO\\,IE medirlllfl ventriwfi qIW.rti, zwany tet ...'!..tyurem ..Mlllg~nqi(;g.q) clwa otwory OO'ZJr!C

apertl/me Iiltemles I'elltriculi qill/Hi, czyli o.hyory ~n.9~~n~~: .

T---' przez
Plyn powstaj'1GY w katdej
otwor
z k 0111 6 r, \).0 C :l:'11 y c 11 . 0 cl pI y w a
mi~dzyko.l11,o.row.y,h1.onro _1 do komary
trze c ie j. Slqd:-wymiesz~r\ovsZy-si~ i-plyhehl'prodilkowanym
_,c w k?morze
trzeciej,kiell.ljesi<;; dalej przez,wocloci'l.g In6.zg11 S:y.lwl\t~za
. do k 0 III 0 r y '(;z war t e j. Wplywajqcy przez WOdOClqgplyn m:esza s:~ w
I (1IillIl',':netyczny i IcUniczny podzial m6zgowia. 'komorze czwarl.t;\j z plynem proclukowanyin przcz jcj ,splot l:aczyni6wko""!,,
T r z y 0 t VI 0 r y w s t ro pie k 0 m 0 r y c z w art C J S t a 110 WIll
I', J( j',i:dowi olltogcnetycznemn
przeciwstavriany jest tzw. k Ii n i c z n y
jedyu'l drog~ Oclp!YWIl plyull zuklaclu k0~101'OWego na.
,I ! I :1 I c z y S c i:
IlI6:r,gowia lUfll}Zg ce:tcbmm, mM:ttl.'k
na tr zy
.zewll'ltrz oSrodkowego ukladu nerwowe~o. . .
1 "1'11/ i pn~L'l. TIi!16/igu (iWICUS cerebri , Podzia! lclinjGz;ny ma swoje
1
Wyplywaj<\.cyz \comory cz:wmtej plyn r 0 Z war s t": 1 a, debkatnelllt(m~le
,illlll(~llic.Pod r6znymi wzglt;:dami most ma znaczniewiycej wsp61nego ze
zewlli(IITnych WaI8tw opony mi~Jddej (paj~cZYllawkl) 1 w t~n. spo30b
l"illll')/!',(Jwicm nit z rn6t.dZkiem. Klopot polega na tym, ze nie dla \vszystkich
pOW s t a j e VI y P el n ion a ply II ~m ill 6 z g ~ W 0 - : d z C ill 0 VI Y TI1
I, 'I)lilll' l.wi'lZatle z podzialem klinicznym znaczqto samo, Jedni autorzy opr6cz
P r z est r z e ft, \ctaret nazywamy ]~m,! pG(]ftj)a.l~c~Yf,\~Wh~Ti'l. eel','1111
I,I '1II/lI');:gowia zaliczaj'l do l110zgu cale rniydzym6zgowie, imu .tylko wzg6rz~, a
subamc!uJlJid!OC!1e2. 'Przestrzeil ta, a wi~c i plyn m6zgowo--nlzemowy, otacz?, caly
II 'l.l.c~ inr:i h1.cZ'l cale miydzym6zgowie z pniem m6zgu: Ostatnio jedna1c,
llklad nelWOWY o6mdko\o\'Y od zewl1qtrz. poniewaz ?lyn ciqgJe. naplywa cl?
II', i Il,l"dlliajqc wynjjd r6tnych badar]., coraz wi~cej badaczy sklania siy do
przestrzGni podpaj~czyn6wkowej, trLeba si:e go jakc~ daleJ pozbYWGc.
II''1',1;(<1\1, tc pOllliydzy kresom6zgowiem i mit;dzym6zgowiemistlilcje tal, seisla
"i'I'llpr<1c<l n<l za,sadach partnerslwa, ze nie spos6b je rozdziela62 I Znikorna il056 pl)01u' przernieszcz~ si\' Z komoly czwartej do kBnpJu srodk~w~go rdzerua
przedlutonego (c(malls cclltralis medullae oblongatae), a stqd do koil':;z~r.:eg(l SI'< s1epo ~~anRlu
'r dkowego rdzetlia kr~gowego (cal1o/isc8nfralis medullae spim!Is). Fal~t' t~n me mn
I \' j 1')\ m6zgu-wia. trl//lCUS cl1cephali. :n~1czenia praktycznego,bowiem pcrekr6j obu lGinal6w jest bardzo maly. Kana! srodkowy
; U)'llI wi;lze si~ kolejny k!opot, poniewaz p61kuJa 1ll0Zgli iH'm.'lil.j(~ minlO wszystko tylko rdzenia krygowego moz~ bye nawet miejscami 7.arosni,<ty. .
1,',,111;1 z trzech cZ\'Gci kresom6zgowia, 2 Capitas Slihomchnoidea.
( ; I () w n iI dr0 ga,0 d p t y Vi u pro wad z i do' zat0 k 0 p 0 ny
ok. 50 gramow). Nie l!107,lIa pU.I;CClli(; Ie; korzysci! GcIyby !lie to, po kiHm
I W :1 }' de j, W iell sqsiedztwie pajt(czyn6wlca wytwarza spebjalne narz'tdy '.zywszych mchach z naszcgo Iilt/:ulu IIcrv\;owcgo Iliewiele by zostalo. Dzialaj<tce
",w;rIlL:7;i;RnD05to1idamu IMiJ~cryi:1)wki grallu[atiollesaraclmoidea[es. Istruej'l. tei na skutek przyspieszcil siry bo:wladnosci rozmiazdZylyby tt;!delilcatll<ttlcan1cl(na
d , () g j (I c1ply w u, ply nu do uk fa due h ton II ego (poprzez . scianach jam Jcostnych. Jcdnak mla Illcehuniczlia p!ynu m6zgowo-rdzeJJiowego
jlo[;hew!ci nerw6w czaszkowych i rdzeniowych oraz poprzez przestrzerue prawdopodobnie rue wyczerpqje jCSZ.C7.C listy jego dla nas ,calct. Niekt6rz.y sqdzq,
ukolonacZ)'niowe ). t.e do. plynn maze przet:hodzic cz~sc oc1padbw
NajlicZIlicjsze i najwi~ksze ziamistosei l:worzq si~ przy zatoce strzaUmwej , III C.t aGo 1i z m U '1116 z g 0 w ego .i stosownie do tego nazywaj'l przcsi:rzcn.ie
gomej. Ziamistosci paj~cZYll6wki wpuklaj<t siy 'do zatok, gdzie od plynowe sciekieinrn6zgowia . .Podnoszona jest t6wniez r 0 I a ply IJ U ,iy
przeplywajqcej kIWi .zylhej oddzieI~me sqjedynie sr6dblonkiern :tatolci. PoniewaZ prz:eno!3zcniu'sygnaI6w pomi/i'dzy oSfoclkami uJctadll
cisnicn.ie plynu w jamie podpaj~cZYll6wkowej jest zdecydowarue wiykszc rut n e r w Ciw ego, Prawdopodobllie srybld obr6t ptynu kon.ieciny jest wfasllie z
eisnienie knvi w za.tokach, gradient cisnienia powCiduje uwagi na pelnienie przezclljedllcgo z tyeh zada!l lub obydwll.
p r zed 0 s taw ani e si rr ply n u do kr w i. Jednakte odwr6eenie
gradientu . cisnien nie powoduje zarzucan.ia Imvi do przestrzeni
)Jodpaj~czyn6wkowcj.

otwor posrodlcow)r
komory IV

Rye. I. Schemat ukladu lWlIlorowego m6zgowia.

Jeteli na drodze przeplywu plynu poj'awia sit( jakas przeszkoda, plyn
Zz(;zyua gromadzic si~ przed t'l. przeszkod<t i. dochodzi do powstania t":;W.
W 0 dog 1 0 'v i a. Gromadzqcy si~ plyn uciska otaczaj<tc'l. tkanky nerwowq: W'
vvyniku ucisku i niedokrwienia kom6rki nerwowe przcrywqj<t pracy, apotem .
11 Jcgc1j'l.Hlmlwicy.Prowadzi to nieuchronp.ie - ch06 zaletnie od sytuacji w r6mym
c?:,\sic - do smierci, calego organizmu.' :Powinnismy wiyc zwr6cic uwag!;? na
I( rytyczl1C pUllkty w kr<tzeniu plynu JU6zgowo-rdzeniowego.
:;'1 lIimi (I) wszystkie przewyzenia uldadu komorowego, (2) otwory w stropie
!WlllOlyczwart~j oraz (3) okolica zatokistrzalkowej g6rriej. .
Jakie sq, koq.:ysci okrycia naszego osrodkowego . uldadu nerwowego
p!aszczell1 plynu? Ot6z., od dawna uznana i bez:dyskusyjna jestpoz:ytywna
mechalliczna rola plynu m6zgowo-rdzeniowego. Z a w i e s zen i e w
p f y n ie osrodkowego uldadu nerwowego daje, na drodze r6tnych
IHcchanizm6w fizycznycll, z In n.i e j s z e II i c j ego c i ~ tar Ll
c;fcktywnego d.o VJ() cic;:taru fC1ktycznego (tzn. do
 . nazw~ .iZ'l'Voj6w nh:~iRnmrylLh .. Zw'6j rdzeruoVl)' znajdi.ije siy w cZf~sci boez.ncj
korzema tylriego. Tovvlasrue a lc sOn y c znd 0 w y c 11 Ie. 0 III 6 r e k
z w oj ow y c h . w n ik a j 'I. P ri e z Ie 0 r z e :rl t y.I n y d 0 r d zen iu.
fch dcndryty.natoniiast wchodz'l'w sklad .pnia igal~zi
I" 1 ,Iltl slronach kazdego
neuromeru rdzeniowego. wychodzio nerw n e r w u r d zen i owe go. Nerwami, !ctore mog'l: w, og61e ru<::prowadzi6
'" '\ 'j' {I c:dowieka, odpowiednio do ilosei neuromer6w, wystt(puje 31 wl6kien czuciowycli i. wzwi'tzkuz'tYro nieposiada6 tet korzenia tyhiego, s~
II' ,w,',vY rdleniowych. S~ to k 0 I e j n ~ 0 d g 6 r y; nerwy szyjne nervi pierwszy i ostatrll nerw rdzeniowy (Cl i Co). . . .
(Ii par nerw6w, Cl - Cg), pnelf10wc lIe11'i tfwmdci (12 par, Thl - Th12), W obrybie korzenia tylnego nerwu rclzeniowego mozemy 'wyrMni6 'dvvie
JI<'r"i ftwrFIIl{eii (5 par, L 1 - L5), l&nyiowe IUn-i sacmks (5 par, S 1 -.55) i wi'lzl(i wI61(ien.W i <=\. Z lc a .p r z y 5 r 0 die. ow a skiacla sit;;z wl62<iengntbych, .
,','II,i coccygei (l para, CO). ; maj'i.cych tez grub<totciczlc~rnie1inow<=\.. Wi 'l,:?k a b 0 C Z 11 a zawiei-a wl6kna
i" ill). 'lostalo powiedziane, nerw rdzeniowy powstajc z dw 6 ch , cienkic, pokryte cienkq warstwq mielinylub w16I~a bezmielinowe. Wiqzki te
I 'I I II I, P r 7. e d n i ego i t y In ego, kt6re po polqczeniu si~ twOTZ'i. ". : r6ini<tsi~ takzepod wzgr~dem czynnosciowym (pam stc 44 i 46) ..
I" ,1111' JI i e j\ 11. e r w u rdzeniowego. Korzenie przednie utwofzone Sq przez '.. 0 d p n i a k aid ego neiwu' rclzeniowego odchocl.zq t r z y . glUI~n.<e
I "IIi' 1.<I\/Uliov{yc!l komarek mchowych i autonomicznych. Z polo Z e 11 i.a nerwu rdzelililowr,;gQ, prowadZ<we wl61ma 'nerwowe d 11'il r Z <=\.
d 6 VI
IIII"II:k korzeniowych w rdzeniu Ia~gowym wynika sklad obwodowych. Sft to (l)gnl~i op0Jl10wa rami!s mi!tli~gei,.f,..(2)'gm~~;f;
i i, 1:I,n.c~!;'ni.r,::ril poszczeg61nych nerw6w rdzeniowych. Korzenie przednie pl7-cdnim (!Jnmi;"n;;) iwrms anterior (vePltmfis) i (3) gai'1i tylna (gn>;bletllwa)
, i"; I k i c h nerw6w rdzeniowych posiadajq, w swym sJdadzie wMikmi ramus posterior (dorso.fis), Gal <=\. i 0 P 0 now a j estma1<tgall(zif\ wsteczllq,
," :',.',illGLylko nieJct6re prowadz<\, jednoczesni.e w16kna ktora wraca do lcaualu hl(gowego i ullerwia' przcde wszystkim opon~ twardq
1 '1 I '1 I () l\\ i c z n e,
j a mianowicie: korzenie przednie nerw6w 0 d Cs do L2 . rdzenia krygowego w obr'tbie swojego metamem. Gal qZ p r zed n i a
\" '" .'j.lq VVn{,nl.lffi1l\ WSIP6!,'l':l:Mfili1le, zas korzenie przednie nerw6w 0 d S2 do S4 kiemjc siy do sk6ry i mil(sni rozVJijaj<=\.cychsi~ i przedniej cz~sci daucgo
1,1' ,':Ii I:q wV{rflm2', Pllz:y'\'V\i.l'6k;un!Jrv~. metmllcru. Odpowiednio, g a I <\. t y 1n a uneIwia pochodnc' tylnej. CZ~sc1
dancgometameru. D 0 kat de g 0 ncml rdzeni.owego dochodz\ k r 6 t k i
n e r W 0 d st r 0 ny z W 0 j u w s P 6 1c z u 1n ego zwiqzanego z tym

-_._---<_._-_ ...''''~
z:\v6j nJzcniowy'
,,-.
.....)
.......\:
. gal'1.z opOllowa
salnym melamercm. Zwyczajowo nen'; ten' traktowai1y jest jak gaL\.I,

[~/ /
..._-\
' korZCfl
'
tylny
~---.,..
;' '.
-~-./
"'..- ..
gn1'li tylna
ncrwu. rdzeniowego.
C01ll1Fl1wicans . gri:fI!Il,~.
Nosi on naz;w~ (~)gan~:l::i ll!<czt!.cej51:2\I[Cj mfl"',~
Ponauto 0 d n i e k t 6 r y 'ch 11~rW6wrdzeniowyclJ, a
) ."-~-) I piCIl \ '/
\ \ \ I _ ...
~
mianowicie od nemaw 0 d Cg d 0 L2, odchodzijeszcze jedna gal<t.;l;zwallil
L f. -....
(;> '---, ._~/ \ . f ~ gah;.i ."
..., ( k.orzcn. J-' / Ll \).. ~.....~' przcdnla
(5) g@!~1.if/. l~c:!:ltc1 ~i.lIJ:t J'al,lll!! COl1iN!Jwicans 1/161ls. Go.l3j; ta poelqta <l 0
\ \ przcuJu -"",,,'" I
odpowiadaj'l.cego zwoju wsp6lczulnego.
~\"'- ./ r---"~ WS1~1~~1I1fly I
~
'-_ .._ ..--'
/'
gah'J l,\cz'1.c3. biaJa r-- ."../
gahl.i b.cZ<1ca szara

ltyc. 1. N",rw rdy;::niowy. przedstawiono czt;:sci llerwu rdzeniowego dla neuromer6w ad Cs do

L2' (Nerwy (Jd Cl do C7 oraz uelW)' od L] do Co me posiadaja, gal,<zi Ja,cz,1\.ccjbialej.)

,/, koki, w 5Mm~l lW1'7;"ni. t'Y~iUlych wchodzq, wt6tucu!. c:cudowe1 .. Set one
v~rYPllslhDmi zVlOjowych kom6rek czuciowych. Zlo:tone z cia! kom6rek
CZlll;io'lvychzwoje cVJciovve, le:tqce na p01.iomie rdzenia krygowego, przyjmuj'l

I Z[!oclnie L praWCI11 Bella-Mngendicgo wypllslki C7.'.ICiOVIC }lewinny wchodzic do

rdzcnia przcz korzen. tylny n~IWII rdl.r:lliowegl), a Icorzc,{j prL.~.dni pozostawi6 wl6knom
wl'cltodzqcym z rdvwia. Nic.sldy, pI ;',,,,"0 II) Hie 1)1"',.,11" ,;i" l'rilwdl.iwc W odnicsieniu do cz~sci
vl)'pustck (p~trz sir. 45).
 ,. ,,{,,\\''.IIY kl aI:, jak wchowllj'l; si~ wypllstki nerwowe, kf:6r~ utworzyly pidl z W 0 j 0. we j,
ZWilllY wiMm~'jnl (;nl,13011cm)' 7L1b"W('jUTIyll1'Jl ueu/'ojibm
IInlVllld,'ClIJ(}Wego, Ucndryt czuciowej kom6rk.izwojowej mote skierowa6 si~ doe f c Ietor a i unerwic go.
pas(g{mgii{111i!!is,

(w I ,', k II (J i owe),
l: '/.11 C biegnqG dalej w ga~l;?zi przedniej, tylnej lub, 'w przypadku ukla,du wsp61czulnego YI~61rnA
()P()II(jlVl~j llCIWU nlzcniowego2, dociera' do receptora i'moze pned%V'!l)joT,e, 1'Ydl(J~h;'l 7L nJ\;!:ellill. VII przedlljl~dJi ~wirZlelffin<ffiI\Ji, n~ny6w
!,c;.po(;n:;clilio uncrwic go. Talc sarno ak son Ie 0 r i en i 0 w e j k ~ ill 6 r lc i rdzcn1iiQwy"Jl om en do L2, oclpowiednio do polozenia wsp6lczulnych lcOll},6rek
r II ell 0 W c~ (w 16 Ie11() r tic 110 we), droga.. gal~zj .pI'Zedniej Ilib ' tylnej lcorzeniow)'ch. Pnpn.c7L ga!'fl:k n~CE~ce bimne wll6~m81 te d'!M:i.erl:l,Uil Ul~ :tWfljo'l'}'
Ilenvu rdzemowego doc iera do efe k to ra i bezposrcdllio unerwia go. wsp6k:i.!liJiydl, gdzie maze nastqpic 'przelqGzenic na neuron Z>Yojowy.,
,D r 0 g 'a w I [) Ien 'a z a z w 0 j 0 W ego doe f e k tor a maze bye razna.
i! .';'/,.1(' ; ,Zalety to od chillal\tem i polotenia efcktora. Do (1) gmczoI6w potowych slc6r'),
w16kno czu~iowe (2) inif(sni6wki gladkiej naczyiJ zaopatrUj~cych sk6rCj? lub mi\;snie szkieletowe,
czy tez, (3) mifCsni przyvvlosnych sk6ry' wsp6lczulne w16klla zazwojowe lllogq
dotrzec wy]wrzystuji\.C galQtie nerwll rdzcniowcgo. Tak wiQc, wsp6lczulllC
wl61mo przedzwojowe 1Tl U s i opusci6 n~rw rdzeniowy i poprzez galqi l'lczC\.c'l
binl'\. uda6 si~ do zwoju, 81e wsp61c:wlne w16kno zaz:wojowe m 0 i e (1) z
koJei do neJWu rdzeniowego powr6ci6 poprzez galq;t lqczqcq SZilr<1,. Jesli jednak
n l<oruoiowa kom6rka
z nerwem rrlzeniovY)'lll mn "nie po drodze"; ill 0 i e (2) sl\ierowClc si~ do
fllchowa
cfelctora inn'l. drogi\. (patrz str. 118).
wlo!mo \','16koo
P~
~
HI lcorzcniowa kom6rka zwojowa kom6tl{Q
lIutonomjc7.na Rutonomiczna

[',yc, 3. ICo.muni!(l\cja z nnrZl\.daml obwodowymi w ukladz.ie somatycmym i l\utono micznym.

I - W pr~ekazywaniu bodie6w z reeeptor6w" zar6wno w ukladzie somatyeznym, jak i
nuloncmlcmym. posredniczy jedna korn6rka ncrwowa. H - Frzekaxywanie bodieDw do
cfcktor6w W uklndzie somatycznym odbywa sil;)oprzy udzinle jednej kom6rki. III - W ukfadzie
<lutonomicznYlll dIn przekazanin bodica docfe!ctorapotrze{my jest udzia! dw6ch kom6rck, wlokna wspo\cwlnc prLcd>:\vojowc
wlokna wsp6lczulJlc zazwojowc
. ~ k son .k e II i 0 w e j
0 ~z Ie 0 m 6 r k i aut 0 110 ill icz n e j po
WYJSClUz rdzellla n 1e m a z e b e z p 0 Sred 11i 0 S k 0 n t a :~tow a c s i I.:
z e.f e Ie tor e m. Cz~s6 efektorowa ukladu autonomicznego urz,~dzona jest Rye. 4. Nerw rdz.eniowy (Cg - L2). Uwzglvdoiono tylko wl6kna wsp6lczulne.
bOWlClI1 w ten spos6b, ze bodziec musi bye przekazany do efektora za
opis Tlcrw6w rclzcniovrych jest l1iekompletny i naSUVia kilka
Przcclst3wieny
p 0. Sf e .J n i c t weIll j e s z c z e j e d n e j Ie o.m6 r kin e r w ow e j. Tit
,pytilll. Po pielwsze, cUaczego wszyslkie nerwy rdzeniowe majq g(J.l<V~ !,tGZ,tl,;,'l
posrcd1J1czl\.ci\. lcom6rl<itjest :nutllIInomk:ru& komolf!mreojowm, leZq,ca W Z1VQjU
szar't, skora tyUco CZ~3C nerw6w n::"izeniowych v;yprowadz8 wl6tma wsp61czuJI10
;whmomic:cmtym., kt6ra pochodzi z grzebieoia nerwowego. A k SOil
z rclzenia7 Po drugie, jak l11o:t1iwa jest w tej sytuacji v.'spornniarm wcz~snjej
;tlltollomicznej kom6rki lcorzenLowej" zWany wUilmem
wszechobecnosc ukladu wspolczulJlego? Po trzeci(':, co cl:!,icje ~Jil,) z
(a!rsoHcJ[n) pn:ea:E\n.;ojowym rtcuf'()fibm pregarlgliollarrs; llJ U S i siy wiyc od
przedzv/ojovvymi w!6lmami przywsp6lczulllymi, wydwdzqcymi z o:3look<1
ur:.n.vu rdzen.iowego odda.1i6 i trafi6 do odpowiedniego zwoju
rdzeuiowego w brzusznych lcorzeniach nerwow S2 - S41 Na te pyt8Hl8. lcpitj
a t1 lOll 0 m 1 C Z n ego. W zwoju autonomicznym akSOl1 t~ll skoilczy sly na
br<dzie llclzieli{; odpCJwiedzi przy onw.wianiu calego uldadu autonomicznego.
lcom6rce zwojowej. 1 dopiero akson autollomiczuej lcom6rl,i

1 CZ;J.sami drog'l bardziej zawill\, ale zawsze nieprzerwanic do recel'lura.

34
 rucJ:owej. Cialo kom6rki ruehowej lezy VI TOm, d .
rdz~ma 1 1b . drz b" prze :nun
' .. ~ crttgowe?o . u . W J'l. . e rucho"vvym nerWu czaszkowego i j est
Jeszcze zaIrcz.ane d~ .o.srodka, odruchti. Wychodzq,cy na
abw6d akson kom6rla ruehoweJ dOClera do efektora j unerwia ao JakJ" .. , .
kId' " "b' ,UZ WJemy
Iiill l'U~he~ lIazywamy stereo1ypOWq odpowied efektora "vyvvolan1i w. u a Z1e autonamicznymdladotarcia. bodica .Z u1<fadl~
I" 'I Ii j,e'!', dzw.lame bodica na receptor i zachodzf.1Cctprzy udziale osrodkowego osroclkowego do. efelctora . p 0 tr z e b n y '. j est.. u d z ia f d w6 c h
,iI I:lclllllerwo'vvegol. neuroD6w. Claio autonomiczll'ej komorki pr.zedz''-WOJ .'
.
J eZ'l.ce t' .. .. oweJ
a1Jato1nicz~ym odruclm jest tzw. !uk odruchowy, czyli dr 0 g a,
IJ()d,j-o:te~n W IS oCle szmeJ posrec1niej rd7.eliia lub w]'''dtze auton' ,,' ", .
. zl' . . . ,. , .' "" < oilllcznym nerwu
I'" kLoreJ przeblega pobudzenie od. receptora do Gzas ,owego, n ale z y. do O,Sf 0 d k a a d l' U C 11 u. J e j .a Ie S 011' 0 r a z
, I '. k l 0 1: a. ?la , ~acho~enja. jal~iegokolwiek odruchu konieczne jest Gal y neuron. z W O!
ow y,kt6n:gowypustlca d6chodzi.' doefekl0ra,
11,ll"\J,I.a~lCclqglosCl ffiOIlo1oglCzneJ luku oclruchowego arai sprawnoS6 two r z q, ram 1 'i 0 d s rod lc owe oc1ruchuaulohomicZliego: '
1)'1\IIOS~lOW~wszystkich jego sldadnik6w. SldadniIeami tymi s~: (1) receptor,
(I.) I~;!m~(llOSnIUlwwe, (3) orod~k, (4) r:.\mi~oQrodkowe i (5) efektGr.

"~--' ".
--....,
I!Ie~~e:pi:oryi dektory uldadu 'nerwowego zosta.ly om6wione wC~eSniej ~,~ osrodek )
. --/ .-
I"lI';,I'.ic "u6nHiek odrudm" rozwniane bywa r6znie szeroko, od osrodl~oweg~ .. .

pi, IdriU .nenvowego. W og6le, do okrdlonej grupy kom6rek, odpowiedzialnej za ~ rami~ dosrodkowo r"mi,! odsrodkowe \

1V\':dmJ1~ po~udzell[a na obw6d w kierunku efelctora w szczeg6Jnasci., Tal< wittc f .J-

\V /lOJ~CIU osrodka moze miesci6 si'il r6zna liczba (~ . c-eri(((Q7"- '
'-'-~
I, ()m l' r () k, pomit;':dzy kt6rymi wyst/(puj'1 synapsy.
, J::~'kmi~donl'J!w'7/eodruch6w utworzone jest zwykJe przez
Rye. I. Skladniki hlku odruchowego .
.1(~ d n it Ie 0 m 6 r k~, z w 0 j 0 W '1 k 0 m 6 r k I( C z u c i 0 W fl. Kom6rka ill
\Illcrwia receptor i odbiera od niego pobudzenia zwiqzane z dz.ialaniem bodica, Poniewat 1:II k. d rue how y przebiega6 moze p r z e z r 6 z n <t
0

po czym przesyla je do osrodkowego uldadu nenvawega. W przypadku J i c z b tt Ie 0 m6 r.e k ;ne rw 0 w ~ c h (a wi\;G przez r6tuq, liczby synaps
b,odtc6w W\2chowych jest to tzw. kom6rka wl(chowa, lct6ra nerwowych) stosuJe Slit pod Zl at 0 d r u eh 6 w na dwu-,. troj- i
.ic3t jec1noczeSnie receptorem i ramieniem dosrodkowym widoneuronowe lInb: jcduo-,dwu- ivlielosymtpryczne). .
odruch6vv (konio[ka nerwowo-zmyslowa w~chowa)2. W przypadku . Podwzgl~dem budowy hum najprostsze s't fH]mchy jrtdUc5ynll.pKy'i::Ell.c.
bod c 6 w w z r 0 Ie 0 W y c h mamy do cZYllienia z t r 6 j n e u r 0 now y ill Odruchy takie wyst~puj'l tylkowukladzie somatycznym.
ramieniem dosrodkowym odruch6w, przy czym pierwszy z Oclruchami tego rodzaju sqodruchy wla;me mi~3ni, zwane lei g 1:y b 0 k i rn i
t y c h 11 e UfO n 6 \\', czyli c Z 0 P C k lub pry c i k (kC'tTl6rlcanerwowo- Jub rozci'l.gowymi.OdruchYwtasne mi~sni polegajq na
.skurczu miysni W odpowiedzi na ieh rozciq,gniycic.
zmydowa wzrokowa) jest j cdnoczesnie receptorem. Pozosta1e
d wan cur 0 n y ramienia. dosrodkowego odr'uch6w wzrokowych tworzq ,Podczas rozciagania mi~snia zostajq,: pobuc1zone receptory zawarte w lzw.
w r z e ti 0 n a c h m i t( s Ii i 0 w y c h. Dzi~J.r.iZwojowej kom6rcecztlcimvej
leakjna: k 0 m 6 r k a d w ubi e gun 0 w a i k 0 m 6 r k a w z r 0 k 0 w ()-
)odziec zostaje daprowadzony do osrodka nerwowcgo, gchie zostaje
ZW 0 j 0 W a siatlc6w1ci:
przekazany na kom6rkl( mchow'l (synapsa). PobudT.enie korn6rki ruchowej,
R21mi't o.rlJfirodlwwe odruch6w w ukladzie somatycznym
przewiedzione rIa obw6d przez jej 'akson; zostaje przekazane do mi'(sllia i
ut W 0 r z 0 11e j est p r z e z a k son j e d n e j k a ill 6 r'Ie i, ,It 0 m 6 r k i
mi'ilsien si~kurczY: Osrodlciem adruchu jest r6g prz~clni rclz.enia na Wysokosci
.. metamenl, W kt6rym rozwija S1';' mi~sien~ . . .
1 Jel,t to klasyezna definicja odruehu. Iak juz ,wczesuiej wspornniano, pewne odruchy mogl\
Odruchy rozciqgowe. pod reg aj it reg u 1 a c j i..Regu1aC'Jamiejscowa
zEc\locl.zi6 bez udz.ialu osrodkowego ukladu nerwowego. '
2 Sci~le rzecz biorq.c, r6wnie:i: w przY{lfldku bodicow b610wychi termicznyeh i poJega na tym,:ie wczasie, gdy w jedDym mittsniu zachodzi odmeh rozcj~owy,
niekt6rych dotykowyeh receptor ~Itanowi anatomicznie c~sc kom6rki cwciowej, ,jedIioczesnie hamowtiny jest odnlCh rozciqgowy w jego antagonisci0. Zapobi,;,.ga
Rec;eptorelll sit tu bowicJl1 I"w, wol ne zako{\CZ6nia nerwowe, b~d!lce najbardziej , to naprzemienilemtl "vVystiiepowaniuodrUchu rozci(lgowego w nieskoiJ.czollosc W
dyr.la\nymi odcin.kami obwc:dowych 101g,11\:licll dcndrytu kom6rki czuciowej. Zwyczajowo takiej parze miysni, co niev{~tpJiwie mialoby miejsce (przynqjrnniej tf.:oretycznic)
jednak, jak r6wnic;, 7,<11'(:\1'11<: ()(llcglos6 dziel't~, te rozga!~zienia i dalo
I 'IWil!',i Il;l ;-,II:1C7.II,\
w przypadku braku tnklej reguJacji pb jec!JlQrazowym zadzi81aniil bodica n"
k0l11orld C;;;Ucia-,'loj,ro('<.:pl"l y 1<:l"d',lol'lall<: :;1\jak od;';.bl\o elementy.
Ic()rykolwiek z tyelt mi~s~i (skurez jednego z mi\:sni rozciqgalby drugi miysieil). . (1'1lm~TI"em dmRs:Vlln;nn~r.Y~~'/(IIIJ'm jest odrudn fr:t sd~gml. Receptor
hlllicnie talciego hamowarua pozwala na pel:Ilienie przez odruch rozciqgowy scivgnowy reaglue ua skurc/: 1I1i';Slliil.Reakcja ta zostaje prz~kazalla prz.ez
ii,jologicznej fu n k e j i p r z y w r 6 e en i a r 6 w now a g i, kt6ra zostala z:wojow't kom6rlc'( cZllciow;1 lla lcolll6rlc~ wewn~tE:llq rdzenia (pienllsza
i'.ald6cona prLCZdzialanie bodiea. synapsa). Pobud7:enie !com6rki wcwn~trLl1ej, zwanej tll nellIoncm
posredniczqcym, dodera do kom6rki ruchowcj unerwiaj'lGcj dany mi\?sieil (clruga
synapsa). PO[liewaz jedbak oduzi,lly\vanie neuronu posrcduiczqccgo na !com6rk<.,;
ruchow't llla chanucter hmnuh~.Y, cfektem odruclm ze sci~gna jest rozluinieruc
mif(snia. .. .
OdlUCh ze scivgna, badany dawniej w niewlasciwy spos6b, traklowany by!
jako odruch obronny mi~sllia, zapobiegajqcy jego zcrwaniu prz.y zbyl siJnym
. skurczu. Obecniewiadoino, :ie zad,miem odruch6w sGir;:brnowydl jest przede
\'lf7.CCiotlo
mi~,niowe wszystkim zapewnienie lagbdnego ipIyuncgo przebiegll
s Ieu rc z u mi\Onia.

receptor
sciygno\'I)' komorkn cztlcioW(l

o
.~
Rye. 2. Luk odruchu rozcil\gowego nU/(snia. ~Q)~. neuron

Inn'l, uiezmiemie Wa1:u:t rol;b jakq pelni odruclt rozciqgowy jest u d z j a 1 If&j. po'rcdnicz'lcy

w zaehowaniu napi",cia spoczynkowego mi"snia. Nawet

nie praeujq.cy mi"sien pozostaje w stanie pewnego skurczu, co wIasrue ola-dla
si~ naZWq napi~cia spoczynkowcgo. Mama wyobrazi6 to sabie jako ban1.zo
dyskrclny odruch rozciqgowy .dzialajqGY stale. Rzecz polega ria dwojakim
roclzaju rcceptor6w zawa.rtych we wrzecionie ml"sniowym. Receplory fazowe .
reaguj,t U3 zlTlian~ dlugosci mi~snia i pracuj'l olcresowo. Receptory tOllicZIle
dzialaj'l. ci,tgle notl.u'l.C slopieil rozciqgniycia lni"snia i wywohU<\.c staIy,
Rye. 3. Lulc odruehu ze Sciygna.
spaczynkovl'y, stopieD. skurczu tego mi~snia3.
Odruchy rozci,mowe mi"sni podlcgaj'l. taki.e konlroli W)'Zszych pi~ter . Do odrm:hol"J widl}yll@y:JlyczlnY1:h nalety tz:w. o.uJmdn ;;',~~n~d;Q (mJi'iJdl
uldadu nerWowego. Typowym' przykladern tej regluacji jest hamowanieodruchu LH!.il[~jlJIi<J.).
Jest to odruch obro~lly,kt6rego zadanic polegnllLl
prz:ez neurony m6zgowe, kl6re zachodzi w .traiccie wykonywania mch6w llsllnirecill cz~scj ciara spod dzi,ilania czynnika
w)'magojqcych rozciqguiycia dllilego mj~siJia.Bez tego ilie bylaby lhozliwa us z lc adz aj '1.c ego (lub potencjalnie Ilszkadzqjqc~go). VI klini')e odruchy
jDkakolwielc dowolna czynnosc ruchowa, ,gdyz I,azdy ruch byIby nalychmiast zgi~da nazywane s'l.Zl-V1jkle oc1ruchami powierzelrovrnymi.
blokow3.11Y przez odrudl rozciagowy Z lniC(snipodlelJ,aj'lcych rozci'\.ganiu. Oclr1Jch zgil(cia, W odr6tn.ienlu ad dw6ch poprzedllio om6wionych odmch<'nv,
charakteryzuje si~ r 0 z I any In s z e r z e II j ems j ~ p 0 bud zen jaw
J Te dwa rodzaje receptor6w wrzeciona unerwione S'l oczywisde ezuciowo. Do prawidlowej osrodJcO\vym uklaclzie nerwmvym.
praey wrzeciona potrzeba jednak take ullerwienia ruchowcso. Po\uewai: wrzeciono poloione Rccepto['anli odruclJUzgi~cia Sq elcsterorcccptory, w tym
jest r6wnolegle do wl61cien roboczych mit<fnia j jest do nkh przyezepione na swoich koiJcaeh, przede ws.rystlcim receptoryb6lowe, a e f e Ietor ami tn i ~ S II i e
slwrez wl6Icien roboezyeh spolVodowalby rozlutnienie wn:eciona ..Skorn receptory wrzeciona pop r z e c z n i e p r <tz Ie 0 w a 11e. W odruchu zgicecia IIp. po poclraZllicll!ll
reaguja, na rozciqganie, to tukie weze!miej rozluznione wrzeciono nie zareagowaloby naleiyeie
b610wym podcszwy nast~pl\ie zgi/(cie kOIlczyny dolnej w stawie biodrowym i
na l1ast~puj~ce po strurc7..urozcilUSnieiemil<snia,Je:teli j-oona!<wl6kna wrzceiona skure;q sit;
jednoezesnie z mif;;sni6w!c'l roboeU\, to wrai:liwosl: wrzeciona na ewentualne p6iniejsze
rozciqgl1i<:ciel1li~sniazostallie zaehowana.
 I 1,J;IIIOWY1l1, (;0 odsuwa stopy ad czynnika uszkadzajqcego4. Nazwy "odnlch Nalczy lu wymicnil;lzw. o(]rnch plid~g,:wowy, wyra:tajC\.cy siEt. z g i ~ c i em
,j',:\;ia" nie 11aleZytrai-towac doslownie, gdyz po zadzialaniu bodica b61owego wszystkich palc6w stopy po podraznieniu podeszwy.
II" ,:" wyst8Jli6 vvyprostowanie koficzyny. ZaleZy to od miejsca, 11aktore dziala Pay czysciowej utracie kontroli \-'VYiszych osrodk6w nadpracil rdzenia
l'llllilc llszkadzajqcy i zawsze sluty OdStUll~ciucz~sci dala od tegoczynnika5. ,krygowego pojawi6 si~ moZe nieprawidlowa postac odruchu
11\'1 hldem odruchu zgi~cia na obszarze' glowy moze bye 0 d rue 11
..po d e g z wow ego; polegajq,ca .na . zgi~ciu czterech malych palc6w i
, "", ,', w Ie 0 W y. Podraznienie rog6wki wywoluje obustronrue skurcz misnia w yp r 0 s tow ani u . p eLl U 0 h 3.6, Natonliast w stanach po calkowitym
"I II, ;IICgO' oka, daj'lc w efekcie zacislll~cie powiek. Czsto wystpuje ptzerwaniu ciqglosci rdzenia. kr~gowego, opr6cz nieprawidlowego ..odruchu
I' ,jlllli':;csnie skurcz mi~sni6wki karlm proshDC\.cy glowy. Wszystko to razem .podeszwowego, rootertJycz~gto obserwow~cinasywny odruch zgi~cio,,'Vy calej
, III "Iii gaU(~ OCWq, przed dalszym dzialaniem szkodliwego czymlika (patrz kbiJczyny. Odruch ten moze si~wtedy pojawiae nawet po delikatnych bodicach
II '1/). ' dut:ykowycl1."'-
. D 0 0 d rue h6 w wi e 1 os y nap t yo z ny c h nah:vt tei; wszystkie
odtuchy autonomk~le. Nielct6re' z nich b~dqprzedstawione w kolejnych
receptor
. rozdzialach.

I;ye. ~. Wie!osynaptyczny Juk ouruchu zgicia. W odruchll i)~11bior!\. udzialliczneneurony

jlll'irE.dnicz",ce,a pobudzcn10 szerzy si';l na wiele sllsiedlllch nemomer6w rdzerua kn;gowego.
\1/ rcz:ult;;ete, na podraznienie reccptor6w b610wych w pewnym obszarze sk6ry odpciwiada
"viele mi"sni, zv</ii\.zanychz kilkoma s!J,siaduhc)'mi stawami.
U zdwlvego czlovvieka odrnchy zgi~cia podlegajq hamowaniu przez wy-'n3ze
piiCLTCl uklaclu nenvowego i wyst,"pujq w pelnej postaci jedynie w przypadku
sih1ego podratnienia b61ovvego. Slabsze bodice b610we cry bodice dotYkowe
nie wyzvvabjq tych oc1mch6w lub wyzwalaj'l-. je W okrojonej, dyskretnej formie.

4 Jednocwinie z odmchem zgi"cia wyst,<puje hilly odruch wiel;synaptyczny, tzw.

skrz.yzowany odruch wyprastny, klery dotyczy drugiej konczyny. U czlow1eka skrzytowany
odruch wyprostny nalety z~.liczy6do odruch6w postawnych, czyli odruch6w utrzymuj~cych
nalc'l postaw({ ci81a. Po podrainieniu b6\owym konczyna zginajllca si,< przestaje pemil;
funkcj" pod.porow"". l(orueczna jest wiQc IJlliana ustawierua drugiej konczyny tak, aby nie
grozil naIn upadek. Skrzyzowany mlruch wyprostny speln.ia u czlowieka takie zadanle. Mama
sobie jednak wyobrazi6, ze np. \I jHs!~Gz\l[ki oha odrllchy lllczrue spowoduj", odpel7..niQcie
Z\\~crz'eciaz niebezpiecz,nego tcrUllll. 6Niepra",~(Howy odruch podeszwowy opisany zosta! po raz piei:Wszy przez J6zefa
5 J-lazwa "odruch unikania" kpil:j lll\daje blol\, ()dl\lchll, jednak nie jest stosowana we Bab1J1skiego(w1elkiego francuskiego neurologa polskiego' pochodzenia) .i nosi nazwQ
wsz.yst1ckhopracowaninch, objawu Babinskiego:
 . odbieranc S'l jeszc7.c innc rodz<ljc !lodicow. Odbywa Sil( to za pasrednictwem
receplorow umiesz.czonych nil ograniczonym terenie i w spccjalnych narz'ldach.
Receptorami tego rodzaju S'l fotorcccptory sialk6wki, chemoreceptory nablonlca
wf(ehowcgo i kubk6w smalcowych oral. ll1eelJanoreeeplOly llcha wewnr,;lrznego.
KOIll{Jr!wmi uncrwiqjilcYrru wir;;kszosc naszych receptor6w Sit k 0 III 6 r k i ZwiilZane Z nimi rodzaje czucia to: wnon., w~~h, .nn!~I.".sHud! oraz czlH:ie
c Z It cia we. Wypustlca obwodowa, czyli nietypowy, wyjittkowo cUugi dendryt " p~loi~~illi ruch6w glowy (tzw. <tZClUldiC r6vmow;ngi).
takiej kam6rki, odbiera bodice od receptoia i przewocizi je w kierunku dala (j,v:::~;\~~"e~ucie. somatyczne dzieJone jest zwyldel na <r:wd.e ijJ,<[Jwircr:eduowHle
0
komorlei. Cialo komorlei leZy w zWoju czuciowym, kt6rym jest zw6j rdzeniowy, (r : ~eksleroecptywlle) i cil:ll.!cie gH~IHJ!~e (proprioceptywnc). Da c z u cia
zwiqzuny z Icorzeniem grzbietowym nerwu rdzeniowego, albo zw6j czuciowy ""p <? w i e r z c how n ego zalicza si~ czucie b6ItI, temperatury j dotyku. Czucic
ncrwu czaszkowego. Wypustlca dosrodkowa kom6rki czuciowejwnika do dotY1Cu~Ciiiedyskrymi rwtywne l~Tijiiatywlie-:czYl.r- olleiliilGyj ne i
rdzenja kr~gowego lub do pilla m6zgu i w tcn spos6b infonnacja czuciovva
. . - .
pleeYZYJne.
(~
;...----
~-c-~~.~,.,/ , ~jliL.-'F"'~
L-,\:/ ~- _.~._ ,
<.."V-~ <.; /., -I :tll )1_._
osiqga osrodkowy uldad nerwowy. Tennillem c~~ i e gl~.)( okresla sil: CZLlCle przewodzonc z

. Aby jeduak uldadnerwowy czlowielca m6g1 nonnalnie spelniaG wszystkic nar7.<ld6w ruehu.Na cZllcie to sklada sif( il1fonnacja 0 stopniu rozciqguiyda Jub
swoje zadailia, kouieczne jest przesylanie inforrnacji czuciawej do wyiszych skurew lDi~ni, rozlotenia liacisku w stawaeh, napin<Jnia wit(zadel, torebek
pi~tcr uldadu llerwowega, w. tym do kary mozgowej. Jcst to mo:tliwc dzir;;ld stawowycu i okostnej. Taka infol1nacja pozwala na rozpozllanie beL udzialu
istnieruu lancuch6w neuronalnych, w 1ct6rych kolejnc kom6rki przekazuh sobie ukladu \VzroIcowego pozycji wJasnego ciala oraz zachodzqcych cwcntualnie
poprzez synapsy infoDllacjv 0 zadzialaniu bodica na rcceptor. Infoffiul.cja ruch6w.
czuciowa osiqgn<tc moze Icon;? m6zgu wieloma drogatni. S'l'Yoist:t drog~ c:wdow~ ~Ja!co trzeci rodz.aj.cz:tJcia somat}'czncgo wyr6znianc bywa cl.asem c:wde
llazywamy lailCuch utworzany przez nqjmruejsZflliczby neuron6w i przewodz'lcy ( ':.h7;evm~,)czYli cG:erocePl:0~l~, . zwi~zane.z re~eploral~i. l1mi~~zczor.1YIT1.i VI
lylIca jeden rodzqj czucia od receptora do leory m6zgowej. --har?"'1dach wewIlf((riITydr.-Moze to bye CZUCle zarowno uswl,uJ8lT1l3nC, Juk I IJle

