Kriminalistike teme

asopis za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije

81
Godite XII, Broj 1-2, 2012. str. 81-102
ISSN 1512-5505

ZNAAJ KRIMINALISTIKOG PROFILISANJA U

RASVJETLJAVANJU KRIVINIH DJELA PO NEPOZNATIM
IZVRIOCIMA
Struni lanak

Significance of criminal investigation profiling in clarifying

crime by unknown executer!
Professional paper

Neboja BOJANI
Marko SRDANOVI

Saetak
Ovaj rad govori o metodi koja se koristi u sprovoenju kriminalistikih procedura
rasvjetljavanja najteih oblika krivinih djela, a koja je nedovoljno poznata i
razvijena na naim prostorima. Profilisanje se najede koristi za rasvjetljavanje
serijskih krivinih djela nasilja. Rije je o rasvjetljavanju najteih oblika
kriminaliteta po nepoznatom poiniocu. Ova oblast u bosanskohercegovakoj
kriminalistikoj praksi nije zastupljena u punom svom kapacitetu. S jedne strane
uzrok tome je nepostojanje spoznaje o znaaju profilisanja nepoznatih poinilaca,
a sa druge strane nepostojanje takvog obima tekog kriminaliteta po nepoznatim
poiniocima koji bi zahtijevao studiozno profilisanje u svrhu njihovog
rasvjetljavanja. Polazna osnova za izradu ovog rada bio je segment uloge
profilisanja koju je obradio dr Neboja Bojanid u svojoj doktorskoj disertaciji, gdje
je obradio znaaj profilisanja kao pomodnu radnju za rasvjetljavanje krivinih
djela iz oblasti nasilnikog kriminaliteta. U odnosu na taj period, autori u ovom
radu zajedniki dolaze do novih spoznaja o svrsi i znaaju profilisanja u
rasvjetljavanju kriminaliteta po nepoznatim poiniocima. Iako se sa odreenim
oblicima sticanja informacija o linosti izvrioca krivinog djela poinje ved u
prvim fazama kriminalistike obrade, naroito sa preduzimanjem uviajnih
radnji, kriminalistiko profilisanje koristi se kao krajnja instanca u rasvjetljavanju
krivinih djela kada konvencionalne metode vie ne daju rezultate i kada se
iscrpe sve postavljene verzije. Profil izvrioca se prije konanog objavljivanja
upotpunjuje svakom novom spoznajom. U radu se postavlja jasna distnikcija
izmeu kriminalistikog i psiholokog profilisanja. Glavni cilj rada je utvrditi i
objasniti elemente kriminalistikog profilisanja te utvrditi mogudnosti i
opravdanost upotrebe kriminalistikog profilisanja u okviru sprovoenja
kriminalistikih procedura kod rasvjetljavanja krivinih djela i u domadoj praksi.

Kljune rijei
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
82 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

profilisanje, nain izvenja, potpis

Summary
This paper says about method that is used in conduction of criminalistic
procedures in function to elucidate the hardest shapes of crimes, and which is
not enough familiar and developed in our region. Profiling is most frequently
used in solving serial violence crime. It is credit about elucidation most hardest
crimes by unkown executor. This domain in criminalistic practice in Bosnia and
Herzegovina is not represented in full capacity. From one point of view the couse
is cognition nonentity about profiling meaning in case of unkown prosecutor
which would demand meticulously profiling in purpose of its illumination. Basics
for making this paper was the segment of profiling role which is processed by
Neboja Bojanid PhD, in his Ph.D dissertation, where he processed significance of
profiling as auxiliary action for clarification crimes from violence crime area. In
aspect of foregoing period, the authors in this paper commonly come to the new
cognitions in elucidation for unknown person executed crime. Although with
particural ways of getting informations about criminal person personality beggins
in the earliest phases of criminalistic processing, especially in investigation
proceeding, criminalistic profiling is used as the last instance in resolving of the
crime, when convenctional methods are no longer able to show results and when
all crime versions are exhausted. A criminal profile before final annoucement is
padded vith every new cognition. There is clear distinction in the work between
criminalistic and psychologic profiling. Main aim of of this paper is to explain
elements of criminalistic profiling, thus to determine possibilities and validity of
using criminal profiling in implementation framework for criminal procedures in
eludicidation of crimes in domestic practice.

Keywords
profiling, execution method, signature.

Uloga profilisanja

Danas je upotreba pojma profilisanje veoma rairena, tako da se esto moe uti o
medicinskom profilu, profilu mentalnog zdravlja, tehnikim profilima, a nerijetko i o
letakom profilu. O kriminalistikom profilisanju u Bosni i Hercegovini se vie zna iz
TV serija poput Criminal minds ili Crime Scene Investigation nego to je ono prisut-
no u praksi izuavanja kriminaliteta u BiH. Kriminalistiko profilisanje ima dugu
istoriju. Koriteno je 1880. godine kada su dvojica psihologa, George Phillips i Tho-
mas Bond, koristili tragove sa mjesta izvrenja krivinog djela kako bi napravili profil
linosti britanskog serijskog ubice Deka Trbosjeka. Kao metoda kriminalistike uve-
deno je krajem sedamdesetih godina u FBI-u. Kao njegovi utemeljitelji i lica koja se
najvie bave kriminalistikim profilisanjem krivinih djela nasilja mogu se navesti
1 2 3
amerikanci R. R. Hazelwood , R. K. Ressler , J. E. Douglas , a o profilisanju kod nas

1
Robert Roy Hazelwood (04. 04. 1938.) je poznati bivi agent FBI-a i pionir u kriminalistikom profilisa-
nju, prevashodno izvrilaca seksualnih delikata.
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 83
po nepoznatim izvriocima

4 5
neto govori, D. Modly , a u novije vrijeme i N. Korajlid . Kada se govori o profilisa-
nju izvrilaca krivinih djela, treba redi da je rije o radnji koja se preduzima u tre-
nutku kada je izvrilac u vedini slajeva nepoznat organima krivinog gonjenja
kriminalistima, policiji i tuilatvu te kada su iscrpljene sve konvencionalne krimina-
listike potrane radnje usmjerene na identifikaciji i traganju za izvriocem. Da bi se
uopte govorilo o kriminalistikom profilisanju, treba prvo odrediti pojam izrade
profila, odnosno odgovoriti na pitanje ta je profilisanje i kako se ono vri. Treba
podi od toga da profil, tj. karakteristike i osobine nekog neidentifikovanog lica, (u
kriminalistikom i krivinopravnom sluaju to je izvrilac krivinih djela), predstav-
ljaju niz subjektivnih miljenja u vezi sa licem koje je izvrilo krivino djelo ili seriju
krivinih djela, a po osnovu onoga to je ostalo kao produkt krivinog djela na mjes-
tu dogaaja i rtvi, odnosno na svjedocima. Ukratko, pod pojmom profil treba
smatrati karakteristike i osobine nepoznatih izvrilaca krivinih djela i nain koji
6
pomae da se suzi fokus istrage. Rije je o subjektivnom miljenju koje formira lice
koje izrauje profil. I sam R. R. Hazelwood konstatuje da su u poetku svoj rad naz-
vali psiholoko profilisanje, ali i da niko od uesnika u projektu uvoenja profili-
sanja u kriminalistiku praksu nije bio po vokaciji psiholog. Na prvi pogled moe se
initi da se radi o psiholokom profilu. Kod psiholokog profilisanja iz oiglednih i
ved utvrenih detaljnih saznanja o nepoznatom izvriocu dobija se prikaz linih
karakteristika, kao kriterij za traganje. Psiholoko profilisanje se shvata kao profili-
sanje linosti unutar klinike prakse i ono esto referie na ocjenu i dijagnozu pos-
matranog pacijenta. Kriminalistiko profilisanje se ne bavi izuavanjem posmatra-
nog pacijenta, nego predstavlja ispitivanje krivinog djela kako bi stvorilo sliku

2
Robert K. Ressler (15. 02. 1937.) takoe, kao i Hazelwood, je bivi pripadnik FBI i veliki doprinos je dao
u podruju psiholokog profilisanja izvrilaca krivinih djela nasilja te zasluan je za uvoenje termina
serijski ubica.
3
John Edward Douglas (18. 06. 1945.) takoe bivi pripadnik FBI, radio kao pripadnih SWAT jedinice, a
zatim i kao pregovara. Znaajan doprinos je dao u polju profilisanja, naroito psiholokog profilisanja.
4
D. Modly, kada objanjava pojam kriminalistikog profilisanja, naslanja se na amerike izvore, te navodi
da je rije o metodi kojom se dobija profil mogudeg izvrioca na osnovu velikog broja prikupljenih poda-
taka dobijenih primarno uviajem, kao i drugim mjerama i radnjama. Dalje, profil se dobija kroz etape:
ocjenu rtve, ocjenu situacije lica mjesta, rezultate obdukcije (kod silovanja tjelesnog pregleda, op. a.),
ocjenu samog djela, ocjenu slinih sluajeva, itd. Navedeno upuduje da je rije o sistematinom postup-
ku, gdje se podaci slau poput puzli ili mozaika. Prema D. Modlyju, rije je o indirektnoj identifikaciji
(Modly D., Korajlid, N., 2002).
5
N. Korajlid (2008.) je prilikom odreenja pojma profilisanja na stajalitima kao i D. Modly, prihvadajudi
FBI procedure, te precizira da se profil dobija kroz sedam etapa: (1) ocjenu krivinog djela, (2) sveoubuh-
vatnu ocjenu specifinosti jednog ili vie mjesta izvrenja krivinog djela, (3) sveobuhvatnu analizu rtve,
(4) ocjenu preliminarnih policijskih izvjetaja, (5) ocjenu obdukcionog zapisnika vjetaka sudske medici-
ne, (6) izradu profila sa karakteristikama poinioca i (7) sugestije koje istraitelj predlae u vezi sa kon-
strukcijom proifila.
6
I kod nas (misli se na prostore bive Jugoslavije) je postojalo nekoliko linosti za kojima je u otkrivanju
postojala potreba profilisanja, ali se zbog nedovoljne njene razvijenosti nikada nije primjenjivala. Ova
lica su inila serijska ubistva i druga krivina djela i organima gonjenja su dugo bila nepoznata. U grupu
tih lica spadaju Metod Trobec, Keo Junuz, Drago Udoviid, Vinko Pintarid i sl. Potreba za kriminalistikim
profilisanjem je danas takoe potrebna. I danas djeluju pojedinci koji vre serijska djela imovinskog
kriminaliteta sa karakteristinim modus operandijem, ali su dugo ved nedostupni organima gonjenja.
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
84 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

izvrioca, kao i analizu onih ponaanja koja opisuju individuu koja esto ispoljava
takva ponaanja.

