PENGUAT GELOMBANG SINUS

PENGUAT GELOMBANG SINUS E1002 / UNIT 6/
uunitnit
6:
6:
Mengetahui dan memahami kaedah-kaedah
Mengetahui dan memahami kaedah-kaedah
penyambungan litar transistor beserta ciri-cirinya,
penyambungan litar transistor beserta ciri-cirinya,
teknik memincang transistor dan litar pengayun
teknik memincang transistor dan litar pengayun
beserta ciri-cirinya.
beserta ciri-cirinya.
Melukis tatarajah transistor dan menyatakan ciri-

Melukis tatarajah transistor dan menyatakan ciri-
ciri litar bagi setiap satu.
ciri litar bagi setiap satu.
Melukis lengkuk ciri I-V penguat pemancar

Melukis lengkuk ciri I-V penguat pemancar
sepunya.
sepunya.
Mentakrifkan a.t dan a.u

Mentakrifkan a.t dan a.u
Mengira arus dan voltan litar pengeluar sepunya
Mengira arus dan voltan litar pengeluar sepunya
Menjelaskan maksud titik -Q

Menjelaskan maksud titik -Q
Menerangkan maksud Titik Tepu a.t dan Titik

Menerangkan maksud Titik Tepu a.t dan Titik
Potong a.t dan menerbitkan persamaan.
Potong a.t dan menerbitkan persamaan.
Melukis garis beban a.t penguat pemancar

Melukis garis beban a.t penguat pemancar
sepunya.
sepunya.
Menerangkan kendalian litar penguat pemancar
Menerangkan kendalian litar penguat pemancar
sepunya semasa diberikan isyarat masukan a.u
sepunya semasa diberikan isyarat masukan a.u
Melukis bentuk gelombang keluaran dan

Melukis bentuk gelombang keluaran dan
membandingkan dengan gelombang masukan.
membandingkan dengan gelombang masukan.
Mengira gandaan voltan menggunakan formula.
Mengira gandaan voltan menggunakan formula.
Menerangkan kejadian herotan amplitiud
Menerangkan kejadian herotan amplitiud
menggunakan garis beban.
menggunakan garis beban.
Mendapatkan nilai maksima voltan masukan

Mendapatkan nilai maksima voltan masukan
tanpa herotan dari isyarat keluaran.
tanpa herotan dari isyarat keluaran.
6.0 PENGENALAN
Transistor merupakan salah satu semikonduktor yang digunakan secara

meluas dalam barangan elektronik pengguna sebagai penguat dan suis.
Dalam unit 4 anda telah diterangkan tentang prinsip asas transistor. Diharap
anda masih mengingati tentang struktur binaan, simbol skematik, voltan
pincang, jenis-jenis arus ( IC , IB , IE ) dan beberapa pengiraan asas.
Unit ini akan membantu anda untuk lebih memahami tentang litar-litar yang
melibatkan transistor, bagaimana cara sambungan dan pincangan yang
digunakan beserta dengan bebarapa pengiraan.
6.1 TATARAJAH TRANSISTOR DAN CIRI-CIRI LITARNYA .
Litar -litar transistor boleh disambung dalam tiga jenis tatarajah, dimana bagi
setiap tatarajah, salah satu terminal transistor disambungkan ke bumi dan
terminal tersebut merupakan terminal sepunya bagi masukan dan keluaran.
Setiap tatarajah akan mempunyai ciri-cirinya yang tersendiri.
Tiga tatarajah itu ialah :
i. Tatarajah Tapak-Sepunya.
ii. Tatarajah Pengeluar-Sepunya.
iii. Tatarajah Pemancar-Sepunya.
Adakah anda masih ingat tentang syarat sambungan
voltan pincang pada transistor? Dalam unit ini, biar
apapun corak sambungan transistor dalam litar,
syarat ini mesti dipatuhi. Kita haruslah memberi
pincang depan pada bahagian pengeluar-tapak
(E-B) dan pincang songsang pada bahagian
pemungut-tapak (C-B).
6.1.1 TATARAJAH TAPAK SEPUNYA ( CB )
Untuk corak sambungan jenis ini, bahagian tapak akan menjadi

sepunya (neutral) bagi bahagian pengeluar dan pemungut.
Atas sebab inilah ia dinamakan ' Tatarajah Tapak Sepunya '.
Rajah 6.1-6.4 menunjukkan transistor jenis PNP yang disambungkan

dengan corak sambungan Tapak Sepunya.
Rajah 6.1:
masukan keluaran Masukan diberi pada terminal
pengeluar, keluaran diambil pada
E C
terminal pemungut dan tapak
B dibumikan.
Bahagian di sebelah pengeluar

disebut litar masukan. Bahagian
Rajah 6.1 inilah yang akan diberi isyarat

masukan .
IE IC
Rajah 6.2:
Menunjukkan cara sambungan

VEE + VCC
voltan pincang pada transistor IB
(jenis PNP).
Rajah 6.2
Anak panah dalam rajah menunjukkan bagaimana arah pengaliran

arus apabila transistor dipincang dengan betul. Nilai I E (Arus
pengeluar) bergantung kepada nilai voltan pincang depan(V EE ).
Apabila nilai VEE direndahkan atau ditinggikan, nilai IE juga akan turut
rendah atau tinggi. Pada masa yang sama juga I C akan menjadi
rendah atau tinggi kerana ia sentiasa mengikut keadaan I E tetapi
nilainya akan kurang sedikit dari IE.
Nilai voltan pincang songsang (VCC) tidak banyak mempengaruhi nilai

arus-arus dalam litar.
Rajah 6.3 :
IE IC Menunjukkan kaedah pendawaian
litar yang lebih praktikal.
VEE VCC
+ Perintang RE disambung di
IB
bahagian pengeluar untuk
menghadkan nilai arus IE supaya
tidak terlalu tinggi dan boleh
memusnahkan cantuman E-B.
Rajah 6.3
Perintang RL disambung dibahagian pemungut. Dikenali sebagai

'Perintang Beban' . Ia berfungsi untuk menyusutkan voltan pemungut,
Vc apabila IC melaluinya.
-VCC Rajah 6.4 :

VEE
Menunjukkan litar skematik yang
RL
VRL lebih 'standard'.
VRE RE
IE IC
Melalui litar ini kita dapat melihat

Vm VBE Vk lebih jelas voltan-voltan susut
IB
Vc
pada setiap peringkat.
Rajah 6.4
Dengan berpandukan litar 6.4, menggunakan hukum kirchoff dan

hukum Ohm, persamaan berikut dapat diterbitkan :
Persamaan di bahagian Persamaan di bahagian

Pengeluar : Pemungut :
(Bahagian Masukan: (Bahagian Keluaran: Dimana
Gelombang Isyarat akan hasil isyarat masukan yang
dimasukkan pada bahagian ini telah dikuatkan diambil dari
apabila litar hendak dijadikan bahagian ini.)
Amplifier.)
VEE VRE VBE VCC VRL VC
VRE = IE.RE VRL = IC.RL
VEE I E .R E VBE VC VCC - I C .R L
VEE - VBE
IE
RE
CONTOH 6.1a :
Dengan merujuk kepada rajah 6.5 di bawah, sekiranya transistor yang

digunakan adalah dari jenis silikon dan nilai I C = IE. Kirakan nilai Vk
VEE ,22V VCC,-27V

RE RL
9K 4K
IE IC
Vm VBE Vc Vk
IB
Rajah 6.5
Penyelesaian :
Bahagian Masukan :
VEE VRE VBE

VEE I E .R E VBE ................dinyatakanVBE 0.7V
22V I E (9K) 0.7V
22V - 0.7V
IE
9K
2.37mA
Bahagian Keluaran :
VRL I C .R L .......... .......... dinyatakan.I C I E
(2.37mA)(4K)
9.47V.
VC VCC - VRL
27V - 9.47V
17.5V
Perhatikan ......
Dalam Litar, diberi Vcc=-27V;
Tanda negatif ini sebenarnya menunjukkan voltan
pincang songsang yang diberikan pada bahagian
pemungut tapak(untuk transistor jenis PNP).
Jadi tanda negatif ini tidak PP N P
diambil kira dalam pengiraan.
6.1.1.1 CIRI-CIRI LITAR TATARAJAH TAPAK SEPUNYA :
Gandaan Arus :
Perkataan 'Gandaan' dalam amplifier sebenarnya ialah
membandingkan keluaran dan masukan. Jadi untuk
mendapatkan gandaan arus ialah :
Arus Keluaran, Iout
Gandaan arus, A I
Arus Masukan , Iin
Dalam tatarajah ini, arus masukannya ialah I E dan arus

keluarannya ialah IC:
IC
i
IE
Oleh kerana nilai Ic sentiasa rendah sedikit dari IE atau sama
dengan nilai IE maka nilai AI bagi litar penguat Tapak Sepunya
akan sentiasa kurang atau sama dengan satu ( A I < 1 ).
Contoh 6.1b
Sekiranya nilai IE = 2mA dan IC = 1mA, berapakah Gandaan
Arus litar ini?
IC 1.98mA
AI = 0.98
IE 2mA
Tambahan : Faktor penggandaan arus bagi Tatarajah Tapak

