You are on page 1of 66

efJe%eeveefve efveyebOe

Yeeie 2
Himani Savarkar,

Savarkar Bhavan, Raja Thakur Path, Shanivar Peth, Pune.

tel :+912025544751

Internet Rights are with Swatantryaveer Savarkar Rashtriya


Smarak Trust, Dadar, Mumbai

foKkufuB fuca/k Hkkx 2 jk


1- nksu kCnkar nksu laLrh
;qjksie/;s ok vesfjdsr vkt vki.k ik; VkdY;kcjkscj vkiY;k dkukoj tj
dks.kkpk loZdk kCn iMr vlsy rj rks ^vi&Vq&MsV* ^v|;kor~* gk gks;- vxnh
;%dfpr~ cwViWfykph Mch vki.k fodr ?;ko;kl xsyks rjh nqdkunkj pVdu~
vkiY;kyk lkaxsu dh] ^ghp Mch ?;k jkolkgc!* ^dka] ghp dka\* vlsa fopkjrkp rks
vqRRkjsy] ^dkj.k] gh vxnh vi~&Vq&MsV~ vkgs c?kk!* fkaI;kdMs xsyks rj kVZpk] dksVkpk]
tkfdVkpk] iksyD;kpk] ygaX;kpk&vusd ?kkV nk[kowu R;krY;k R;kr vqRRke fu xzk
Eg.kwu tks ?kkV rks iq<s djhy rks rlk vqRre fu xzk dka vkgs R;kpha lkjha dkj.ksa vsdk
kCnkr O;Drfo.;kLro rks >V~du vqnxkjsy- ^vxnh vi~&Vq&MsV~! vxnh v|;kor~!*
vqRre ;a= Eg.kts vi~&Vq&MsV~ ;a=( dks.kP;kgh fok;kojhy iqLrdkar vqRre iqLrd
Eg.kts ts vi~&Vq&MsV~ vlsy rs vi~&Vq&MsV~ osk] vi~&Vq&MsV~ ekfgrh] v|;kor~ lks;h
&Eg.kts R;k R;k inkFkkZrhy loksZRV izdkj! tks euq; vi~&Vq&MsV~ ukgh rksp vtkxG-
gk v|;kor~i.kk] vi~&Vq&MsV~i.kk R;kaP;k cqVkP;k cankiklwu rks ohtfnO;kP; cVuki;Zar
ftFks frFks vk<Gwu ;srks- R;kaP;k dkyP;k canqdhis{kk vktph ljl] dkyP;k foekukis{kk
vktps ljl] yaMuP;k ;k VksdkP;k [kksyhr clwu rs ijok yaMuP;k R;k VksdP;k ?kjkrhy
clysY;k euq;kkh cksyw ykxys- rj vkt rs yaMuP;k R;kp [kksyhr clwu vesfjdsr
clysY;k euq;kkh nwj/ouhps cksyr- dky rs R;kp yaMuP;k [kksyhrwu LdkWVyaMP;k
?kjkr fe=kdMs rksaM d:u ldkGpk cktkjHkko fopkjrkr vkf.k yxsp rksaM oGowu
eqacvhr clysY;k vMR;kl ldkGps ldkGh rs dGforkr! vlk R;kapk ^vkt* R;kaP;k
^dky* R;kiq<s lkj[kk /kkor vkgs( ^dky* ekxs iMr&Vkdkvw cur vkgs- R;kaPkk izR;sd
^vkt* ^dkyP;k* gwu fvrdk vf/kd leatl] ldl] ldl] Bjr vkgs dh] R;kapk
^dkykojpk* fookl <Gwu ^vkt* ojp v<Gi.ks clysyk vkgs( fvrdk v<G dh]
izLrqrP;k ;qjksi vesfjdru thoukpsa] laLrhpsa] izo`RRkhpsa eq[; y{k.k tj dks.kP;k vsdk
kCnkr viokn otk ?kkywu O;Drfoysa tkr vlsy rj rsa R;k v|;okr~ vi~&Vq&MsV~ ;kp
kCnkr gks;] izLrqrP;k ;qjksi vesfjdu laLrhps fokskuke vkgs & vi~&Vq&MsV~r~
v|;kor~!!
i.k vkiY;k fganqjkVkr vktgh vkeP;k euksHkwehr [kksy [kksy ikGsaeqGsa [kqilwu
th lk;k thoukl O;kihr QSykoysyh vkgs R;k laLrhpsa rlsa eq[; y{k. tj dks.kP;k
vsdk kCnkr lkaxko;kpsa >kysa rj rsa T;k kCnkr lkaxrk ;svhy rks kCn Eg.kts
^JqfrLe`friqjk.kksDr* gkp gks;! v|;kor~P;k] vi~&Vq&MsV~P;k vxnh vqyV! Dks.kphgh
oLrq] pky] /kkV.kh] Vwe] xzaFk] Kku] loksZRV dka vkgs Eg.kwu ;qjksfi;ukl fopkjrkp rks
tks >Vdu~ vsdk kCnkr lkaxsy dh] rh v|k;kor~ vkgs Eg.kwu] rlsap dks.krsagh Kku] xzaFk]
Vwe] /kkV.kh] pkyw] lq/kkj.kk xzk dha vxzk] ;ksX; dha v;ksX; dka vkgs gs Bjforkuk rh
vkt vqi;qDr vkgs] lks;hph vkgs] izxfrdkjd vkgs dha ukgh] ekxP;kgwu ljl] ldl
vkg dha ukgh gs toGtoG eqGhp u ikgrk ifgY;k /kMD;kykp vkEgh cgq/kk tsa ikgw] tsa
fopk:] rsa gsa dh] rh JqfrLe`friqjk.kksDr vkgs dha ukgh! vkeP;k laLrhpsa vR;ar
ykftjok.ksa Hkwk.k Eg.kwu vkEgh tsa czhn fejforks rsa gsa dh] osnkr tsa lkafxrysa vkgs
R;kP;kiq<s vkEgh xsY;k ngkiakp gtkj okkZr lkekftd] jktdh; ok /kkfeZd
fof/kfuks/kkr ok dkSkY;kr jfrHkjgh iq<s ljdyks ukgh! ;qjksi] ^eh dkyP;k iq<s vkt
xsyks dh ukgh] izR;gh vf/kd dkgh fkdwu vf/kd kkg.kk gksr vkgs dha ukgh] ckikgwu
lokvh fu?kkyksp dh ukgh!* Eg.kwu gqadkjhr vkgs] vkEgh lk/;k ^dky*P;k rj jkgksp i.k
vSfgd ^dky* P;kgh iq<s xsyks ukghp dh ukgh] xsY;k ikap gtkj okkZr vf/kd kgk.ks
>kyks ukghp dha ukgh] vlsa gqadkjhr vkgks! Ckikl dGr uOgrsa] Bkvwd uOgrsa] rs eyk
dGw ykxysa] rlsa dkgh uohu fkdyks rj ex ckikps ckii.k rsa dk;e jkfgysa! gh vkeph
Hkhfr! Vkeps iwoZt f=dkyKkuh gksrs gh vkeph izfrKk! vkf.k R;kauk tsa Bkvwd uOgrs rsa eh
fkdyks vls eku.ksa fdaok rlsa dkgh fkd.kas Eg.kts R;kaP;k dGr uOgrsa vls rj eyk
dkgh dGw ykxysa ukgh uk] gh vkeph fpark! Oksndkyh T;k cSyxkMhr clwu ;k
vkxxkMhP;k ;qxkrgh rh j j j djhr pkyr vkgs- gh vkeph JqfrLe`friqjk.kksDRk izo`fRr
vktphp ukgh( rj R;k JqfrLe`friqjk.kkaP;kgh vk/khiklwu vkgs] R;kaurjph vkgs]
vkti;Zar lkj[kh pkyr vkysyh vkgs- tUekiklwu ej.kki;Zar] xHkkZ/kkukilwu
vaR;sVhi;Zar tks tks vkpkj] fucZa/k dk;nk] vfHkizk;] euqLe`rhlkj[;k vxnh vk|
Le`rhr lkafxryk vkgs rks rks vkpkj ok fucZa/k dka fgrdkj vkgs ok vkpj.kh; vkgs ;kph
fpfdRlk d:u uOgs rj eq[;r% vkf.k cgq/kk ^vsk /keZ% lukru% ^gh Bke jkteqk
Bksdwup gks;- rks JqfrLe`friqjk.kksDr vkgs fvrdsa vsdp egkdkj.k iq<sa d:u! ^ylw.k dka
[kkvw u;s* rj rks dks.kR;kgh ifjfLFkrhr oS|dn`V;k fgrkog vkgs ok ukgh kph fpfdRlk
u djrk dsoG ^vsk /keZ % lukru%* vkgs Eg.kwu! ^fnolk ewyew=ksRlxZ vqRRkjkfHkeq[k
djkosa i.k jk=h nf{k.kkfHkeq[kp* dka\ vsk /keZLeukru%* vkgs Eg.kwu! vkeP;k ifgY;k
Jheku~ euq jktkhZP;k jktoVhi;Zar rksa ksoVP;k Jhear jkockthP;k jktoVhi;Zar
jktO;ogkjkrgh vusd egRokP;k tkrh; ok jkVh; izukaps ts fu.kZ; fnys xsys rs] rh
xksV cnyR;k ifjfLFkrhr vqi;qDr gksrh dha ukgh ;kph Qkjkh fdaok eqGhp QksM u
djrk dsoG ghp vsd Bjho jkteqk Bksdwu gksr dh ^uosa d: u;s( tqusa eksMw u;s!*
fkoN=ifr ok kkgw N=ifr] ifgys ckthjke fu ksoVps ckthjko ;kaP;k nIrjkrhy ksdMks
fu.kZ;i=kagwu gsa okD;] loZ fookn [kkMdwu~ can dj.kk;k czokD;kizek.ks tsFks rsFks dlsa
vk<Gwu ;srsa ra fvfrgklKkal Bkvwd vkgsp- tqusa uMw ykxysa] lMw ykxysa] Eg.kwup ts
okn] ;knoh] ladVsa vqRik >kyha rs rksM.;kpk fu rh fuokj.;kpk izukapk fuiVkjk iqUgk
vkiysa rsap ^tqusa eksMw u;sa] uosa d: u;s* ;kp lw=kus ;qxks;qxsa dsyk xsY;keqGs rsa tqusa
vf/kdkf/kd uMrp] lMrp] tsa pkyysa vkgs rsa FksV vktikosrksa! Rjhgh vktlq/nk LikZcanh]
fla/kqcanh izHk`fr T;k lkekftd :<hauh fganqlekt f[kGf[kGk fu nq/k[kqGk d:u lksMyk
vkgs R;k :f< rksM.;kpk izu fu?krkp iqUgk vkiys lukruhp uOgsr rj lq/kkjd
Eg.kfo.kkjsgh k :f<l ok R;kaP;k vqPpkVukl ^kkL=k/kkj vkgs dk\* kp vsdk izukus
O;kdwG gksRlkrs xzaFkkoj xzaFk fyghr vkgsr- kkL=kFkkZph vsjaMkph xqgkGkekxwu xqgkGsa
fo}Rifjknkarwu pkyohr vkgsr- euq jktkhZpk rks ^vsk /keZLlukru%* kkgwjktkhZPkk rks
^tqusa eksMw u;s] uosa d: u;s* vkf.k vktP;k czJhapk gk ^kkL=k/kkj vkg d\* gs frUgh
x`gLFk T;k vsdkp ewGiq:kkps vkSjliq= vkgsr rks iq:k Eg.kts ^JqfrLe`friqjk.kksDr*
gkp gks;! [kjks[kj vkeP;k fganqLkaLrhph iwokZikj fofkV izo`fr dks.krh] y{k.k dks.krsa]
egklw= dks.krs rsa vsdk kCnkr vioknkfn otk tkrk O;Drfo.ksa vlsy rj rks kCn Eg.kts
^JqfrLe`friqjk.kksDr* gkp gks;!!! vktP;k ;qjksfi;u laLrhpsa tsa eq[; y{k.k
^v|k;kor~* R;kP;k vxnh vqyV! Rks iwtd ^vktps* vkEgh ^dkyps*! Rksa uO;kps] vkEgh
tqU;kps! rs ^rkT;k* ps HkksDrs] vkEgh ^fkG;k*ps ! vsdanjhr ikgkrk R;kaph laLfr
v|;korh] vkeph iqjkruh!