Time se ne upuduje na tano odreeno lice. To se ne dobija ni empirijskim profilisa-

njem. Zadatak profilisanja je uputiti na istragu, na to uu grupu lica kao mogudih
izvrioca. Izrada profila izvrioca naziva se kriminalistikim profilisanjem. Ne bez
razloga, kriminalistiko profilisanje je nastalo iz potrebe, da se primarno odrede
psihike karakteristike izvrioca, ali vremenom su potrebe za izradom to precizni-
jeg profila izvrioca uvele elemente identifikacionog karaktera, kao i kriminalistike
7
morfologije, kriminografije, geografije i fenomenologije . Vidi se, dakle, da je krimi-
nalistiko profilisanje izraslo iz psiholokog profilisanja. Rije je o kompleksnom
8
procesu u kojem na strani kriminalistikog profiliste treba da se objedine razliiti
kvaliteti i osobenosti. Te kvalitete treba da se ogledaju u sposobnosti izvoenja
kriminalistikog miljenja, kriminalistikom kombinovanju, kriminalistikom otkri-
vanju, procjenjivanju i zakljuivanju. Kriminalistiki profil izvrioca, moe se dalje
redi, i detaljna je analiza koja otkriva i razjanjava znaajne pojedinosti krivinog
djela koje su prethodno izmakle panji ili razumijevanju. Zato je u amerikoj litera-
turi prema utemeljiteljima kriminalistikog profilisanja ostao naziv istrana krimi-
nalna analiza, koji je ostao do danas i ne predstavlja nita drugo do kriminalistiko
profilisanje. Ovaj pojam ne obuhvata samo profilisanje, ved i sve razliitosti opera-
tivnih zadataka koji se pojavljuju u okviru istrage. Radi se primarno o poznavanju
kriminalistike metodike otkrivanja i dokazivanja krivinih djela, psihologije i vikti-
mologije, kao i istranom i otkrivakom iskustvu izvrioca, inteligenciji i intuiciji,
sposobnosti izolovanja emocija, objektivnosti, nepristrasnosti, rekonstruktivne
sposobnosti dogaaja i konano sposobnosti da se analizom objektivnih i subjektiv-
nih okolnosti koje su u vezi sa krivinim djelom doe do logikog zakljuka o izgledu
profila izvrioca.

U svom djelu Criminal profiling (2006), Richard, N. Kocsis kae da bi kriminalisti-

ko profilisanje trebalo obuhvatati ukupnost svih tragova koji su se ispoljili i bioloku
skicu obrazaca ponaanja, trendova i tendencija. S toga bi se kriminalistiko profili-
sanje trebalo posmatrati kao skup forenzikih tehnika, koje nastoje da daju specifi-
ne podatke istranim organima, a koji de im pomodi da svoju panju u istrazi
usmjere na odreene pojedince sa odreenim karakteristikama linosti, koje ih
razlikuju od drugih izvrilaca, koji su izvrili slina krivina djela i njihovih karakteris-
tika. Dakle, to je proces odreivanja karakteristika linosti, tendencija ponaanja i
demografskih varijabli izvrioca zasnovanih na karakteristikama krivinog djela. U

7
Izrada psiholokog profila izvrioca nekada jednostavno ne moe biti dovoljna da se u potpunosti suzi
potraga na odreenu grupu lica, jer djelo ne mora odraavati psiholoko stanje izvrioca. On moe npr.
biti prvi put pijan te veeri, ili pod uticajem opojnih droga, a moe i krivino djelo izvriti bez umiljaja, te
se u tom sluaju nede ocrtati dovoljno individualno prepoznatljive crte linosti.
8
U naim prostorima Balkana udomadila se engleska rije profiler (profajler), meutim, u cilju da izbjeg-
nemo tuice, a i iz semantikih razloga mi demo koristiti rije kriminalistiki (ili krim.) profilista.
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 85
po nepoznatim izvriocima

sutini, sve definicije nastoje da obuhvate iste ili sline elemente, pa se definisa-
njem kriminalistikog profilisanja nedemo iroko baviti.
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
86 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

Osobine kriminalistikog profiliste

Profilista nije nita drugo nego kriminalistiki analitiar u funkciji otkrivanja i istrai-
vanja krivinih djela i njegovih izvrilaca. Ved su navedeni kvaliteti koje kriminalis-
tiki profilista treba posjedovati. Njih tokom svog rada detaljno razvija R. R.
9
Hazelwood i konstantno ih nadopunjuje . Dakle, prema navedenom autoru, za
uspjeno kriminalistiko profilisanje na strani kriminalistikog profiliste trebaju biti
sljededi kvaliteti:

1) Iskustvo, odnosno otvorenost nazora profilista koji analizira predmete krivi-

nih djela mora biti spreman i u stanju da razmotri sve mogude verzije. Ne smije biti
tvrdoglav i ne smije se drati samo jedne mogudnosti. Iskusan kriminalista, kao i u
ostalom profilista nikad nita ne prihvata na prvi pogled. Mora biti sumnjiav. Nikad
ne smije da zavisi od onoga to mu neko drugi kae o krivinom djelu, ved mora sve
injenice neke informacije sam detaljno da provjeri. Ovo je moda i najvaniji inilac
koji kriminalistikog profilistu izdvaja od psiholokog profiliste. Na kraju treba istadi
da se za kriminalistikog profilistu treba traiti zreo i uspjean angaman na spro-
voenju razliitih kriminalistikih procedura iz oblasti krivinih djela nasilja.

2) Zdrav razum praktino predstavlja inteligenciju. U profilisanju izvrilaca krivi-

nih djela ne trpe se nikakvi abloni u radu. Ne postoje dva identina krivina djela
niti dva identina izvrioca. To mora biti sposobno da prepozna lice zdravog razu-
ma.

3) Intuicija definie se (prema Websteru) kao sposobnost saznanja neega bez

svjesne upotrebe uma. Rije je o mogudnosti opaanja ili znanja stvari bez svjesnog
razmiljanja koje ukljuuje jako i brzo shvatanje. Za profilistu je to veoma bitna
sposobnost.

4) Odsustvo (izolacija) emocija, odnosno linih osjedanja prema krivinom djelu

izvriocu i rtvi u suprotnom dolazi se u opasnost da se postane indirektna rtva.
Simpatije prema rtvi mogu usporiti ili onemoguditi analizu. Pitanje je kako pred
razliitim strahotama koje za sobom povlae razliiti oblici krivinih dijela ostati
ravnoduan. Mnogi kriminalisti to ne mogu, te je to jo jedna vrlina koja je na cijeni.
Djelo izvrioca treba drati na distanci i ne koristiti se slengom u komunikaciji sa
osumnjienim ili drugim uesnicima jer se naruava naelo objektivnosti.

5) Analitika logika i strpljenje predstavljaju sistematsko razmiljanje. Predmet se

prouava do u detalje, sistematski se prikuplja i razumijeva ponaanje izvrioca te
se zakljuivanje vri kroz injenice sa preciznim oprezom pri sastavljanju raspoloi-

9
R. R. Hazelwod i saradnicu u djelu Darke Dreams (2002.) i Practical Aspects of Rape Investigation
(1995.) detaljno obrauju kvalitete profiliste koje de s pravom biti navedene u ovom radu.
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 87
po nepoznatim izvriocima

vih informacija. Dakle, profilista mora posjedovati izraen kapacitet logikog rezo-
novanja.

6) Misliti kao izvrilac moda i najtei dio procesa profilisanja koji se zahtijeva od
profiliste. Krivino djelo treba posmatrati iz ugla izvrioca, to zahtijeva posebno
podeavanje uma, jer de takav nastrani um imati smisla samo za izvrioca. Mora se
udi u sferu realnosti i usvojiti izvrioeva taka gledita. Dakle, profilisti nastoje
rekonstruisati krivino djelo iz ugla izvrioca i da se stave u njegovu poziciju. to
vie ovjek unese sebe u krivino djelo, tj. njegovu psihologu, lake je da donosi
zakljuke o njemu. Profilisanje je upravo i nastalo iz potrebe da se dokue bizarni
serijski zloini poput ubistava, silovanja, nemotivisanih podmetanja poara, teroris-
tistikih djela, krivinih djela nastalih iz okultizma i sl. Prilikom izvrenog niza odre-
enih krivinih djela, jedno od prvih pitanja koje se postavlja je to da li se radi o
jednom istom ili o razliitim izvriocima. Odgovor na to pitanje trai se na osnovu
10
profilisanja.

U komparativnim analizama koje su proveli Pinizzotto i Finkel (1990.), a koje su

11
imale cilj da pokau umjenost profilista eksperata, policajaca, psihologa , stude-
nata i samoprozvanih poznavalaca psihologije, a sa istim materijalom i pod istim
uslovima, pokazali su da najiscrpnije materijale daju profilisti, tj. izvjetaje sa najvi-
e rijei, najvie opisa, informacija, mogudih situacija i sl.