Pobudzenie czuciowe moze tez w~drowa6 przez liczne osrodki, pod1egajqce swiadomcj pcrcepcji.
przccbodz.<tc po drodze prrez znacznie wiecej synaps. Jest ana w6wczas Przedstawiony powyzej podziat czucia somalyczllego nie llwzgll(dnia
przewadzone razelll Z bodicami innego rodzqju i traci zwiqzek Z okre.slonyil1 pewnych klinicznie \.vaznych kategorii czucia, lakich jak cl.ucie ucisku j czucie
rodzqjem czucia. Takie drogi czuciowe nazywamy d r 0 g a III i wibracji. Nalezy tez zdawac sobie spra\V~ z faletu, ze .CJ_uw-c---C:bJL!u
e z u c i 0 W Y m i n i e s w 0 i s t ym i. Wchodzq OIle w sldad tzw. uldadu od,bierane jest nie tylko z pawlok (eo zaliczymy oczywiscie
sialkowatego i majl( m3czenie dlapracy m6zgu jako calosei (patrz sIr. 13 B). do ;;~uciapovilel~ichownegci) i .~tJ.. _~--TcCi
zaliczy6 mol-nil do c2ucia
i
1i~
trzc\-vnego), ale takze- .. z- ..miysni, sta.w6w, wi~zadel

~~~~i~~~w;~;~~;~~~;;j~iOm(~dO-GZllda-~-gi~bOkiCgO;~ll.aI:~~ Z<,f,
czucic b61u . . ~ol
cmcie powicfT.cho\Vue.
[ cwcie tcmperatUly ... . . ~,,/rDV)gi c:w.da somntyc;wego
. . [ onenlnCYJnc . <' 1,;".LG/ (V'- -'
c:cue!edolyku . .
c7.Uciegl<;>bokie .. . prccyzyJne \G Z przcwodzeniem impuls6w czucia soinatycznego do lwry z obszoru
, cwcie lrzewl1c /.( . z';lQlli.lJI?-0~:le.Q:.y6w rdzcnio'rvych zwiqz<mc Sq clwie drogi. Jednu z nich
'=Pr.z:cwoclzi czu6Ie~b6Iu, tempcratUly i czucie dotykll typll orienti1cyjnego. Drugu
~:~Cjest drogq, cZllcia gl~bbkiigO:-p_~~zy'jnego-~~@~~~d.0.!-Yl(il--orai~czii(;ja~ucisIsu i
Rye. I. PodziaI cwcia somatycznego. ~ wibracji. Z obszaru uncrwienia nerw6w czaszkowych ezucie powierzcbownc i
Z ()bszaru zaopatrzenia nerw6w rdzeniowych i czaszlcowych odbierane S'l
. ----
bodice dzialajqce na. receptory rozmieszczone dose r6wnomjemie w calym ciele. ! Dotychczas brok jest satysfakcjonujqcej klasyfikacji receptor6w, U co za tym id<:ic, takzc
czucia somatyeZllego. Obieeuj'l.Gejest nieco nowsze podejscie, za punkt wyjScia przyjrnujqce
Mog'l to by6 receptory r6Znego typu: mechanoreceptory, chemoredeptOly,
r6tnice w budowic recep-tor6w. Podzial reeeptor6w na wDlnG znJconezenia
tennoreceptory i receptory po1in:.odalne. ZwitV..zrre z mmi rodz,.:lje wrazen ncrwowe, zakonczenia nerwowe zwi;v.ane ze struktllrami dodatkowyrni oraz reeeplory
cmciowych okreSlane S'l mianem c:roda s~lIJ!]atyt:zneg~.Z obszaru zaopalrzerua otorebkowane jest nie tylko jednoznaczny w odniesieniu do sarnych receptor6w, ale po.oowaJa
nerwow cZRszlcowych poza bodicami czucia SOl11<1'.ycmego do d a tic 0 w 0 jednoczeSnie jednoznacznie uporzqdkowac rodzaje ez:ucia sorna(ycznego i jego drogi. Fodzialy
te nie s",jednakjeszcze powszeclmie stosowane.
 II,iJukie przcwodzone jest kilkoma clrogami zwiqzanymi z jqdrami nerwu Z obu stron cialil II a 11 r z c c i w n 'I. s t r 0 11Q rdzcnia kn"gowego oznacza
11'ljd/.ielncgo. lm:yiowanie drogi. V1l61maprzcwodzqce czuC1e b6lu i temperatury
uk\adajq_~Q bar d z i.e jbo r'-~i}6kiiapiZe,vOdzitce"~"czuc-J.'e~
c z 11ie n
b61u. temperatury i orientacyjnego czucia dotyku
I 11' '1';\ q.\H.;ia Z obszaru i(de;ty~ D1atego trndYCY]rue\VYr6mia -si~ drog!K i'dze~.i?~?-\'.T~g~.!':"'{)~!:t
IIIIQlw1onegoprzez nerwy rdzeniowe ~"1JurZrilt tmctv.s spil1-!itlll11ll.micus filial/lis,. kt6rq, ~iCZfC sir,fdo .z;Iiurj. bocztiego'
rciZerua~'lrr~gowego i drog~. rWz:eniovio-vVzg6rzow~ r.,.pnedn1!') tra.~tllS
I'i c r w s Z Y III II e u r 0 n e m tej drogi jest komori'll CZUdOWli .spilloillalamicus al!terior,zaliczanq, do sznura przedniego. W' pnl1i"C-: m' 6 z g II
1111'1 Iviaj'15:areceptor. eialo tej kom6rIe lezy w zwoju rdzeniowym. Jej dendryt obic drogi b i e g n q,r az em i okrd1ane byWaj<t.j a k 0 '1jVt'tga nl71enimr1'u
I ,'I Ii; IUlIj c si~ z recep torem. Jej akson wchodzi do rdzenia kr((gowego p r z e z
lelllflisclisspi/lll!is. bochodz'lone" dQjitdra bn;uznego' tylno-bocmego.
I :\ ,: Ie '" b 0 C z n II k 0 r zen i a t y 1n ego nerwu rdzeniowega i kientie . . "'- '. ,.....
I'
wzg6r:w. nt!cle:m.ventraliS posterolaterolis th(J/{u!li;gdzie nast~puJe pr2;elq,czenie na .
'11, do istaty szarej rogu tylnego. W rogu tylnym rdzenia za . .' ;, .
trz e C In e u r 0 n.
1'''lcdl1idwem synapsy przekazuje pobudzenie innej kom6rce nerwowej, Alc;ony frzeciego neuronu.~wytwarzajq, fZ'N.
I '/Il,'m:c :,zmuflTwej rogu t-ylnego rdzenia kr~gowego. M6wimy, z.e nast~puje'
pro m i en is to S 6 c.z u c i 0 W q, kt6ra stmowi c~s6 promienhltosd
1111" i po: e I qG zen i e d r 0 gin a d rug i n e u r 0 n. ..wzg6na radiliiio tluzl(li'fti2 i kt6ra poprzez odnog~ tylnq, torebki weV!ri.~trznej
trafia do abszaru leory czuciowej, zV'Ianej lwr~ somatosc'J030rycIZUl).
Tn przez kolejl1'l synap3lt bodziec zostaje przekazany lcom6rce korowej, kt6rq,
nazywamy a n ~ Ii z a tar e m i. kt6rej n i. e :z a Ii c z am y j U Z . d 0
n e u r 0 n 6 W d r 0 g 1.. Kora somatosensoryczna zWlqzana Z obszarem
zaopatrzenia nerw6w rdZeniowych lezy w p}4J\cie ch;miwiovrym ioJJll$ [JIJl'ietp.liJ,
W (1) tylnej cz~sci [lli'ldka okoloSl'odkowego lobllllill par'(l,centf'{Jli.~, W (2) g6rnej
i srodkowej cz~sci wlu'I'tt! z:'!fodlmwego gyms pOJtantI'Cdis' ami VI
(3) przyleg~qcych c~sGiach hruzdy ModlmTfej sulc!!s cenfr'lJlis.
PodSlll11owuje\C: rlraga czucia MIll, temperatury i orientacyjnego ('.zueia dotyl<11
jest drog'l tr6jneuronowq, skt7:y.iawallelnisko na poziornie. drugiego newonu, na
wysokosci lleuromern,do kt6rego dochoclzi Z obwodu3. \V rdueniu kwgowym
rozdziela sif,)1m dwie drogi rdzeniowo-\>ng6rzOwe: bocznll i plzedniq,.-Qr:::'~~t;:;_~~'c'l
bieg~~S.LJ]ym i prowadzi c?J-J~ieb61u"Ltt;'!n]Jt'rah_'JY'r.pn)~-.r:~:::cl!]~~;"
__
Qjegnie...w..s.ru~~~P1J.~r\{)i1J1-i"w~ilf]~r.-.t~1.9Y::-:~.~J.'':=--:=::''...:-
__
W tym miejsc\l trieba powiedzie6, ze przedstawiony povfyzej przchieg
dragi czucia powierzchownego budzi wiele zastrzezell W odniesienill do czucia
f' b 61 u. Gdyby droga czucia b6Iu przebiegala naprawdf\:tak, jak to si~ przyjnwie,
1 walka z b6Iem bylaby ZllacZllie latwiejsza. Mi~dzy innymi, wlasnie pr()by
..
chimrgicznego leczenia b61u poprzez przecinani~ drogi b610wej daprowaclzily
Rye. 2. lOrz::bieg drogi czucia bolu, tcmperatury i orientacyjnego czucia dcityku Z obnaru \
unerwionego przez nerwy rdieniowe. Poto:i:enie ciai kom6rkowych kolejnychn~~ron6w'drogi dostwierdzenia, ze w wie1u punktach faktyczny przebieg tej drogi nie jest
zuznaczono kolorem jasnoszarym. Poziom krzytowania sit< dragi viyrotniono kolorem zgodnyz przyj~tym schematcm. ZaczynajClc od poczq,tl<1tmeba stwierdzic; 7.C
ezamym. Analizator oznacZOl1O kolorem ciemnoszarym. Ten sam spos6b oznakowania duza cz((s6 w16kien b610wycll wnika do rc1zenia kn;:gowego przez kOrz.cIl
Z8stosowano dnlej na wszystkich scbematach przedstawiaj1\,cych przebieg swoistych dr6g przedni, a nie tylny nerwu rdzeniowego. Ponadto duza czt;:sc \V16k1enb610'vvych
cZLlciowych. (zwlaszcza z trzew) w11ika do rqzenia kr\)gowego ZllacZJlieV'ryzej nitmozna by
A k 5 and rug i ego It e II r 0 Jl U przechodzi na' przeciwnq, stron<;: sirt spodiiewaC, na- podstawie ich obszmuunerwieni~ poniewaz. cz~sciowo
rdzcnia lrr",gOVfCgO p r z c z s poi d I () b i a lei llkladajqc si~ wok61
przeclnio-boczncgo abrzci.a rogu przcdllicl',o kicrnje si", do m6zgowia. Dochodzi
2 Promienistosci srodkowe wzg6rza radialiones thalamicae cenlrales.
all at do wzg6rza i dlatc[',o I.y c z~: (;6 d I' () g i n<ll.ywamy drogll nueniowo- 3 Din niekt6rych wl6klen, a ZwlaozCza dla wl6kieil bOlowych, skrzytowanle to lezy zwykle
~?ii3g6nww:t tmctc!s i'flirwll/ld",:I<i"WI. I' ,./. e c 11l) (1:,;u 11 ie a k son 6 w z kaidej kilka (2"5) neuromerow powyzej poziomu, Z kt6rego odbierane SEl bodie-e.
45
 wykorZYS(lljC drog~ WStYPlljqCCl.poprzez pien wsp6lezulny. R6wniez. w obrybie
1IS Z Ie d z en i a,
W ~/.cl,q'/)IIl()Sci, przy zilInkIliyl}'ch oczach pacjcnt nie
IJl(')z)"owi,l droga cZ11eia b6111 biegnie prawdopodobnie nieco inaclej nit droga bC(dzie polrafil okresli6 poJozcllia koilCZYIl w stawach ani r()zpoznac kiewllkll
('J,lIcia 'dolyku i poprzez jqdra tylne wzg6rza trafia do kory \YysPy. ' wykonywanych bicmic w {yell slawac!J nlch6w (7. n i e s i en i e c z. u cia
.IzoIowanc jcdnostronne ~ s z k 0 d z e 1l i e drogi rdzeniowo-wzg6rzowcj 'g Iy bole ie g ~), nie bydzie odczllwal clrgafJ przylo:!.onych do dab s(roik6w
IV rdzcniu I<rf(gowym spowoduje zn{cs,icnie odbioru wrazell .CDl i e sic n i e c z u cia wi bra c j i), Ilie bt;;dzie mogt rozpoznal~ dolylciem
lJ610wych itermicznych Z obszam lezqcego po przeeiwnej trzym3.f1ych W fi(ku przedl11iot6w an.i rozpoznac znak6w pisanych 11l1lpaJccm ua
stronie data i ponizej poziornu usikodzenia, Przez sk6rze przez badajqeego (zespoI zaburien wynikajqGy z uszlcocb.:enia r6znych
lIszkodzon'\. drag/( oczywlseie rue bC(clzie tez przewodzone czucie dotylcu, ille rodzaj6w ezucia dyskrymillatywnego i noszqcy na2WC(. s t ere an est e zj i).
!lie br;dzic moi:na tego stwierdzic, bowiem czucie dolyku bydzie jednoczdnic W tym miejsclI trzeba poclkrdlic, i:e .proste ,bodiCf: dotykowe mog'l bye
r,rzewodfo1le inll'l. drog'\. (patrz ponizej). ' odbierane dzi'(ki zachowanill ciqglosci drogi rdzeniowo-wzg6rzowej.
, (, , I (IN! _.... ('."
.:'" ",I, i'I!"" .Drog,a cZl/cia glcbokiego, precyzyjnego eZl/eia dotyku, czueia ueisku
i. I'.,j{, i wibrncji z obszaru uncrwionego przez nerwy rdzeniowe '
. :!, (!I;/ll//L':' Pie r w s z y m n e ui" 0n e m tej drogi jest auciowa Iwm6rklll zwojowa,
Icz'lca W zwoju rdzeniowym. A k SOil t e j k 0 m 6 r k i, po wniJwiyciu do
rdzenia p r z e z w j <tz k y p r z y S rod k 0 w l\. k 0 r zen i a t y I n e g ~
nerwu rclzeniowego, przeehodzi do s z n u r a' t y I II ego, zagina si~ i
biegnie do g6ry po te j sam e j s t rOIl i e. Po dojsciu do rdzenia
przcdlllzonego koIiczy si~ w j'l.drze smuldym lub lclinowalym. W sZllurze tylnym
vksony pochodzqee z dolnych zwoj6w rdzeniowych uldadaj'l
siC( p r z y S rod k o. w 0, wytWar7...aj<t p'cr.ek ~mmldy fasciculus gracilis i kOl'ICZ'l.
si\< w .i~d nee smukIym Nucleus gracilis. Te z g 6 r n y e h' z W 0 j 6 w ukladaj'l.
si~ b 0 c Z II i e, wyh'farzaj<t p~czek klinowllIty jnscicrdus CUf1ea{us i koilczq siy
w j~dn;;e ldinowatym /;ucleus Clltl~a(lls. Dla' omawianej drogi wlaSnie' j'ldro
sfJ1ulde i klinowate (a rue rog tylny rdzenia I<rC(gowego) stanowi'l. 0 S rod e k
n aj II i s z egoz r z ~ d u. P~czek smulcly i ldinowaty lworZ<l tazern drogi gnl'7.ie j pien ncn,n rd;-:cniowcgo
wst'tpuhce s:wura tyluego. . ..
.
...
..
6..
.. ....
..
....
....
....

Dr II gin eu r 0 n oma,\~anej drogi slanowi k 0 lD 6 rIe a j qd r a ~

S 1I1 u let ego 1 u b Ie 1 in 0 w at ego. Jej aksoll przechodzi na d rug 'I.
S t r 0 n l( P n ia m 6 z g u
w tzw. slu-zyiowaniu wst~g pn;ysrlJdl<.ov{ych
decu.,S([(io IcutIli:rcOIwil TFletliirlium j wchodzi w sklad wst~gi pn:YSrotllwwej Ryc. J, Przebicg rlrogi, c7.Ucia ,glbokieg0, [lrecyzyjnego czucia dolVku o(~7. czucia ucisku
wibracji z obszaru uneiwionego przez nen.vy rdzeniowe, '
IWlfdsCllS mediali:;. Wsflrga przysrodkowa doel19dzi do j1/,dra lJrz.usznego tyll1o- ~.. , '. . . .

lJocznel~o wxg6rnl nucleus l'e/ltralis posterolatemfis thalami. T r z e e i.n e u r on Drog} czucia' somalycznego z obszam unerwiongo przez !len-vi'.
stanowi kom6rka tego' .iqdra. 'J~j akson przez promiel1istosc czaszkowe
c z u c i 0 W 'l dochodzi do !wry somatoserisoryczncj.
tJswiadamialHl. jnfonnacj~ somatosensoryezfl<t (z wyjaJkiem in[onnac;ji z
Podsumowuj,!:c: clroga czueia gt~bokiego~dotyku, lJciskU i wibracji jest
wrzecion I11j~sl1io'rYych) prowadz<l. nastypujl\.ce nerwy czas2'lmwe: m':l'W
dLOg'l Ir6jncuronow<\., sl<rzy.Zf.J_':0!l'l--WJso.1s.Q....lY
...r<k?niu .Q!Zed!.lizOflYJn w obrC(bie
.(~I:tJ...gie,gonel~rCl.lll,1. W '1'dzeniu krC(gowym wytwarza ona dwa pyczki sZIluni"
troj&ddny /Zcrvus trigeliliJiu,~, nen'l' (1"i3r:wwy nervus f{Jchdi.~ (znikorna iJos{;
tyiJiego, 'sllllildy i Idino'vvaty. . . , ~;;fukiel1), IH',l"\'l' jp:y!r.owo-gardlo",;,y u<m'tlS glus,wjlltnryJlgeus i lIen1' hltdf,~Y
nerl'Us 1'agus, Pie r w s z y . u e u rOIl drogi slanowi'l ~;,()mQdd ~Z;l!di}We,
Izolowane jednostroJ1l1e us z k 0 d zen i e dr6g wsl~pujqGych SZllma
tylnego IV rclzelliu kr~gov,.1'rn spolVoduje u t rat C( lllozliwosci. db i r u lezfJ.ce w Z W 0 j a c 11 c Z II C i 0 W y c h
ocJpovofieclnio, iY6j nenllu tJ'6jdzidutego
wymienionych
Wmgliull frigemirmle,
nenv9w, S'l lo,
zw6j Iwl:m1;a
o d pow i e d n i c h, rodzaj6w bod i e 6 w eZllciowycll z obszaru ciala
lezqcego po str0nie us z k 0 d zen i a i po n i e j po z i 0 m uz ganglion geuiculi, Lwuje ncrwLI jl;;Lyk{J~vo--gl\rdIDYYlCgo g{(ur;li(l fJeJ'J,j
 "I'/Wf]'Ifgei i nvoje ~erwu bl~dllego ganglia nervi ]lagi. Jednak: aksony tych .', zaopatrzenifl. l\crw{rw czaszkowych jcst to " (l{ dolna C7.XSC zakr~1u
'I' s t k ic h n eur 0n 6 w ZW 0j 0 W Yc h kofJcz~ si~ W j'ldrach '. zUSrGdkowego gyrus jJostcentmlis i (2) przylegajqca czt:;sc bi.l.i.zdy irodkoV(ej .
. ',:
i:,'n'yd.l WenTl'U tr6jddeIuego. .sulcus ceiztralis.
Ii'

. C z ~ S6 k 0 ill or k j a,.drame 0 stowe g0 Wysyla swoje aksony

'poprzez . drag\: tr6jdzie1nil-n';!;g6rtaw~grzQietow1itr(.lctJ,)s mgemiilOt!ia!amicus
dotsafis,:do wzg6rza po tej samejstronie. Okolicq ciaia, z
kt6rej bodice ',sq, dziliki'temupriek~zywane dQ ob,u
przyjml\je
.,.W l. g 6tz/.a st'l.d cla 0 bu p 61 k u I. ill 6 z g 0 w ye 11, . jest \vn((trze jamy.
l'lllt,) IdlCnio\vc
, llstnej o~azJejbezposrednie sqiieclztwo, czyl,itzw. 0 k 0 I i c a 0 r a I n a. '
(: 11,";( WJroa orienlac)'j ne czucic doly ku drogll tr6jd7jclno-wzg6n:oll'a pn:ednia . to, \j.PA/l.Af];L '\\.{":1 \...e.~G~0'-~ c.
,:l\':;l: srodkov.,-a wsz)'slldc rodzajc c7.11cia dragi do moidZlm
"-
""-..!
/\

('/',"~;(':
dolna c7.11ciebolu i tcmperallllj'

CZ1.!cic C!t(bokie1: J ezucie uciSl..ll i

draga lrojdzieLllo-wzg6n:owa

droga lr6jdz:klno-wzg6rz.owa
przeduia

przednia
-;A-
1"- - _ - .._ .. " . _ -- ............... --- _ .............................. "1
wibmcji, precyzyjne czucie dcilyku j draga lr6jdziclna-wzg6rzowa tylna
promienistosc cwciowa 'j

\
. . (n~uronill)

"'" ,1. l'o!;\.czellia ja.der czucimNych llerwu tr6jdzielnego.

., \1~~;;~-\\==t1tJJ;~~"\
,,~\\
,~~~~~ ( )
, ~ItAA/Y{~V (i/tr nemon II

/,
czuciem powierzchownym zwiqzane Set dwa j qdra \ - t~~~:.:::'.-:-~~~::=::~~~.~-:c=~:::::~:2K~:.:":::~::::::::'::::;-::':::~::::'~:~:':'::~~:~'::'::;~":::::':::::'~":"""\
'
korzi'nie Ilenr6w cZllnkowych ..'
1l,',iowe: j~dro r"b:eJiliowe Ilcrwu tr6jdxielnego IWcleus spinalis nervi trigemini
'7 . "'J
r
\t;~"7\F\l.iFjf@6iVJtwirii<1~1:Kt~!F''''W''m:!i''~
I i::"lrn mostowe ner'il'l.! tr6d.T.idnego ltucIel!s pOl1tinus nervi trigemini4. ~~~o.
\<0\' Q;l00.~~""
<"N,1~~~~i~~:~'6;~~~~k6,~;~h~"'. .' \
I (lillorki tych jqder tworzq drugi neuron oITlawianej drogi. -.- _ -;;r;;..:..___.. c .. .. .. _ .. .. ~ _ .. _ _ .

J :,pl,'0 nh:ennovye jest bardzo diugie i posiada t r z y c z ~ S c i: g6mq, \ .' '0) ".~. '
:'IIldJu.wl'l i dolnCl. C z <e s 6 g 6 1-11a jqdra rdzeuiowego jest jCldrern
() Ii C II tac y j n ego cz ~c ia do ty k u. Cz~ Scdo 111 a przyjmuje informacj~
h (';10 W <'t. i prawdopodobnie t e r ill i c z n q5. J~dro m05towe zwi<\.zanejest 5. Przebic'g drogi cZ1Jda somatyc~e.g():zobSz.ar.u uneG."iol1ego przez nerwy czaszkowc.

':II()WllO Z precyzyjnYl1l czuciem dotyku, jak iz czuciem Infonnacl~ z wrzecion mi<2sni'owki poprzec;;:llie
:'.iqbokim, jeclnak z wylqczeniem impulsacji F.; wrzecion p r qZ k 0 wan e] ,g 1:0 W Y prowadz't wymienione wyzej n'liesiane 1l(~.r\Vy
Illi'cSlliowych. czaszkowe, a ponadto prawdopodobnietalc.Ze nerwy traktowane przez na3 .Jako
A Ieso 11 y wychodzqce z tych dw6chjqder wytwarzajq drog~ tr6jdzidno- wylq,cznie efektorowe (odsrodkovve), tm. nerw okoruchowy" bloczkowy,
fYIf~Or;wwll. br;O.1iZn~ tractus trigemirwtlwlllll1icus ventralis, zwanq tet wt~g~ odwodzo..cy;dodat1cowy i podj~zykO"\.yy. W 1:6.k n a wi 0 d i:\,ce c z u c i e 'I.
tr6jf1:d(;lnit [eall1iscmi trigeminafi,r, Przechodzi ona 11 a s t 1'0 n ~ p r z e c i W 11'I. w r z e C 1 0 n m i~Srii 0 w y c h s <\. w y pus t k ami 0 b W 0 d ci\:VY 11li
l1H i a m 6 z g u i dochodzi do j'tdra bl:'Wll:mego tylno-J,lrzy&rodkowego k 0 ill 0 r e kj~dra gr6dmozgowiowego. nenyu' ti:6jd:delnegQ IUre/cm
v:,;s(~{ir2w. fll!dellS ventralis posterollletIiali.f thalami. Ze wzg6rza . t r z e c i hell r 0 n mesellcepl1l11icas ne~.Ji trigemiHi6. Jest to bardzo dziwnc jqdro, pomewaz jest
v,'kdzie itlformacj~ przez promienistosc ezuciowq do .kery zbudowane'z 1coill6rek pozornie jednobiegunQwych,
EomatoseU50liJ'C:l'.lilej plata demieniowego lobu,~ pal'"ietaTis. Dla obszaru ident)'cznych .z kom6rkami lez'<1.cymivi obwodowychzwojacb. czuciowych.
Niekt6rzy sqdzq, te. z jaldegos pQwodu pierwotne kom6rki nerwOwe
4 J<tdro pasma rdzeniowego nerVvll 11"(ljc17.ie\nC[\O,WleleflS tractus ~pillalis nervi trigemini, i przemaczone dla tego j<'\.draop6nily si~ z 'Nyjsciem z grzcbienia nerwowego i
j'1.c\ro cZl.lciowe g6me (g\6wne) nenVIl IJ')j,I'I.iclnq,o, nuelelJs sel1sori!!s supJrior (principalis)
i?fTVi Irigelnini.
5 CZ(,GC srodk()wa j1[dra rd7.cniovll'!',ll (H',( IV\! 1I,',jd'l,ie\IJ(";',1l Ilie nabi.y do drogi. czuciowej 6 Ja,dro pasma sr6dm6zgowiowego ncnvu tr6jdzielnego, nucleus tractus l1lesencephalici nervi
;;\yolstej, aleprzcka:wjeinf<lIll\:Jcj" '!"ll1{,;.\)h" trigemini.
'II',
1.1J:ilaly llwi~ziolle W rozrastaj'lcym sir;,:pnill m6zgu. W ten spos6b droga z. konccnlrycznie wok61 S/.pdI.Y lI:;I.D!;!!e!(ll c/.l,:sciowe uszkoclz.cniejqdm rc!zeniowego
IVl/ceiOll lJlic,;sniowych z; obszaru glowy stali si~ jedyn~ drog~ cz;uciow'l, w. objawia si~ obsz~rami zlJicczlllcnia ukli1dajqcymi si~ ~okol szpary \1st "jak lislki
kl('He; cia!o Iwm6rkowc pierwszego lleuroJJU leZy W osrodkowym ukladzie . cebuli" .. l(u dolowi j,tclrordzclliowc IICIWlIlr6jd7jelnego prz:echodzi b~z zadnci
Nic znamy, niestety; dokladnie dalszego przebiegu tej drogi.
[WI ",,()wYlll. . granicy VI r6g tyJny rdzen.ia Jcrygo\Vcgo,do kt6rcgo docieraj,t przez nerwy rdzeJ1iow~
POdsllIllowujqe: drogi c?llcia somatycznego z obszaru glowy sq drogami (odd11lgiegopoc7.qWszy) bodice :z.esk6ry tylnej powierzchni glowy.
Irtljr;clIrollowymi, zasadniczo s!crzyzowanymi w pniu m6zgu W obry'bie drugiego Drogi czuc:;iatrzcwnego
llCUIOI111. DIn oIcolicy oralnej drogi tesC\..cz<;:sciowoskrzyzowanc ..
Czucie trzewneuswiadamiane plyniezwieIureccplor6w. S'l
ta przcc1e wszystlcim receptor)' b6Iowe. NaieZy pOI18dto wymieni6
mechanoreceptOlY pycherza moczowego, odbytnicy i 11arzqcl6w plciawych
rog ,lny zewn~trznych oraz inne receptory odpowiedzialne za niejasne wr<:lienia,
odbierane przez ilas z l1al'Z'ldow wewnytrznych. Dr 0 g a tls'yviadamianego
~
czucia tI'Zewncgo n a a b w 0 d z;ie maze wykorzyslywa6 zar6wno 11 e r w y
somatyczne, jak i autolJomiczne. W asrodkowym uldadzic
11e r wow y m czucic trzewne. llswiadamiane przewodzone jest d r 0 g'l
r d z e 11i 0 w 0 - w z g 6 r Z 0 W q b 0 c z 11q. . Inforrnacje tego typu bicgl1'l
rog tvlny
j c d 110 cz e S II i cpo a b tl. S l ran a c h . rdzenia krygawego, a wiyc tmfiaj'l
'do Obtl wzg6rz idalej do abu pollett! m6zgu . .PrZ)!jllll\je sir,;
tr;1iWlitl.~ obecnie (choG Sq co clo t~go wqtpliwoSci), ze war u n Iei e 111
uswiaclomienia sobie zaclzialania bodica jest. osiqglljy'cie
p r z e z in for 111 a c j ~ 0 n i 111 po Z i 0 In U k 0 row ego. Lokalizacja
lmry m6zgo\vej odbierajqcej usyviadamian<t infonuacjl( z trzew nie jest pewIIie
ustalol1a. Wyniki niekt6rych badaft wskazujll na kOI'l(wyspy if/will.
Rye. 6. Uncl\vienic sk6ry glowy przez jl\.dro rdzenio'we nerwu tr6jdzielnego i przez rog tylny C Z U c i e t r z e Vi n e 11i e u s w i a d a ill j a Ii e przewodZOite jest w
rdzcllia kr\?80wcgO. I - Strefy unerwienia glowy i strefy jl\.dra rd7.eniowcgo u czlowicka w ukladzi.e osrodkowym in 1]y mid r 0 g a 111 i. Prawdopodobnie wszystkie
pozyeji opisowej w widoku od przodu. II - Strcf}runenvienia glowy i strefy jqdra rdzeniowego
drogi cZllcia nieuswiadamianego maj'l zwiazekz j<tdrem samuht}'H1' /lucleu.'>
II c:dowieka Ici.qccgo na brzuchll w wiclolm z boku. III - Stref}r uncrwienia glowy i stre.ry

oupowicdnika j"dra rdzeniowego u ryby. (Na wszystlcich schematach umownic wyr6znioIJo so!itmlus7. Jqdro ta rozciqga si~ 0 d do 111e j c z y S c i I1I 0 S [u poprze7..
cztcry strefy unerwicnia glowy przez j'l.dro rdzeniowe. Widac przeclluzanie si<e'jqdra rdzCll przICdlu2:ony cI0 g 6 r 11e j g ran icy c z y S c i ::;z y j n e j rclzc[iia
rdzelliowcgo w rog tylny 'rdzenia Im;:gowego, kt6rego strer", unerWienia glowy oznaczono .krygowego. Zil.Jiczane jest ano do jqcler czuciowych nervv6w czaszkowych,
lilCf<lR.) jcdnak c10 c ie r aj q don i ego zar6wno wJ6lma pochodzqcc Z IWJrl1'Qij
Uszkodzenie nenvu czaszkowego prowadz.qcego bodice czucia .h:zylww(Jg21nlRowego i nen'lu b!<tdnego, jak i prawdopodobnie wSfypujqcych
~;o!1lalycznego spowoduje zniesienie wszysllcich rodzaj6w ewein w obszarze dr6g 3u[onomicznych rdzenia krl(gowego (drogi nl:r.eniowo-5bflww<R: (1'(!.C(/~S
z,lopatrzenia lego nenvu (palrz. s.tr. 53). Us z k 0 d zen i e j qdr a spillo,c(icu[l/I'es). z j II clr a s a III 0 t 11 ego bodice l110gctalbo bct.posreclnio
r cIze il i 0 w ego z
n e r w u t r 6 j d i:e 1 n ego spowoduje' rozszczepienne alba za posrednictwem pa(hng6n:n hypothalamus tTaftc do cin!;n
l:lburzenia cZ\lcia Vi obsZ<lr:reglowy, tw. przy zuiesieniu czucia b6ln i temperatury migdlllowatgo ~OlIJllS Ilmygr!a[oitfcUfII. Poniewaz czysc ciala migdalowalego
br,:dzic zachowane czucie dolyku i czucie gll(bokie z'tacji nonnalnej pracy inuych jqder naleZy do kOly m6zgowej, silq rzeczy trafiajqce tu bodice osiqg~jq po Z j 0 III
nerWll tr6jdzie1nego. W zalemosei od stopnia zaj~cia' jqdra rdz.eniowego obsV:lf kOTOWY. Jednakt.e bodziec, kt6ry OSiqgllql kor~ tl16zgowq,
z/1btu7.ellmoie bycr61:11.y,ale jego ksztalt bftdzie bardzo eharakterystyczny. Wynika to Z . II i e k 011 i e c z n i emu sib y {; us w i ado m ion y. CzasaLnt jego oc1bil)r
ulozenia w jqdrie rdzeniowym nerwu tr6jdzieluego kom6rek zwiqzanychz mozemy odczuc pod inllC\.poslaciC\.. Na przyklad, infonnacja 0 zbyl tliskim
posz:cz:eg6Inyllliokolicami glowy. Naj'vvy:tejw tym jqclrze le1:.<t kom6rki oclbierajqce wysyceniu krwi t~tl1iczej tlencml1Joze bye uswiadomionajilka uczucie dU.SZllosci
bodice z okolicy oralnej, najlliz.ej - komorki odbierajqce bodi,ce re sk6ry glowy z albo wyrazar': Sly uczuciem I~leu,kl6rego i:i'6dla uie rozumicmy.
pOf!,J'aniczaobsza.ru lUlerwicnianerwu b'6jdzielnego. Slrefy posrednie jqdra zwiqzane Sq
odbiorem bodir.hw :re stref posrednich powierzclmi prz:eclniejgtowy, ukladaj'l.cych si~
 Ze~poly uszlcodzen r6i:l1ych dr6g czuciowych Zaburzenia ,obwodoYle czucia, powstaj'lce \'1 wynilm
~)Olychczas ?rzedstawione zostaly objawy, jakich moma sit< spodziewac" nerni6w (1) wystypujq n a 0 g ran ic z 0 n Y ill . 0 b s za r z e,
IH/',y ~z~lowanym jednostron,nym u;z:!c?dzeniu poszczeg6lnych dr6g cZlieiowych.: odpowiednimdla uszkodzonego nerwu lub jego galt<zi, (2)wystIQPuj~ po
\lvklllllce lekarz spotyka Sl~ ezt<SClejz ~.sp~lami zaburzen czucia 0 bardziej' .stronie zmiany chorobowej i (3}dotyczq wszelkich
I,!tlwnym charalcterze. Zarmeszczony pomieJ opis dla pelnego zrozumi . '0 d z a j 6 w c z u cia prowadzonych przez dany nerw, Jesli \1szkodzony'
. 11 " ' erua
W\:I~laga 111~ty (Q zn~OIllOSClprze?iegu dr6g czuciowycb, ale takie znajomosei . nerw jest nerwem mieszanym, (4) zaburzeniomczuCia b~d~ towarzyszyc inn e
"l,d}:e~~ . mnych dro.g '7 ukla~l~ nerw~wym. Stqd, do opisu tego naleZy' objawy, r6wniet na ograniczonym obszarie, 'wlasciwym
1}lIIYI OCICpo zapoznaruu Sly z calOSClqmatenalu. . \lladanegcillerwu i. r 6w n i e z p osb'o n ie us zk 0 d zen i a. '
'.. Zaburzenia oSroclkowe czucia wynikajqcezuszkbdzeniaukJaclu
.& osrodkowego mag<\. bye ~6ine W ~lei:nosci odtego,czy llszkoqzone S<\.dragi
GZlUC10V.'C czy tei; kora czuciowa. Jeslichbdzi z kolei 0 drbgiczucio~ve, istotnc
~
I , czy ulegaj<\.one uszkodzeniuw rdzeniu kr~gQwym ezy 'w mozgowiu.

'l-~+
I l
Zaburzenia czueia, powstajqce' ~ wyniku' ~ s z Ieci d ze n i a d r () g
I
I
czuciowych w rdzeniu IC[ygowYln,mog'l. (1) miee bardziej
I
I
[ozlegly zasiyg, (2)dotyczyc wybi6rczo tylko' pewnych
I
I
(0 d z aj 6 w c z u e i a i (3) wystt<powac pO s l r 0 I1 i e a g n isle a
I
I ChoTobowego, po. stronie przeciwnej lub po obu
I
I . s t r 0 n a eh cia t a. Pbniewai; w rdzeniu krlQgowym przebiegajq, take drogi
.....~innego rodzaju, (4) zaburzeniom czucia mogit towarzyszyc z a bur z e 11 i a
J" innychfllnkcji uldadu nelWowego, przy czym obszar ieh

-~IJ
w y s t ~ pow ani a m 0 i; e by 6' z up e hi i e in 11y, nit obszar zaburLcn
czueiowych. Wreszcie zaburzenia wynikajqee z uszkodzsnia rdzenia kn~gowego
I cz~slo charalderyzuj'1 siQ wystt<powaniem (5) tzw. po z i 0 m 11
l. co
us z Ieadz e n ia, . OZllacza, ze ca!y obsz:ar data, po jednej lub po obu jego
stronach, poniZej pewnego poziomu wyl<az.uje okresloneobjawy. 1 pun](tu
prLebieg drogi
rdzeniowo-wzgorrowej .widzema rnorfologii ukladu nerwowego mozna plTjldadO'.1vo wyr6ini6 Irzy'-
obSlar mleS7.ill1ego zespoly uszkadzen rdzenia zwi<\.zaue z zaburzelliaini cLllciowyrni. Set 10: zcsp61
przebieg drogi
uszIcodzenia obwodowego
piramidowej bocznej spoidla bialego, zesp6t polowiczy rdzenia i zespa! c<,Jkawitego przcrw:lIlia
obszar z.niesiel\ia
c1.ucia b6lu i temperalury przebieg dr6g rdzenia. . .
wst~PlIj,\cych Sz:nura tylnego Uszkodzcllie spa i d t a . hi ate go' na pewaym odcinlm nlzclIia
ObSZ3S porazenia osrodkowego
i 7:niesienia czucia gl~bokiego kr~gowegopowoduje zniszczenie. krzyzujqcych siC;; w tylll
miejsc\l vv16kien dr6g rdzeniowo-wzg6rzowych dla kilku
odpowiadaj'l.cych poziom6w. Efeklem takiego zniszczellia dr6g b~dzie zcsp6\
Rye. 7, Zespoly zaburzet'I ezucia: 1- w ~szkodzeruu nerwu 11 - \V pO!OW1'Crvffi k U . tzw. rozszczepiennych 'zaburzen czucia, polegaj'l.cy na wiesieniu cZlIcia MIll i
d . I '-J usz 0 zeOlll
: z:ema .(J(~go~~go, IH - w uszkodzeniu sp~id~a przedniego rdzenia kr~gowego. Na kazdym
temperatnry (przy .zaehowaniu innych rodzaj6w CZUCi8)mnicj wiycej uu tym
ochemaCle CZQoGl bocz:ne prostok<tta symbohzuH obszar uncrwierua nerw6w ruze l' I
d '1
WOC 1
I""
slronac 1 ct&a, cZl<s6srodkowa symbolizuje rdzen kr~gowy.
.. n owyc 1 po samym paziomie po obu stronach ciaJa. Zespo1:y takir:: widywane S<\.w Izw.
jamisto5ei rdzenia. Jesli choroba rozszerza si~' na przylcgajaj;e rogi przednie
R?zpOZJl~lie ~l1i.e~s?auszkodzenia uldadu nerwowego jest cZysto Illotliwe istaty . szarej, w6wczas do rozszczepielUlyC'.h zahurzen czucia dolqczCl.j'l siy
w wymku anahzy IsllUejqcych zaburzefi czucia (i ewenlualnie zaburzen' rnn' " objawy ruehowego poraienia. obwodowego (patrz str. 93)' na podobnym
f 1 ..) " . yell
11I1 ceJI , OCZY'vVISC1~
pod warunkicm zm~omosci anatolrui CZYllllosciowej ukladu poziomie.
nerwowe~o. W. pJer~SZ),Tlll rZQdzie waz;nc jest ustalenie, cry obserwowane
zaburzellla CZUCIawyutkan z w;z!codzcnia ukladu ucrwowego obwodowego
Olcidlcnie e
"p 0 1 0 W i c z us z k adz e n i e r d zen i a" oC1nosi si~ .
osrodkowego. ' cry do iniszczema prawej lublewej polo W y P r z e k 1'0 j u t'dzenia kr~gowego
nap e w n y m " 0 d c ink u. Polov/icze uszkodzenie rdzenia daj e d w i e
g r 1I p Y 0 b j <lW.O w. Jedoq' gJllP~ objaw6w . nalei;y wiqza6 z
r
'\.:.:
.. lezqce w Z>woju Iwl:mll:: gi1l1g!;O!1 J:eIEiwli, VI' l';ltYUjpdl n~nYll jlt;rylw~1'o-
II S Z Ie 0 d z en i e ill r d z e lJ i a ,n a p 0 z i 0 m ie 0 g II i s k a
gardlo'F/ego g{1l'.gli(~ neTTi gl(l~.'ioJ'hflrYfl[Jei lub W :l:1woj1!s-h j)r;:RTiU bJ?dnego
c: Ii () r 0 lJ 0 we go, a drug'!. grupc;:objaw6w - z us z k 0 d zen i e m d r 6 g ganglia nap? I'agi. r c h a k SOIl Y po wejsciu do p n i am 6 z g u biegnq
jlu.ebicgaj'lcych przez ten paziam, a z w j <t z any c h c z yn n a s cia w a z dog 6 r n e j C Z f( S c i .iqt!Ja rmmoil1~go nucleus soli.fr:wius, :l;yYall~j jftdnem
II j Z s Z Y III i 0 b s z a ram i cia Ia. Objawami . nn pOl-ioliiie ognishn smalwwym Tlucleus lJtJstatorius. Tu IHlstr,:plUe p r z e I q C Z ~ n i e d r 0 g i JJ a
cllorobowego b"d'l objawy uszkodzenia odcinkowcgo: (l) zniesid\je wszelldch d rug i n e u r 0 n.ObowiQZLUqGY schemat mowi, ze a k SOil Y k (1 m 6 r e k
rodzaj6w eZllcia (uszkodzen.ie rog6w. tyln}'ch. rdzenia 'kr~gowegooriz jqdra smakowego berujrt. si~ do przeciw[eglego jfil~r&
wnikajqcych w tym miejscu korzeni tylnych nerw6w rdzeniowych), (2) pOI'azpifiE\ - IH'Zulllo:IJ.ego t}'lno-prny5fodlwwego wczg6nm I1uc!eIaS I'zit-(mlis PO.'ii'C'HJi'lledi!lns
wiotkie (uszkodzenie ragow przedriieh rdzenia krl(gowego i korzeni przedilich tfillliimi, skqd t r 7.. e c i n e u r 0 11 prowadzi bodice do 11.0 .0/ sm'flkO'ti1/tej9 .
ncrwow rdzeuiowyeh) oraz (3) znicsienie odruch6w rdzeniowych (przerwaAfe . r:ii"otir smakowa polozona jest w cz~sci domej ;W!sr~tM Z!.;}rodkl(Jl'Wli'go gyms

luk6w odruchowyeh) . .Poniiej poziomu ognisll.8 i po stronie ~gIliska wystqpi pii1fcelifra!is, w obszarze wi(\';czo!~ czwhrwo-demUiCilliowi':gl) ope?ClMhUVi

(4) porazenic osrodkowe (zniszczenie drogi piramidowej . boeznej) i . .fi'oT1topwiewle.

(5) zniesienie czucia gt~bokiego oraz czueia dyskryminatywncgo (zniszczenie
drag wst"pllj'!.cych sznura tylnego), a po stronie pneciwnej (6) zniesienie
cz:ucia Mlu i temperatury (zniszezcnie dragi rdzcniowo-wzg6rzowcj). Ponizej
.
._.-<l1%\t~1tItlJ)i1h1B~
--_ ._ _ _ ~ _ _
: -_.;-- .. .. -._
I-
_
koro. sm'lko\'i~
-... . -.\

[Joziomu ogniska odruchy rdzeniowe bydq zachowane. !

P~romienistoc
' czuciowa
i
C a He 0 wit e p r z e r wan i e ci'llilosci r d z c n i a k q~g 0 w ego
powodujc p 0 n i :l e j p 0 z i 0 ill II U S z k 0 d zen i a i p0 0 b u
(nGUfOn Ill)
..:.3
I
.. .. 1
s t rOIl a c h ciala zniesiellie wszeUcich funkcji zwiqzanych z dlugimi drogallli
I
wst~pujqGymi . i zstt;pujqcymi. Wystqpi wi~c (1) porazenie osrodkowe oraz !
(l) znicsien.ie swiadomego odbioru wszeUciego rodzaju bodicow. Dziatanie
bodieow lla receptory b~dzie jednak na ogot Wywo!ywac odruchy rdzeniowe8, .~::::::::::
..':::..::::.::.': ;: :: ..~: ~ ;z:
..:::::::::.8:.~:::: ::.::::::.~:::: ' : ::::::::::::
...:. :::::
..::..'1
I
bowiem [u!ciodruch6w rdzeniow)rch pozostan<tnieuszleodzone. . Imn:e" nerwu twnnonego, ( 'II\," J.
nuwu.j-;zyl<017o-gardlow",go 'Q 1D.' 9 I'
U~zkodzellie dr6g czuclowych w ill 6 z g 0 w i u mote spowodowac
znicsienic cZllcia . po s t r 0 n i e p r z e c i w n e j cia Ia, bowiem wszystkie
i ner'l'm bl~dnego C ~ ') I
r=::::;;-n-cl-u-Ol-l. l~) i
drogi czuciowe S'ljuz slcr.iy:lowane. Uszkodzenie w p n i U In 6 z g u moze ~ t
objawiac sit( zniesieniem czucia powierzchownego lub glt;:boJciego. gnl~i", nePNU h'1~rZ()Wego, (,..;'-u~) III,
Uszlcodzcnia we wzg6rz'u i w torebce wewn~trznej powodujq' nervru)<tZy!wYio-gardlo!"ego C~f)'
I ucnvu b!~dneg(l( ;('-) ;
7J]jcsicnic jednoczesnie w s z y s t k ic 11 rod z a j 6 w C Z II cia, be'.vietTI . .. zs \..= , - I
wszystkie drogi czucia somatycznego spotykajq, sit( w j'!.drze brzusznym tylnym ~;;:y
wzg6rza i biegllll. razem do l<ory ezuciowcj przez Qdnogr,: ty[llq torehll.i
WCWill~tTznej .
Rye. 8. Przebieg drogi smakowej.
W Jdinice prawdziwe uszkodzenia smaku widuje sj~ stoSl.ll1kOvvOlzadkQ.
Pacjenci zglaszajo..cY utratr;:czucia smaku eierpi'!. na ogol na zniesienie wl(chu.
Wszy'Jcy znalllY to zjawislw z wlasnych doswiadczen. W okresadl silnego
Nerwami odprowadzajqcymi bodice z kUbk6w"~'inakow~ch jamy ttstnej sit 7..akatarz,:mia narzekamy na jedzenie "bez smalcu". Dzieje si~ tak nie' tylJco
m~n'V hvari'!lwy aeil'US facialis i I1Ien", h::tylw'Wo-ganHowy lIen'IIS dlatego, zc to co uwatamy za smale potraw, jest w duiej mierz~ ich zap2clwlTI.
g[ossop{wryrtgells, a II mal y c h d z i e c ita kt e nerw bJ\Cdny ne.riws
II,rg,..~. Pie r w s z Y 11e u r 0 n drogi smakowej tworZq komorki czuciowe 9 Obserwacje ldiniezne wskazujqjednak raczej 'na ezr;: s CI 0 VI e krzy 2;0 w an ie s i'il d ro gi
sm ak 0'11' ej. Wydaje si", ze informacja smukowa dociera z jedilego j",dm smakowego do' obu
RNickiedy, zwlaszeza przy naglym eatkowitym przerwaniu ciqglosci rdzeniq, wszelka ezynnose wzg6rz, ulega.jqc. ponadtc po drodze 'przefll\;zeniu w lzw. mostowym polu
nlzcnia ulcga czasowemu \",ygaszeniu, co nosi nazw,< s 7..0 ku rd zen i 0 w eg o. 5 m a k 0 VI Ym. Talc wke droga srrw.kowajest: bye moze, drog'l czterOl1eurollOWq.
 " ,I". d~~ll~go, ie b~cZ~li~e Mogi Wyc,llOWej.' docJ~odzC\G do jqdra smalwwego, . tylnego (gn:bieto'iVego) IlIlcllles cochlearis posterioy (tlonralis). P r z e b ie g i
, "I 'lid I.,IN Jego kotlJorlct 1 VI' ten sposob ZW1~!cszaJil. ieh wrailiwosc na bodice : I Zak a n c zen i e d rug iego n e u ro n U In 0 g q by c r 6 z n e: )ego
'II 11:('\VC. aksoll mote pozostac potej. samej stronie. pnia lub
przejSt na stron~ przeciwnC\., moteprzelqcz'y6si~na
I lillga sluchowa
. tr z e ci 11 e ti r 0 n: (1) w jlJ.dne gonnymoliwid mwleus olil'flris SllperiOI', (t) w
I ), (Il~a sluchowa przewoclzi bodice od me c h a nor e c e p tor 6 w jlJ.dr"l-ed~!? cz\voroh()cwego nucleus COrpOfi5 trapezoidel, (3) w Jl'!.dn.e w9t~gi
, , "" ""1<0/( 7.myslowych wlosowatych) n a r.z '" d u s
1 i ill ak 0 w ego, lct6ry. boczr\cj rrl!derrs lemlli~ci lateralis lub tez (4) w j.\ldl'ie. wzg6~'ka. doln~go 11I4c!eUS
I I tII,:sci,l. uella wewtlytrzncgo. P [e r w s z y n e u r 0 lJ stanowi colliciJlrh1~riaris poluywy sr6dm6'zgowia. 0 d pow i e d n i 0 do t~go trzec i
,,I,,, 1',llllowalO nWI1I1orha. 1:woju !lpinlnego slimaka grwg[iOfl spiml~ n e iii!j'ri' m 0 i: e z acz yn a c" s 'i ~ w jcdnym :r;m"f. o~rod1Hh'v. Alcsori
t,.1 I. Jej a Ie so Jl wchodzi w sklad rnen'l'U Slimlllw\'tcgQ nell'lIs. trzcdego new-onu taktemoze po z 0 s'f ap o. t y j' s a me j g t ~ 0 ni e
! I, ,.I!'o, C7.:SCI !bJfzedsiQo!tOwo-sliilll'lRwwego
UUenl'Vl Hen'US vestibrtlococltfeoris. pnia m6zgn lub przejsc 'na' ShOlly .przeciwnq, Trzeci
, ,,' IIIi i:d.SLOllkowo-Slimakowy doprowaclza bodice do p n ia ill 6 z g u. . neuron k 0 n cz y s i ~..w. j~dn:e cialn. !w~:mkow21~eg~. pa"iysrodlwi7cgo
'.' w:Lg6n:a ,w~lells C/7T]lOriS g~rticillati llterlialis t;wllli8il. Stqd c z war t y n ~ u r 0 n
PI' z e z tz\V. promieni.stoi3t 51m:howll. radialia. aCl4stir;(l doc110dZi .do leory'
korn sluchowa I sluellowej. !(ora shrrdlOV"Il:l znajdlue si~ w p!@ci.e 5kroniowym lalms temparalis,
gdzic zajmuje (1) ;;:aru-~tY 5knmiowe popn;eczm~ gyri lerrrpot'ales transvefsi i
(2) srodkowA c~sc Z11Ih.l;/fm skron.iowego gn,mcgo gyrus tenijiomlis .~!!perior.
Wyniki llowszych banan .sugeruj% :te wlaseiwa dmga slucl.lowa moZe bye
tr6jncnronowa. Stwiei:dzonobowiem, ze ezres6 wYIlUstek wychodi:.v;;ych z jqdcr
f" ..... : .....:...~::.,,::.:.::.~: ..::.::.: .. ::: ..:.:.:..It"S:.:.:::~.:: ::.~.:::::..:::::.:T.:::.:::::
i l"ami~ W1:gOrl". rlolnego).':~:-
..... slimakowych konczy sil( dopiero we wzg6rru. W kai:dym razie jest to d r 0 g a
i" iX Il...-....f wst,ga 1100:1\1\
"
c z (( S c i 0 VI 0 - s Ie r z y tow all a. Dlatego jednostro11ne iniesienie s!uchu
ij L cwio CL~"'IOroll'oane!j wystf<pnje tylko VI przypaclJeach' us:l1wclzenia drogisluchowej na QdCll1t(U ad
reccptora do jqder slimalcowyell w\'lcznie, Uszkodzenie drogi powy:.t~j j8,der
0,curon nO I slimakowych !lie daje wyrainych zaburzcn. .'
I
.: :.~:.:: ..2'1S. _-_ - ...... _..1
...... .. _.n. i
ws!~ga lJoc-z:nn <:'" I
DrQ1@J.)l"zedsionkowa
cin}o o":n'orchoczneJ) . II Narzqd przedsion1covl'Y zawarty w bl~(tniku przedsionko';YJ'ffi cz~sto
9Juchowe~,:i"(
i nazywany jest narlqrkm r6wnowagi, Seisle
Illowi'\.c, narzqd przedsionlcowy
.:~ ..ml 7.JJ.wiera r e c e p tor y c z u cia p a to i e ni a glow y' w pnestrzeni
llerw przHlsion!,ovvo-Wmnhowy ;) II' ""t:=;;;;;::) 1 oraz liniowych i 1cqtowych .przyspieszen g!:o'wy
nerw s!iIll:lllOWV ~-,~ I i
.zwi,\zanyeh "L jej Dlchami ba,di mchanii cia\a
ob6jrnuja"cyini glow((. NariC\.d
g a I,;>;;ell ~,rtT\!,1i~wIf011'ego
i~f~}~i~~1:iJ{,'A~:~~~n~:~nHHf:p
.......... ):;); .
( !lcmon I) oj przedsionkowy
. wehodzq
stallowi cz.ysc nella wewn~trznego. W sklad tego narz'l.du
pn'.'wody p6H(Qli!)h~ rltletm semicirclI[ayeS, .1:Rgiewlrn utriculus i
kom0rlc~ worcc1:.ck sacC1llus (tawmte w kaualach' p6!kolistych i przedsionku bll(dnika
kostllego) omz IlfW. przdsAonko"tyY nerVus lestibulalis, ez~s6 nerwu
pn.:ed3im.lkowil~sliml1iI\.Owego Ilervus vestib/;[ocochle(l/i.~. . . .
I' ,'t' 9. Przebieg drogi s!uchow"i. Drago. prz;edsionkowa rozpoczyna' si~ .wmechanoreceptorach (kom6rkach
zmyslowych wlosowatych) bt~dnilca przedsiollkowego, Pie r w s Z Y III
. Dr u g i I1l 11e u r 0 n e III drogi slnehowej jest kom6rka .i'tura
n c u ro n e 11\ tej drogi jest komorlua dwubiegul10wa Z"VVQjl!prvel!llion!{(}"weg9
i In!:~11G1~'i::1!/'
RH":tedulaego (brzusuacgo) IIl1cleus coclJlcowis rU1teniJr (vent/'nlis) lub
grmglio:t l'e~tirwl/ue. Del1dryt kom6rki zvlojowej llncIYvia receptor, q j~j a k son
w c hod z i do p n i a m 6 7. g U w nerwic" przedsionkowo-slimakowym,
iii J(o~]?lki z;v..~jowe .z;Vli'\Z~nc z; nerwel11 pfl.r.o.bollkowoslilllPkowym zachowujq pi~rwotny gdzie k a 11 C z y s i l( w j e d n y m z .hi~le~ pru1Bion~w,rych nuclei
1.:l;JaiL 1 S'l kOlllorkaml dwuulegullowy!lli. vesli!Jlllruf!;;. D i' u g i m .nc i.J r on em jest kom6rbl jqdra przedsion\cowego.
II Zwej slirnakQWY ganglion cochleare.
Dalszy przebieg drogi przedsionkowej odpowiedzialnej za swiadorny odbi6r . Abony trzcciq',o IIC"1()fill IV Ilerwie wzrokowYlll docieraj,tdo pOZiOJIJ'1
\Y[a;7,en z narzqdu przedsionkowego jest slabo poznany. P raw d 0 pod a b n ie s!{[;v;}';or:,mi@ ',V:ICR'On[.1)W~1:0 c!,i'Wfm ofJri~lJm. Skrzy:iowalllo llet'.JI6w w7.Iolcowycli
lJO(J;,~ccw~drujq p r z e z j G:dr 0 b r z us z net y 1no - dol new zg6rza jest slcrZ:y2:ow;Jjjicm c7.ysL:iowym szczcg61nego rodZ3jU. Na stToHre przecivmq
du leory ciemieniowej. przecllodz.1 w rum lylko te w1610l3, kt6re dotarly tu w jJfzysrodkowcj polowie
nerwu wzrokowego i kt6rc riOchodzq z prZysrodkowej polowy siatk6'vvki.
12LS.Wawzrokowq
N~torniast aksony biegn<\ce w bocznej cz((sci nerwu wzrokowego i pochodZt1GC I.
Droga wzrokowa, podobnie jak przedstawiona ponizejdroga w\;chowa, boczncj poiowy siatk6wki 11ie lcrzywj'l. si\? A k son y t r z e c i e g (J
pri:.cbieg<:. przcz nervI. czaszkowy, ktory rue jest prawdziwym nerwcm . n e u r 0 n u po przejsciu przez skrzyzowaniewzrokowe (alesony przysrocHcowc:)
ob'Nodowym. Receptorami w uk!adzie wzrokowym S'l czopki i pr~ciki siatk6wki. lub po minirrciu go (aksony boczne) wytwarzaj'l.IH'BmO 1l':er<orWWte tmcll~S optic,'..>,
3'1 to przeksztalconeneurol1y12. Talc wiltc pie r w s Z y ill n e u r 0 tl e ill tej !ctore doc hod z i .d 0 dl1\!~ koU;mlwwakgo RHlcz:ngo we vvzgorzlJ. W tell
drogi S,t cwpld i pr?-cHd siatk6wki. Dr u gin e u ron, r6wniez w calosci spos6b VI jednym pasmie wzrokowym spotykajil siy i
zawartcy w siatlc6wce, staoowi'l. Iwm6rld dwubicgunowe siatk6wki. Jedna raze In docierajq do wzg6rza wt6klla pochodz",{~e /
vt'ypustka kom6rld dwubiegunowej odbiera bodiee od receptora, .a druga bocznej cz\;sci ncrwuwzrolcowego tej salJlej strony
przc;kazuje je na lTZeci neuron. T r z e c iill' n e ur 0 n e ill. jest [{om6r1m w16kna pochodzqce z przysrodkowcj cZt;sci nerwu
~Y1Tolmwo-z;;'VojoW21 siatk6wki. eialo tej kom6rlci leZy w siatk6wce, ale jej wzrokowego strollyprzeciwnej.
a k s 0 II 1'1Y c h od zip 0 zag a 1k l( 0 C z n 'l' Skupisko akson6w lcom6relc C Z VI art y In . n e u r 0 n e m drof:,r1 wzrolcowej jest Ie.0 m 6 r k a ,i'~jJl~a
wzrokowo-zwojowych siatk6wki tworzy nerw Vl'zrokowy nen'lls op(fcus. cii1R;n tmlnn~!wTI'"te~o1Jbo[;mego 1fYz;gona (!udells cO/pm'is g~l1i(llf(!.1,i {(f[Cli'!1Iis
rlwrmui. J e j w y pus t k a .wchodzi w sklnd tzw. promi-enn5~\}:ki 'lYJWIPf:!.uWC,!
. radiafio cpfic:? i dociera clo Dwry '.1<'xro!k.owej. Kora t<1lezy w H~l,~d", PO~3'~,i:;:znnym
I kora wzrokowa I lobus ~cci(Ji((di:>, w (1) .hJrlJJ:i:d:rie ostrogQ'wej sulclla calcmimrs ora<: w.
I .. . ~ - _ \ (2) przy1cgEd~cych do niej obszarach 1,linim C!!neus i (3) ~<'lkU"~fJMj~ZlJ'~'iGW<'l~eg\)
I promienistolic \YZrokown . gyms Un[;IlII:lk

j' (neuron IV) \

W k 0 Il S e Iewen c j i c z ~ S c i owego s k r 7. y Z 0 W an i a d l' 0 g i
w z role 0 w e j do lcatdej p61blli docicra inJormacja z obu siatk6wek. l,lic jest
:::.::~~::::::.:::::::::::.:::.:::.:::::::::::.:A1'C:.:::::::::.::::::::::::.::::::::::::.:::::::::.:::: ..:::::::::.:.:.:.::::::.::::::.::::.:.:.:.:.::J, to jednak ioformacja r6wnowatna. Do lciv~dej z p6llCHI. d6c1lOdzi infOi'macja z
I .. . pnsmo w>:rokowe I
bocznej (skroniowej) po}owy siatlc6w1cioka lej samej strOlly i prz.ysmdkowcj
il>( K-Q~ti~l~1m'~~ I (nosowej) POlO''!)' siat1c6wld oka steony przeeiwnej. Te rerz.llc 3[l<l[omicztJie
~, l"-::'" nefTI' ",",ZI'O to \ cZQsci obu siatk6welc - czyse nosowa jedilcj i cz~se slauniowa clrugiej .. Bq
cz:yunoscimvo takie S<lme, bowiem re:jesmlji\. bod:tce swiellne z tej samcj cz(~sci
\!,~~"":=::,=:.:":c,,,,:=,,:,::,::,,,.:c=:.,c:=.,,=~-;.~
..~;~_:::_o_:;_J-::"--'~":1 pola widzenia. Biorqe pod uwagy odwr6cenie obraZ1.1 padajqGlOgo n<l sintUnvlc\:
w stosll\llcu do poIa widzenia, stwierdzirny, ze jedna p6Uarla olrzyulI\je z. olm
I ... .. ( neuron rr) I
oczuinfol1nacj~ 0 prz:cciwleglej polowic pala widzenia .. 1JlJlymi slowy, k a 7;cl a
I
~.:::::':'::::.:.:: ...:::::::.: ..:: ..:.:.:.::::.::::.::'2$.':.: ..::.::.:::::':::::::.::':'::::.::.:
neWflllln: r.iatMwld
..:::.:'; ..:::::'::.::::':.: ..:::.:'.:.: ..::.:.::::..:.::::.:.~
.... I p6tkula "obserwuje"
pol a wi d Zf. J1 i a.
tylko jedn'l, przedwlegl<t, polowy
i .~, (l1cUJonI). i
I ~., :::_ ~~I
.. Podsumovll.~i~c: droga wzrokowa jest drog~ czteroneuwflowq, C;;~ySCoW()
-'"T- .
slcrzyzowanq IV skrzyzowalliu wzrokowym. Poczqt:kowo hiegnie ona w