;k v|;korh fu iqjkruh laLrhaph vktpha BGd vqnkgj.ksa Eg.kwu tjh vkEgh
;qjksfi;u vkf.k Hkkjrh; tkuinkapkp foksk vqYys[k dsyk vlyk rjh okLrfod ikgrk gk
v|;kor~i.kk fdaok iqjkrui.kk dks.kR;kgh vsdk tkuinkpk ok tkrhpk vifjgk;Z xq.k/keZ
ulwu rks eq[;r% vsdk rRopk xq.k vkgs- vifjorZuh; kCnfuB /keZ vkf.k izR;{kfuB]
iz;ksx{ke fu iz;ksxfl/n foKku ;kaP;k fHkk izo`Rrhapha rha fHkk ukaosa vkgsr] ts ts /keZxzafk
vikS:ks; Eg.kwu letys xsys R;kaP;k R;kaP;kr lkekoysyh laLfrgh lgtp
vifjorZuh; letyh tkrs vkf.k ts yksd R;k /keZxzaFkkph lRrk vkiY;koj pkyw nsrkr rs
JqfrLe`friqjk.kksDrkps] ;k iqjkrui.kkps] cans xqyke gksvwu clrkr- R;k /keZxzaFkkaP;k
pkdksjhckgsj R;kauk ikvwygh Vkdrk ;sr ukgh- gs /keZxzaFk tsOgk izFke jpys tkrkr rsOgk rs
cgq/kk dks.kph rjh vsd lq/kkj.kk ?kMoqu vk.k.;klkBhp jpysys vlys rjh vkiY;k
Lor%Hkksorh vhojh vkKsph izHkkoG fejowu vkiY;k kCnkl vifjorZuh;] d/khgh u
cnYk.kk;k fof/kfuks/kkapsa Lo:i rs nsr vlY;keqGs rs yodjp Hkkoh lq/kkj.ksps ds k=w
curkr- R;akP;k nksu iq;kaP;k vkr lkjsa foo fu lkjk dky Mkacwu Bso.;kpk osMxG
vgkl tjh rs djrkr rjh lnk papy] lnk uohu] vnE; vkf.k veks?k fulxZkfDr
vkf.k dkyxfr R;k /keZxzaFkkaP;k nksu iqB;kr fuR;kph FkksMhp Fkkacwu jkgrs! vh'kizsfkrkaph
ok izR;{k vhojkph eue<ar lgh Bksdwu tjh gs /keZxzaFk izdkfkysys vlys rjh Hkwdai]
Tokykeq[kh] tyizy; fu otzk?kkr ;kauk ;k iksF;kaP;k rkMi=h iqjpqaMhr xaqMkGwu Bso.;kpk
R;kapk lkjk iz;Ru Qksy Bjrks- vs[kknk Hkwdai R;kaP;krhy Hkwxksykl eMD;kaP;k
vqrjaMhlkj[kk lgt dksyeMwu nsrks- R;kaP;k vR;ar ifo= u|kal Tokykeq[kh vsdk
?kksVkljkh xVdu~ fivwu Vkdrks- R;kauk Bkvqd vlysyha [kaMspha [kaMsa csiRrk gksrkr-
vhojkP;k ukokus tjh rs xzaFk vorh.kZ >kysys vlys rjh R;kaP;k kCnkaph ir jk[k.;kph
vhojkl yoysk vko;drk fu vkoM vlY;kps ;k vhojh vqRikrkao:u fnlr ukgh-
R;kaP;k Hkwxksykph th nqnZkk rhp R;kaP;k fvfrgklkph- osnkarhy nkkjkK ;q/n Eg.kts
iatkclkj[;k vsdk ftYkvso<kY;k ngk jktkaph dVdV- fryk R;k dkGP;k vk;Z
jkVkP;k ckY; dkykr fvrdsa egRo vkysa dh] frP;k ;kki;kkik;h vfXu] lkse] o:.k
;kaP;k izkFkZuk d:.kk] lkgk; Hkkd.;klkBh lwDrsa jp.;kr vkysa vkf.k nsonsorkaukgh
i{;foi{; |kosa ykxysa-
rhp xksV f[kzpu] ;gqnh] ikjkh] eqlyekuh izHk`fr ;Pp;kor~ vikS:ks;
ekuY;k xssysY;k /keZxzaFkkph vkf.k R;krhy R;k dkGP;k fvfrgklkph- R;kaP;k jpukdkyh
R;k R;k tkrhiqjrs gs izlax vR;ar egRokps okV.kas lkgftd vlysa] rjh vktP;k f=[kaMkr
ekspsZ cka/kwu Bkd.kk;k y{k y{k lSfudkaP;k izpaM egk;q/nkaP;k ekukus R;k eqBHkj
yksdkaP;k dVdVh vkf.k vktP;k txM~O;kG lkezkT;kaP;k ekukus R;kapha rha {kq jkT;sa fu
jkt/kkU;k fvrD;k rqPN Bjrkr dh] R;kl vso<s xkSjfo.kkjs xzaFk vhojiz.khr]
f=dkynkhZ] loZK vkf.k f=dkykckf/kr let.ks gkL;kLin okVkosa- R;k /keZxzaFkkar
of.kZY;kizek.ks tj nsonsorkauk ns[khy rs jkts] R;k jkt/kkU;k] rh jkVsa] jf{k.ksa fvrdsa
egRokpsa okVr gksrsa dh] R;klkBh vhojh; lwDrsa] vk;usa fu nsonwrkaph lSU;s R;kauh
/kkMkoh] rj ex R;kaP;kokpwugh tx pkyw kdsy vlsa R;kp vhojkyk iq<s dlsa okVysa\
vkt rh ckfyyksuP;k usacwpnus >kjph jkt/kkuh dqBs vkgs\ rs fvaL=kfvykaps lqo.kZeafnj]
rs vlhfj;u] rs [kkfYM;u] rs ikjlhd] R;k jkxhV eksykd nsorspha rha nsoGsa] rs yksdkps
yksd dqBs xsys\ j?kqirs% Do xrksRrjdkslyk\ ;nqirs% Do xrk eFkqjk iqjh\
izfr vfk.k dkG gh vlk R;k Lor%l vifjorZuh; vkf.k f=dkGckf/kr
let.kk;k /keZxzaFkkaP;k rkMi=kapk pqjkMk vqMohr lkj[kk LoPNan f/kaxk.kk ?kkyhr vlrk
R;k xzaFkkaP;k ksoVP;k v{kjkP;k iq<s ikvwy Vkdk;psap ukgh vlk ew[kZ g /kj.kk;k
yksdkaph laLfr R;k R;k /keZxzaFkkaP;k izkphu laLrhis{kk d/khgh vf/kd fodklw kd.kkj
ukgh gsa dk; lkaxko;kl gosa\
tksoj ck;cykyk vifjorZuh; vkf.k vikS:ks; /keZxzaFk ekuhr gksrk rksoj
;qjksigh vlkp vkf.k ;kp JqfrLe`friqjk.kksDrkP;k] ;kp iqjkruh izo`RrhP;k vkMkrhy
csMwd gksvwu iMyk gksrkp rh rkhp vkgs dh ukgh gas Bjfo.;klkBh cqf/nxE; fu iz;ksx{ke
vkk dks.kR;kgh dkj.kkfok;h Qkjkh okLriqLr u djrk ;kp ;qjksius vsdnk fvrdsap
dk; rsa fopkjysa gksrsa dh] ^i.k ck;cykr rlsa fyfgysa vkgs dk\ i`Foh okVksGh vkgs gh
xksV JqfrLe`friqjk.kksDr vkgs dk\* tj ck;cykr rh likV vkgs vlsa lkafxrysysa vlsy
&vkf.k rlsap fyfgysysa vkgs!& rj i`Fohus likVp jkfgysa ikfgts! Dksyaclkus vesfjdspk
kks/k ykowu] fryk izR;{k ikgwu ijrY;kuajrgh rlysa vs[kknsa [kaM] vhojiznRr] loZK]
f=dkykckf/kr] ck;cykr vqYys[khysysa ulY;keqGs rsa ulysap ikfgts Eg.kwu ;kp ;qjksius
/kekZKk lksMysY;k gksR;k! vR;ar nq/k[kqGk vlyk rjhgh iksi vL[kyuh;p (infallible)
vlyk ikfgts Eg.kwu ;kp ;qjksiph vsdnk n`< J/nk gksrh] fdrhgh ikih vlyk rjh iksiyk
iSls Hk:u R;kph ofkY;kph fpB~Bh vkiY;k izsrkP;k gkrkr nsvwu rsa iqjysa xsysa dh]
LoxkZph nkjs R;kl vq?kMyhap ikfgtsr! ;k JqfrLe`friqjk.kksDr fuBsus y{kkof/k izsrkaP;k
gkrkar rkk y{kof/k fp;k vlysY;k ;kp ;qjksiP;k dcjLFkkukl vqdjysa vlrk
vtwugh vk<Grhy! th ;qjksiph xksV rhp eqlyekuh txrkph] ;qjksi ;k iqjkruh
/keZizo`Rrhl ykFkkMwu rqeqy fojks/kkuarj vkt rjh R;k oSKkfud v|;korh izo`Rrhpk
iqjLdrkZ >kysyk vkgs- i.k dsekyikkkPkk rqdZLFkku lksMyk rj ckdhpsa eqlyekuh txr~]
fganq txrkizek.ksp] vktgh ;k ^ckckokD;a izek.ka* psp cans xqyke >kysysa vkgs- ;kLro
fganwizek.ksp eqlyekugh ;qjksiP;k R;k oSKkfud] v|;korh laLrhiq<s vsdlkj[ks
groh;Z fu grizHk gksr vkys vkgsr- rhp fLFkfr ;Fkkizek.k ikjfldkaph] T;waph!