Dakle, savremena kretanja je logino oekivati u pravcu izdvajanja samostalnog

instituta kriminalistikog profiliste. Prestaje se na njega gledati kao na kriminalisti-
kog inspektora ili slinog policijskog slubenika koji je godinama iskustva stekao
rutinu sklapanja profila. To je osoba koja mora imati visoko obrazovanje, a nerijetko
se tei i njihovom naunom nivou. Profilista mora biti poznavalac psihologije, biolo-
gije, antropologije, sociologije, kriminologije, kriminalistike i sl., kako bi mogao udi u
sr problema sa naunog gledita. To nipoto ne smije biti osoba koja ima samo
dovoljno iskustva, jer se tada stvari sagledavaju sa laikog stajalita, odnosno

10
Kriminal povezan sa narkomanijom nije pogodan za profilisanje jer usljed upotrebe droga dolazi do
promjene linosti izvrioca. Takoe, profilisanje uglavnom nije pogodno ni za organizovani kriminal, jer
ovi zloini tee da imaju bezlian karakter. No i spoznaje o takvim poiniocima mogu dati odreene
naznake koje bi se mogle u odreenim crtama povezati sa profilom.
11
Znaajno je istadi kako je psihologija osnova za profilisanje poinilaca krivinih djela. U tom smislu
moe biti rije kako o kriminalistikom, tako i o psiholokom profisanju. Ipak, kada se govori o psihologi-
ji, za profilisanje je interesantna tzv. biheviroistika psihologija. Ako se osvrnemo na razvoj psihologije,
bihevioristi su u psihologiji u temeljili empirizam. Na osnovu empirijskih istraivanja utvrdili su znaajke
u ponaanju pojedinaca i pojedinih grupa osoba. Prouavanjem osobina ponaanja izvrilaca, krivinih
djela, kriminalistima psiholozi nude nove dimenzije kojima se naglaavaju elementi motivacije za izvre-
nje krivinog djela, koji se u odreenim situacijama mogu i sakriti od iskusnih kriminalista. Sa druge
strane, sagledavajudi i izdvajajudi odreene karakteristike krivinih djela, mogude je ukazati na profile
linosti izvrilaca, a time i na osobenosti samog lica mjsta. O Bihevioristikim osobinama kod nas pie
N. Korajlid (2008).
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
88 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

nagaa se. Poslije toga dolazi iskustvo, koje je takoe iznimno bitan inilac profili-
12
sanja .

Iznenaujude je da npr. postoji jako malo istraivanja koja se bave samim vrstama
informacija koje sadri jedan profil, odnosno od kojih informacija je profilista eks-
13
pert sainio profil . Slino tome, i procesi koji su ukljueni u kriminalistiko profili-
sanje imaju zauujude malo empirikih istraivanja. Stoga, treba jako paziti prili-
kom odabira metoda i naina profilisanja. Niko za sada nije usvojio ni priblian
standard koliko je npr. potrebno informacija i koje vrste da bi se konstruisao preci-
zan ili to taniji kriminalistiki profil. Dodatno, na sve to, sistematska razmatranja
saznajne funkcije ukljuene u procjenu materijala u nekom datom sluaju, a za
konstrukciju kriminalistikog profila je takoe neistraeno podruje. Treba razmot-
riti koje saznajne osobine profilist ekspert treba da koristi kako bi dobio na to
vedoj vrijednosti izraenog profila ili koji stepen znanja treba posjedovati kako bi
konstruisao kriminalistiki prifil.

Profilist moe biti i struni konsultant koji ne potie iz policijske organizacije. Profili-
sanjem se na slian nain bave pripadnici pregovarakih timova i u tim sluajevima
se profili koriste kao osnova za pregovaraku taktiku u talakim situacijama. Kada
pregovara pristupa procesu pregovaranj npr. u talakoj situaciji, on mora postupa-
ti temeljno i organizovano. Mora znati sa kakvim tipom osobe pregovara. To takoe
mogu biti i grupe sa kojima mora pregovarati. Izrada profila de biti od velikog znaa-
ja za postavku njegove taktike pregovaranja. Prvo ga (ili ih) dijeli u organizovane i
neorganizovane, razmatra vrijeme i mjesto, odabir prostorije, nain kontrole pros-
tora i ljudi, razmatra zahtjeve koje postavlja (kojima uslovljava ili ucjenjuje), zatim
prikuplja sve mogude podatke koji su poznati o njemu ili njima i sl. (Kocsis, 2007)

Kako navode Dekson i Bekerian (Jackson and Bekerian, 1997.), profilisti pruaju
14
pomod u kriminalistikoj obradi na taj nain to nalaze odgovore na tri osnovna
pitanja: 1) ta se desilo na mjestu kriminalnog dogaaja? 2) kakav je tip osobe koja
je izvrila zloin? i 3) kakve su najverovatnije karakteristike takve osobe? Navedeni
autori napominju da ponueni odgovori na ova pitanja nikako nisu rjeenja sluaja,
ved korisne informacije u pogledu strategije itave istrage, u pogledu strukturisanja
informacija i u pogledu razumijevanja kriminalnog dogaaja.

Teoretski pristup izradi kriminalistikog profila

12
U navedenom treba redi da, kada se govori o iskustvu, ne misli se na laiko iskustvo u praksi tzv. priu-
enih kriminalista, ved na iskustvo u primjeni metoda navedenih naunih disciplina u kriminalistikim
istragama.
13
Vie o ovome u R. N. Kocsis (2006), Criminal Profiling, principles and practice.
14
U anglosaksonskoj literaturi koristi se pojam istraga, meutim, s obzirom na stadijum kada se primje-
njuje pruanje usluga profilista, u naim jezicima je primjerenije koristiti termin i postupke koji su proiz-
vod nae kriminalistike prakse, a to je kriminalistika obrada.
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 89
po nepoznatim izvriocima

R. Hazelwood i W. A. Brugess (1995.) smatraju da izrada profila nepoznatog izvrio-

ca poiva na dva naina: pripovjedakom i identifikacionom. Izrada identifikacionog
profila obavlja se samo na osnovu injenica, bez da se analizira itav predmet, dok
pripovjedaki prua vie detalja i omogudava kriminalisti da lake doe do neopho-
dnih zakljuka.

Za izradu tzv. psiholokog profila, odnosno kriminalistikog profila po rasteru FBI-a,

ukljuuju se indikatori sa manjom uestalodu, te mu tako uslovljavaju i manju
vrijednost (Herbot, 1999). Meutim, treba naglasiti da se u tenji otkrivanja nepoz-
natog izvrioca, jo uvijek traga za izradom idealnog profila. Tako se mogu primijeti-
ti osporavanja kriminalistikog profilisanja sa jedne strane od pristalica psiholokog
profilisanja, a sa druge strane od pristalica empirijskog profilisanja. S tim u vezi, S.
Herbot (1999.) nudi metodu izrade profila empirijskim putem. Iako R. R. Hazelwood
i W. A Brugess (1995.) navode da proflisanje koje su primijenili u FBI-u nije psiholo-
ko, ved kriminalistiko, ne moe se oteti utisku da dominiraju mnogi psiholoki
elementi. Prema ved spomenutom S. Herbotu (1999.), prednost empirijskog profili-
sanja nad kriminalistikim profilisanjem (mada autor spominje psiholoko profilisa-
nje u smislu FBI profilisanja, a ovdje je ved jasno da je rije o kriminalistikom profi-
lisanju), u vjerovatnodi uspjenosti izrade profila, koja se moe izraziti u konkretnim
brojkama. Empirijskim profilisanjem mogude je izvriti komparaciju velikog broja
izvrilaca. Konfrontirajudi se teorijom kriminalistikog profilisanja, S. Harbot dalje
tvrdi da se za ovaj oblik profilisanja ne mora posjedovati specifino znanje iz psiho-
logije, ved ga moe izraditi i svaki policajac. Za izradu empirijskog profila slue izvje-
taji i zapisnici sa lica mjesta, sasluanja, optunice, presude i nalazi psiholokog
vjetaenja. Ukupni podaci se klasifikuju u odreene kategorije. Temelj za potragu
ine iskljuivo podaci objektivne uestalosti osobina koje je bilo mogude utvrditi u
znaajnom broju. Informativni razgovor je iskljuen iz ovih elemenata, jer ga nije
mogude evidentirati kao indikator. Zato se koristi uestalost osobina. Ipak, empirij-
ski profli, iako se ini jednostavnim za primjenu, bazira se na statistikim pokazate-
ljima, indikatorima i vjerovatnodi. Stoga, ovaj oblik profilisanja se ne moe uzeti kao
100 % siguran. Meutim, znaajno je istadi da S. Herbot (1999.) navodi da u obradu
lica treba uzeti svako lice iji se profil poklapa sa 70 % vjerovatnodom. Meutim, sa
druge strane R. R. Hazelwood i W. A. Brugess (1995.) istiu da se uspjenost krimi-
nalistikog profilisanja koje zastupa FBI popela na 77 %. Ipak, treba redi da se oba
pravca slau da je kriminalistiko profilisanje vie subjektivno nego objektivno i da
vie predstavlja umjetnost nego nauku, ali treba dodati i isto tako dobar alat u
rukama kriminaliste, nego to bi to bilo da se zamisli neko magino rjeenje krivi-
nog djela. Iako nije bez smisla, pitanje je pogreno postavljeno. Profilisanje nije
nauka, ved ono mora da se oslanja na nauna saznanja iz vie oblasti. To su psiholo-
gija, psihijatrija, kriminologija, medicina i dr. Profilisanje predstavlja tehniku, skup
postupaka usmjerenih na ostvarivanje odreenih ciljeva. Nain na koji de se ti ciljevi
ostvarivati i nain na koji de se primjenjivati nauna znanja o ljudskom ponaanju u
izvjesnoj mjeri zaviside od linosti profiliste.
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
90 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