Sepunya dikenali sebagai Alfa(). Ia terbahagi kepada 2
keadaan iaitu :
Alfa a.t : Berapa banyak arus pemungut mengalir bergantung
kepada arus pengeluar pada keadaan Vc tetap
Ic
a.t = I .................. semasa Vc tetap.
E
Alfa a.u : Berapa banyak arus pemungut berubah mengikut nilai

perubahan pada arus pengeluar pada Vc tetap.
Ic
.......... .......... Vc tetap.

a.u = I E
Contoh 6.1c :
Kirakan nilai a.t dan a.u sekiranya pada awalnya nilai IC

=0.98mA dan nilai IE=1mA. Nilai arus ini kemudian berubah,
iaitu IC =1mA dan IE=1.05mA.
I C 0.98mA
a.t = 0.98
IE 1mA
IC 1mA - 0.98mA
a.u = 0.4
IE 1.05mA - 1mA
Kesimpulannya : Gandaan arus bagi Penguat Tatarajah Tapak

Sepunya adalah rendah.
: Alfa a.t faktor penggandaan arus pada
keadaan asal.
: Alfa a.u ialah faktor penggandaan arus
sekiranya berlakunya perubahan pada arus
tersebut.
Gandaan Voltan :
Rajah 6.6 menunjukkan Tatarajah Tapak Sepunya yang diberikan
isyarat masukan.
VEE,-25V VCC,25V
Vm RE RL
5mVp 25K IE IC 5K
Vm Vc=Vk
-5mVp IB
Rajah 6.6
Kapasitor C1 dikenali sebagai Kapasitor Penjodoh di mana fungsinya

ialah untuk menghalang interaksi voltan a.t (voltan pincang yang
diberikan pada pengeluar, VEE) dan ia membenarkan isyarat a.u (voltan
dari penjana isyarat) melaluinya
Sekiranya voltan pincang yang betul telah diberikan pada litar ini,
transistor akan mula mengalirkan arus operasi, jadi kiraan-kiraan
berikut kita dapati :
VEE 25V
IE 1mA
RE 25K
IC IE 1mA
VC VCC - IC .R C
25V - (1mA)(5K1
20V
Vc Vk 20V.
Semasa voltan masukan pada separuh kitar positif, ia akan

menyebabkan bahan jenis N dari bahagian pengeluar menjadi
kurang negatif. Ini akan menyebabkan nilai IE tadi menjadi semakin
berkurang ( katakan 0.8mA ), IC akan turut berkurang ( IC =IE ) dan
nilai Vc makin meningkat ( katakan menjadi 21V)
Semasa ayunan separuh kitar negatif pula, ia akan menyebabkan

bahagian pengeluar menjadi bertambah negatif. IE akan meningkat
( katakan 1.2mA) dan nilai IC juga akan turut meningkat ( IC=IE).
Nilai Vc akan berkurang ( katakan menjadi 19V )
Berdasarkan analisa ini, cuba kita bandingkan gelombang keluaran

dan gelombang masukan :
Vm
5mVp
0 10mVp-p
-5mVp
Vk Rajah 6.7
+21Vp
15V 12Vp-p
-9Vp
Berdasarkan rajah 6.7 di atas, kita dapat lihat bahawa tiada

perbezaan fasa pada gelombang keluaran berbanding gelombang
masukan.
Dari segi gandaan voltannya pula:
Voltan Keluaran, Vk
Gandaan Voltan, Av
Voltan Masukan, Vm
12Vp - p
1200
10mVp - p
Kesimpulannya : untuk litar ini, voltan keluarannya telah digandakan

sebanyak 20 kali. Biasanya untuk Tatarajah Tapak
Sepunya, nilai gandaan voltannya adalah tinggi
( Antara 20-100)
: Tiada perbezaan fasa antara keluaran dan masukan
Rintangan Masukan Dan Rintangan Keluaran :

Oleh kerana pada litar masukan ialah bahagian pengeluar-tapak yang

telah dipincang depan, jadi kerintangan masukan bagi litar tatarajah
tapak sepunya ini sepatutnya adalah rendah (sekitar 20 ke 200
sahaja ).
Pada litar keluaran pula ialah bahagian pemungut dan tapak yang
telah dipincang songsang, jadi kerintangan keluarannya adalah tinggi
(biasanya antara 100k -1M )
Kesimpulan : Rintangan Masukan litar rendah.

Rintangan Keluaran litar tinggi
Gandaan Kuasa :
Nilai kuasa bagi sesuatu litar biasanya bergantung kepada nilai arus,
voltan, rintangan keseluruhan bagi litar tersebut.
V2
P I.V atau P I 2 .R atau P
R
Jadi untuk mendapatkan nilai gandaan kuasa ialah dengan

membahagikan nilai kuasa keluaran dengan kuasa masukan.
Kuasa Keluaran, Pout
Gandaan Kuasa, A P
Kuasa Masukan, Pin
Iout 2 .Rout

Iin 2 .Rin
Oleh kerana arus masukan (Ic) mengalir melalui kerintangan masukan

yang rendah dan arus keluaran (I E) mengalir melalui kerintangan
keluaran yang tinggi, jadi hasilnya ialah gandaan kuasa yang tinggi.
KESIMPULAN CIRI-CIRI LITAR TATARAJAH TAPAK SEPUNYA:
Kerintangan Masukan Rendah
Kerintangan Keluaran Tinggi
Penggandaan Arus Tiada
Beza Fasa Sefasa
Gandaan Voltan Tinggi
Gandaan Kuasa Tinggi
6.1.2 TATARAJAH PEMUNGUT -SEPUNYA ( CC ).
Untuk corak sambungan jenis ini, Pemungut menjadi sepunya atau

neutral kepada litar tapak dan pengeluar.
Rajah 6.8 - 6.10 menunjukkan transistor jenis NPN yang

disambungkan dengan Tatarajah Pemungut- Sepunya.
C Rajah 6.8 :
masukan Sekiranya isyarat a.u ingin diberikan
B kepada litar ini, bahagian tapak akan
keluaran dijadikan terminal masukan dan
E
bahagian pengeluar akan dijadikan
Rajah 6.8 terminal keluaran.
Rajah 6.9:
IC Menunjukkan cara sambungan voltan
IB
pincang pada transistor. Perhatikan, voltan
pincang depan diberikan pada cantuman
VBB
Tapak-Pengeluar dan pincang songsang
IE
pada cantuman Pemungut-Tapak.
Arus masukan adalah arus tapak dan Arus
Rajah 6.9 keluaran adalah arus Pengeluar.
Rajah 6.10:
IC C3
C1 IB Menunjukkan kaedah
C2 pendawaian litar yang lebih

RB VCC
praktikal
Vm RL Vk
VBB
Rajah 6.10
Perintang RB disambungkan dalam litar pada bahagian tapak. Ia

berfungsi untuk menghadkan nilai arus I B supaya tidak terlalu tinggi.
Perintang RL pula disambungkan pada bahagian keluaran litar dan
voltan keluaran akan diambil merentasinya. Rajah 6.1.2c :
VCC Menunjukkan kaedah
Seperti yang kita sedia maklum, bagi Tatarajah Pemungut
pendawaian Sepunya,
litar yang lebih
bahagian Pemungut mesti dibumikan. Cuba praktikal.
perhatikan litar ini,
sebenarnya dengan bantuan C3 pemungut adalah dibumikan.
6.1.2.1 CIRI-CIRI LITAR PEMUNGUT SEPUNYA
Gandaan Arus :
Dalam tatarajah ini, arus masukannya ialah arus tapak ( I B ) dan arus
keluarannya ialah arus pengeluar ( I E ). Jadi, untuk mendapatkan
gandaan kita bahagikan arus keluaran dengan arus masukan.
IE
I
IB
Oleh kerana IE merupakan arus yang terbesar dalam litar, manakala I B

pula merupakan arus yang terkecil dalam litar. Jadi, tentulah
gandaan arus litar ini besar. Ini merupakan kebaikan bagi tatarajah
ini.
Gandaan Voltan :
Cuba anda rujuk litar 6.8, anda akan dapati kedudukan voltan keluaran
adalah agak selari dengan voltan masukan. Maka voltan masukan
tidak akan digandakan pada litar keluaran, malah nilai voltan keluaran
akan berkurangan sedikit kerana susut pada bahagian cantuman B-E
(sebagai VB-E, samada 0.3 atau 0.7 ).
Jadi, gandaan voltan ialah :
Vk
AV
Vm
Oleh kerana nilai voltan keluaran kecil daripada nilai voltan masukan,
maka nilai gandaan akan jadi kecil ( samada satu atau kurang dari 1)
Atas sebab yang sama seperti di atas, fasa gelombang keluaran akan
mengikut fasa gelombang masukan.
Rintangan Masukan dan Rintangan Keluaran :