;k ys[kkr vkiY;k fganqjkVkiqjrsap eq[;Rosd:u cksyko;kpsa vlY;kus ojhy
/kkfeZd fu oSKkfud vkk T;k nksu izo`fRr lkafxrY;k] vsd iqjkruh fu vsd v|;korh
vkk T;k nksu laLfr vqYysf[kY;k] R;kaph loZlk/kkj.k ppkZ ;sFksp lksMwu vkeP;kiqjrsa gsa
fokskd:u lkafxrysa ikfgts] dh R;kaiSdh ifgY;k izdkjP;k JqfrLe`friqjk.kkDrkP;k
fiat;kr vkeP;kizek.ksp rh pqdh dj.kjk izR;sdt.k Qlr vkysyk vkgs] gsa tjh oj
nk[kfoysa vlysa rjhgh R;k;ksxs vkEgh R;kp fiat;kr ;kiq<sgh jkg.ksa {kE;p vkgs] lgtp
vkgs vlsa ek= letrk dkek u;s- vkEgh T;kl vikS:ks; fu f=dkykckf/kr ekuhr
vkyks- rks /keZxzaFk vktP;k lk;k vqiyC/k /keZxzaFkkar iqjkru & ikap gtkj okkZaiwohZpk
/kjyk] rjhgh ikap gtkj oksZ ekxklysyk! Tx ikap gtkj oksZ iq<s xsysysa!! ijarq vtwugh
vktP;k dkGh vqi;qDr rsa vktP;k dkGpsa oSKkfud kgk.ki.k u fkdrk R;k ikap gtkj
okkZiwohZP;k kgk.ki.kkgwu kgk.ksa Ogko;kpsa ukgh vlk rladYi vkEgh dls d:u
clysyks vkgksr] R;keqGs vkEgh ikap gtkj okkZiwohZP;k vMk.khi.kkl vktgh
tUefrFkhiklwu e`R;qfrFkhi;Zar dls doVkGwu /kjhr vkgksr rsa LiV dj.;klkBh ;k
/kkfeZad laLrhaP;k] iqjkru izo`RrhP;k] va/kijaijspha nksupkj vqnkgj.ksa fnXnkZukFkZ
fopkjkr ?ksvw-
izFke gh vkiyh ;KlaLFkkp igk- vR;ar FkaM iznskkr vXuhpsa lrr lkgp;Z
lq[kkog vlrsa- vkk dks.kR;kgh khr iznskkr fu fgeladqy dkyh gh laLFkk tUekl vkyh
vlkoh- R;k osGh izR;sd ?kjh v[kaM vfXugks= vkf.k osGksosGh eksBeksBs izTofyr gks.kkjs
;K vkjksX;izn vkf.k lq[ke; gksr vlrhy( i.k vktdkyP;k fganqLFkkuP;k vl
vq.krsr k vfXuiwtsus dks.krsagh HkkSfrd fgr lk/kr ukgh] gs o.kos ?kjks?kj vkf.k xkoksxko
HkMdowu Bso.ksa vlq[kksndZp gksrsa- iwohZ vfXu isVfo.;kpsa lk/kugh lqyHk ulsa] jkukoukarwu
>kMkoj >kMsa ?kklwu vfXu lgt isVrkuk ikgwu izkphu euq;kyk f=e vfXu vqRik
dj.;kph fo/kk R;k fofkV ykdMkoj ykdwM ?kklwu lqpyh fu lk/kyh vlkoh- rh
;KlaLFksr R;k dkGh vqi;ksftyh xsyh rsagh lkgkftdp gksrsa- i.k R;koj /kkfeZd Nki
iMY;keqGs vkrk vfXu vkxisVhrhy dkMhP;k xqykrgh vxnh ek.klkGowu Bsork ;svw
ykxyk vlrkgh ;Kkrhy ifo= vfXu EgVyk Eg.kts rks R;k vR;ar izkphu vkf.k Eg.kwup
vkt vR;ar vMk.kh BjysY;k i/nrhusp ea=iwoZd ykdMkoj ykdwM ?kklwu ^vXus iznhIr
gks* vkk n;kod izkFkZukauh isVokok ykxrks! ykdwM vkf.k xkjxksVh ;k vMk.kh
lk/kukaiyhdMs vfXu psrfo.;kpsa lk/ku xsY;k ikap gtkj okkZr vkEgkal kks/krk vkysa
ukgh! ;qjksius vkxisV;k dk<Y;k] oht dk<yh] ^nhiT;ksfr% ueksLrqrs* fvR;knh d:.kk
u vkGfork cqVkus tjh CkVu nkcysa rjh iVdu~ y[ky[kkV ikM.;kl fotsl nklhlkj[ks
Hkkx iMw ykxysa% i.k vtwugh JqfrLe`friqjk.kksDr ifo= vfXu EgVyk] dh rks ykdMkoj
ykdM ?kklwup isVfoyk vlyk ikfgts! ekxklysY;k /keZxzaFkkal f=dkykckf/kr
ekuY;keqGs R;kaP;kfvrdsa lnksfnr ekxklyssysa jkg.ksa vlsa Hkkx iMrsa! vfXu gh nsork
vkgs- ^;Kkn~Hkofr itZU;%* vkh izkphukaph izkekf.kd Hkkouk gksrh vkf.k Eg.kwup rs R;kr
e.kksx.krh rwi vksrhr rsa dka gsa fufpr >kysa vkgs dh] vXuhps uSlfxZd xq.k/keZ R;kl
jkxfoys rjh tkLr gksr ukgh] izlkfnysa rjh lkSE; gksr ukghr( ?k`rkph lrr /kkj /k:u
^vls u; lqiFkk jk;s vLeku~ nso olqukfu fo}ku* vkh izkFkZuk djhr jkg.kk;k
;tekukP;kgh ?kjkl rksp ;Kh; vfXu laf/k lk/kyh] dh tkGwu HkLe dj.;kl lksMhr
ukgh! vkf.k ;Kkps o.kos lkj[ks isVysY;k HkkjrokkZe/;sa ngk okkZr ftrds nqdkG iMrkr
frrds neMhP;k vkxisVhr R;k vXuhyk dksaMwu Vkd.kk;k ;qjksie/;s kaHkj okkZr iMr
ukghr- ;Kea= vkf.k itZU;lwDrsa Eg.kwu Eg.kwu HkkjrokkZpk daB dksjM >kyk rjh ;k
/kkfeZd erkl itZU; Hkhd ?kkyhr ukgh- i.k frdMs jfk;kr igk- itZU;kpsa oSKkfud
lwDr kks/kwu dk<ysa tkrkpvkrk dks.khgh vkf.k ikolkGk ulyk rjh dsOgkgh ^itZU;k]
iM!* EgVysa] dh itZU; >dr ik;k iMrks! foeku nwjP;k unhoj fQjowu vk.kysa tkrkuk
rsa R;k unhpsa ik.kh kks/kwu ?ksrsa- vkf.k ex okVsy R;k ksrkoj vs[kk|k Hk:u vkysY;k
<xklkj[ksa rsa R;k ik.;kpk ikvwl ikMrsa! v'kk vuqHkokuarjgh vkrk R;k ;KlaLFkspsa vkEgh
foltZu djko;kl udks dk;\ tj FkksMsa nw/k vqrkl xsysa fdaok rqikph okVh yoaMyh rj
lqukal lklok frdMs Vkdwu cksyr vlrkp frdMs e.kksx.krh rwi lekjaHkiwoZd vkEgh
vkxhr rkl fu rkl vksrhr clysyks vlrks! dkj.k\ ;so<sap] dh rlsa dj.ksa
JqfrLe`friqjk.kksDr vkgs! R;k ;KlaLFksps jkVh; dsa Eg.kwu ;k vk;kZorkZoj ts
izkphudkGh vuar vqidkj >kys R;kfok;h rKrk O;Drowugh vkrk ;kiq<s ek= R;k
vkxhr rqikpk vsd Fksacgh O;FkZ u vksrrk cq/nkizek.ks rh lkjh ;Klkexzh fu rsa ;KdqaM
xaxsr folftZ.ksap vqfpr vkgs- ^;Kkn~Hkofr itZU;%* gs lw= [kksMwu ^foKkunso itZU;%* gas
lw= vkrk uO;k Le`rhr ?kkrysa ikfgts!
r'khp rks kadjkpk;kZaph iky[kh] iky[kh fu cSyxkMh ;k oSfnd dkyP;k
okgukuarj xsY;k ikap gtkj okkZr uohu okgu vlsa dkgh vkEgkal vqn~Hkfork vkysa ukgh!
foKkufuB ;qjksius rhu krdkar vkt rhuks okguizdkj vqn~Hkowu lksMys- nqpkdh]
eksVkj] vkxxkMh] foeku( vkf.k vkrk ik;foeku dk<wu lk;dylkj[ksa vkiY;k ik;kkus
foeku >Mihr tks rks vkdkkkr vqM.;kP;k csrkr vkyk vkg! Ik.k vkeps kadjkpk;Z pkj
ek.klkaP;k [kka|ko:u vtwu fejorkrp vkgsr! xkoki;Zar izokl eksVkjhrwu gksvhy] i.k
xkokr ik|iwtsyk fu?kkys] dh eksVkj ik[kaM Bjyhp! R; JqfrLe`friqjk.kksDr iky[khr
clwu Hkjfnolk rhp JqfrLe`friqjk.kksDr ekky iktGhr tk.kkj! izkr tukauk jk=h rso<sa
fnlr ukgh] ekky ykxrs- i.k ldykkL=ikjkojikjh.kkauk fnolklq/nk ekkyhokpwu
fnlr ukgh! vkf.k R;krgh rh /kqjdV ekky goh! rhgwu vf/kd rstLoh fcu/kqjh ohtnhi
pky.kkj ukgh! dkj.k rks JqfrLe`friqjks.kksDr ekkyhgwu vf/kd pkaxyk vkgs Eg.kwup
R;kT; vkgs!