Samo profilisanje, kada se logiki posmatra, kriminalisti moe da utedi mnogo

vremena provedenog u lutanju postavljajudi razliite verzije, jer izrada profila izvr-
ioca fokusira rad kriminalista u odreenom pravcu. Slino razmiljaju i R R.
Hazelwood i W. A. Brugess (1995.), a i Herbot (1999.) se slae da profil ne moe
posluiti kao dokaz, ved kao dokaz moe posluiti samo kriminalistiko dokazivanje.
Profilisanje nije namijenjeno identifikaciji lica, ved tipa linosti, odnosno profilisanje
upuduje, a ne dokazuje. R. R. Hazelwood i G. S. Michaud (2002.) ispravno, na bazi
vlastitog iskustva, konstatuje da, kriminalisti rutinski otkrivaju i identifikuju izvrioce
krivinih djela koji su poznavali rtvu, koji ive u rtvinoj blizini, koji su imali pristup
licu mjesta, ali nisu imali navodno nita sa krivinim djelom. Dok je rjeavao teke
sluajeve ubistava sa seksualnim elementima, Hazelwood je uoio da su neki od
izvrilaca veoma nespretni te da ih je relativno lako identifikovati i kasnije uhvatiti.
On je utvrdio da ove ubice imaju ispodprosjene intelektualne sposobnosti i slabe
socijalne vjetine. Ove ubice vode usamljeniki ivot, imaju nie obrazovanje i rade
slabo pladene, jednostavne poslove. Mogu biti mentalno zaostali ili psihotini. Nji-
hovi zloini su uglavnom usmjereni na roake, prijatelje ili poznanike; vre ih pod
uticajem droge ili alkohola, iz bijesa ili strasti. Oruje mu je najede prigodno, nala-
zi ga na mjestu izvrenja i ne trudi se da ga sakrije, a to se odnosi i na ostale trago-
ve. Zloine vri blizu mjesta stanovanja ili zaposlenja. Meutim, ukoliko nije uhva-
den i ima izvjesne sposobnosti za uenje, on moe postati oprezan i razviti se u
organizovanog izvrioca. Na ovo se nadovezuje konstatacija, da kriminalisti zapada-
ju u nevolje kada je u pitanju nepoznati izvrilac. Uvijek je prisutna dilema kako
poeti. Organizovani izvrioci imaju vede intelektualne sposobnosti i socijalno su
adekvatni. Obino su u braku i imaju porodicu. Imaju bolje obrazovanje i rade bolje
poslove. Svoje zloine planiraju, imaju spremno oruje i pomodnu opremu (kono-
pac, masku, lane registarske tablice i dokumenta, itd.). Tijelo rtve obino premje-
taju na drugo mjesto, unitavaju tragove zloina, itd. Da bi izvrio zloin, u stanju
je da prelazi vede razdaljine. Ove ubice su po pravilu psihopate. On ide jo dalje i
istom logikom tvrdi: to je zloin sloeniji, zloinac je inteligentniji (Hazelwood,
2001, str. 90).

Tipologija na organizovane i neorganizovane izvrioce je strunjacima iz FBI-a, a

kasnije i njihovim kolegama iz drugih zemalja bila pomodno sredstvo u istragama jer
je mogla biti primijenjena na razne vrste ubistava. Ona je imala ulogu sredstva za
profilisanje zato to je, nakon svrstavanja krivinog djela u djelo poinjeno od orga-
nizovanog ili neorganizovanog tipa izvrioca, bilo mogude traiti odreenog izvrio-
ca ime se istraga suavala i usmjeravala.

Takoe, krivino djelo ne rasvjetljava, a jo manje rjeava profilisanje, ved preduzi-

ma kriminalistike procedure. Stoga, ispravno je konstatovati da je profilisanje u
ovom kontekstu sastavni dio kriminalistike nauke koji sistemski spada u kriminalis-
tike metodike, te se stoga moe govoriti o kriminalistikom profilisanju.

U svrhu izrade profila treba znati da se ljudsko ponaanje ne moe kategorisati u

posebne grupe koje bi se mogle koristiti u sluajevima npr. silovanja. Meutim,
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 91
po nepoznatim izvriocima

mogude je analizirati ponaanje izvrioca krivinog djela silovanja tokom njegovog

napada i mogude je opisati tip individue koja je izvrila krivino djelo. Profil treba da
opie izvrioca kao to bi to uinili oni to ga znaju. Dakle, proces profilisanja preds-
tavlja razmiljanje o sluaju (misli se na krivini dogaaj) i svim njegovim konstitu-
tivnom elementima na sasvim poseban nain, odnosno na nain da se izbjegava
razmatranje onih mogudnosti koje se prve nametnu.

Pri izradi svakog profila izvrioca krivinog djela silovanja polazne informacije se
dobiju na dva naina: izjavom rtve i analizom mjesta dogaaja, odnosono uvia-
jem. Prilikom uzimanja izjave od rtve, od neprocjenjivog znaaja za izradu profila je
rtvin opis ponaanja izvrioca za vrijeme trajanja silovanja. Takoe, prouavanje
rtve treba da se zasniva na prikupljanju podataka: a) ko je rtva, b) kakva je linost,
c) kakve su joj osobine, d) kakve su joj navike, e) kakva su joj zanimanja i interesi, f)
kakav joj je ivotni stil, g) kakva joj je seksualna prolost, h) ime se profesionalno
bavi (zanimanje) te i) da li pripada grupi naroitog rizika. Analiziranje poznatih i-
njenica o krivinom djelu predstavlja drugu fazu profilisanja, da bi se dolo do spoz-
naja o motivima krivinog djela i samim tim predstave o profilu kriminalne linosti
izvrioca. Ponaanje izvrioca lake se posmatra ako se ono gleda kao dio sistem-
skog obrasca.

Za izradu kriminalistikog profila izvrioca treba podi od savjesne obrade lica mjesta
na kojem se dogaaj desio i na kojem se nalaze tragovi, kriminalistiko psiholo-
kih i policijskih spoznaja, iskustava intuicije i logikog zakljuivanja.

Kriminalistiko profilisanje kod krivinih djela nasilja i nasilnikog kriminaliteta ima

zadatak da otkrije i fiksira identifikacione karateristike i osobine nepoznatih izvrila-
ca. Profilisanje je sastavni dio kriminalistikih procedura koje u sebi involvira i psi-
holoke procedure profilisanja kroz tipologiju izvrilaca (koja je objanjena u prvom
dijelu rada) i sa prilagoavanjem terminologije kriminalistikoj nauci. Time se psiho-
loki profil odvaja od kriminalnog linog profila. Imajudi u vidu navedeno, R. R.
Hazelwood i W. A. Brugess (1995.) navode da u osnovi pripremanje profila sadri tri
osnovna elementa (Hazelwood, Brugess, 1995.):

1. na osnovu ponaanja rtve ili po zateenom stanju na mjestu dogaaja, odre-

uje se ponaanje koje je moglo uticati na izvrioca;
2. analiziranje ponaanja u nastojanju da se odredi motiv koji je doveo do napa-
da;
3. ustanovljavaju se karakteristike i osobine lica koja mogu izvriti krivino djelo
na takav nain i koji objanjava motivacioni faktor pokrenut ponaanjem;

Kljuni dio posla predstavlja kreiranje ili sastavljanje profila. Njegova procedura je
principijelno konstantna. Autori se, moe se redi, pomalo razlikuju u proceduralnom
pristupu kreiranja profila izvrioca, ali je sutinski rije o istim aktivnostima koje
zahtijeva sastavljanje jednog profila. Tako, R. R. Hazelwood i G. S. Michaud (2002.)
govore o etiri faze sastavljanja profila, dok R. K. Ressler et Al. (1992.) govore o pet
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
92 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

osnovnih faza i jednoj dodatnoj. Ako se pri tome posmatraju komaprativno faze
profilisanja oba autora, moe se konstatovati da 1) u prvoj fazi, Hazelwoodovo
utvrivanje svih znaajnih injenica je isto to i Resslerovi ulazni podaci, dalje 2) u
drugoj fazi, Hazelwoodovo formiranje odreenog miljenja prema onome to se
dogodilo jeste istoznano Resslerovoj fazi donoenja odluke, 3) rekonstrukcija slije-
da dogaaja (pri tome se ne misli na klasinu rekonstrukciju u smislu odredbi krivi-
nog procesnog prava, ved se misli na misaonu rekonstrukciju) prema Hazelwoodu
predstavlja fazu koju Ressler naziva Evaluacija krivinog djela te 4) prema
Hazelwoodu je odreivanje koja je vrsta lica mogla izvriti to krivino djelo na takav
nain i iz tih razloga, a prema Ressleru i saradnicuma ova faza nije nita drugo nego
jednostavno sastavljanje profila. Prema Ressleru i saradnicima (1992.), postoje jo
dvije faze: istraga i liavanje slobode. Meutim, navedene dvije dodatne faze o
kojim autori govore ne mogu po naem miljenju biti sastavni dio procesa profilisa-
nja. Ipak je rije kako o operativnim i procesnim radnjama koje se sprovode prili-
kom operativnih provjera odreenog kruga osumnjienih, tako i o istranim rad-
njama koje se provode prema tano odreenom osumnjieniku. Sastavni dio ovih
radnji mora biti liavanje slobode, te stoga ga R. K. Ressler i saradnici i ne uvrtavju
direktno u proces profilisanja.