siatlcowce ok<l, a Ii3.Gt~pllje wytwarza nerw wzrokowy, skrzyz,owani", wz.rokowe i
pasrno wzrokowe. .
Droga wzrokowa zasluguje na szczeg61nfl uwagy z kilku \Yzgl~d6w.
Ograniczaj'l.c siy do aspekt:6w morf9logicznych, trzeba slwierc1zi6, ze j('j
J2 Z faklcm tym wi<\. site r6znice IV opisacb drogi wzrokowej w podrl(cznikach. Jedni autorzy przebieg Il3 obszarze glowy, wtym takze w jamie czaszki, jest stosunkowo dlugi
uwazajQ., te czopk6w i pr~dk6w nie nalcZy z<jliczac do neuron6w drogi wzrokowej, a inni
i pod wzgl~dem topogmfii b~rdzo urm:maicony. VV przypmlku pmceSlJ
sqdz'l przeCiwnle. W zgodzie Z opisami w wi"kszosd polskich podr"cznik6w zaJiczymy
rcceptory do drogi wzrokowej.
 I" II \J1Jmvego dotyezewego gtowy z-achodzi stosunIeowo dute
Pay maksymalnym zak1'esie zniszczenia poszczeg61nych slruktlrr obrazy
I ",\vdopodobicllstwo objt<cia przezen jaIeiegos fragmentu drogi wzrokowej. uszkodzen cl1'ogi wzrolcowej przedstawiaj'\. si~ w nast~puj,,-cy spos6b. W
, I I, jaw y 11 S z k 0 d,z e n i a drogi wzrokowej mog'\. by6 po m 0 e 11 e d I a przypadku 2;Tliszczenia gaUd ocinej lub nerwu wzrokowego mam)' do czynienia
" I, \ I G II i a I 0 Iea 1i z a c j i z m i any c b 0 rob 0 w e j, bowiem obraz ze s I e pol "- 0 k a po tej stronie. Zniszczenie skr:z;yzowania wzrokowego
[, I, \1~;/,kodze6,7.,.miel1iasi~ istotnie na przebiegu'drogi wzrokowej. powoduje ubytck ezftscibocmej pola wiclzenia w kazdym oku, czyli .tzw.
\ J ::z,kodzenia gtA~P.d()l~7l[M~;ji nemu wT-rollwwego daj'\. u b y t k i w p a I u n i e d 0 wid z e II ie polo w i c z e (1'6 Zno im i en n c) d w u s I, r 0 n i 0 w e.
, II ,',I: II i a Iy IIe 0 j e d n e g a 0 Iea. Usz1codzema or! po:r,nomu SkrzyzOVil<oia
Zlllszezenie p~sma wzrokowego, tylnej ,c2{sei ,wzg61'za, promienistosci
,.,1 '1,I,i~ pawodlljit u b y t k i w pol u wid z en i a 0 b U 0 C Z u. Jednak wzrokowej albo kory wzroicowcj powoduje ubytek czsci bocznej ,Pola "vidzenia
1";,\,J):ldlm uszIeodzenia 5~1I.7YO'l'Vanil! ubytlei dotyczit odrybnych dla oka strony przeciwnej do uszkodzei1ia i cz~sci pr,zysrodkowej polu widzenia
',',,'; \:i p a I a wid Z e Il i a d Ia 0 b II 0 C Z n, natomiast przy dla oka tej samej strony. Jest to jedllatcdla obil oezu ubytekpo jednakoV'iej,
1.1I !/,elliu
1
liNl.:'ima wU<lJ>Bwwego hnb powyi:j niego ubytek dotyczy lewcj albo praw ej stronie. ,pola widZenia . i 'dlatego nosi nazw~
I II sam y e It f rag men t 6 W pol a wid zen i a d 1a 0 b u 0 c i u: niedowidzellia polowiczego jedI1;Q.imiennego. Dla obu
oem ubytelc ten obejmuje cz~s6 polawidzeriia przeeiwn'l do nszkodzenia.
przeelstawione ht masywlle ubytki pola widzenia 'spotyka si~ cz~sciej w
przypadku uszkodzeniatyeh odeink6w drogi wZrokow~j, W' kt61'ych Wy~trepllje
sillle skupienie jej element6w. Proees chorobowy obejmuj'lcy pasmo .vnxokowe
mot.ez duzym prawdopodobienstwem zniszczyc je szybko w calosei, natomiast
do calkowitego zlliszczeniapromienistosci wzrokowej, Id6rej w16kna s "-
s i 1n i e r 0 Z pro S Z 0 n e na dUZyJllobszarze, mob;: dojs6 dopiero w wynikn
zniszczenia dutej czt;:sci p61kuli. St'ld, u s Z lc 0 d zen ia pro m i e i1 i s t 0 S c i
wz1'okowej ezsto daj'lobraz ubytk6w kwadrantowych (tzu.
dotyczqcych cwiartki pola widzenia)1 u h, j e S z e z e. 111 n j e j s z y c h.
Oezywiscie, zasada jednoimiermosci tyell ubytk6w pola widzenia dla obu oczu
pozostajew InGer,
Droga w~chowa
Droga w~chowa jest drogit pod wieloma wzgl~dami 1'6ZiuqcQsi~ ael dr6g
czueiowyeh om6v.nonyciipoprzednio. Porrie\vaitlerWy wychowe 1'ozwijah siy
jako V(ypustki kresom6zgowia, poziom oc1bio1'ubodic6w w~chowych jest w
zasad2:ie ad pciczqtkupoziol11cm wlasciwym dlaic!\ percepcji. BiOfqc pod u\-vagr;;
wzglr;;dy1'ozwojowe mozna tet powiedzie6,te draga w~cho~a . VI e a I 0 S c i
zawartajest w. kresom6zgowiu. OCzYwiscie ella syviadomej
pcrecpcji boclic6w wr;;cho~yeh konieezne jest, aby bodice te osiiUil1~ly pir,;tro
korowe kresom6z[!,owia.
Pie r w SLy III 11e U l' 0 n e m drogi. w~chowej S'l ~l1)m{)rh~ 'l':!li!'yskrvvo~
nenvU"'Vc w~c\wwe, mies:;:,czqce si~ w nablonku w~chowy\1:i. jamy llosowej,
Rye. 11, Uszkodzenia drogi wzrokowej. Przeds\C\wiono schematycznie przebieg drog\
lch wypustki obwodowe, czyli dendryty, S<\. jednoczeS111e receptor ami
wzxo\\owej i n\ekt6re miejsca 11loi\iwego jej usz.kodzenla (1), towarzysz.a,.ce t)'m uszkodz.eniom
Wltchowy\ni.Natomi.ast a k son 'Y k 0 m 0 r e k. w Q 9 how y c h tV/OIZ<\.
zaburzenia w polu widzenla obu ocru (11) oraz ich symbo\e graflcz.ne (m), A - S\epota
pr<lwego oka w wyniku zniszczcnia pn\\Nego nerwu wzrokow~go. B - niedowidzenie . 1\......
" ""
'
ncmy wtt~hmve r1~rvi Olfl!ctorii i docie1'aJ'\. do opnQg"h.i W~dl1)'1~3 lmn/ts
po\owicz.e dwuslcroniowe w wynikll miszczeni<l skrz.yzowania vnrokowego, olfactodrls. Tu nast~puje przdqGzenie drogi n a d r u l'!i n e u l' 0 n, , lct6rym sit
C - niedow\dzenie polowicze \ewos\ronnc w wynikll znisz.cz.eni<l prawego pasma wzrokowego. Iwm6rlti mH'fallUe opu:);!;hlw~(.h\]w<ej. Alcsony komorelc mitralnych
D - nie:dowidzcnle lcwndrantowe !cwoslronllc p/JIIlC VI wyniku cz.~sciowego zniszczenla pocuttkowo dmgq: p81!lmil w~dMlwego tm,cills o(flu:(ori'!:i, a n(lstfiPpie drog'l
promienistosci wzrokowej,
'pr:l!tlult T/~~:bp..
ego bocz';fi1l'go .Me! o~""I2c1ori(/ latef'aUJ:, docierajq do Iwry
W(t~dw1;'ej, lezqcej na powierzchni przysrodkowej pl:uta skronioVvcgo lobus
kmj!om/i.l'. Tulaj czC(sc tych wl6kien konczy' siC( w przedniej czt;:sci Z.1kr~tu
pr,.;y~nnl,ol(;mupowcgo gyms p(/raltippocampali,~, W obrybie tzw. hak'l I!IlCUS.
J .iC/.11C jcdnak wl6kl.1a biegnq l1ieprzerwanie dalej i kol1cZll.siy dopiero w czC(scl
srodkowcj zakr~tu przyh.ipokampowego, czyli w tzw. polu hOl.h1''tdlOwym arca \o/:<;ger;(;!C tha{ffflwsl stanowi grzbietow'l cz'\lsc mif(uzym6zgowia,
cfl(odti/lali . Dlatego w odniesieniu do roli leary haka i pol a sr6dwycho~'ego dla
zbudowal\Q przede wszystkim z' isfoty szarej. Jest ono
odbioru ""rateil. wychowych istnieje rozbieznosc pogl<td6w wsr6d badaczy. W . pod z ie 1.0n e. p r z e z slqpe ilosci istoty bialcj, tzw. b I as z Ie i
zasadzie jednak wlasnie k0r a ha k a uw az ana j est za rdzenll~, nn kilka duzych czr.tsci zwanych tei jqclrand.
pierwszorzydow'l. kOf(( w~chowq. Cz~~ci Ie sit d a I e j d z i el 0 n e nap 0 d s t a vv i e r 6 Z Il i c VI
bud 0 w i e !< 0 ill 6 r k ow e j.

~ I kora w<;chowa I
I, .
A
I..................................... \
PI'l\e1C ~~chovvy bouny
. W podziale na j<tdra (cz~sci) we. wzg6rzu wyr6tniarny: (1) .i1.l!H"\l
. pn~:~~.!'!ec
!
I!owe . I por~dl\.Owe lli!cleliS lIIe(iial//u, (1) jl}dro pi7Y5fodlwwe. (j;~(~ro pC~;Y5r(}dlwwe
,. .:~J;'''' ( ncuron II ) I gnbidowe) lluCleus mcdil/lis (fllle/CI!S rrrediafis dorsalis), (3) jq,1.kl1 snJdl1J!<'l5l:!W1iV::
i:::::::::.
:::..::::::::
':'.::.::
.:.~::.:.: &;;;::::::::::::::~:::::::.:::::::::::::.::::.: ::::::::::::::..::::::.:::::::::::::::::::
l!uclei. iFl(nt!iHfliflltre'< (4) j,~dro pr71:uhJlie imclm.s (!flferhn', (5) j~(JrH ft}(}c~r,]If;
lfw:leuslatemlis i (6) j:tdro 5i81HwY/mtcltucl~~s rdlcu[ans.

I ;(~'.
I
"b'";'o
~Iciw~d~
'''''.,m ( "~m,,') I
.j ~~)J. posrodkoVie
1....... . .1
~~J.przysrodl:oVlc G. przysrodkowe grzbietowc)
.<,.\
'\\'~jJ,sr6db\n!l0kowe
j;j.:.
,,~0J. przedmc
t
l'c)'C. 12.Przebieg drogi w~chowcj, 0.

Ci!j. bocmc grzbicl.owe

POdSU1nowu,iC\.c:.droga wl(chowa jest drogcl dwuncurolJow<\.; rue
{~}J,grzuietowe ~:j .. boczne tylne
przechodZ<\.cq przez: wzg6rze i nie ulegaj'l.c't skrzyzowaniu, Wszyslkle te cechy
\1;1 J. poduszkl
(Jclr6tru;~fl. j<t od pozostalych drag czuciowych swoistych. Droga w~chow~
wytwarza nerwy wC(chowe, opuszl(1',?w~chow't omz pasll10 w~chowe.. . ''', 'I"" [ lL,.:r.h ciaJa kolankowatego bocz.nego
it!) J. QOCIJle -' ~\iiZawzg6rze .,
Uszlwclzenie drogi w~Ghowej po jednej stronie objawia' si~ zniesieniem . r&'j. eiala kolankowntego przysrodkuweg(,.
wQchu po tej samej stranie. Jednostrollne zniesicilie wQcbu jesl waznym
objawem diagnostycznym. Obuslronne zn.iesienie wQchu r6wnicz moze bye
r::~j, brZUSl.ne przednie
"'-. . f,'.:.ij,brzuszne boczneE ii~.j
..brzusz.ne tylno,p!7:)'SlOdkowe
\\'aznym objawem, ale trzeba pamiQta6 0 tym,ze najcz,\?sciej bywa ono wynikiem ~J. brzuszne .
J?fiJ. brz\ls;;ne tylne
i1-r~'J. urzuswe lylno\;ocz.lle
z:akalarzerua Iub inllej choroby nosa. . .
~ W~j
~:)
tylnc
;'.
'iflh UJz.uszn(: tylnfJclolnc

Ryc. 1. J",dm (cz'rsci) \vzg6~. Podzial jqdra bocz.nego wzgarza. Klarnr", z linij kropkowancj
pOl1\.CZOho zawz.g6rze z j~,drcm grzuietowym z racji podobnej topografii (polotcnic
grz.bietowe), klamrq Z linii przerywan~j polqczono z.awz.garze 7. hdrcm bfl:usznym Z racji
podobncj czynnosci (odbi6r bodtc6w z drag czuciowych swoistych).
 ,przednie IUlcleus ventralLf anterior, (g) jl1dll"o,bn:Qn~2me boc7!:Rl.c,IwclellS l'enfrillis
faternTis, (h) j~l~ro br;wiJ:r.ne tyln~ nucleus ~'eflira{i.sposie!,j~ri (It) jqdrarylne
nllcld postulores. J q,d rob r z u s z;net e
yl h dzielimy dalej l1a (Ct) j~ d ['0
'.. ,bnus:we tyhw-przy5rodlwwc II/Iciell~' ventralis postei-omedililis,. (3). j'ldm
brwszne tyln'!)~boczilJe nucleus velltmli.1 po:;fe~olai~ralis i (y) jl1rlllo . bniaincllw
.tyltio-dohl'.e lU~cle(j,s veNtralis posterol~iferior.

, Z ruelct6rymi ja,draini wzg6rza spotkalismy si~ juz pmomawiauiu dr6g

CZ\lciowy~hswoistych. Jak wida6, wszystkie one nalezet do j'ldra brmsznego i
bIns?!:" zawzg6rza. Ta c~s6 wzg6rza poSI'edniczy w przekazYwanittdo leory bodZc6w
rd"elUlll
wcwLJ~lL!.na cZ\lciowych.I1Ulecz~sci wzg6iza pelniq, istotn'l rol~ w czynnosciach ritchowych
i wegetatywnych. Wzg6rze bierze tet udzialw czynnosciach lcojarzeniowych
kory m6zgowej. Ponaclto ma wplyw naog6lny stan czyIillosciowy leofy i moze
'clzialac na nif\. pobudzajq,co lub hamujq,co. Z clrugiej strony kora lItOzgowa
blaSIJ<:a
rdz:enna wplywa na stan wzg6rza.Istn.ieje scisla tale:tnosc czynno~ciowa tych dw6ch
zewn~lrznll cz~sci naszego m6zgu. Dla poszezeg61nych jqder wzg6rza zalezliose' ta moze
polega6 na wzajemnychodclzialywaniach zwiotnych Jub' nie miee taldego
charalctem. R6:tnica' ta stanowi poclstaw~czynnosciowego' poc\zia1u j'lder
wzg6rza na jqc1ra swoiste i nicswoiste. Jlll.dra sVYoD!.Jtepolqczone s<\.
dwukieruillcowo.,z wydzielonymi obszarami .leory.
m 6 z g 0 w e j. JlJch'llllieswoisl:c' inajf\..polq.czenia priede wszyst1cim z.
r 6 z n y ni i 0 Srod k a in i pod k 0 tow y m i, a iell. 'P 0 1q,c zen i a z
korq, ~ajq inny charakter, '
J:tdra S'Wosste diielimy clalCjna j'1dta rzuiowe i lwjan:<eni~'We. J 'l d r a

lZ.yc. 2.. PO,thial wzg6r:z.a. I - Wzg6r:z.~ w ;vid.oku od. g6ry. Za.znaczona pllls:z.czyznllp~zekroju
a
r z u tow c, czyli' p r z e k :fil i k o'W e, Sq, tY1TlJ,przez kt6re przebicgajq
drogi zmierzaj!1,ce do leory z osrodk6w podkorowych rQ:tnych uklad6w. W
jlolca2aller"O na nast,?pnYIll ~chernacle. lakie dalej na kaidym schelllacie :z.aznaczona jest
I'laszczywa pr:z.e,kroju kolejlle.gO, ~chemlltu. II ,-.
Ptzekr6j czolowy wzg6rza, III - Pr:z.ekr6j
zalei:nosci od rodzaju llkladu, dla kt6rego praclljl\, jqdra' IZut()we mozelllY
pOpl~eCZtlY wzgOlza. IV - Prze!croj skosny (zbltzony do strzalkowego) przez i'tdro bocznc podzieli6 naf.zt!c~ow,c, ruchovve irqbkowe. J q,d r a Ieoj a r zen i ow e s~l
wZGorza. V - Przekr6j skosny (zbliz:ony. do czolowego) przez tyln!\c cz,<sc jqdra bocznego szczegolniedobrze rotwiniQte u czlowieka. Jqdra te przyjmuj<tbodtce z innych
wlg6rza. Na wszystkich schemalach jqdra wig6rza oznaczono takimi samyrni syinbolallli, jak jqder wzg6rza' oraz z r6Zriych. osrodlco\v podkorowych i lqcz'l si~ z korq,
I1R rye.l oraz w tekScie obok.
kojarzeniowC\.. , '... . ..
J '10 d rob 0 dzielimy na (A) i=ldn-c gr:Ebietowe nucleus dorsalis i
czne Sak juz wspamniano jlldra niesVl'oist~ maj'l poh\.czenia z i'6tnymiosrodlcami
(C) j1l.dl'O br:OI!3;<;]\le l'<mfrali.~. Jako trzeciq cz~s6 wyr6zniainy
fllclel(S tzw, padkorovvymi. Hie oznacza to jedna1c, te rue ma.!<tzup~Jnie zwlq,z.1c6wz lcOf'l
~r,)zmw:cgor:::c metaawlnmus, kt6re topograficznie zYviane jest wprawclzie z m6zgowq. Do kary trafiaj'l boerne odgaJ~zicnia' polq.czeil wzg6rzowo-
.Iqdr~m grzble~oV"Yl1l, jednak pod wzgl~dem czynnosciowym ma' wi~cej poclkorovvych. Boc.znicc te clochodz'l W spos6h rOL'.>ianydo wielu r6tnych
wspolnego z jqdrcm brz\lsznym. J q,d r 0 'g r z b i e tow e sklacla si~ z obszar6w kary, dlatego zwyldo silt m6wic,' ie 'dochocJzq, do calej kory. Nie
(:~}hdra bncmego gn:r",~l,';jIH,\,d;f~o IIl!clws la/emUs dor.;alis, '(b) jll:dm boctillego nalcZy jeclnak tego rozumle6 doslownie. Nie' nale:iy tei lckcewa.tyc tych
tyhnego Iwcfer~5 lu(<!mIf.v pu~(I'i(Jr oraz 7. (c) j~dell" paou;dci nuclei prdvirraris. Do pol'l.czen.tyUco dlatego, ze Sq, utworzone prze'z boczne' odgall2zienia aksoi:16w'
z a w z g 6 r z a nalez'l (I~) .U;l(!ru cin!l, IwJ.mnhw,Yatego boc;mego IIIlc!ell.~ wzg6rzowo-poc1lcorowfch.Jqdra llie5W~)istcprzyjmuj'l tet ~v16bul korowe, ak
corporis gimiculati lareraN,. i (n') I'U.yflli'llllnwwego rwcleus corpof'is geniculati niekonicczIlie z obszar6w kory, na kt6re' same odclziatujq, cZyJi iell polqczenia z
mo[ialis. W j qd r 2: e II I i.1I :; ;, II y III wyr6iniarny (f) j~Q[,O hn:mi:me koq nie @.ljq ehorakteru polqcze{t zwrotny.ch.
 J '1d r a In i c z u c i ow y in i wzg6rza s~ poznane juz przez nas j'ldra, kontak1uje Sl;; z C7.Y~;Ci'l ciclJlicniow'l tej kory. (:3) Jf12ulff'o
1I11.ei': kl(ne przebieg~",'swoiste drogi czuciowe. (1) J~dro brrusme tylKHI-
PJrZY5 ro{~I,,\Hi'~ ~n;R.Jndo9'Ye jJol:lGt:Onejest z Ie 0 r Q Ieoj a r z e 11i 0 W :1.
IdH~'[,iH~przckazl!je do !eOly czuciowej bodice czucia' somatycznego z
przyhodlcowej Vo.V/ico~chlliplata skroniowcgo oraz
fl!Js7:arll zaopatrzenia nerw6w r.dzeniowych. (2)J~.dro k 0 r q Ie0 jar z e 11 i a w 'l p I Z c de z 0 10 VI <t (palTZ str. 80 i 81).
I:Jfl,mJZ:1l1fC tybno-przyrodlwwe pelni t~ sam<t role;: dia 0 b s z a ru
Ud:z:ial jqd'Or swoistych VI pracy poszczegainyeh obszm6w leury jest duzy.
un c r w i a Tlego przez nerw y c z a s z Ie 0 we2. Wydzielona Swiadez'1. 0 tym objawy uszlcodz:ell wzg6rza. Przy llszkodzeniach wzg6rza
przysrodkowa cz~M paWYZszego jqdra jest 0 S rod Ieie In sma k a w y m v/)'sl):powa6 mogq zaburzenia czucioyve, ruchowe, emocjonalne, zaburz'Onia
wzg6rza. (3) J~d['o br:wsznne t)'Rlilo-dolne zwi<p:anc jest z in for 1ll a c j 'l pami~cj, a nawet zabu.rzenia mow:\'.. Lista objaw6w spotylcanych przy
P r zed s i 0 II ka w q.. (4) J1.clro Cimla l!.Olml'R&.o''l'~tego boczncgo stanowi uszk(JcJz~niu wzg6rza Ilasuwa przypuszczenie, ic pewne czynllosci,
wzg6rzowy oSrodek wzroku, natomiast (5)j'tdro ciala IHlJanIJo~'atego przypisywanc prZez nas korze m6zgowej, mogq, bye zaktne aibo wsp61za~e:tlIe
pn:ysrQdCwwego jest wzg6rzowym 0 S rod k i ems I u c h u. od wzg6rza. Bada.llia nad tym problemem s'tbarcJzo tmdne z llwagl IHI heme
poIqczenia pomi\<drj wzg6rzem i kont. . '. .
J it d r a In i n i e s w 0 i sty 111 i wt.g6r:t.a Sq, j<tclra posrodkowe, jqdra
sr6dblasz1eowe, a bye mote lalcze j'ldro b,rzllszlie przednic. 0 cz,yllnosci
J'lclrO czuciowe (1) j~~Rell' posfvdllwVY}'ch nie wiemy wlasciwie nie .. JC? p(jh~czenia wSIWWj'l na
J f\. d r a r Z U low e Jildra ruc1lOWC . zwi3cZckz uldadem fClbkowym,jednuk sposab promlemowama do kory rqbkoweJ
{
ma. wyrainie charakter nieswoisty. Do jqder iueswoistych bywa tez zalJcz9.nc
_ J 'l?ra r~lJkowo
(2) jlldro brznu,me HH'ZI<:l!1ilIne, kt6re wymieniJiMny wezesniej jako jqdro r~rdl~wc.
[
. lege pOfqGzeIlia z korq, majc:t rzeczywiscie dwojaki charakter. BoczllIce Jcgo
Jlldrn kojar7.eniowe
aksonaw zmierzajqeych dokory przedruchowej promieniuj'l. jecJnoczeSui.e '~
spos6b rozsiany do leury przedczolowej. (3) J~(]ra sl\6dbJusdwwe zalicza.llc S'l.
do ukladu siath:owalego. Przypisnje si~ .im role;:w przekazywanill od pewnyclI
Hyc. 3. ,Podziaf czynnosciowy jf\.derwzg6rza. neuron6w tWOfll siatkowatego pnia do leory pobucb:ei, ZWi'1Z:,il1\ychz
vlywolywaniem stallu snu Iub czuwania .(patrz str. l40). PO!'l.cz!;;nia w~~I:sz,o~ci
Do j 'l de r r 1I c h 0 VI y c h nalci'l j'ldro brzusme przednie oraz j'ldro
jqder sradbiaszleO\vych z leor<\.lriajq nicsv/aisty charakter. Jedn<.1kS'l. wSlnd 11Jell
brzusznc boerne, kt6n~ p'aSrcdnicz<t w przekazywaniu
.wyjqtId Gak np. j'ldro srocJkowo-posrodkowe nucleus cenlromcdiaJllIs).
illformacji z ruchowych jqder podIeorowych i luazdzlcu
J q d r 0 s i a tk 0 w ate, zalicz3ne cz~sto do jqcler llieswoistych, jest
d 0 'le 0 r y. (l)J~dro bnusme przedll.ie pol'lczne jest z tzw.k a r q,
szczeg6!nym jqdrcmwzg6rz.a. Wlasciwie powinna bye ono ldasyfikowsllC
p r ze d rue how q, a (2) j~dro brzuszne boo.:ne - z Ie 0 r 'l rue how a.
Niczalc:z;nie od nazwy oba obszary leary Sq korq ruchow'l (patrL ~tr. 78). - osabna jak.o jn!.Rro KHldkonm'\C wzg6rza, pOlJiewaz W ogale 11 i e r z u t l! j e do
Ie 0 r y. Usytu~wanie tega jqdra sprawia, ze biegnqce W obll Ieierullkach rJr 0 g i,
J ~ d ram i uk Ia d u r 'l b Ie 0 W ego S'l: cz';':sc jqdra przysrodlwwcgo .
! q,c z q,c ek Of ~ i w z g 6 r z e, muszq si~ p r z e 7.. e 11
gc.:::bietowego i j",dro przedn.ie wzg6rza. (1) Jltdro przysrodkowe grzbietowe
posrewllczy p 0 m i~dzy ci a Ie ill m i g d a Iowa t y mi' k 0 r 'l przedosta6. Bocznice tych drag docllOuzq do j'lc:fn
siatlcowalego, a one wysyb. s\.voje aksony do wszystlue1l
G Z 0 f 0 W 0 - 0 c Z 0 do f 0 w 'l.- (2) J:tdro pri10duIe otrzymuje infOlmacje;: z
cia! s ute c Z le 0 w a t y chi przelcazuje j'l dole o.r y z a k r ~ t u po z 0 st aI y c h j qd e r. VI' z gar z a. J<tdro to, z racj! usytuoyv~nia i
n b r l( c z y. ',. polqczen, jest wiQc idealnYfl1 osrodkiem do sprawowarilu kon(r01l \lad
kornunikacjq pornie;:cIzYwzg6rzem i kOf'l. Dlatego uwazane jest za osrvc1ek
J qd ram i Ie0 jar zen i 0 w y ill i wzg6rza sfd'ldia poduszki, jq,dro boczne
odpowiedzialny za selekcjy infonnacji docierajqGych z.e wzg6rza do kc:ry. Tak~
lylne oraz CZll!sej",drn prZJ'srodkowego grzbietowego. (1) Jqdra po(]wlllu
se\ckcja VI oczywisty spos6b gdzieS zachoclzl i zwi'tzana jest z r6:tnyull stan31ll1
poI,tczone S'l ze skroniow6-potylicmo-ciemieniow'l kor'l' kojarzeniowq, zwan'l
czynnosciowyrni lcory,takimi jak starr sknpienia uwagi czy stan cZLUllosci.
tet t y I n y III 0 b s z are III Ie 0 jar zen i 0 W Ym. (2) Jll.dro bocwe tylne
. Obarczanicjqdra siatkowatego taIq wl~snie tlmkcjqjesljednak tylko hipolez'1..
?W przckazywuniu informacji b610wej z obszanJ zaopntrz.enia zar6wno ncrw6w
rdz'Oniowych, jalc i nerw6w czaszkowych, uczestni.czy prawdopodobnie jqdro trIne, a
wlasciwie Gala grupa j!tder tylnyGh.
I
 ,-
-,
JAD[{A WZG6RZA
ir6dta informllcii I i<tdro kicrunki promieniowania
lAuRA SWOIST!;

Jadra !"Zutllwe
Jadra czuciowe
~-- ,Kora m6zgowa jest powierzchownie polozon<\, warstw<t istoty szarej
,I, (lgn nlzeniowo-wzg6rzowa, kora czuciowa (reprezentacja
j, brzuszl1e tylno-boczne kresom6zgowia, W procesie filogenezy kora ksztaltuje sit( wspos6b ciqgly.
1'/::1 ',:I~Ql:,,-ysrOllkowa tulowia i koilczvn). f-t
,I, <l1',iIr6jdziclno-wzg6rzowe, j. brzusz:ne tylno- kora czuciowa (reprezentacja Moma jednak wywnczy6w nim trzy etapy: rozw6j kor,y dawnej; kory starej i
111(lga sIlwkowa prrysrodkowe glowy),B kory nowej, KonndnWll:A paleocortl!X, zwiqiana Z odbiorem v,raten w~chowych,
<11
<I!',;;JJr,.edsionkowa ( 7)u i 1. brzuszne tylno-dolne !cora orzedsionkowa( 7) rozwija sit( U kr~gowc6w wodnych,_.~(ora star~ arc!Jicalte.J') osiqga pelniQ
;II'llidsacja b610wa Z dragi kora ciemieniowa i wyspowa rozwoju u gad6w. Wreszcie horn nowa-iteqcol'tex rozwija sit'2u ssak6w', w tym
III!l_lliolVo-wzg6rzowej j dragi j. tyine (wieczko ciemieniowe i wyspa najlepieju 113czelnych, Wsr6d tych ostatnicll w szczeg6lnyspos6b wyr6:inia si~
1"-'idLidno-VlZg6rzowej (7 ) , pod tvm wieczkiem) (7)
czlowiek.,u 1ct6rego ponad 90% kory stanowi koni nowa. '
j. ciala kolankowatego
11;'::'110\\'zxokowe
bocznel1o
kora wzrokowa, ~ Chociat wystt(puj<tWyrgine r6:tnice porni~dzy poszczeg61nymi obszarami,
._----
j. ciala kolankowatego k 0 ran 0 vi a wszt(dzie zbudowana jest. wedlug wsp6lnego TJlanu, tm.
';<I"i\l wZGorka dolnego kora sluchowa, ~
Drzvsrodkoweg~ - skI a d a s i ~z sz e , c i u w u r s two Poszczeg6lne-wnrgiwy !lOry rue
J'Idra ruchowe tylko r6tni<t si~ lni~dzy sob<\,morfologicznie, ale takze mf\j<t Innepolqczet1ia.
)'..III.:a blada i istola c:wrna, Opis polqczeii poszczeg61nych warstw leoryprzckracza ramy niniejszego tekstu,
j- brzusz:ne przednie* kora przedruchowa ~
(II';j;,d.ielc) - " jednak warto \yiedzie6,te po!qCZelUa te Sq wysoce uporzqdkowane. Warstwy
1I1,')dz,cle,(gallea blada i istota j. brzllszne bocz.ne kora ruchowa, ~ korowe nie stanowiq jeclnostek, czynnosciowych leory. 'JediJI{/H!.mmi
(:/,:\1[~~_

Jadra fqbkowe
Clynnoi5dllYl'ymi Iwry S<\ w Y ci n lei 'ko r y pro s top a dIe do j e j
- pow i e r z c h n i i 0 b e j ill U j q,c e 'W S Z Y s t k i e j e j war s t w y,
c.;;llo migdalowate j. przysrodkowe ** kora czolowo-oczodolowa, ~
,-j::la slItcczkowate j. przednie kora zavJ'etu ObrliCzv, 0 Jednostki czynnosciowc mog<\rniec pcistac tzw. s!up6w lub plytek korowych.
JlId.-1I Iwjarzeniowc Poniewaz poclzial makroslcopowy p611culokizal sifj!malo i8totny z punktu
!lOcZIlir;e drogi wzrokowej,
j;ldm wzg6rm
inne
Ij. pOdllszki
leora leojarzenjowa tylna
(ciemicniowo-potyliczno-
skraniowa) ~
widzenia fi:zjologii, pods taw do poclzialu c:r,ynnosciowego lory poszukiwano w
jcj budowie milrroskopowej, Nqjbardziej przydatnym okaza! si~ iP'IHllz:i?ll IHli'Y
- do1conany przez rkmllllil!l1JiHla, bazuj<\cy na r6znicach w bllclowie
leora kojarzeniowa
illne jqcJra wzg6rza j. boczne tylne m 0 r f 0 log i 6 z 11 e j pos'l.czeg61nych obszar6w ]wry, polegajq,cych 111,in, 11~1
ciemkniowa, ~
r6tnej ilosci warstwkory, rozllej g,rubosci poszczeg6lnych \~arstw, r6:tncj
llora kojarzeniowa slcroniowa
l'0dwzg6rze, inne ja,dra j. przysrodkowe ;,;, przysrodkowa i kora morfologii kom6rek wchodzqcych w sl~lad poszczeg6lnych warstvv2. Drug'),
wzg6rw
kojarzeniowa przedczolowa, ~ wazrrq, wskaz6wk<t okazala siQY'isp6lzaleznos6 pomi~dzy
lAlIRA NIf.SWOISTB kor'1: i wzg6rzem,bowiem jedynie kora c1awna nie
osrodlci podlcorowe rqbkowe,
j. posrodk6we p 0 s i a cla pol <\ cz e il z e w z g 6 rz e m.
oSl'ocJki r6znych llklad6w, bocz:nlce do "calei" leory
osrodld llkladll siatkowatego,
inne hdra wzg6rza, j, sl'6dblaszIcowe
bocznice do "ca1ei" korv
cz;os61;ory j. brzuszne przednie*
boczllice do kory Okolice kory ,kt6re potrafimy powiW--acmniej lub bardziej scisle z pewnymi
urzedczolowej czynDosciami, na:z;yv.;amy volulOOi lub G3'l;odl~mi tml'o'll'ymi okreslonego
--
Jaclro podkorowe
rodzaju. \1,/ ten spos6b wyr6triiamy np.' korowy osroc\ek wzr0ku C'E'j lcorowe
lJocznice dr6g wzg6rzowo-
j, siallcowatc inne j'l.dm wzg6rza
!;(Jr(Jwych i dr6[1 koruwo-
wl,g6rzoVlych ~_._~-~_._--~- 11:'ora slam archaeccortex, \cora davma palaeocul'tex,
2Powierzc1mia lwry zostala podziclona przez Brodrnanna na ponad pi~cdziesi<tt p61,
Ryc, 4, J'ldra wzg6rza j ich pohtczcnia (-( ~ ,- pn!;\C7,cnill zwrotne, - dwojuki charakter oznaczonych K()lejnymi lic.zbami. Podzinl ten byltiztipclniany p6iniej' pi:z~z innych badaczy i
[Jol'lczeh, "'* - cZ<;lSC
j'l.dra), niekt6repol!\ zostaly dalej podzielone na mniejsze cZE{sci, oznaczane symbolami sklacJrrj!l.cymi
si~ :z liczb i liter.
(1:'.1 ()dki mowy. Pola .I(O[Owe posiadajqee polqGzenia przede poszczeg6luymi cZl(sciami na:i7:cgo ciala, kt6re jest. z g (1 d 11 e Z 0 g 0111 Y 11l
w :; :)".y s tie i m z II i z s z)! mi p i ~ t r a ill i uldadu nerwowego nazywam1' P I a 11 e m bud 0 \V Y c Z 1() IV i c k;l. W tej reprczentacji obszar leory
1:llIbullli n.p~(llwynn~i Icory. Osrodki, w kt6rych wsr6d pO!qGzen g t6 w n e zwiqzany czynllosciowo IIp. z przcdramieniem, czyJi I.wrowa reprezentacja
lllicjscc zajmuj'lc pot'lczenia z iUllymi obszarami kor1', ..;, " 'przedramieniFl, bt;:dzie leial pomi'(dzy korowq reprezentacj<\. ramicllia i korow'l.
11a7.ywHlny (JsnHA!.nmi Hwjm.loz;enRowymi. reprezentacj'l. r~ki. Plastycznym sposobem' przedstawienia reprezentacji
Olifouki rzutowle mag<\. by6 zwiqzane z uld:adem czuciowym, ruchowym Iub soma.totopowej jest uarysowanie na powierzclmi kary tzw. f.Zlll{),'YA<C'Ci'.n'lll
l<jbleawym. Niekiedy z jedri'l funkcj<t.zwiq,zanych jest kilka osrodkow tzutowych. horrlUnc/dlj.~. Jest' to stw6r uieeo dziwny, ale zacbowujqcy phm budowy
OIu-dia si~ je w6wczas jako osrodki pierwszo-, dlllgO- i trzeciorz~dowe. Pola czlowieka.
picrwszorz~dowe sf\:najwa:tniejszymi dIa okreslonej cZyllilosci u czlowieka i ieh Pola korowc VNipzatlCze swiadomyui. odbiorem illforuWgi GzuciolYi
usz.kodzenie daje ez~sto wyraine objawy ubytkowe. T1'lko takie pola rZuto\ve
b,~d'l przedmiotem dalszego apisu. . . . Rzt'lu,u,wm !mlra 5'!}mmatosen5~rycz:rr\1l3 leZy w (1) bnqhh.ne n~-d\f:i.Ow~i orm:
(1) bezposredllio do tyl:u od nicj w x:JlI~Jr'fdte7ln~rolllkmY}'m i 'tV P) ilylnej
cz!t5d pn:.nd[~~(IlwRosHHHwwegv. S::tto poJa 3a, 3, 1 i 2 wg Br6d11lc\l1na. Kora
czuciowa jedtiej p61kuli stanowi, z malymi wyjqtkami, r cpr e zen t a c j ~
somatotopOWq przeciwnej polow1' ciala4. Na powierzchlli
przysrodlcowej p6rku]i znajdllje si~ kolejno od doh!: rcpre;;:cntaGja kOIH;zyny
dohlej i reprezentacja lcrocza, na powierzclmi g6rno-bac:wcj lcolejno ad g6ry:
reprezelltacja. tulowia, JcOl\czyny gomej i glowy. N aj w i ~c e j m i c j sea
zajmuj<t r e pre i e n t a c jag low y. i r y k i.. Taka ll.ieproporcjonalnosc
jest typowa dIu czuciowych i ruchowych p61 korowych, w kt6rych w i e I Ie 0 S (:,
r cpr e z e II t a c j i .d.anego obszaru 0 d pow i a d a g~st0 s c i i
j a lC 0 s c i . j ego II n e r w i en i a, a nie jego rozmicuotl1. 1m bogacicj
lIner-wiony jest dallyobszar dala, tym wi~kszq powierzchni~ lwry zajmuje jego
~,
reprezclltacja. Z tego wlaSnie WYllilcazn.ieksztalcenie czlowieczka na mapie kory.
Rye. 1. Powierz.chnia g6mo-boczna omz powierzchnia przysrodkowa i dolna p61kuli m6zgu.

. O~mdki Iwja>teniowe leory. ,mog<t.bY6: seisle zwiqzane Z jednym

o~[()dk1em rzutowYI1~ lub mogqpelnic roI~ poia kojarzeniowego wsp6Inego dIa
WJelu. osrodk6w .. Plerwsze z nicl.l nazyw~e s'l. k 0 r 'l. k 0 jar zen i o'w 'l.
s w ~ : s t q, .drugIe : Ieo.r <t k.o Jar z e U l.OW <t. pol i rrt 0 d a I n 'l. Z uvyagi
na SClsly ~l<t.zelc pol lcoJarzemowych swolstych z poszczeg61nymi osrodkatni
rz.ulowyml, wydaje si~ l\Z<lsadnione omawianie razem takich zespo16w. .
. Pola korowe (a w szczeg61nosci poia rzutowe leary) charakteryzuje
okr cS10ll?, porz<\.dek, kt6ry.w jakis spos6b przypomina
()pogra~lczllY porz<t.dek reeeptor6w lub efektor6w lla
(:,b w o~~z I~. J!C0m6~1ci. Jeary ~i<1ne ezYnn~dowo Z peWl1'l okoliq ha
Rye.' 2. Rzutowa kora somatosensoryczna.

(:~J\vodz~e feZ<\.bhsko S1ebl~. InaczeJ: poszczeg6ln~ '0 b..s z a ry d a n e j k 0 r y Dot yI U od. rzutowej kory somatosensOlycznej, w polu 5 j 7, czyli VI
L..ut0v.:eJ r e pre z e 11t UJ c\; oheslone. 0 k 0 11 ceo b w 0 d u. Z kolei, talc p!acilm demicRlioW1'f1l1 gonlym lobulus jmrietnUs ;'i/{flerior, z n aj d.nj e s i Q
rOLUllllClnc k ~ r ~ we. r e pre zen t a c j e okolic obwodowych, Sq ulo:tone w somatoSenl50rycma !l.l,lra 11ojlJrzoeniowlJ..
stosUl;ku .do slebre w spos6b, lct6ry nasladuje ulozenie tych okolic w Ilaszym
orga~lzIIU~, tZ11. grupy Jeom6relc korowych czynuosciowo . z w j <\.Zan e z J Kora ta nie zawiera .reprczenlac;jj receptor6w b6lowych. Prawdopodobnie korowa
s;lSl.aduJ~cymi olcolicami na obwodzie, r6wniez ze sob<t rcprezentHcja b6lowa znajduje si~ w <;z~scitylnej !cory wyspy, przy cz.ym jest to bye 1J10ZtJ
S il s I ad U J 'l.. Np. oJrresleuie "r e pre zen t a c j a S 0 mat 0 top 0 W a" reprezcnlacja obmtrontJa.
()ZlJacza talae up 0 r z a..d k 0 1'1' ani e obszar6w J.cory zwi<t.zaoych z 4 W kOITe somatosensorycznej po b:i.dcj slronie znajdujemy ObusiTOIlll'l reprezr:nV;r;jt;:obJlicy
ornlnej i okolicy kroczowej.
 Us~l(Qdzelljc. kor?, som3losensoryeznej, wbrew oezekiwaniom, rzadko
Powo~uJe ealkoWlle ZIUeezuleniepo!owieze przeeiw11ej polowy ciala. Typowe s HzutOWll kora sluchow3 zajmuje w (1) dolnej ,sciarlic bmzdy boeznej
natollllast d y s Ier e t 11e Z a bur zen ia e z'u e I' apt . il. . zai(~~ty slu'oniowe popn:ecme,' zaehodzqc nieeo ~a. (2). zakr'tt slr.roni?wy
. . 0 s ronle gorny. lest to pole 41 orazcz((sci pol 42 i 52.Kbr~ sluchov.:a posJada
P r ~ eel. w n e J ciala~. przcde . ,:szy~tk!m czucia glt;bokiego
dysLr~mJl1at)~W1JcgoCzucla dOlyku. NlelCledy rrumo zaehowania podstawowych o rg a ni z a c j 12. t 6 not 0 pow l\., .' tzn. uporzqdkowana Jest zgo(~lle ze .skahl
(1l11~cJr:)zUGIOvvyc~mOZna zaobserwoW~6 tzw. as t ere 0 g n o'zj I( r y k i . Wysokosci dzwi~k6w5. Otoczon~ jest przez !wr\: .sluchow~ . !~Oj:l.r:enlOWf!:
pI," e C I ":' 1e g 1e J q. 0 us z k 0 d zen I a. Objaw len polega na niemoZnosci zajmujQcQg16wnie pole 22 .. Poruewaj; rzutowa kor~sluchow~ JedneJ p6lkull
mzpOZ[J<l[ua przy pomocy dotyku przedmiotu trzymanego w rreku. slanowi' .reprezeritacj~ obunarzqdow. sllmakowych,
. r.~om .w;p;~ofww:c n:utO'lo/81 leZy w (1) Dn!Xdlzie olltrogowej przyjrnlDc siy, ze jednostronne jej us~ea~zenie nie daje objaw6w. Szczeg6Iowe
y
V) :m: J.;:gq;1l.cych cZt,;.s?ia~h .f.d1iilDm i (3) plll1~1! j.p;yfww2tego, zqjrnujil.c . badania specjalistyCine mogq uJawm6 ..l.e,dnak gorszq sprawnos6 nella StrOlly
pole /7. \~ polu ty.m zlIaJduJe Sl~ reprezentaCj a przeciwnej polowy' . przeciwnej. ".
IJ() J a :'1' t d z e.n I a. 1\1a ona li leI a d rei i n a lop 0 w y, tm. sqsiadrUC1.ceJ
)lola slaik6wk! reprezentowane s1t w. sqsiadujqeyeh . obszaraeh k ..
I(e.prez~~tacja pl~mki z.6ltej jest bardzo duta, (znac~~~
1V1yIcsza lllZ re[)r~zentacJa CZ'tSCL obwodowycJl sialk6wlci) i le.zyz Iylu.
!(cprezentacJa dolka Srodleowego zllajduje siQ blislco
IJ 1 e g \! II a pot y lie Z Il ego.

Rye. 4. Po stronie lewej pokazano rzutow,\ kor s!u?howf\.. K?:a slu:l;owa zajmuje. dose ?U~Y .
obszar a 1e Wl~. Icszosc" t eJ. k ory J'esl .ukryta
. w bruidLle boczne
. t J I dla jej p.elnego uWldoczl1Ienm
nalcZy' odchylic z:akr~t skroruowy g6my. Po strorue prawej zaznaczono prawdopodobnE\,
lokalizaej~ leary prredsionkowej.

Kuru n1D'.lhionkowatruescl si~ prawdopodobnie VI pbci,c

ciemiel1io1jlill, obrtebic reprczentacji glowy dla czucia somatycznego. Nie
W
jesl ona dobrze zbadana.
Wok61 IcOIY rZlllowej, w polach 18 i 19, leiy wz/'olwvva [[ora
Pole 18 oclpowiedzialne jest za percepcj~ gI~bi obrazll, a polu
llv]"'-;fI?;H:uOTI'@. ,y
19 ojJr3covvywcme sit raine aspekty bodtc6w wzro1cowych, np. k%r czy mel!.
role 19 przchacza gmnice plata potylieznego. Cz~s6 skrolliowa tego pola
odpowit;;c1zia[ni.ljest prawc1opodobnie za ustaleDie, czym jest bodziec swietlny, a
czr;;s6ciemieniowa - za l!sytuowanie go W otaczqjqeej przestrzelli.
Usz1codzenie w po1u 17 wyraza siy u b y t k i em w p r z e c i w n e j
polo w i e pol a wid zen i a dla obu oezu (niedowidzenle jednoimienne).
ObU:3trOlU1ezni3Zczcnie leary pola 17 daje tzw. s I e pot I( Ie 0 row q, kt6ra
IMJ\i .~iyoel obustronnej Slepoty ocznej m.in. zaehowaniem odruehu irenicznego . Rye. 5.Kora srnaleowa (po lewej) i kora w~howa (po prav.:ej).
na swiatlo. Natomiast llsz!codzenic w:lTolcowcj leory lcojarzeniowej prowadzi6
1I107.:e do ro:tnorodnych zaburzcfl Ilcrccpcji wzroleowej, pomimo zachowauia Km'~ 3ID2 hlilwa znajduje sj~ W wie~z!m CZfl!.~YVij-d.emi~""~{b"Wym
pelnej wrailiwosci na bow;.;;c swicl1nc. Mog" wy~;t;jpi6r6tne postacie agnozj i (pole 43), bez.posrednio ponizej i do przod~ od reprez:ll(ncJ~ CZUCIOWfJ
J~~k~L
w z r 0 1c0 we j, np. nie7.c1O"Joi;(~do IOJ.po'/.u<!vI"lIJia przedmiot6w przez Na poc13tawie przyjt<tego schematll dro!,'1 smakoweJ rnozna by sqd:z.Jc, ze
ogJ'ldanie, nic:zdolnosc do UJ7P{)i'Uil\V<llIia !w!IlI('I\Y (;/.1' f.warzy os6b znajomych.
~ Co ~cL...cwj",rciedlatonotopowe uporvtrlkowan!c receptor6w VI narzqdz:ie slimakoW'jfU.

73
jcdiloslrol111e uszkodzenie tej kOly wyrata6 siy powinllo zniesieniem czucia Kora ta funkcjonujc' prawllopoc1obnic zar6wno ]-aka swoista 1, a r a
~;111,liw 1'1 przeciwleglej polowie j~zyka. Jednak, wbrew .. prz:eslankom k b jar zen i 0 w a . w ((c 11 () w <1, j a Ie i pol imod a 1 n a .k 0 r a
!LmclycZllj'm, jcdIlostrOlUle uszkodzenie leory smakowej zaburzen nie daje. kojarzeniowa ukladu f'lblcowego (patrzstr.81).
])opicm obustronne uszIcodzenie tego obszaru calkowicie pozbawia
Kom koiarzeniowa ciemi(;j]iowo-potylicZno-slcroniow<J,
pacjcllla zmyslu smaku. Slall taki nazywamy age u zj It.
Obszary leary czuciowej r6mego rodzaju otaC7.:8jq1cortrpograllicza (style\!)
ciemicniowo-potyJicmo-sIu-oniowego. Kora ta zajll1uje zakr~t mH.1brzezny i
k<\.(ovryortiz ichbe:z:posrcdnie s'1:~iedztwo. Tu wlasIlic zJlqjduje siQ p!.lHnm9~~;~IHw
GLOWf'IY lGrmUNEK
PRZElCA7..YWANlA lwl'i.l !wjCijl"I;feJi]iow2I (tzw. obszar kojarzenioVl)' tylny), gdzic infonnacjc
INFORMAcn
uzyskane za pumoc'!. r6i:.nych rodzaj6w czucia S'l opra\:ovry,vanG lq.c:wie i
bruzda srodkowa, '''>.. somatotopowy sklaclaj<t sit;: na kOillplcksow'i i.nfoml3.cj~ 0 otoczcniu i 0 nas s31nych w tym
~om&toscn zakrc<t.zasrodkowy, j<\.dr~brzuszne tylri\f odbi6r bouicow otoczenill. I\by jednak ta tak pi~lmie opracow,ma informacja l1abn.1.ladia nas
-fillIyc~ny . cz~sq tylna placika wzgorza /. ~.pr~C'lciy.rleglej,_
I ..''1.'''(.1'' ":', okolosrodkowego ....__--:..---/ pofo
'Y data
istotnej wmio:ci, kOIJieczne jest istnienie zjawiska pami<;;ci.Dopiero por6wnanic
1 retinotopo,,'Y
informacji cwciowej z czyms znanym albo moiliwosc zapisallia ;lowycIl
jlldro ciata odbi6r bodic6w karowy doswiaclczell jest korzysci'l wyplyvv<U'l.c'l ze swiaclomego odbioru
wZI'olwwy brozda os.trogowa kolankowatego Z pE'&.lWleglej obSZRr rzeczywistoGci.
1;:.1.(.\.\(...", " b 6 ._.
(
" _. '. I 1".' ocznego wzg rza
("' IJolowy'paIa kojarz:eniowy
I"'(;\'!~ I'~l(lri. j. widzenia lyiny
u- jlldro cinla tonotopowy
sludlOwy dolna sciana kolankowatego odbi6r bodie6w
{(\\;t1. ;) bruroy bocznej : nrzysrodkowego
~"''-(''>/L(:(" '/'Q,l\l~ '>:''',
(ohu'i;1arntd6w
:.- . ..
~'" I
" . <,Lel<-' <:," ('". wii!6rza---.. sltmakowYch'
dolna czvM zak~~hi' j~ciro brzuSZlW.t'ylne~odbi6r ?oldi.e 6'!'
smrJl!wwy
, ~R~r.o.dkowego
r
wzg6rza
('"r l-" z przectw eg eJ
( ;/ --.-----,----.
l
,," . I.L'.r: (,i.(, 1.1-,,/(' . "~ .. -.- polowY i~zyka
(..(.<i,.CI,(.ltr;C ,:10 odbi6r bodi.e6w
kora
w?dwwy. !talc opuszka WYChOWR~'p'~I.o'y'.yi~L kojarz:cniowa Rye. 7. Nfl tIe pnrzystego obszaru kojflrzeniowcgo tylnego liniami poz:iolllymi wslcazano
II(.!(:~:) ',,) ',' .. : !)g5.(Jy-: ..cj..P..C?J:.~j_ rl\.bkO\~<i
onic polotenie Il!epar:z.yslegoezuciowego osrodka mow)' w p61kuli domitluhecj.
snrniis!r
zawiadywanie Wszyslko wskazuje na to, ze omawiana kora kojarzeniowa a 1b 0 sama
zakr~t
korowe osrodki miys~an~.ko:6:: j<tdrarucllOWC zawiera shllHly pmmittci albo potr..afi z leiqcych w innym
ezuciowe, korowy = .ezyn,.-JYZY~ nerw6w III i ej s cu sIdad6w s k 0 r z y s t a 6. Nie bartlzo wiadoJ11o, ~k,'td SI!;:bierz.c
przcdsr?dlcq~y,
obszar' .. ~.~~~ . czaszkowyeil,
ezys~ l(rzedni_~:> pamiyci juk dziala .. TreSc pmni.f;'ci jest znacznie bogatsza nii '.:V poloc,:nym
!cojarzeniowy~t)'lnYi'.l~ slr?ny. r6g przedni
plaelka okelo- rozw1ueltiu lego slowa. W pami~ci z<lpisane jestnie tyllw to, jakim sfawem je;;[
/ j1\.drobrzuszne< prZeelWJleJorRL rdzenia
srodkowego staw tokciowy, aJe takie to, jakwyghda kot, jak sz.umi woda, jnk pacbnic
\ boezne \vzg6rza) g~mei.:-~..'"-~~.~ krygowego
'---'-_________...../ ~lYiam'_L!.\J\OJY,JiL bez, ild. Zawarte' S'l tam lez !ysi<lczne przepisy, np. jak z3pi'l6 guz.ik, jelk si,?
, obu ~lron
llczesilc, ilp.
k 0 r y k 0 jar zen i 0 V{ e job
'1' .

Rye. 6. Korowe osrodki rzutowe. Uwzglydniono jedynie .pajwazniejsze polqez:enia tyeh Z a d a II i a pol i mod ".In e j l!

osrodk6w. p 61 k u 1 II i e B q .t a k i e sam e. Po raz pierwszy zm.lwaZ0l10 to w

odniesieniu do czynnosc1 fiO""'y, Na podstawic obserwacji Idinicznych WYS\!llto
H.zutowa !tom w'fchowa leZy u podstawy p61kuli, na halm, w polu 34. Jej
\Vlliosek, ie osrodki.zwi'l.zane z mow<\.osi'l.gajq na1e:i.yty stopierl ro:z.woju lyJko w
Zlliszczenie powoduje j e d nos t r 0 n n 'l a II 0 S m i~, . czyli brak odbioru
jecl.ncj p611mli.P61kul~ t~ il8ZW300 domi.tJlu,te<t. I taka nazwa obowiqz.ujc; do dzis,
bodi.c6w w\:chowych z jednej polm,vy jamy nosowej. Poniewaz droga wf;'chowa
cha6 pleJ\.voIJla. koncepcja domi1l8cji jednej p61kuli nad drugq, Hie OhIZL1J-'l sirc
nie krzy:tuje si~, zniesienie w\:c1m dotyczy tcj samej strony, co us:dcodzenie kory
praw(\1.iwa. Dalsze obserwQ,.;jPydoslr!Tczyly danych ws]enzuj'lcy1i!J rac?:cj Hil
w\!chowej. Z korct halea zwiqzana jest !cora vola :r6IlVlllcbowq;o, ev}li pola 23.
pod z i a 1 k. 0 m pel e 11c j i pomir(I1i:y dwie p6fkuk. Dla roz'nych cZYllJ1Gsd
j (: d II a J lib drug a p 6 t k u I a m 0 Zc pelni6 roll( nieparzystego osrodka
11;\dl~Qd:legO, czyli . do m in a wac. Jedllalc u danej osoby .
d,mHDmlll~iC?i. naZwlerny tt;?, Ict6ra dominuje wodniesieniu
(I (1 Tn 0 W ~, a dakIadniej : w odniesieniu. do aspekt6w werbalnychmowy.
I ) I II g 'l P a I k 1.11~ n a ~ WI em y p6lkulll pod~egl~Iub niedominuj<!.4. . i!t:LjUchowej po polecemu. slownym. Pacjenci. zap
. Pawody takle~o lub lnnego ukladu kompetencji p611culu danego czlowieka
Jlle ~;tv:ane. Panujc. ~otocZl1e prze1conanie, Ze p611cul<tdominuj<tcqjest p6lkula
;;lwladIlJl.CasprawDleJszfl. polow~ ciala. Jest to nicomal prawdziwe dla
prawor~cznych. U ponad 90% z nich dominuje lewa p6lkula. Jedriitk u os6b
kwor~CZ1lych take czsciej, bo w 60%, dominuje p6lkula lewa. TaJe
wlasciwszymjest uog61nienie, ze dominujqcq p6lkulq jest
P {I I Jc II I a I e w a. . . .
. ~ .pewnym llprosz:czeniem moma przyj<t6, ie p6lkuJa dominujqca jest
(;7:<tSCle~ ~adrz\Odnq w st.osunku do takich czyrillosci, kt6rych wykonywanie Iub
WCL:cS~lleJszeopanowame zalei:y g16wnie od czynnosci werbalnych. Natomiast
cz,ylmosci, kt6rych wyuczenie i wykonywanie nie wymagaudziaru mowy,
;:achodz'l. zwylcle pod nadzor-::m p61kuli niedominujq.cej. Nie jest to sprzeczne z .
1ll11ym nproszczonym podejsciem, wed!ug kt6rego p61kula dominujl~.ca jest
l)()lkul~ analityc21lq, a p6Hcula podlegla - syntetycZl1'l.. Warto wreszcie
wspomniec, te organizacja i praca osradk6w korowych kojarzeniowych jest
prawdopodobnie iIma u m~tczyz:n i u kobiet.
. Z definicji, "i'J p6DP.mli d1omimnj~ccj wyst)'pujq (/Sfoclld mowy. Wyr6znia
Si<tdwa podStawow0 osrodki mowy, osrodek czuciowy i ruchowy mowy. W
o.b r ~bi e Ie 0 ry k oj ar z eui 0 w ej tyI n ej lezy oSrodek czudowy
\iill;}TI'y ~ij,g'QdekW<eJrll1lnct,~go). Polozony jest on wolc61 gU!~li tylnej hruzdy
fJoczr,n<f:J ramus posfe!iOf snld la(erafi.~i 0 b e j m u j e (J) tyln'l. cz~sc wieczka
c;w[ow'l}-demi<c~io'W11'go llpl!:n;uluff! !fwl(ojlanetale, (2) z:mkntt nadbrxeiny gyms
.mI'raHliIfgil1(di.~, (3) tyli:lq cz~s6 :!Cll.\{l'~t'dl 3hroJrnoil)wego g{)nncgo gyrus temporalis
:[rqr~rio. owz ('1l) Z:2J~~lI<t:u'
n~~[o'Wy gyms arlguwtis. Wbrew nazwie, k 0 ru t ~ m a
z n a C 7. e n ie z a r 6 w nod 1a 0 d b ia r u, j a lc i d 1a t VI 0 r zen i a
mow y. Potrafi ona 2Tozumiec slowa m6wione i pisane, jak rowniez zwiqz!ci
zachodz4.ce pomi~dz;y tymi slowami, czyli zrozmniec sens uslysz.anych Jub
zobaczonych zdm't. Znaczenie osrodka Wernickego dIu tworzenia mowy polega
na ty111,ic 1<.orata potrafi dobiera6 pot:rzebne zestawy slow i wie, co naIezy
~~bi{;, zeby (akie slowa powiedziec luh napisa6. Natomiast za szybki
I mcz.aburzol3Y przebieg czynnosci ruchowych, \'if wyniku kt6ryr,h nastqpi
wypowiedzenie iub napisanie s16w, odpowiedzialne Sq osrodki kory czolowej.
Uszkodzenie "" osrodku CZUCiOWYlllmoW)' objawiac si~ moze tzw.
i1f a z j q, c z u c i 0 W q, cz:yli niezdolnosciq, do rozumienia mowy slysZanej.
Inu21postaciq, zabmZell mowy m07J3 bye tzw. a I e k s j a, czyJi niezdolnosc do
odbiom mowy pisanej. POlladlo, 'l, racji uc1zialu osrodka Wernicke go w
tworzcniu mowy, jr;:.go w"J;()(!:t.enia ~;q le:i: czr,:sto zwiqzane z niemoznosci'l
z:rozumiatego dla innych wYP()l'viada1\ia siQ albo z agrafiq, czyli niezdaluQsciq do
:;'( pisania. WszysL1<.ietezalmrzenia lqcznie lub Z osabna mog'l wystqpicu osoby,
2)\&;:jct6ra.
.,.,1t,,:.
d.obrze slyszy, dobrze..
widzi oraz niemat.abtrrzen ruchowych..
. . .
;,::"'f:1:;r;,;VI polkuJi dominuj~cej wyr6Zniany jest teztzw. osrodekpm!rsji. Jest to
;;::;.'kora zdolna do zarzqdzenia sprawnego wykonaniapantonrimy jakiejs czynnosci
s ra k j <t nie pot:rafill bez
_qH~rekwizyt6w zademonstrowa6, jak np: zapala siy zapalk~. . .. ..
"~P>::'Wobszarze kojarzeniowym tylnym p6lkuli nieaominujllcej, w jej cZf,;sci
i;?JI,/~~6111?wej,leZy kora ~iana zo~bio.r.em diwi~k6ww astlekcie. mU1.Y~:<:lll\ym i
g;t;:opisane 8'1:.przypadki tzw. a ill UZ)1 . U ,~~6b Z uszkodzemem t~J ko~;
'::{~i!;fpacjerici tacy nie ~ot~a~<tnp~.rozpoZl1aC'',IJ~l,odhhYIIl~U~aro~o:vego. am ~anuclC
,,:c!:":~\batdzo populamej plOsenkL Ponadto, W CV;;SC1ClelJUemoweJ. teJ 1wry
\~~ljJ:j}Uniejscawiasi~ osrodld zwi:p;ane. i ori?ntacjll: i WY,o~r~ini~ ~nes.tn~nn~
:;-<~W[.(tJP.()srodeksprawnosci rysu~Crwej). 1!szk()dz~l1Ia CZ~~Cl ?lellllel1l~weJ .p61ku!t
'?~{ttI)odleglej mogi\. tei dawa6mes~charue rzadkie; ale l~l.estych~le cl~kaw~,
)J~:i;";zespoly tzw. aut 0 to p a g n ozj I 1u b. an 0 Z 0 g n 0 ZJ L PaCjent takJ moze
:h1.':i/~iiPjorowacjedn~ ~tron12'swojego dala albo nie zwrac~6 uwagi na obj~wy np.
.:;F:)~';poraienia ruchowego tej strony. Zapytany a pow6d takIego post~powal1la moze
i~,~,::.wr~cz powi~dziec, e to przecieinie jest jego noga. Na podstawie takich.
:l<'obserwacji klinicznych w p61ku1i niedominujflcej umiejscCiwHt siQo5rod!t
.. ' .. odpowie~:Liahuy l.2 pn:estrmnne wy(h:ieienic na9:lC~j o30byz .~t(j"';:U::uia ..
W pOdsllffiowaniu dotyc'lilcym tylnego obszaru kory kOJarzemoweJ trzeba