th ekhyhph rhp xksV R;k uanknhih levhph- iwohZ eafnjkps xkHkkjs vxnh
va/kkjxqMqi vlr vkf.k levhokpwu fnok ekghr uls] rsOgk levhpk uanknhi ;ksX;p
gksrk- i.k vkrk oht xksydkauh xkHkkjs fnolklkj[ks >x>xkVys vlrkgh R;kauk
uanknhikph inoh fdaok izkoh.; ykHk.kkj ukgh- T;k ohtxksydkadMs ikgwu Lor%p fniwu
tkr vkgs rh levhp rsor Bsoyh rj nsokl fnok nk[kfoY;kpsa iq.; ykHk.kkj! vf/kd
izdkk.ksa gsa fnO;kpsa fnosi.k uOgs( rj JqfrLe`frdkGkP;k fe.kfe.;k T;ksfrfvrdsap
izdkk.ksa Eg.kts [kjsa /kkfeZd fnosi.k gks;! ;kLrop fotsP;k fnO;kyk dks.khgh
^fniT;ksfruZeksLrqrs* Eg.kwu uehr ukghr- rks eku R;k fe.kfe.;k lukru levhykp
ykHkyk ikfgts-
cks:P;k ys[k.;kiyhdMs xsY;k ikap gtkj okkZar vkEgh nqljsa ys[kulk/ku dYiw
kdyks ukgh- foKkuh laLrhP;k v|;kor~ izo`RrhP;k ;qjksius eq.kdyk vqpyyh]
Vadys[kd Vkvhijk;Vj vsdVad eksuksVkvhi] iafDrVadd fyuksVkvhi HkjkHkj
kks/kwu dk<ys- vkf.k vkrk cksy.kkjkP;k /ouhljkh vki.k gksvwu ys[k Vafdr djhr
tk.kkjk Loa;aVaddgh fu?kw ?kkryk vkgs! fkokthegjktkaP;k iwohZ Nki[kkuk fganqLFkkukr
iksrqZxhtkauh vk.kyk( i.k vkEgh R;k cks:P;k ys[k.khus R;k lqV;k ykacksG;k ikukojp
vkeP;k iksF;k dkyijoki;Zar fyfgr gksrks! rkk JqfrLe`friqjk.kksDr i/nrhus th fyfgyh
ukgh rh iksFkh dlyh\ cka/kho iqLrdh vkdkjkps Nkiysys rsp /kkfeZd xzaFkgh lksoG;kr u
okprk R;kaP;k R;k tqukV iksF;kp lksoG;kr okp.kkjs fdrhrjh Hkkfod iariafMr fu
HkVthfHk{kqd vkEgh Lor% ikfgysys vkgsr-
vkEgh tUe ?ksrks rksp eqGh ;k JqfrLe`friqjk.kksDrkr! vqRd`V izdkk]
ok;qkY;kSkkf/k ;kauh lqlfTTkr vkk vxnh v|;kor~ vi~&Vq&MsV~ vl.kk;k izlwfrx`gkr
izlwrhLro tk.ksa gsa ;qjksikr fL=;kaps drZO;p letrkr& rksp fkVkpkj! i.k vkeP;k
fvdMs rksp fkVkpkjkpk Hkax Bjrks! r'kh lks; fu loM vlwugh vkk izlwfrx`gkr tk.ksa
Eg.kts dks.krs rjh vufUor R; dj.;klkj[kas fL=;kapsa fL=;kaukp vtwugh okVrsa- i.k rks
vkskkGsi.kk R;kauk vkiY;k ?kjP;k R;k JqfrLe`friqjk.kksDr va/kkjkus nkVysY;k vkf.k
ks.kkekrhr lkjoysY;k [kksyhr ckGar gks.;kar eqGhp okVr ukgh! izdkk] ok;q]
kY;kSkf/k ;kaP;k v|;kor~ lks;h vkgsr dk gsa ikg.;kis{kk ikapohyk vkf.k kBhyk R;k
lVoh ftorh ;FkkkkL= izlkfnY;k tkrkr dha ukghr ;kphp fpaRrk vf/kd! ukG dkiysyh
dkrjlq/nk nsohlkj[kh ikVkoj ekaMwu iqtk;ph] lVohus [kksyhr ;svw u;s Eg.kwu
ujosYkkY;k ikusQka|k vqac;koj vkMO;k Vkdk;P;k] Hkkokcfg.khaukns[khy ngk fnol LikZ
d: |k;pk ukgh- MkWDVjkyk ns[khy lpSy Luku dj.ksa Hkkx ikMk;psa] ewy ifgY;kp
fnolkiklwu lqikr] & rkanqG lqikjh Bsowu iqtysY;k lqikr! & ?kkywu ngk fnol cktsoj rsa
lwip kstkjh ?ksvwu R;kr eqykyk futok;psa- lVoh&ftorhpk Qsjk jk=h ckjkuarj ;srks
Eg.kwu jk=Hkj tkxk;ps- ojoaV;kyk eqykps diMs ?kkywu ikG.;kr izFke futok;psa fu
ex ewy R;kP;k kstkjh futok;psa] la/;kdkGh kkafrikB pkyk;pk] ikG.;kpk ifgyk
/kDdk vkvhus ikBhusp |k;pk] ;k lk;k laLdkjkr jfrHkj varj iMrk dkek u;s &
ukghrj ckG&ckGafr.khoj lVohus >Mi ?kkryhp Eg.kwu letkoas! i.k lVoh & ftorhph
fvrdh i=kl jk[k.kk;k fganqLFkkukrp ckye`R;wph Hk;adj lkFk lkj[kh pkyw vkg! vkf.k
R;k lVohyk d/khgh /kwi u tk.kk;k] kkafrikBkpk ikB d/khgh u ekaM.kk;k vkf.k lqosjkpk
foVkG ?kjHkj dkyfo.kk;k i.k izdkk] ok;q] kY;kSk/khaph dkGth ?ks.kk;k R;k ;qjksikrhy
ckGckGafr.khP;k okVsl tk.;kph lVohP;k ckikphgh Nkrh gksr ukgh! R;kaP;krhy
ckye`R;qaph la[;k lkj[kh ?kVr vkgs- eqyxs fvdMs nf{k.k /kzqokoj fu frdMs vqRrj /kzqokoj
p<kvh dj.kkjs vkf.k eqyh fvaXyhk pWuy vsdk nekr iksg.kk;k fu vVykafVd egklkxj
foekukP;k vsdk >sisr vqMwu tk.kk;k ! foKkukph] v|;korh laLrhph iwtk dj.kk;k
R;kaP;k vktP;k izlwfrx`gkrhy gh larfr igk vkf.k dks;R;kdkrjhph fu lVohph iwtk
dj.kk;k k vkeP;k JqfrLe`friqjk.kksDr ckGar[kksyhrhy gh vkeph larfr igk!
th tUefrFkhph xksV rhp e`R;frFkhph- iDD;k can] LoPN isVhr izsr >kdwu us.ksa
lksf;Ldj vlrsa( rjh i.k R;k Bjkfod osndkyhu ckacwaP;k Bjkfod fpiV;k] Bjkfod xkaBh
ek:u th dsyh vkgs] th ypdr djdpr d/kh e/ksp eksMrs vkgs- R;k ikap gtkj
okkZiwohZP;k frjMhoj] vkiys fonzwi rksaM vq?kMsa Vkdwu] udks udks gs gky Eg.kr T;kph eku
yqVyqVr lkj[kh ukk djhr vkgs R;k izsrkl] ?kjh xojhpsa [kkaM isVowu] rksp vfXu R;k
eMD;kr ?kkywu] rsa fkads gkrh /kjhr] vq?kM;kcksMD;kus Lekkuki;Zar thr vkIrsV usr
vkgsr rh izsr;k=k fdrhgh xSjlks;hph vlyh rjh iq.; ! dkj.k\ rh JqfrLe`friqjk.kksDr
vkgs! lqnSokus izsrsa tkG.;kph vkeph i/nr pkaxyh vkgs- i.k rh pkaxyh Eg.kwu uOgs rj
lukru izsrsa iqj.ksa gsap JqfrLe`friqjk.kksDr vkgs] rs rh iqjhrp vkgsr! tkGrkr rs ns[khy
uohu fo|qr~x`gkr izsr tkG.;kl ekU;rk ns.kkj ukghr- tsOgk oht Bkvwd uOgrh]
vkxisVh fu?kkyh uOgrh] rsOgkP;k vMk.kh i/nrhus /k:u foLrokpsa eMdsa usvwu ikolkr
e/kwu fo>rsap vkgs] e/kwu iqUgk <kslyh tkrsp vkgs vkk R;k JqfrLe`friqjk.kksDr fprsojp
vkEgh vtwugh izsrsa tkG.kkj! tj dks.kk Hkkfod euq;kl lkafxrysa] dh rq>s izsr
vkVksilj isVhrwu usvwu v|;kor~ fo|qrx`gkr >Vdu~ tkGysa tkvhy] rj R;k
ckrehP;k /kDD;kljkh rks ftoari.khp esY;kgwu esyk gksvhy! fu e`R;wi=kr fygwu
Bsohy dh] ek;k izsrkph vkh nqnZkk gksrk dkek u;s- R;k djdjR;k frjMhoj] rh
yqVyqVrh eku ukk djhr vlrkp] rs fowi rksaM vq?kMsa Bsowup R;k ykdMh fprsoj rlsap
<kslysa tkr tkr ek>sa izsr tkGysa- dkj.k\ rsap JqfrLe`friqjk.kksDr vlwu ijyksdh
ln~xfr nsrsa! [kjks[kj] ;k vifjorZuh; kCnfuB /keZxzaFkkauh gtkjks okkZP;k vM.khi.kkl
vej d:u Bsoysa vkgs!
;k QqVdG oS;fDrd izdj.kkizek.ks jksVhcanh] fla/kqcanh] LikZcanh]
kq/nhcanhlkj[;k vkiY;k fganqjkVkpk v/kksxrhl dkj.khHkwr gks.kk;k nqV jkVh;
:<halgh gsa JqfrLe`friqjk.kksDrp vkt vej d:u Bsohr vkysa vkgs&jkV ej.kkP;k nkjh
vqHksa vkgs!