Kerintangan masukan untuk litar ini sangat tinggi (sekitar 100K ke
500K).
Kerintangan keluaran untuk litar ini sangat rendah ( sekitar 50 ke
1K).
Gandaan Kuasa :
Oleh kerana gandaan kuasa melibatkan nilai rintangan keluaran
dan masukan dalam pengiraannya. Ia akan menyebabkan gandaan
kuasa litar menjadi rendah. Malahan gandaan kuasa untuk tatarajah
ini merupakan yang terendah antara semua.
( Sila rujuk penerangan tatarajah Tapak Sepunya untuk keterangan
lanjut )
6.1.2.2 KESIMPULAN CIRI-CIRI LITAR TATARAJAH PEMUNGUT

SEPUNYA :
Ciri -ciri
Kerintangan Masukan Tinggi
Kerintangan Keluaran Rendah
Gandaan Arus Tinggi
Gandaan Voltan Rendah
Gandaan Kuasa Rendah
Beza Fasa Tiada
6.13 TATARAJAH PENGELUAR - SEPUNYA ( CE ) .
Untuk corak sambungan ini, pengeluar menjadi sepunya atau neutral

kepada litar tapak dan pemungut.
Rajah 6.11 - 6.14 menunjukkan transistor jenis NPN yang

disambungkan dengan Tatarajah Pengeluar - Sepunya.
C Rajah 6.11 :
keluaran Masukan diberikan pada terminal
masukan
tapak, keluaran diambil dari terminal
B
pemungut dan terminal pengeluar
E dibumikan.
Rajah 6.11
Rajah 6.14 :
Rajah 6.12 : V VCC
Menunjukkan lukisan litar BB
skematik
IC + Menunjukkan voltan pincang yang
IB yang lebih standard. RB RC VRC
betul diberikan pada transistor
- VCC IC
+ VCE (Bahagian di sebelah V
jenis NPN). tapak,
RB IB
disebut
- Vlitar
BB akan memincang depan
masukan dan bahagian di
VBB VBE IE bahagian pengeluardisebut
sebelah pemungut tapak dan
litarVCC VCE
akan memincang songsang V
keluaran. IE
BE
bahagian pemungut tapak.
Rajah 6.12 Melalui litar ini, kita dapat melihat
Rajah
dengan6.13 : jelas voltan-voltan
lebih Rajah 6.14
Menunjukkan
susut dan arus pendawaian yangpada
yang mengalir
IC lebih praktikal
setiap bahagian.bagi transistor
IB tatarajah pengeluar sepunya.
RC
+
RB Perintang RB digunakan untuk
VCC menghadkan nilai arus dalam litar
+ IE -
VBB -
dibahagian tapak supaya tidak
merosakkan cantuman
pengeluar-tapak.
Perintang RC pula digunakan
Rajah 6.13 sebagai perintang beban, iaitu
untuk menyusutkan voltan yang
melaluinya
Berdasarkan hukum Kirchoff dan hukum Ohm, Persamaaan yang terbit

di bahagian tapak ialah :
Persamaan di bahagian Persamaan di bahagian

Pengeluar : Pemungut :
VBB VRB VBE IC . IB
VRB I B. R B Vcc VRL VCE
VBB I B .R B VBE VRL I C .R L
VEE VBE VCE VCC IC .R L

IE
RE
Arus pemungut ( IC) yang mengalir di bahagian pemungut, jauh lebih

besar dari arus tapak ( IB ). Nilai arus pemungut akan bergantung
kepada faktor Beta ( ).
Voltan VCE kadangkala bernilai agak besar kerana cantuman C-B yang
dipincang songsang tentunya mempunyai kerintangan yang tinggi.
Sekiranya nilai VBB sama dengan nilai VCC maka voltan pincang akan
diambil dari punca voltan bekalan yang sama. Jadi faktor V BB akan
digantikan dengan VCC.
Contoh 6.1.3a :
Dengan merujuk kepada rajah 6.15 di bawah, jika faktor Beta

transistor tersebut ialah 120 dan transistor itu jenis silikon, Kirakan
nilai IC dan VC.
VBB=+35V VCC +35V
RB RC VRC
VRB
2.2M IC 12K
IB
=120
VCE
VBE IE
Rajah 6.15
Penyelesaian :
Bahagian Masukan :
VBB VRB VBE
VBB I B .R B VBE .......dinyatakan transistor silikon
35V I B 2.2M 0.7V
35V - 0.7V
IB
2.2M
15.6A.
Bahagian Keluaran :
I C .I B
120 15.65
1.87mA.
VRL I C .R L
1.87mA 12K
22.45V.
VCE VCC VRL

35V 22.45V
12.55V.
6.1.3.1 CIRI-CIRI LITAR TATARAJAH PENGELUAR SEPUNYA:
Gandaan Arus :
Arus litar masukan ialah arus tapak ( I B ) dan arus di litar keluaran ialah
arus pemungut ( IC ). Jadi untuk mendapatkan gandaan arus bagi
tatarajah ini ialah membahagikan arus keluaran dengan arus
masukan :
Arus Keluaran, IC
Gandaan Arus , AI
Arus Masukan , I B
Oleh kerana nilai IC jauh lebih besar dari IB ,jadi tentulah gandaan arus
bagi litar Pengeluar Sepunya ini besar nilainya.
Contoh 6.1.3.1a :
Sekiranya nilai IB = 50A dan IC = 5mA, berapakah gandaan

arus untuk litar ini?
IC 5mA
I 100
I B 50A
Gandaan Voltan :
VCC, +20V
RB RC
1M IC 10K
Vm IB
1mVp
Vk
Vm IE
-1mVp
Rajah 6.16
Dalam rajah 6.16 di atas menunjukkan litar pengeluar sepunya

menggunakan voltan bekalan yang sama sebagai voltan pincang bagi
transistor.
Apabila transistor sudah diberikan voltan pincang yang betul, maka

arus akan mengalir dalam litar. Jadi melalui pengiraan, kita akan
mendapati nilainilai arus seperti berikut:
VBB 20V
IB 200
RB 1M
IC .IB 50 200 1mA
VC VCC IC .R C
20V - (1mA)(10K)
10V
VC VK 10V
Semasa isyarat masukan separuh kitar positif, bahan jenis P pada

bahagian tapak akan menjadi lebih positif. Ini akan menyebabkan
nilai arus tapak menjadi semakin bertambah ( Katakanlah ia berubah
dari 20A menjadi 22A).
Oleh kerana nilai Beta untuk litar ini ialah 50, jadi nilai IC juga akan
turut meningkat ( IC=.IB = (50)(22A) = 1.13mA )
Apabila nilai IC meningkat, ia akan menyebabkan nilai Vc akan

berkurang,
( VC=VCC IC.RC = 20V-11.3V = 8.7V). Kesimpulan yang dapat kita

buat, apabila voltan masukan pada ayunan separuh kitar positif ia
akan menyebabkan voltan keluaran semakin negatif.
Semasa voltan masukan berayun pada keadaan separuh kitar

negatif, Ia akan menyebabkan bahan jenis P pada tapak menjadi
semakin kurang positif. Ini akan menyebabkan arus tapak (IB)
menjadi semakin berkurang (Katakanlah ia berubah dari 20A
ke18A).
Apabila nilai IB semakin berkurang, nilai IC juga akan turut berkurang

dari tadi ( IC = .IB = 50 x 18A = 0.9mA). Kemudian ia akan mengubah
nilai Vc menjadi semakin bertambah ( Vc = Vcc Ic.Rc = 20V 9V =
11V).
Kesimpulannya, apabila voltan masukan berayun pada separuh kitar

negatif, ia akan menyebabkan voltan keluaran semakin positif.
Berdasarkan analisa ini, cuba kita bandingkan gelombang keluaran

dan gelombang masukan :
Vm
1mVp
0 2mVp-p
-1mVp
Vk
+11Vp
10V 2.3Vp-p
-8.7Vp
Rajah 6.17
Berdasarkan rajah 6.17 di atas, kita akan dapati terdapat perbezaan
fasa antara voltan masukan dan keluaran sebanyak 180.
Gandaan Voltan untuk litar ini pula ialah :

VoltanKelu aran, Vk
GandaanVol tan, Av
VoltanMasu kan, Vm
2.3Vp - p

2mVp - p
1150
Kesimpulannya, nilai Gandaan Voltan untuk tatarajah Pengeluar

Sepunya ialah besar.
Kerintangan Masukan dan Kerintangan Keluaran :
Oleh kerana cantuman tapak pengeluar dipincang depan, maka

kerintangan masukan litar ini adalah rendah (biasanya bernilai sekitar
500 ke 1.5K)
Bahagian Pemungut tapak pula dipincang songsang, jadi kerintangan

keluarannya adalah tinggi (biasanya bernilai sekitar 30K ke 50K)
Gandaan Kuasa :
Untuk mendapatkan nilai gandaan kuasa ialah dengan menbahagikan

nilai kuasa keluaran dengan kuasa masukan :
Kuasa Keluaran, Pout
Gandaan Kuasa, A P
Kuasa Masukan, Pin
Iout 2 .Rout

Iin 2 .Rin
Oleh kerana arus masukan ( I B ) akan mengalir melalui kerintangan

masukan yang rendah . Manakala arus keluaran ( I C ) akan mengalir
melalui kerintangan keluaran yang tinggi, jadi hasilnya ialah gandaan
kuasa yang tinggi.
6.1.3.2 KESIMPULAN CIRI-CIRI LITAR TATARAJAH PENGELUAR