Ved u prvoj fazi kao ulazni podaci, odnosno utvrivanje injenica vezanih za krivi-
no, predstavljaju rezultate uviaja, vjetaenja, tjelesnog pregleda, policijske izvje-
taje, fotografije, rezultate razgovora sa rtvom, viktimoloke podatke o rtvi i sl.
Pojanjavajudi i uprodavajudi navedene faze, vidi se da je rije o dobijanju odgovo-
ra na etiri zlatna pitanja kriminalistike nauke: ta?, zato?, kako? i ko?. Na pitanje
zato? za profilistu se postavlja mnogo potpitanja istog karaktera zato?. Dakle
nije samo rije o motivu, kao to to govori 9 zlatnih pitanja kriminalistike. Na
primjer, postavljaju se pitanja u smislu: zato je izvrilac izabrao ba tu rtvu? ,
zato je je koristio to sredstvo izvrenja? , zato je izabrao to mjesto izvrenja? ,
zato je ba na taj nain doao do mjesta izvrenja? , zato je primijenio taj oblik
sile? , zato postoje ili ne postoje odbrambene povrede? i sl. Dok se dobijaju odgo-
vori na pitanje zato? , ved se poinje paralelno razvijati treda faza rada, kada se
postepeno rekonstruiu sekvence dogaaja i ponaanja, kako izvrioca tako i rtve.
Kako se dobijaju odgovori postavljeni u drugoj fazi zapaaju se faktori koji upuduju
na razvoj dogaaja. etvrta faza na kraju zahtijeva mnogo rada krim profiliste i
dobijanje odgovora na sva pitanja iz prethodnih faza. Meutim, zato je bitno istadi
Resslerovu (1992.) dodatnu estu fazu, odnosno lienje slobode kao znaajnu? Kada
se osumnjieni lii slobode, tada profilisti kao i svi uesnici u postupku provjeravaju
podudarnost ishoda profilisanja sa razliitim etapama izgradnje profila, te donose
konaan sud o uspjenosti navedenog posla. Prema tome, bez obzira na format koji
se primjenjuje u teoriji, u praksi kriminalistiki profil izvrioca krivinog djela obave-
zno mora da sadri sljedede: sve pratede informacije, pol, dob, brano stanje, hobi,
mogudu marku automobila, istoriju prekraja i krivinih djela, informacije o mjestu
prebivalita ili boravka, vezu rtva izvrilac, temperament, inteligenciju, nivo ob-
razovanja, emocionalnu privrenost, patoloke karakteristike ponaanja, sposob-
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 93
po nepoznatim izvriocima

nost interakcije u drutvenu zajednicu, sposobnost za seksualne dijaloge, a u mje-

ovitim sredinama po rasi i samu rasu.

Drugi istaknuti pristup u profilisanju ini David Canter kod koga empirijska istrai-
vanja ine istaknuto mjesto. Canter je izabrao jedan postupak multidimenzionalnog
skaliranja iji se rezultati na pojednostavljen nain mogu prikazati na dvodimenzio-
nalnim grafikonima. Analize tih grafikona pokazivale su odreene teme u pona-
anju izvrilaca. Kada je rije o silovateljima, na primjer, dolo se do zakljuka da u
pogledu odnosa izvrioca i rtve postoje tri vrste obrasca ponaanja. To su: odnos
prema rtvi kao sredstvu, kao objektu i kao linosti (Canter, 1994). U odnosu prema
rtvi kao sredstvu, sekualno nasilje je u funkciji ispoljavanja bijesa. Kada rtva ima
ulogu objekta, izvrilac ispoljava potpunu kontrolu da bi dobio ono to eli, a u
sluaju odnosa prema rtvi kao prema linosti, izvrilac ispoljava pseudointimno
ponaanje pokuavajudi da uspostavi prisan kontakt sa rtvom.

U procedurama kod analize profila izvrioca, treba redi da je prvo potrebno odrediti
kategoriju izvrioca, a zatim pristupiti daljnjem analiziranju kako bi se otkrio motiv
napada. Analiza izvrioca zapoinje, to je i logiki, utvrivanjem da li je rije o or-
ganizovanom ili neorganizovanom izvriocu. Da bi se dobio odgovor na pitanja kako
odreeno lice moe izvriti krivino djelo, kako ga moe prikriti, koja se vrsta istra-
ivake strategije moe preporuiti u odnosu na nepoznatog izvrioca, ili koja se
vrsta strategije moe preporuiti u odnosu na odreenog izvrioca ili za posebnu
vrstu sluaja, R. R. Hazelwood i S. G. Michaud (2002.) navode kako je njihov tim
razvio tehniku indirektne procjene karaktera (IPA). Za tehniku indirektne procje-
ne karaktera treba prikupiti sve mogude informacije do kojih se moe dodi o odre-
enom licu u smislu da se identifikuje njegova snaga i njegove slabosti. Onda zbra-
jajudi i analizirajudi te informacije sa spoznajom o kriminogenom ponaanju, mogu
se razviti strategije postupaka organa gonjenja.

Poslije upoznavanja sa licem mjesta i analiziranjem tragova i predmeta sa lica mjes-

ta, nepohodno potrebno je da se kriminalisti fokusiraju na rtvu, kako bi proces
profilisanja nepoznatog izvrioca tekao to bolje i preciznije.

U analizi ubistava, Canter i njegovi saradnici su poli od teorijske podjele ubistava

na instrumentalna i ekspresivna. U pitanju je bila Febakova (Feshbach, 1964.)
podjela agresije na instrumentalnu, koja je usmerena na dolaenje do nekog cilja
kao to su novac ili teritorija i hostilnu (ekspresivnu) agresiju, koja je posljedica
frustracije i snanih osjedanja, poput bijesa, ljubomore ili gnjeva. Zaista, statistike
obrade su pokazale da prilikom izvrenja ubistava postoje ovakva ponaanja koja
mogu da se dodatno analiziraju.

Za razliku od FBI-og pristupa, Canterov pristup profilisanju je preteno empirijski.

On je metodoloki utemeljen, to znai da ima dobru naunu podlogu. Iako su FBI
profilisti, a kasnije i profilisti iz drugih zemlja u svom praktinom radu iroko koristili
podjelu ubistava na organizovana i dezorganizovana, Canter je u jednom svom radu
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
94 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

pokazao (Godwin and Canter, 1997.) da ova podjela nema nauno opravdanje. On
je sa svojim kolegama vrio studiju na 100 krivinih djela serijskih ubica, kako bi
testirao FBI-ovu tezu o organizovanim i neorganizovanim izvriocima. Njihove te-
meljno provedene studije pokazale su da su svi izvrioci krivinih djela skoro podje-
dnako organizovani.

Tako njegova studija predlae podjelu serijskih ubica u kategorije bazirane na nai-
nu na koji su ti izvrioci ostvarivali interakciju sa svojim rtvama: kroz seksualnu
kontrolu, sakadenje, smaknude ili ih gledajudi kao plijen. On takoe tvrdi da je ova-
kvo istraivanje, koje koristi statistike tehnike psihologije kako bi grupisale zajedno
tipove ponaanja izvrilaca, jedini nain da se razvije nauno odbranjivi i opravdani
opisi i klasifikacije izvrilaca.

Neki autori, poput Tarvija (Turvey, 2003.) na nespretan nain profilisanje dijele na
induktivno i deduktivno. Pod induktivnim profilisanjem on podrazumijeva prim-
jenu odreenih pravilnosti o karakteristikama izvrilaca do kojih se dolo na induk-
tivan, empirijski nain. Na primjer, ako se zna da su serijske ubice uglavnom bijelci,
onda u nekom novom sluaju kada je izvrilac nepoznat moe da se zakljui da je on
bijelac. Pod deduktivnim profilisanjem Tarvi podrazumijeva donoenje zakljuaka o
karakteristikama izvrioca na osnovu podataka o konkretnom krivinom djelu. Po-
daci se odnose na fizike dokaze i na ponaanje izvrioca u vezi sa krivinim djelom.
Ovdje se radi o neopreznoj upotrebi logikih termina. Oni se vjerovatno upotreblja-
vaju da bi se napravila razlika izmeu profilista koji donose sudove samo na osnovu
induktivnih generalizacija i onih koji svaki novi sluaj shvataju kao jedinstvenu poja-
vu pokuavajudi da na osnovu njenih sainitelja donesu sudove o izvriocu. Problem
na koji je Tarvi u podjeli profilisanja naiao svakako postoji i mnogo je dublje priro-
de.

Problem nomotetskog spram idiografskog ima svoje implikacije i za oblast profilisa-

nja izvrioca. Pitanje je da li je dovoljno analizirati podatke o nainu izvrenja krivi-
nih djela iz policijskih ili sudskih izvora i na osnovu toga donositi zakljuke o novim
krivinim djelima njihovim podvoenjem pod uoene pravilnosti. To svakako moe
da bude korisno, ne u smislu spektakularnog rjeenja sloenih zloina, nego u smis-
lu usmjeravanja istrage. Meutim stvar se ne zavrava sa analizama kriminalnih
dogaaja i mehanikoj primjeni rezultata na nove sluajeve. To bi bilo isto kao kada
bi se u klinikoj psihologiji donosili zakljuci o klijentu sa psihikim tekodama samo
na osnovu upotrebe testova, bez ikakvog dijagnostikog intervjua. Stvar je slina u
profilisanju. Da bi taj proces imao smisla, profilista treba da osim naunog pristupa
ovom problemu bude i praktiar koji de uestvovati u operativnom radu i raspola-
gati sa svim saznanjima do kojih se dolo u toku istrage. Samo na taj nain de profi-
lisanje biti potpuno. Nauna analiza i empirijska istraivanja sami po sebi nisu do-
voljne za profilisanje potrebne su informacije o konkretnom sluaju jer se time
opta saznanja prilagoavaju aktuelnim potrebama rasvjetljavanja tekih krivinih
djela. Uzgred, jedan od problema sa kojim se profilisti susredu u svakodnevnom
radu je taj da ne dobijaju potpune informacije o injenicama i okolnostima u vezi sa
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 95
po nepoznatim izvriocima

izvrenjem krivinog djela. S druge strane, pokuaji praktiara da vre kriminalisti-

ko profilisanje bez poznavanja psihologije i srodnih disciplina bide nepotpuni i
manjkavi. Potrebno je napraviti stvaralaki spoj izmeu nomotetskog i idiografskog
pristupa.