powiedziec, ie jest t~ leota zdolna do TOiumnego ogami~~ia naplywa,iflcej
infonnacji ua podstawie danych przekazanychz obszar6w CZl.ICl?wychl<ory oraz
danych wydobylych. z paini~ci. .Odpowi~dzi~ ~Ja pn,yswoJo~'t. przez .113S
jllformack jest zwylde jakas rcalccja: gdzleS IdZiemy, cos r9blfny~ m6wlmy,
zapami~tujelny, stajemysi~ weselilubwscieldi. Nie memy, jak wlasciwic
dochodzi do wyzwo1enia tycll vrszystkieh reakcji. Mozemy tyIko stwierdzic, z:c
waruy pol'lcZenia tylnej kory kojarzeniowej :i; talcimi osrodl:ami, Ict6rych
pobudzenie mogroby spowodowa6 wyr,tqpienie oclpowiedzi z naszeJ slrony.
Kora kojarzeniowa tyJua promicniuje do (1). daJa migdalowatego, (2,) poli1
sr6dwiichm~ego, (3) leory piata czolowego,(4) prlmwia i (:5)izg6rza. Ciaro
migdalowale i pole sr6dw<tchowe to .dwie stnIl<tUPI uldadu r'lbb:rwego,
zwiqzanego Z procesarili pami~ci, z emocjami i n:w~dem, a takte z kontroJ<t
uldadu wegetatywnego. Kora czolowa Zawiera obszary kojarzeniowe, zwiqzane z
naszym tyGiem uczuciovrym i elycwym araz ze zdolnosci'l do mysJenia
abstrakcyjnego. Jest ona ponadto, talc jak i prq;ikowie, zw1fl!,ana z czynnosciq
ruehow'\.. Wreszcie wzg<'m:e moze dostarcza6 dalszydl dnnych Z obwoc1u w
spos6b selelctywny, stosoymie do biez'1:cych ?~trzeb ]wry .. \~.f ten s~os6~J
stworzone S'l wanmki do zapamif.ttania inforrnacJl I dowyst~plema odpowledzI,
kt6ra moze mie6aspelct emocjol1alny, ruchowy i vveget12tywny,mote przcjawiC!(~
sil{ zmianami stanu czuwania, mote bye mQdulowana przez 110ffi1Y et)'czne,
.uczucia 'l{'j2:.sze oraz zdolnosc do przewidywaniu z.darzen. . . ..
 Qsroclkimchowe kory mchow:(. Na szczcg()!n;\ \IW<1gQ w korze przedruchowej zasJuglljq dwa osrodki:
Tylnq cp;:s6plata czolowego zajmuje Ieora mchowa. Dziclimy j'\;na kilka rnJIdlO1'Yy orode!, IKRO"W}' ora/~uolo'"lYosrodek Rwjm.7LO!ll\ego 3JP1iUl]K7l1C:\1Ii:Jl.
obszar6w.(1) .zan~r&,?t . pnedsro~!{Owy i (2) przednia czr;:se pll1lcika 0 Sf ode Ie r u c ho w Y 1110 W y, czyli tz\v. 03IfOdl1d.{ Rrod, zajmuje
nllwDusnHlkowego zawierajq pierwszorvt'dGWli ko>r~ rucho'f'l'i. Jest to pole 4 obszar wiec:rnm uolwwlCgo opeY'C/!lmrifroniale p 61 Ie ut i .' do lJl in uj 'l.c e j. S'l
Droclmanna, kt6re charakteryzujesit;: obecnosci<t w warstwie V tzw. wi elk i c h to paID. 44 i c:l.~S645. Uszkodzcnie osrodka ruchowcgo Broei powoduje tLW.
kom6rek piramidowych Belza. Aksony kom6rek Betza s~ oardzo af a.zj ~ rue how q, czyli niezdolnoM:. do tworzenia mawy. W ostatnim
dlugie. Docierqi'l. OIle do pnia m6zgu, gdzie twoW\. synapsy z kom6rkami jqder okresie zmienilo si~ troche;: pojmowanie funkcji tego osrodka. Dzi~!ci lepszym
ruchowych nerwow czaszkowych lub do rdzenia kr~gowego, gdzie twofZ'l. technilwm badail przyryciowych 1I10ZIlabyto stwierdzi6, ze przy izolowanym
synapsy z kom6rIcami rogu przedniego. Z j<tder ruchowych nerw6w nieodwracalnym uszkoclzeniu tego. osrodka, zdolnose do tworzenia !DOwy
czaszkowych oraz z rogu przedniegb pobudzenie moze bye dalejprzekazane powraca dose szybIco i proces ten przypomina uzyskiwallie od nowa pewncj
przez nerwy obwodowe do mir;:sni poprzecznie pnkowanych i doprowadzie spi'awnosci ruchowej.
do ieh slcurczu. Kora ruchowa jednej p6Uculi jest so ill a tot 0 pow <t
~eprezentacj'l. miysni konczyn; dolnej czrrsci twarzy i
J t;:z y Iea p r z e ci WIle j s tr 0ny cia 1a oraz 0 bus tr 0n
p 0 z 0 s tal e j In it;: s n i 6 W k i poprzecznie prqilcowanej. Kora ruchowa pola
4. zaliczana jest do tzw. lllIdadu pinlimido1'Yego (patrz str; 90 i nast.). Objawy
uszkodzenia lcery ruchowej zostanq om6wione dalej W cZfi?scidotyczqcej tego
wlasnie ukladu.

Rye. 9. Na tie parzystej kory przedruehowej zaznaczono poJozenie parzyslego ezoJowego

. osrodka slcojarzonego spojrzenia w bok Clinie pionowe) i nicparzystego ruchowcgo osrodka
mowy (linic poziome) w p6lkuJi dominuj'l.cej.
Czolowy osrodek skojarzonego spojrzenia w lJok
zmJjduje si~ w polu 8. Jest to osrodek parzysty, odpo\-yjedzialny za dDwo!ny
skojarzony ruch galek ocznych (patrz str. 112) w s t r 0 n ~ p r z e c i w n it
Dlatego .po jego uszkodzeniu przez pewien czas wyst~pltie lliemo:i:nosl~
dowolnego skierowania spojrzcnia w strOlll;?prZeCiWIll.ldo uszkoclzcnia, czyli
Rye. 8. Pien>;szorz;owa kora iuehowa.
poraienie skojarzonego spojrzenia w bole. PotemcZj1nIlOSC
Do przodu o.d Ieory ru~howej, ale tylkona \vypuklej powi~rzchlli p6llculi, powraca.
I~:ty tzw. kom pnwnnchowa .. Nazwa wprowadza w bl'l.d, gdyz jest to dalszy .Pozostale bbszary kory przedlUchowej odpowicdzialllc s'-t za sprawny
Clqg !cOIYruchowej , aleo nieco innym charakterze. Kora ta obejmuje poie 6, 8, przebieg r6Znych czynnOSCl mchowych, przedc wsr.ystkllll czynnosci
44 I 45. Jest ona r6wniez -n1iejscem wyjscia dr6g zst~puj~cych, ale ruchowych wyllczonych, twlaszcza 0 charakterze zcspolu mell6w
przeznaczonyeh dla ruchowychosrodk6~ podkorowych. Pobudzenie z kory zac!lodzqGych jednoczasowo tub w okrdlonej sclcwencji. Takel czynnosci'l
przedruchowej r6wniez ostatecznie dochodzi do jqder ruchowych nerw6w mchowq,jest 11a przykJad mycie z~b6w czy za:wi~./anie s:wurowmlJa. Nic
czaszlcowych ido rogu przedniego rdzenia kr~goweg6, ale poprzez lancuch zdajemy sobie sprawy zfaletu, jak bardzo skomplikowcme s;l te c:{;YJ\llosci_
wiclu neuron6w posrednic:qcych. Kora przedruchowa jest Z 0 r g a 11i z 0 W an a Dopicro obserwacja malcgo dziecka, kt6re samodzieJnie myje z~by po lar;
S 0 mat 0 top 0 w 0, jedna1c zapisana jest jakby inllym alfabetem. 0 ile w pierwszy w rjcin tub obs<::rwacja pacjenta Z uS2"lwdzeniem kory przedruchowcj
polu 4 rnalllY do czynienia z reprezentacJ'l. poszczeg6lnych mj~sru, a nawet pozwala llam W pelni docenic. roly tej leory. Objawy uszkodz:enia kory
malyeh ich cZQsci, 0 tyle w korze przedruchowej reprezentowane S'l. nwzej przedrllchowej oheslane Sil mianern apraksji ruchowej. Pacjent 7.
ruchy w stawach. Reprezentacja przedruchowa ma wi~c bardziej kompleksowy apraksjq mchowq wie, jak nalcz)' cZ:Yllnoscwykona6, jednak realizm~ja napotyka
charakter i stosownie do tego lJywa tet naz-fwana kojarzenioWll Iwr:t na dut.e tmdnosci, bowicm wykonywClnc przez nicgo mchy Sq, jrlk moz.na 10
powiedziec, lcraiicowo niczgrabnc i lliezr~cZBe. Do lliedavlJla wyr6tniallo VI
I ,,' i." pr7_ctlrUC!JOWyjp61knli dominujqccj ruC!Jowy o:;m<!ck praksji, kt6rcgo wcgelalywIlY1l1i(patrzstr. 82). Przy'Srodkowy obs7.ar kojarzeniowy
". k(J(lzenie miala powadowa6 apraksjt;: ruc!JoW'l o\)usllonn'1. Na podslawie obejl1luje przysrodkowo-dolnq powierzchniy plata skroniowego arm: zakrQl
IlIlW::I.ych bnd,1I1Z wyr6tlliania osrodka tegorod7-<1.jlluczygnow3no. Prawdziwa obryczy. Na szczegoln'l. uwagt;: zasluguje tutaj tzw. pole 5r6uw~chowe
'I" ;dc:ja luchowa wynikaj'lcn z llszkouzenia kory czolowej jest zespoltrn (pole 28), ezyli srodkowa ezysc zakrt;:tli hipokampa. Kora poJa sr6dwychowego
I" ,'"iwslrollllym do uszkodzenia. Widywanc. zespoJy olJuslronne zalet'1 sln!\owi kojarzeniowy osrodek wychu, a ponadto przyjrnuje liczne w16kna z
I "'lI'tlo[Jodobnie od tlszkodzenia istoly bialej p6lkuli dorninuj'1cej, w wynikll poJimoclalncj kory czuciowej i w nmiejszym slopniu z innych obszar6w
, "I'," "przcpis" na 'wykonallie danej ezylillosci nie mat.e dotaee zclomillujqcej korowych. In[om13cja z pola srodwychowego trafia przede wszyslkim d9.. J., ..'
I "I)' kojarzeniowej tylnej do kory przedmchowej obu p6lkul. Zespo[y tego hipokampa i ciala migdalowatega. 0~~ ''',-l-~
,,,I/Ijuopislljesi\:obecniejako zespoly z rozl'lczenia. (//'lJ
.. '

I 'o;>:os(ale osrodki korowe KonOWE OSnODKh.. KOJARZENIOWE

.'
'. fv
on~7.AR 0
KO.J,\ 117.l!.
O~ROT)f;K POI.ot.F.NlJ< CZYNNoAc, P6l.KUl.A
-NTOWY
111Ghowy mow)' nadz6r n~d sprawnym
~;~(~. dominuj",ca
illroci) iwypowiadanicm si"-------.
skojorwTlego \ylna cZJYsczakrlu zawiadywanic nlchem
obie
~pojrzenia \V czolowego skojarzonego spQjrzeni~
przCllni bor: srodkowef.\o w strony'przeciwn,\
nl\{Jz6r nad sprawnym
srodkowe i tylne wykonaniem zloi:onych
I' )',; \ J, Obszar kojarzcniowy prz.edni. pru;rJruchowy cz~sci znkflyl6w cz:ynnosd ruchowych nbie
cz:olowych ___ . przez mi~snie slrony 1 I
1)0 przodu ad kary przedrllchowej znajdltje si~ kor.a walla pod rownie _,", .. ,.,---c . -- ..... '.' ~)l~-,~.\\~l.\;~
II i,,:;,.cZ:l(sljw~ll1azw'b tzn. kora [}l'zedr;wlowa. Naz.yvva sill jQ let p l' zed n i 111 -- wkr~t'nnl1brzctn)' 1.\ r,rz.edwnej ciala
~/ , r '."11' P,

"I':;zarclll kojarzeniowym. Na ogo! dzieli siy j'l. na dwic curciowy rnuw( 7.akr1kl\lowy, IOl.llmienic mowy,
dorninujqGa
" J. (,' S C i, wi"tA1e je z r6inymi flUlkejarnL .Kara powierzdmi g6rna _ 0
Yeilllc!<ego) \, wieczko cZQlnwo-
. . . /
_ opracowanie wypowicl1zi
tyltl~,\ ClemJenrOVIe , .
\ I 'J (' "L !l e i IIwazana je~l z.a kor~ zwi'1.z<lIl'l z c z y iln 0 S cia III i ) ... --~- opracownnie I11chu
ililelcktlluinymi oraz uezuciami wyzszymi i zachowani.allli praksji zakryt nmlbrz.czllY zlownego na podstawie dominuj?"r;a
" lye Z!l Ym i. Kor~ powicrzehni
II\\,. przysrodkowyni
pod s taw n e j plata czolowcgo wraz z
obszarem kojarzeniowym, 7.31i',7;1.
siy
- polccenia s~
srodkown czp,sc udzial w obwodach
d U lWl"y rqlJawwej (palL!. ponitcj). 1"'2y~nHl- pok 61'0(1- obic
hipoknmpa i daln
1>0','.'1' \'",~.choVlc wkn;tu hipokr.mpa
hligclnlQwulello

lI..yc. J 2. Obsz.ar kojarzcniowy przysrodkowy (Iininmi poziomyrlli z.aZOBcz:onopolozenie pol a

sr6dw~chowego).

Kora ~qbko'Wn prawdopOllounic mil zwiqzek (1) z przezywaniem paez;

HaS cmocji, (2) ze :zjawiskami [lmlli'eci oraL (3) z nmlzorem !lad il\llkejami
lW
 Ob",ud hipo!ulJlIP~\

Do !wry !z.w. 7.C~ pol \I 11i po Ie a In p a zaliczalll)' pfl.cdc w~zyskill1

.,,.!Ua~bd n~bkowy 11';;:)' ob;;zary: (I) e:rt!(r~{ ;r.~h~{J' gYrris nco(l(a(tfs, (2) hllJolmmp hippocampi/S
wla~Ci\oVYi czyli n\~ AmQlla wn1/! Ammmri.f oraz (3) p{)ukbdh~ JubicufrtNl.
I'ojr;;cic uk I ad rqb' k 0 w y albo. Ii m b i c Z 11Y odnosi si~ do czt;:sci POll1ic,:dzy c!clllclllnrni 7.:cspolu hipoki1lllpa obscf\\'lue siy bor dLO \lpor7-<1ukowany
oSlodkowcgo ukladu nec>vowego z;wiqpllleJ z rcgulowaniem czynnoscJ spos()b przcknzywania illlpuls(}\v. We j s c i c In zcspolu hipokrllnpn jest
wcgctatywnyclJ, z powstawaniem, przetywaniem i wyrazaniem cmocji oraz z 7.. a k r t;: I z y bat y, kl6ry wysyla w16kna d~. hipokalllpa,. a ten z kolei do
procesallli pam.i~ci. Nieco gorzej przedstawia sj~ sprawa zaklasyfikowan.ia 6odlJ:~r.ii~I-. -Wyj S c i C zcspol\l sliltlowi'l. a ks'o-I; ~:=E":()j.iU2..r.C ~ __ .L~A.!I-cj.. z,
posz:czcg6lnych cZl,?sci ukladu osrodkowego do talc poj',?tcgo uldaclu rq,!Jkowego. .- \y n r s' t \y- Ie 0 r y Ii (p_oJ< u tp_p a ..~ ..r.~:!:~:=- __.a .k..._o_II.Y_ . 1l1'l ..11t: ',) W
f] "

Nielctore ze. struktur ukladu nerwowcgo Sq, tl1 zaliczane przez: wszyslkic!l '-;odk Ia d k i, .. kll]~e-~i;icraj~ siy_w.wi'l?-~Q tworzqc'l s{rt.wd' ..!lipQhnmml
bacIaczy,co do innych pozostctii1. w'l.tpliwosci, kl6re mog'l. bye r6tnic ,jirr.,lbrifl /,i!',n~~r>!"!}i. \V 'iJiim'I(' jaIe nksoll6w pfzybyv';ri,sTr'7;~'p e k g rub i c j e
IOzslrz:yganc przez r6i:nych autor6w. . iwrcszcie p r z e c hod 7. i W otll!'}~~ ~".I~.J1icni~.c,.,.~.'Jni~i~i.l .
. M6wi'lc 0 osrodkach ukladu fq,bkowego nap e VI' II 0 lIalety wymienic --..._.'-'
:.,.:=...:.-..::..------_._--
(1) 7rS[l61 hipo!mmpll, (Z) ci~!o' migdalowate corpus amygnoloideruil oraz "'--"-"
(J)prregrudl? !H~om6:tgowi:!' .fepfum fefenccl'ltali (U;ptllrN l'ent/N), (4) .h)dro_.
plt.:l':(!nie nllcletls anterior ilwlrum i. (5) hd.-o pn.ynrodkowe .. grz\.r;.dow~. _
-....-.
w;q..;orln Nudetls mcodiaIis darsalis rftalamL or,az.. (6) pl!'lhngonc ltypatfwlcuHfIS.
l)ollal!lo CZQS t~'''-Zaiic7-,,:Ule'''s~-d;-''i.iI~j~du fqblcowego J1asi/(pllJ~ce clemcnty:
(7) leom x:lllrf{u prz;yhipoli<'lU1powego gyms Jlarahipp(lC(1f11prtlis j' (3) :wkq~{u
oIJ!'\'Cl.y gyms cirl}Juli, a !aktc (9) ;r;akr~t(iw' oaudolQl'l'yclI F,yri arbitales, a takte
(10) i:l,dl'o)loSrod!wwc, W;:;glirzil.lI11cletls.medianu.f.(.(,('lrllrrll (I 1) nodln;g6rxe~
cpitltafrtrrtltS, (12) jll.dro nti~dLYkollaro'I'Ye. .lll!cfe"s interperlItFfc/!faris oraz
(13) hdm lJrws:we nucleus i'(!Nlrali.f fegme:ntj i (14) jllllro grzbictowc 1I111lrywlti
11 I! claos dorsalis (egrtter,(j I. '-'_.. .
Cecllq IlIdndurqblcowego jest wystl(pow31lie szeregu neurollaJnych p~C7.C"
!al'lcllc!loW Ict6rc posiadajq wsp61nc ogniw<l, jak r6wlliez hlCZ<1 Gitr
zamlmit;:lycIl, stlf.~r:.r.l(f)yYfI-
nzg (If 7.':)'\"/ y
c7:/(Glo popu..ez bocznicc. Dlatego fez badanie poszc;wg()!nych prtlli jest Gl.a..Ienie )

ltlldnc. PierWSZ<.1opisallQ p~llf\., zaliczal1Q do ukJadu fqbkowcgo jest tzw. obw6d \/

l'n PCz.<l , obcjJm~ii\.cy zcsp61 hipokulIIpa. Papez. uwat~3l, :te CZ;YflllOSC tego
Qbwoduzwi(lZ<111U jest z realccjami emocjonalnym.i. Queenie emocje Iqcz:y siy Z
obwodnmi ciala migdulowatcglJ. Nie wicm)' dobrze, jakic znacz:cnie nalcty
prz)'pisa6 obwodowi Pa~peza. Pr6buje sire wiqzac jef,o c;r.Yllnose ze 7jawiskiern
pn[)lir;:ci swic;l;cj, a lakic ze zjawiskicm ryl[1]6w biologiczlJ)'ch.

I Do dr6g r z; tit 0 W Y c h ukladu rqbkowego zalic<.ahC\.SE\.: sklepienje (fimrix), prl\.tck Rye. t. OII\'l(Jd Pi1.[Jc7.a. Na scllcmacic lIwidocLlliono tel. lIickl6rc dodnlkowe p(lli\c7.cnia i
I" n"CQwy (stria terlllirlalis); po;;czek prz;ysrodkowy 'pr7-<:Jdom67-gowia (fascicu/us ouwody hipokaIl1[JJ; osrodki i pO!i\c;>;enia obwodu Papcza wyrotJliono.
lJI'O.rencco[J/wlicu,fmedialis), droga migdalowRIR brzuSDlR (trac(us afH)'gJa/oideus 1'Imtra!is),
pr:tick rdzenny' wzg6rza (.;'(ria medu[/ari.f thafami), promienislosc wzg6rm (radiatiu (//(1lallli), Pop r l; C 7. S hien i c b(;c1ice z hipolwlllpa
pic docicraj~ \lli~dzy innYllli
p~c7.ck SUlecz:kowo-wzg6rzowy (fasciculus mmuilfo(ltalamicus) i' p~cz:ek lytoz:gi'(ly (1\) d:ll 3u(cfl!rf)Wnf.)'ch mnmilfrrrif/. pouwzg6rza. Slijd
C(}('[1(1m d r 0 g '1. PtCl.h'"
(fmdcu/us rctrojlexlls), czyli droga u;z;deczkowo-mi"dqkonarowR (Irac(Us !1tl(l.:cdwwrl-w:q:;{) p:~m'eg() fo.".'iCfllrl.~ rrrrwrif(r/t!r(Jlartliws dochodl.q c1 a j:[ (! 1'8
fwbr.r/lf/oiutel{Jci!IIf/CIi/aris). Wsr6d drag kojarzeniowych wymieniG nabty przede IJ n:cdnir:p;!J li'x:g6n:1I ",rc!ellS r({/taior 1!rr>.infTIi. Pop r z e z pro III i e n is I 0 S C
\Vsz.yslkim ohr((cz (cingrrlllm) i p\ec;>;ek hacqkowaly (fasciCtffus !fIu;iJlCltu.f), a wSrod d r 6 g
s p () i d I 0 IV Yc h - spoicJlo przcdnie (cutrrmisJ1rra anlcrior), spoidlo sklcpicnia (co/1lm;s.wra
fOf'llicis) i spoidlo umeczck (commissum ftabemrlQlTtm).

82
 I', "I rz a (rClfi<lj'l naslr::pnie do k 0 ry zn\{r~(1J obq~czy gyms ciltguli, skqd - Ciato migdalowate jest osrodkiem odpowiedzialnym z a z a c how all i a
I' 1 'I: /, (JhU"~cz;dugl/It/III w~drtU'l. do pola sr6dw\?chowcgo area el1to,frirzlllis, Z m a j '1c est L\ i Y (; u tr z y m an i u j e d nos t 11.i p r z y Z Y c i ll, j a k j
1",1.1 sr6dWI(clIowego poprzez w!6Rmm Iln:eszywaj:j,cc (rJrogl( 11 t r z y 111 a r\ j 1I gat 1I n k II. Prawdopodobnie' petai ono s7.czeg6lnq 1'01,< - w
I" :,,~;:!,ywaj:~c'!.) filmte perjoraflfes (tractus perfotrllls) szczelinl( hipokampa sytuacjach zagro:tenia zycia jec1nostki, Jest' tet - osrodkiem zwiqzanym z
I :1 C rrj q do T.akl"tu z:~batcgo, Obw6d' Papeza ,ma szereg bocinych powstawaniem emocji, ktare towarzyszq rotnym sytuacjom: Efelctein draznienia
"li'dl:z:icl1, lwOrz'lcych cZt<slo obwody dodatkowe zazl(biajqce Sl'< Z obwodem ciala migdalowatego S'l. zespoly zmianzachodz,!cych w r6Znych narzqc1ach,
,"1,',wIlym, Uwzlt;<dnienie chociazby killeu z nich daje obrazskompJikowanych z wan e rea k c jam ib qd i z c how ani ami. a' M6wimy; na przyklad,
I" J!:\C?,l;ll uldadu, ~..J:.ii wllcieklQsci cZYJ~i1kcjLp_QkatD!owej,. Na takie reakcje skladajq si\( -
ZlUi;:lUy_sta!l\l,.q':lly(<l_pi5\-,_l1am~9,lJj.~a~trojll~ .okreslona aUyvlllOS(; fllchowa i-
zmiany w slanie narZ<1d6w \ve\VTIe<lmlych, Q9.9yytasiQ.t9. ,~JQ)(i,rz,~towanill z
s;i.ala migclalowatego do odpowiechiich .9si:d4~6wj;yykonawc:rych, U czlowieka,

II I: II
7,
ci8rem
r 0 n a In y c h
rnigdalowalYll1
obejmujqcych
zwi'l.zanych jest
kart< czuciow'\.
s z ere gob
i 1cojarzeniowq,
w 0 d6W
jqdra
z ~a!B ~a~"je'go-IY(Te-:<frJole~;;-e,"s-y~~cja -i'UgrQzenia moze miee tez' chmakter
zagro:tellia' psycholo!:,>1cznego, np, mozliv{osci'l. lItraty pozycji, s'polecz.nej,
III "lkOl:owe, jqdro przysrodkowe grzbictowe wzgarza, podwzg6rze araz osrodki
POlladto, czlowiek potrafi wyobrazic soble~Jow~h;~'sYillacj~:przyjemn'1. lub
I ',.'(Jrll sirrlkowalego pllia m6zgu, Do ciata migdalowatego docierajq bezposrednio
gromq, Wyobrazenjom takim moze tc)Warz;yszyc. silne przez:ycieemocji
1,llc:;lJice c!l'cigi weechowej, smaJcowej i drag cZllcia wegetatywnego, Trafia tu
oraz zmiany \'1 pracy narzn.d6w wcwriQtw1ych, a lakZe czynnosci ruchowe,
!'iJl1adlo wszelkiego rodzaju infonnacja cZ1.1ciowa, przetworzona uprzednio w
IIp, gesty1culacja, -
I,I)[-;:c cz:uciow~j i kojarzcniowej, Z ciala migdalowatego bodice c1ochodz'l do
I >:\roclkow przegrody krescm6zgowif!, sk'ld biegn'l.da1ej do ,mit;<d;'0.i;6zgo~v;a i
I~l1ia )l102gU, w tym przede wszystkim do osrodk6w CZYIUl0sci wegetatywnych i
do rllchowycb j~der podkorowych, ------', ---

tL ~
It, rpI-zegroda
~-,---_ .._----
ItI-csornozgoY\'ia~0 -
~ Rye, 3, Przegroda krcsom6zgowia, UWidoewiono dwie czysd przegrody: cz:~scnudspoidlo\Yq
(przegroda pt'zezroczysta) i czysc priedspoidlowf\, (zakryt przykrancowy, istota dziurkowana
j'l,dro gr7.biclo\\'c ~~"-"'"'~'~'-._4 '-_~---'" istota czama priednia i pole przedwzrokowe), ' -
Ilcr\\1I-blr.;dllego twor siil'!;o\V"I)' j<tdro przysrodkowe igalkn b\adn
srOdm~I)I.J:(l\\,ja gu.bidowc wzg6rzn Do przegrody kresom6zgowia zaliczmny (ILmlm~t
p:lllw/,gl')I/e przylml!"rcowy gyms partitermilla!is, (2) i~t~,!(~.~'-:!lJLt~~\~f_a~l! pr;o;edl1iltsubstuntia
-p~-i}7Ji'iitij-(llii~,io"(3) pole pr",edw~rolwwe G,:e(lpreoptica i lif-4ce-'wglqb oclnich
jqdra: (4)
jl!dF:V_. Pr:tY{t:oi.tj~~v.e--C-;;;;~i~;;s
lIfe,liali~ seflti i (5}.i~(h:o,._.l:Jo\?1:n~
pnegrody 11tlclws llltera/is s<'pfi (hvorz'1.ce razem c;r;:t,~LJ!.~~d5voidlow~
par,;
~._-~- _._-_ .... _-. . _., ... ~-' ...
jll"'<'O/llllli.ullrtlfis przegrody kresom6zgowia),' a ponadto '(6).przegrod~ pomivdzy cialem migclalowatym a osrodkami pnia 1lI6zgll. W por6wllaniu z
prJNJ:n).e:t.yst~ septum pelfucidulIl (stallowiqcq cz~sc nadspoidlowll, pal's osrodkami pnia czyrmos6 podwzg6rza ma bardziej kOJIJpleksowy charakter.
,'/ljll'llcolIIl/liwcralis przegrody). Z przegrodq blisko zwiqzane S'l. istota Efektem clratnienia r6i:nych okolic podwzg6rza mogq,' bye zcspoly zmian
lJef.jmi~I!lla substantia illllolllillflfa oraz tzw. uno pr:tzlwwia jclfulus s(riati, zwane. podobne do realccji wywolywal1ych Z ciala rnigc1alowalego, Na podsl.awic
lei. j:ulrcni 'p611ei::tcym lIuclells acc1l11lbens. pojcdynczych don.iesiefl dolycz'lcych czlowieka, kt6t"c pOlwierdzaj9c zreszt'l.
Filogenelycznie stary obs7~r ptzegrody stanowi u czlowieka bardzo 111a1<l obserwacje z badan nad zwierz~tami, naldy 5qdzi6, ze rea k c j e
czys6 kresom6zgowia. W por6wnaniu z olbrzymimi, mlodszymi obszarami podvyzg6rzowe r6Z11i'l. sir( od realccji wyzwalanych z ciala
ill i gd a low ate g 0 brakiem subiektywnego prze:tywania enlocji,
kresom6zgowia przedstawia si~ bardzo niepozomie. Fakt leil powodowal w
przeszlosci brak' zainteresowania przegrod'l., Osfalnio jednak sytuacja lllegia gwaltownym poczqlkienr i zalconczeniemoraz brakiem przelHvalego vvplywn Ili.l
zl11ianie, poniewaz. wyniki . niektorych\)JlPml--POA.alttiq s~dzic, i:e obszar inne czynnosci. .
przegrody zwiqzanrJ~'srze~zra;v'isI(ami 'n~p~d\l i1~~Ql~acjr: Bye moze badania
nad przegrod<t przYIII'os'l.od dawna-pos~kr~~;;~~'I. ~dpov"iecli na pytallie, gdzie
znajduje ,
siv osrodek oc1powiedziall1Yza j a Ie'l Ie0 1w i e k aktywJ10se .
l1aszego son
:wclO\volenio
orgalllzmu. gonmJotropi.ny
fytm clobow)'
sytoSc .
oclclnwnuic cicpln
"-.... prngnicnic
Podwzg6rze zbudowane jest g!6wnie z istoly szarej. " )rzysncllm
l'rzcz podwzg6rze obuslronrue przebiegaj<l mniej wir(cej slrzalkowo dwa wscicldosc .

wi~ksze skupiska iSloty bialej. 8'1. to slup sldcpieniacolul/Ina glad

gromnd7.cnie cicpla
.frmcicis i p~c1:d( pn:ysrodlwwy przodomo:z:gowia fascici!lIH prosencepfwlicl/s c7.Uwanie
/Iledinfis2. D z i e 1'l 011 e podwzg6rze n.a Cl.~~C brzuswo-przysrodlwwl! i
n:~t. grzbietowo-oVCZi!!l. C z r(S (; g r z b ie tow 0 - b 0 c Z n a podwzg6rza
s{anowi dose jednolit'l. lI1as~ kom6rkowCl, zwan'l. h.urcll1 hocznym mccleus
l/dl!rofi.~. 'Cz,<s6 brzuszllo-przysrodkowa sklada sir;: z licznych
skupisk !eom6rek r6i:lli'l.cych sir( wielkosci'l. i lcszlaltem, co stanowi podstawr(
wyroznienia w niej 's z ere g U 111II i e j s z y C h j q de r. Jqdra tc n1cladQJ'l.sir( Rye. 4. "O~rodki" podwzg6rza.

w t r z y g r II p y: (1) jqdra okolicy nadwzrokowej regia supraaptica, (2) j'ldra Pol e p r zed w z r 0 k 0 w e budzi ostanio wieli<ic zainlcresow8oic z
oholicy gm:owej regia (Ilbef'llfis i (3) j'ldra olwlicy sutcalwwcj regia mall1ilEaris3. kilku powad6w. Stwierdzono wyraiay d y III b r f i Z ill pIc i 0 W Y CZ~SCl
o 0 d a l k 0 w 0 do cZQsci brzuszllo-przysrodkowej podwzg6rza zaliczane jest j'l.der pocl!wrowych w tej okolicy. Ponadto znajdujll si~ tu obsz:ary, kl6rych
zc wzglyd6w 'czynnosciowych (4)IJolc przedwLrokowiC area dratnienie powodlue wyst<1]Jicnie okrdlonego J] as t r 0 j II. W polu
j!/'I!oprim., ktore pod wzgl'(dem morfologicznym naletydo przegrody przedwzrokowym stwierdzono pormdto iShuenie 111 6 z is 0 w e Ii; () 0 S rod k a
],rcsom6zgowia. SIll\. OmowiOlle dalej j 'I.d r s k r z y Z 0 wan i a lezy na pogranicZll pol;:
Mimo, i:e podwzg6rze od daw~a jest przedmiotem inlensywnych bada6, przechvzrolcowego i okolicy nadwzrolcowej.
(:,>)'111108e zalcdwie kilku jego j'l.der jest poznana. Istniej'l wprawdzie dose dl:ugie Sposr6d j'l.der 0 k 01 icy 11ad w z r 0 k 0 w e j lIa uwag'( zasluguj'1
wykazy "osrodk6w" podwzg6rza, ale icll precyzyjna lokali~cja jest ci<tglc (1) j~dro il!l.n. ;y:io'W1:Ul1lb. cUlcfeu,~ ,mpmchiasmotiCH:f, (2) j;idlfO mHhvzn)!HJwe
nieosi'llia1nu. Gcneralnie, podwzg6rze jest osrodkiemczynnosci wegetatywnych, rmcleus mpi'(Jop6cus i (3) j~dlro pU]ikoD1l1orowe rmcl<!:us p{Hl'll'entriculm'i.L Jq dr 0
oJpowiedzialnym za utrzymanie starm r6wnowagi weWJ1r(trzllej llstrojU. 'vV nadwzroko"ve i przykomorowe produburt wazopresyut(,
hicrarchii osrodk6w zwi'lzanych z talcimi czynnoscial11.i podwzg6rze stoi czyli hormon <lJlJydiurelycz!\y_(i\DH), a pomldlo jqdro
przy k'~,;~-~-;-~~-~ y
pr~dlii~lije---;:;ks t DC Y n ~.-z jqder tyeh do p I a i fl
2 W p<;cz.ku prz.ysrodkowym przodom6zgowia biegni\. drogi J'lc7.G.ce przegrodG. podwzg6rze i t YI n e~ 0 przysadk.i prowadzi droga nerwowa, zwanu dh'(}g~ nfol~YY?~n-(}/.wwn-
pidl mozgu. .rJi'E"jfjacl~f.myq tmdus 5/ljlrtw[lticatrypophysiajis. P 0 V! e j S c i u d 0 t]'!nnceg1P
] Okolica podwzg6rzowa' przednia. posrednia i tylna (regio hYfJufhafm7lica anferior. Jl'1~b, Pfi7::YfJ.\1itlHd aksollY tej drogi ICOJ1cz'I. sit; n<J n<1cl:Ylliach
itlfcl'/I1edia cf posfel'iOl').
 . .

wlo30walych, do kt6zych mog;t. odclawac honnony. Hannon antydiuretyC7Jly hypophysis hOimOllYte przedostaj<i si~._do pl:At:J pn:edniego pi7ly~{Hti, gdzie
lIowodLtje z.lIlniejszellie wydalania wody z moczcm oraz wplywa na stan naczyiJ. mog<i wplywac na produ1ccjt;'jego kom6rek wydzielniczych. Z kolei, -nielct6rc
ulnvoclowych. Oksytoeylla dziala obkurezajqco na mi~sni6wk~ glad1c'l.maciey hormonyprzedniegopIata przysadki. S'l. :substancjiuni viplywajqcymi' na
I gruczolu mlekowego i jest wazna w przebiegu porodu i. Iaktaeji. wydzielanieinnych gruczeil6w dokte-wnych (tarczycy, _kory . nadnerczy,
( J s z k 0 d zen i e tej cz~sci podwzg6rza daje zesp61 objaw6w zwany gruczol6w pkIowyeh), a inue biorq udzial w bezposredniej regulacji pracy
III () C z 6 w.k it pro s t q, w Jct6rej nadmiemej utracie wody towarzyszy r6i.nyeh narzitd6w. U s z k 0 d zen i e czt;sci guzowej moze dawac zespoly
J1:Jdmieme pragnienie. J qd r 0 s k r z y Z 0 wall i a jest miejscem produkcji olereslane Iqczuie jako -. zespoIy "podwz'g6rz6we, slc1adaj<icesit; z
" r. y n 11 i Ie6 w reg u 1u j q eye h w y d z i e I ani ego n ado t r op i n zaburzen hormorialnych; zaburzeiUa!mienia, zm~an wczynnosci<.1ch plciowych i'
I J I Z e z p r zed 11 i p I at p r z y sad k i. Niewylduczone, i;e plyn m6zgowo- wieln iUl1ychobjaw6w,
I {Li:cniowy posredniczy w przekazywaniu tyeh substancji do ulc1adu wrotnego J q d r a .' cia I s ut e c z Ie OWql Yc h ZV'ii'lWue. Sit Z bm6wionym
J II /.ysadlci. poprzednioobwodem Papeza." Uszkodzenia tej okolicy, jak
r6wruez innych czftsci obwodu, lllOg'l.dawac eharakteryslyczriy zesp61 zaburzeil
pint czolowy plllt sl<roniowy
parniyci swiezej, zwany z e s pol e m' K o'~s
ako w a. W zespole tyru
wystt;puj'l e i c;;z Jcie z ab 11 r zen i apatnivci,przede wszystldm p ami c;;c i
~ t s w i e z e j, urLiemoZliwiaj'l.eepraktycznie przyswojenie. jakichkolwiek nowych
wiadomosei.Powstaj'l.ce luJrJ pami~ciowe polcrYwane Sq niezwylclymi czasern
pODwzc6RZE zmys!eniamL Zesp61 Korsakowa stosunkowoez~sto" spoty1cany jest w
detektory przewleldym alkoholizmie. .
Z pod wz g 6 r z a wyehodz'l. m.ill. d r 0 g i z t.~P uj 'l.cell k fa d us
t
picn m6zgu
aut 0 nom i c z n ego, Drogi te biegn'l. do lieznyeh j~delr twonx
i2ltnww~tego pnia m6zgll i za ieh posrednictwemwp1y>vujq 113. flln!ccje
wegetatywne otganizmu, W ten spos6b pod w z g 6 r zed y p 0 n uj s e
abmu' przcgrody plat sh(miowy
d W 0 m auk 1a d ami reg u I a c y j II Ymi: LI!..nIDcl~m Inolrmi]l(~mlnrrnymm
(uk!adem wcvlllqtrzwydzielnicZym) i I!IlW&clif:~ n<cJrWowym 2lutollwIIJlllk:ennYilill.
t t
N;.HJWZlg~ir2':~

Don a d VI z g 6 r z a zaJiczamy s~:EYK1Jn,,~ co,pus jJiu{?(Ile~ M;zdO:l\:;~n,il

habenulae, ieh' [Jloidfio cOfHmi!i~Jra fwberllllnl14ff1 i Iloi~]!o dylrrn~ commi.'islrm
t
pieli m6zgu
pos{erior. Czynnosc nadwzg6rz:a jest slabo poznana. S z y s z y n Iea jest
narzqdem 0 budowie gruczolowej. P r cid u k uj e ona dwa. hormony
mel~tcmin~ i sllrn21tos(lltynf. W y d z i e I ani e szyszynki pozostaje w
J(yc. 5. Najwniniejs:;e pol<l.czcnia p~dwzgorza. U gory - i.r6dla infOlmacji docieraj'tcej do Tc'islY-ln '.Z v/r~ 'L l(uzi; 0 d i c a in i sw ie tIn YTn i. Swiatl0 dziellie
podwzg6rza, u doll! - kierunki przeIrazywania infonnacji z podwzg6rza. hamuje produkcjc;;rnelatoniny. '
W (}k 0 lie y g u Z 0 w ej znajduje si~ m.in. JrJllca,drobnych j<\.der, n
'~~-'-"...,:'-"
'~,'~"
.<-~~_.
,,..-~ 0.'.
-~'~.'\~..----::.----."
q"'-":"\ '---!~- \.
~r
.....
f;\_. It:_~-:.':"""I v .~ ~ ';.., ,,_,_ ~._~,_~

Jez;lGyc!t bUsleo odejscia kJlca przysadlci. Jqdra te, a przede wszystJcirn j~lko . "';:~-,~,-,---""." :-:.\~... ~:; .. :
~\..,., ~.'~-'''''--~'

k:jlwwe (j~dlro nun!ww31te) rmcleus hifundibulctris (nucleus olf'cuatus), S'l.miejseem "

i~-t

produkcji eZYllnik6w (hormon6w) regulujqcych wydzielallie

p f Z e rJ n iego p I a tap r z y sad Ie i. A Ieson y kom6rek tyeh jqd~r jako
g~llZ;)'w~-nejfmw:m fmdMS .ubaoir![EUufibulmi konczq sit; w ~rynil\}nGgci
F,iJ:kHJlwW0j emir",zurifJ'. mec!iw,a na si~ci wI 0 sow ate j i mog<\. do niej
()cldawac swoje hormony. D f 0 [',it 1',)'1 wrohlydn K~IfitYlUdiki venae portae
 korzeniu nerwu czaszl)wego na obw6d. W rozga!\;zicniach odpowiedniego
nerwu dochodzi on do wlasciwego miysnia i tmerwia czysc jego wI6!cicn. Droga
impuls6w nerwowych z leory poJa 4 do miysnia, czyli tzw. dmga piramidowH
tracilH pymmidaJi.~, zbudowaoa jest wi~c przez dwa neurooy. Powiemy, ze droga

CzyrulOsci ruchowe czlowieka s~ ban!zo roz.norodne .. Mog<t to bye piramidowa j est d r 0 g 1\: d w u n e UfO II 0 w <t.-
Z:lrCJWl1Oproste odruchy, jak i skomplikowane "przedsi~wzi~cia" skierowane na . Droga piramidowa jest pajyciem zwiqzaUyIIl z cZyImbsciq l1Ichow~
w
osiqgni~cie celu istniej&.cego tylico wyobraini. .. . dawolnq. OlJejrnqje ono dragi biegnqce do rdzcnia lergowego oraz clrogi
Przylclady najprostszych 0 d rue how zostaly przedstaWione wczeSlliej. przeznaczol1C dla miftsni zaopatrzonych przez nerwy czaszkovve. Odpowiednlo
Odruchy mog&. miee bardziej ztozony charakter i wyzwalac si~ przy do tego drogi piramidowe dzielimy Ila drogi korowo
zaangazowaniu wlelu osrodk6w. Ziozone automatyzmy ruchowe stallowiq .rdz;eniowc fmctlls corticospillales i drogi korowo-jiidrovye tmcfOl,'1 cOfticoPlucleares
wiykszq cz~S6 naszej aldywnosci ruchowej kazdego dnia. ChodzilJ1Y, s{adamy, (zwane cl.asem nieprawidlowo drog21mi korowo-opuszkovyymi).
m6vrimy i myjemy zyby posl:uguj~c siy wyucmnymi wczesniej wzcircam,i ruchu. W y pus tie i ka ill 6 r e Ie Bet z a wychodz.qc z polL!4 leory rn6zgowGj
AktYWllOSCruchowa kontrolowana "na bieZitco" przez swiadomos6 stanowi, wniJcajq w istot(( bialq p61kuli, przyczyniaj'l.G siy w ten spos6b
wbrew pozororn, niewiellc<t cZysc codziennych poczynafJ. cllowieka. do utworzenia wicui~a promi<el'lit~go corona radiata towbki wewlltrzncj. Ku
W klasycznym ujyciu wyr6iniamy dwa uklady ruchowe: uklad piramidowy dolowi skupiajet sirew bardziej zwart'l wiqzky i biOI'1\:udzial w utworzcniu !:.~R~W31
i uklad "poz2JpinlJmido~ry. Przyjmujemy, t.e uk! a d pi r a ill i d 0 w y gellll cop.woll"e iflfemae oral. C z ~ S c i p r zed n i e j odm,gn tY!lrnej h-n'<eM,ID
odpowiada za czynnosci ruchowe zachodzqce przy wewJmftn;Ulcj cms posferius c{7jpwlae in(efT/ae. WI6klla korowe przeZllaCZOJICdo
uc!ziale naszej woU Cruelly dowolne), a uktad rdzenia krygowego(clroga korowo-rdzcniowa) zajmujq VI' lorebce lllie.isr;~ za
pozapiramidowy za czynnosci odbywaj'tce si~bez wl6lenomi przenJ3.c:wnymi dla pnla m6zgu (droga korowo-jqc1rowa). Dr 0 g a
u d z i a! u s w j ado tn ej k 0 n tf 0 Ii z n as z e j s t r 0 n y. Oddzielenie korowo-j'ldrawa biegllie przez kolano, a droga
C<:ylUlosci jednego i drugiego rodzaju nie zawsze jest latwe, Na pewno leorowo-rdl.eniowa przcz odnog~ tylnq torebki
ezynnoscill mehow&. dowohIll bydzie realiz.acja stownego polecenia, bydzie ni'l we w n ~ t r Z 0 e j. W odnodz.etylnej w161ma. zwi'l':3.ne z ull~rwienielll
tet naMadowanie obserwo;,vanych ruch6w ilIuej osoby, Ale na ile dowoln~ Dydzie wyiszych obszar6w ciata lei.q do przodu od w16kieil przcz.naczonych dIu mir;;sni
czynl10sc ,pisania? Prawdopodobnie inny charakter bl(dzie ona mia1a U UCZqcego nizszycb od{;ink6w.
siQ pi3ac dziccka, aumy u biegle piszq~ej osohy doroslej.
tordof.pJ
'Jv'~Vfl~'ftn;n~~,

Do ukladu ruchowego piramidowego zaliczamy dwa neurallY ruchowe:.

o s rod k 0 w y i 0 b wo d 0 w y n e u r 0 n rue 110 w y. Oczy\.\riscie dla
kalana i droga
funlccjonowanla tego ukl:adu potrzednc jest jeszcze jedno ogniwo: e f e k tor, korowo-jQdwwa
klorJ/l1ljest mj~sie{l poprzecznie prqzkowany. Qba neUfony ruchawe zosta!y jut ..
oMoga tylna j draga
przcz nas wczesniej poznane. korQwo-rdl~niowa
ll)m~~ni.Qwym nelll!rm~em nncllnoWyID jest duza lcolll6rka pirarnidowa
([wmerlca Betza) leZqca w pol u 4 Ie 0 r y, rue how e j. HudlOW)' lM::l.lrOBJI

Ur,m'(Hj]owy to korzeniowa kom6rlca ruchowa (tzw, motoneuron a), le:tqca w

r 0 g u p r zed n i m r d zen i a k r ~ g 0 W ego Cdla mi'(snl zaopatryw8.nyeh
pt"zez nenvy rdzeniowe) lub w j'ldrze rnchowym nerwu
c z as z k 0 we go Cdla mi'<Jsniunerwionych przez nelWY czasz1cowe).
A Ieson Ie 0 ill 6 r Ie i Bet z a jest bar'dzo dlugi i si~ga z kory ruchowej
do odpowiedniego poziomu w pnin m6zgu lub rdzeniu krregowym. KOIiczy si~
on na neuronic ruchowym obwodowym. A k son n e u r 0 Ii u r u c II 0 w ego
o b W 0 d 0 W ego ,vycbodzi VI' korzeniu przcdnim nerwu rdzeniowego lub w
 W[(Jkna piramidowe przechoclz'l. n as t ~ P n i e do sr6dm6zgowia po dotarciu na tf;?wysokosc rclzenia kr~gowego, dla kt6rej sa..przezllaezone. Tak
1'1 II/;\C gl6wn'l rnas~ GdlDlOgi mo:gu crus cerebri. W odnoclze m6zgu w 16 k n a wii(c do r 0 g u p r zed n i ego docierajq: (1) w16kna drogi piramiclowej z
,II" glowy ukladaj'l sir,; po dw6ch stronach wl6kien bocznej skrzyzowane w skrzyzowaniu: pirarnid . oraz . (2) .wl6lma z' drogi
,I 1;1 r C s z t y cia I a. Z odnogi m6zgu wl6lma piramidowe trafiaj'l do pinunidowej przedniej slcrzyzowane napoziomie neurotneru, .,
" :';c i b r z u s z n e j m 0 s t u, wchoclz'l.c vi sklad p~zk6vv podluililych
11'H )~I,;ciculi lOi'1gitud!iuales POP/tis. 1_ .. _ _ _ - , .

vvl~mec prOffilcmsty
torellItll we.wn~l1la
odnoga mozgu'
Pl'etlU pod1uine mostu ...
piramida rdmnia przetlluzenego
X--~.~,
SZTlUr boczny ri:lunia krCgon'ego
droga Icorowo- droga korowo-
rdzeniowa pr7.cdnia rdzeuiowa bocma

Rye. 3. Przebieg drogi korowo ..rdzeniowej boeznej.

U s z k 0 d zen i (;':. ulcladu. piramidowego Spowodllje stan, w kt6rym
wykOllanie . ruchu dowolnego stanie. si~ nierno.tli.we. Nazywamy to
Po osill,gnit,:ciu g6rnego brzegu mostu ~n;n6Jk&no lmrowo-jl'/.unywc p or ate n i e ni, Dla wnioskow3nia c1iagnostycznego istotneb~dzie tlstalcllie,
';Iczynaj<t stopniowo opuszczac zwart<\. wiqzk~ i co i gclziezost:Jlouszlmdzone.Pomaga w tym olcreslcnie charaktem, polotenia i
I; i,:row3.c si(,! do 0 d pow i e d n i c h j qd err u c h 0 VI Y C h n e r w 6 W zaskgu porazen.ia.. Rozuni.owarue opiera' si'\?'..tutaj w clu:tym' stopniu na
,~j; a s :r.1c 0 Vi Yc h. Po Z 0 s tal e wn6nw1ll pirnmi~owe wchodza.. nast~pnie d' 0 przeslankaeh ,matomicznych, dlatego dobrze b<;:dzie je przytoczy6. na dow6d
I' iin")n~'l:i1lly nllz:ennU21 Jll'!';;;I[nnill\:i>;~mego pyramis medullae oblortgatae. Po przcjsciu tego, ie znajomoscbudowy jest wazna dla lekarza.
'l'l!:ez piramid(,! dalszy przebieg wypustek osrodkowego neuronu ruehowego Poratenie wyst"pi' zar6wno . wtedy, gdy tisz!coclzbny b~clzie ruchowy
mote by!'; r6tny. neuron. osrodkowy, jak i w6wczas, gdy uszkodzeri.iu ulegnieneuron ruchoty
I1osciowo p r z c w at aj 'l w 16 k n a, kt6re w dolnej cZi(sci rdzenia obwodowy~ W obu przypaclkach bowiemkomuriilcacja porniydz;y polem 4 leory
Vizedlutonego przechodz'l nn stron~ przeciwna.. i wnikajq, m6zgow6j. i mir;::sniem zostanie. przerwana .. W kaclym z. tyell prz;ypaclk6w
J 0 S Z n u r a b 0 C z n ego r d zen i a k r f.?go w ego. WytwarzajC\. one wys!4Pi'l jednak dodatkowe objawy, lct6re zwylde pOzWolq, odr6znic
z[:cnzyi::ow2lnnne: JPlnlrmiffindl declissr.!!fi.opymmiduffl,a nast\Opnie, drog<t kOfO'Wo- uszkodzenie osrodlcowego i Qbwodowego neurol.luruchowego. .
li'lhep~ioVl'~ bocz:;un~ trad,lS con"icospirwlis latera lis, czyli dmgtt pinmidow~ Uszkodzenie ruchowego neuronl~ obwodowego
[UG'I':Eu"l\ft (mctrH pymmido..lis 'a~cm[i.r. P oz 0 s t a I e "IN 16k n 3: wchodzq w oznacza ealkowite odeiifeie mi~3ni od"wply\vow ukladunerwowegd,. czy1i
s:z:nur przedni rdzenia kr<egowego po tej sarnej stronie. o d ne r w i e n i e. Do takieh miftsni nie dOlT<\. rue tylko pobudzerua z,;;iq,z<?lnez
Nie biorq one udzialu w lworzeniu slcrzytowania piramicl i wylwarzaja.. dro1&'t dowolllq, alctywnosci'lnlchowit, ale taktc ,;,-sZystkie pozostaleimpulsy. Zostallie
!SQlri'o''WG-i'(krtIIllnriw~ pF:1ZC:QnBli~~ imdMS ~odico5pitlalis oHI.e:rior, czyli (h'og~ miesiony omuch rozCiqgowy z takich rnittsni, bowiern hIk tego odruchll zostallie
l\l,in"lJl~i.!l\l}w'1: prl.ll::dlliJln~ (racil1.~ l'.J'lmnidfllis anterior, W 16 k n a dr 0 gi przerwany.Zwiqzane Z tylll odruchem i1apii(cie spoczyn.kowe mi~sni zostanie
piramidowej przedniej przcchodzq, jednak na stronr;? zniesione; mi~$nieb~d<t wioUde. Z pnwoc1u braku od:ij'V\Tczego (wcio,. nie
]J r z e c i w 1l <l r d 'L ell i it k r ',: 1', I) we g 0, ale czynia.. to' n i s k 0, dopiero wyjasllionego do konea) wplywu nenv6w odnerwione mi~snie b\lc1~ szybko
;r;!Ilika6. Rozwinie Sl obraz po r a zen ia 0 b W0 do w ego, 'zwanego tez' ehorobowego, gdyz droga tego ncuronu do mil;?3nia nie jest skrzyzowullu2.
w i () l k i l\l; na kl6re sldadac si~ b~d,r (1) zniesierue wszelkiell mellow,
Natomiast pay uszkoclzCI1JUIlcuwnu osrQdkowego objawy tnogq wyst<tpic po
(:I:) ;;:uicsicnie odmch6w, (3) zniesienie napivcia spoezynkowego' or3z. slrorue 'ogniska cborobowego .lub przeciwlegle. J e s 1jog n isle 0
(,n) wyrazlly i szyblei zanik dotkni~lych porazeniem mi~sni. zniszezy neuron osrodkowy powyzej skrzyzowallia
dr6g p j ram j d ow y c h b a c Z 11Y c h, tzn. powyzej slerz:yz.owania
piramid, par a zen i e osrodkowe Vl'yst';lpuje pas t r 0 n i e p r z e c iw n e j
i -..-..- , - _.., _
J e s 1i
M'_" ,- - ... - _.-

cia l a. u 1e g a z n i s i: c z e hi u d r 0 gap i ram i d 0 w <\

II kora rucbo\~a I ,
b 0 e z n it pOll i z e j s k r z y Z 0 wan i a, tzl1. VI' sznmze boe:z:nym rclzcniil
kr\;gowego, w6wezas porazenie wystt;?puje po tej samej
i Wlenrc promlentsty !
torebdlta 'iVewn6~trzna .,i.
s t r 0 n i e cia Ia, po kt6rej leZy ognisko chorobowe3.
o noga m zgu .'
p~c;/;ki podlu:tne mostu .. II' , Ponadto, w spos6b oczywisty,im wi~ksze skupienie (zwarcie) elemenl?W
pitllinida rdienia przedluioi"ego-~
smur przcdni rdzenia kr~gowego :
(kom6rck lub w!6leien) :r obsza:ze objt;?tym uszkodzeni~l1J, l.ym ,:,,'i';lks,z~.zasJ:g
porazellia na obwodzie. O!,'1J1S!cO' ch~robowe okreslO!HJ] wlelk~scl n~oLc
'! X~~ ! znis7.czyc np. ealq, OdllOg~ m6zgu, l1ISZCZqCprzy tym wsZ)/slkie wlokna
r::':::~::'::::::::::::::':::::::-::~::::::~:::~::::::'::~:::::::::::~::,.c:::::::~:::::w.::::::~~:::=:::::~:::~:':~:::::::::':::'::::::::::::~::~::::::::::::::-::::::i
piramidowe po jednej stronie. Slcutkiem. tego b~?,zie pOJ~:tenie .osr~dko~\'~
I
I'
rlX neuron 11,
obwodo
i
: przeciwlegle;j poloVl'Y ciala (lzw. porazeme pOlowlcze). TeJ S8JneJ vv'leIkos'.~1
I kOf7.eri pn:edni nrwu rdxcniowego i ognisko rozwijajqce siQ \V istocie bialej podkorowej srodJ.ca p6!ovmlllego .me
, plea i gill Fie nerwu rmeniowego !
I , _-.._................. ...__ w-'_ _ - , _ _- _..- ..- _...........j spowoduje . porvzenia 0 polowiczym zasiygu. Wystqpi6 maze natO/mast
@!9V porazenie osrodkowe ograniczoDe Dp. do jednej przec.iwleglej k?{i~ZYI\Y. .
Dr a g i k oro w a - j q d row e vv W.ll;?Ies Z 0 S C J u leg UJ <1
s Ier z y Z a VI'ani u W pruu m6zgu. Pew n a e z v s (; i c h wI 6 lc i en n i ~
Rye. '1. Przebjeg drogi korowo-rdzeniowej przedniej. k r z y Z 1I j e sic: jednalci dochodzi do j",der nerw6w c7..as7.kowyc!l po teJ
U s z Ie0 d zen i e 0 s rod k 0 w ego n e u r 0 n li rue how ego samej stronie. Zar6wno w16kna skrzyioWeme, jak i nieslm:yz.ovv'ane Set zuoln'O:
OZIlJcza ~dcirecie mi'ICsniad wplyw6wz pola 4 kOlY mozgowej. Do takieh miresni s a ill adz i c I n i e przekazac pobudzenie do jqdra rnchowego nerWll

Ilie dolrq pobudzenia zwiqZ3lie'z aldywnosciq mehowq dowolo't, pOlliewaz nie czaszlmwcgo. Do wir,:lcsZ03Cijqder mchowych nerw6w ezaszkowych doclJodz'1.
dolq one do obwodowego neuronu fIlehowego. Jesli jednalc pobudzenie lrafi w16kna i slcrzyzowE\I1ci nieskrzyz.owane. Inaczej m6wi'i.c, .i e d II 0 j ~ld r 0
do flIchowego l1euronu obwodowego z inuego oSrodka,zostanje przekazanc do rue h a VI e 0 l r z y III U j e d w a z est a w y W 16k i e n k oro w y c It:
llIiySlli j te si~ slcurczq, W tej syluacji odmehy rozci<\gowe i napi~cie (1) 7;"; tej ~mroe.ipo~',mH i (2) z Itii~nmni pnz;edwVJ<:j. \Vyj'l.lka.mi otl
~poczY]Jkowe mi~sni' nie zostanq zniesione, co, wivcej, zarowno odmeby, j3k pow Y t. s L ej z a sad y, S'1: (1) R71!f5t doRI1lJ.31 j~ll'nu rw:RMlw<)';6'f.l fJ!i>::Ir'T;l,,1

i llapi~cie ulegn<t wztnozeniu z uwagi nabrak modulujqcych wplyw6w wyzszych !W@l7ZI.l:Weg'll, z:wiq7...ana z lU1cnvieiliem mitrsni w dolllej cz,<sci twm;;-:y,i (?,) VI
osrodk6w 1. Rozwinie 'si~ obraz p 0 r a zen i ao s rod k owe go, Z\vallego r6Z.nym stopniu j~dro Kl~trWl.I. p{jdj'tE3"w~/eg(), !ct6re otrzymujq .i e d y 11 i (':
spa sly e z ~ y Ill,' na !ct6re sklada si~ (1) zniesienie meh6w dowolnych, w 16 Ie:n a k 0 i: 0 W 0 - j <t d r 0 VI e 51'i!'&Y1Zmnmte, a Wi'ic w16kna PUdlOdz;rce z:
(Z}\~".fIllO;i;.().!11~
..52_qtl,!~1:6y.'
rozciqgowyeh i (3) wzrosl llapi~cia spoezynltowego przeeiwleglej p61lculi m6zgu. P) Jqdro lIBidrdzeniowc, czyli
dotlGll~tych porazeniem mic:sni.. Poniewaz porazone llli\:snie rue S'l' w tym hdro CZi:!.:~ nh:lO[l,flUIJ'l"ej Rllen11~ dod~&.~wwtego, r6wnlez otrzYiHuje wJ6!ma 7.
przypadlm odllenvione, (~) zanlk. jest Jiiewielki i wynilm wyl'1eznie z jcdncj poUmJi, ez~seiowo z tej sainej, czltsciovvo z przeciVl'llej (palrz sir. 99).
nie;czynlloSci (bralcu trel1ingu)." , VI zeswwieniu na ryeinie ponitej brak jest jqder ruchovf'jch nerw6w
Opr6cz wYlnienionych powyzej rMnie cIiarakterze obu rodzaj6w w gRUcowchowych (n e r"INu ok 0 rue h a "" ego, b 16 G z. k 0-'."1 ego i
poraienia, niezwylde istolne, a spowodowane. wylflczuie anatomicznymi
wzgl~da[ni, b~d<t .r6znice VI' po!ozeniu i zasic;gu porazenia. Uszkodzenie 2Wyjf\tkami S"t niekt6re neurony unerwiajfJ,ce mi~snie praj.kowane g8.tki OC7.wj, kl6!ycll
aksony przechodz'lo do nerwu ezaszlwwego po Rtonie przedwmj. Droga obwodoweg~l
obwodowego neuronu daje zawsze porazenie obwodowe po stTorue ogniska
neuronu ruchowego do efeklora jest wi~c tll slcrzytowana, lzolowaiJe ur.zkodze'I1;<1tyell
wlasnic neuron6w S<\. m!llo prawdopuoobne.
J Uszkodzenia drogi piramidowej przednicj nie dajf\ wyra:tnyeh objaw6w, bowiC:lJ1
nie dotyGl'f\
I Scis!c rzecz bior'lC, efelct ten jest zalezny od przerwania innyeh dr6g zSIr;:puj"cyeh,
lJicgnC\.cychw wielu mk:jscach razem z diogami piramidowymi. konczyn.
94
 ,I','(ldz~cego). Niejesttoprzeoczenie. Jqdra tych nerwQw z ,polowiezcgo przeeiwleglej polowy ciala: obu konczyn, dolncj cz~sci
':'1 11<\ szczeg6111Yspos6b
. , w jaki IllUSZqporusza{: sip nasze
"'(, galki ocme n'Ie twarzy i j~zyka .
I, ,\,I\IIlJ~ bezpoSredniego zaopatrzenia z kory poJa 4
, " , 1\lo).e po prostu u wir,;Ieszosci ludD rue ujawnia si~ ana). Da jqder tych ........................... __ -.-.'- l

1"llIil dochoJzq z leory przedruchawej i za posreclnictwem dodatkowych