SEPUNYA:
Ciri -ciri
Kerintangan Masukan Rendah
Kerintangan Keluaran Tinggi
Gandaan Arus Tinggi
Gandaan Voltan Tinggi
Beza Fasa 180
UNTUK MENGUJI KEFAHAMAN ANDA DENGAN UNIT INI, CUBA JAWAB

SOALAN-SOALAN DI BAWAH :
6a-1 Transistor boleh disambung kepada beberapa tatarajah, namakan tiga jenis
tatarajah yang anda ketahui .
6a-2 Diantara rajah-rajah di bawah, yang mana satukah merupakan sambungan

voltan pincang yang betul bagi tatarajah tapak sepunya.
A IE IC IE IC
B
. V VCC VEE
EE
+ +
VC
- IB - IB
IE IC I IC
C D
VEE VEE E
VC
VC
+ +
- IB - IB
6a-3 Tentukan sambungan voltan pincang yang betul bagi tatarajah pemungut
sepunya di bawah :
A B
IC IC
IB IB
Vc Vc
VBB c VBB c
IE IE
C IC D IC
IB IB
Vc Vc
6a-5 Lukiskan c
VBB rajah pendawaian yang praktikal c
VBB bagi setiap tatarajah yang anda
I
nyatakan dalam soalan
E 6a-5. I E
6a-6 Jadual di bawah menunjukkan beberapa ciri-ciri yang ditentukan bagi

tatarajah-tatarajah penguat. Lengkapkan ciri-ciri berikut :
Tatarajah Tatarajah Tatarajah

Tapak Sepunya Pemungut Pengeluar
Sepunya Sepunya
Rintangan Masukan Tinggi
Rintangan Keluaran Tinggi
Gandaan Arus
Gandaan Voltan
Beza Fasa
Sudah selesai menjawab ? Yakin dengan jawapan anda . ?

Sila semak jawapan anda dengan maklumbalas di sebelah.
6a-1 i. Tatarajah Tapak Sepunya

ii. Tatarajah Pemungut Sepunya
iii. Tatarajah Pengeluar Sepunya
6a-2 ( b)
6a-3 ( a )
6a-4 (i.) VEE -VCC (ii)
IC C3
VRE RE RL C1 IB
IE IC
C2
RB VCC
Vm
Vm VBE Vk RL Vk
IB
Vc VBB
(iii)
VBB VCC
RB RC VRC
VRB IC
IB
VCE
VBE IE
6a-5
Sepunya Sepunya
Rintangan Masukan Rendah Tinggi Rendah
Rintangan Keluaran Tinggi Rendah Tinggi
Gandaan Arus Rendah Tinggi Tinggi
Gandaan Voltan Tinggi Rendah Tinggi
Gandaan Kuasa Tinggi Rendah Tinggi
Beza Fasa Tiada Tiada 180
Bagaimana dengan keputusan maklumbalas anda ? . Memuaskan . ?

Jika tidak, sila ulangkaji semula input anda atau rujuk pensyarah anda.
Jika Ya, mari kita lihat apa yang ada pada input seterusnya.
Salah satu susun atur transistor yang paling popular ialah tatarajah
Pengeluar Sepunya (CE). Dalam penerangan seterusnya, kita akan melihat
lebih lanjut berkaitan tatarajah ini berbanding tatarajah yang lain-lain.
6.2 LENGKUK CIRI ( IC-VC ) BAGI PENGUAT PEMANCAR SEPUNYA :
Lengkuk Ciri I-V ialah graf yang diplotkan bagi arus pemungut melawan
voltan pemungut untuk mengambarkan apa yang berlaku pada transistor
ketika berlakunya perubahan-perubahan arus dan voltan.
Sebelum ini ada diterangkan bahawa nilai I B adalah kecil sahaja (dalam
beberapa A sahaja ). Jika VBB ( voltan pincang depan) ditambah, akan
berlaku kenaikan pada arus tapak, IB tetapi masih lagi kecil.
IC(mA) Rajah 6.18 :

Jika VBB dilaraskan sehingga
IB=20A dan VC bernilai 1V, didapati
3 IC=0.98mA.
2 Pada nilai IB yang sama, jika VC

ditinggikan menjadi 4V, didapati
1 IB=20A
tidak banyak perubahan pada nilai
IC cuma ia akan naik sedikit
1 2 3 4 5 VC(V) disebabkan adanya arus bocor.
Rajah 6.18
IC(mA)
Rajah 6.19:
Jika IB ditinggikan sehingga 40A
3 dan VC bernilai 1V , didapati
IC=1.98mA.
2 IB=40A
Sekiranya nilai VC ditinggikan
1 IB=20A sehingga mencapai 5V, didapati
tidak akan ada banyak perubahan
pada nilai IC. Nilai IC akan naik
1 2 3 4 5
sedikit sahaja, itupun kerana
adanya arus bocor.
Rajah 6.19
IC(mA)
Rajah 6.20:
Sekiranya kita teruskan ujikaji ini dengan
5 IB=120A
membuat beberapa perubahan pada nilai
IB, hasilnya adalah seperti pada graf 4 IB=100A
disebelah. 3 IB=60A
2 IB=40A
Graf inilah sebenarnya yang kita
namakan Graf Lengkuk Ciri I-V bagi 1 IB=20A
tatarajah Penguat Pengeluar Sepunya Vc
1 2 3 4 5
Rajah 6.20
Kesimpulan :
Nilai IB bergantung kepada nilai voltan pincang depan cantuman tapak-
pengeluar ( VBB ).
Nilai IC akan turut bertambah dan berkurang mengikut keadaan I B tetapi
nilainya akan jauh lebih besar dari nilai I B
Nilai Vcc (iaitu voltan pincang untuk pemungut-tapak) tidak banyak
mempengaruhi nilai arus-arus transistor. Ia tidak berupaya mengubah nilai
IB, IC dan IE.
Litar penguat tatarajah pengeluar sepunya ialah umpama punca arus
dimana nilainya ditentukan atau dikawal oleh nilai arus tapak.
6.3 BETA A.T ( a.t ) BETA A.U ( a.u )
Dalam input sebelum ini anda telah diperkenalkan dengan istilah Beta, iaitu
ia bersangkutan dengan ciri-ciri gandaan arus bagi tatarajah Pengeluar
Sepunya
( sila rujuk mukasurat 17).
Faktor Beta ini sebenarnya terbahagi kepada 2 keadaan iaitu :
Beta a.t : Nilai arus pemungut(IC) yang mengalir mengikut keadaan nilai
arus tapak ( IB) pada keadaan nilai Vc yang tetap.
I
a .t C ..............semasa Vc tetap
IB
Beta a.u : Nilai perubahan yang berlaku pada arus pemungut apabila arus
tapak berubah pada keadaan Vc tetap.
I
a.u C ............semasa Vc tetap
I B
CONTOH 6.3a :
Satu litar tatarajah Pengeluar-Sepunya mengalirkan arus tapak 20A

dan arus pemungut kemudiannya menjadi 2mA. Arus tapak itu
kemudian berubah menjadi 40A dan arus pemungut turut berubah
menjadi 4mA.
Kirakan a.t dan a.u transistor yang digunakan.
2mA
a.t 100
20 A
4mA - 2mA
a.u 100
40 A - 20 A
6.4 PENGIRAAN ARUS DAN VOLTAN BAGI LITAR PENGELUAR SEPUNYA.

VBB,+20V VCC, +20V VCC, +20V
RB RC RB RC
IC IC
IB C IB C
B E B E
IE IE
Rajah 6.21 Rajah 6.22
Rajah 6.21 dan 6.22 merupakan tatarajah pengeluar sepunya.