Prouavanje i znaaj naina izvrenja (modus operandi) krivinog djela i potpisa

izvrioca

Prilikom istraivanja, npr. krivinih djela silovanja, govoriti o istraivanju i proua-

vanju mjesta dogaaja kroz uviaj ne bi imalo svrhe ako se u te aktivnosti ne bi
15
moglo ukljuiti i prouavanje naina izvrenja . Nain izvrenja moe se definisati
kao nain injenja odreene radnje kojoj je rezultat odreena posljedica koja ga
karakterie. Kritiki osvrt u analizi mjesta dogaaja rezultuje korelacijom koja pove-
zuje sluajeve zbog slinosti u modusu operandi, odnosno nainu izvrenja. Meu-
tim, kako istiu J. E. Douglas i C. Munn (1992.), da bi se analizirao modus operandi,
potrebno je utvrditi ta utie na izvrioca da upravo koristi odreeni modus ope-
randi, koje ga okolnosti karateriu, da li je statian ili dinamian. Cilj kriminalnog
ponaanja podrazumijeva da se za njegovo izvrenje preduzme najuinkovitiji mo-
dus operandi. Prema J. E. Douglas i C. Munn (1992.) modus operandi nije nita dru-
go nego ueno ponaanje koje je dinamino i popustljivo. Modus operandi razvija
izvrioce i njihovo iskustvo i povjerenje tokom vremena. Oduvijek je postojala te-
nja razliitih izvrilaca kako dodi do savrenog krivinog djela. Na primjer, kod krivi-
nog djela silovanja koja preduzimaju organizovani izvrioci, nain upotrebe sile,
odnosno fizike prinude, da se sakrije krivino djelo i ne otkrije izvrilac kulminiralo
je upotrebom droga za silovanje. Usavravanje modusa operandi razvija se iz vlasti-
tih greaka izvrilaca, to je osobina inteligentnih ili bar prosjeno inteligentnih
izvrilaca, jer greke vode njihovom otkrivanju i liavanju slobode. rtve takoe
utiu na modus operandi. Ako izvrilac krivinog djela ima problem da savlada otpor
rtve, on de modifikovati svoj modus operandi kako bi rtva ostala pod kontrolom i
njegovom dominacijom. Ako su mjere blae upotrebe sile ili koridenja prirunih
sredstava neefikasne, izvrilac se odluuje na sve vedi stepen prisile, koja na kraju
moe zavriti ubistvom. Dakle, modus operandi je dinamian i stalno se reoblikuje,
ak i u fazi izvrenja krivinog djela.

Na modus operandi uopte kod krivinih djela, nadovezuje se tzv. potpis ili pod-
sjetnica izvrioca. Rije je o elementu kriminalnog ponaanja, o jedinstvenom i
integralnom dijelu ponaanja izvrioca, zanemarujudi tako aktivnosti koje neumitno
utiu na nain izvrenja krivinog djela. Potpis izlazi iz kruga krivinog djela i rezultat

15
Za izradu profila nepoznatog izvrioca krivinog djela silovanja, potrebno je poznavati da se kao izvri-
oci grupnih silovanja esto javljaju narcisoidna lica, mlaa punoljetna lica, lica nesposobna za uspostav-
ljanje meuljudskih relacija iz kojih moe proizadi normalan polni odnos ili s njim izjednaena polna
radnja. Grupna silovanja sa elementima okrutnosti i poniavanja mogu izriti tzv. sadistiki neurotici
skloni grupnim orgijama, stariji maloljetnici i mlaa punoljetna lica, sa manje ili vie izraenim osjedajem
manje vrijednosti koji u seksualnom deliktu trae odreenu kompenzaciju (Singer, 1994).
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
96 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

je nezadovoljavanja potreba izvrioca samim izvrenjem krivinog djela. Moe se

redi da je rije o obliku rituala. Kako ispravno konstatuju J. E. Douglas i C. Munn
(1992.), izvrilac za sobom ostavlja elemente individualnosti koji se oituju u pot-
pisu, odnosno podsjetnici. Mjesto dogaaja otkriva line osobine izvrioca, a
izvrilac svoje line osobine prenosi na mjesto dogaaja dok se zloin ne izvri.
Izvrilac silovanja npr. svoj potpis ostavlja primamljivim radnjama, manipulacija-
ma, kontrolom verbalne, fizike ili seksualne faze napada. Elementi potpisa mogu
biti izuzetno vulgaran jezik, nanoenje verbalnih uvreda prema rtvi, zahtijevanje
od rtve da mu potvrdi da je dobar i snaan u seksu (pod prijetnjom oduzimanja
ivota). Treba imati u vidu da, kao i u rukopisu, potpis ostaje stalna i trajna osobi-
na svakog izvrioca i za razliku od modusa operandi (MO), nikad se ne mijenja. Po-
kazivanje potpisa ne ukljuuje uvijek iste lokacije njegovog manifestovanja radi
neoekivanih reakcija rtve. Potpis izvrioca je uslovljen njegovom psihodinamikom
koja referie na nain na koji svijest i podsvijest djeluju kod njega, zatim emocije i
elje u odreivanju linosti i motiva. Tako, kada se krene sa profilisanjem, moramo
se prihvatiti da nisu svi izvrioci isti i da oni imaju svoju prolost, shvatanja, emocije,
potrebe, odnosno uopte razliit bio psiho socijalni profil. Prema Turvey (2008.)
znaajnim potpisima se smatraju: 1. uzimanje vie vremena nego to je potrebno
da bi se izvrilo krivino djelo (vie od funkcionalnog djelovanja MO), 2. Nepotrebne
radnje za poinjenje krivinog djela, 3. krivino djelo ukljuuje izraz potreba i emo-
cija, 4. moe ukljuivati i izraz fantazija.

Postoje i znaajna ogranienja u vezi sa potpisom koja se moraju razumjeti. Mno-

gi serijski izvrioci krivinih djela nemaju potrebu da ukljuuju u poinjenje line
emotivne doivljaje koji se razlikuju od njihove linosti. Dalje, uprkos razliitosti
izvrioevog potpisa, koji je rezultat mnogih varijabli koje utiu na proces razvoja
ovjeka, nije dobro tvrditi da su dva mjesta zloina povezana potpisom i psiholo-
ki identina.

Problem za profiliste predstavlja razlikovanje MO i potpisa. On se ogleda u tome

to i potrebe potpisa i potrebe MO mogu biti ispunjene istim ponaanjem na
mjestu krivinog djela. Teoretski, izvrioev MO je metod koji je koriten da se izvri
krivino djelo, a motiv je razlog za izvrenje krivinog djela, dok je potpis ponaa-
nja, forma koja zadovoljava izvrioeve emocionalne i psiholoke potrebe i on je
tipian, ali ne i obavezan za potpuno izvrenje krivinog djela.

U povezivanju sluajeva, modus operandi i potpis igraju znaajnu ulogu, naroito

kod serijskih izvrilaca i povratnika. Ipak, obino se prvo krivino djelo razlikuje od
kasnijih. Kako konstatuju J. E. Douglas i C. Munn (1992.), ritual se moe mijenjati, ali
tema uvijek ostaje ista.

Kada se utvrde bitne karakteristike naina izvrenja djela i kada se u konanici prov-
jere kroz operativne baze i sl., mogude je krenuti u proces profilisanja. Vano je da
se odrede konstrukcija motiva, linost i ponaanje.
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 97
po nepoznatim izvriocima

Baza podataka moe biti iznimno vaan dio profilisanja. Zapravo, baza podataka
naina izvrenja je nastala iz potrebe da se sluajevi rjeavaju u to kradem roku,
odnosno kako bi se imala evidencija karakteristika izvrenja krivinog djela ne bi li
se dolo to lake do nepoznatog izvrioca. Brent E. Turvey (2008.) u svom djelu
Criminal profiling govori o vanosti MO baza podataka i kae da one slue za:

povezivanje sluajeva MO po nepoznatim uiniocima;

identifikaciju osumnjienih poreenjem ved poznatih naina izvrenja sa
injenicama MO iz nerijeenih sluajeva;
rutinsku provjeru MO uhapenih lica sa injenicama MO iz nerijeenih slu-
ajeva;
razvoj tragova koji trebaju usmjeriti istragu ili otkrivanje identiteta osum-
njienog u nerijeenim sluajevima po svojstvima akumuliranja MO infor-
macija;
prioritetnost ili eliminaciju osumnjienih i
rasvjetljavanje nerijeenih sluajeva.