~~~~K!~ iI
" "I[,{II'! W paiu mozgu (patrz str. 111 i nast.). .
wieni<:c prornienist:i'
toreblm wewnttrzna I!
od<logam6'lgu
(p~C'lIl' odluine mostu) i

\
z p61kuJi .. J
p17.cciwleglej

~;j@:fwr;g;~~titl.~I!J~~~~t~~~4~f{~;mWgO'}.
koner. ner1'\'U cznszkoVl'.ego
pier. i gal~zie n<erwu cmsz!wwego
.........."W'.:.,...,...
QiliV

UWiltd pOVlpiU!1l1idowy

Do 0 S rod k 6 w II k I a d u paz a p i r a III i d 0 w e g.. zalicz3my. a

r6ine skupiska istoty szarej, lezqce w r 6 11 Yc h p i ~ t r ac h osrodkowcgo
ukladu nerwowego. Najwy:i:szym pif(treIll jest. (1) hOf3 pr;r.<c~nn~di'~w;",
nastypiJ..ie idzie s z ere g os rod k6 w ' pod ko [0 W yc h:{t) jqclra
podkorowc Ieres b III6 z g a w i a (dl!l 10 prll.HWWlIllfl . "'"1'1" ,"'r;';!IJ"'),
Przy .je!RI[i\OstnllllDAYEllTt us z k 0 d zen i u rue how ego n e Ur 0 n u (3) osrodk.i mi ~ d z y m 6 Z g 0 w i a U~drQJJr;r,liS:;:P,lPTL~:di.'ie /ludells v",tralis
us rod k? vv ego dJa ob.SLaru unerwionego przez nerwy czaszkowe, Z uwagi a"terior tlta/amI i J1taro bnl~Z[l bocziUI<e W;l':!!:6Jl';tJ.r"'c1~"; ,'en~;a/is l<rfcr;,lis t"tJ/""zi oraz
1\<\ podwojne zaopatrzeme korowe wir,;kszasci jqder rllchawych nerwow jlldl~iLJlisI(\)\j'{;r.~6.~i~~~v-,;;;~I;~:;~bth~i"';ii~;,~);'(4) Sr 6 d m 6 zg owi a _(ns~/l~~', -
cZ:1S:Lkawych, objawy Sl:l stasunlcawa, slcqpe; \Vystr,:pl\je wowczas jcdY1ue cznr.nu.s"b,(antIa nigra i jlldro cz~n'Yiellme,n,,~iells TUber oraz 'l"lxgorki g6IT'l!Jl1t b!8S7'.~~i_
osrodkowe (spastyczne) poratenie dolnej CZfisci twarzy ,pflkq':t'\~Y collicllli <"reri~--;es/ami,;;;;(;;;iir i (5) t y 10m 6 z go w i a' Uq.illra mosh~
I jyzylca po. stl'onie przeciwleglej do agniska II/Idd I'""t;s ij~il!i~l'lJyvonl.snl1ltk01JV.3Itego ty~~nn{l:I:go:willl). . .. ' .
c;l;orobowego4 Aby wystqpily objawy parazenia K 0 III i1 1\ i k a e j a 0 S r 0 die 6 w . p 0 zap i ram i do w y c h z
(1 s r. 0 d k 0 w. e gap 0 Z 0 s t a I y c 11 nerw 6 w c z a s z k 0 W Y c h, obwodowym neuronem rllehowym odbywa sit;: cizi~ki
kOl1lccme ~est (Jlim~t.ll'~mRe us ZIe 0 d zen i e dr6g k 0 row o- I a n cue h 0 m w i e I u n Cur b n 6 w let<l.cych w tyeh osrodkach. b'll\cuchy
j ~ d row y c 11. OCZY\,llSCle obserwowane w takim wypadku p 0 r a zen i e Ie nie Sq jednak prostyl1U lallClIchsnJ.i "z g6ry na d61"" ale tworz<\ 1 i c z n e
o ~;r 0 ~ k 0 wed 0 t Y G Z Y {: b Q d z i cob u s t r 0 n g low y, poniewat
kazde J3,dr? ruch~we n~f~{ll ~?;i~i:rk~rwego.zostanie z:upelnie odci~te ad kory
P Q tIe, d.zjfilci kt6rym' pifclr<J.wytsze nldadu mog<\. skorzystuq pomocy z
nitszych osrodk6w w opnicowaniu. i wyzwalaniu rueh6w. Te .skornplikowane
[Job 4, 2arovmo teJ same], J3k 1 pr/:cclwleglcj p61kuli m6zgu. zwiqzJci pomi~dzy osrodkami ukladu pozapiramidowego ~ll stosunkO"wo slabo
Usrlwd:z:enie ",:szys:kic11 ell (Jl', pirall\idnwycb po jedncj stronie, np. VI poznane. Jedna i tiinal1ych p~t1i ma prawdopodobnie nastQPuJqcy przebieg: kuru.
torebee WeWll((tTzneJ,dilJe ohm!. pclIIlT,<l 0 S rod k 0 we gap 0 r a zen i a
(r6tne obszary) - prl:\tkowie ~ galkn. blada - wzg6rie - kora (obszary ruchowe),
. pr:z.yczym prqilcoVviewsp61practDe scisle z jqci.rem nisko'vvzg6rzowym, a galka
4 Doda~lcO\~o r~oi:I.1a zaOb.lCl WOW;,,''. \ "iL,I';Cllic IlIi',:l;lIill \,.I.V/orobocz.ncgo po stronie pr:z.eciwncj
do og\llSlC3. I ltut<~illa rnosllulwo ,)\" '1"..' vI<.""'.'1 I ""l", \W"I',I' pO ~t rallie oglliska chorobowego.
blad,l. z istot<t C~fl1q. Znaezenic ezynnoseiowe poszCzeg61nyeh etap6w p~tli rue n e u r 0 n 6 w rue how y c h. Dzi~ki aksonom obwodowych neuron()\v
.i(;~;( wyjasllioncw wystarczajqcym stopniu. ruchowych pobudzcnie jest 0 s tat ec z n i e dopIowadzane d.o m i y S n i.
Obwodowe neurony ruehowe (mataneurony rdzema krC(goweg\)
lub pnia ~6zgu) Sq ogtatIDim <Jgniwelllll'wstdkkh dr6g I11ldnd;wydl. Bimq
udzial w przekazywaniu do miC(sru bodZc6w p!yllqcych' 1. r6z:nycb stroll: I.
receptor6w, z leory piramidowej, Z osrodk6w ruchowych pozspiramidowycll.
Dlatego rue how y n e u r 0 ri a b w 0 d 0 w y :z:ostal na?:Wany prz.er.
Sheningtona "w s p 6 III ~ d r 0 g'i k 011cow 'i".

pol'lC7.Clliapomit<dzy osrodkami drogi doprowaclz1U'lcc bodiee dQ

ukladu powpiramidowego mchowcgo neuronll obwodowego

korowo-mostowe
korowoczerwicnna
lcorowo-sialkowa
korowo-cznma

Rye. 7. Nickt6re obwody w ultladzlc pozapimmidowym.

. Rye. B. Przyklady dr6g pozapiramidowyell.
Biorqc pod uwagy Hose osroclk6w, zaliezanyeh do ukladu U S Z Ie 0 d zen i a uld.adu pOZapiramidowego ch;}raktef'yZl~jq si
poz.apiramidowego oraz Heme p~tle neuronalne lqcz'lce owe osrodkl moma by . zaburzeniami, kt6re w spos6b istotny mogct uposlec1za6 funkcje ruchowe, mimo
wymiellie setki "drag pozapiramidowych". D0 dr6g 7.e nie V'lYst<."puj'i tu porazenia. Najcz~sciej spolyk::lllym zCSpOJCil:
po z a p'i r a III i do w y e h zaliezane S'l. nast~pltiqee drogi: aerv,.iteJIJlJIJlIl<- pozapiramidowym jest z e s p 61 P a r.l.eins 0 n ~. W cho~~t)lc tEOJ.
nhc[Rio~va'iri!L"i7is'ruiii'ospirwi;;-hn~!mwQ-nb:enRowa
'.. . trodLl~ reticldospmalis, pij,kij\1iovvo-=--
-- .._~---,~--~_. obserwujemy ub6stwo spontanieznej elmpresJl ruchoweJ (maskowatosc tWDfZy,
nlz:~mno1'l'n trael"" (ectospi"alis, [lJr;reqRSR{Hlk:o.wo-n.l!;J;emowll (melll.v vatiblliospinrliis 1 . brille gcslylculacji, monotonna mowa), trudnosci w rozp?cz~du i z31col1c2:enm
orJ:"tI1~r,I~"'(H'~]7;~nnROTl'a (mclu" olivaspl"all:r (a takte ieh 0 d pOW i e d n il<:i ezynnosci ruchawej, z:aburzenia odruchowych mcchulllzm6w (np. WYiTJ:1G!ty
p r z e Z II a c Z 011 e do j qd ern e r w 6 w cia s z k 0 w y c It). Dodr6g koiicZ'"jil g6mych w czasie chodu) sprzyjajqcych zaChOW31liu f?VV110VJD.gl: \~
pozap.iramidowych na1ez'l. t a k zed r 0 g i k 0 row 0 - pod k 0 row e: chorobie tej mamy ponadto do czynienia ze WZlTIOZGillf;!l1rWpl)i(;;a
!wn~wo-plr~nW'w.idj)'W~ tractu.s corticomialaUs, koroY,,~c&lllnJl~ tr!Ietus cortlcorriamlis, spocZ:Ylllcow~gomixsni, lct6re maze bye talc duze, ze pr~ctycillj? uniemo:tli,,;ia
HWRI}WU-C,;lClrwiel!!!llJlll. i !WX'OWQ-SRal1EWW8
ii'actus corticombraFlv tractus cortIcoretlculnrisl jalc'lkolwielc Clktywnos6 ruchow'l. Dlatego zesp61 ten ZahC2<.inyJest do sl:Jno~,
POlladto z w y c z a j 0 W 0 do drog pozapiramidowycIt zaliezane Set ilosciowo bip.ertouicwo-hipolcinetycznycl\. Innym istotnym ~lementen: j~~,t ~zw.. dJ.~~rlle..._
bardz:o irnponuj<\,ce lRmgi b~JrOW(}-)I1lMJ'stowe frac1lfs L"ortlcopo:rlirri(patrz str: 103), _spoczy~kb"we (drobhiutlcie hlChy olcreslane cz/(sto Jak~ t:Z~SI~IlI';:.3iY ghw~ ~zy
chociat i G h z n a c zen ie d I a u lei a d u, p ir a ill ido w ego j e [I t t a k . rC\)e).Znu.anY-Z:najdowane Sq w tej chorobie n~icZy3CleJ W IstOCIe CZol1:eJ 1 Vi
s ani 0 i s tot n e. " galee. bladej. Stostmkowo niEdawne odkrycie zabu.rZel1 W pozlOmach
Drogi pozapiramidowe koncz'l. si~ zwykle na neuronach n~urol~ediator6 ...v w osrodlcaclr u!.cladu poza.pi.ram.idowego l! pil0jenl6w z
Ii 0 S red 11 i c Z q eye h ro1511 przedniego lub jqder ruchowych' nerw6w zespalem Parkinsona pozwolila na opmcowanie lek6w prZYJ.losz~c'ych istOlllq
cza5l.kowych, 5kqd d a I e j badZce Sq przekazywane d 0 0 b wad 0 w y c h papraw~ w Lyellprzypaclka.ch:.~
Us~codzccia ,-imJ~wwia\ objawia6 SI~ mog.fl z e S pol a In j
5Dwie aslatnie dragi s~ coraz czt<seiej zaliczane do uklaclu piramidowcgo. Nole.ty pamit<tac. .pJqs fl. wie z;~,;,i>Cc.h o:f:e.~ty cz nym i) .1 u bate to ty,- .'C.!!)i hI i.--vv
panadto, e pahcie dragi siatkowo-rd7..eniowej jeGt wiclkim workiem, w kt6rym rniesi:c;q siy
zespolach tyeh wystr;.puj'l. tz;'l,i~_-ri.lchy mimowolne, ktore Vi spo~6b
dragi iclop; Z r6z.nych hder twaru siv.tkawatega, a wi<;:ca r6t:nej czynnosci. Padabnie rna sic;:
sprawa Z polo,czenimni karowo-siatkowymi. llieprzewidziany pojavliaj'l si~ i zaburzajq postaw~ spoczyn1mw'l lub prz.ebJeg
'\'llllOSci rtlchowej. Ruchy pl<tsawicze Sq szyblcie, zamaszyste, a atetotyczne - rzl'sowy, spoj6wIcowy, rog6wkowy). Najsilniejszym i osobruczo najmniej
1'"I'lo/nc, robaczlcowe. Pojawiaj<t sill:one w dystalnych cz~sciach konczyn oruz zmiennym jesto>!.imch rog6wlw'lry. PrzY delikatnym chocby :dot Ien i y c i u
:.Jlli,~s.lli6wr;etwarzy. Uszkodzenia .!1is!cowzg6rpi mag'\. dawac tZVI'. b a Ii z m, jednejrog6wki wystt,;puje zacisnit,;cie powiek po obu
I" d.'j',ilJi\.Cyua lIlimowolnych szybkicIi;'zmiiiiszystych mchach tulowia i cz~sci s t r 0 n a e h. Receptorami odruchu S'l. r e c e p tor y r 0 g 6 w Iei, "'a nerwem .
1'" d,symalnych kOllczyn. W powyz.szych schorzeniach zwylde Wystl(pujq talcie przewodzqcymbodice do pnia' m6zgu jest 'nen tr6jd:.tiren][llY. Przez aksony
i11111;zcnia napi~cia spoczynlcowego miysni, gl6wnie jego obnitenie .. Z tego Icom6reic cz;uciowych zwojlll tr6jd:!lidlllego. boduec zostaje doprowadzony do
"'I"(Jdl! o!cresJane silone jalco zespoly hipotorncznO-hiperlcinetyczne. j'td~a rdz.;~Rli.owof:g1)nenm tr6jd!Jlidniego. Stqd dociera do \com6rek tV/om
siat!cowatr;;go. Dzi'i;lcineuronom posredniczqGym ih1{{jJ111.H i.m~'J:<Dwl1~'~1;;O
pobuelzenieosiqga nast~pi:rie jllJ.dJr(~ ll1Ienm twillnwwegu po 0 b 11. s t r 0 n a c h
prua m6zg1.1. Przez wI6\cnan.['(;howe ncrw6w twarzowych
Ji1dra nerw6w czaszlcow)'ch zwiqzane z unerwieniem mi~sni6wki bodLiec dociera do czysci m~<t3i.J.niiw!ri~ l.IlJ\imkamej oclpowiec1zialncj za'
I" IlII:;/<tkcej galley ocznqZostalJCl om6v\'iolle na str. 111.
zamkni~cie i' ~acisnit,;eie powiek.Odruch. rog6wkowy ma' chanlkter rea Iec j i
,J!;ll!nJ nH::JIn<UJwe lU\ennn tn'ijdciehlJllG.':go IlUclellSmotvrills fw."i trigemini znajduje si~
konsensllaInej, czyli po pobudzeniu receptor6:wjednej
I' IIi'/< rywce g 6 r n e j c z ~ S c i m 0 s t u. Poniewaz nerw tr6jdzielny jest
str 0ny .p 0 jaw i a' siy 0 bus t r 0 n n a 0 d pOW i e d i. Przy
1,'1 WClll pierwszego Iuku skrzelowego, le4ce w jego jqdrze ruchowym neurony us zk 0 d ze 11 i u n e. r~ 11 tr 6j dzi e 1ne . go po jednej slTOllleodmchu nie
\'\II.lwiai'l mi~snie rozwijajqce siy z pierwotnej mi~srn6wlci tego tuku. Sll to moma wywoluc wlasrue z tej strony. Przy us z k 0 d zen i 11 ne r W 11
1'1,'cde w~zYStlciIIl(ale nie jedynie) mn~Jmn~ pOO1lS:i:ajllC0 fun(dllvv~. t war z 0 w ego odmclt nie wystypuje po stronie uszkodi.enia, choc mot,nn
Lez,tce 11i z e j Vi nakrywce mos(u, j~dro nelfWlLI tl'VIH?:owego6 ""dIU'S fteni obserwowac oc1ruch po stronie zdrowej przy pobudieniu receptor6w dowoIncj
I ;,,{;5 uncrwia mit,:snie rozvvijajetGe sit( w obr~bie drugiego Juku skrzelowego,
ze strOll.
( Iyl i przede wszysHdm lITilln'1".3D.line mimkme twara:y. C z l( S C g 6 r n a tego jqdra
IIIII~I\'iia mil(snie VI' olcolicy oka., cz/(s6 dolna - miysnie'
Illimiezllc dolnej cZl;?sci twarzy i nielct6remil;?snieszyi.
Z nerwem twarzowym zwillzana jest cz~se
'I d :;rod k 0 w a wazllych 0 d r u c h 6 w 0 b r 0 n n y c h (odruch6w zgiycia,
(j.yl i uniIeania) z;wiqzanych z ochron<t gat e Ie a c zny eh przed
Ilii.kodzcniem. Sq (0 odru.cby dwojakiego rodzajl1. Jedue z nieh slu7:ll ochronic
jll"l.cd tlS7~kodz(,;lliel1lmechanicznym galelc ocmych. W tyell odmchaell rami~
d(JslOdlcowe l1(worzonc"jest przez nerw ir6jdzieiny (dia cZY.llnik6wbezPosreduio
d7-ialajzlcych na llasze ciara) Itib przez uklad wzrolcowy i sluchowy (dla
';;;,ynnik6w, !clore dopiero zblizajq sil' do naszego ciala). Inne odruehy obrOlme
iiilrzl. ochronie reecptora przed dzialaniem zbyt duzego nat~zellia swiatta. DIa mi'<Sie!\
oIm;iny oka
Iyell odmchow ra.11lieniem dosrodlcowym jest nenv' wzrokowy, a ramiernem
orlsrorJlcowym S't llcrW twarzowy i OlcOlUChowy.
lIemony posredniczllce
W ldillicc rulyllowo badanym.i odmcham.i Sll odmchy wywolywane przcz tWOnl sialkownfe"o
hdm rdz.eniowe /
pobudzenie eksteroreceptorow W olcoIicy gaUci oCZllej. Moz:na wyr6zni6 kilka nerwu tr6jdzielnego
orimiclll Lyell odruch6w w zaIeznosci od miejsca zadziahmia' bodica (odruch

"Scis!e rzecz Liorite, ncrw twarzcw)' posiatln dwnj;Ldra ruchowe: gl6wne i dodatleowe.
Rye. 9. Luk odmchu rog6~II,owcgo ..
.lc,dra te lez<\. tut ooole siebie i zasarlnicza rMnicn midzy nimi polega na in nym
p r z c b ie g u w 0 b r il b i e Il1 0 s t II IV 1 I'> k i (,n k 0 r z C II i 0 VI Yc h z nich wychodz'lcych. J;~dro 01'YMZIlJ:RtzUe (",clem Clt:1bigtllts leZy w r d z en i u p r zed 1u ton y III
W{()!U1il z j",dra gl6wnego ubi"l'.ajl\ j;\,!Jo I1CIWU odwodziJ,cego wytwarzaj<tc tzw. i poprzez' nerwy koIejnych luk6w . slcrzeIovvyc.h (n er VI . j ~z y k 0 w 0 -
Ie 0 I an 0 we VI n", t r z n c n e r will war /. () IV "g 0 i pI zcchodz'lc pod dnem komory IV we gardlowy, nerw bhtdny i cz~s6 czaszkowQ nenVll
\\'7_l1;6rlal twarzowym. 'IVI,'d'!l'! I. j:\.1111 dodnlkowego kieruj" si" prosto do
do d at k 0 W eg 0) zaopatTlue ruiPrs!li6wk~ powstqjqGq i tyeh iuk6w, tzn.
llli'ejsca wyjscia Z pnia m6zgu.
 U:i!<llecwie zaopatnue mi~snie" podnicbienia, ganlla, krtnni i mi~sili6wIl~ Dmgi dmllozd:i:!wwe z-wyczajowo dzieli sif( lla drogi filogenetyeznie stare i
pqfJwwall:1 przcly!m ..
drogj fllogenctycznie nowe. Podzial ten niezbyt dobrze 1l0lc1aje si~ do opisu i
. ,l;~l~ro ncrwu podjip:yllOwego 11IIeleus nervi lrypog(oSJi r6wniez lezy w zroz~niellia ieh ziJaczenia czynnosciowego.Spr6bl~j111Y je om6wi6 w kateg,oriach
d Z C III U P r ~ e diu z any III (odcinel< g6my Iego j'ldra: letypod
1 cinem . wymieniouyeh powytej zestaw6w infonnacji.
kO.ll~or!,.czwarteJ w obr~bie lr6jkqta nerwu podjr;:zykowego). Unerwia ono I'nfO.l111acje Un temalz'adania ruehowego dostarc;wne:;;\
IlHfSilJC J~ZY 1m.
m.in. przez drogi Iwr.ow~JL'lM)stowo-m6:l:di!wvyc /rni:tus corlic0l'0n/ocerebellorcs.
J:tdro .. nadnIz\Cl!liQwe IIl1le"s slfptasplnU(lIs, czyli' jqdro cz~sei Wyr6Zn.iamy dwie' dragi tego' typu: przedniq, czyli czolowC)
r d zen i o.w ej. 11lH w u d 0 d a t k 0 w ego, Iety w r d zen j II ITlOslowo-m6idZlcow'l. i t Y1n q,czyli [c i e 111i c n i 0 W 0 - pot y 1i c Z il ()"
k r gO,: y m.. Niezwykle cielcawy jesl fakt, t.e lezqce w jednym j'l.drze r
s k 0 n io w 0 Fniostowo-m6zdtlcow'l.. Przez drogC( przelhu'l dociera inform<.1cja
lJa~rdzelJ1o\,,!~n n~ur?ny otrzyJ.uuj't wl6kna korowe z rMnych stron. Te neurony, z leory mc1lOwcj, Przez tylnE\.plynle informacja z leory cZl1ciowej i lcojarzcniowcj.
k.lore ur:erwIaJ~ ml~S!efl.cz:w~robdCzny, otrzymuj<twl6knaz prieciwnejp61kuli. Do m6Zdtkuplynie talczc inforinacja z osrodlc6w mchowych podlcorowych
1 e: ktore. un~rw~a.J<t l:u~sle{l mosllcowo~obojczykowo-sutkowy, .olrzymujCl m6zguoraz z;osrodlc6w mchowych pilla m6zgu ..
w[okna z pollcuh teJ sameJ strony7. . .
li1formacje na temat warunk6w zewJl~trznych plYllii
P?llie:vaz .k~?e z ww. j~cier. i wl6kna 'z nich wychodzqce unerwlaJ<\. z a r 6 W 11.0 be z p 0 s red nib z bocznic dr6g wzrokowej, sluchowej (dn]>u;;~
:JdpowJedlll'l mH(s11l6wk<;;poprzeczme pnkowanq, glowy po. "swojej" stronie '. po!lf)'lYlr'IYO-moi(~!wwa led~cerebcllaris) i inl1ycJJ dr 6g

Iract..
tell 1I S z.k d z e n,i e, a wif(c llszkodzemie obwodowego neuroriu mchowego: przewodzq,cych informacje' 0 . swiecie zewn<;;trznYIIl
spowod~lJe POWS~lli11epora.tenia obwodowego (wiotkiego) po (drog~. nJ.zeniOW\l-RliHl;/J;dlIilwwl). tyllUJI::I.. IrlIctirs .'pil1ocorehell",'i.. pc:<.icriol', ~n-1JE"
s [ r 0 III cog III S k a c h 0 rob 0 we go.
iaHw'il'O-m.1'i:Wt!WTIl1l tmclllS reficr,[ocerebellarls), j a kip 0 Sred Jl i 0 pop r z e 7.
M6i;di:ck k 0 r ~po ieh uprzednim tam zrorumicluu (d,og~ nWR'oW()-m()G1J1)'\'\Jl-
m6;i:{!.i:~w'W;;n rylllull' tractlls COr!!copo"roc<reheU",ls pasterlor).

M6tdtek jest narz'ldem istotnym dla prawidlowego przebieg1l czynl10sci Illformaeje na temat warunlc6w wewn~trznych
mcho:vyclI 1:6Z.negorodzaju. Wplywa on nawet na mi((snie w danej chwili nie dostai"cz.:'mes<l przez . drogi. przedsionkowo-m6zdtkow~ i rdzeniowo-
pl'aCllJa..c~.'bro.rqc .udzial w.regulacji iell napit;:cia spoczyrucowego. Ma udzial w m6tdZlcowe8 Droga puted5iOlilllwwo-m6zdHUl'Wl! tractus wtIltUm[ocerefJeU"rfs przesyla

lllo0u[acJ' nasllellla ~dmcll6w wlasnych 1l1i~sl1i.Wreszcic bierze bardzo 'istotuy . infomiacj~ z narz'ldll przedsionko',',cgo,' dolycz'lcE\. po z}' c jig low y W
udzwl W o[:racowalll.1l mc1I6w. Najprosciej m6wiqc, m6tdzek doJconuje jakby przestrzeni. J\)Il;ag~ nl:r.iEilnlJ>vO'o-m6trliJ.lOwa tyhl.1n prowadzi informo.eje z.
anal1zy lllaJ~eego Sl~ odbywac ruchu i ustala kolcjnosc i sil~ skurcz6w pro p r i 0 r e c e p tor 6w aparatit nlchu, a talae Innych receptor6w, a drogn
p~sz:czeg6IlJych llli~sni (a ra~zej .ieh. fragment6w) w danej GZylUlOsciru~hciwej. nb{;l.iliowIHrn6w~{()wm I.H7l'Clllrun rowniez z r 0 g 6 w 11r z e c1u i c 11 i
J~go. pm.ca zape;n:l~ odpOWledlll'l slit;:, wlasciwy kietunek i zakres ruehl!, przy i s i0 ty s z are j p 0 s red n i e j rdzenia (dostarcza ona danych dotycz'lcych
~ldlcL"yteJ'p~Y1lilOSCI 1 skomponowaniu mch6w zachodz'lcych w r6Znych stawach' stallll motoneuron6w i neuron6w posrednicz~cych). .
J(:dnoczesme. D~a olcreSlenia zadan m6Zdtku zwiClzanych z uzgodnieniem Przyjrzyjmy sif(, pl'z.yldadowo zadaniu ruchowemu, jakim b~dzic np .
(uznych elementow mchu uiywa siC( cZf(sto tennil111 k 00 r d y II a c j a. Aby . przeniesielUeci~Zlciej walizy z jednego miej'sca na clrugie9 JV1.6:tdZekotr:z:ynmje
[;:Iul pracQ lTIotna bylo wykonac, trzeba otrzymywac na bientco infonnacje
d\Jt~ezf\ce: (~) 1l.l~llU,kt6ry IDa bye Wykonany, '(2) warunk6w zewnt;:trznych, w
J;illlCh b~dzle Sl~ on odbywal, o.raz (3) warunk6w wewlJ~trznych, czyli 8 Drogi rdzeniowo-m6:tdzlco:we w scisle anator!1icznym: s~nsjf; prz0wollz<, do
a[:IL;al!lego slall~ naszego clala '(polozenie ful9zenie ciala, stopien napil(cia m6Zdlcu infolTIJacje zVliqzan~ z Icollczynami dolnymi i dolBlJ,. Gzdciq tulowia.
Il11QSl!l
oraz st~plell pobudzenia unerwiaj~cych je nemon6w). Doplyw wsz.ystkich Naleiy pamir<tac. t.e istnieja, ich 0 d P ow i edni ki z wiq7.an e z g 6 r n P, c z t< c i q s
tydllI1fonnaeJl do m6zdtku zapc\'lIuaj'lliczllC i rMnoradne drogi dom6Zdilcowe .. tulciwia: i konczyn'l. g6rn:t (droga lclinowo-mMd:tlcowa dodatkowa, tractus
C1l/1eocel'ebel/aris accessorius,. i . droga rdzeniowo-m6zdi.kowa tlziobowa, ImUlIs
sp;/Iocereveflor;s I'oslralis) oraz z glow<\.. (ctrogi Irtijdz:ielno-m6tdzkowe, 'raC[11,)'
trigemillOcel'ebellares. i siatkowo-m6:tdzkowe tractus reticlI!oc:ereZ,ellares). Dla uproszczeniil
7 Nn .lJ1nr~inesie nale:ty zaznaczyc, ie tuekt6rzy nUlorzy drag piramidow'l dla czsci
zost<!ly one lJomiIli~te W poviyiszych roz1Naiaiuach.
rdz:cllloweJ nerwu dodaLlcowego z.aliczaj!\. do dr6g korowo-rdzeruowych. Topogmficzny
9 Trzeua podkrdlic, te praea m6icliku przeclstnwiona III W obrazowej. prZ'Jslq-,n("j formie, .iceiL
;:wi'1.zek z rdzeniem krgOWYlll wyd,ye s! jednnk tnniej istoLny, ni:t zwi'1.zelc z nerwami
cz:aszkoW)'ll1i. . w ca15j rozci'lE;tosci nieuSwiadaillimJa. Nie wiemy jab" pastaG mn np. infoum.cj.1., t.e ''';Y81iz~
jest cir;tka", ale jakas forma lakiej infolmocji do m6tdtku c1ocicra.
 . .
. .
. . ..
przez drogi korowo-mostowo-moidikowe infonnacjy dofyczqc'l koniecznosci idealna. M6zdiek je~t \V. stani6 r6wniei szybko zniienic recept~ l1a nrch,jcsli
"przcniesienia walizy z miejsca A do miejsca B". Przez te same diogi otrzymuje zadanie ulega, zmianie z dowolnych powod6w. Wprowadzanie do.czynnosci
(ez dodatkowq infonnacjy mowiqcq 0 tym, ie waliza jest ciyzka. Infonnacja z ruchowej poprawek dokonywane przez 1116i.dZekjest bardzo szybkie i sprawne.
!(Qry pozwala tet zlokalizowa6 pierwotne poloienie walizy otaz wyznaczyc Nie jestdmy w s!anie naog61 tegoiallwa;iy6. .
!(Jcrunek l1lehu. ZaI6Zmy, ze ta cil(Zka waliza Wyladowanajest szklem. Nie wida6
Icgo z zewIJ'ltrz, ale jesli jestesmy tego swiadomi, z kory dot1'Ze do m6i.dZku
jakis odpowiednik tej infonnacji, wymagajqc od zaplanowanego ~c11Unie tylko . strefa robakowa

sily, ale ipr'Zyldadania i odejmowania tcj sily z wielk<t ostroZnosci<t. W ten

~;[Jos6bzostaly okreslone wlasciwoscimajqcego zajsc l1lchu.
Pr~1' planowaniu takiego zadania nalery wziqc pod uwagy OCzYWlscle ,\ ~ \\ ,.~ /~:refnpolkulowa
przyrobnkowa
-"--
:~ \ I
s:!crcg cZyl1nik6w zewlll(trznych, np. sill( przyciqgania ziemskiego, bezwladnos6,
......
---..-
\ ~
..... ~\ I.
/. /..----
/-

itp. Istolnc b<;:dzie, czy waliz<;:mamy przcnies6 po plaskim terenie, czy np. pod
gor\? JeSli bydzie wial silny wiatr, bl(dzie dzialal w okrdlony spos6b zar6wlJo
.e.D . --................
\ /" .,-
00'- - -j) ( r..... slrcfa p6lkulowa
na Ilasze bl'Zemiy, jalc i na nas samych. To tez naleiy odpowiednio uwzgkdni6. C I I
I I
I I
I
boema

~ Stan ,,"sz.ego ukladu nlChowcgo~

0
Zadanic mchowc prz.enicsc Wall7.~
~
1 pO:'cja ci~Ja. .

LJ :t':h':'~~"";o POb"d.jnie
z micjsca A do ~~jsca B 1l1lPI~CIClllll;SIll

1l10loneuronow
Rye. 11. Slrefy ezynnosciowe m6tdi:.ku.
Do tego miejscaanalizowalismy m6tclzek jako calosc. Jak w innych
",,-----7 ~ czysciach m6zgowia., r6wniez i tuteDistnieje pod z i a 1 c z y n il Scia w y n;1 a
r6Znc obszary. Opinieco do tego, 'jalci ten poclzial jest, nie Sq ciqg1e jeszcze
\J\N zgodne. Upraszczajqcproblenlmozemy m6Zdzck podzieJi6 na . 1f Z Y s t r e fy:
(1) s t ref y rob a k a wraz z platem.. grudkowo-klaczkowym,
Walizn: - ci<;:i.ka (2) p61kulow'l stref<;:. przyrobakow'l: i (3) p61kulowq streftr
- zmvicra szklo boczn'l.
37.klo lalwo siy [fuczc S t ref a rob a Iea w a zwi[l;lana jest z osiowymt 1 pfzyosiowymi
czsciami cial~. Odl)Owiada ana za przebieg czynnosci mchowych .tulowia,
proksymalnych odcink6w konczyn g6mychi kOllczyn dolnych omz glowy,
Rye. 10. Infonnaeja docieraja.ca do rn6td:tku.
w (ym "aparatll oralnego" i ga!ek. ocznych.. S t ref a p r z.y rob a k a w a
Planowany na podstawie V{yzcj podanych infonnacji ruch musi z05(a6 czynnosciowo zV'Ii[l;lana jest z dystalnymt odcinkami kotl.czyn. S t f e fa
wpleciony w aktualny stan uldadll IlIchowego. W zaleinosci ad uloienia naszego b a c z n a odpowiada przede wszystkim za pravvidlowy przebieg precyzyjnych
ciala, ad s(anu aktualnego napir;:cia poszczeg61nych miysni, wreszcie ad stopnia nich6w r\'ld i palc6w. Ponadto prawdopodobnie ma sw6j udzial w opracowaniu
3ktywacji w drmym mOl1Jcncic 1Il11!llncuron6w zaleze6 mllsi intensyw:nosc cZyJinosci Jni\;sni6wki glowy, ale tylko w odniesieniu do fi:mkcji mowy oraz
kierowanych do nich bodi.C\)w. funkcji miJ.niczncj. .
Po zaplanowaniu melill Illl'ritlid<jcst w stanie przekazac recepty na jego W bud 0 wi ewe wn ~ t rzn ej m6Zdtku, podobnie jak w p6Jkulach
wlasciwe wykonanie. Na (yli) j,.t!II;J!,jC/'.(1 rola sir;: nie konczy. Korzystajqc ze m6zgu, ~vyr6tniamy ZeWl1\;trzniepolozon'l k.oJr/Cm6:idilm cortex c;erehelli, Iczqc;t
wszystkich wyicj wylllieni'lIly,\i 1.1,,t!,,1ilJ!llllllacji m6tdZelc leontroluje przebieg pod hiq !S~ot~ bialll SUb.vtuFl(ia alba cerebefli, zwan'l. tez igtot~ rdJ:E<CE];IJ>~
moktllHm
rllchu i wprowadza dOli all!tllll<lly'.l.1lic!llJlIl;l\vki, jcsli pierwotna recepta nie byla subst!ll1tio. medHllaris cerebelli oraz w gl'rbi istoty bialej" ukryte j~clra pnd!w!row<c
 siatkowatego (dlmg21 miitlli:lwv()-siJilHwwZ! tTacms cerefJelforeOc.!lmh), j~der
/l/,,'/.;,n:;Im {II/dd 5lIbcarti~lllc;s cerebelli, zwane' let j~<Il!r31mim6idikowymi nuciei
przedsionkowych .(lIlmorlltUwwo-pflledsiQXlllww:'l tradm; c(',P'ebelli.Jve~tirmlaris) i
"''/,'fl K 0 ram
. II<I/'<',\. 6 z d z k u, ma jednoIitq, wysoce upofzqdkowaJl<t
lll/(!()\\,y we wszystkich obszarach, jest tr6jwirrstWowa, zawiera vi sobie' oJiwki (R1fl6:tdH:l.ow~~oliwhowa (mclU5 cerelu!1loolil'aris) w t y 10 ill 6 z g 0 w iu, .
do .. (2) jqdra czerwiennego (dlll"cga m6idiko'WIH:;venvi~llm;n tmciiWi
ell;\[ nldcrystycznc koin6rki Purkinjego. KOfll_Dl6zdZku-jest--mi.c.j-s_c.em'
. cerebe:/lomuraIis); . istoty czaruej (m6dHmwo-C:<:Zli'in;ll triKE/iS cereltelhmigrmlis) i
r e c c p c j i dr6g dom6ZdH,~'!.~Iln. Z uwagi na siIne pofaldowanie (7/8
pokrywy (m6idi!wwo-pokrywoW& tractus ce1"ebel1oteetali~) W sr6dm6zgowiu
puWici'icliiU"wctyte-jesf'w-'szczelinach) powierzchnia leory m6zdiku jest bardzo
oraz do (3) wzg6rza (dr<lg:ll m6;tll:!:koWO-W1':gotzovn~ tradHS cerebelfotfwlamicl!s),
dut'! i wynosi ok. 1 m2. .
I s lot a b i a I a m 6 t d tIe u, jest z powodu gt~bokich szczelin m6:tdiku w tyrrt gl6wnie do j<tdra brzusznego bocznego, willi ~ d z y m 6 z g 0 wi u. Ze
wzg6rza infonnacja m6:tdZ.kowa mote bye dalej przckazalla poprzez
podzielona na b 1as z k i odpowiadaj~ce poszczeg61nym placikom m.6tcWm.
promienistosc wzg6rza do kor}' m6zgu ruchowej i przedruc!lOwej.
Brzuszllie blaszki te l'lczQ siQ ze sobQ i jest to jedyne miejsce, gdzie i5tota biala
NiewykJuczone, ze CZ!(SC drag odm6:idilcoWych trafia do (4) ruchowych
ma slosunkowo dw--<tgrubos6. Tutaj tei, w b r z u s z n e j cz ~ S c i (.s tot y
obszar6w lc or y bez posrednictwa nitszych osrod1c6w (drog21 m67l'\U~l\llWO-
b i ate.i I e z 'l j 'l d rap 0 d k 0 row e m 6 z d t Ieu. ~-
Iwrow21 tractus ccrebellacdrticalis).

th oga dOll1ozdzkowa strefa jq,dro droga odrn6Zdtkowa

przcdsionkowo- robakowa i plat -polaywowa

'~----....
rdzcniowo-
lnostowo-
grudkowo-
klaez1cowy
wierzehu -przedsionkowa
-siatkowa
,sialkowomMdikowa
._----~. __
pokfywowo:m67wkowa
._. m6zdtkowo-1corowa
m6mzkowo-w7,g6rwwa
C:.;~".

llloslowo- kulkowate i
-wzg6rzowa me i.d:LkowO-C7..erw iCI In ~
rdzcniowo.m&,ltkoll'a pl7.(,dnia
przyrobakowa -czerwicnna
rdz;cniowo- ezopowate
-siatkowa
-korowa
o!iwkowo-
-wzg6rzowa
boezna zbate
-czerwienna
Il1ostowo-
-oliwkown

'- ' .. m6Z.di.kO\\:O'~I~.~; /~If=-

Rye. 12. Poh\.ez;enia m6zdilcu. m6:l~liJ(Qwo.ollJcYk~i:- t"))
-----...._-,. ~1.1J-

lTl6ZMkowoPL~yl~j>tll),9.'iYil.. :/ ....
Wyrotniarny cztery j'ldra pO kat.dcj stronie, ulo:ioue ---~
lwlcjuo ad strolly przysrodkowej ku bokowi: (1) i'id1ro wicn:chu flUc{"'US
jasliliii, (Z) j~dm ~mUww3t~ nucleus gIolw:>us i j:li,dn> czwpowate nuc!c;us
"lJdllJ{ij,I{'lICis (stanowiqce w rzeczyl-vistosci jecino j~dro wt6mie rozbite na cz~sci
Rye. 13. Konary m6Zdzku.
IlI/e/: (JQczki isloty bialej) oraz (3) jll.dro Zfb~te fwcleus denfatu.s. J ~ d r 0
\Vlc,r/,cllll zalicz:ane jest do strefy:r.obako'wej, j'ldra Drogi dom6tdzkowe i odm6:tdzkowe wytwarzajel
/(Illk()wate iczopowate do strefy p'fzyrobakQwej, a trzy par y z bit y c 11 w i ~z e k i 5 tot Y b i ate j, dzir:<ki lcl6rym
J;tdro z~bate do strefy bocznej. Jqdra m6:idiku przyjmlUll m6:idie.lc jest jakby przyczepiouy do trzech cz~sci pnia ru6zgu. S<\;to polqczenia
w!6kna 1; lwry m6Zdzku i Sil i r 6 d 1 r; m dr6g odmOtd.Hmwych. ze sr6dn16zgowiem, z mostem i z rdzeniem przedlutonym. Nosz'l one Ilazw~
lufonuacja z m6idtku im:e!cazywana jest do rMuych osrodk6w ruchowych IWlIillr6w m6zdHm' pedllncuti cerebelli, odpowiednio g 6 r n y c 11,
m6zgowia. W zasadzie stlld dopiero moze ona tTafic do neuron6w rol:,'U S,rod 1<0 W Y chi do \ n y c; h. Kl1Jmu gOnly pedunculus cefebellaf1s ~'I!J1"rilH' i
przrd.niego rdzenia i jq,der mchowych nerw6w czaszlcowych. Z m6td.tku . konar dol!1J.Y pedWlCtdlU5 ce:rebe:Uaris inferior skladajq sif,: zar6wno z wl6kicn
wychoclz<J<.drogi do wielu osrodk6w mchowych maz:gowia: do (1) jqder twom bieguqcych dom6Zdtku, jak i z wl61cicn z niego W)'chodz'lcych. ~'omnr
I
 . .
,I, \I',','}' flerfllflcllhlS cerebellar'is medius prawie w calosci utworzony jest przez jest pelna, spowodujemy przeplyw dom6i:dku falszywej informacji, jcSli w
,I ILldum6zdkowe. rzeczywistosciwaliza ta okazesi~ pusta. Waliza zostanie c\oslovmie podriucona
1';li.da p61kula m6idzku zwiqzana jest czynnosciowo do gory, bowiem przylozcina silabvdzie zbyt wieJka. Dopiero:w nast~pn'ej chwili
II ~;a In <l s t ran <l cia t a. P61kula m6zgu i wzg6rze, generalnie rzecz )iila zostanie skorygowana przez m6tdek.. . . . . .
" i' '. 1.lVi,p:anc Sf\. z przeciwn'l stron'l ciala. R6'nc osrodki pnia' m6zgu . . W przypadku .chor6b m6tdiku widzi~y dopiero, naile szybk1e jest jego
'ilIIC Set z tet samet lub przeciwll'l stronqciala. Dlatego drogi dzialanie wpor6wnaniu z tym, Co mogqosiitgnqe Inne osrodki ruchowe. Ruch
I " "", j; d z k 0 eo' i 0 d m 6 z d z ko w e m 0 g'l
"if by 6, odpowiednio, odbywa si~ fragmentami, ktore Sq kolejnyml pr6bami skorygowania nichu "na
" " ,'" r!. y Z 0 wan e, s k r z y i 0 wan e i w i e 10k rot n i e s k r z y Z 0 wan e. plus" i "na minus" na zmiaiJ~. W rezultaeie pcijawia si~ tzw. drzerue 'zamiarowe,
czyli rn6Zdzkowe, a cel.nie. zawsze zostaje w tych pr6bach osiqgni~ty
(dysmetria). -'-.' . . .