Cuba anda perhatikan pada rajah 6.21, voltan pincang a.t untuk tapak-
pengeluar dan pemungut - pengeluar mempunyai nilai yang sama. Jadi
voltan pincang a.t ini boleh diambil dari punca yang sama.
Rajah 6.22 pula menunjukkan voltan a.t telah diambil dari punca yang sama
dan perhatikan sumber voltan pada tapak yang tadinya dilabelkan sebagai
VBB telah bertukar ke VCC ( Ingat nilainya masih lagi sama ).
Cuba anda perhatikan perkaitan voltan pincang pada

litar ini..,
Walaupun dengan hanya menggunakan
satu punca voltan bekalan a.t, transistor tetap diberikan
voltan pincang yang betul. Cuba anda perhatikan,
Transistor yang digunakan ialah jenis NPN,bahagian
pengeluar-tapak diberikan pincang-depan dan bahagian
pemungut tapak diberikan voltan pincang-songsang.
Untuk memudahkan kita mencari nilai arus dalam litar, kita boleh
memisahkan litar ini kepada dua bahagian, iaitu bahagian masukan dan
bahagian keluaran.
Dengan menggunakan hukum Kirchoff dan hukum Ohm, kita dapat membina
persamaan dalam gelung berikut :
Gelung Bahagian Masukan :
VCC, +20V
RB VCC = Bekalan Voltan a.t

VRB
(VoltanPincang)
IB C
VRB = Voltan yang terbina merintangi
B E
perintang RB.
VBE
IE
VBE = Voltan yang terbina antara tapak
Rajah 6.23 dan Pengeluar (B-E)
= Voltan sawar ( VB-E)
Persamaannya :
Gelung Bahagian Keluaran :
VCC,+20V
VCC = Voltan pincang songsang untuk
pemungut-tapak.
RC VRC
IC VRC = Voltan susut pada perintang
C beban pada pemungut.
B VCE VCE = Jatuhan voltan antara pemungut
E
dan pemancar.
IE
Persamaannya :
Cuba anda perhatikan, IC pada bahagian keluaran dinyatakan sebagai
Rajah 6.24 IC .IB
IC=.IB. Ini kerana sebelum ini ada dinyatakan bahawa nisbah arus keluaran
VCC VRC VCE
(IC ) dan arus masukan ( IB ) disebut sebagai Beta ( ) :
VCC IC .R C VCE
VCE VCC IC .R C
Arus Keluaran; I C
Beta ;
Arus Masukan ; I B
I C .I B
Cuba kita perhatikan contoh pengiraan nilai-nilai arus dan voltan bagi litar di
bawah:
Contoh 6.4a :
VCC, +12V
RB RC
200K IC 1.5K
IB
=50
VCE
IE
Rajah 6.25
Dengan berpandukan kepada litar pada rajah 6.25, dapatkan :

i. Arus Tapak; IB ii. Arus Pemungut; IC iii.Voltan pemungut; VCE
Penyelesaian :
i.VCC VRL VBE ........jenis transisto r tidak dinyatakan,

jadiVBE 0
VCC I C .R L VBE
VCC
IC
RL
12V
60 A
200K
ii. I C .I B ...........dinyatakan 50
50 60 A
3mA
iii. VCE VCC I C .R C

12V - (3mA ) (1.5K )
12V - 4.5V
7.5V
Mari kita uji, kefahaman anda mengenai input ini dengan soalan-soalan di bawah,
selamat mencuba.
6b-1 Diantara ketiga-tiga tatarajah di bawah, tatarajah yang manakah merupakan

yang popular digunakan dalam litar.
= Tatarajah Tapak Sepunya

= Tatarajah Pengeluar Sepunya
= Tatarajah Pemungut Sepunya
6b-2 Berikut ada data-data ujikaji yang diambil oleh seorang pelajar yang
melakukan analisa ke atas perubahan arus dan voltan bagi satu sambungan
penguat tatarajah pengeluar sepunya. Anda diminta memplotkan data-data
tersebut di atas satu graf arus pemungut, I C melawan voltan pemungut, VC
menggunakan data-data di bawah.
VBB = 20V VBB = 40V
VBB, VCC,
IB vC Ic IB vC Ic
20A 5V 1.98mA
RB RC 20A 10V 1.99mA
1M IC 20A 15V 2mA
IB C 20A 20V 2mA
B E Vc
IE VBB = 60V VBB = 80V
IB vC Ic IB vC Ic
60A 5V 5.98mA
60A 10V 5.99mA
60A 15V 6 mA 40A 5V 3.98mA
60A 20V 6 mA 40A 10V 3.99mA
40A 15V 4mA
40A 20V 4mA
6b-3 Apakah Beta (), nyatakan perbezaan a.t dan a.u .
4b-4 Merujuk kepada litar di bawah, sekiranya transistor yang digunakan ialah
jenis Silikon, kirakan nilai :
VCC, +10V
(i ) Arus Tapak, IB (ii) Arus Pemungut, IC (iii)
80A 5V 7.98mA
Voltan Pemungut, VCE
80A 10V 7.99mA
RB RC 80A 15V 8 mA
1M I 10K 80A 20V 8 mA
IB C
C
=100
B E
VCE
IE
- Sila rujuk jawapan anda pada

maklumbalas disebelah
6b-1 Tatarajah Pengeluar Sepunya
6b-2
IC(mA)
8 IB=80A
6 IB=60A
4 IB=40A
2 IB=20A
Vc
5 10 15 20
6b-3 Beta a.t : Nilai arus pemungut (I C) yang mengalir mengikut keadaan nilai arus
tapak ( IB) pada keadaan nilai Vc yang tetap.
I
a.t E ..............semasa Vc tetap
IC
I E
a.u ............semasa Vc tetap
I C
6b-4 IB=9.3A , IC = 0.93mA , V CE = 0.7V
4b-5 IB = 100A , IC = 5mA , VCE = 7.5V

Kalau ada masalah, rujuk pensyarah anda ye

Kalau anda yakin, bolehlah kita ke input
seterusnya
Kita masih lagi membincangkan tentang litar Tatarajah Pengeluar Sepunya.

Kita akan melihat bagaimana pengaliran arus-arus dalam litar semasa
diberikan voltan a.t dapat membentuk satu graf yang disebut sebagai graf
garis beban dan dengan berpandukan garis beban ini kita akan melihat
bagaimana ia berfungsi untuk menentukan nilai keluaran dan masukan voltan
a.u pada pemungut.
6.5 TITIK PENGENDALIAN A.T ( TITIK-Q ) :
Apabila sesuatu transistor diberikan voltan pincang a.t yang betul, ia akan
mula beroperasi ( walaupun pada ketika itu tiada voltan masukan a.u) .
Arus tapak ( IB ) akan mengalir, Arus pemungut (I C) akan turut mengalir. Arus
pemungut yang mengalir dalam litar ketika ini disebut sebagai arus operasi
( ICQ )
Apabila arus operasi ini melalui perintang beban di bahagian pemungut (R L),
nilai VCE akan diperolehi :
VC VCC IC .RL .......... apabila arus pemungut mengalir melalui

per int ang beban di pemungut, Vc dapat dicari .
Pada keadaan ini nilai VCE ialah nilai voltan pada titik operasi ( VCEQ ).
Contoh 6.5a :
Merujuk litar 6.26 di bawah, dapatkan nilai arus operasi litar (I CQ) dan voltan
operasi litar (VCEQ).
VCC, +20V
RB RC
1M IC 5K
IB
=100
VCE
IE
Rajah 6.26
Penyelesaian :
VCC VBE
IB ....... VBE 0
RB
20V

1M
20 A.
IC .IB 100 20A 2mA
VRL I C .R L
2mA 5k
10V
VCE VCC VRL

20V - 10V
10V
I CQ 2mA ; VCQ 10V
Sekiranya arus pemungut operasi ( I CQ ) dan voltan pemungut operasi (V CQ)

yang didapati dari analisa litar contoh di atas diplotkan pada rajah lengkuk ciri
I-V untuk litar berkenaan, kita akan mendapati ia bertemu pada satu titik.
(rujuk rajah 6.27 di bawah )
IC(mA)
5 IB=50A
4 IB=40A
3 IB=30A
Q IB=20A
2
1 IB=10A
Vc
5 10 15 20 25
Rajah 6.27
Titik pertemuan ini dikenali sebagai Titik-Q (Huruf Q mewakili perkataan

Quiescent, bermaksud tenang ) Sekiranya ada isyarat masukan a.u pada
litar ini, isyarat keluaran yang dibesarkan akan berayun secara simetri
maksimum terhadap titik ini (anda akan lebih jelas tentang ini selepas
penerangan berkaitan gelombang keluaran/masukan maksima ).
6.6 TITIK KETEPUAN A.T DAN TITIK ALIHAN A.T :
Rajah 6.28 di bawah akan memudahkan kita memahami maksudkan takat

tepu a.t dan takat alihan a.t.
IC(mA)
Takat Tepu ( IC(TEPU))

5
4
Titik-Q
3
2 Takat Alihan( VC(ALIH ))
1
VC (V)
5 10 15 20
Rajah 6.28
6.6.1 TITIK KETEPUAN A.T ( TAKAT TEPU A.T ) :
Rajah 6.6a adalah graf I-V bagi litar di rajah 6.5a.