Izvrioev nain izvrenja je u njegovoj funkcionalnoj prirodi. To je skup steenih

ponaanja koja se mogu razvijati i evoluirati vremenom. To se deava sa izvrioe-
vim porastom iskustva, sofisticiranodu i samopouzdanjem. Ipak, treba biti oprezan,
nain izvrenja je pogodan promjenama i modifikaciji, a sa druge strane kako navo-
de Korajlid i Mharemi (2011.), osuminjiene nikad ne treba eliminisati samo zato
to se njihov poznati nain izvrenja ne uklapa u krivino djelo koje se istrauje.
Takoe, ovaj proces moe biti i degradirajudi i izvrilac vremenom postaje manje
struan i vjet, to se deava usljed naruavanjem njegovog mentalnog zdravlja
(Turvey, 2000). Isti autor u svom kasnijem djelu iz 2008. godine tvrdi da ponaanje
u MO ima tri glavne svrhe, koje treba da poslui (ili da ne poslui) izvriocu pri izvr-
enju krivinog djela (Turvey, 2008):

1) Zatita izvrioevog identiteta (npr. noenje maske tokom pljake banke, pokri-
vanje oiju rtve u toku silovanja, noenje rukavica prilikom krae, obijanja i sl.,
ubijanje svjedoka, idenje mjesta izvrenja krivinog djela i sl.),

2) Uspjeno izvrenje krivinog djela (npr. odreivanje i izdvajanje rtve, koridenje

perfidnosti da bi se utiala rtva, koridenje oruja da bi se kontrolisala rtva, sas-
tavljanje liste potencijalnih rtava uz pomod prikupljenih informacija, koridenje
vatrenog oruja za liavanje ivota rtve i sl.),

3) Pospjeivanje bijega izvrioca (npr. koridenje ukradenog vozila za izvrenje

krivinog djela, unitavanje vozila nakon izvrenja krivinog djela, i vezanje rtava
kako bi sprijeili njihov bijeg i smanjili njihova nastojanja da dobiju pomod).

Kod naina izvrenja postoji i jedan problem koji se uvijek mora uzimati u obzir
prilikom profilisanja. Kod izvrenja krivinih djela postoji skoro uvijek onaj faktor
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
98 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

koji izvrilac nije mogao predvidjeti u svom planiranju izvrenja krivinog djela. On
se u naunoj i strunoj literaturi naziva X faktor. To je neoekivan uticaj koji moe
poremetiti ponaanje na mjestu dogaaja tokom izvrenja krivinog djela. Pod
uticajem stvarnosti izvrenja krivinog djela, mjesto izvrenja, oruje/orue, neoe-
kivani svjedoci, rtvina spremnost (odnosno rtvin adekvatan odgovor), neefikasan
metod ubijanja rtve koji rezultuje njenim neplaniranim preivljavanjem ili usmrde-
njem, kvar na automobilu planiranom za bijeg ili izvrenje krivinog djela, neupoz-
natost sa novitetima lokacije na kojoj se odluio izriti krivino djelo i sl., mogu u
potpunosti da promijene nain izvrenja krivinog djela i tako narue izvrioev
modus operandi koji de profilista koristiti u izradi profila.

Prisustvo X faktora moe natjerati izvrioca krivinog djela da improvizuje ili da

uini ishitreno povlaenje koje rezultuje ometenim/nepotpuno izvrenim krivinim
djelom ili potpuno pogreno izvrenim krivinim djelom od planiranog (situacija
kada za izvrioca krene po zlu).

Nepotpuno izvreno krivino djelo je ono koje ne sadri dovoljno MO ponaanja

kako bi se izvrilo krivino djelo. Nepotpuno krivino djelo moe ukljuivati potpunu
odbranu rtve od napada, tako da napada bude zateen i naglo napusti mjesto
napada ili rtva moe sebi napraviti dovoljno prostora da napusti mjesto napada. Tu
je i situacija da naiu svjedoci koji de prouzrokovati prekid planiranog napada i
uzrokovati izvrioevo povlaenje od planiranog napada i sl. U svakom sluaju do-
gaaj nede ukljuivati ukupan mogudi potencijal izvrioevog MO ponaanja i stoga
de biti nepotpun.

Potpuno pogreno izvreno krivino djelo je ono koje sadri nenamjerena, neplani-
rana MO ponaanja, koja povedavaju izvrioev rizik. Kada radnja izvrenja krene
naopako, ona u sebi moe sadravati upotrebu prevelike sile kod izvrioca kada je
npr. rtvina odbrana prenasilna na izvrioca i onda se on odluuje za pojaavanje
snage kako bi povedao kontrolu situacije i tako dolazi do npr. davljenja rtve i njene
smrti. Ovaj preokret dogaaja moe preusmjeriti istragu o serijskom silovanju u
istragu u vezi sa pitanjem ubistva (Turvey, 2008).

Izuavanje i znaaj evidentiranih slinih dogaaja

Aspekt izuavanja i evidentiranja slinih kriminalnih dogaaja predstavlja jedinstven

i integralni dio sprovoenja kriminalistikih procedura. Fantazije ili matanja poje-
dinih izvrilaca i elja za kopiranjem ved izvrenih krivinih djela, o kojima su izvje-
tavala sredstva javnog informisanja moe biti od znaaja naroito prilikom izrade
profila izvrioca. Oito je elja takvog izvrioca da zavede trag ili da se poigrava sa
organima gonjenja, sa jedne i rtvom sa druge strane. Mogudnost primjene ved
upotrijebljenih naina izvrenja, npr., odnosi se na psihodinamiku, koja obuhvata
mentalne i emocionalne procese podlone ljudskom ponaanju i njegove motivaci-
je. Slian ili isti modus operandi predstavlja naueno i primjenjivano ponaanje
izvrioca, koje mijenja njegovo iskustvo, gradi povjerenje ili postaje ukljueno u
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 99
po nepoznatim izvriocima

javni sistem. Takoe, prouavanje takvih slinih sluajeva moe otkriti sofisticira-
nost izvrioca. Ako se primijeni analiza slinih sluajeva, sa sluajem prema povo-
dom kojeg se sprovode kriminalistike procedure, omogudide se efikasnije traganje
i za materijalnim dokazima znaajnim za identifikaciju i lociranje izvrioca.

U trenutku kada sprovoenje mjera i radnji kriminalistikih procedura ne daje pozi-

tivne rezultate i ne ispunjava svoj cilj, predmeti kriminalistikih procedura ne smiju
biti obustavljeni (iako se u praksi vode kao nerijeeni sluajevi). U takvim prilikama,
istrani tim kriminalista i tuilaca treba uzeti u obzir razmatranje i analizu slinih
dogaaja iz prolosti, te tragati za korelacijama koje mogu postojati u vezi sa tim
krivinim djelom i drugim krivinim djelom deliktima za koje je od ranije podnesena
prijava. Slube koje ablonski sprovode kriminalistike procedure po prijavljenim
predmetima ne uviaju i nemaju mogudnost rasvjetljavanja sluajeva analizom
ranijih poinjenih slinih krivinih djela. Kada se prethodno iscrpe sve verzije, a
rezultat ostane negativan, namede se potreba analize kako rijeenih tako i nerijee-
nih predmeta iz prolosti sa elementima seksualnog nasilja, kako bi se pokuala
otkriti ili pronadi veza sa odreenom individuom kao mogudim izvriocem. Ako veza
moe biti ustanovljena izmeu prijanjih kriminalnih aktivnosti i trenutnih krimina-
listikih procedura, evidentiranje dokaznih informacija moe znatno pomodi u ot-
krivanju osumnjienog ili u najmanju ruku pomodi u otkrivanju njegovih kretanja i
prelaza iz jednog krivinog djela u drugo. Dakle, organ postupka, koji sprovodi kri-
minalistike procedure, trebao bi pregledati sve rijeene i nerijeene predmete i
analizirati iskaze rtava u pokuaju rasvjetljavanja dogaaja.

Slini seksualni delikti poinjeni unutar istog geografskog podruja su jednostavniji

za rasvjetljavanje. Nerijetko kradljivci ili razbojnici prilikom izvrenja svog primar-
nog delikta prelaze na radnju izvrenja koja se moe okarakterisati kao sekundarna.
Otkrivanje odnosa izmeu starih sluajeva i posljednjeg nerijeenog sluaja moe
biti oteano s obzirom na nejasnu prirodu slinosti i nedostatak informacija primar-
no iskaza rtava tih delikata. Ako se analizom veze ipak ustanove, tada znatno mo-
gu uticati na ishode kriminalistikih procedura. Time obezbjeuju dodatne dokazne
informacije, kao i informacije o rtvama, mogudim svjedocima i rtvama (ukljuujudi
geografske informacije).

Kriminalistika obrada nad osumnjienim koji je lien slobode te izrada njegove

anamneze ponaanja u prolosti moe otkriti vezu koja je prepoznatljiva na prvi
pogled. Za iscrpniju kriminalistiku obradu u tom trenutku neophodni su iskazi
rtava krivinih djela poinjenih u prolosti, kako bi se pretpostavile i usmjerile
kriminalistike otkrivake radnje na otkrivanje mogudih pretpostavljenih slinosti. U
takvim situacijma osobine naina i tehnike izvrenja su esto iste uz manje korekci-
je, kao i metodi odabira rtava i objekata krivinih djela. Ipak, moe se redi mnogo
je vaniji naglasak na osnovni napad i vrstu odabira napadakog dijaloga, koji de
postati vidljiv u svim prethodnim kriminalnim aktivnostima osumnjienog. rtve
nerado otkrivaju podatke o bilo kojoj vrsti tekog napada ukoliko organi postupka
na tome ne insistiraju nenaglaavajudi otkrivako-dokazni znaaj tih podataka. Pri
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
100 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

tome je jasno da rtve ele da izbjegnu dodatnu sekundarnu viktimizaciju i socijalne

i porodine posljedice, ili smatraju da je nizak nivo, recimo, seksualnog delikta bio
nebitan i nevaan.