;kLro fganqjkVkl k dkGkP;k rMkD;krwu okpk;psa vlsy] rj T;k k
JqfrLe`friqjk.kksDrkP;k csMhus dr`Rokps gkrik; t[kMwu Vkdys vkgsr rh rksMyh ikfgts-
vkf.k rh lqnSokus vxnh vkf.k loZLohvkiY;k fvPNsoj voyacwu vkgs- dkj.k rh csMh
ekufld vkgs- ;qjksi pkj krdkaiwohZi;Zar /kekZaP;k vifjorZuh; lRrspk vlkp nkl
>kysyk gksrk & vkf.k R;kik;h vkiY;klkj[;kp nqxZrhl ikspyk gksrk- i.k R;kus
ck;cykl nwj lk:u foKkukph dkl /kjrkp] JqfrLe`friqjk.kksDrkph csMh rksMwu
v|;kor~ curkp] vi~&Vq&MsV curkp] ;qjksi xsY;k pkjks okkZr vkeP;kiq<s pkj gtkj
oksZ fu?kwu xsyk! f=[kaMfot;h >kyk! Rlsa vkeP;k Hkkjrh; jkVklgh gks.ksa vlsy] rj
^iqjkruh* ;qxkpk xzaFk feVwu] gh izkphu JqfeLe`friqjk.kkfn kklusa xqaMkGwu vkf.k dsoG
vSfrgkfld xzaFk Eg.kwu laxzgky;kr lUekuiwoZd Bsowu] foKku;qxkpsa iku vqyVysa
ikfgts! R;k xzaFkkapk ^dky dk; >kysa\* fvrdsap lkax.;kiqjrk vf/kdkj- vkt dk; ;ksX;
rsa lkax.;kpk vf/kdkj izR;{kfuB] iz;ksx{ke foKkukpk! v|;kor~i.kk ekxP;k loZ
vuqHkokaps vqi;qDr rsa lkjloZLo lkekoysysa vlrsap( i.k JqfrLe`friqjk.ksDrkr v|;kr~
Kkukpk yskgh ulrks- ;kLro v|;kor~] vi~&Vq&MsV cu.ksap fvV- ;kiq<s dks.krhgh xksV
pkaxyh dh okvhV] lq/kkj.kk fvV] dha vfuV ;k izukapsa vqRrj rh vkt vqi;qDr dh
vuqi;qDr vkgs ;k vsdkp izR;{k dlksVhoj ikj[kwu fnysa ikfgts- fryk kkL=k/kkj vkgs
dk gk izu vkrk dsOgkgh fopkjkyk tkvw u;s- ;k fo}Rifjknkar] R;k kkL=kFkkZP;k
vsjaMkP;k xqgkGkr] vsdgh {k.k ;kiq<s O;rhr gksvw u;s] vsdanjhr vkt vqi;ksxh vkgs
uk\ ex rsa dsysap ikfgts! ;k vsdk okD;kP;k vsdk ?kkokljkh ts izu vkEgh pkj gtkj
oksZ lksMow kdr ukgh rs pkj fnolkar lqVrhy] pkj fnolkar R;k csM;kp rqVrhy-
dks.krh xksV jkVkP;k vq/nj.kkFkZ vkt vo; vkgs&rsa cgq/kk pVdu~ lkaxrk ;srs(
iz;ksxkus izR;{ki.ks fl/n d:u nsrk ;srs- i.k dks.kph xksV kkL=laer vkgs rs
cznsokykns[khy fufoZokni.ks lkaxrk ;sr ukgh- vkEgh dks.kpkgh xzaFk vifjorZruh; vkf.k
f=dkykckf/kr ekuhr ukgh- JqfrLe`frizHk`fr lkjs iqjkru xzaFk vkEgh vR;ar rK
vknjkus vkf.k eeRokus lUekurks] i.k vSfrgkfld xzaFk Eg.kwu- vuqYya?; /keZxzaFk Eg.kwu
uOgs- R;karhy lkjas Kku] vKku vktP;k foKkukP;k dlksVhl vkEgh yko.kkj vkf.k
R;kuarj vkt jkV/kkj.kkl] vq/nkj.kkl tsa vo; okVsy rsa cs/kMd vkpj.kkj- vkEgh
v|;kor~ cu.kkj] vi&Vq&MsV cu.kkj!
fvrdk fup; gksrkp vkiY;k izxrhyk ikap gtkj okkZiwohZP;k ekxklysY;k
laLrhl t[kMwu Vkd.kkjh ;k JqfrLe`friqjk.ksDrkph ekufld csMh rqVwu vkeP;k
dr`Rokps gkr eksdGs >kysp Eg.kwu letk- ex R;k eqDr gLrkauh T;k ckksikf/k
vkeP;k vqkrhP;k ekxkZr vkMO;k ;sr vkgsr ok ;srhy] R;kapsagh Mksdsa Bspwu okV eksdGh
dj.ksa vkEgkal vktP;kgwu kriVhus lqyHk >kY;kokpwu dnkfi jkg.kkj ukgh-
2- vktP;k lkekftd karhps lw=
fdyksZLdj ekfldkP;k foKkufuB] fo}ku~ fu izkxfd laikndkauh vkeps ts ys[k
izflf/nys R;kaph] ejkBh fu;rdkfydkarwu uOgs rj fganh] vqnwZ izHk`fr fu;dkfydkarwugh
fopkjh yksdkar pkaxyhp [kGcG vwMowu ns.;kfvrdh lekykspuk gksr vkgs gh
lek/kkukph xksV vkgs- R;k ys[kkaoj th izfrdwy ersa iMrkgsr R;kaph Nkuuh ;k ys[kkr
vkEgh iq<s dj.kkjp vkgskr- T;kauh R;kl vuqdwyrk iznkZyh vkgs] R;kapsa vfHkuanu
dj.;kiyhdMs R;kal vf/kd vqRrj ns.;kph vko;drk ukgh- ijarq izfrdwy ersa
Nifo.kkjk i{kikr gk LkR;izpkjkP;k dk;hZ tlk vufpr] rlkp vudwy ersa Nifo.kkjk
fou;gh vuqfpr vlY;kus R;kl cktwl lk:u ;k ys[kkrhy eq[; fo/ks;kl vuqdwyrkgh
fdrh foLr`r izek.kkr feGr vkgs] R;kpk fnx~nkZukiqjrk rjh vqYys[k izFke d:u
Vkdhr vkgks- iSdh ^ldkG* izHk`fr ejkBh o`Rri=kaph ersa okpdkauh okpyha vlkohar-
vqRrj fganqLFkkukrgh ;k ys[kkaph lexz Hkkkkarjsa v;kfpr rRijrsus fganh fu vqnZw
ekfldkarwu dsyha xsyha vlwu Jheku~ Hkkvh ijekuankauh LFkkfiysY;k tkr&ikr&rksMd
eaMGkus rj LoO;;kus R;k ys[kkapha Lora= i=dsa Nkiwu ksdM;kauh okVwu fnyh- frdMP;k
vuqdwy lekykspusph vsd okuxh Eg.kwu iatkcP;k izfl/n fu izeq[k ^;qxkarj*
ekfldkP;k tqYkSP;k vdkrhy laikndh; LQqVkPkk dkgh Hkkx [kkyh nsr vkgks&
^izfl/n nskHkDr Lokra;ohj cW- lkojdjthds iq.; ukels dkSu Hkkjr larku
vufHkK gksxk! os xaHkhj R;kxh vkSj nskfgrds fy;s ejfeVusokys irax gS! Vquds
fo}Rrkiw.kZ ^jksVh canh dh csMh rksM nks!* ^lP;k lukru /keZ* izHk`fr ys[k tks Hkh ikBd
i<saxs vqUgs vquls Hkwfj Hkwfj ykHk gksuk fufpr gS! ikBdikfBdkvksals vuqjks/k gS dh vqu
ys[kksadks nksnksckj i<sa! Vqudk ^nks kCnksesa nks laLfr* ;g ys[k cMkfg djkjk gS!*
rlsap fnYyhP;k ^Msyh rst* i=kP;k laikndkauh vkeP;k ys[kkalca/kh vkEgkal tsa
i= ikBfoysa vkgs] R;krhy dkgh Hkkx ;sFks nsr vkgks( rksgh fopkj dj.;klkj[kk vkgs &
I am a great admirer of you and your writings. In fact, it is a great pity that the
people of this part of the country, amongst whom there are numerous votaries of yours like my-
self are denied the privilege of inviting you to this part of the country. The only
manner in which they can come into contact with you is to seek light from you through the Press.
Your recent article published in a Maharashtra paper on religion and science was splashed by Tej with
a 5 columns headline and aroused much serious comment..
vudwy lekykspuspk fvrdk vks>jrk vqYys[k d:u vkrk izfrdwy ppsZrhy
vk{ksikapk lfoLrj fopkj d:- gs vk{ksi vk.k.kkjkaps eq[;r% nksu oxZ iMrkr rs vls &
ifgyk oxZ dj lukruh
ifgyk oxZ vsdanjhr ehekaldkaP;k fopkjl.khl tks voyacrks rks- R;kaPkk eq[;
dVk{k vlk dh] dks.kphgh xksV vqi;qDr vkgs dha ukgh gk Ikzu nq;e vkgs- eq[; izu
gk dh] rh JqfrLe`friqjk.kksDr vkgs dha ukgh\ tj vlsy rj rks /keZ] ulsy rj v/keZ-
vkf.k R;kaps nqljsa x`ghr vlsa dh] vkt T;k :f< /keZ Eg.kwu cgqr dkG ekuysY;k vkgsr]
R;k JqfrLe`friqjk.kksDr vlY;kl ikfgtsr- dkj.k tsa Jqrhr rsap Lefriqjk.k fkVkpkj
;kar laiw.kZr% vsdokD;rkp vkgs- izR;{k vuqHkkor k :f< vR;ar gkfudkjd Bjr
vkgsr gsa fl/n dj.kk;kl rs pDd lkaxrkr dh] rjhgh kkL=kr rlsa vkgs Eg.kwu rh :f<
vkpjyh ikfgts & opukRizo`fr% opukfko`fRr% ;k yksdh gkfudkjd vlyh rjh ijyksdkr
rh lq[knk;d vlyh ikfgts- tj iq<s Jqrhr ukgh] Eg.kwu rqEgh Eg.kw ykxky rj rs pDd