Kita telahpun membuat kiraan bagi menentukan kedudukan titik
operasi litar tersebut, dimana kita mendapati nilai I CQ litar ialah 2mA
dan nilai VCQ litar ialah 10V.
Sekiranya kita cuba meninggikan IB litar, nilai IC akan turut tinggi tetapi
nilai VC akan menjadi rendah.
Sekiranya nilai IB terus ditinggikan, IC akan menyebabkan voltan susut
di perintang RL sama dengan nilai voltan bekalan ( V RL =VCC ). Pada
keadaan ini nilai VC akan menjadi sifar.
IC pada tahap ini adalah pada takat yang maksima dan V C tidak
mungkin akan jadi kurang dari sifar. IC maksima ini dikenali sebagai
arus pemungut dalam keadaan tepu( I C(TEPU)(AT)).
Rujuk terbitan rumus untuk IC(TEPU)(AT) :
VCC VRL VC .............. sekiranya VC 0

VCC VRL
VCC I C .R L ............. I C arus pemungut maksimum yang me

I C I C (tepu)(a.t)
Jadi IC (tepu)(a.t) :
VCC
I C (tepu)(a.t)
RL
Kesimpulannya : Takat Tepu a.t. ialah takat di mana arus pemungut

(IC) berada pada nilai yang maksimum dan nilai
Vc=0. Arus Pemungut pada masa ini dikenali sebagai
IC(TEPU).
ICQ dan Ic(TEPU)(AT)

tu sama ke?
Tidak.
ICQ ialah arus pemungut yang mengalir
apabila transistor diberikan voltan
pincang yang betul. Manakala
IC(tepu)(a.t) ialah arus pemungut yang paling
maksima yang boleh dialirkan oleh litar
6.6.2 TITIK ALIHAN A.T ( TITIK POTONG A.T ):
Tadi anda telah dijelaskan bahawa Titik tepu didapati apabila nilai I B
terus ditingkatkan. Titik Potong pula didapati apabila nilai I B terus
direndahkan.
Untuk penjelasan lanjut, sila rujuk rajah 6.5a dan 6.5b semula.
Sekiranya nilai IB rendah, nilai IC juga akan turut rendah dan nilai Vc
akan semakin tinggi. Sekiranya nilai I B terus direndahkan, ia akan
menyebabkan nilai IC menjadi sifar dan nilai VC akan menjadi sama
dengan nilai VCC. Sila lihat persamaan rumus di bawah :
VC VCC VRL
VC VCC I C .R L ..............sekiranya nilai I C 0;
VC VCC
Jadi rumus untuk mendapati takat alihan a.t sesuatu litar ialah :
VC VCC .......... .....VC vol tan paling maksima yang mengalir dalam litar
VC VC ( Alih )( a.t )
VC( ALIH)(AT) v cc
Kesimpulan ; Takat Alihan ialah takat dimana tiada arus yang mengalir
dalam litar dan nilai VC=VCC .
6.7 GARIS BEBAN A.T :
Sebenarnya, garisan yang menghubungkan titik tepu a.t, titik-Q dan titik
potong a.t ini disebut Garis Beban a.t ( rujuk rajah 6.29)
IC(mA)
5 GARIS BEBAN A.T
4
Titik-Q
3
2
Takat Alihan( VC(ALIH ))
1
VC (V)
5 10 15 20
VCE
Rajah 6.29
Voltan yang didapati antara 0 dan V CE mewakili voltan yang jatuh pada
bahagian pemungut dan pemancar. Manakala voltan antara V CE dan Vcc
mewakili voltan yang jatuh pada perintang beban.
Terdapat dua faktor yang dapat mengubah kecerunan garis beban, iaitu :
i. Mengubah nilai perintang beban, RL.
Apabila kita merendah atau meninggikan nilai R L, ia akan
mengubah kedudukan titik tepu kita kerana kita mengetahui
VCC
bahawa untuk menentukan titik-Q persamaannya ialah :
RL
ii. Mengubah nilai voltan bekalan ke pemungut, V CC.
Ini adalah kerana untuk mendapatkan voltan maksima pada
pemungut, VC(alih)=VCC.
Rajah 6.30 di bawah menunjukkan apa yang berlaku sekiranya kita

mengubah nilai RL.
IC(mA)
RL asal
5
4
RL direndahkan
3
2 RL ditinggikan
1
VC (V)
5 10 15 20
Rajah 6.30
Rajah 6.31 pula menunjukkan kecerunan garis beban sekiranya nilai

VCC diubah.
IC(mA)
VCC asal
5
4
3 VCC ditinggikan
2
direndahkan
1 VCC direndahkan
VC (V)
5 10 15 20
Rajah 6.31
6.8 CONTOH PENGIRAAN MENDAPATKAN GARIS BEBAN A.T ;
Dengan merujuk kepada litar di rajah 6.32 di bawah, lukiskan garis beban a.t
bagi litar pengeluar sepunya berikut dan tandakan kedudukan titik-Q. Anggap
=100
VCC,+20V
RC
RB
IC 2K
333k
IB
=100
VCE
IE
Rajah 6.32
Penyelesaian :
Titik Operasi ( titik-Q ):
VBB
IB
RB
20V

333k
60 A
I C .I B 100 60 A
6mA
VC VCC I C .R L
20V - 6mA 2k
20V - 12V
8V
VCQ VC 8V
I CQ I C 6mA
Titik Tepu a.t :

VCC
I C(tepu)(a.t)
RL
10mA
Titik Alihan a.t :

IC 0
VC alih a.t VCC 15V
Jadi, Garis Beban a
IC(mA)
IC(tepu)(a.t)
10
Titik-Q
8
ICQ 6
4
2
VC (V)
5 8 10 15
VCEQ VC(alih)(a.t)
Rajah 6.33
Untuk mengetahui tahap kefahaman anda, anda haruslah mengujinya,

mari kita cuba ..
6c-1 Padan suaikan maksud bagi Istilah-Istilah berikut :
Takat dimana arus Pemungut ( IC )

Titik Pengendalian A.T A
A berada pada nilai maksimum dan nilai
( Titik Q )
VC adalah sifar.
Takat dimana tiada arus pemungut

B Titik Ketepuan A.T B boleh mengalir dan nilai VC menurut
nilai VCC ( VC = VCC ).
C Titik Potong A.T Titik Operasi menunjukkan kedudukan

C titik yang mewakili nilai IC dan VC bila
ada voltan pincang A.T diberikan pada
litar.
6c-2 Padan suaikan rumus-rumus berikut :

Titik Pengendalian A.T VCC
A A IC ( tepu )( at )
( Titik Q ) RC
VC ( alih )( at ) 0
B Titik Ketepuan A.T

B IC ( alih )( at ) 0
VC(alih)(at) Vcc
C Titik Potong A.T
VBB
C IB
RB
IC IB ICQ IC
VC VCC IC .RL
VCQ VC
6c-3 Berdasarkan rajah di bawah, dapatkan Garis Beban a.t litar di bawah :
Vcc=+30V
RB RC
1.5M IC 5K
IB
=100
VCE
IE
Mari kita semak jawapan anda dengan

maklumbalas di sebelah .
6c-1
A A
B B
C C
6c-2 A
A
B B
C C
6c-3 IB = 20A , IC = 2mA , ICQ= 2mA , VC = 20V , VCQ = 20V.
IC(TEPU)(AT) = 6mA , VC(ALIH)(AT) = 30V
GARIS BEBAN A.T :

Ic(mA)
8
Titik-Q
6
4
2 Takat Alihan
VC (V)
10 20 30
6.9 KENDALIAN PENGUAT PENGELUAR A.U APABILA MENERIMA

ISYARAT MASUKAN A.U :
Salah satu faktor yang dapat mengubah nilai I B ialah isyarat masukan a.u.
Jadi nilai isyarat masukan a.u mestilah tidak terlalu besar sehinggakan boleh
menyebabkan ayunan IB menjadi besar ( rujuk rajah 6.34 di belakang ) :
Berpandukan rajah, kita dapat melihat kedudukan titik-Q ialah semasa

IB=60A, IC=6mA dan VC=8V.
Katakanlah IB berayun di antara 40A dan 80A semasa adanya isyarat
masukan a.u, manakala IC pula berayun di antara 4mA dan 8mA, ini
menyebabkan VC berayun antara 4V ke 12V.
Voltan yang diambil pada VC sebenarnya ialah nilai voltan a.u keluaran, bagi
contoh ini ia berayun pada satu kitaran sempurna bernilai 8Vp-p.
Sekiranya isyarat masukan a.u terlalu besar, ia akan menyebabkan ayunan I B

besar ( rujuk gelombang pada garisan putus-putus ). Maka nilai ayunan I C
juga turut besar dan dituruti oleh V C. Kita dapati ayunan IC dan VC
melampaui takat tepu litar. Pada takat ini tiada lagi nilai gandaan akan
berlaku. Jadi, gelombang yang melampaui takat ini akan
terpotong/terpangkas/terherot.
Jika satu-satu keluaran amplifier mempunyai bahagian yang terpangkas, kita

akan menganggap ia adalah tidak sempurna dan ia mesti dielakkan dalam
pembinaan litar amplifier. Jadi, kedudukan titik-Q biasanya dipilih di tengah-
tengah garis beban untuk mendapatkan ayunan yang besar dan sempurna.
Takat Tepu
IC(mA)
100A
10
80A
8
60A
6
4 40A
2 20A
0V
VC (V)
4 5 8 10 12 15 20
Takat tepu
Rajah 6.34
6.9.1 Garis Beban A.U :
Apabila adanya masukan isyarat a.u, beban yang dihadapi di bahagian

keluaran kadang kala berbeza dengan analisa isyarat a.t.
Cuba anda rujuk rajah 6.35 di bawah :
VCC,+30V
RC
RB
IC 10K C
2M 2
IB
=100
RL
Vm C1 IE 40K
Rajah 6.35
Anda akan dapat melihat bahawa terdapat pertambahan pada

rintangan di bahagian keluaran. Fungsi kapasitor C1 dan C2 telah
diterangkan sebelum ini ( Dalam input yang pertama unit ini )
Kapasitor akan membenarkan isyarat a.u melaluinya. Jadi, beban
yang dihadapi pada bahagian keluaran ialah r L=RC//RL.
Nilai arus pemungut tidak akan jatuh di atas garis beban a.t lagi, jadi
dalam analisa a.u ia akan mempunyai garis yang baru. Ia juga akan
mempunyai takat tepu dan takat alihannya yang sendiri. Garis ini
dikenali dengan nama garis beban a.u.
Formula untuk mendapatkan takat tepu a.u dan takat alihan a.u :
VCQ
I C (tepu)(a.u) I CQ ..............rL ialah rintangan keseluruhan bahagian keluaran
rL
VC(alih)(a.u) VCQ I CQ .rL

contoh 6.9a:
Merujuk kepada rajah 6.35, lukiskan garis beban a.t dan a.u bagi litar
tersebut. Tunjukkan juga kedudukan titik-Q.
Penyelesaian :
Titik Operasi ( Titik-Q ):
VBB 30V
IB 15A
RB 2M
I C .I B 100 15A 1.5mA
VC VCC I C .R L
30V - 1.5mA 10k
30V - 15V 15V
I CQ 1.5mA
VCQ 15V
Garis Beban A.T :