Takoe, ovdje treba dodati da je, iz razgovora sa rtvama prethodnih delikata mo-
gude uoiti odreeni model ponaanja i preduzimanja pojedinih radnji odreenog
izvrioca. Sa druge strane moe se primijetiti da pojedini izvrioci mogu biti svjesni
svojih prijanjih pogreaka, te se u navednim sluajevima trude da ih isprave, a to
dodatno moe govoriti o njegovim intelektualnim sposobnostima. Takoe, profil
izvrioca moe se pretpostaviti i pribliiti identifikaciji na osnovu mogudnosti prepo-
znavanja fraza koje koristi u verbalnom obradanju rtvama, ali i na osnovu mogudih
biolokih tragova koje ostavlja nesvjesno. Emocionalno stanje izvrioca za vrijeme
napada, kao i iskustvo u primjeni sile ili prijetnje koju prilagoava otporu rtve su
faktori koji mogu dopuniti sliku o koliini nasilja koje ispoljava. To nasilje lako moe
eskalirati ako se jedan od tih faktora promijeni tokom napada.

Izvrioci, rekli smo, razvijaju vlastiti modus operandi, koji se moe mijenjati tokom
vremena, kako delinkventi stiu iskustvo injenjem krivinih djela ili udruivanjem
sa drugim licima. Kako izvrioci stiu vie iskustva, oni u modus operandi ugrauju
svoje vjetine i postaju struniji.

U svakom sluaju u toku kriminalistikih procedura zahtijeva se otkrivanje okolnosti

koje vode do izvriocevih prijanjih kriminalnih aktivnosti i metoda koje je koristio
za vrenje krivinih djela koje moda nede biti identine, ali mogu biti dosta sline.
Biranje rtve i objekta napada bazira se na linim sklonostima koje se razvijaju to-
kom vremena. Prema tome, spisi o raznim vrstama krvnih, imovinskih i drugih deli-
kata, trebali bi se paljivo pregledati zbog bilo kakve slinosti sa sadanjim napadi-
ma. Rije je o situacijama kada se napada poslui nasiljem ili nekim drugim sred-
stvom kako bi ostvario prvobitni cilj ili kako bi usputno izvrio silovanje, rabojnitvo,
krau i sl. Razbojnitvo sa usputnim silovanjem ili silovanje prikriveno ubistvom, na
primjer, moe se initi jasnim kada se identifikuje, ali prilikom otkrivanja mogude je
naidi i na odreene tekode. Jedna od takvih tekoda je nedostatak individualnih
obiljeja u prvobitnom sluaju. Mogude je da rtve nisu bile prethodno iskrene sa
istraiocima ili izvrilac moda nije razvio osobit metod napada na svoje rtve u to
vrijeme.

Moguda je povezanost ranijih napada po teritorijama sa razliitim nadlenostima

organizacionih policijskih struktura, ali nije mogude dobiti uvid u podatke o pred-
metima i udi u trag spisima, zbog nepostojanja centralne baze podataka na nivou
drave, niti postojanja resornog ministarstva koje bi vrilo nadlenosti u takvim
situacijama. Prema tome, kao imperativ se namede ne samo radi rasvjetljavanja
krivinih djela ved i drugih krivinih djela postojanje centralne baze i registra krivi-
nih djela, izvrilaca i cjelokupnih spisa.
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 101
po nepoznatim izvriocima

to istraitelji imaju vie podataka u pogledu sadanjeg napada pod istragom i stari-
jeg napada, vie je vjerovatno da de biti u stanju otkriti ili ukloniti korelacije izmeu
sluajeva. Vjeti kriminalisti koji su struni u intervjuisanju rtava napada ubrzade
proces dobijanja to je mogude vie informacija, ukljuujudi osjetljive informacije,
od rtve i od svjedoka.

Zakljuak

Izrada profila izvrioca u kriminalistikim procedurama obino je produktivna u

krivinim djelima gdje se rtva i izvrilac prikazuju kao neki oblik psihopatologije u
krivinom djelu. U svakom sluaju, u kojem dostupni dokazi navode na mentalnu
emocionalnu i linu mentalnu ometenost od strane nepoznatog izvrioca, kriminali-
stiki profil moe biti glavni u pokuaju da se kriminalista snabdije adekvatnom
informacijom. Meutim, nisu samo anomalije linosti ono to se trai kako bi se
profilisanje izvrilo. Ako postoje bilo kakvi raniji zapisi ili obavjetajni podaci i sl. o
ivotu izvrioca, oni se takoe koriste. Koriste se i pozitivne devijacije poput velikog
koeficijenta inteligencije, kao i negativne injenice da sve to ne postoji takoe
moe biti adekvatan trag u profilisanju. Doslovno, za kriminalistiko profilisanje
moe posluiti bilo ta to predstavlja informaciju povezanu na bilo koji nain sa
izvriocem, ali to zavisi od pronicljivosti, inteligencije i iskustva profiliste.

Obino se na osnovu reenog da zakljuiti, da se u profilisanju koriste metode iste

dedukcije, od optepoznatog, ka pojedinanom koje je individualno nepoznato po
svom identitetu, a bazira se na injenicama krivinog djela. Isto tako koristi se intui-
cija i ekstrasenzorna percepcija.

ini se da se moe izvudi zakljuak, da empirijski profil u osnovi predstavlja temelj

za izradu kriminalistikog profila, ali se ne moe uzeti kao samostalan metod, iz
razloga to odreeni kriteriji izvrilaca ne moraju biti zastupljeni u svakoj individui,
dok izvrilac ne mora biti predstavnik niti jednog poznatog tipa. Kako drugaije
izraditi profil ako se ne poznaju naini izvrenja ili sve druge injenice koje prate
izvrenje krivinog djela, koje se statistiki obrauju, izuavaju kao pojave, provje-
rava se njihova vjerodostojnost, te se na kraju kombinuju sa psiholokim elementi-
ma i elementima kriminalistike kriminografije, morfologije, fenomenologije i sl.
Stoga, kriminalista koji se bavi kriminalistikim profilisanjem treba kao svoje ulazne
podatke uzeti u obzir i izjave rtava, iskaze svjedoka, eventualne iskaze osumnjie-
nih koji su ih dali policajcu na licu mjesta (u skolopu mjera prve intervencije), izvje-
taje o prethodnim krivinim djelima ili prekrajima, kao i kriminalnim aktivnostima
izvrilaca. Profilisanje dakle pomae sprovoenju kriminalistikih procedura.

Sve se mora obraditi do u detalje. Nita se ne smije propustiti i nikada se ne smije

odustati. injenice de progovoriti vremenom, stoga treba mnogo strpljenja, eka-
ti informacije, ali i samostalno mnogo istraivati.
 Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
102 Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela
po nepoznatim izvriocima

Literatura:

1. Bojanid, N. (2007), Kriminalistika procedura istraivanja kod krivinog djela

silovanja, Sarajevo, odbranjena doktorska disertacija, Fakultet kriminalistikih
nauka,
2. Brente E. Turvey. (2000). Modus Operandi, Motive, and Technology, Elsevier,
Academic Press, Oxford,
3. Brente E. Turvey. (2008). Criminal Profiling An Intro to Behavioral Evidence
Analysis, Elsevier, Academic Press, Oxford,
4. Douglas, J. E., Munn, C. (1992), Violent Criminal Scene Analysis: Modus Ope-
randi, Signature and Standing, Quantico, FBI Law Enforcement Bulletin,
5. Hazelwood, R. R., Brugess, W. A. (1995), Practical Aspects of Rape Investigation
a Multidiscipliplinary Approach, CRC Press, Boca Raton, USA,
6. Hazelwood, R. R., Michaud, G. S. (2002), Dark Dreams, New York, St. Martin's
Press,
7. Hazelwood, R. R., Burgess, A. R. (2009). Practical Aspects Of Rape Investigation,
CRC Press, Boca Raton,
8. Herbot, S. (1999), Empirijski profil izvritelja raster za obradu seksualno moti-
visanih i viestrukih serijskih ubojica, Zagreb, IZBOR, br. 1,
9. Hicks, S. J., Sales B. D., (2006). The Law And Public Policy Psychology And The
Social Science, American Psychological Association, Washington, DC,
10. Kocsis. R. N., (2006). Criminal Profiling Principles and Practice, Humana Press,
New Jersey,
11. Kocsis, R. N. (2007). Criminal Profiling International Theory, Research and
Practice, Humana Press, New Jersey,
12. Kocsis, R. N., (2009). Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, Hu-
mana Press, New Jersey,
13. Korajlid, N. (2008), Kriminalistika metodika, Sarajevo, Fakultet kriminalistikih
nauka,
14. Korajlid, N., Muharremi, D. (2011), Heuristika kriminalistika, Travnik, Pravni
fakultet Kiseljak,
15. Modly, D., Korajlid, N. (2002), Kriminalistiki rjenik, Teanj, Cenatr za kulturu i
obrazovanje,
16. Ressler, K. R. et al. (1992), Sexual homicide paterns and motives, New York, The Free
Press,
17. Simon, R. I. (2008). Bad Man Do What Good Men Dream, American Psychiatric
Publishing, Inc., Arlington,
18. Singer, M. (1994), Krimilogija, Zagreb, Nakladni zavod Globus,
Kriminalistike teme - Godite XII, Broj 1-2, 2012.
Bojanid, Srdanovid - Znaaj kriminalistikog profilisanja u rasvjetljavanju krivinih djela 103
po nepoznatim izvriocima

Biografija
Neboja Bojanid je doktor kriminalistikih nauka, vanredni profesor na Fakultetu
za kriminalistiku kriminologiju i sigurunsne studije Univerziteta u Sarajevu, lan
Nezavisnog odbora za izbor i reviziju policijskog komesara MUP a Kantona
Sarajevo, aktivista Centra za istraivanje politike suprostavljana kriminalitetu.
Srdanovid Marko, Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije
upisao u kolskoj 2006/2007, a diplomirao u kolskoj 2011/2012. godini. Aktivno
priam engleski jezik i ovo je moj prvi samostalni struni rad.