.. "1 ............... ,
I
I
I!
"i
I
I

\
i

\ .. _ ..... _, .... _.J

I
Rye. 15.. Po stronie lewej przedstawionowykrcs ruehu U osoby zdrowej. Po slronie prn,vcj -
wykres ruehu przy iJszkodzeiliu m6i.d:iku: kilkakrotna. zrniana kierunku ruehu (dr:ienic
zamiarowe) iJic doprowadza oslaleczrue do tmfienia: w eel (dysmetria).

Zaburzelli~ ruchu w zaleznosci od rozleglosci i roiejsca llszkoclzenin mog'1

dotyczy6 wszelkiejaktywnosci ruchowej i zaburza6 lub unicmoZliwiac stnnie,
1:\,,' j,t. Polf\.czcnia mM.dzku z r6znymi osrodkami. Pokazano zwiqzelc czynnoSciowy prawej
1,(,II:\lli 1l107"dzku z r6znymi osrodkami tewostronnymi tub prawostronnymi. ch6d, ruchy koncZ)ill gomycb, nlchy galekocmych, mimik:~ imow~. Mogil bye
jednostronne . lub obustronne. Poniewai p61kula m6i.dtku czynnosciowo
W zespolach us z k 0 d zen m 6 i d z k uczynnosci ruchowe zostajet
zviiqzana jest Z t'l sam~ poloYV<lciala, UB z Ie 0 d zen i a . pO ik u low e
lI(1cdedzone w widoczny spos6b. Pojawiaj<t si~: dysmetria i dyssynergia, ruchy
manifestluct 'si~po stronie uszkodzenia. Uszkodzenia
sire szarpietce, zrywne, sila ruchu nie jest dostosowana do potrzeb. Ruch rob a kit daj<t. zwYlde . 0 b jaw y '0 bus t r 0 n n e. tJsZlwclzenia drag
l<lq~:l dekompol.ycji, czyli jego sldadowc zachodzct w r6:tuych stawach nie
dom6zdzkoWych ibdm6dtkowythmog'lr:6wrnez dawac' objawy' t<i.kie,jak
j,;d110C7dnie, ale kolejno. Po rozpocz~ciu ruchu trudno jest go szybko
usz1codzenie samcgo m6zdku .. Wr:eszcie, .uszkodzerna 6liwki lung<t bye
\!yli3IJ1owa6 lub zmieni6. Ten bral<.koordynacji mchow nasi nazw~ b ez lad u,
klinicznie identycZliez liszkodzenierri m6Zdtldl. Strona ciala, pokt6rej objawy
,zyli a taksj i m 6 z d z k owe j. Pod 0 b n e . 0 b ja w Y' mog<t
b~dC\. si~' inanifestowae wprzypadku usZkodzen przedm6zdkowych i
wyslrepowa6 tet w przypadkach, gely d a z d row ego m 6 t d z k u t r a f i a zam6zdZkoWych zale:tee b~dzie ad tego,czy dany obszar zawiera 'elementy
z Ia in for m a c j a. Zla informilcja 1110:'>:C bye wynikiem chor6b irmych cz~sci
wsp61pracujqce ze stron'l m6t.dtku t'l sam" czy przeciwn<t. .
u1dadu nerwowego lub mote by!'; in[ollllacj;\ udzieloDq pomylkowo. Na przyklad,
IV pn:ypadku c h 0 rob y b I tV d n i k a infonnacja' osi~ajetca m6Zdzek jest Ultlmd pnl.billnlwwy
l\iewlasciwa i pocz,\tkowo wys{\~PIJj;\ cllli.1.: zaburzenia ruchowe. Z. czasem
11\(lzdtek uczy si~ jq ignorow;\(; i 11\\',liyWI acaj;t prawie do normY. Po III Y1k i Uk 1a d p r zed s ion k 0 w y nalet.y do filogenetycznie starych uldad6w
71\<lmy 7. wlasnego doswiadczcni;1. ;',;\;III'.n()wani wiclkosci'l walizy i Sqdz'lc, i:e ruchov.,rych. Rozwija si~ w oparciu 0 narzqd przedsionkovr')' i (pierwotnie)
 galek ocznycl! wyslltpl.U<lw przypadkll oczopllt~lI pa,t(;logicznego .. U ,asob w
nm7;tdy Iinii boc21Icj.. Sluty dostosowalliu paslawy i ustawienia galek acwych
z~sad.zie zdrowych n a d III i e r tl a w r a z II w 0 s e b ! <t U n I J~ 0 W. lId
d() pO!oi..clliaw prz.cslrzeni: U zdrowega czlawieka doroslego przejaw6w dzialania
bodice jest prZyczynf.l.wyst~p()wallia tzw. c h a r a by 1() k a III a c YJ Il e J.
uk!:Jdllpr.<:cclsionkowegoDie Widzimy za WY.i'ltkiembardza istatnego wplywu
11a II s taw i e n i e gal e Ie 0 c z n y c h. Dzieje si~ tal<dlakgo, re w
rozwaju Ofiroclhi ;z.wi~p:al1ex rucllnillJmi galek oc:wydn
filOljCllelycwyrn uklad przedsianlcowy zastaje silnie podpoW\,dkowany miodsZYlIl
uldadalIl ruchowym, W olrresie nowarodkowym j we wczesnym 'ruemowl~lwie M i \l S 11 ie p 0 r u s Z a j 'l. c e gat k i a c z n e u n e r w ion e .s <t
moZelll.yjeduak obserwowa6 odruchy postawne przedsionkowe, zwi~e z obrotami p r z e z t r z y n e r w y czaszkowe: rs'l'nv okorllldwwy nervus oculOFF/otoFllu"
cial.a,a VI' iSlociez abrotami glowy. Odmchy te dajq,si~ rnobserwDwac takze u charych, ncnv bIoc:dwwy l1ervus rodrlemis i nCnN. odwod~~cy n(,~'1'lls aUdMceV1S. Nerw
II ktorych doszlo do wiszozenia srodriJ.6zgawia i w .efekcie do odci~cia wyi.szych okoruchowy uncrwia wi"kszosc llli\;sni6wki prqikawaneJ oczodolu. (:v tylIl
oscocli,6wIUchowych od tylom6zgawia i rdzenia kr~gawega. rowniez rni~sie{ldiwigacz powieki g6rnej). Pazostale dwa nerwy lJllerwtaJ~ tylko
W s JcI a d ukladu przedsionkawega wchodzi u czlowielca n a r z 'l d po jednym mi~sIlill galki ocznej. J <td r a. nen:6w g~lkoruchawych 1e Z 'l w
p r zed s ion k a w y, b\;dq,cycz~sciq, ucha wewnytr:znego 0 r a Z j q d r a c Z ~ S c i g r z b i e tow e j n a k r y w 10 P ill a m 0 Z g ll.
przedsiankowe. Z ukladem przedsionlcowyriJ. scisle wsp6lpracuje
p I a t g r u d Ie 0 w a - let a c z k 0 VI' Y i c Z ~ S 6 r a b a Ie a m 6 t d t k u 10 .
. Z jqder przedsionkowych wychodnt liczne dragi, lclore
jqdro ogonowc srodl<owe
wci~ajq, narzqd przedsionkawy w szereg odruchow. Wychadz.q, z nich wJ6lma, (llun. di.wigac'Lc powick g6rtl)'ch)'
1:16re trafiaj'l do 1)~anI.O'W J[lodumnydl pn.yll'odlHmwydl fasciwli longitHdinales
rrwfia!es obu stron i ktOre sluz'l W y w 0 I y wan i u rue h 6 W g a I e k
() C Z 11Y c II w 0 d pow i e d z i nap 0 bud zen i e b I ~ d n ik 0 w (patrz
slr. 113). Z jqder przedsionkowych wychodzq, dmgi pnedsionko'Wo-nheniowe
frac{r.,!s l'estilJulo.l'pirwles i dragm pr:ooSi{lUlkowo-j~dro'Wa tractus "estibulollucleaFis,
dzir,;ki kt6rym rueham glawy tawarzysz4, adpowiednie ruchy tu!owia i koirezyn.
Odruc!lY te noszf.l. l1azw~' 0 d rue h 6 w p 0 s taw n y c h, bowiem iell
zadaniclIl jest zap a b i e g ani e u t r a c i e r 6 w now a g i w w y n ik u
j'ldro aulOflOiniclJlc
Z III ia II y pot 0 zen i a ci a taw p r z est r zen i. Z trudnych do
~ j'ldlO ogono\\e SlOdko"c
/~r():wmiellia pawad6w z j<tdcr przedsiollkowych wychodza" tet wl6km biegnctce
do zwiq,zanych z jqdrami nerwu bhednego
r d zen i a p r zed I u Z 0 n ego' wywoIuj'lcych bdmch wymiotuy i nniauy w
oSrodk6w
'1''''~'')''\
,~,~f~;;:~'
"r
'~
nerVI
olwruchowy
pracy uktadu sercowa-naczyniawego i oddechawego.
Wyr6:tuiamy c zt e r y j~d!'Bl pnedsionRwwe ni!clei ,'cstivu{ares: go me, jqdro gl6wtlc
[lllz}'5r<lMlllwwc,bacm<ei 4l!Q[ne. Jqdro przedsionkowe dolne lcZy w calasci w
Idl.ClIill przedruzonym, a pazostale - na pagraniczu mostu i rdzcllia
R c. 16. J~dra nerwuokoruchowcgo. 1- Widok z g6ry. 11- Widok z baku. J.ll- l'rz,ckr6j
jJ r /: c dIu ton ego. .. . ' .
s:osny (zblizOllY do czolowego) przez tylllq cz~s6 kompleksu okoruch~we~o; pokazun.o
J<ldraprzedsianlcowe komunikuJ<t. si~ z m6zdtkiem poprzez
potozcnie neuron6w odpowiedzialnych za unerwienie poszczegl1lnych ml,<SIJI poprzeczmc
c1mgiprzcdsionkowo-m6:tdZkowe i m6Zd.Zlcowo-przedsionkowe., , "
prqikowunych galki ocznej.
J 'oouclz:clIie lub us z k adz e n j e bt~dnilca;'nerwu przedsionl<owego lub
J~dro nen'Yu o~wri!d:JIOwcgi[) nucleus lIen,i OCUIOT7:VfOlii. lezy l\aj~yzej. ze
j,tJcr przedsionkowych manifestuje si~ uczuciem zawrot6w g!owy; z.aburzeniami
f(JwlJowagi, Iludnoscia.mi i wymiotami, zmianami t~tlla i cisnierua krwi araz tzw. wszystk.ichjetder nerwow czaszkowych, nap 0 Z 10m ~e w z g0r k0w
g6rnych blaszki pokrywy sr6dm6.z.gow1.a. Jqdro,.Il~rwll
ocz:opI'lseul. Oczoplq,s W is'ciu codziennym moma obsenvowa6 Dp. u osoby
okoruchowego stanowi wlasciwie caly kompleks mnleJszyeh JC\c1er.Wyrozl1Iamy
SleU7",1,ccj z jad3,cega pociqgu przesuwaj'tcy si~ za oknem obraz. Podabne ruchy
tu j 'l dr 0 g 1.6 wile i j qd roo g 0 n ~ w e s r a d k 0 w e, bl(u2I.ce
jqdrami l1Ichowymi oraz j it d r 0 a 0 ton 0 m 1 C Z n e (~alrz sIr. 1~2) llel wo
10 Nu margincsie nalei;y wspolTUlicc, ze w filogcnczie m6zdzek rozwija sir;: pierwotnie wtdnie okoruchowego. J 'I.d r 0 g t6 w n c skI a d a s r~ z Jeszcze
IV Zl'ii'lZku z ukladcm przedsionkowym.
111
111 il i c j s z y c h . c z XS c i zwj'lzanych z poszczeg6lnymi mi~sDiami gaUd pn:yrodl.wwy jasciwll/s IOflgitudip/n]is medialis. W sklad tego p\?czka weboUzl
ucz:ncj. W.ysyla ono wi~kszos6 swoich wl6kien korzeniowych do nerwu zar6wno wl6lena kierujf\.ce sit,;' do pniowychosrodk6~'1
ukollrchowego tcj samej sirony (dla trzech rnil(sni) i nieliczne wl61cpa do nerwu spojrzenia, jak i wl.6kna wybiegaj;'tc.e z nich do j<td~r
\,kruchowego sirony przeciwnej (ella jednego mi~snia). J <td r 0 . 0 g 0 now C n e r w 6 w g a I k 0 r lie how y C b. Biegn'lw nim ponaulo w16lma, !ct6re
:';('o(i'kovve jest nieparzystet grllp't kom6rek wysylaj'tc<t schodz'l. do rdzema kr~gowegci, docieraj'l. doneuron6w rogu przedlliego' i
w!t'lkna skrz:yzoyvunc i nicslcrzyzowane do diwigacza powieki g6mej obu strOll, zapewniaj~jednoczesny z mchem galek ocznych skojarzonY.nIch (abrat) glowy
Nizej w sr6clm6zgowiu, .na poziomie wzg6rk6w dolnych, i tulowia. .
k:ty jl~lh'o I!enyu blo<l::dwwego nucleus i1en'i trochlearis. W istocie jest ono . Zap n i ~ w y 0 s r 0 cle k s Ie0 jar z 0 n ego' s po j r zen i a w bole'
przedluzeniem lcompleksu okoruchowego leu dolowi, ale wychodz'lGe z niego uwatalle jest tzw. j~dl'<!J pnyodwod:l':~<ce TwclelJs j7TlralJduceTlfi,113 , lez'\ce 'oN
wJ6kna majq zupclnie umy przebieg nit wl6lma nerwu olcornchowego. Nie tylko bezposredniej bliskosci",.j.f\.dra nerwu odwoelzf\.ceg'J.
pr:z:cchoJz'l one na StrolH~przeciwlJq prua, ale jednoezeSIlie olcr'l.Zaj'lwodoci~ Ten mostowy osroclek odpowiedzialny'jest za rue 11 skojan:ony galek w
~;ylwilJ;,za i opuszczaj<\. pien m6zgu po stronie s w 0 j '1. s t r 0 11~., (osrodele prawy zawiaduje sleojarzanym spojrzeniem w
g r z b i e I owe j, stanowi<\.c Iym samym w y j qt e Ie w s r 6 d l1e r w 6 w prawo) .. Do tego osrodka dochodZ'l m.in,: (1) w16knazj,td::r
c z a s z k 0 Vol Y c h, wychodzqcych z m6zgowia na powierzchni podstawnej. przedsiQnko'l''Ych, (2) blaszlci polcrywy srodm6zgowia oraz z (3) plata
.j,~(nnf \lei'll')'!,! (J\~nvvod1i~d:ego nucleus nervi abduceMis leZy znacznie nizej, w czolowego i (4) platapotylicznego' p6lkuli. m6zgu. Pierwsze dwie drcgi
rJolllej cz~sci mostu pod guzkiem twarzowym dna odpowiedZialne s<tza odruchowy ZWIot galek w wynileu mehow glowy (wI6kll~ z
Ie0 III 0 rye z war t c j. Wysy!a uno swoje w16!cna do ncrwu po tej' samej j'lder prz:cdsionkowyeh) oraz silnych bodic6w swietloych lub akustyczny:::h
:;\ronie. (w16kna ze wzg6rk6w g6rnych b!aszld pokrywy). Dr 0 ISa z p tat a
U czlowidca galki acme VI w3nmkacll prawiJlowyh poruszaj<t siy W spos6b C z 010 w ego' r 0 z p 0 c z y n a s i l( w :r:mkrl(cief.:zolowym ro\l!wwym w
okrdh1llY jako rm:hy s!mju:wne, tw. 0 b i e g a I k i' j e d n 0 c z e s n i e polu B' przeciwIeglej. p6lkuli, gclzie znajduje si~ c z 0 low y 0 s :r 0 d I: k
fJ () r u s z C\ j 't siy t a k, aby u z y s Iea 6 s p 0 j r zen i e w skojatzonego 'spojrzenia w bok. Jej wlokna bieg'l'l
o!c[cs!on<\. strOlll( przestrzenil1. Wyr6zniamy m.in. ruch p 0 c t a,t k 0 w 0 r a z em z d r 0 g ami' p i ram i d 0 W Yill i, p 0 C I, Y 1\1
~ikojar:WllY w g6rQ, Vol d61, w lewo, w prawo i skojarzony nlch zbieiny12. W P r z e c hod z '1.' do p l( d z k a pod I u t n e go p r z y S rod k 0 w C f; o.
ruchachskojarzollych obic galki mog<\.siy porusza6 symetrycz:nie, jak np. pr:z;y OSrodek Gzoleiwyodpowidz:ialIlY jest za dowolny zwrol galelc ocmych w bok, lip.
spojrz:enill IV gO[(~ lub niesymctrycz:nie, ja!c przy spojrzeniu w bok: Mog,tsiy oa polecenie. ,Lolmlizacja potylicmcgo osrodka skojarzonego spojrz~l1ia VI bole i
jlorusl.ac r6wllolcgIe (n[1. spojrzenie w bok) Iub nier6wnaiegle (spojrzenie przebieg wl6kien z niego wychodDlcych rue Setdoklaclnie ust'!Ioilc. WladoOlo lyJko,
zbie:t.lIc). RUGhy skojarzol1e wymagajq dokladnego te plat potyliczny jest odpowiediialny za swiadome ObSCfYJOWClnic JJieruchom~go
s p r z Pr ten i a p r a c y m iy S n i gal k 0 I II C 1J0 w y C 11 0 b u 0 C Z u. lub S\'1iaclomesledzenle poruszajqcego sirt w polu V\1dz:eniaprzcdmiotlI.
S p r z y t c II i uta Ie i e I1lus! u t '\. t z w. 0 Srod k i s k 0 jar z on ego. a
....Poloteme pniO\"iycll, jut tym bardziej korowych, osrodkow skojarzon ::go
fJ p 0 j r zen i <1, z kt6rych odpowieduia infonnacja mote trafic jecJnoczeslli~ do spojrzeniaw pcizostatych kierunkach nie jest jeszcze dobrze poznane. Za pniowy
jrJ)er wsz:yslkich nerwow ga!koruchowych obu stron. osrodek si(Qjarzonego spojrzema zbieinego uwaiane jest pole przedpokrywowe.
WyrM.lliamy p u i 0 W e oraz m 6 z g 0 w e (k 0 row e) 0 S rod k i WI6kllaz niego wybiegqjC\ce przechodzqna drugf\. stronr;;pIlla wspoiclle tylnym i
skojarzol1c:go spojrzenia. Osrodki puiowe przyj1l1ujq pobudzenia z osrodk6w wcllodz'l. do p~czlca podlutnego przy>irodkowego. Pniowe osrodld skojarzor ego,
mb.go\lV}'cl1 i w ten spos6b Sf\. im podporzf\.dkowane. Mog<\. one jecJnak spojrz:enia w g6ry j w d6Ilet.'lna poziomie wzg6rl<6w g6mych blas:dd polo)wy.
wyvrolywa6 rtlchy galek ocznych bez udzialu osrodk6w m6zgowych, poniewat Dla skoj<Jszonyeh mehow pionowych wainy jest tet osrodek 10Z.<\.0Y w lwm:c
przyjmuj'l pobudz.ellia rowruei; z ilUlyeh obszar6w. Dtogq, przez kt6rq wl(clmjq siatkowatym rd'lenia przediu:lonego pomi~ili.')' j<tdrem uerwu odwodz'1';';C:50 i
wl6kna zwiqzane z przekazywanielll inforrnacji do jqder nerw6w j<\drem nerwu podj~z;ykowego, tzw. j<tdro poprzedzajqce nerwu podj~zykowego.
galkoruchowych jest przebiegajqcy w s'\siedztwie tych j<tder p~o:ek pol1lw;Kny Zaburz~mia ruchomosci gate\< ocznychWyst~pujq w usrlcoclz:enju Vitelli
struktur ul\ladu nenvowego. 0 b W 0 do w e po r a i; e n i a mt'(slll

II IV llinicj:zyrn oprncowaruu dla uproszczenia pomilli~to bardzo wai:ne skojnrzone filchy

(Jurotowe oraz skoj<lrzone ruchy skosnc p,nlclc ocznych. 13 Jest to CL,<SCtWOIU siatkowalego mostu, kt'lca pOllu~dzy hdr<:m nerwu 610cz.ko"ego i
11 P,uch zlJiezny galck ocznych, pmwidlowo wysll<puj<\cy prz:y oghl.daniu przedmiot6w z bliska, jfjdrem nerwu .odwodzf\.cego, zwana tez j1trlrem siatkowatym prz:yposrodkowym nloslu.
nnlety odr6t.nic od z:eza, kt6ry jest palologic7.llyrn ustawierucm galek ocznych. nucleus reficular;s paralllediarm.r pOllfis.
1';lIkorlichowych \V)'StyPl~jq W przypadku zniszczcnia nerwu okomchowego, ruch6w uowolnych (np. na polecenie) w stron~ przeciwnq uo uszl{( dl.1"" II
11loC7.kowego czy odwodz'leego lub jeh jqder. Prz)' us z k od zen i a 11 p n i c W obu przypadkach w spoczynku \\)'st~pl\je skojarzone zbacz,l'Iic 1 iI. I

11crwowych galka oezna po stronie uszkodzenia ocznych, w)'nikajqce z dOlllinaeji osrodka po stronie zdrowej 16.
lIstawiona jest nieprawidlowo. W porazeniu nerwu W wieJu r6z.nych l\szkodzeniach obejmujqcych uklad przedsiOl, kol\' \' II Ii,
() cI w () d z ,t e ego i b I 0 c z k owe g a \Y)'stypuje zez zbidny (galka oezna m6zdzck alba drogi z nlmi zwiqzane wystypllje oczoplqs. Sq to niept awidl I'"
JlO stronie uszkoUzenia jest przywiedziona), w po r a z en i u nerw u skojarzone ruchy galek ocznych. Cechy oczoplqsU w tych p~'j':ypadluch II '''I \
o k 0 r u c how ego - zcz roz;biciny (galka oezna po stronle uszkodzcnia jest miee wmtase diagnostycZll'l.. U os6b zdrowych mowa '~vywolac aczopbr; I ,',
odwicdzlona) i opadni\,cie powieki, ezell1U l11ogqtowarzysz)'c (lub lue) objawy pobudzenie blydnik6w.
(lora7.cnia C7,~sci przywsp6Iczulncj nerwu okoruchowego (patrz str. 122). W
przypadkach tyeh nie wystypujq porazenia skojarzonego spojrzenia 14. PrZ)'
u s z k 0 d z e lJ i u pili a m 6 z gu z n i s z e zen i u j qder nerw6w
galkorllchowych 1ll a g 9. tow a r z y s z y C us z k 0 d zen i a p n i 0 W Y c h
os rod k 6 W s k 0 jar z 0 n ego s p 0 j r zen i a (w przypadku jqdra nerwu
ot1wodzqccgo jest to prawie regul<0 Iu b p yezk a pod I u z 11ego
p I' Z Y s rod k owe g o. W tyeh razaeh objawY porazenia nerw6w (zez) mogq
si<;: kombinowae z objawami poraze11ia skojarzonego spojrzellia. Wreszcie przy
lIszkodzclliach powyzej jqdra nerWll okoruchowego
z e 7. n i c . w y sty P uj e, a z a bur zen i a r u c h 0 m 0 S c i g a Iek
111<1J'1 wylqCZllic charakter porazenia skojarzonego
S p (J j r zen i a (pacjent tue maze spojrzee np. do g6ry tub w prawo) ..

jqdro ncmu galkorucho\\'cgo +

p~C7.ckpodlum)' prl.ysrodkO\\)'

pniowc osrodki
skojar7.0ncgo spojr7.cnia
m61.gowc osrodki
skojarzoncgo spojrl.cnia

drogi 7$t~ptd qcc m6zgowo-pniot\c

Rye. 17. Zaburzenia ruchomosci galek oeznyeh przy uszkodzcniu r6znych cZySci ukladu
ncrwowcgo.

U s z k adz e n i e mostowego 0 S rod k a skojarzonego spojrzenia w

bok z nos i wszelkie ruchy g a Ie k 0 c z n y c 11 w stron~ uszkodLenia,
Z<1rO\-\,110dowolne, j<1k i odnlchowe. Us z k adz en i e 0 S rod k a czolowego
lub drl)g z nicgo wychodzqcych powoduje z n j e si e n i e s k 0 jar z 0 n y c h
I) U takich pacjcnt6w I110zna jcdnak obscrwowac czasami 0 d ru c h 0 wy (np w \\nil;u
- dzialania silncgo bodi.ea di.wiykowego) zwrot galek w strOlly uszkodzcnia.
I~ Zaburzcnia spojrzcnia spowodowanc nicprawidlow'lc ruchomosciq porazoncj gatki oczncj If Paejcnt z uszkodzcnicf11 mostowYIll "odwraea siy od ogniska" chorobowcgll. pac' :1l1 I.
nulczy odroznicod porai;cn skojarzoncgo spojrzcnia. uszkodzcnjcm m6zgowym "patrzy na ognisko" chorobowe.
 pod w z g 6 r z a. Wyniki niekt6rych badaii WS!Cazlljet ua bezposrednic
zaangazowanie cialarnigdalowatego w regulowanie praey osrodlc6w pnia m6zg11
w sytuacjach szczeg61nie groznych dla naszego organizmu,np. w przypadleu
szyblco postrrpujqcego spadkuwysycenia krwi t~tniczej tlenem. Nlestety, w
Cz~s6 osrodkowa uldadu autonomicznego jest stosunkowo slabo poznana. gruncie rzeczy uie potrafimy wciC1..zprzedstawi6 jasnego ObTazu czynnosci
1IIIkt6re osrodki zostaIy jut wczesniej om6wione Iub chociaiby wspomniane. wymienionych wytej osrodk6w iwsp61zalemcisci pomi~dzy nimi.. Niewqtpliwie
I lid porzqdku naIe:ty jeszcze raz wymieni6 osrodki uldadu T<tbkowego, a wiC(cej wiemy' natomiast 0 niekt6rych. niZszych . osrodkachuldadu
\. :;;:czeg6Inosci cia {o rn i g d a Iowa t e i pod w z g 6 r z e. Za kolejne, autonornicmego. .'
r II;';ZC pitt(ro nalezy uwaia6 0 S T 0 elk i . p n i a m 6 z g u wchoclntce w sklad o s rod Iea ill i '.. ukiaelu autonotnicinego, i Ie t 6 T Y ch' i ill P II I s y
(Iii IIII siatkowatcgo. Tn szezeg6lnie watnym obszarem jestcz~c tworu w y c h 0 dz <t.' n a 0 b w 6 d w kielunku efektor6w, s~ j~dir~ 'magtOJciQmklll1l
,jl,nr.ww;nfiego nhcHlJia [lO'.d1lutoRllcgo formalio reticulllris medullae oblongatae . wcnllGW CZ21Z':lkoWych oraz istotm lua porc(h'l.iaboIl:ZIll:A rdienia kr<;;gowego
;Iwmta po In i ~ d z y j <\;d ram i n e r VI ubI f,: d n ego, tzn. porni~dzy w . 0 d ci n lui c hC3 - L2 i 2- 4.\' W tyrnmiejscu "varto mo:te
III1Iem 'samotllym, jqdrem dwuznacznym i j<tdrem grzbietowym nerwu bl~dnego. przypornnle6,: ze w uldadzie autonomlcznym d r 0 gad e
0 .. e f k tor 6 VI

\',' ()koliey tej runiejseawiane Setm.in. nast~pujqce osrodki: osrodek oddechowy, sldadasi~ z dw6ch neuran6w:. pn~drwojowegoi zwojowcgo
"il()dek sercowo-naczyniowy (osrodek kn\,zeniowy), osrodek potykania, (patrz str. 34). ..... . .
,,'mdki pokaonowe i osrodek wymiotny. Osrodki te poprzez drngi !limtlmwo- Jak juz wczesniej wyjasniono, uklad autonomiczny najczt(sciej jest dzielony
1;,II:U~l:1Iiowc Cractl!S reticH[aspirwlcs i iatkowo-j~dJr'owe tmetlls retiCldloNIlCleares na uklad wsp61czulny i przywsp61czulny .. Jlldta :AUlttORllolJl1iullI.e m~j-wow

'" Id7.iah0<\. na sImpislca kom6rek antonomicznych i ruchowych 1 w rdzeniu cz:J.5?l!wwydl. i btota s;v..al'l'l poaredI1lia boamn W odcinkll 2':' ~ Sq
ii<,;gowym i pniu m6zgu. os rod k a ill i uk 1a d u p r z y w S P 61 c z u 1n ego. lIG~o~m [j?l~mll

posredrna '!foczDlm (r6g boany) W odcinl~ C~ - L2 .jest s rod Iei C 111

uk 1a d u w s p 6 I c z u I n ego. .

Ul>.bd wp6kzuhny (~z'tM piersiowa uldadu autoIl.ollJIlkw.ego)

C z (;)S {; pie r s i 0 w a ukladu autonomicznego zostala juz wstceJ1llie

przedstawiona przyomawianiu nerwu rdzeniowego. M.ieszczq,c si~ w zasadzic w
odcinlcu piersiowym (Cg - L2) rdzenia la~gowego, 0 S rod e k ten jc~,t
odpowiedzialny za .. w s p 61 c z u 1n e r
un e w i en i e e f e k tor 6 w
r 0 z m i e s z c z () II Y c h we a ly m. n a S z y m c i e Ie. jak pokazano
wczeSniej, wl6kna W)'ehodz.qce z tego osrodka korzeniami brzusznymi nerw6w
rdzeniowyeh Cs - L2 trafiaj<\;do odpowieclnich zwoj6w wsp6!Czulnych, slcqd z
leolei wl6lma zazwojo\yc moget powr6ci6 do ncrw:ti rdzeniowego i uda6 sir,) z
jego TOzgaI~zieniami do odpowiednich efektoT6~ np. do 6tfUCzol6w potowych
si(6ry. Ta dv';ukicnmkowa komunikacjanerwu rdzeniowego . ze . zwojem
:(yc. 1. Przckr6j poprzeczny cz(!sci g6mej (po lewej) i cZ~Sci dolncj (po prawej) rdzenia
przedluzon<cgo. Na obu schematach zaznaczono tr6jkl\,tne pole pomi1dzy j l\,drami nerwu wsp61:czulnynl odbywa si~ przy poniocy gal~zi t<\;cz~6ych.,Zapevvllia ona
iJk,dncgo. W obszarze tym midci si~ m.in. osrodek oddechowy i osrodek kr!\,t.eniowy. wsp6!czulne unerwienle zazwojowe nai'Zqd6w zawiqzujC1..cychsi~ w obrttbie
odpowiednich metamer6w.
Cia 10m i g d a Iowa t emote oddzialywa6 na tw 6r
Zwojc wp6k:lmh!lc. ganglia ympathiea zawiqzujq si~ melameryczllie
sio.tkowaty bezposrednio lub za posrednictwem
w z dIu c a leg 0 t dz e 11i a k T ~ go w ego, poniewaZ pierwotne
. autonomiczne kom6rki .z,\,ojowewychodz'l z grzebienia. nerwowego na calej
I Jest to dobry przyklad bardzo bliskich powi<tzan uk/adu somatycznego j autonomicznego.
jego dlugoscL il1lJymi slowy, z k a z dy m n e r we m r (1 z e 11io w y ni
Chociai.by
oridcchowych
osrodek oddechowy wplywa na cl,:klory somatyczne
i krtani oraz miQsni(, ()(Ide-chow,,) i anlonomiczne
(mi((snie g6mych
(mi((sni6wka gladka dolnych
dr6g
z wi q Z an y j est
pie r w t hie j e den z w OJ . ws p 6t c z l! In y.
drag oddechov.rych, gl1lczoly zawlllle W (Ii ogach oddechowych oraz mi~sni6wka gladka Zw6j ten jest W stanie poprzez !!i@lll.i IIlU~C'i i!:s!I':J! rat/Ius communicalIs griseus
I1<iCZyllpll1cnych) jednoczcSllic.
 ganglioNcervical,; superil!5) oddaj e d 0 do In yc h II e r w 6 w c z a 3 z Ie 0 W y c II
oddac dot ego. n e r w u r d zen i 0 W ego w 16 k 11 a W S P 61 e z u I n e
i (2) splotow okoHonacryl1iowych plexus perivasclIla,es biegnqcych w scianie
I. ;1 Z W 0 j 0 W C (llajwyiszy zw6j oddaje ponadto galFie litcz'lce do dolnych
IICIW(l\V czaszkowych). Poza 'galQziami litc~qGymi szarymi zwoje wsp61czul11e ilaczyu wst~puj'lGych w obszar glowy.
udd;lj:j jcszcze inne ga1~zie. Jedne z nich korzystaj'l z naczytl jako srodka
(l<lIlSportudo cfektor6w. S'l to tzw. gall(zie naayKlliowe romi vu:scll!ares zwoj6w.
CialQzic naczyniowe bezposrednio po odejsciu ze zwoju z b t i:t aj it s i ~ do
p r z c b i e g aj q c ego 0 b 01c n a c z y n i a (zwyk1e t~tnicy), wnikaj'l. w jego
oslolllc~ i rozpadajq Sly W niej na drobne Pvczki, twofZ<\.c tzw. s p lot
o k 0 I a II a c z y n i a w y. Splot ten rozdziela si~ na mniejsze cz~sci w miar~
podzialu l"lniey i dochodzi z jej rozgcil~zieniam"i do swoich efektorow.
Oczywiscie jednym, ale rue jedynym, z efektor6w jest samo drzewo naczyniowc,
w scianie kl6rcgo ten splot biegnie.Trzeci rodzaj gal~zi oddawanych przez zwoje
wsp6lczulne to tzw. g3R~xie trzewne rami 17scerales. Sq to nerwy, kt6re wybierajq
s a III 0 d z i e In Cl d r 0 g ~ do miejsca przeznaczenia. Nerwy' te zwykle kiemjq
~)ic;; do splot6w nerwowych unerwiajqcych narzqdy
we w n ~ t r z n e2. Tam spotykaj'l si~ z wl6kllami uldadu przywspolczulnego i
t1a\cjju'z wl61ma obu cz~sci ukladu autonomicznego w~drujq,razem do narz'ld6w
crcktorowych. . . .,

Rye. 3. Wsp61e.llllne wl6kna przedzwojowe docierajll zar6~o ~o; zwoj6w lez'\cych na

poziomie ich wyjscia z rdzenia, juk i do zwoj6w 1ez'lcych wyteJ lub llIzeJ,
w celu doprowacIzcnill swoich wl6kicn PozostClje jeszcze problem d 0 s tar c z e Jl i ado \'1 S Z ~ s t k i c h
no micjscc przcz.naczcnia kor>;ysla 7. zwojow wsp6iczulrrych wl6kien przeclz:yoJowych.
gal~t l'lczijca SlOma rm:ga I~zicn ncrwn rdzcniowcgo
Rozwiq7Jlne jest to w nast~plljqCY spas.6b. .Ne~j r~ZfCI1l0We,Cg - L2
wyprowamajq z rdzenialerltgowego ZIlC1czmcVllyCCJwI6!C1CIlVf~;~JOl.czullly:l~
gal~i,naczyniowa rozgalQ7.icIlnac;r;yniakrwionoslIcgo
przedzwojowych, niz jest to potrzebne dla ws~6lc~lnego uncrwlen:a cz~scc,
gal", lrz.C\\1lU snniodciclncgo przcbicgu ciala rozwijajqcych si~ na poziomie odpOWladajqcych meta]~lcrow.. W
n e r wac b rclzeuiowych 0 d C 3 doT h 5 w y clIo d Z q t e z wI o.k II a
prredzYfojowe . p rz ez na cz 0 ne d 1a 0 b s z a r l\ c I. a 1 a
Rye, 2, Gal~zie zwoj6w, wsp6[ezulnyeh.
rozwijaj'lcego si~ powyzej poziomu Cn, anerwyrdzen:owe
Jest w tej chwili jasnym, w jaki spos6b wl61ma' zazwojowe' uldaclu T117 - L2 wyprowadzajq, dbdatlcowo wl.6k~la pr~edZ1. voJowe
wsp6lczu!llego lllogq dotTZe6 do wszystl(ich lla.rZ<1d6wrozwijajqcych si~ na dla cz~sci ciala rozwijajqGych si~ ponr;i;e~ POZI011lU .L2.
poziomach zwiqzanych z rdzeniem krt~gowym. Jedna1c wl6kna takie docierajq, Ted d d a t k owe w 16 Ien a przedzwojowe 0puszGzaJCl.nerw rclzC:;lJJowy
r6wnic;: don a r z 'l d 6 w r 0 Z w ij aj qG yc h s i" nap 0 z i ill a c II przez galClz Iqcz'lc&, bialq. Podotarci~ do zv:roju zwi'1z~nc~o
ZWiijZanych z m6zgowicm. Trafiajq tam za posrednictwem z danym nerwem rdzeniowym n j e k 0 11C z q S I ~ .. w nl m, ,ale Wybleg(l~cl
P} gaJl~:li I~(::qcych s:!lCllIr}'ch, Jakie najwyZszy twoj (tzw. z\o/6j szyjny g6rny poza :DNoj, berujqc siy odpowiednio w g 6 r ~ 1 u b w dol do ,ZWOJl~
s'lsiedniego. MagCl siy VI nim Z3.konczyc, tworzqc s~llafJsy z !wmorl~anu
zwojowymi, a mogil. tez pobiec jeszcz:e dalej, do ko.leJllego zw.oJI.l. Wlokna
2Cz.usami w16kna wsp6/czulne biegnqce w galt;:ziaeh trzewnyeh Sq jeszeze wloknami
przcdzwojowymi, ktore nie skorzystaly z mozliwoSci przel'lczenia na neuron zwojowy w przedzwojovve c z y s t 0 mij aj C\. Ieilk a Z W 0 J 6 :/, z~JlIm tl,afh. d?
ZWOjll pllia wsp6lczulnego, tylko przeszly przezeIi tranzytem. Takie wl6kna mog'l spotkac sit;: wlasciwego, w kt6rym utworzCl ~ynapsy z komorkamt zwoJo."'fJ'uu,
Z ](omorlcami zwojowymi wspolczulnymi Iez'lcyrni w drobnych zwojach Ila terenie spiotow POdSUlllOWlUc'tCW, u II:I adz i e VI S P 6t c z u I n y 111 droga do efektol'Ow. dla
Hutonornieznych. Zwojc wsp6lczulne zawartc w splotaeh trzewnyeh. okrdlamy nazWll w s z y St k ic h w t 6 k ie n p r zed z W 0 j o.w y c h pr:Gebl()g~
zwoj6w przedkrygowych W odr6znielliu od zwoj6w pnia wsp61czuIncgo, kt6re p 0 c z '-',t k 0 W 0 t a k sam 0: rog boczny rdzema !u'(gowego - !COT;cen
1J31cz'l. do zwoj6w przylcrygowych,
119
l'I.',dIli llCrWll rdzeniowego - pico. neIWU' rdzcniowego ~ gafqi l'l.czqca biegllieo d. sia t.k 6 'v'; k i. poprzez nctW wlIo1cQWY,pasmowzroko:0e, )corzcn ..
l'I;;!a-z;woj pllia wsp6lczulnego. Dalsza droga w16lcien moze ". przysrodlcoWy:' pasina .wzrolwwego'l '. tar~.:. wig6rka g6tne~O, do ... j]}l:Pna. c.
3
pn;dffJ't\}nl.I'Y'-.y01,i';go~eG prete~UJli,~ tr6d.in6zgowia: DalejinfOl1:\lacja dociera do
I, \' ,'; r.6. Z 11<1 ' \~ zale:tnosci od potoz~I1ia efektor6w, Z lct6rymi te wl6ima Sq'
\'llflOSClO\VO ZVYl'lzanc.
i5~~~ sz:rilfej pQ!ii'-ellllliej srui]llwwt8j, <i. stqd:dolI'ogan bOCLllil~go nlzenia na
P~czkibiegnf:l.cYch pionowo od zwoju do zwoju pozlomie C3- '[ht. inajduje si~tu tzW .. ono~dirx~ho~'~~r.(n;>;eli1io",,)' 'c,I11;'lJm
Cifio5piiw!e. . ". . . '. . ...
\,!,',kien auloilOmicznych YY)'twarzajq' tzw. gmfi~de J[J]Jl~~d;zymojoWY.e rami
Ii, i,'lgaag!faf(ar'et;. VI len spos6b po kazdej stronie rclzenia krygowego tworzy sie
I.'1II.ldl Z;VOj(lWwsp6!czulnych polqczonych ga1~ziamimi~dzyzwojowymi, czyl;:
I WSllv~).kzm.hl\}'fl7UlcrGuympG,hictdS. Vl t r a Iec.i e r 0 Z w 0 j U osobniczeao .1
l,iclct6~e s<tsiaduj~Ge ze sobq zwoje Iqczq siv: Jest~o .;
c}/~g6hlle vvyraine W odciulru szyjnym pilla wsp6Iczuluego, gdzie ostatecznic. . . !

11111.11)' fI.'Z~. (czascm. ezlery) zvvoje szyjne zvvi,p:arie z dziewit<Cloina (6imiOlna \ !wrf.en Vlsp6Ic7.\\\ny
,.yjil,/Il111JedJlym plcrsiowym) nerwami rdzeliiowymi. '.' .... '.1 zwojil rqskowcgo.

llstt~J(:oll s,;mm JjJ'1{Jl~n,;V\ru).iim !\:JOifz.:nn21pozostaje

I' p [ y W C In . 10k a 1 n y C [1 0 S rod Ie 6 w.
p raw d 0 pod 0 b 11 i e pod
ukladu .wsp6lczulnego
....
1\
. r~P' :..: . . ..,
II IC;,ZGz<~cych
j Slt,? w n,,~o:deZ::;!Ifi"ej lflG3Jreilll'lluej 8Jr1}dlkGy,~r sMbstlUliia grirerl \
. '. {{{fif .spiol s~yjno~t~ll1icLJ'.
.
,',Jc,mc:dia . cC:lflr'rdis. Ta z. kolei podlegawprywomv,y:l:szych. '1 .. zV/oj .S:cyjny gomy {} ;~., wcwnQlrl.11j'
,) rod k.o W uldadu autonomicmego dzlt;;lci istnieniu d I ug i c hd r 6 g
/ l Q P tlJ 't c Y e h z pIli a ill 6 z g u, . a bye mote talae beiposrednio z ciala' "1'

1\ \ j G:1ahw~tego, przcgroJy i podwzg6rza~ J?onadto do isto!y. szarej posredniej .. .......

:;;;udkowcJ dochodzct tet zalcollczenia'i bocznicezwojbwyc!J' ;.~
n (';H r Q I: 6 w c Z U G i 0 W Y c h, . co .slwarza analOlniczue podstawy dla' .i....
.. 1
;,ul'11l01mCill~ch odnlch6w rdzeniowych. Jak powiedziano wczeSniejo dr II c 11y .j
il.lltonollllczne naIe:tq, do odrueh6w wie1.orieuronowych. W ...:....
\
plZ,ypadlm odnlch6w\vsp6Iczulnych wcllodzq w gr~ co najmnicj' ezlery!.,
neurony: (1) GzuciO\vy new-on zwojowy,'(2) co najmni~jjedenricuron' 'I
,e Rye. 4. Unerwienie wsp61G~~in'e" nU~3nj6wl~i. glad'ldej .w. t,<~z6~ce
gaUd oczncj.NCl\lOny
1:o;;rednic::uLcy istoty sZDrej posredniej srodkowej,. (3) neuron przedzwojowy,:;I.
<przedzwojoweJel.il w rdzeniukiQ~oWym,neurony zwojov/e 7' W ZVlOjU, szyjnym
g6rnym pnia
sZ3.rej posredniej bocmej i (4) obwodowYlieuroilzwojOwY 'zwojn' . . ' . .'wsp61czulnego. Przez'z.w6j tZQskowy.wI61rna. wsp6lczulhe, przeyhodz'l . tranzytem . (hez,
wspolcz1.I[ucgo. WYllilci badall wskazujq, jec1nak na udzlal wielu neuronow . . pt;:e1f\.Czelua).WzrtiotoneiiaplCieukladuwsp61~zu\negopowoduje rozszerzehiefrenicy ..
po:jrednicz'l.cych rdzenia kr~gowego wtych lukachoclruchowych : .
. . .... :AlCso'ny n~\lroA6'N"p~Z~d.~;oj Qwych . o~rodica~zl(skciwo~
.~ . O(~lJchy wsp6lczulue s'l l1iezwykle ist6tne w przebieguwiehi czynnGscf
..rdzeniowego V;ychod.zc:t ha obw6dw1c6rzepia?b p[2:edriich.nerw6w. rdzeniowy(\h
llzJO!oglc7,nyc!J. Joh zadalua w.odniesieniu do' CzyD110sciuldadukrqz.elliaczy .
Cg iT1n.Pd dojsciu przet:: galiti h\.c.zqc~:J~i~lq,dO.. tv/{. ;z;woju,:gviiaidz,istego
ukladu oc!dechowego sq,' Heme i bardzo :wa:tne:'Om6wienietych zlo)~cinych
(zw6j ,,Vsp61o.y'rlla:dolnych.l1etw6vi szyjuych.J pielYyszego ncrvropiersio,vego)
?al~;);no~cl pr~dcracz~znaozlue ramy niniejszego opracowania.Na nasz4. llwagf( .
aksony te nie 1\onc4 si~",lecz wst~puj(w:j)Jli1.iwsp6tezu1J.iymd 0 iW{1ljli
:;;a:;luguJC. tet; lch UO'-::la1
W opr6tnianiu p~cherza moczowego i odbytnicy, czyli VI'

gt'.YjfJlC~l) 'gilrnigu> Tu'dopiero : E6{16:z!\.:iJi~tta lcoui6rkn?1l z\'lOjow}'ch.

I)dd."'Nal1ll1. mO?Zl.I I..stolca, Om6wienie !ych zadari. nie wymaga' t.alc szerolciej
W 16 k n a z az W o'j 0 w ~ .'. wchodz~'w, "'sklacl .. lffi<ei'W'Jl.iJryinu~1'[b:n!k;};1':gu
/JJaJOlllOScJ fizJologu.. Czyunosci te polegaj!\, jednak na wsp61pracy ukladu
wcvm~h'/(.]m~go rUT1'IlS c;;r';ticl;$ill(ii~litis,' doCieraj<\. w . nun do t~tl~cy szyjnej
\vsp6lczulllcgo i przywsp6lczulllcgo,' a 11 doroslych i ptzytomllychos6b - talete
wCvVIl",trmej i. hior;l udziul. wtilworienitl .' !.l[fl!lln . ?ry.ijn'f/-t'f1.nnk:!:'C::0{)
uidadu I1cnvowego somalycZllcgO. Dlatcgo zostan'lone opisalie dalej (pal:rz
:;11'. 133). .
J Allc011ilywnie'droga mote prowadzi6 '(1) bczposrednio do rdzellia (przez urog<;;'po1:rywowo-
W lym miejscu warlo IIl02:C przyblityc r 0 I~ uk Ia d u rdzcniow<\). (2) pm~z tw6r.siatkowaty(orogR pokrywowo-siat!cowa i dalejdrogn sinlkovlo-
\V :; p 6 t c z U ln ego w r c l~\I 1() wall i u wi elk 0 s c i ire n icy. rdzeniowR) lul.J(3) przez: j"dro przyy;sp61czulne n~rwu' okomchowego (clrogn pokrywowo--
Bod z i e 0 wywoluj'tc)' I'(n.';zcr/cllic 7xcnicy (np, ,~padek nat\;zel1ia swiatla) okcruchoV/R i dwej droga okoruchowo-rdzeniowa). .
W(~1'Vl!rlrz:ncgo plexus camf;cIIs ;1Il(!mus. PodrozlUQc w prquance wymicnionej
p r zed pole r y wow ego. Duia cZysc owych wl6kicll przedpokrywowych
(\~llIicy,. wl6kn3 te osiqgqjQ wlI/(trze czaszki. Gdy t<;.:tnica szyjna weWlltrtrzna
pu:etJiega przez spoidto lylne.
WC!JOl!ZI do z.<\toki jamistej, jej splat przyjolUje lIazw~ splotu jamistcgo plexus W 16 k n (] p r zed z W 0 j 0 II' c wychodzqce Z jqdra dodatkowego nerwu
(,!I'("III(J.\IIS. Odgal"zicnie splotu jamislego (Imizen wspOlczu!ny zwoju
okoruchowcgo dol'lczajfl sifl: do wl6kien ruchowych tego nerwu j docierajq za
urq!wwcgo) wnika ,do oczodolu i dachodzi do znajdlti~eego si~ lam z W 0 j U jego posrcdllictwem do oczouoll1. W 0 C Z 0 dol e 0 pus z c z aj '1. 11C r W
J L c; 3 Ie 0 w ego. Slcdzone przez nas at do14.d wrokna wspolczulne s1. juz ok 0 r 1I c bow y jako jego gal'll. zwana koneniem pn.ywsp6k-z"-Ilnym zwoju
wI61uHllllizaz'wojowymi, a' ZW 6j r z y s k 0 Wy jest z w 0j e m
n:p!wwego ,.n1Lr: pflrtlsyrT1paffrica i dochod.zq do zwoju rzplwwcgo ganglion
p r z y w s p 61 c z u I n y In . (palrz s(r. 123). Stqd nawet nie powinnismy sir,; cifir1re:. Tu lW$[!(puje p r z e Iq,c ;;::e 11 i e wl6k.ien przcdzwojowych Jl<l.
spodzicwa6, by mogly one lWorzyc w ly1U zwoju synapsy. Talc jest istoluie: za7.:wojowe. WI 6 Ien a z a Z W 0 j 0 W C UlJcrwiajCl. mipkfl rzt:s!wwy. i
z
w 16 k n a w s p 61 c u IJI e p r z e c hod Z <l przcz zw6j rzyskowy vez l1Iipi~'l ;l;wi-el"~r;!. ireniI:Y, wclJodvjG do galki o CZllej W (ZW. ncrwllch
przel'lczcnia. M6wirny ezysto, t.c przechodzq aile przcz zw6j rzyskowy
rzphowych hl.-(rfhkh nen,i cifiare.T brel'es.
l r a lJ z y t em .. W c 110 d Z q 0 n e nalorniasl w sklad ga!~zi tego zwojn, czyli
W sklad n~nv6w 17;~slwwych Icr6t1dch nen'i cilil1res hrel'es. Drogq tych .nerw6w
docicnUq do galki bcznej, do zawartej w l~cz6wce mi~ni6wki glmdkj~.i
regultUqcej szerokos6 irenicy i powoduj<t r 0 Z war c i c ire n icy. ,
W przypadlcu uszkodzcnia ukladu wsp6Jczulncgo w do\yoJnyu1 miejseu
zoslaje zachwiana r6wllowaga porniyclzy czy1U1ikami rozszerzaj'1.cYllli i iildrn ncrwu
okofllcho1\'cgo
z,\\'<;7..aj;lcymi (palrz pOlJizej) trelJjc~, Objawia v
si 10 zwyzeniern ireniey po
slrollic lIszJwdzcnia. Z w y Z c n ic ire n icy (m i 0 s i s) jest jcdnYlTl Z
ohiaw6w l~cspolu HOl1lera, czyli zespolll uszkoJzcnia ez/(sci ukJadu
W~;p()IC7.1I1I1ego
odpowiedzialnej za wlcrwicnic g6mej czysci twarzy.