VCC 30V
I C tepu a.t 3mA
R C 10k
VC(alih)(a.t) VCC 30V
Garis Beban A.U :
rL R C // R L 10k//40k 8k
VCQ
I C(tepu)(a.u) I CQ
rL
15V
1.5mA
8k
3.4mA
VC(alih)(a.u) VCQ I CQ .rL

15V 1.5mA 8k
IC(mA)
27V
3.5 Garis Beban a.u
3
2.5
Berdasarkan nilai-nilai Titik-Q
di atas, garis beban a.t dan a.u dapat dilukis :
2
1.5 Garis Beban a.t
1
0.5
VC (V)
5 10 15 20 25 30
Rajah 6.36
6.10 Bentuk Gelombang Keluaran dan Gelombang Masukan :
Dalam input sebelum ini ada diterangkan tentang perkaitan gelombang

keluaran berbanding dengan gelombang masukan.
Fasa gelombang keluaran akan terbalik sebanyak 180 dari fasa gelombang
masukan.
6.11 Gandaan Voltan , AV:
Gandaan Voltan ialah membandingkan nilai voltan keluaran dengan nilai

voltan masukan.
V
V k
Vm
Satu lagi rumus yang boleh digunapakai untuk mendapatkan nilai gandaan
voltan litar ialah melibatkan konsep transistor unggul dan anggapan
hampiran pertama. Dalam konsep ini, semua nilai-nilai yang kecil dalam litar
akan diabaikan dan gandaan voltan boleh didapati apabila kita
membahagikan rintangan keluaran dengan rintangan masukan.
Dari konsep ini, anggapan untuk rumus gandaan voltan ialah :

rL r
V L
rm re'
re' ialah nilai hampiran untuk rintangan keseluruhan di bahagian masukan.

25mV
.... rumus re' .....dimana nilai I E I C ( iaitu arus operasi litar )
IE
.nilai 25mV ialah nilai paras voltan yang
selalu digunakan untuk tujuan analisa
transistor ( biasanya antara 24mV dan
50mV)
6.12 Nilai Maksima Voltan Keluaran tanpa Herotan , Vk(mak)(tanpa herotan). ;
Kita dapat mengetahui nilai maksima voltan keluaran tanpa herotan melalui
graf garis beban sesuatu litar.
Maksud voltan keluaran maksima tanpa herotan ialah isyarat keluaran

yang berayun pada titik operasi secara simetri dan tidak dipangkas.
Cuba kita lihat rajah 6.37 di sebelah : rajah ini merupakan rajah garis beban
bagi litar contoh 6.9a.
Anda telah dijelaskan sebelum ini bahawa garis beban a.u akan wujud
apabila nilai beban yang dihadapi oleh voltan a.u di litar keluaran berbeza
dengan nilai beban yang dihadapi oleh voltan a.t di litar keluaran.
Voltan keluaran maksima tanpa herotan ( Vk (max)(tanpaherotan)) biasanya dilukis

merujuk kepada garis beban a.u ( Ini kerana garis beban a.u wujud apabila
litar diberikan Isyarat masukan a.u ).
Cuba anda perhatikan bagaimana cara untuk menentukan isyarat mana satu
yang dikatakan voltan keluaran maksima tanpa herotan bagi garis beban di
sebelah.
I3.5
C(mA) Garis Beban a.u
3
2.5 Titik-Q
2
1.5 Garis Beban a.t
1
0.5
VC (V)
0 3 5 10 15 20 25 30
VCQ 27V
VC(alih)
15Vp 12Vp
Bahagian 1 :
VC(ALIH)(AU) - VCQ = 27V 15V
= 12Vp
24Vp-p
Bahagian 2 :
VCQ 0 = 15V 0 = 15Vp
30Vp-p
Rajah 6.37
Kita akan memilih bahagian yang mempunyai kiraan voltan puncak yang kecil untuk
mendapatkan nilai voltan keluaran maksima tanpa herotan.
Cuba anda perhatikan, sekiranya kita mengambil nilai voltan puncak yang besar
sebagai voltan keluaran, kita akan mendapati salah satu puncak pada voltan
keluarannya terpangkas. Pada keadaan ini ia bukan lagi voltan keluaran maksima
tanpa herotan.
6.13 Nilai Maksima Voltan Masukan.
Apabila kita sudah mengetahui nilai voltan keluaran maksima tanpa herotan
(Vk(mak)(tanpaherotan)), maka kita boleh menentukan nilai voltan masukan maksima
tanpa herotan (Vm(mak)(tanpa herotan)). Tetapi, nilai gandaan voltan bagi litar berikut
perlu diketahui terlebih dahulu. (Perhatian! Sila rujuk rumus gandaan voltan
telah dinyatakan sebelum ini ).
Contoh 6.13a :
Dengan merujuk nilai voltan keluaran maksima tanpa herotan (Vk (mak)(tanpa
herotan)) pada rajah 6.12a di atas, dapatkan nilai voltan masukan maksima
tanpa herotan (Vm(mak)(tanpa herotan)) bagi penguat tersebut sekiranya nilai
gandaan voltan, AV litar ialah 100.
Vk
v
Vm
24Vp p
Vm
100
240mVp - p
Voltan masukan pada keadaan ini dikenali sebagai voltan masukan maksima
tanpa herotan ( Vm(mak)(tanpa herotan)) kerana nilai voltan keluaran yang digunakan
ialah nilai voltan keluaran maksima tanpa herotan ( Vk (mak)(tanpa herotan)).
Mari kita uji pula pemahaman anda tentang unit ini.
6d-1 Gelombang masukan a.u dapat mengubah nilai _______________ .
6d-2 Apakah yang akan terjadi sekiranya ayunan I B terlalu besar ?

_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________.
6d-3 Kenapakan kedudukan garis beban a.u tidak sama dengan kedudukan garis
beban a.t ?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________.
6d-4 Berdasarkan gambarajah di bawah, dapatkan nilai titik-Q, I C(tepu)(at), VC(alih)(at),

IC(tepu)(au), Vc(alaih)(au), dan lukiskan garis beban a.t dan garis beban a.u di atas
satu graf. Dari graf yang sama, lukiskan gelombang keluaran maksima tanpa
herotan dan dapatkan voltan masukan maksima tanpa herotan litar.
Vcc,+35V
RC
RB
IC 5K C2
555K
IB
=100
C1 RL
Vm IE 55K
6d-1 IB
6d-2 Sekiranya ayunan IB terlalu besar, ini akan menyebabkan ayunan V C dan IC
menjadi terpangkas ( kerana ada puncaknya yang melampaui takat alihan
atau takat tepu ).
6d-3 Voltan isyarat a.u akan menghadapi beban di bahagian keluaran, bagi
sesetengah litar nilai beban yang berbeza pada bahagian keluaran untuk
analisa a.t dan analisa a.u. Apabila beban berbeza, nilai arus pemungut juga
akan berbeza dan ini akan membuatkan ia mempunyai nilai-nilai garis beban
yang tersendiri yang kita sebut sebagai garis beban a.u.
VBB 35V
IB 63.06A
RB 555K
IC .IB (75)(63.06A) 4.73mA
VC VCC IC .RC 35V - 33.65V 11.35V
6d-3 ICQ IC 4.73mA
VCQ VC 11 .35V
Garis Beban A.T :
VCC 35V
IC(tepu)(a.t) 7mA
RC 5k
VC(alih)(a.t) VCC 35V

rL RC // RL 5K // 55K
4.583k
VC ( alih )( au ) VCQ ICQ.rL

11.35V (4.73)(4.583)
33.028V
VCQ
IC ( tepu )( a.t ) ICQ
rL
11 .35V
( 4.73mA)
3.583
22.7V
I C(mA)
7
6
5
4
3
VC
0
5 10 15 20 25 33.03V
30 35
11.35VV
11.35Vp 21.68Vp
Vk(mak)(tanpa herotan) = 11.35Vp x 2
= 22.7Vp-p
22.7Vp-p
Voltan Masukan Maksima tanpa herotan :
25mV 25mV
re' 5.29
iE 4.73mA
Vk rL 4.58k
AV 867
Vm re' 5.29
Vk 22.7Vp p
Vm 26mV
AV 867
Vm Vm (masukan)(tanpa herotan.
Anda telah menghampiri kejayaan. Sila cuba kefahaman anda dengan