lkaxrkr dh] T;k vFkhZ Le`rhr ok iqj.kkr ok funku fkVkpkjkr rh vkgs] /keZ Eg.kwu
cgqr dkG vkpjyh tkr vkgs] R;k vFkhZ rh Jqrhr vlyhp ikfgts! izLrqrP;k vqiyC/k
Jqrhr lkiMr ulsy rj vkt yqIr >kysY;k JqfrHkkxkr vlyhp ikfgts!!! Jqrhr vkgs
Eg.kwu vktgh :f< /kE;Z vkgs- fvrdsap Eg.kwu gk oxZ Fkkacr ukgh- rj kghiq<s tkvwu rks
Eg.krks & vkt cgqr dkG rh /kE;Z Eg.kwu T;k vFkhZ vkpjyh tkr vkgs] :< vkgs R;k
vFkhZ rh Jqrhr vlyhp ikfgts- vkt vkgs R;k Jqrhr u lkiMyh rj vkt ukgh R;k
Jqrhr vlyhp ikfgts!!! ckyfookg] iqufoZokgfuks/k] tUetkr] tkfrHksn] tkfrHksnkrhy
iksVHksn] vLi`;rk] jksVhcanh] csVhcanh] fla/kqcanh] ijnskxeufuks/k izHk`fr vkt vR;ar
gkfudkjd Bjr vl.kk;k :f<aiklwu rks ckGar[kksyhrhy dkrjhP;k iwtsi;Zar fu
izsr;k=srhy frjMhiklwu rks HkkM;kus vk.kysY;k ek.klkaP;k vwj fiVwu jM.;ki;Zar /keZ
Eg.kwu vkt ekuY;k tk.kk;k loZ laLdkjkaps fu :<hpsa gk oxZ leFkZu djrks] vkf.k rsa
vqi;qDr ok vuqi;qDr vkgs gk eq[; izu u fopk: nsrk rs laLdkj JqfrLe`friqjk.kksDr
vkgsr Eg.kwu /kE;Z vlysp ikfgtsr k eq[; fu vsdeso vk/kkjkus! ;kykp rs
^kkL=k/kkj* Eg.krkr vkf.k ;kykp vkEgh vkeP;k jkVkph JqfrLe`friqjk.kksDr izo`fRr
Eg.krks-
^nksu kCnkar nksu LkaLfr* gk vkepk ys[k eq[;r% ;kp oxkZl] T;kl vki.k
pkaxY;k vFkhZ dj lukruh Eg.kw R;kl vqskwu gksrk- JqfrLe`friqjk.kksDr laiw.kZi.ks
vsdokD;rk vkgs gh xksV vkEgk Lor% l eqGhp ekU; ukgh( gsa dkgh vkrk uO;kus
lkaxko;kl udks vkgs- Qkj dk;] vkEgh rj vlsap ekurks dh] Jqfr kns[khy
ijLifo:/n fof/kfuks/kkauh Hkjysy;k vkgsr- vktP;k /keZ Eg.kwu ikGY;k tk.kk;k
ksdMks :<haP;k Jqrhl iRrkns[khy ukgh vkf.k ksdMks Jqrhuh rhoz fuks/kgh dsysyk vkgs-
;kLro ;k ys[kkr T;k T;k fBdk.kh ;k ok R;k :<hal fdaok erkl ^ JqfrLe`friqjk.kksDr*
^lukru* ^osndkyhu* fvR;kfn foksk.ksa ykoyha vkgsr] rha R;k R;k fBdk.kh cgq/kk
vqijks/kkRed vlwu vkEgh Lor% rsa loZ JqfrLe`friqjk.kksDr ekurks Eg.kwu R;kl rlsa
EgVysysa ulwu] gk vkeP;k dj lukruh ca/kwapk tks oxZ R;kl rlsa ekurks] R;kaP;k rksaMpsa
rsa foksk.k frFks dsoG vuqokfnysa vkgs- dkgh vk{ksid fvrds vjfld fdaok eqke
vkMjku ?ks.kkjs HksVys vkgsr dh] R;kauk lanHkkZo:u lgt let.kkjh gh xksVgh vqexyh
ukgh fdaok R;kauh vqexyhkha nk[kfoyh ukgh] ;klkBh gsa fvFksp iqUgk vsdnk LiVi.ks
lkax.ks Hkkx iMysa-
Ikjarq funku ehekaldkaP;k dkGkiklwu rjh gkp oxZ vkeP;k lektkpsa ikSjksfgR;
vkiY;k gkrkr jk[khr vkysYkk vkgs vkf.k vktgh oj nkZfoysY;k :f< T;lk vFkhZ ^:f<*
vkgsr R;k vFkhZ cgqer vlY;keqGs ;k oxkZph gh JqfrLe`friqjk.kksDr izo`fRrp vkeP;k
lektkph dGr vkf.k u dGr fu;eu dj.kkjh loZlk/kkj.k izo`fRr vkgs gsa ukdkjrk ;sr
ukgh- Eg.kwup vkEgh tsa Eg.krks] dh ;qjksiph] viokn otk tkrk vktph izR;{kfuB
izo`fRr EgVyh Eg.kts tkh ^vi~&Vq&MsV~* ^v|;kor~* rkhp vkeph viokn otwZu th
kCnfuB loZlk/kkj.k izo`fRr rh JqfrLe`friqjk.kksDr ghp gks;- rsa vkepsa Eg.k.ksagh ukdjrk
;s.kkjsa ukgh- gk vkeP;k dj lukruh ca/kwapk oxZ rjh R;kl ukdkj.kkj ukgh- fvrdsap
uOgs rj R;k vkeP;k Eg.k.;kl leFkhZrp jkghy- dkj.k vkeP;k tks vk{ksi rksp
JqfrLe`friqjk.kksDri.kk R;kpsa czhn vkgs-
nqljk oxZ v/kZlukruh
izR;{kfuB] foKkuoknh fu v|;kor~ lq/kkjdkaojhy vk{ksidkaiSdh nqljk oxZ
Eg.kts v/kZlukrU;kapk gks;-vktP;k izxr txkkh VDdj nsvwu vkiY;k fganqjkVkl
tx.ksa vlsy] rj /kekZP;k ukaok[kkyh pkyw vlysY;k ojhy vusd gkfudkjd :f< uV
dsY;kp ikfgtsr gsa k oxkZl iVysysa vlrsa- vktP;k txkP;k oSKkfud izxrhpas R;kyk
cjsap Kkugh vlrsa vkf.k vktP;k uO;krhy uO;k kL=kL=kauh vkiysa jkVgh lTt vlkosa
vkh R;kl vqRdV fvPNkgh vlrs- i.k rh xksV R;k kCnfuB JqfrLe`friqjk.kksDr
izo`Rrhpk loZLoh R;kx dsY;kokpwu] v|;kor~ ^vi&Vq&MsV* vkk oSKkfud izo`Rrhpk
voyac dsY;kokpwu vkD; vkgs gsa eku.;kpsa /kkMl ok let.;kpk foosd R;kaP;kr
iw.kZi.ks ck.kysyk ulrks- cqf/n fu J/nk] :f<fiz;rk vkf.k lq/kkj.kk] tqus laLdkj fu uos
laLdkj ;kapk lqlaxr leUo; R;kaP;k eukr Blysyk ulY;keqGs rs /kM v|;kor~
izo`Rrhpsgh ulrkr fu /kM JqfrLe`friqjk.kksDr izo`Rrhpsgh ulrkr- Jqrhiklwu
kfuekgkRE;ki;Zarps lkjs xzaFk vsdokD;rsus vsdp /keZ lkaxrkr] lkj[ksp izek.k vkgsr]
gsa fuOoG FkksrkaM vkgs gsa dG.;kfvrdh R;kaph cq/nh tkxysyh vlrs- i.k dks.kR;krjh
xzaFkkl vuqYya?; /keZxzaFk] kkL= Eg.kwu ekuY;kokpwu] dks.kRkkrjh kkL=k/kkj
?ksrY;kokpwu] R;kaP;k cq/nhr dsoG Lor%P;k cGkoj R;k :<hP;k okVsl tko;kph /ked
ulrs- vqnkgj.kkFkZ] vLi`;rk vkt vqi;qDr ukgh gsa R;kal iVysa rjh rsOk<;k
dkj.klkBhp rs frP;koj gR;kj vqil.kkj ukghr( rj rh JqfrLe`fr izHk`fr /keZxzaFkkr eqGh
lkafxrysyhp ukgh] fryk kkL=k/kkjp ukgh vkh /kknkUr yViViaph d: ykxrhy- dks.kh
vxnhp ew[kZi.kkpsa fnlrsa vlsa ikgwu iqjk.kkl rso<sa vizek.k Bjforhy] i.k Jqfr ek=
vuqYya?; izek.k ekurhy vkf.k ex vkt tsa tsa dkgh uosa ok vqi;qDr fu?ksy rsa rsa R;k
vkeP;k Jqrhr vkgsp Eg.kwu lkaxw ykxrhy- dj lukrU;kaizek.ks vkeP;k ;k
v/kZlukrU;kapkgh vkk /kMiMhr fcpk;k JqfrLe`rhaP;k vFkkZph fvfrgklkph vkf.k [k;k
;ksX;rsph dsfoyok.kh dqrjvks< gksr vlrs! fvdMs vkxxkMh fu?kkyh dh] ;kauk osnkr
vkxxkMhph HklHkl vSdw ;svw ykxyhp Eg.kwu letkosa- fvdMs foekusa fu?kkyh dh
osndkyhu foekusa Eg.kwu R;akuh vxzys[k [kjMyk Eg.kwu letkosa- Qkj dk; lkaxkos]
fvdMs lR;kxzg lq: gksrkp vsdkus ^osnkar lR;kxzg* Eg.kwu vsd v/;k;pk v/;k;p
Nkiysyk okpdkal vkBor vlsyp- vkf.k fkjksM;kph ehB ywV ns[khy Jqrhr vkgsp
Eg.kwu vFko.kkrhy dkgh ea=ko:u fl/n dj.kkjk dks.khrjh egkiafMr R;kaP;kr yodjp
fu?ksy vkhgh vkkk dj.;kl gjdr ukgh-
okLrfod ikgrk ;k nqLk;k oxkZl vqskwu vkepk ys[k fyfgysyk uOgrk- dkj.k gk
oxZ tjh ^ JqfrLe`friqjk.kksDr* izo`RrhP;k rkoMhrwu iw.kZi.ks lqVysyk ulyk rjh] vo;
R;k lq/kkj.kk dj.;kl dlkclk fl/n vlrks- funku fganq vLi`; gs EysaPN vfganwgwu
vkEgkal nwjp vkgsr] dkj.k ^EysaPN gs tUer% Li`; vlwu fganq vLi`; gs vLi`; vkgsr
vlsap kkL= lkaxrs!* vlsa pdpdhr fu.kZ; tls R;k dj lukruh ca/kwauh fygwu dk<ys
rlsa fganqRokl dsoG dkfGek vk.k.kkjs vkf.k fganqla?kVukP;k xG;kl udGr u[k ns.kkjsa
R; dj.;kfvrdk rjh gk nqljk oxZ kkL=HkzfeB cuysyk ukgh- ;klkBhp fuHksZG