Ul,l,;D.dpnywsl!6k;wlny (~z;;'tM c<lAlnlmwo--l,uy;tuwa UkllllJU

llu~on(JmiO:!lt<?:go) nCf\'r'

oJ:onlcholVY

W pn\u 1l16zgu spolykamy illdra pl7.o/Wpalil:LZMhu:: Z w i 'l z a n e Z

Ie ilk 0 III a IJ c r wa lIli c z as z k (1 w y m L Sq to: (1) j'ldro przywspolczulne P,yc. 5. Unerwienie przywsp6lczulne []]i~.'ini6wld gfadkiej IV lycz6wce !saIki oczlI<;;j.NcuroIlY
.llcrwu okoruchowego
.~:t(~!.-cm WC!ltp~~IIi-~dingem)i
(zwanc jitdn:iRl .. dod2ltnwwym lIlernu okofm:howrlPo~ lub
(2) jqdro przywsp6lczulne nerwow twarzowego
prlcdzwojol'l~ Iet'l Vi ~r6dm6zgowiu, neurony zvvojowe - w zwoju rzl(skowyrn. Wzrnozl.lnc;
n~.piycie uldB.du przywspulcz.ulnego powoduje zwyz:cnie irenicy .
I Jyzykowo-gardlowego (zwanc j:tdrcm . slh]owYIIH) oraz (3) jqdro Z l'flcn''1ieuiem pr;r;yws[J6lczulnytn mi~Sfli6wki glaclkiej go.lki o c;Zll cj
plzywsp6lczulne nerwll bl~dnego (zwane h.dr~f.ll1 gn;bieton'J'Kll ~~rwu zwi;F!:aJ1Yjest {).dn~l:h irenlkz;~y 11.0 swi~tl1l. Jest (0 rut y IJ 0 W 0 bad any
trf('dlll'go). W 16 Ienap r zed z w 0 j 0 w e ez~s<:i czaszlcowej uJdadu o d rue b 0 IV i e llc i HI z II a c zen i \l Ie 1 i n i c z n y IlJ. Re<;;eptorenl tego
pr7.ywspo~czuIJlego po' ,ryjsciu z jqder przywsp6lczu!nych w pniu tn6zgu odnlclLU s'" r e c e p tor y w z r 0 k 0 w e (czopki i pr~ciki) w siallu)wcc.
pod;lzaJil. do odpowiednich zwoj6\V prz;ywsp6Iczll]nych. IZamic;; dosrocllcowe bicgnie przez n e r w w z role 0 W y, ~ Ie r z y Z (J wall j c
'7. (,t cz~sci'l ukladu autonomicznego:zwiltzaI1e S'l IJaStyPUj'lCC :rMojc w zr0k 0 We i pas JI10 W Z r 0 k awe. Przcz lc 0 r z e iJ
{lr;:J'\"I"~l!liiku!Ine: (1) z\,{6j rz\;skowy, (2) zyv6j sla"zydlowo-poc!lIiebicllIlY, przysrodkow)' pasma wzrokowego ralTll/( wzg6rlca
(.:) 1.IVc'lj podzuc!l\vowy, (4) zw6j uszny, (5) iw6J. dolny ncrwu jfl:zykowo- g 6 r n ego cz";:sc wJ6kiel1 p8sma dociera do g 6 rile goo d c i II lc 8.
/',:Ii dlowego, (G) zw6j dolny nerwu bl~dllego Ofnz (1) liczne zwojc narz'ldowe po k r y w y s r 6 d In 6 z g 0 w j a pow y t. e j w z g or Ie 6 w g {]r 11y c h.
(lIp. :il:rCOWC, plucnc, iohtd1cowe) j (n) r6wniez Hcme Z'vvoje sr6dscicnne. ZIl<udl~j'l si..,: III S k 11 pis l~ a
n e u r 0 IT 6 w, okre.slcmc jako Jluk
.F;~Glro {huJl31tnwll'lc ok~rUltr~owego
llil'TWIU w1cleus accessorius Ile:rl'i JU"l;>\:r!llohl"y\1'lnYp. Neurony te wysylaj'l
rrrea pr([(ec(alis. a k SOil Y do .i;{llrrJ
on!lollw(oIii leZy w y sole 0 VI' S r 6 d tn 6 z go win, w llakrywce, tak blisko ~INJlilf.h!J1~'ef,uFJ8n~;U ol',urw;::il1l'il'(l[J;O po 0 bus t roll a c h. Z lcai:dcgo
p);Jszcz;y:my posrodkowej, t.e j'ldra obu stron l<tcz<t siQ :z:e sob:t. Do j'lder tyclt jCjclra bo(I:<;iec \y(((fIl1jc dalej ZIlv.J1q [18tnjUZdrogq dog a IIt i 0 C Z 11 ej.
duc!Jodu1 JI1.in. liczne wl6lcna z obu slron pola
 Przeds(awiany 1\1 Ink odmchowy, rozpoczYIl,~j'll; si~ w czopkach i 0110 ~](~,"~,/j,.: sir;: W okrcsie "wygasani<1" cZyllllosei osrodleowego uklnclu
jill:cikach sialk6wlci jedncgo oka, (I) docltodzi do pob przcdpokrywowego tej ncrwnwcf?/J. Odrudl zreniczny na {;wiatlo jest odruchCll1 wygasaj'lcym pMno i
:';llllej slrony poprzez nieskrzyi:owa1J~ cz,;:sc nerwn wzrokowego i cia pola jego orak dowodzi bardzo ciy:l:kiego stanu pacjenla (glybokiej spiqczki). U
III J.cdpol<rywowego strony przeciwnej clzi~ld w16knollt newu wzrokowego tOlbcgo pnGjp,Illa !lalci.y liczy6 sir;: Z lllozliwosciQ naslltPowego wygasniycia
l,i'l\Il'lcYIlt P12:cz slcrz.yiowanie w:z:rokowe. (2) J<tdra pola przcdpokrywovvcgo odl11ch6v{ odc1cchowych j us[al.icl1l krqiellia.
111111 siron lcolnnniknj'l siy ze sob'\. poprzez licZJle w16klla spoidlowe. Wreszcie,
I \) z katdcgo pola przedpokrywowego informacja trafta do obn j'lder
\"il,slpltala-Edingcra.DJatego oswietlenie siatk6wki tylleo
led 11e g 00 lc a zawsze w wamnkach prawidlowych wywoluje z w y zen i e
:.1 l~ rt icy 0 lc a as w i e t I a n ego (reJ1llrcja bClCllolirednia) i aka
( I () n y p r z e c i Wile j (real\cja konsemmalulU). Badanie tego odmchu
wi~c przeprowadzac oswietlaj'lc kolejno bide oko Z osobna i
llk;crwujqc za kaidym razem reakcjy W obu oczaclt.

aka prnw"
(II. wT.m!<mvy.
galkn uc7.0a)

oko lewe
(1\. w7.rokow)'.
en1ka oemn)

P,yc. 7. WllioskOl';~lli~ di8gnostycwc lIa pocJ~tawic :wcbowallia sir:- oumch6w irellic7.nych na

5wi8th
Wy:,lypo\'!illlir; rGJkcji kOlls'.:'n:'llalnej powodujc, ze n3.S7-Cirenicc Sq r6WllC,
(W. s:\ j(;(ltwkowcj :,Tcrokosci, bcT. \Vl.gl\;du nn slopidl oswict1enia obll DC/.lI.
Nier6wllos/; irenic (anisocoria)tJ jest cennym ohjawclIl di<JglloStycZIlylll,
Rye. G. RCDkejn trcnicy na swiatlo. Pokazano schematycznie droW; bodf.ca z jcdnep,o oka do
1''1la pr;ccdpo!oywowego ouu stron. Datej l1wzgl~dniono drof!.'; inlpllIs6w Z jedncgo POlfi
ktr,;cgo !lie J181c7.y nigrJy leIccf2wat.y6. 1\10c olla swia.dcL~y6 up. 0
przcdpol<rywol'lcgo do au\! galek ac<:nych. pr:z.y badaniu lego or!lw;hu nalezy zDjlobiegac pJ7clTlics:U:;;'''lliu ;"" mo:r.gowi" wewll<\.'-rz c'wszki w wyniku knviaki\
j"dlloc;CCSne11ll1 oswietlaniu oun OCZll. \.vewll'lfrO;::C1.8s7.k'J"t'C[jCl lub gl17.Clm(ngu. W tvkich wypmJkach jccJcn z nerw(JYI
ObCCllOSC rcalccji be7:tJosredniej i kotJscllsuall1cj IY nlJu OC7A1Chna l.Il1iallQ okowcl\owych, Jlr"r:l;icgi~:\cych vIe \Vci~eiu nilllliotu przy odnognch l1I(JZgll,
11l07.C pot/kg,),: \1,'7I~or\z:cni\l w wynikll ltcislcu Illb napillHllia (pnlrz sIr. 112).
swiaJc:r.y (J l1icllszkodwnym Juku odrllchowym. Un1k !cakcji bczposrcrll1iej i
l'Ol1ieWLlT.W ll'CrwiG olronlchfJlI'j'm wl,jkllfl przyvvsp(J1czllllle polozonc S'\ 11<1
kOllscnsualncj tylko w jedn}'m ok\! sl1gcruje lIszkodzcnic ncrwu olcoruchowego
OLJwodzic \'lJ61cicll ndlOwych, W pu:ypf\rJlm w;isku .1lU ncrw j<1ko picrws'w
lJO tej wla~;tJie stronic. Brule rcakcji bezposrcdJJici i konscnsllalnej jJrzy
ukgv.j'lI,szk()(1?:enin. [\jotcmy wi,; mir;6 sylum:jQ, w !<tIJrej widzimy llier6wnosc.
Qswietlnniu jedllcgo olea omz prawidlowa obustronl1a rcnkcja prry oswiell<1.niu
:t,enic, ,,_nu:.hl.1l1lO~';(; g:,I1ciOC7Jlcj i pmvielri g(JlllCj jest zachownna'(Lnv. porai:ellic
drugiego w:;knuje na callcowitlt sk:poty jedllego olen (kgo wlasnic, Z ktorcgo
Icalccji nie motua uzyskac). Drakjakjejlwlwick reakcji pre.), oswietlaniu 011\!OC:lU
Icoretyc7.11ie moze bye spowodowany ohuslronn,t f:kpol'l. Iub obuslronnym
\lsz.lcodzcnicm lle[WU olcoruchowego. Pm1clycznie jedt!,,1: ,:t1<Jcznieczsciej bywa 'l'Iicr')"/llnSC ir(nic Illn~'e let by": 'Jc.?YWISC\\) wyrrxctll z;e s pol u H 0 r n era (patr?
wynikicll1 \Isz:kodzcllia os!"oc1Jcaodmc1Ju, czyli Sr6d1noZ:[.fl\via. Usz:kodLcnic f21dc ,ir. I :2.2). />jyl:.I~ U,,.I:)lb.'wc ubj~\'YY p"7.walRjl) \lsln!i6, C7.y Ob3ClwowRr.n njr;rowllosc 7.rcuic
mote wynika6 z przyczyri llliejscowych (ucisk un s\'('lJ",,'l/.gowie) b~di Ie}'.lllo7..e wyni1<n z Im.lrorl,r;nirr \dd~rJ\' wspblc,.lI)ncgo po jcrtllej stronie (zw,<i.enie irenicy), czy te.?:z;
\Js71wdz:."i" n"flV1l (ll;0rt1dlOWeW']10 dn'gi<'j stronie (rozsz-:rzenic irenicy).
 , '

''/I;wn~(l"/::nc nelVYlI olcoruchowego). W pewnym procencie przypadk6w (1) gruczolu Izowego, (2) gruczol6w jamy noso~ej i (3) g6mej sciany gardla oraz
1IIIlriWllOSCzrenic ma cllarakterlagodny i cala "choroba" ua niej si~ konczy; (4) gruczol6w 'podniebiennych.W16knaprzedzwojowe" kt6re biegn'l w
J:t111'o mnowe nucleus saliva{onlls jest niewielkim skupiskiem kom6rek ko
s t r 11 n i e b Q b e n vi e j trafiaj;:t (zaposrednictwemnerwu j~zylcowego) do
I,/.;\cym w llalcIywce na pograniczu mostu i ,rdzenia inncgo zWoju, Z\%ji! podtuchwo'lYego.gangliQir :mbmamlib14lare. Tutaj 'nastr;:pujc
[I I :I, e diu Z 0 n ego. Wychodzqec z jego C z ~s e i g 6 r he jw16lma : iell p r z e 1'1. c zen i e .na wI61mazazwojowe, Wl6kna zazwojowe w
lllicdzwojowe trafiaj~do nerwu twarzowego. Cz~s6 dolrta jqclra g a I Qzi a c h Z w oj u' pod 1: u c h wo
we g 0 doch6dz~ do (1) siinianki
\'y;;y!aswojew16knado ncrwu j~zykowo-gardlowcg'o. Chocnie .poc:lZuchvvowej,(2) slinianki podj~zyj<O.weji (3) rnal.ych gmcz~16w slinowych w
II[;1 nR[uralllcj 3natomicznej graniey mit,:dzy tymi czt,:sciami, wlasnie zuwagi na przedniej cz~sci jr;:zyka.' "
,,\viqzelc z [ymi dwoma nerwami czaszkowymi, j 'l.d r 0 S 1inow C
"''''
,I /, i e Ion e j est zvvyczajowo na .i!l.dl'o slinowe g6rn<e nucleus salivlltorius
Ilcrwjt;zyko'y/o<
\1'11",,;0[' i j:tdwo slhnowe do!nc I!ucle:us saliva{orills irifcrior. Z punktu widzenia gardlowy
1\!,YIll]()scitego jqdra poclzial tald nie rnajednak uzasadnienia (patrz slr. 128). '

przY1Jszna
--1l
~ gmczoly ,

,7
polic7.kowe
-::A
ncrw sknlisly gruczoly
wi,ks:r.y 1-- wt\rgowc
.
.. " .1 ,

.
).
. "'\

j~dl'O sli!lO\Yc
C6rll(; J.~mCZO!yg6rn~i_ )
.- ",.,tz~Sclgordla c/
.". .. ...
"' --:~:~::~-:-'~~~.
l<Oll16rkizwojowe'
, splotu gardlowego '( gf1lCZOI~"\) .I

n"~"dy j,zy1<a ,_,-'

gal~7.ic ;::7i' '- ..'
~,..---~"
Rye. 9. Unerwienie gruezol6w 'przez nerw jzykowo-gardlowy. Na sehemacie nie
uwzgl/(dniono eial kom6rkowyeh, miejsce ieh polozenia jest zaciemriio~e, wl6kna zazwojowe
Rye. 8. Uncrwienie gruczol6w przez nerw twarzowy. Na sehemacie nie uwzglvdniol1o cial 5'1. pogrubione. " .
kom6rkowyeh, miejsce ich polo:tenia jest zaeienulione, wl6kna zazwojowe 5'1. pogrubione.
A}esony lieuron6w przedzwojowych j <td r a S 1in 0 W ego dol 11 e go
Wl6!cna przcclzvvojowe j '1.d r a s I ill 0 w eg 0 g 6 r n ego, wybiegaj'lce
wychodz~ z ni6zgowia w ncn'Vie j~~ylwwo-gan!fio"yYm n~rVlJ8glo.1sapllllrj'ngcus.
Z \lnia moz.gu razell1 Z K:d<en'l'<em t\'vanowym nervus facialis, wchodz'l. w sktad
W i~k s Z os6 tycll wl6lden, przez iRcn~ h~bcll!W'Vry' nerVil.\ {ymponiclfS, a
jcgo 1TIniejsz,;j wi'lzki, zwanej nnnwem posrednim Ilei1'IJS intermedius. DaleJ
Ilast~pnje s'pnot fo"bell1\kony plexus tympallicus trafia do B]rwr.l sI'.2lfli:'Jtego
cz.t;;SC przywsp6tczllilla llcrvro twarzowego biegnie razem z jego CZliSci'l.g!6wu'l. mniejsa:ego neI'l'IU .pell'osus If1jll~r .. N e r w .s Iea 1i sty' IIin i e:j s z y s[anowi
j wchodzi w sklad jego d w 6 c h galQzi: nenru slm!istego wi<tkszego nervus
!carzen przywsp61czuL.y' rwoju U13<1:uti:go gangliol1 atiCHIlt. W. zVv'oju usznym
peti'o.ms maior i sttnJIJIfty b~herrllww~j chorrfa tympani. Przywsp6lczulne wl6kna
mistQpuje prz e 1ft c zen i ena neuron z.wojO\vy. Wl:6!U1Uzazwojowe ze
przec1zwojowebicb'11qCe w n e r vv i e s k a 1i sty m w i ~ k s zy m,
z w"oj u us Z II ego docieraj<t do . (1) s1inianki przyusZl1~j i drobnych
dochodzq do EWOjU s/,[rryl]lowo-podKlirbienmego' ganr,lioN pterygopalatimJftI,
gruczo16w sJinov0'ch (~) policzkowych i (3) wargowych. C z ~ S C wI6kiei1
[WOfZclG korzefl przywsp61c:wlny [cr,o zwoju. W zwoju nast~puje
przedzwojowydl bicgn'1.cych w nerv/ie jyzykowo-gardlowym ulega
p r z e! <t c zen i e au neuron L.WOj('lINY. W!6kna zazwojowe doehodzit w
p r z c I it c zen i p w Z'Woju dolnym gmrgfioll ilifef'ius nen'i glossopiull]Jllgei tego
[',a l ~ z ia e 11 Z W 0 j \I ;; k r 'J". y d ! 0 W 0 - pod n i e b i en n ego d0
nerwu 1u b w !wm6dilldl zwojowydn rozsianyeh w s p Joe i e
 przywsp6tewlne llerwu blc;;dnego5. S'l to oczywiscie wl6kna pr~E;dzwojowe:
g ;1 r d low Y Dl .. Sit O!le odpowiedzialue za unerwienie gruczo16w w (1) tylncj
Nielct6re z tych wl6kien S'l. bard:w dlugie.i biegnet nicprzerwalllc do kJallcl
CJ.:;cijc;;zyka oraz (2) g6me] cz((sci gardla. . .
.]lldro !il.l,owc jest wic odpowiedzialne za przywsp6lczulne unerwienie piersiowej lub do baucha. Nerw bl~dny jest bowiem ncnvem c~aszkowym,
kt6rego obszarzaopatrzenia przywsp6lczulnego' jest ogfonmy 1 wykracza
wydzicllliczc wielu gruczol6w. W tym miejscu trzeba zwr6cic uwagy na ralct, ze . . .

s<Jcto gruczoly r6zIlego r"odzaju. Ze szczytowyeh partii . z;naczniepoza glow~.

jocelIn slinowcgo llllerwiony jest grucrol howy i gructo~ jamy noiwwej, Z
p 0 Z 0 s tal Y c 11 - gmczoRy S!inowe. To stano wi istotny pow6d do podzialu j'l'.lrn przywsp61cntlnc
czywlOsciowego jqdra slinoWego na c z ~ S (; I Z 0 w Q i .c Z ~ S C s I in 0 W Q. nernow czaszkowych
Cz.~s6 lzowa zwi'lZana jest tylico z nerwem twarzowym, cz~sc slinowa z.wiqzana
jest z nerwem twarzowym i nen;vem j~zykowo-gardlowym. lnne S<l. poillcl'cnia
cz:\:sci lzowej j<tdra slinowego, a ume - eZl(sci slinowej. Odruehowe wydzielanie
-
e- wsp.6ICZtltllcgO
~wojeplli8
Iez rulezy od innych lute6w odruehowych nii: odruchowe ~dzielanie sliny,
bowicrn. reakcja lzowa i reakcja slinowapotrzebnes<t
win J] y c h 0 Ie 0 lie z nos cia c h.. Do cZl(sci slinowej. fla przyklad
doclIodz'l bardzo Heme w16Icnaz jqdra smakowego. Do eZl(scilzowej nie
doclIodz'lone weale. Wprawdzie .obie cZl(sci jfl.dra slinowego otrzymujet Uczne
wf6!(Jl<l z j<tder czuciowycll nerwu tr6jdzielnego, jednak do. czsci lzowej
doclIodz'1. pr:zcde wszystkini bodice z rog6wki i spoj6wki orai Z jamy noso\-vej, .Qeldoy cQfcIt0 ~
n:,lollliast do cz~sci slinowej ~ przede wszystkim bodice z Wnl(trza jamy ustncj i uklud przywsp61czulny uklod \Vsp61ciulny . uklad przy'w~p6Jczlllny

jcj ~)a.sicdzLwa. Do obu cz~sci jetdra slinowego impulsy docieraj<t odrbnYlw '
drog<lllli i z odrl;'bnych osrodk6w wyzszych pi~ter ukladu nerwowego (dlatego W
Ryc.l!.W ukJ.ar!7.iewsp6lczulnym: wl6kila przedzwojowe s'l.kr6I.kie, kOni.6~lcizwojowe 1eZ:'l
inuych warunkach oczy uam siy poc't,a w innych - sHnka nam cieknie). Talc blisko osrodlcowego uidadu nerwowego, wl6kna zazw0.l0we s't drug!e. W llkladzle
wiyc, poslu[';'-lj<tc si~ fonnatnym podzialem j<tdra sJinowego na Jetdro g6me i przywsp6lczulnym: wl6kna prz;edzwojowes~ .d!ug~e, kom6rki. z.wojo:"e let<\. da~eko ad
dolnc, nalczy i)ami~ta6 0 jego tzyunosciowym podziale na cz~s6 lzow'l i cZysc osrotlkowcgo ukladu nerwowego i jednoc:cesme bllsko efektorow, wlokna zazwoJowe Sq
slillO\vq, kt01:0 to poc1zialy nie poJaywaj<t si~ anatomicwe. . kr6lkie. (Wl6kml z.al.wojowe zosta!y pcigmbione.)
W tym miejscu dobrze jest chyba zvvr6cic uwag~. na pr;;wll'l. c ~ G h,G
. j'ldro Wnowe ~ .-/l
ncrw skalisty
. wi<;kszy
~
..
zw6j skrzydlow<>-'
podniebicnny
u lcI ad u p r Z y W S P 61 c z u In e g; o. Otai: w ulcladzw tym. obserwllJe Sl~
ten d e,n C j Q d0 w t( d rowan i a Jc0 in 6 r e Ie Z W 0 J 0 W Y c h w
J gom.c . .r . lIefW twllJ:7.Qwy '-
~
. .
slnma
b,benkowa
----7 zwoj
. podi:uchwowy
p 00 I i zen a ~z it d 6 w e f e ic to fO W Yc h. Stfl.d, inacz:j nii w uk!adzie
wsp6lczulnym, w 16 Iena p r zed z W 0 j 0 we s q dIu g 1 e, a \-~I 0 l~n a
CT,V~C
llioowa lJ hdm sllnowc
dolne.
pieitncrwll

ncrw ~~a\isty
.. romejszy
~

.---7>
'1.az W 0 j 0 W e - k rat Iei e. W przypadJeu nerwu bhrdnego, z uwagl na Jcgo
duty obszar zaopatrzenia, tendeucja ta jest szczeg6Juie wyrainie widoczna.
W161cnaprzec1zwojowe nerwu bl~clnego ulegaj", przel'lczeniu w wie~u r6zn~ch
ga lyxic ---) zwoJacl~ przy. czym nielct6re z nich lez&. w be z p 0 s red III 111
, gnrdlowc
S qS i e d ztwi e il arzC\d 6 we fe kto ro wy c 11 (mYoj~ lnlilr~qdllw<e).Inb
w [(( c z w. i c h s cia n i C (~'?ojt: snDdsd~JlIDe). R6wllolegJ.<:: Z odda13illc.111
">,

Rye. 1.0. Przcbicg przywsp6lcmlnych wl6kien paedzwojowych wychodU\.cych z jltdra si~ .ad oSfodkowego uldadu nerwmyego postl(puje 1:
r I) z f 0 S Z 0 n I ~
~\jll()wcgo. Po lewej stroniejltdra zaznaczono podzial czynnosciowy na cZ,<sctww", i cz~sc k 0 m 6 r e k z W 0 j 0 W Y chi zwoje sr6dscienne n.ie S,t .IltZ tworanu
;iliIIOWi\, po prawej - podzial.anatomiczny na j'tdro slinowe g6rne i j!l.dro slinciwe dolne. auatomicznymi: Naxwa ta jest raczej poj~cjem zbiorczym dla pojedynczych
Przedluzeniem j<tdra sJinowego leu dolowi jest j~dro grzbietowe nerwu
~Jn'i':(IIf,cegQ llUdeus dOf"Sa{isI1r!f1Ji vagi. W jqdrze tym rozpoczynaj~ sit,? wt6kna , Nie wszyscy zgaclzajC\si\; z poglftdcm, ze uncGVi'.:nies",rca przez I~erw bt/(dny zwi~za.ilc jco$l Z
jego j<\.drcl1lsrzllielowym. Niekt6rzy sl)dz'\, tc za przywspo!czu[ne unerWICI1ICserc~
odpowiedLialne jest j,\dro dwuznaczne.
I '1111'IiCk zwojowych, rozmieszczonych w spos6b rozsiany w utkaniu narzqdu
, I, 1.llIlowcgo. : j~dro gnbietowc
. ncrwu blydncgo
,1\len:v bl~~~~!yunerwia p r z y w s P 61 c z u J n ie doln'l sciant;: gardzieli,
I I 1111, ,do~mtC7.r;:SC. ga~'dla, g6rn'l. cz~s6 przelyku, tarczycy i przytarczyce Uest to
lllillWlclJle wydzte1Jllcze), seree (tmerwienie mir;;sni6wki rob 0 czej i uJdadu
I" ,I)co-przcwodzilcego
I" ,b\n~owy poc~:t':szy
serea), tchawie~, oslazela i oskrzeliki, przew6d
od dolnej czt;:sci przelyku do cz~sei jelita gmbego r
r ,i!
1',I,\c7.fue(uncIY'lleUle gruczoJ6w i mi~srti6wki gladkiej) oraz wqtTob~ i trzustkr;;
111111',\wienic wydzieIlJicze) i ieh drogi wyprowadzajqce wydzielint;: (UlJerwiertie
1I11,::il1i6wki gladkiej). Z raeji talciego wlasllie obszam unerwienia
l'I ..\,wspMezllLncgn nerwn bli;:dllego jego jqdro grzbietowe bywa tet nazywane
I ", d r e ll\ s erG 0 w 0 - pin e n 0 - j e lit 0 W Y m.
gall1z scrCOWil
nerwu blr;dncgo
Elemenly uncrwiane przcz; nerw bl,dny
. splot sercowy~
gnlczoly miysni6wlca gladlca rnil(sien serca

gareLt-iel
!crln!'l
lchawica i clrzc\\'o oskrzclowe
dolna Cl.,,<SC gardla
goma C7.QSC pr/.elykll
larcryca
gmczoly prz:yiarczoWC
scree
doliln cz<;scpn:clylm
t,ol~dck
jclilo cicnkic
w",lroba i lrzusllla
dragi zolciowc
Cz.r;SCjclita gmbcgo
r
+ +
Rye. \3. Odrueh zatoki szyjriej. Sehematyezne przedstawienie drogi impuls6w nerwowych od . I
+ f
.,
reeeptor6w (presoreeeptor') zatoki szyjnej) do efektor6w (uk1ad bouzeo-przewodz'i.cy serea i I
\
+ I rnirrsiernoboezy ~",rea). Nie 'zostaly uwzg\dnione \icme neurony. posredniezil.ce w 'rdzcniu
j.
+ i przedluz6nym. .
+ W scianie zatoki szyjq.ej. WYGt~pujq in t e r 0 r e c e p tor y (zw3ne
+
presoreceptorami lub baroreceptorami) wra:iliwe posrednicina zmiant;: eisnienia
+ +
krwi. Presorcccptory zatoki sryjnej u Ii. e r w i 011 e s tl c z u ci 0 vV0 przcz'
+* +
g2!!~i.la~otd in::jjnej mnms sirllJs camiid (zwan'l tf:l. nernem llHeri:ngm),kt6ra
+ +
odchodzi . od i}l~U j~:EYl!.owo-gardlowego. Impulsy z zatoki" szyjnej
+ **
+. przewodzG!1e sq,przez 1I.om6dti cruciowe zwoj6w nerwt~ . jf,)zykowo-
garcllowego do j~dl;asaniotniego nlJdcl!.~.mlital'i!!s i dalej do lez'icego w pobliiu
+' ;-
ohollka sen:owo-o:llczYlliowego' won! . siatkowatego.
odruchowych prowadzjdalej
Jeden z luk6w
do jl!.~~rngrzlJie~owego, nen'vu bk~dnego.
A kg on y P r ze d z w 0 j 0 w.e wychodLqCe z tego jq,dra wchodzq, do nen'l~
, .

l<yr;. 12, Uncrwienie przywsp61crulne narz'ld6w wewl1vtrznych przez nerw b1rrdny.

bi~dnrtgo, a wnClSt<amej kolejnosei do jego g!lil~zi sercowycb rami cardiad.
Galt<zie sercowe herwu. blt;:dnego biorq udzjal w \ltworzertiu sp&otu 9",n::o~\,,~go
I I
Om6',:ieIli~ calego obszam lll1erwienii nerwu bkdI{ego jest w tym plexns cardiams, lezqcego w bezposredniej bliskosci serca. Posr6d w161<ien:tego
U[JI8COWal1lUl1lecelowe. Dla przyldadu moma kr6tJeo om6wi6 jedn'l ze spIotu rozmieszezne set c1robne skupiska przyvvsp6kzu!nych kom6rek
,;lclaclowych bardzo watnego odmcJlU autonomicznego, jalcim jest odruch :L zwojowych, zwaneT,woj~m! crco~Jll!JTii glmglia. cnrdill.c~. W 'tych zwojach
;)i\n!d SLJ'.igcj. Wl61cna przywsp61czulne nerwu blt;:dnego przedzwojowe,' przywsp6lczulne . w16kna nerWu . bt~(lnego ulegaj'l
;(anowirt ramit( oclsrodlcowc odruchu i doprowadzajq p r z e 1 Q c z e il i 11 na w16kna zazwojowe .. Wf61ma zazwojowe dochoc1z'l do
Ii u cl:t c e doe f e lctor a, kt6rym jest mi~siell serca. Z:ntfj'Rm 5z;yjlla sinus miltSIli6wlu sercm.Dzialajqc l1a cz~s6 tej mi~slu6\.vki zwan'tukladem bodco-
r:i'I'aircw; stanowi szczeg61ny odcinck L'{tnicy szyjnej w miejscu pod z i a 1u
l y l1\ icy s z y j n e j w s P 6 1n e j lIa t t"{lIic~szyjni\. weWDt(trWi\.i zeWD~t:rznq.
 IJI /.CIVO(!J:;lcymserea, od Ict6rego zalety ill.in. cz~stot[iwosc skUrez6w serea,
[J<I\\'odlljrl zwolnienie pracyserca; Dzialaj~c nalzw. C7J,SC:krZyZOWfl rdzenin Irrygowego
JlIi\':~;lIi()wkQ roboezQ serea przywsp6lczulne wl6kna zazwojowe doprowadzaj<t.
,L . .
do Z 11111 i c j s zen i a s iI y s Ieu r c z 6 w. Obniienie cz~stosci skurcz6w korzcnic pr7.ednie IIcrw6w krqzow'jch
na
SGIea i :wmiejszellie iJosei lmvi, kt6r~ scree brrdzie w stanie wtloezyc do aorty w p07.iomic ~ .
jcdnyrn SlcurcZLIspowoduje oczywiscie spadelc cisruenia w aorcie i jej galvziach. S2 - S4 pnic ncrwow krzyio\v)'ch

Talc wivc, wzrost cisnienia krwi uruchamia:odruch, kt6ry ~

galyzie pr7.ednie ncrwow lerryzowyeh
uoprowadza do powrotu ciSnienia krwi do wartosci
p raw i d low y c h. Nalety podkresli6 roI~ tego odrucbu w ulrzyrnaniu ~ wlol","
splat kco//:owy
Ilaleiyiyeh parametr6w srodowiska wewnl(tTznego, ezyli w IMlmeost&zie. przedz:wojowe
Odmch z nadwrazliwej zatoki szyjnej moze bye przyczyllq niebezpiecznych ~I
(nerw sromowy)
s(,Ul6w, zwiqzanyeh z nadmiemym zwolnieniem ezynnosci serea at do
z<llrz,ymania pracy serea wlqcznie, np. w wynilru ueisku zatoki szyjnej przcz
t/
ntrY/)' trzewnc Oliednicznc
ciasny kolnierzy1c ..Taki:e U os6b z nonnalnie wratliw'l 2iltok<tszYjll'l uderzenie w
(Q okolicy mote spowodowa6 odruchowe zatrzymanie krqz:enia. Odruch zatob ~
splot podbrzusznY dolny
szyjnej mot.e bye tez wykorzystany w klinice u paejellt6w z pewnyrui postaeiami
~ ..
7.allllcl.elrpraey screa.
gali;zie splotu poi:lbrzuznego dolllcgo
C(~{;[: l{nyowa u1dadu przywsp6lczulnego odpowiedzialna jest za
\//1<'1 wIenie narzqd6w iniednicy oraz koncowego odein1ca .. przewodu ~
c[eklory nllf:Z'l.d6w wewnytrznych
::J wl6knfl
Z07.wojowc
jlok;lIllluwego. PJ'Zj1'l'spokzu!rne komorki korzcniowe le:t<t w. istoeie szarej
p(J~ircdllicj rdzenia kr~gowego ria poziornie taeeh rieuromer6w lcrzywwych, od
;)7.. do 3-1. A k son y t y c h k 0 m 6 r e Ie, ezyli przywsp6lczu1ne wl6[ma Rye. 14. Przebieg wl6kien cz/(sci krzyzowej uklatlu przywsp6lczulnego. . .
przedzwojowe, wychodz<t w k i e r u 11k u 0 b W 0 d n w korzcni.ucb ~ "j'r'rvzow"- u1daclu ppvwsp6lczulnego, z uklademwsp61czuJnym '
prz:cu Hidl odpowiednich uerwo11' nheniowych. Docieraj'l. db . pni uerwuw
Z CZ\;"Cl'l ' -J 'l ~J ' lb.' . .. '
zu\rJae,l.crn somalyczriym jednoczeSllie zwiqzane ~es( llllerwicI1l0 oc yhuey 1
nh:e:fliowydl i llast~pllle wehodzq do gal~;r:i pn.ednich tyeh nerw6w. Gal<~zie
p~cherza moczowego oraz uner-wienie lla1zqcl6w plcrowych. ,. .. .
]H,,-cdnic llerw6w krzyiowych bibrl\. . u dz i a 1 w utworzcniu sploiu U mnlceo dziecka odbytnica i p~cherz mo.czowy o~lro~lUaJ'~ Sly
l,p,)'7.:awegv pleXIiS sacmJis: Jest to splat zaliczany do splol6w somatycmych, aUlornatycznie przy przekroezeniu okreslonego StopllJ3 wypel.mcllla .. Jest ~o
jcclll<Jk zawiera on r6wniet ornawiarie wlasnie przecizwojowe wl61ula
regu IowaIle '"V" zas'ldzie samodzielnie ~. przez ..U k 1a d a 11 tOil () m I e, z 11. y.
prz,yw:Jp6lczuhle. Dalej Sledzone przez nas wl61ma w wictkszosci odehodz'l od
splo(u hzyzowego lub jego gal~zi, nerwu sromowego, jako tzw. nenvy trzcwnl1l
Dziecko przechodzi odpowiedni t~elJ~g i uczy Sl~ Swwdollue kOll!TOI~1Nac .ac~ l~
Iye I1 ..narZ3,d'OVv.
,. O~laeza
'.A '.
to przcJaere
r 't .
nadzoru nad tnk zwan.ynu .
czyrmOJGl8ml
[_
miC'!hlTIcrnH; IIcn'i splallcliniei pefFifti (inaczej nerwy rrostuhc~ nervi erigenfes) i fizjologicznymi przez uldad nerwowy somatyczny, a konkre(nJe przez. 0 r f(
0(

s:Jlllod:<:ielnie bieguq do. aut 6 nom i c z n ego splotu podbrzusinego .plat6w czolowych m6zgu. Kora c~olowa. ZWI~zrJ1~a. Je.,t ,v~
t!o!lrq!oo p[exlfS fl)'pagasCr'icus iiferiar,. gdzie spotykaj<t si/( i w16lmami d w 0 j a k i s P 0 s 6 b z lcontrol't tyeh czynnOSCl. Po p[~nV5Ze, .Ie.!, c Z y S c
w:ijl"Jk7:\llnymi. Po wymieszaniu wl61ma wsp6lcz1l111ei przywsp6lczulne drogCl rue how a . U III 0 z I i w i a z o. let n y 0 d W 0 II n a cl Z 0 r !lad
IJ:;I'P'i'!,.n ~iplu{1I podillnusmego dnllllego doeierqjil. do zaopatrywanyeh narzqd6w.
czynnoscicil~i automalyeznymi, P? ~llugie,. . k 0 r a "p r ~ ~ cl~,Z 0 1~)~Iof 11
(:,.,,:;';(; prz,cdzwojowych wl6kien przywsp6lczllltlych trafia do miejsca
](OD troluJ'c o!colicZllOSCI I nJlCJsce Zalal.iflliUlId P?lr~cb
.. 1 T
pr:J..czJIZlcZGnia VI' rozgat~zieniach uelWU srornowego. W bliskosci [u;jologicznych", zgodnie z przyjt;.(ymi normami elycznynll 1 spo <;o\;znynll. :eIl
zaopalryw3lJye!J llarz",d6w (w zwojaeh narz'1dowych) lub wr\?ez w ieh scianie (w druoi roclzaj "nadzoru czotowego" wylcsztal?3 SJ<e
:z.wojacll sr6dseiennyeh) przywsp6lczulne w161ma przeclzwojowe spotykajq n l' z P l' e l' W S Z Y Slall taki utrzymuje si~ pn:ez cate zYC10 doroslc
6 ,b.
p ZDleJ

. . . '~'b
Pi7:'yW3IJ1Jk;wl,~c !WDtr}1JTtd zwojowe i tWOfut z nimi synapsy. W 16le n a zdrowego czlowieka. Jednak \'V b 3. r c1zap 0 des z I y m WI c.k U, Ll 0..,0 .
:r.a Z W 0 j 0 w e Sq bardzo kr6tkie, zaopatruj<t one mi~O]io'Wh:~ glad"',! i VI po(ocznym rozwnielliu z d I' 0 VI Y ~ b, .kol1rrola nad oddm"/~IlI.c~n;lJOC:Gll1
(~wcnlua[l1ie) komor!d gmC:COnO'Ne narzqd6w miednicy i kOrlcowego odcinka stalea moze uIegac zaburzeniom VI wyniJeu ltczoycll, drobnyeh us.d(Qc!u;-:l1a l b 0
, cewy pokannowej.
 I . I

I I,

Ii ory rUcllowej dr6g piramidowy'eh (ulrata "wladzy" nad odbytniey, tak wiQe ten obszar istoty szard rdzenia k~r;:gowego rnozemy mizwa6
(/.yllnosciami fizjologieznymi) a Ib
k 0 r y p r zed c z low e j . (utrata somatycznymosrodlciem rdzeniowym p~cherza i odbytnicy. :.0 Sr 0" d e Ie ten
(1Iuz.liwosciroz.r6znienia zaehowania wlaseiwego i niewlasciwego). otrzyinujeimpulsy Z oClpowiednich 6pszar6wkory ruchowej
Podstaw'l
Ie 0 n t r I i ze strony uk 1a d u aut 0 nom i c z n ego r
po pr z e z d 0 g i' pi rami d 0 w e .. Repre.zentacja mj~ni.ovvki .Ili"ocza
I (0 S t \l n e r w ien i e mi~sni6Vl'lu glsdkiej p~herza cry odbytnicy: W obu znajduje siy .. ri a. po gr a nie z u ':r;akr~tu'
c przedsrodlwwego i placika
i \'ell narzqdaeh iSillieje c z ~ S 6 m i ~ s n i 6 VI k i 0 d pow i e d z i a I n a z a
ol(olosrodkowego p6lku1i, czyli W okolicy bizegU' g6mego . p61kulL Jest to
", y d ale n i e z a war t 0 S c i (tzw. mi~ieii wypieracz m~c:ru musculus r e pre z e nt a c j ao bu s t ro n n a, tzu: wl6kmi Z obu p61kul .m6zgowych
,'./r!1sur llri[!ae i analogiczna mh;sni6wka odbytnicy) oraz czV sc dochodzq do jednej strony rdzenia. Innym meehanizmem swiildomej kohlroli jest
,) d pOW i e d z i a I n a zap r z e t r z y my wan i e z a war t 6 s c i (my. zalezne ddwoli : tlumienie praey przywsp61czulnego
VYO~D'dlC;Z HllHCldus !ijJhirlcter). W spos6b oczywisty obie czr;:sci tej mir;:sni6wki nie os rod k a . w yd a 1ani a; jedrio~zesnie mozliwe jestd ow 0 I n e
IJI:Jcnj;t jednoezesnie6. Przy obkmczeniu zwieracza i rozluinieniu mir;:sni6wki rozpocz~cieocIdawania moczu cZy "stb1ca popriez u r u c ho' m i e n i e
,.I\lzup~j vvycblalliu zawartosc jest utrzyrnywana, a llawet gromadzona. Przy zbyt tloczni brzusznej (parcie)z: uastypowym fozluznieniem
d\lzYIll wypelnicniu rozluinia sir;:zwieracz i kurezy sir( mic;sni6wka wydalajqca. rni~sni zwieraczy zewriytfznych orazodhamowauiem
/.:iwartosc zosta,je usWli~ta poza organizm. o s rod k a w y d a I ani a~ Aby swiadoina kontrolapracy pycherza i odbytnicy
o d rue how a p r a cap ((c 11e r z a i db y t n icy zalezna jest od byla wog6le' mozliwa, konieczne jest dostarczanie do m6zgu infoollaeji
I) 0 cli c 6 W ply n q c Y c h z m e c 11a nor e c e p tor 6 w . obecnych w dotyczqcych stanu wypehuenia tych riarzqd6w. W s p b s 6 b s w i a cI6 ni y
:';c;ianie tych narzqd6w. R a ill i Q do s rod k 0 we odl1lch6w biegnie przez ode z u w amy s i I new y pel n i e n i e. pyeherza moczowego czy
dl:n'l'y 51'H"lowe lIer,,; 1'Ildelllli i nerwy taewu<e mi[;d!uiCl':I1<C nervi splanclmici odbytnicy dzi~ki p r Z e W 0 d z C 11 i u sygnal6w z mechanoreceptor6w sciany
/",ll'ilri do 0 S rod k 6 w r d zen i 0 W Y c h. tyeh narz'ld6w obnstronnic przez drogi rdzcniowo-vn:g6n:owe bm':TuIle. Drogq,
r;Rd;E~D!kl-\'V<C on]li~hi autonomicz:ne p~eherza i odbytniey znajdujq si~ po kt6re:j na ob\vodzie wQdrujq pobudzeuia, .zar6wno z. receptor6w do rdzenia
(,cJpowiednio: osrodelc w s p 61 c z u In y - w rogu h<l}ul1ym na poziomie od kr~gowego, jak i z rdzenia do zwieraczy poprzecznie prqkowanych, Sq
'1:'[1011 'do lLl" osrodek p r z y w s p 61 c z u In y w ishlcie 5llllA'<cj rozgalyzieniaH<i':!f,,;usrolIKllowego nerv~upudel1dus 7. . .
lWSn"<CIUnDOtej hW~7.mej nil poziomie ad Sz do 34. PonieWa2: uk 1a d Czynno:ci plciowe u m~zcZYZl1yllzaJetne s'locIkilku osrodk6w. Wzw6c1
WSP()!czulny wZll1aga prac~ 11li~slli6wki zwieraczy i prqcia i wydzidanie gruezol6w zalezlle .s'\. o.d. krzyzoweg? osrodk~
i 0 i: 1 U /'; II i ami '< S 11i 6 w k ~ w y pie r aj '1.e q, osrodek wsp61czulny prqwsp6lczulnego (82. - 84). Za wprowadzerue. naslenla do ce;vvkt 1110C7.0WCJ
illOzn8 nazwac (lrlMJIlluiem Em~nbY!mIYWlllili:n m[>t1:EIl1I i ~ok:n. Uk I a d przy zamlmi'fciu Pl'cllerza odpowiada l~d:twiowy osrodek wsp?lc:uJn~ (Ll- L2)
fJ r z y w s p 6 I c z u I 11 Y pow 0 d n j e s Ie u r e z III ir;: S 11 i6 VI Ie i Natomiast w rogu przednim na poziomie S3 - S4 maJduJc' SlQ osrodek
\;rydalaj<\.ecj i rozluinienie zwieraczy. Stqd,osrodeIe somatyczuy odpowiedZialily za wytrysk.. Osrodld te odpowiad~q odruchowo na
przyvvsp6lczulny jest or<lNiJP.~iem "\",rydmUimR21 mO:Jlllll i gaGk:il. pobudzenie zwiqzane z bodicami bezwamnkowyini i. ,,~arunkow:YJni. N~rwami
Uncrwienie autonomiczne mi~sni6wki p'(lcherza i odbytnicy pochodzi ze posrednieza,r;;ymi w tych odruchach s:,\:galf(zie splot6w podbrzusznych 1 nerw
:;plotu podbrzusznego dolnego i nerwu sromowego. Wl6kna wsp6Iezulne sromowy. Odmchy t6 W r6znym stopniu mog'lby6 kontTolowane przez wyzsze
korzyslaj'l z gal~zi splotll, wr6lma przywsp6lczulne mag<\. docierac do tyeh piylra uldadu l1erwowego, w tym przez kor';)m6zgowq: .
llarZ:ctd()Wz;;rowno przcz ga!yzie splotu, jak i przez gol~zie nerwu sromowego Uszlwdzenie osrocIk6w rdzenioVlych' powoduje zaburzenia w prncy
(palrz sir. 132). .
p~cherZa i odbyrniey orai zaburzenia pra~Y'narutd6w plciowych. Uszlcodzenia
Dowolna lcbntrola praey pteeherza i odbytnicy dr6g zst~pttiqeyeh lub kOIy powodujq utrat~ swiadomej kontroli nad tymi
i:alezna jest od ldUrn czynnik6w. Jednym z nich jest Ie 0 IJ t r 0 I a n a d czynnosdami. Poniewaz ten obszai'naszego ciala kontrolowany jest przez obie
nni~I:niowEcll XVJi""'lllC::zy porn:\E<':7lonne pr-~ihGYl'&lIl:y!.:h (tzw. rwieracE)' p6llrule m6zgu, objawy wyst~puj~ w Zasadzie tylko przy us~<odze~iacl~
1e;r'Dn't\tr;r;JI1I:v~h). Mot one u r 0 n y .ogu pnednneg~ na v.'Ysokosci 3 i ~ obustronflyeh. Jednak lewostrOlma 1 prawoslrol1lla (zar,6wI10. ezucl0wa, ]ak 1
wysylaj;-t swoje aksony do poprzecznie prqtkowanych zwieraczy pQcherza i
1W powytszych ro~Vla:taniach dla uproszczenia regulac!il. pracy p~cheria j reg~lla.cja, pr.acy
oclbylnicy przedstawiana byla l'lcznie. W warunkach pravndlowych sq to czynnoscI mezalezne,
,;lwicrdzcnie [0 odno,i si do pr"cy mZllmiuncj jako wyrazne obkurczanie si. odbywaj<:;.ce si pod kontro1'l nieiale:tnych osrodk6w.
i'<lcio\mie jalc mi~snie szkieletowc, l\li\~~lli()wlca gladka wykazujc pewien stopien tonicznego & Rola poszczeg61nych osrodk6w w 'czynnosciach plciowych u kobiety nie jest dohrze
11C1pi"ciaspoczynlcowego.
poznana.
 !ltoidl rda:<eJrniowy carEW, me&~{la1f'is. Jegouszkcidzenia. mog'l poc~~tlcowo. t1.ie
II'
'1ImY:I) /iO!'OWa reprczcntacja tcj okolicy polozone Set blisko siebie: ,przy ,
dawa6 tadnych objaw6w w konczynach cIolnych. Na plerw~zym mleJscu wsr~d
: il1illie podlu:i,ncj m6zL,'U, tui pod szczytem gIowy. Dlatego mogi\ by6
, ' 1 't 0 t lc a r d Len i owe go' ld'l z a bur z e 111a
:ilo,'nllJ!(()WO C7.Qsto us zlco d zo ne j e dllO c ze sn ie przez j e dn obJaw6w w z e s p e s .. d .
funkcji p~Gherza moczow.ego, O?b.Ytnl~Y, 1 ,narz'l.".o",,:
Ii"",,,,m ""o,"howc. P , '0

Ie j 0 W Yc h. Trzeba tez WSp011li11eC wazneJ, wynika;q,ccJ ~ wlaS(AweJ
dlapnwldlovvego
stymulacji receptor6w, r 0 It po s taw Y pIon 0 w e Je .. '
'd
d awanla
. m 0 Czu i s t 0, 1 c a. Z problemcm tym WH\Z'l Sly
.
obserwowane u us6b lez<lcych trudllosci w oddawanm moczu 1sto ca.
. 1
'I ,v

-I ,--,~
hJ-;, 15. l)llclwicnic p'\:cherza moczowego. Bodice odebrane ze sciany p\echerza lrafiaj<t
pOjllCL7w,ij CLUciQwy(4) do rogu tylnego rdzenia kr<egowego (5). Stftd docieraji\. do rogu
Il ;uuiC[;o (10), do p<echerzowego osrodka wsp6lczulnego (8) i prz:ywsp6lczulnego (6) oraz
'I iJl6zguwia poprzez drogi rdzeniowo-wzg6rzowe (12) obu stron. Z osrodka wsp61czulnego
j:"IJI7.Cll.w6j pnia wsp6lczulncgo (9) bodice stymuluj'lce przekazane mog'\, bye do miorsnia
?\vicmcza gladkicgo p~cherza (2), a bodice hamuj!1.cedo mi<esniawypieraeza (1). Z kolei z.
i' Jdb jJl1:ywsp6lczulnego poprzez zw6j narutdowy (7) impulsacja pobudz!\j<tca moze bye'
'\ ::llli7..ll1l<l do JI1i~snjawypieracza, a impulsacja hamuj4ca do mi\esnia zwieracza gladkiego. Z
I
"I ,II 1'11.Cdllicgopoprzcz wl6lma ruehowe pobudzenia' docieraj<t do mi<esnia zwieraeza
!l.'I"'t1'.:IIl.!ll'[',<> (3), Z m6zgu poprzez drogi korowordzcniowe obu stron (1) wplyw moze bye
\~""'ii/1afl)' 7.euOwno na osrodelc w rogu przednim, jak i na osrodki,aulonorniczne., (Wl6lm,a
ciowc - linia czama pogrubiona, w16kna ruehowe - linia przerywano-lcropkowana, -iv16lcna
\, "Jolcwlnc - linia Icropkow811a, wI61cna przywsp61ezulne - linia ezama denlea, wl6lcna
IuJlOWo-Idzcniowe - Hlua szara, W~i.ykie!l1wskazano wplyw hamuj'l.ey).
\:V tym miejscu dobrze jest moze uzmyslowic sobie falet, kt6ry lubi' umylcac

r
I\ :z.cj \lwadzc z racji piollowej postawy czlowieka. Okolica lcroczowa wraz ze
t_!l3jduja,cyllli siy w glctb od niej naTZ<ldamj,to w sensie rozwojowym "najnizna",
ilJa(clJ_icj oddolona od glow)' olcolica uaszego ciala. Zaopatrywana jest przez

136
 uklac1u siatkowatego llacz~c pobudzaj~CJl; i C:l~C 1ll1J1uuj19.Cll. Zar6wno w
ukladzie wst~pujqcyrn, jak i zstl!puj'lCY.!ll.wYf6-iainy, takie czsci. '
~.. -... .' -'~' '. "'-.~\.