menjawab soalan-soalan dalam penilaian kendiri. Disamping itu , anda haruslah
memparbanyakkan latihan anda untuk mengukuhkan kefahaman anda.
PENILAIAN
PENILAIANKENDIRI
KENDIRI
Anda telahpun berada di akhir unit, Sekiranya anda mempunyai masalah

tentang unit ini , bertanyalah kepada Pensyarah anda.
Mari kita uji semua kefahaman anda mengenai unit ini. Jawab dengan sebaik
mungkin Selamat mencuba !!!!.
6.1 Namakan tiga cara asas tatarajah transistor dan lukiskan setiap satu darinya:
6.2 Setiap tatarajah mempunyai ciri-ciri yang berbeza untuk disesuaikan dengan
kegunaan dalam litar. Nyatakan ciri-ciri tersebut dari faktor kerintangan keluaran,
kerintangan masukan, gandaan voltan, gandaan arus, gandaan kuasa , beza fasa.
6.3 Lukiskan lengkuk ciri (IC-VC) bagi penguat pemancar sepunya. Jelaskan apakah
maksudnya.
6.4 Apakah yang dimaksudkan dengan Beta dalam tatarajah pengeluar sepunya.
6.5 Nyatakan perbezaan antara Beta a.t (a.t) dan Beta a.u (a.u).
6.6 Jelaskan maksud titik pengendalian a.t, titik ketepuan a.t dan titik potong a.t.
6.7 Anda dikehendaki membina satu litar penguat ( rajah di bawah ) yang boleh
menghasilkan IC = 5mA dan VCE =5V. Kirakan nilai Rc dan RB jika sekiranya anda
diberi pembekal kuasa bernilai 20V dan transistor yang digunakan mempunyai =
100 Vcc
RC
RB
IC C2
IB
C1
IE
MAKLUMBALAS
MAKLUMBALAS
PENILAIAN
PENILAIANKENDIRI
KENDIRI
6.1 i. Tatarajah Tapak Sepunya

ii. Tatarajah Pengeluar Sepunya
iii. Tatarajah Pemungut Sepunya
V -VCC
i. EE
VRE RE RL
IE IC
Vm VBE Vc Vk
IB
ii. VBB VCC
RB RC VRC
VRB IC
IB
VCE
VBE IE
iii. IC C3
C1 IB
C2
RB VCC
Vm RL Vk
VBB
6.2

Sepunya Sepunya
Rintangan Masukan Rendah Tinggi Rendah
Rintangan Keluaran Tinggi Rendah Tinggi
Gandaan Arus Rendah Tinggi Tinggi
Gandaan Voltan Tinggi Rendah Tinggi
Gandaan Kuasa Tinggi Rendah Tinggi
Beza Fasa Tiada Tiada 180
6.3 Lengkuk Ciri I-V ialah graf yang diplotkan bagi arus pemungut melawan
voltan pemungut untuk mengambarkan apa yang berlaku pada transistor
ketika berlakunya perubahan-perubahan arus dan voltan.
IC(mA)
5 IB=120A
4 IB=100A
3 IB=60A
2 IB=40A
1 IB=20A
Vc
1 2 3 4 5
6.4 ciri-ciri gandaan arus bagi tatarajah Pengeluar Sepunya dimana ia merujuk
kepada perubahan arus keluaran mengikut arus masukan.
6.5 Beta a.t : Nilai arus pemungut(IC) yang mengalir mengikut keadaan nilai
arus tapak ( IB) pada keadaan nilai Vc yang tetap.
I
a .t C ..............semasa Vc tetap
IB
I
a.u C ............semasa Vc tetap
I B
6.6 Apabila sesuatu transistor diberikan voltan pincang a.t. yang betul, ia akan
mula beroperasi ( walaupun pada ketika itu tiada voltan masukan a.u) .
Arus tapak ( IB ) akan mengalir, Arus pemungut (I C) akan turut mengalir. Arus
pemungut yang mengalir dalam litar ketika ini disebut sebagai arus operasi
( ICQ )
Apabila arus operasi ini melalui perintang beban di bahagian pemungut (R L),
nilai VCE akan diperolehi :
Apabila
VC VCC I C .RL .......... arus pemungut mengalir melalui
perintang beban di pemungut, Vc dapat dicari.
Pada keadaan ini nilai VCE ialah nilai voltan pada titik operasi ( VCEQ ).
Titik Ketepuan a.t :
Takat Tepu a.t ialah takat di mana arus pemungut (I C )

berada pada nilai yang maksimum dan nilai Vc=0.
Arus Pemungut pada masa ini dikenali sebagai
IC(TEPU).
Titik Potong a.t :
Takat Alihan ialah takat dimana tiada arus yang

mengalir dalam litar dan nilai VC=VCC .

PENGUAT GELOMBANG SINUS

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PENGUAT GELOMBANG SINUS

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PENGUAT GELOMBANG SINUS E1002 / UNIT 6/

Melukis tatarajah transistor dan menyatakan ciri-

Melukis lengkuk ciri I-V penguat pemancar

Mentakrifkan a.t dan a.u

Menjelaskan maksud titik -Q

Menerangkan maksud Titik Tepu a.t dan Titik

Melukis garis beban a.t penguat pemancar

Melukis bentuk gelombang keluaran dan

Mendapatkan nilai maksima voltan masukan

Transistor merupakan salah satu semikonduktor yang digunakan secara

6.1 TATARAJAH TRANSISTOR DAN CIRI-CIRI LITARNYA .

6.1.1 TATARAJAH TAPAK SEPUNYA ( CB )

Untuk corak sambungan jenis ini, bahagian tapak akan menjadi

Rajah 6.1-6.4 menunjukkan transistor jenis PNP yang disambungkan

Bahagian di sebelah pengeluar

Rajah 6.1 inilah yang akan diberi isyarat

Menunjukkan cara sambungan

Anak panah dalam rajah menunjukkan bagaimana arah pengaliran

Nilai voltan pincang songsang (VCC) tidak banyak mempengaruhi nilai

Perintang RL disambung dibahagian pemungut. Dikenali sebagai

-VCC Rajah 6.4 :

Melalui litar ini kita dapat melihat

Dengan berpandukan litar 6.4, menggunakan hukum kirchoff dan

Persamaan di bahagian Persamaan di bahagian

VRE = IE.RE VRL = IC.RL

VEE I E .R E VBE VC VCC - I C .R L

Dengan merujuk kepada rajah 6.5 di bawah, sekiranya transistor yang

VEE ,22V VCC,-27V

VEE VRE VBE

6.1.1.1 CIRI-CIRI LITAR TATARAJAH TAPAK SEPUNYA :

Dalam tatarajah ini, arus masukannya ialah I E dan arus

Tambahan : Faktor penggandaan arus bagi Tatarajah Tapak

Alfa a.u : Berapa banyak arus pemungut berubah mengikut nilai

Kirakan nilai a.t dan a.u sekiranya pada awalnya nilai IC

Kesimpulannya : Gandaan arus bagi Penguat Tatarajah Tapak

Kapasitor C1 dikenali sebagai Kapasitor Penjodoh di mana fungsinya

Semasa voltan masukan pada separuh kitar positif, ia akan

Semasa ayunan separuh kitar negatif pula, ia akan menyebabkan

Berdasarkan analisa ini, cuba kita bandingkan gelombang keluaran

Berdasarkan rajah 6.7 di atas, kita dapat lihat bahawa tiada

Kesimpulannya : untuk litar ini, voltan keluarannya telah digandakan

Rintangan Masukan Dan Rintangan Keluaran :

Oleh kerana pada litar masukan ialah bahagian pengeluar-tapak yang

Kesimpulan : Rintangan Masukan litar rendah.

Jadi untuk mendapatkan nilai gandaan kuasa ialah dengan

Oleh kerana arus masukan (Ic) mengalir melalui kerintangan masukan

KESIMPULAN CIRI-CIRI LITAR TATARAJAH TAPAK SEPUNYA:

Kerintangan Masukan Rendah

Kerintangan Keluaran Tinggi

Penggandaan Arus Tiada

Beza Fasa Sefasa

Gandaan Voltan Tinggi

Gandaan Kuasa Tinggi

6.1.2 TATARAJAH PEMUNGUT -SEPUNYA ( CC ).

Untuk corak sambungan jenis ini, Pemungut menjadi sepunya atau

Rajah 6.8 - 6.10 menunjukkan transistor jenis NPN yang

C2 pendawaian litar yang lebih

Perintang RB disambungkan dalam litar pada bahagian tapak. Ia

6.1.2.1 CIRI-CIRI LITAR PEMUNGUT SEPUNYA

Oleh kerana IE merupakan arus yang terbesar dalam litar, manakala I B

Rintangan Masukan dan Rintangan Keluaran :

6.1.2.2 KESIMPULAN CIRI-CIRI LITAR TATARAJAH PEMUNGUT