lq/kkjdkapk ftrdk frVdkjk dj lukruh djrkr frrdkp rs ;k v/kZlukruhapkgh
d:u R;kalgh ik[kaMp Eg.krkr! rjh ns[khy vkeP;k ys[kkoj vk{ksi ?ks.;kr k nql;k
oxkZrhygh eaMGh vlY;keqGs R;k lokZal vsdp vqRrj ns.;kpsa vkEgh ;kstysa vkgs-
R;krgh ;k fujfujkG;k vk{ksikaiSdh cgqrsd vk{ksi iafMr lkroGsdjkauh fyfgysY;k
ys[kkr vuk;klsp vkysys vlY;keqGs R;kaP;k ys[kkpk fopkj dsyk vlrk lxG;kapkp
ijkekZ ?ksrY;klkj[ksa gks.kkjsa vlY;kus vkEgh iafMrthapkp ys[k izR;qRrjkFkZ fuoMhr
vkgks-
iafMr lkroGsdjkaps vk{ksi
vkEgka izR;qRrj nsrkuk rsa vxnh lerksy cq/nhus ns.;kpk iafMr lkroGsdj
egkk;kapk ewG gsrq gksrk] gsa R;kaP;k lfnPNsfok;h vkEgh R;kaps vkHkkjh vkgks- ;|fi
R;kaP;k ys[kkr iq<s iq<s] Dofpr~ R;kaP;k Lor%P;k dksfVekP;k nqcZGi.kkph vq.kho Hk:u
dk<.;kl nqljk ekXkZ u lqpY;kus] cjklpk fpM[kksji.kk ;sr xsyk vkgs] ^ejk] tGk]
iksGk vls ckfyk fkO;kkki ns.;ki;Zargh ikGh vkyh vkgs] vkf.k rjh R;kauh ^FkksMsa
kgk.ki.k fkdk( JqfrLe`fr okpk* vlsa vkEgkal ukefunsZkwu lkax.;kpk ygku rksaMh eksBk
?kklgh ?ksryk &rjhgh R;kaP;k ewG lfnPNsl Le:u vkEgh R;k R;kaP;k rkRdkfyd
fpM[kksji.kkdMs nqyZ{k dj.;kpsap Bjfoysa vlwu fok;kl ykxwu rso<;k R;kaP;k
vk{ksikalp pfpZ.kkj vkgks-
iafMrth nql;k v/kZlukrU;kaP;k oxkZr eksMr vkgsr gsa R;kaP;k ifgY;kp
okD;ko:u vq?kM gksrsa- fok;izoskhp rs Eg.krkr ^vkt vqi;ksxh vkgs rsp djkosa
vso<;kp Eg.k.;kpk vkEgh dsOgkgh fuks/k dj.kkj ukgh-* gks; uk\ rj ex vki.k ifgY;k
>VD;klp vkepsa lxGsa Eg.k.ksa ekuysa vlY;keqGs rqepk vkepk egRokpk erHksn jkgr
ukgh! vqi;qDr rsap djkosa gsap vkepsa Eg.k.ksa- ex okn rqeP;k vkeP;kr jkgr ulwu oj
of.kZysY;k ifgY;k oxkZkhp rqEgh okn ?kkyko;kl ikfgts gksrk- dkj.k] ^vqi;qDr dk; gk
izu vxnh nq;e- JqfrLe`friqjk.kksDr vkgs dk\* gk izup ^O;ogkjkr]
/kekZ/keZ&fu.kZ;kr eq[;!* vlsa rs Eg.krkr] vkEgh ukgh-
ijarq vlk erHksn eq[; izdj.kh ulrkgh iafMrthauh tks vkeP;k ys[kkl fojks/k
dsyk R;kpsa [kjsa dkj.k R;kaP;k iq<P;kp okD;krwu Mksdkoysa vkgsa- jkVkl vqi;qDr rsap
djkosa] dkj.k\ gk fu;e Lo;esop [kjk- Eg.kts /kkj.k{ke Eg.kwup /keZ vkgs vlsa vkEgh
Eg.krks( i.k iafMrth udGr pVdu~ lkaxwu tkrkr ^dkj.k dh] vkepsa fganqkkL= rjh rsp
lkaxr vkgs!* vkf.k FksV dj lukruh FkkVkr vsdk Bjkfod vuqVqikpk ^kkL=k/kkj*
nsvwugh Vkdrkr dh] JqfrLe`fr --- LoL;p fiz;ekReu%* vqi;qDr rsp dkjkosa& dkj.k
kkL=krgh rsap lkafxrysa vkgs! i.k ^kkL=krhy rlY;k okD;kapk vFkZ rlk gksr ukgh-
vkt /keZ Eg.kwu ikGY;k tk.kk;k :f<] R;k dks.kkl vuqi;qDr okVY;k rjh euq;kl
dk; i.k vhojklgh cnyrk ;s.kkj ukghr & gk /keZgh vifjorZuh; vkgs* vlsa pDd
lkax.kkjs kkL=hgh ts vkgsr R;kaph okV dk;\ kkL=kpk rqEgh vsd vFkZ djrk &
leUo;oknh ehekald nqljk( :f<oknh vkpk;Z frljk! Eg.kwup vkEgh Eg.krks dh] gsa
kkL=k/kkjkpsa xqgkG can d:u VkdY;kokpwu xR;arj ukgh- vktpsa uohu KkufoKku
iz;ksxfl/n vlrkgh rs kkL=kaP;k dkyh Bkvwd uOgrsa Eg.kwu ukdkjk;psa dha dk;\ ;kpsa
LiV vqRrj |ko;kl iafMrth dpjrkr- vkf.k Eg.kwup vkEgh R;k ys[kkr vkeP;k
jkVkph vsdanj izo`fRr EgVyh Eg.kts JqfrLe`friqjk.kksDrkaP;k iaxq d:u lksM.kk;k csM;k
Bksdysyh gks; vlsa tas lkafxrysa rsap iafMrth vkiY;kgh izo`Rrhus vuqoknhr vkgsr! rs
Eg.krkr & fganq/keZkkL=gh vkt vqi;qDr dk; gh ckc oxGhr ukgh- i.k
JqfrLe`friqjk.kksDrgh R;kP;k ikBhekxs yiowu Bsorsa- vkEgh rjh rsap EgVysa vkgs!
ikBhekxs ykowu Bsoysysa uOgs rj gsa ^ JqfrLe`friqjk.kksDr* R;k ^vqi;qDrk* P;k gkr /kqvqu
ikBhl ykxysysa vkgs! vkf.k Eg.kwup izR;{ki.ks tsa vqi;qDr rsap cs[kVd vkpjhr
tk.kk;kauh] cnyR;k ifjfLFkrhl rksaM nsrkuk iVkiV ifo=s ikyVhr jkg.kk;kauh
^v|;korh* ;qjksih; laLrhP;k iq<s vkEgh groh;Z fu grcy gksRlkrs ^kkL=k/kkjk*pk
?kksj ykxwu iMysyks vkgksr!
fuOoG dqHkkaM!
Ukarj ulrkp izu vqifLFkr d:u iafMrth fopkjrkr] ^dks.krsagh uosa
Lohdkj.;kP;k vk/kh tqus kkL=dkj dk; Eg.krkr] rs ikgwu R;kus R;kph vqi;qDrrk
Bjfoyh rj dk; fc?kMysa\ i.k vkeps fo}ku~ nskHkDr cWfjLVj lkojdj Eg.krkr] tquk
vk/kkj ;kiq<s ikg.;kpsa dkj.k ukgh!* gsa ulrsap er vkepsa vkgs vlsa nMiwu lkaxwu ex
iafMrth dq.khdMP;k dq.khdMs HkjdVys vkgsr gsa fopkjrk lks;p ukgh! ^kkL=s tkGkoha]
fvfrgkl tkGkos] foodksk tkGkos] ex cWfjLVj lkojdjkaps xzaFkns[khy tkGkos dha
dk;\* & vlsa rs vkEgkal fopkjrkr!!! R;kl vqRrj fvrdsap dh] iafMrthaps gsa vxnh
fujk/kkj fujeZy dqaHkkM lksMwu ckdh dkghvsd tkG.;kph vko;drk ukgh! vqyV
vkEgh vkeP;k ys[kkr LiVi.ks lkafxrysa dh ^gh izkphu JqfrLe`friqjk.kkfn kkL=sa]
vSfrgkfld xzaFk Eg.kwu laxzgky;kr] lUekuiwoZd Bsowu vkrk foKku;qxkpsa iku vqyVysa
ikfgtsa- R;k xzaFkkapk dky dk; >kysa gsa lkax.;kpk vf/kdkj( vkt dk; ;ksX; rsa
lkax.;kpk vf/kdkj izR;{kfuB foKkukpk- v|;kor~i.kk ekxP;k loZ vuqHkokapsa
lkjloZLo lkekoysysa vlrsa-* iqUgk vxnh vqilagkjkr rks ys[k Eg.krks ^
JqfrLe`friqjk.kkfn lkjs Le`frxzaFk vkEgh vR;ar rK vknjkus vkf.k eeRokus lUekfurks(
i.k vkSfrgkfld xzaFk Eg.kwu( vuqYya?; /keZxzaFk Eg.kwup uOgs !! R;kaps lkjsa Kku fu vKku
vktP;k foKkukP;k dlksVhl vkEgh yko.kkj vkf.k uarj jkV/kkj.kkl] vq/nkj.kkl] tsa
vo; okVsy rsa cs/kMd vkpj.kkj- vkEgh v|;kor~ cu.kkj] vi&Vq&MsV cu.kkj!!*
vkeP;k ys[kkrhy ojhy okD;sa vqr:u ?ksrY;kuarj iafMrth tsa Eg.krkr dh ^tqus
xzaFk c?kwp u;sr& tkGkos* vls vkEgh R;k ys[kkr EgVysa rsa fdrh& R;kaP;kp kCnkar
cksyko;kpsa Eg.kts& ^[kksMlkG fu [kksVsa vkgs* gsa vkrk fujkG lkaxko;kl udks!
dkyi;ZarP;k loZ Kkukph dlksVh ?ksvwu vkf.k vq|kP;k fnlw kdsy frrD;k f{kfrtkpsagh
:ijax ikgwu ex tas vktyk jkVh; fgrkl vqi;qDr Bjsy rsa vsdnk BjfoY;kuarj R;k
tqU;k kkL=kapk vk/kkj ulyk rjh rsap vkpjysa ifgts gsa vkepsa Eg.k.ksa vkgs- xq.kkus czk.k
ulyk rjh veD;k tkrhpk Eg.kwu R;kl czk.kkps vf/kdkj tls feGw u;sr rlsap tsa
vkt iz;ksxkarh vqi;qDr ok lR; Bjrsa rsa veD;k tqU;k iksFkhr lkiMr ukgh ok fufk/n
vkgs Eg.kwup dsoG Vkdkvw B: u;s- ;k vFkhZ T;kl kkL=k/kkj Eg.krkr rks kkL=k/kkj
vkEgkal udks vkgs- i.k ;kpsa rkRi;Z] kkL=k/kkjp udks vlsa dk<.ks gsa fuOoG dqaHkkM vkgs!
ksoV frjMhpk vk/kkj!