KJasycznie uk 1 ads i at k 0 w a t y jest pojl!Ciem odnoszqcyrn sil! do

cz~sci j'tder tworn siatkowatego wraz z ieh pO!'lczeniami.
\"1 obecIlej chwili do uldaclu siatkowatego zaIicza si~ tez wiele osrodk6w spoza
twom siatkowatego. Trndno jest zakreslic gran ice tego ukladu z uwagi na
IlIllOgOSC osrodk6w, ich slcomplikowane pO!qczenia izloione czynnosci.
Fo\vodltj c to tez trudllosci z opallowaniem tego materialu. Rad'l na to maze bye
d1l2,e uproszczcnie problemu jako wstl!P do poznawania uldadll siatkowatego.
Do uklad\! siatkowatego naJeiy wiele osrodk6w. Jedne z nich
Sq stosunkowo duze, a inne drobne. Ograniczajqc sil! do przyklad6w mozemy
wymieni6 kilka z nich: j'tdro siatkowate bo!:me Ilucleus reticularis latemlis
hdnl sE3Jtk,ow2\~e oIbrzymiokom6rkowe nucleus reticulans gigantoc~llularis:
.ildnl mir,;jsca sinawego lH!clellS lOCHS coemlei, po~e najdalsze area postrema,
,hdnl hn:m;rne i jltdJro gnhietowe nakrywld IlUclellS ~'entrn1is et dOI7;alis
I,:glifwti W t Y tom 6 z g 0 w i u, pole nalrryw!wwc bn:uszne area tegmelltnlis
, ,'eulmUs, j~Ldro iirodmhrts,:owe Ilucleus interstitialis i istota szara srodkowa
(of'O!owo~lodqg;Qwa) sM!ls(nIl0a grisea cetltmlis W Sr 6 d rn 6 z g 0 wi u, jl\.dra
~jd~~ib'21G)iJwwe lIuclei iHtmlcwlina1"es thalami, j!1dro poiirod!wwe nucleus Rye. L Podz.ialy ulclauu siatlcowatego.
lCi,,,dircmJs aralami i jq~~ro ~lll'Hww~~e w;r.g6r<E3l lwcleus reticrdaris tlwlami w Uklad siatkowaty jako calo~6 bietze udzia! w,pracy uldad6w mchowyth,
)J r Z 0 do 1116 z g 0 will oraz hdr~ ZWlI nuclei mphes, ciqgll'tce si~ w z d lu z cZllciowych, autonomicznych, w, pracy kory m6zgu i wzg6rza~ DziE<ki SWOil1l
c ale go j) 11 i a In 6 z g n. Roia poszczeg6lnych jqder w r6inych zadaniaclJ, nellronom pobudzajqcym lub hamuj'teynlwplywa ria stopiellwrazliwoRci
jalcie ~'pclllia ul.dad 3i'llkowaly jest wciqz przedmiotcm badarl. Tylko niekt6rylTI Z okrdlonych osrodk6w na bodice' plyn<lce z innych :tr6deL W ten spos6b
Lyell}itder Hd3,lo ~i~do tcj pory z dose dUZym prawcIopoc1obieJ1stwcm przypisac nlatwia lub utrudnia w danym momencie' prac~ okre3lonego ukladu. 0 ilc
ohcslOiH\ czynnosc, pobudzanie VI' spos6!:>naturalny wydajesif( pozyteczne, 0 tyle trudniejszy cia
Neurony tworu siatkowatego wyr6zniaj'l si~ bogactwem l1swiadomienia sobie jest fakt, ze hambwanie rna r6wniez niezwykle pozyteczny
pol it c z:ell, zar6wno doprowadzajqcych, jak i odprowadzajqcych. Do jqder charakter", ta1ciej machinie, jak<t jest nasz uklad nerwowyi. Dzi\(ki obu tym
tWOll! sii1lkOWlltego docieraja, liczne drogi z wielu osrodk6w. zjawiskom, modulujqcyrn prac~ poszczeg61nychosrodk6w;' moiliwe jest
'DocllOclzqdoniehtei bocznice praktycznie wszystkich dr6g realizowartie przez nasz uldad nerwoWy r6znych czym10:ki zgoc1nie z hierarchiq
wstQpujQcych i zst~puji:tcych. Zkolei zjqdertworusiatlcowate.go wazlIosci tych cZYlUlOscidla naszego organizmu i,v danym momencie w i danej
wychodz,t d r 0 g i Z 111 i e r z a j C\. c e w w i e t u Iei e run Iea c h. Niekt6re z sytu<l.cji. .' . ' .
tych [JolqcZ'cDbyly wspomnialle w poprzednich rozdzialach. Uldad siatkowaty zst~ptij'tCY oddzialuje na rozne
fl1l1q, watn't cechq neuron6w tworn siatkowatego' jest posiad<J.nie p i I!t r auk! ad 6 w r u c h 0 VII Yc h. ' Dziata pobudzajqco lub hamuj<\co na
s t 0 sun k a wad lug i c II a k SOIl 6 w, Ict6re c z ~ s to d z i e 1'l. s i (,) obwodowe neurony mchoweoraz neurony' posrednicz'lce rdzenia kr<;:gowego i
n a d w a 0 d g a I V.z i e n i a: wst~plLj'lce i zst~pujqce. Wypustki wst~pllj<tce pnia m6zf,'11,wplywajQc w ten spos6R-.Jla~napi~cie.1l1i~$nU..odmchy." Posreclnio
kierujq sire do przodom6zgowia, wypustki zstl!ptLjqce - do innych oSfodk6w pnia jest tei talzze udzial w wyzwalaniu TIlcb6wdowolnyeh i ZlOZ()l1ychautqmatyzm6w
m6zgu i do rdzcnia lcr~gowego.Na lcj podstawie uldad. siatkowaty dzielimy nel mchowych .
nnhJ!mQU 9EZtHww>llt1:y w~t1:~rllun,h~~yi tnl.Jmd !li8lHw'P/ClIty &!Hmj1icy. C z ~ SC Prz:ewodzenie bodic6w, wukhdach c2;ueiowyclt jest
kom6rck jqc\er lwom ~;i;\I1,()watego ma charakter neuron6w r6wniei p o.d d an eujemnym lub dodatnim w ply w 0 m ,z uk! a d II
po b u clz aj <teye 11, :I c 'I. \~~;(~ - ham llj '\ C Y c h. Sl(ld lcolejny poc1zjal Si at k 0 w ate go z s t It. P u j<t c ego. ' Stosunkowo nqj1Cpiej poznany jest
wplyw nIdadu siatkowatego na przewodzenie bodicow w drogach, b6Jowych.
139
 l\jiddtnc osrodki ukladu siatlcowatego (np. istota szara okolowodociqgowa) SQ w
~;I;II]ie w)'wicr3c silriy wplyw przeciwb6lowy. B6l jest szczeg61nym rodzajem
ci'licia. lkJ! jest czuciem, emocj'l i motywacjq. Ma do' spelnien.ia istotnq roly w
}JCill jcdnostlci: wskazuje. miejsce uszkodzellia organizmu lub przed
potcncjaillym uszlwdzeniem ostTzega. Co wi~cej, powoduje przykre stany
cll1ocjonalne, sklaniajqce nas do zachowan, kt6re zmniejszaj'lc b61, mogq chronic
jcdnoczesn.ie organizm przed dalszym usz1codzeniem. .Jednak zbyt dute
l1ilti(zenie b61u maze wplywa6 dezorganizujqco na prac~ innych ulclad6w lub
Ukl.ad nerwowy olayty jest t r z e m a b Ion a 111 i IlOsD\.cymi.tlaz.w~
.
opou me:fltr2gC5. Dwie z iuch S(lc, pochodzenia neuroektodennalnego,
.... ..sC\.clenl(le 1
delilcatnc .i bywaja, l'\.cmie nazywane przez ~lnlcystow ~PQJrII8I!fliH ~n"kh.mH.
leptomelliflge:r. Trzecia, najb3sdziej zewn/(trzna, Jest znaC2'.llte grubsz.a 1 bard~o

prow'J.dzi6 do rozwiqzaiJ. niekorzystnych dla orgallizrnu (u czlowicka up. pr6by . t . ~-nn;;yanaJ'est odpowiednio opoJU~ twarc1;1J. pachymeninx 1. Tworzy st~
spOtS a 1 ll=J .,' b' .
samob6jcze). Jakby w przewidywaniu takich sytuacji natura zaopatrzyla nas w ona z tkanki }'lc:mej, bye mote przy udziale kom6rek poc!Joc!.z:C\.cych z ~e [em
Wcwlli(trzne ulcl:ady przeciwb61owe. Mogq by6 one uruchamiane w raxie .nerwowych. Opona twarda dura mater jest o~on.f\. 0 znaczenIU mechalllc::nym,
potrzeby. ochronnym '. i mocujC\.cym. W' janJ..ie czaszlu bl~:ze ona ~)on~dto l~dzlal w
UkJad siatkowaty zst~pujqcy trady~yjuiejuijest uznawallY ogmniczwllu przedzial6w zajmowany~h przez rozne. CZQSCI. mozgoWIa .. Jama
za C z ~ S (; aut 0 nom i c z n ego uk I ad u n e r wow ego. Drogi czaszki podzielolla jest przez wypustla opony tward~J na dWle przc.strzelllc. ~'I.
w:\'chod7~lce z nicgo dzialaj'\. na pnio\)'e j _rdzeniowe .. skupiska_k.oIilQIe.k. c_ to: p r z'e s t r zen. n a d n ami 0 t ow a, poclzielona. z. koler n<l dWl~
<lUlOllornicznych bigrqc.\\,. tenspos6b, ildziatw.homeostazie'poprz~z;::WP,l:Yw.=)H: .~ symelryczne cz~sci przez SUiCIl'p mozgu. falx. cereb'1 .1 P r.z est ~zen
odrucbyautonomiczne. . , ". J pod n a ill i 0 to w a, oddzielona od przestrl.em. uadn~nu~tow:j lJ\alm~te~l

WstteP'uj'lCY ulclad siatkowaty poprzez sw6j wplyw na mo:idz!ru (ell(oniwl cerebelli. W prz:cstrzen.i nadnarruotowcJ lez'l. polku1e mozgu,
o{;rodki przodom6zgowia, w tym na kory m6zgu i wzg6rl.e, m0Ze w podl1aJ~otowcj - m6td.iek iprawie caly pien m6zgu.
wywolywa6 zUliaIl~ w og6lnej aktywnosci naszego
II k lad U II e r wow ego. W tworze siatkowatym znajdujq sil( okolicc,
kt,irych pobudzan.ie moze powodowac wystqpienie stanu snu, lub przeciwnie -
pr:Lcrywac Sell i wprowadza6 osobnika w stan czuwarua. Sen niejest wyTazem
bCZCZ)'llllosci i odpoczynku naszcgouldadll nernowego. Jest okresem
wY\Q~:ollcjpracy, tyUco r67.J)ejjakosciowo od pracy wczasie czuwania.Sen must.
bye <J.ktyvYl.1ie wywolywany'pi'iGztzw.., osrodek snu, kt6ry umiejscawiany jest w'
tworzc siatkowat~m tylom6zgowia~..... kolei,-'<'-l:iW7:lJn:'de!, . ciuw21nia
IlllI~ej scaWiari.Y'-jest:"w-lw6-i:ze'-si;tl~~atymj~S.9.sJ.rI19.z;go:Wl~.0 Uszkodzcn1a
sn'1CJmozgowia S'l bardzo 'giuiIie~-"p,ml[ewaz mog~ dawae stan ilieodwracalnej
spi'lI,zlci. TrLeba jednak powiedziee, ie stan spi<tczkowy, cho6 wyglqda
podobnic, ma aa og6t mato wsp61ncgo zc snem fiz:jologicznym. Ilosciowe i
jaluJsciowc zm.iany stanu czuwania (czujnosc, uwaga; odpn~zeilie) rowniez
7 rl" 7,wi,V;lnc S'l z dzialalliem u1dadu siatkowat~go wst~puj'lcego. .
11"
I II
Rye. 1. Celltn>.lna ezysc jamy czaszki z<\waiia pomi"dzy brzegiem doln!m ~i~rpa m6zgu~
wcil<ciem namiotu m6tdZku omz przepo~ll siodla. Widok. od stronY,Jewej CZYSCI.pr~es:rz~J~
nadnamlotowej, Strmlka g6ma pokazuJe drog,< pod slerpe~ ,mozgu, do pr<lwcJ cz"sc~
1'"
przestrzenl nadnamiotowej, strzalka dolna - drog~ prLez WClf<Cle nauuotu do przestrzerll
I l
I l, podnamiotowej. .
Obie przcstrzenie spotykajQ si~ ze soba" w central?r;:j .czf2scijarny ~Zi.\s.z!u.
Przes1rzen podnamiotowa lqczy si~ pouadto ha pOZlomlc otwom wwl!uego

I;\<\. to dose dawno [emu odkryte osrodki pniowe. Nowsze
podolmic <lzialnj<\.cych osrodk6w rownie;!; w przo<lom6zgowiu.
wzajelllfic relacjc w lmnnalnie funkcjonuj~cym organiz:mie.
badanis. wskazuj'1c na istnienie
IOd tych wla.~nic nazw tworLone S?,okrcs~cnia. stan6w pat.olog!cznych zv:i<\zanych Z opOI.Jami:
Trudno powicdziee, jakic S'l icll
np, leptomeningitis (zapalenie opon mi"ldClclr) I pacll)'me!l1l1gllls (zapalenJe opolly twv.nJcJ).
Jill
c,as7ki z kanalem krt;:gowym. W czccsci srodlcowej jamy czaszki leZy powstawaJiiu plynu. m6zgowo-rdzeniowego; .ogranicza przestrzell plylioWq
hcsolllozgowie srodkowe, rniydzym6zgowie z kornor'!. trzeci'!. i g6ma czs6 zewn~trznq, wytwarza rnechanizm odprowadzania plynu do krwi (patrz slr. 29).
sj"(}um6zgowia. IOp~na mit;:kka ,doprowadza tcetllice do tkank~.nerWowej i otacza je w gl?bi do
Zwi~kszellie objcetosci dowolnej przestrzeni (wywolane krwjakiem, guzem, pOZJornunaczynprzedwlosowatych. Podobruc otacza w tkance nerwoweJ i;yly.
n[;rz\Okiclll m6zgu) b~dzie powodowa6 przedskanie si~ jejzawartosci do ;Napoziomie naczyiJ. wlosowatych zasttrpowana jest przez oslon.-lcyutworzonq
';;lsiednich przestrzeni. Z uwagi l1a wqskie wyloty w,!zystkich przedzial6w 'przez wypustki kom6rek g1ejowYch.
,lochodz.i6 ht;:dzie do ucisku zar6wno tkanki przetnieszezaj'l.cej siy, jalc i : Wyehoclz.qee z ukladu' osrodkowego nerwy otoczone's't wypustkarni opon
i!()rll1~l.!nej
zawar!osci wylot6w; czy1i do tzw. w k I j now ani a. az do swoiehzakonezen. U1dad nerw6wycaly, rime tylko Qsrodkowy, jest wi~c
'oddzielony od otaeiajqeyehtkanekprzez opony Iub, iell odpowiednild
(np. opon~ twmd't z:Mtr;:pujena obwoe onerwie). Czynno~eiow'l. kontynuacjq
tej izolacji wewn<trrz tkankjnerwowej jest szczelndsc jej naczyTIwlosowatych, a
w splotaeh nacZyni6wkowych - szczelnoS6 blooy utworzonej z Imm6rck,
wydoHd ependyma., W lconsekwencji tak:1chstoswJ1c6w, niorfoi6gicZJlYC~1!,
przestrzer'i zewn'l.rrzkom6rkowa uldadu nerwow~go, zar6wno osrodkowego, j*',.
i obwodowego nie kormmikuje sitr swobodnie z przeslrzeniq'
zcwoQfrzlcom6rkow'l. iilnych tkanelc. Stan ten okresla si~ pojt;:ciem :' bar i e r y,
Ier e W - ill 6 z g. Kom6rki wytWarzajqce barier~ aktywnie i.JCzestnicZ~l w.
wymianie skladnikow pOlllit;:dzykrwi'l.'i tkank'l.nerwow<\.. Na skutek tego wiele!
slIbstancji ma jone st<;;zeniew uk1adzie nerwowym, a inne poza jego graoicami.:
Ponadto, niekt6resubstancje obecne ogalnie w organizmie mog'l zupelnie uie \
pojawic si<;;w uldadne nerwowym. Doty6zy to m.in. nielctarych lek6w. PoclaI\C
og6lnie oie docieraj<t do ukladunerwowego wcale Iub w minimalnej jlosci. Jesh
i(.)'<:. 2, Wldin()wl1nie we weiQcie numiolu i W otw6r wielki. Sehcmaty przckroju ez%wego leki te maj'l zadzialae wlasnie w ukladzie nerwowym, !conieemc, sLJje ~i\;
,';'f)dlcowcj cZ<;OSci jamy ezas?;lci. Po stronic lewcj przedstawiono skutki zwikszcnia obj'(tosci ominir;;cie bariery krew-m6zg. Mo:tna to, osiqgn'l6 pOdajf\.c leld do przcslr;;:clli
przcstrzcni podnamiotowej, po prawej - skutki zwi"kszcnia obj"losci przestrzeni
nil d ililllliol owej,
plynowyeh. ' . '
Dost<;;p do przestrzeni plynowych bywakoniecz.nyzkilkll
Z' klinicznego punlctu' widzenia najwatniejsze Sq stally wklinowania we powod6w. Po pierwsze, w przebiegu wielu chor6b mogil pojawiac si~ w pIYlli(~
\Ycir,:cienCllIliolu i wldillowania w otw6r wielki. Zar6wno p6ticula m6zgu, jak j m6zgo'vvo-rdzeniowym charakterystyczne zmiany i badanie plynu prL~cprow,HI7,;\
lolJak m02:dzku mog<t (oczywiscie w r6myeh sytuacjaeh) wehodzie we wd't\Cie 5if( mtynowo w przypadku prawie wszystldch chorab neurologicz.nych, Po
D\l::lI;llUiO~QI illci.'i!.Jm {eldarii. Zawsze b~dzie to powodowac ucisk lJa sr6dm6zgowie. drugie, mote zachodzi6 wyzej wspomniana kol1ieczllosc podallia leleu do plynll
.h\l: WSpOlTIni3110, W sr6dm6zgowiu zoajduje sir;:m.in. wainy osrodek czuwania.
m6zgowo-rdzeniowego. Po trzede, motn'a stosowac rodzaj,:wieczulenia
Ficnvszym almmuj&,cyrn objawem wklmowania we wcil(cie namiotu moze bye chirurgicmego polegaj,tcy na podanill srodka znieczulaj:'loego do plynll
! J1 CI6wllOSC :trellic, spowocIowcma uciskiem rierl'vu okoruchowego (patrz rn6zgowo-rdzeniowego. Wreszcie, do przestrzeni ph.fi1ovV'jeh moina
;;(l. 125). .
vvprowadzie kontrast radiologiczny celem vvyIcommia pewnychbnda:n
I Wldinowanie m6zdku (migdallcow m6Zdzku) w otwor wielki moze miee morfologicznych oGrodko~vego uldadu nerwowego (jest tospos6b bac1ania
fliiJ!lle skulki z powodu l1cislm na rclzCli przedluZony i znajduj'l.ee si~ w nim
tracqcy obecnie znaczenie z uwagi na rozw6j nowych metod obrazo'wania).
;yciowo W2lZJle osrodki oddechowe i kr'l,Zeniowe. W efekcie ucisku wystqpic Dobre warunki dost~pu do przestrzeniplynoVl'Ych stwarzaj;t. przede
1Il()T,0 zatrzymanie krqzenia i oddychania i zgon. Objawami narastajqcego ucisku wszystkim rozszerzenia jamy podpaj~czyn6wkowej, zwane ;zi1)fi~lmikmmn
IW rdzeIl przedluzony Sq nudnosci i wymioty, zwolnienie cZQstos,cipracy serca i
p(ldp~j'l'~;cYI!ll61'Vlu),Yl'YBJJli
cisternae sMbay.~chN(JioIeafe:s. ,Miejscem rutynowego
r:aburzenia oddychania (palrz Str' 116). pobierania plymi do badania jest ElGiomHr l~dvwnlH'.r'j cLstema lrmtfmUis zawarty
Opona lJ1i~kka, w roZWOjll wt6rnie rozwarstvviona na dwie opony: O>jpOIffi\? miedzy stoikiem rdzeniowym a doln<t granicq jamy podpaj~czy116wkowej, czyli
pia l'fw(,zr i {jl1[D4])~i\: p;njt'G:Z':ll. aradmoidea nie ma wi~kszego znaczenia rozciqg3jqcy si~w kanale kr~gowym na, pozjomie oel drugiego lcr~gu
mcclwIliczllcgO. Spelnia ona jednak inne istotne zadanja. Bierze udzia! w Id.twiowego do drugiego (lrzeciego)kt~gu kt-:Lyzowego. 19l\) punkcyjll<l'
 zlepionyeh blaszelc opony lwardej np. przez krew wyplywaj'l pod du:l.ym
wprowadza si~ przez. wit;:zadlo z6lte zwykle pO m i yd z y 1uk ami
cisnieruem z p<tlcruQtejtQlniey oponowej (Ier wi a k n a d t war d 6 w Ieow y).
Ii 1,; g 6 w L4 i L5, matna tez wykarzyst.ae poziomy LS - Sl oraz L3 - L4
Istniejqca normalnie minimalna (potencjahla) Pr7li::tU'1.:~Jii
(II a k t 1I C i c I Qdi wi 0 we). Czasem stosuje si~ dojscie do
zbiorni~
spfl'fiMm
p(l~fthmR'Q~oVY!~Qwa
sllbdl!~'vJe r6wniei alOze bye miejscern gromadzelua siQ w warunkaeh
wqji;ol!Hww(}-nJ!zerr!io'W~go cistema cerebelfomedlillaris. IgIl( wprowadza sii2 przez
patologicznych plynu, np. krwi (Ier w i a Ie pod t war d 6 w k 0 W y). Oba tc
b10rWszczylowo-poty1icZl1~ tylll't pomi~dzy l:ukiem tyln1'm l(J~gu szcz;ytowego i
stany S'l. bardzo graine i potencjalnie srniertelne, W iell wyniku docllO~i do
{usk'l kasci potylicznej (nalducie podpotyIiczne). Wreszcie w szczeg6Inych
przemieszczefl j ucisku tkanki nerwowej. W dzisiejszych czasach podWte w
przypadk~ch stosuje sit;:nalc1ucie komory bocznej po wykonaruu malego otworu
odpowiedllim momcncic leczcnie ehirurgiczne ratuje zycie chorego, a cZ,r;:sto
IrepanacYlncgo w czaszce. Db podania lek6w, srodk6w znieczulaj'lcych i
llOll(ras(ll zwykle stosllje siQ dojscie It;:dZwiowe; , daje nawet calkowite wylcczenie.

7.atolca opony
lwardcj

, sr6dblonck

ItyG, 3. Kolcjnc sladia powslawania zalate opony twardej. Opis w tekscic poniz.cj.
il'l.
1:( . \V k a Ii ale k r t;:g 0 W Ym opona twarda sklad~ sif2 zdw6cll' blaszek, .
( 1:11
lJ1lydzy , kt6rymi' zClwarta jest rzeczyw1sta' jlH1fIa n;uHward6wiwwa
Cal'lUH cphlgrale, wypelniona tkankq tluszczowq. W prLeslrzeni tej miesei siQ JU.iu.
, ~;I:I\l}~tyRH! Irr~gowy wewJrD~1l.?nyplext4s venosus v~ebralis if/fartUS, W jam i c
l; 'L ~, S z Ie I analogiczne stosllnki pierwotne ulegajq, w trakcie rozwoju zmiau.ie.
13b~;I.ki opony twardej zbliiajq, si~ do siebie" wypierajl1c stopniowo tlcall.k~
(/IIST.CZOW'ti rozsllwajitcmiejscami zyly splotll wewn~trzczClsz!cow'ego.
, Ii,,! l'rzylc~ajq.ce do siebie male z1'ly lqczqsiQ w wi~ksze pnietylne. Blaszki opony
" tw;ndcJ pomi~dzy Iurni zrastajq siy i jam a n ad t war d 6 w lca w a z n i Iea.
OlOCZ011Cscisle oponq, twardq, ryl:y traeQ swojQ wlasciwq scian\l, zaehowujqc
jcdYJlie sr6dblonelc. Tak powstaj'l. zliltaki IJljpOl!1Y twardej sinus' dume ma{,is -
uujkalny radzaj naczyll tylnyeh.
Mimo te w jamie czasz1ci po zakoiiezeruu rozwoju rue istl1ieje jama
1l3dhvard6wkowa, moz.e 011a na HOWO pojawie sj~ w wyniku rozwarstwienia
 kre;;gowego. Tc~ria ta w zasadzic sprawdza si~ w praktycc. Sq jcdnak pewne
zastrzczcnia. Ot6i, (1) gal~zirdzcnioWychbrakUje na czt;sci poziom6w, (2) nie
wszystlcie tytnice korzeniowe s&.na. tyle dui:e, aby dotrze6 do powierzchni
samego rdzeniakrygowegoi (3)'pnietyfnic.rdzcniowych tylnych m6gq bye
CeclJeL c!tarakterystyczn<t unaczynienia tt(tnlczego osrodkowego uldadu lliekomplclne .. W warunkach pra\Vidlowych jest tow'yr6wnYW~llleistllieniern
i1c;Jwowcgo jest obecnos6 dose licznych zespoleil dui:ych pni naczynjowych. silniejszych galt(zi rdzeniowych i tyt1lic ko[zenioWych W si\siedztwle. Jednak w
kdnate W odcinkach obwodowych, a szczeg6lnic po wnikni~ciu do tkanki przypadku Zc"lburzeniadoplywn krwi przez te w!arue si1ne galZie rdzeniowe
ilcrWOWCj, t<;;(nice zespalajq si~ bardzo rzadko. Oczywiscie sieci wlosowate ilose krwi. docierajqcado pewnegoobszaru,rdzenia 1at(gowego. mozenie bye
J.lviifl311C z r6Z:nymi tytnicami lqcz'l sit( ze sobq, ale nie jest to wystarczaj<tce dla
wystarczaj'l.ca. ." . ". .'. ...
powstalJia (szczeg61nic w kr6tkim o1aesie czasu) wystarczaj<tcego kr<tzenia
1
.' . -. . . . "''\.~.-' . " . . . '.

obocZTIcgo. Dlatego ty(llice osrodlcowego uldadu nerwowego nalei:y traktovva6

t '.(t n ice k 0 fl cow e. Brak przeplyvvu krwi przez t~tnic~ koflcowq
poz:bawia zaopa(rywany przez ni'l obszar tkanki dost~pu do tIenu i skladnik6w
odzywczych l w efekcie doprowaclza do martwicy tej tkanki. Jedynie w
pr;:ypad!cach bardzo wolno pogarszaj'lcego silt doplywu krwi z jeclnego ir6dla
istnieje SZ311S8. na powstanie i rozw6j efektywnych dr6g krq.zenia obocznego.
R d z e r1 Ier ~ g 0 w y unaczyniony jest przez t r z y g I ow n e p n i e
[ Q t n i c z e zasilane przez mllogie galc:;zierdzeniowe odchoc.ln1.cena poziornie
pos?:czeg61nych metameraw od t~tl1ic przebiegajqcych w bliskosci otwor6w
jjli(.;dzylcn~gow)'ch. Pomi~dzy pionowymi pniami t~tniczymi istniejq liczne
ze;:;polenia dziQki naczyniom IqGZ3"cym0 przebiegu poziomym. , gala;'

:.~.:.~
..;~..-.-::.-_
...
t
Na powierzclmi szczeliny przedlliej rdzenia kr~gowego uldacla si~ .i .rdv;niowa
nJ!:jJarzysta tt!;~rJBRiC21 nllzecnllDI[)W3 pu~[hl1ia arteria :rpinulis aJlteJ'ior. U gary powstaje
Olle lla pozimnie kaudalnego odcil\lca rdzenia przedluzonego z dw6ch t~tnic zespolenie
:clDcniowych przednich odchoc!nWych, odpowiednio, od dwaeh tr.;tnic . popf7.eC7l1C
tylnica
ien;l;owycb t.u:?;przed iell polqczeniem si~ w t~tnic~ podsfawnq. Nii:cj t~tniea rdzcoiowa przcdnia
il.Lu;niowa pr:z:ednia jest wielokrotllie zasilana v{ krew przez t~tnice korzeniowe
prz.eclnie (patrz pOlliiej). Dwie a~wke nb:1::llAir[Jwte &yDnne arteriae 1>pil1flle:r
/'o.;!cr!al'es 111dadajclsi\? przy bmidzie tylno-bocznej z katdej strony rdzenia. Od ~yc. 1. Naczynia u;:tnicze rdzenia krgowego. Tf<tnicepr7.cdniej powierzchni rdzenia - czame,
l\:(nicy krl(govvej odchodzi po ka7.-dej stronie jedna tvtfiica rdzeniowa tylna. W t~tnice tylnej powicrzchni.- szare: . .
dolllr,;j cZiCsciodcinka szyjnego rdzenia kr~gowego kaida z tyeh t~tnie dzieli si~ Na szczeg6111qllaSZ4.uwagli zaslugllje tzw. t c:;t n i c a A dam Iei e wi c Z 3,
na dwa pnie: przysrodlcowy i bOCZllY.Na calym pl'zcbiegu t~tnicc rdzeniowe czyli t~~li1Ie<l:a.),wa-z.:l.1Iiowa w.iitelka llrlePia "ad;cular;!; mO[JIJa. Jest t 0 bar d Z 0
tyIIIG zcspalajl siC2z licznymi tf,ltnicami korzeniowymi tylnynu (paIn; poniiej). s i In a t 'f,: t n i calc 0 r z e il i 0 w a p r zed hi fl, dochddzqca na poziomie
Metameryeznc gI.llD~a:ie n\\l'ffDllnOWe rami lipilfales odchodzq, w zalei.nosei od lcorzenia przedniego nerwu rdzeniowego T h10 do t~tniey rclzeniowcj
[Jo1.iomu, od r6z11ych t<;:tnic.Galt(zie rdzeniowe wnikaj'l do kanal.u lcr~gowego przedniej. Jest ona zwykle naczyniem niesymetrycznym, lewostronnylll.
[Hl.ic:': otlVory mj~(lzyJu-vgowe, przechodzqc przez nie razem z nerwami Zaopatmje w lcrew' dutyodcinek rdzenia lcrygowego. Jej zatkanie moze
nilr:niowymi. Unaczyniaj'l one w spos6b odcinkowy sciany kanalu kreegowego spowodowa6 bardzo powatne sleutki, por6wnywallle cz.ysto z meclmnicznyrn
ur:J:f.przebijmlc\. opon~ tward'l i dziel~ si~ na dwie ga1~zie koiicowe,zwane przerwarriem cicUsloscirmerna. .
!wrzc~~UI1i~wl. r'Ir7De[j1Ian~ i t3'[>1~ arteria radicularis (wref'io et pO!Jlel';or, letore Z y 1y rd zen i a k r li g 0 w ego powstaja" z sieci :tylncj- oplatajqcej
IV7:dluz [corzEni nerwow rclzeniowych dochodzq do powierzchni rclzenia jego powierzclmi~~ OdpIyw krwi z sieci iylnej rdzenia' piowacJzi lla wieht
i;;';;gowego. Tll perez zi::spolenia doprowadzaj1J:. krew do gI6wnycht((tnic poziomach poprzez iy~y konell1liow<'e ve{Oae riulicM!IIIff'e!J do llpnllltu 1,i:lflfglllwiCgo
rdz.eniowych. Dzic;;ki takiemll uldadowi zamknit;:cie nawet killm segmentalnych w<ewn1'~R7lTIJIego ple.ws VeJlC.1~JS'vmebmlis if/temus, le:l:qcego" w' . p r z est zen i r
,'cAyzi rdzeniowych teoretycmie nie powinno zagrozic odiywieniu rdzcnia
i
 W spos6b typow), tltlnice 1ll6zgu oddaj'l dv:a,rodzaje. galyzi. S'l to ~alr;;zie
d I war d {) w k 0 we j,
" ;1 a st'l.d 'ZyAami
ma~d:rylm;goWymj vellae
, owierzchowne (korowe), unaczyniajqce kor~ 1. ~stot~ .bla1'l. ,P0dJwro:w:t o~az
i"i,"'" (,{mlr,! (przcz olwory nllydiykrygowc)
do splotu kr~gowego
I , ~aJ!(zie glt;,bokie, :z;wane tet' galltzia.mi p~eszywaJqCYIUI (perforalomnl1), ktore
.1 "'(','ILI' ~Ji i.vnq.';H plow; I'Cf10SUIi verrebralis externus. U' gory dodatkowy odplyw
:1 zaopatruj'l istott';?bia!&.w g!i(bi p61kul1orazJ'tdra podkorowe.
1)(Jill /n. i:yfly nbA"U~no'Wc I'CGllle spiFlale5 idzie do iyl kr~gowyth vell~e vettebrales;
I UllaGl.ynic,nic m6zgowia zwiq;z:ane jest z czterema duymi pniami
,\t l~llljC7"Yllii.Sit lo parzyste t<;hllke lrr~gowe arleliae l'etteurales oraz p3rz;ySte
!\,:UBlflce 2':yjRlC W~W!JI~tnlllllearterial! carotis inlema/!.
(~tIlica
Tv t n i c a Ier y g 0 w a, po odejsciu od tlttnlcy podobojczykowej llU srodkowa
poziomie otworu g6mego kiatki piersiowej, kieruje si~ -ku g6rzc w kanalc
It
,
ulwor:zonym przez otwory wyroslk6w poprzecznych kryg6w szyjnych od
'm6zgu
(,(niea
OCZlla
sz.6stego do pierwszego. Nastt<pnie nad lukiem tylnym kr~gu szczytowego zagina
I
si<;-przysrodkowo i przebija.i'tc btoD!~szczytowo-poty1icZIl'l oraz 0POll~ tward'\. i
t [J<Jjreczyn6}vki( wchodzi w otwarze wielkim czaszki doprzestrzeni , tt;U1ica szyjna
WCWllytrz:na
pocJp:0~czyn6wkowej. Dalej biegnie do gory i przysrodkowo po stoku, spotyka
jc(!llUimicllll'l. t~tllicy drugiej strony i l'lczy si~ z ni'!, Wytwarzajq,c nieparLystq,
tr&""iG:~ PINh~(llVYH~'l arteria lHlsilaris.
. T y 1 n i cas z y j n awe w n ~ t r z n a odchodzl ad l~tllicy szyjnej
W;;J1{'lIIICj nil szyi i bicguie ku g6rze' w przestrzeni przygardlowej w kierunku
{It ""OIl! zewn~trznego kallalu t~l:nicy szyjnej, Przez kanal It;;tnicy szyjnej, zawarty
Vi C/,l,:(;c\ skalistej kosci SkTolliowej, t~ttlica szyjna wewn<rlrzna wchodzi do
czaszki. Po przcjsciu przez otwor wewlle;,trzny kamlu ttetnica szyjna wewn~trz.O.a
{raua w swiatlo zatoki jamistej. Dopiero po przebiciu gomej sciany zatoki
jiJIllistcj i opany pajQczej t~tnica, szyjna wewnQtrzna osiqga jarnQ
podpaj;-.czyn6vykow'l, Rye. 2. Kola tlnicze m6zb'tl , . '1
TQlllice szyjne wewnQtrzrie i tlttnice kr~gowe po vmilmic:;ciu doprzestrzeni .!' " 1 fl'a' c~I'eb;i af1(erlol' unaczyrua przf;;d.me 2/,_
T,<tm~llJ przeuma mozgu m e - , . .
pod[lojc;;cz:ynowlcowej~espalajq siQ ze sob'l talc, ze mote v0tworzyc siy tzw. 1{Q~o owierzchni 'przysrodkowcj p61kuli m6zgu, nieZl1a~Zll1e za:llO~~~ s:~Ol1l~
l'['ll!lik:!ce mo;q:;M cir'cr<!us attcrioslls ce:rebri, zwane tei: ko~<em "Villhlll. lstnienie kola ~bszarelll zaopatrzenia na powierzc1miy g6mo-boc~q 1 dol~E\.,p~Jkul~. ~~inH:a [<:
Willisa powmno zapevvni6 llaletyty doplyw krwi do m6zgowia nawet przy " ,', . t' d' I w WlaczyJlieniu . odnogI przedmcJ. 1 kDlath\ t01cblG
b1CfZC tez CZyS 0 ,11 Zla - h .
J.:ltI11c.l1iyciu cz~ci pui. doprowadzajqcych krew do tego kola. Prawdopodobnie . .' W b arz'e J'eJ' zaopatrzema korowego lezE\. m.m. rue owa 1
weWDI(UZlleJ. a S2 '. . . L J" I -.
\. l;lk ;;iQ wlasnie dzieje u uiekt6rych ludzi.Jednak u wi.elu z nas kola to niejest w czuciowa reprezentacja przeciwieglej kof1cz~y dolueJ 1 ~~ieJ ~ co !(,y (J'OC~OW~J;,
Pl'lili wy!csz(a!colle, mote bye niekompletne lub cz~~c naczyll skladajqcych si~lla . Z'tego -wzglyclu zaburzenia krqteniaw t~tmcy przc~nleJ ~OZ~ mog<tr.\V'. a~
In !((Iln 1l1OZ-.C bye banko cieuka. W6wczas zamlmiyciu ptz:eplywu w g!6wnych -, 't' . . nia osrodkowego przectWIIeJ kanczylly dolne].
objawy w pas ,3.Cl po raze " 1 t ~,'
11:1(i)llliach doprowadzajC1:.cych Ierew do m6zgowia b~dCLtowarzyszyc objawy Uszkodzenie galt';?zikorowych mote tet d~wa~' O~Jawy Cz.UC1?We, (0 :yc~.'lce
\ 11'III,JI'I!"ic.7.lJcl. Za kolcm Willisa naczynia t~tnicze m6zgowia zespalajCL si~ r6wDie:i.przeciwleglej konczyny dolnej"przYJmuJc SW ponadto,_ z.c zaburzema ,w..
I' ,I' I" n i ich J:alIlkJli~eie zwykle daje objawyneuralogic~ne.
"h ..
: , rze lywie Iml'i w galliziach przeszywaJ&Gych (torebl~ov:ych) mog'! ~oWOdOW':0
P P, ' ,~.
, wysuyJlErue <.LvY. zespo u,
1 rauuenno-I:vvarzowego
'". '
czyh medow13.clu asradkowcgo
. , b . .., .
. ' J ,,' konczyny g6mej po stTome przeclwnej. Za urzenw plaCy
mlQsm g,owJ I, . ' 'II d . b . Ollnym
I III' 1';,01"'1 J.:IIHlIlJilla':. ze ehoc ttnica szyjna wewnlrz:na jest tylIco jednll z kilku llarzqd6w W okolicy leroczowej wystQPujq, zwy ( e oplera po 0 user '-
(',IIIi, J:I\)I',,(rllj;~cych m6z.gowie, jest ana jednoczeSnie jedynll t~tniell
uszkodzeni u.
.1" I'" I I II j '\ q g a I Ie Q 0 eZllq (istniejq,ce z.espolenia pomi'i'dzy galziami. t~tnicy oc:znej i 1. d' UJJaCTl1ll\'a dwy obsz8r
'jf<"micflsr{)J~kowa 1!IJlG~g\! (!fiend cel'cvn me la, '~J
I,d" ""," 1\I"i,y t;/.yjllej 7.eWIl\?Ir:znejS'I. tu praktye:znie bez znaczenia). Jeteli ulega zamknj~ciu ", . l' 'mo bocznoJ' wY~py oraz bleglm skrol11owy p611l:111i
I" rill' , ,. I'ill" \\'IOWIII,:117.1Ii!
przed oddaniem t~tnicy oeznej, zas kdo WiHisa nie jest dobrze leory nu povVlefzC illl go - v , oJ bl

'. I' c"toslltllwwo silne gal"zle tore mwe ow:z.

,. ,I 1,,1,""", (lhiHI'VCIll,lclbry z dUZym prawdopodobienstvl'ern moze wystapic, b~dzie slepola m6zg11. Daje ona r 6wmez lczue
(d',1 IlL) ',It"lli(~ /:UII!llli,;:cifl.
\1
 ,I",ic do eiala pr~z:(Q,:,al1ego. ,Gal~zie torebkowe tmaczYTIlaj'l odnogl;) tylll"- udzial W uil<lczynieniu pllia. m6zgu. Zaburzenia'\y' Icr<\.zeniu: w obszarze
"", ! li(J WCWJl<;:l.rzllCj1 blOr<\. ucbal w unaezynieniu jej pozoslalyeh ezsei. W zaopatrzenia tej t~tlllcyrnanifestowae. sit( mog<\. jednoimicnnym niedowic1zenlcm
,d ,,(117); zaop<llrzcnia tt!liey srodkowej Inozgu let,,- korowe osrodki ruchowe
. pqlo""iczynl"Mog<\. wystfliJic tez zaburzenia cZllciowe i nlchoV'/e zw-illzalle z
. T,Wii\ZanC z glow'l i Jconczyn'i g6m'i. W tym~bsz.ar:z:e leiy-te:f~.< llszkmlzeniern wzgotza. .
, "" 1)"\'. osrod~k sl~ojarzonego spojrzenia w bok. Nieparzysle dorni!luj<tce '.'
:.11 lzeillowe oSlOdkl korowe Iezft w jednej Iub w drugiej p61kUliriloigu w
'il)' z:aopalrzcuia t~tIliey srodkowej. Przy zaburzeniach hq:zeuia w obrt(bie.
i" ,;(;zcg6~~ych [~alyzi Icorowych tytnic~ srodkowej mozgu objawy mog'l. bye.
I rOZlle I stOS1Ulkowo ogTamczone; Przy zahurzeniach krqienia
l!iJiycDF;yeh pnia t~111icy,. zwlas.zcza przed odejscieni galf(zi przes~~ajqeych,
chorobowy. Jest. wleloobJawowy. Moterny. obselwowac .przeciwsJ:ronne
IH(!!:llJC pol~wicze. z~ zbacz~niem gatek oeznyeh. w StrOlly oguiska
( ilUl()l!Owego . 1 porazel1lem skojarzonego spojrzenia w stront;Jprzeciwn<\.. t'ttniea
1!!c:tl)wi?dO\~1 towarzyszyc m.agq zaburzenia czucia w tym samym obszarze (tzn. ~rodkowa m6zgu
\\'i )[ZCCl\'I11CJdo uszkoc1zema polm.vie cillia). W przypadlcu uszkodzenia w
. dominujqcej .wy~tc:;pujq zvvylde Z<iburzenia mowyo charakterze afazji.
Rye. 4, Obszar zaopatrzcnia kory on powicrzchoi przysrodkowej i dolnej p61kuli i116zg~ przez
I)OILldlo Jl10gQ pOJawlc si~ inne objawy zaburzell r6inych -~,;,y;lilo~Ci~'
lrzy Itttnice m6zgti: prZi':dlli~ Srodkowf\. i lyllJ!l.
. . wYlljb~qec z uszkodzenia nieparzystyeh osrocllcow w pollct/li
il\lj(LeeJ lub poc!leglcj, odpowieduio. Uszlcodzenie jQder podstawy moze T6(drriica pGOh~m;.ynla ar1r.ia ba!;ilarrs oraz szeieg llnych t~tnic, kt6re
\' si\l Hp. plz,eciwstrolluym zespolem Parlcinsona. }Jiedolmvienie ezysci odch9dz'\od niej lub od t~roit kJr~1bowych ilttenae vatelJmles, zaopatruje pieil
1\ (ureb!ci wcwn\Otrzncj moze objawiac si~ jednoimiennyrni (polowicZYllli, m6zgu, m6zdZelc i cZ/is6 mi~dzym6zgowia. Zaburzenia Ientienia 'w .zalcresie iell
!: i[,)\lLowymi lub jeszeze Jl)lJiejszymi) zaburzelliami w przeciwnej polowie linaczynienia manifestowac si~ mog<l objawanU usz1codzenia osrodlc6w pniowyc;h
widzcnia. i objawmni uszkodzenia dlllgich dr6g Y~stt;Jpuj<\.cych1 zstt;Jpujqcych oraz objawami
m6zdtlcowymi.Niekiedy zaburzerua maj<\. postac tzw. ;z:espo16w naprzemicnnych,
kl6re charakh'oryzllj<l siy wyst~pbwaniem r6znych obJaw6~po Obll slronacl1
ciala. Na przytdad 11iedo[erwienie czysci podstawnej lllostu maze SPQWOdOW,l\;
osrodlcowe poraMilie polowiczepo . stronie przeciwnej do. llszkodzenia
(uszkoclzenie dr6gpirarnidowych powyiej s!crzyzowania) i pcirazt;;Il\C obwodowo
nerwu odwoC!z<lcego po strorue llszlwclZenia' (uszkodzenlc wJ6!den
korzcniowych nerwu odwod:qcego, przecislcaj'lcych silt' przez .brzus7J1'l cZlts6
mos(u w kienmlru wyjscia z m6zgbwia). Z uwagi na umiejscowienie w pnin
m6zgu Zyciowo vvanychosrodk6w, niedolawieniew obszarze zaopatrzenia
l<;lnic:l/
srodkOWil m6z.gu
tr;;lbicy podstavl11eji t~tnic kr~gowych czysto przebiega dramatycznie i prowachi
do zgonu wsr6c1' cibjaw6w ciyzlcich zabufzenoddecliov'vych i scrcowo-
naezyniowyeh oraz zaburzen swiadomosci. .
.. 3. O~)sz.ary tlnac~yni,enia ko')' .l1a powierzchni g6mo-bocznej p6lkuli rn6zgu przez Irzy o i[e skutk.i zatkania poszczeg61nych pni (~tniczych S'l do przewidzenia, 0
1, 'lIC~ moz.gu: przedllI!\., sroclkowq 1 tyln<t. tyle skutlci krw 0 to k u z pt;Jklliytego naczynia charakteryzlue wi~ksza
TttUlkiQ ~]!~m~mlJ,zgiUlaF1c('ia cerebri posterior zaopatruje tylll&. 113 zmienllosc. 0 objawach' nie deeyduje bowiem obszar zaopatrzenia c1anego
1)',)\\'icl1:c!mi pu;ysrodkowcj p6lkuli mozgu, doln<\. powierzchlli~piala naczynia, ale kielUnelc wynaczyniania si~ kIWi z niego. Kolo Willisa, tak
u[Jiowego :La wyjettkiem bieguna skrowowego oraz bierze duty u(lZiiil w poz:yteezne w przypadlcach zw<e:tenia czy zamlmi~eia pili naczyniowych, jest tet.
lli'i,c7.ynieuiu tylilcj cZf;)sci powierzchni gomo-bocznej. VV szezeg6lnosci, w miejseem zwi~lcszollego ryzylca w postaci krwotok6w z p~knl{(tych t{(tnia1c6w.
"b:;;~HZC jej :wapatrzenia Iwrowcgo leZy lcora ..v.rzr0koyva .. Tr;;tnica tylna mozgu Tt(tl1iaki (miejseowe rozszerzenie IUD uwypl).klenie t{(tniey Z jechlOGZesrrym
ponadia du;1;q tyluq ezi,OScwzg6rza i toreblci we'vvllf(trmej oraz bierze oslabieniem jej SCilIDYw tYm miejscu) lubi!\. sit;; pojawial) w niiejscachrozgal'(zien
t<etruc, a kolo tf(tnicze mozgu wiele talcich rozgal~zien (poJ'lcze6) posiilda: Kola
 p\Jwien:dlO\'vnalli muzgl! pella media slIl'erfieiaIis cerebri i i}'~a pud!\bnvua m{/:r:gu
\Vil!i~;;l Z<1nllIZOnejest w plynie m6zgowo-rdzelliowym w przestrzeni
vella bll!iaUs ce["elid. Z y I a s rod k 0 W a po vi i e r z c how n a zbiera krcw z
jJodpc\j,<cz;Y1J6wlcowej.I(rwotoki z naczyll tego kola Sit gl6wnie krwotokami
okolley bruzdy ,boczncj i uehodzi do ",maoId jamil\ft~j xillils ca."!!I'IWS14.S \ub d~
podpaj~cZYll6wkowymi i niogit nie dawac ogniskowych objaw6w ubytkowych
zatold hlioo'r'Yo-dremieJIliowej sillus splzimopcuieialis .. Popfzez dWIC SWOJeOdllOgl
I' nawe! wbardzo ci~ilich staoach og6lnych. Czasarni hew wyplywaj'lca z duz~
l'1czy ona
I

i I sll~ z P'2kni'i<c.ianiszczy swaim strumietliem pobliskq, de1i1catl1qt1cal1k~nerwow't.

(tyt~ ;[e"piJ\~mj'1cll gormi i doll!lllli vel2a rtf/asfomofica sllper1f.rr ef ilifedai)
zatolc(( jami:,tC\. z zato!ci\. strzalkowq g601<ti :tato!~ POjHtl')'O:t;:ZlJIll ,yhws ImItSl'enms:
" I, Wowczas oDJawoIll og61nym mog'\. towarzyszy6 objawy ognis1cowe. Pl;.:kni~ciu
Z y ia pod s taw 11a powslaje z :iyly pn:edniej m070g1! ~'er:acerdlri (J(lte~i(Jr 1
t
" mogq ulegac r6wuiez naczynia, kt6re juz zdwly zagl~bic si~ W tkank~ nerwoWi\.
tyly 5n~rlkol'l<ej gl'tbohi~j m6zgM vena media profullda cereb~. B~e.rz.0 ona. udzl~l w
SIOSllll.!cOWO cz~ste s~ krwotoki Z llaczyJl torcbkowych. Zniszczenie duiej czysci
zbieraniu krwi zar6wno ze struktur pOwlerzc!Iownych, Jvk 1 gl~lJoIClch. Zyla
torc~!u wewn~trZl1ej i przylegajqpych struktur moze przypornina6 uszlcodzenie
wyrulqjqce z niedolcrwienia W obszarze zaopatrzenia t~tnlcy srodkowej m6zgu. podsu.;wna l\cbodzi do zyly wielldej m?zg;t (patri p~nizej) .. " T .,' ~

Zy}y gfi'l:bokie FeFlile profundae zbleraH krew z ,lstOty ImueJ.w gl~bl m~zgu, ~

J
jqder podkorowych orazwzg6rza i l'lcZ't si~ z iyhmi I1!'lczYII'!!OW~wwYllm pelt~e
charioideae. W okolicy otworumi~dzykomorowego trzyduze
tyJa przcdJ1ia tyly (;tyla przegrouy' J.l'rLC:l:I'occystcj l'erw septi pelf14cidi, iyla ];J~r;:z:YK1\iowlww.a
m6zgu vetia cllOrioirjea i;i;yl:t wzg6r:znwo~pnri;lm'\'l'iowa ~'er!a f!w!atrlo:f(f1ata) lqcz'l SIQ
J. ,
Uti
I.
wytWarLajqGtyl'l? 1ew11iktrzK!1l IirlOZgu venn cerebri iHferna: D.wic zyly :w.cwn<;:trz~e
biegn<t ,pod stropem, koniory' trzeCIlCJ .w JeJ. SplOClC
n3czyni6WlcowyIll, po czym'l'lcz<\. si~ ze sobCb tworzitc zY~'twnd!~'ll mo~g~ I'eflll
ccrdJli rrwf,Fl~!. ZyIa' wielka w y c 110 d z i z. k 0 m () r y t r z eel e J 11.3
tyla wewnylrl1la 'r'" powierzcJmiy grzbietow'l m6zgowia i ,.,p r Zy j m uj e ~ y Iy . pod S taw n e.
m6zgu
Nast\;prrie lciemje si~ d {) b r ze g u w ci \l cia n amI 0 t 11 : r(\7..(C!U z ;r.3ton,!~
tyla
naczyni6wkowa trL3UW"\'Yl't dul0'l sinus sagitta-lis inferior tworzy l!Ca~ok~ l.W05t'l WUlS rectU,5 opony

twar(kj.

l;~G, 5, Zy!y m6z~u., Na schemacie pokazano powstawanie i;yly wielkiej m6zgu.

\ 1 J 7.cc\slawl.ono,g!owne doplywy tyly wewn~lrZIlej rn6zgu (po strollie prawej) i tyty
z p~dslawncJ mozgu (po stronie lewej). LiniQ przerywarlQ zazllaczono po!o:i:ellie otwofU
Jl1l<,dzyl:omorowego prawego ..

I ' 0 d ply wier wit y In e j z m6zgu kieruje si~ do dw6ch ulc1ad6w

\ 17"yln~cll: powierzc~lOv:ll~go i glQb?lciego. Pomi~dzy ulc1adem zyl gl~bokich i
I powl~rzchownych IstmeJ't polflczem3. .
Z;yly po:'ien;d.~O'wne J1erwe supe:rjiciaFes zbierajq !crew przede wszystlcim ze
I sl.iuldur powlcrzelmrowych, tZJ1. z leary i istoty bialej pod!corowej oraz bjor~
,lId:I;]! w od~ro,~adzaniu krwi ze stnlktur gh;:bo!cich. Zylypowierzchownc
go r 11 G zbleraJ'l krew z pov.rierzclmi g6mo-bocwcj i przysrodkowej p6ilruli i n, " 6 Z' ,1 '~gu' pokaz.ano sto~nek g16wnyeh tyl m6zgu do nlekl6ryclJ zaU.l!c opony
.I',)G, . ) y mo . .' , .
,lIclJod:::'l do Z::1l\~oh.i sinaHwwej g6mcj SirIUS s(lgid~li~' superior. Z y 1y twardcj. Podo\:mje jak na rye. 5; uwzgl~dniono dopfywy prawt":i t.yly wevmr;:trzl1cJ IJlOZgU J
( p 0 :V.le r 7..cbow 11e dol n e zbierajfl [crew z powierzclmi d6lnej i dolnych lewej tyly podstawnej m6zgu.
; C;;:~SCI powlerzcIml ~6m~-bocZl1ej ~ przysrodko~ej p611culi. 1'e drobne naczynia Krew tyltia z m6zdzku i pnia m6zgu odpty\va zylami powicrzdlOvmymi C!O
<Jl~)o ucllOdq bezposredmo do okollCzuych zatolc albo bio[~ udzial w utworzeruu okolicmyGh zatclc OPOllYtwardej. Palladto cZsc krwi z pnia m6zgll odplywa do
: v,((~lcszych p11i tyJnych: Do tych ostatnich llalezil: iy~a srudkowa
iy\ rn6zgu i do Zyl rdzeniowych.
:q. 1'0 J,' splynit;;eiu do zatok ..,:Jopolly twardei hew wyplv\V,>z' J ,n
.
JalTlY _1.:
czasLJU
",WIlW logan\!: (1) Znakollllta , w1c<kszosc krwi odplywa przez " dl v ['c zy . Iy Sr.YJIlC
'
UrHluIlia Illorfologiczn~ 031'ol1kowego uklndM ilen'VO'VY~go
\:rYl.t~!r~nlC perrae lrrr;ll:"res irl(l!rt:a<! .. .:tyla szyjnu WCwlll(tTZnupowstaje po katdej
1~11~~ ". pr~edlu~el1lu :wtolu C!HH1'utc,j simu sigmo/del/s. (2) Sfosunkowo
cw[dka dose kiWI przez Sillot podstawny pfe.YIIS > b lIS!'f ans kl'CfllJC. SIQ . d a splotu Wsp61czcsllc melody obrazowania, czyli diagnoslycznych badat't
r~'gowcgo wc\vn~ln;ncgo plexus ve;lOslIs I'ertebrnlis illtenms. (3) W. zale'll < rnorfologicz:nych, osroclkowcgo uldadu nerwowego to przede ws;>;ysUzim
I II {IZCb Z1I1lClllHl
. 'I"
lose IUWl' odplywa "JOprzez zUlo!\"
' Z o~Cl
tOlllografin kOl11puterowa, rezonal1S magnetyczny oraz angiografia. Pcwnc
,. ,0:f I n
t: J'lI ~ll'st- ,~ sums
. Cal'erNnS((.r
J .J' OU,l,lydl veri lie oJlhtfwllllicae, a stqd do :iyly twario1'cj ,'e;;w [aclalis i iyly zllaczcnic wci'1z 111aponrldlo rentgcnowskie :Hlj~de przcglll(]owe CZ:H31.ki i
:c:I:\-"WI'l'Cj I'I'IW IIlrv.:ilhrrls. Wreszeie, (4) minimalna w warunl(ac!t n Ij hr~goslupll. W odniesieuiu do rdzcnia krc<gowego . nnlcry wymienie takle
. '{;I . I' . . < onna llye I
J.': (~WI u\~rnl~;SIQ ~o iyl. sn'j~I(osdJl p~lInf! dip/olcae i iyl wyplAstoWydl Velllle badanie konlrnstowe, zwal1C miclogrnfill. (wproW;H:\zenie srodka kontmstlU'lecgo
1,:::rtJrIlC. \, kdlcg~nach tlosclowych mczastqpionq drogq odplywu krwi 81. do jamy podpajr;;cZ)'n6wkowcj). StOSOWaile powszechnic c1awniej
\,IC t.yly sZyjnc \veWfif;:trzlle. Zillniejszenieodplywukrwip . pnctHnOenCcflllogrnfin i 'wentrylmlograria '(bada11ie radiologicznc po
ylyI szyjl1C l" weWJ1f,'lrzne mote bye jeszcze wyr6wnane ' dripjr' 'I
Wlc<(szemurzez wprowadzcnill gam posrcdnio lub bezposrerlnio do kom6r in6zgowia) wychodzi
z IIZycia(z uwagi nll nicdoskonalosc diagnostycZll'1 i inwazyjnosc) wS7J;;clz.ielam,
y u

'J'1 eorzys
I' 811Hl lIlnych dr6g oclplYWll. Jednakte ,,,' J'ecl110CZe~llc'z~bl ,,0 k owaUJe .
[P ywll przGz able Ie z,yly powoduje sIan grotny dla zycia, gdzie dostc<pna jest aparvtura do prz:cprowadzcllia badania metod'\. tomogral'ii
Uldacl I1Cl'.;OW! pozbawiony jest wJasciwego eirenai'll Iimfalyczn~go. Do kompulerowcj 1l1b rCZOllallSl1magnelyeznego. przedstawicnic wymicnionyeh
CWl1~go "topHla jest 10 wyr6wnywane przez istnienie plynll m6zgowo- metod badnl1ia bcz tllotliwosci ziluslrowania tekslu dobrymi zdjl(ciami mija siQ 7,
lzcl\lowcgo. celem. D\alcgo pOlliz.szc l1wagi nalc7,y traktownc jak klucz do poszulciwallia
podt'f~ezlli1(6womawiajqcych te metody w spos6b wyczerpujqcy.
TOlUogmHn hmlJl,,~tcrowa (JK) jest rodzajem warstwowego badania
radiologieznego, w kl6rym zaslosowanie kompulcrowej analizy obrnzu i jego
spccjalucgo przelwOT7.cnia pozwolilo na uwidocznienic subtelnyeh r6:tnic w
wysyceniu obram, nicdoslrzcgalnych nOl1nalnie dla ludzkicgo ob. Dzi~ki temu
wiele struklur m6zgowia i rdzellia krl(gowego moz.na zobaezye i occllie na takich
obrazach. Podanic dotylne srodka kOlltrash~'lcego z nastQP0W)'lll wykonanicm
badania TK, zwiQkszn jeszcze rnoiliwosci lcj melody baclania.
Rcz.Ollnns mv.gndyuny (RM) jest r6wlliet metodi\. badania wykorzystnj'lC'l
1l1otliwosei kOlllputerowego opracowania obram. Z uwogi na zupelnie illt1'l
Z<lsadQfizyezn'l b~dania, elcll1enty koshle "!lie obrazl.lj'1.Si,{, u wi~c nie daj'l
artcfakt6w na z:dj'teiach, co znaezl1ie zwit<ksza motliwoscl zobrazowania tkanc!(
lllittkkich. R6wniet w tym prz;ypadku moina zastosowae spccjalny srocJek
kOlltr<1stl~i'lcy
i polcpszyc uwidocznicnie pewnych slnlktur.
Ang'.ogJ'!lfia muz:gowa (badanie radiologicznc 11aezyil 1116zgowia po
wprowadzcniu do tQlnicy sz;yjnej wewnQlrzl1cj Iub do IQtnicy krQgowej swulea
_kontraslujq,eego) jest badanicm nu pcwno nUliej bezpieeznym nit TK lub RM,
jcdnak w przypadku pe\-'lI1ych sehorzeil lIie moie bye zaslqpiona nni przcz TK
ani prz:ez. RM. Pouanie kontraslll do wvv. tc<tnic pozwala zobaczy6 iell
rozgalQzienia (f"za Ir;tnicz:a), ryly 1116zgowiai zaloki opony twardcj (fam :i:ylna).
Oclmianq badania (1JJgiogra!iczllego jest tzw. :mgiogl"3fia sllbtrahqjnn,
wykorzystl1j'lc<Jr6wniet melody komputerowcgo opraeowania d<Jt1yeh.

----------_._---_
. ...._---- ----------------------~---~-~---~~~-------