vkeP;k ys[kkl izR;qRrj ns.;kph rj rzho fvPNk] i.k rsa nsvw tkrk vqyV dk;
Eg.kkosa gsa rj lqpr ukgh] vkk vkj.k fLFkrhr cqMrk tlk dkMhpk vk/kkj ?ksrks] rlk
iafMrthaP;k dksfVekus ksoVh frjMhpk vk/kkj ?ksryk vkgs! vktph vkiyh frjMhojhy
izsr;k=sph :f< iqdG xSjlks;hph vlrkgh rh vkEgh lksM.kkj ukgh] lq/kkj.kkj ukgh&
dkj.k rksp vkepk JqfrLe`friqjk.kksDr /keZ vkgs Eg.kwu! vlsa vkEgh R;k ys[kkr T;k
vlY;k ikapikkl vMk.kh /keZletqrhapha vqnkgj.ksa fnyh R;kr gsagh vsd vqnkgj.k nsvwu
EgVysa vkgs- R;kl vqRrj Eg.kwu iafMrth vFkoZosnkrhy vqrkjk Eg.kwu nsvwu lkaxrkr dh
JqfrdkGh xkMhrwu izsr usr( Eg.kwu frjMh gh JqfrLe`frekU; ukgh- gsa R;kapsa vqRrj vxnh
pi[ky vkgs vlsa x`ghr /kjysa rjhgh rsa R;kauh vkEgkayk u nsrk R;k iwohZ of.kZysY;k ifgY;k
oxkZrhy dj lukrU;kaukp |kosa- dkj.k frjMhyk ok k izLrqrP;k izsr;k=sP;k vMk.kh
:f<yk JqfrLe`friqjk.kksDr Eg.kwu vkEgh xkSjohr ulwu rlsa rs dj lukruh xkSjforkr
vkf.k vkEgh rj vqyV R;kapk rks dksfVe fdrh vqigklkLin vkgs gsap nkZfo.;kLro
R;kaP;k ^JqfrLe`friqjk.kksDr*psa ikyqin R;kaP;k kCnkrp lkafxrysa vkgs- nqljsa vlas dh]
iafMrthauh rks ea= JqfrLe`friqjk.kksDr eku.kk;k vkeP;k k dj lukruh ca/kwal okpwu
nk[kfoyk rj rs ns[khy R;kal vqyV gVdj.;kl lksM.kkj ukghr dh] rqepsa gsa vqRrj eqGhp
pi[ky ukgh- dkj.k rks ea= fvrdsap lkaxrks dh] vFkoZdkyh xkMhrwu ns[khy izsrs usr(
i.k frjMho:ugh usr uOgrs ok usvw u;s vlsa rks ea= lkaxr ukgh! xkMh ok frjMh vlk
fodYi vkgs vkf.k Eg.kwup vktph :<hgh rkhp oSdfYid vkgs!! ;kP;kgh iq<s tkvwu
rqEgh tjh vxnh vlk osnea= dk<ykr dh tks Eg.ksy ^izsr frjMhoj usvwp u;s* rjh
ns[khy gk lukruh oxZ iafMr lkroGsdjkal vlsa lkaxwu xIIk clohy dh] vqiyC/k Jqrhr
tjh LiV fuks/k vlyk rjh yqIr Jqrhr ^frjMhoj U;kos* vlk fof/kgh vkgs & vlykp
ikfgts- vkf.k ^rqY;cyfojks/ks fodYi %!* ;kLro fodYikus vktph frjMhph izsr;k=k
Jqfriqjk.kksDrp vkgs!! rksp lukru /keZ vkgs!!! /keZ Eg.kwu] lukru Eg.kwu T;k :f<
vkt vkpjY;k tkr vkgsr R;kal Jqrhrhy ea=ns[khy fojks/k d: kd.kkj ukghr-
kkL=k/kkjkaP;k pfoZrpoZ.kkus gk izu dsOgkgh lqV.kkj ukgh] vlsa tsa vkEgh Eg.krksa ras
vso<;klkBhp gks;! vkgsr R;k Jqrhr vk/kkj ulyk rj ukghr R;k Jqrhr rjh vlykp
ikfgts gsap R;kaps Lo;afl/n x`ghr vkgs vkf.k rsa yqaX;klaX;kpsa uOgs rj izR;{k izkphu
ehekalkpk;kZpsa! & frFks okVsy R;k :f<l ok erkl okVsy rks euq; JqfrLe`friqjk.kksDr
vrvso lukru /keZ Bjow kd.kkjp! Eg.kwu vkEgh ;k kkL=k/kkjkaP;k ppsZl vsjaMkpsa
xqgkG Eg.krks vkf.k frjMh JqfrLe`friqjk.kksDr vlyh ok ulyh rjh frpsa dkghvsd
lks;j lqrd u ikGrk gh vktph izsr;k=sph i/nr xSjlks;hph vkgs Eg.kwup rh lq/kkjyh
ikfgts vlsap ekurks-
dsoG frjMhl uOgs rj iafMrth eksB;k xkSjokus T;k vFkoZdkGP;k izsr;k=sl
vqYysf[krkr fryk ns[khy lq/kkjyh ikfgts( dkj.k R;k Jqfrea=krhy rh cSykph xkMh
ns[khy vktP;k eksVkjhiq<s fVdko /kj.kkj ukgh- Jqrhr cSykaP;k xkMhrwu izsrsa U;koha vlsa
vlysa rjh ijoMsy R;kauh eksVkjhrwup U;koh vkf.k JqrhP;k ekxklysY;k dkGkr
ykdMkaph fprk ghp R;krY;k R;kr lksf;Ldj vlyh rjh vkrk ohtHkhph R;kgwugh
QDdM lks; fu?kkY;keqGs izsrsa tkG.;kph gh uoh v|;kor~ i/nr rhp LkokZauh Lohdkjkoh-
i.k eaqcvhlkj[;k uxjkrgh ohtHkhr izsrsa tkG.;kph lwpuk ;srkp ^lukru
/kEkkZoj ?kkyk! vkeph frjMh fu fprk gkp /keZ vkgs!* Eg.kwu JqfrLe`friqjk.kksDr izo`Rrhus
dso<h vkjMkvksjM dsyh rh vkBo.k vxnh rkthp vkgs! cgqtulektkdMwu dlsa ^
JqfrLe`friqjk.kksDr* letysa tkrsa R;kpk gk iqjkokgh vkeP;k ys[kkrgh R;k fo/kkukl
cGdVh vk.krks! rsa vqi;qDr vkgs dk gk izu ukgh] rsa vqi;qDr vkgs dk gk izu ukgh] rsa
JqfrLe`friqjk.kksDr vkgs dk] gk izu eq[;! gh th vkeph iwokZikjph vMk.kh izo`fRr vkgs
rh lksMwu vqi;qDr rsa vqi;qDr Eg.kwup vkpj.;kph v|;korh izo`fRr vkEgh Lohdkjyh
ikfgts gsa vkeP;k ys[kkpsa eq[; fo/ks;] frjMh JkSr Bjyh ok u Bjyh rjh R;keqGs]
yoyskgh ckf/kr gksr ukgh-
i.k gs cksdM gks dkklkBh\
frjMhpk vk/kkj ?ks.kk;k R;kaP;k dksfVekph th nqnZkk rhp vkEgh ;KlaLFksP;k
oSKkfud ;qxkP;k n`Vhus dsysY;k Nkuuhfo:/n R;kauh vk.kysY;k R;kaP;k vk{ksikaph! ;K
dka djkos\ rj ^;Kkr~ Hkofr itZU;ks!* gh iqjkru letwr vkrk vafdfPkRdkj Bjyh vkgs
gsa vkepsa Eg.k.ksa [kqMrk u vkY;kus R;kfok;h ewx fxGwu iafMrth ;KkP;k leFkZukFkZ
nqljk izpaM ykHk iq<s djrkr dh] ;Kkr rwi tkG.;kus jksxfuokj.k gksrs! Iqjkok\ iafMrth
vpwdi.ks fufoZokn iqjkok Eg.kwu lkaxrkr dh] ^Jqrhr rlsa EgVysa vkgs !!* ;Kkus
jkxfuokj.k gksrsa gsa fl/n dj.;kl vkti;Zarpk vuqHko] oS|dh; ok oSKkfud iz;ksx ;kapk
izR;{kfuB vk/kkj feGrks dh ukgh gsa yoys{k u ikgrk ^fvfr Jqfr%* gk vso<k iqjok
R;kal vxnh i;kZIr okVrks! ghp rh vkeP;k yksdkaph kCnfuB ^JqfrLe`friqjk.kksDr*
izo`fRr! iafMrth ^fvfr Jqfr%* Eg.kwu T;k vkeP;k ys[kkl [kwMwu Vkdw fu?kkys R;kP;kp
eq[; fo/ks;kl R;kp okD;kljkh vsdk vf/kd vqnkgj.kkph cGdVh nsvwu clys! Ckjsa rwi
tGY;kus okrkoj.k fujksxh gksrsa gsap tjh ;Kkpsa eq[; leFkZu vlysa rjh rlY;k lksI;k
xksVhlkBh k ;Kh; deZdkaMkpk gk vok<O; fu fdpdV O;ki dkkl gok gksrk\ R;k
;KdqaMkpsa cwM fvrdsap :an] R;kps dksu veqdp] rs nHkZ fvrdsp] R;k lfe/kk fvrdha
cksVsap ykac] dsOgk clwu rwi vksr.ksa rj dsOgk vwBwu] y{kkof/k :i;ki;Zarpk rks O;;& k
fo/khr yskek= pwd gksrkp ?;koha ykx.kkjh rh xkvhpsa ks.kewr fi.kkjha fu R;kgwugh
=klnk;d izk;fpRrsa] gas vxMcac izdj.k dk; uqlrsa vkxhr rwi vksrY;kus okrkoj.k
kq/n gksras vso<;k lk/;k fu lansgkLin ykHkklkBh\ rso<kp gsrq vlsy rj pqyh isVrkrp
vkgsr dh! R;krp cqVdqyhHkj rwi vksrysa] dh x`gkqf/n] fu E;qfufliy >kMwokys tsOgk
MkacjizHk`fr pkSdkrwu tkGrkr rsOgk R;krp R;kauk risyh risyh rwigh tkG.;kl lkafxrysa
dh] uxjkqf/n lgtklgth gksr jkgrh! Qkj rj ?kjks?kj /kwi tkG.;kpsa vsd /kqikGsa vlrsa
rlsap vsd rwi tkGk;psa rqikGsa Bsoysa vlrsa- rwi tkG.;kus jksx gVrkr gsa [kjsa /kjysa rjh rsa
Qkj rj rwi tkG.;kpsa leFkZu djhy & k ;KkP;k vok<O; deZdkaMkpsa uOgs!
i.k okrkoj.k fujksxh Ogkosa Eg.kwu rqikP;k risY;k vksrrk vksrrk] gs cksdMkaps Fkos
gks dkklkBh QjQVr tkr vkgsr k ;KdqaMkdMs\ R;k jDrkaP;k fpGdkaM;k] rha eqaMdh]
eTtk] n;sa] ftHkk] olk] ulk ea=iwoZd vksjcMwu] jpuk dkgh R;k /kx/kxYksY;k
gksG;kaP;k [kkvhr T;k gksfeY;k tkr vkgsr R;k gks dkklkBh\ R;k djiysY;k ekalkP;k
cklkusgh kq/nowu lkjs jkV fujksxh dj.;klkBh dh dk;\ vkf.k FkksM;k vizR;{ki.ks
oSfnd fu ;kfKd rlsagh Eg.k.;kl lksMhr ukghrp Eg.kk! dkj.k ;Kkrhy vqoZfjr ekalkps
<hx [kkvwu _fRotoxZ vkf.k ;Kkl rsa Lor%psa ekal iqjfo.;klkBh pjkpj dkiys tkvwu
gqrkREks gks.kk;k R;k cksdMkaps rs dGi gs nks?ksgh LoxkZl izkIr gksrkr- lk/;k
nsgjksxkiklwup uOgs rj Hkojksxkiklwugh eqDr gksrkr vlsa ^kkL=* izfrKsoj lkaxr vkgsr
dh! vkf.k Eg.kwup pkokZdgh R;kl B.kB.khr izu Vkdhrp vkgs dh] ^i'kqpsfkgr% LoxsZ
T;ksfrVksesxfe;fr! Lofirk ;tekusr r= dLekk gU;rs\*
T;k fganqLFkkukr lgL=kof/k oksZ krkof/k ;Kkarwu fu vfXugks=krwu izR;sgh [kaMksx.krh rwi
tkGysa tkr vkys vkgs rh fu dkgh izek.kkr rjh vktgh tGr vkgs rh gh ^;Kh;* vk;ZHkwfe
fgorki] egkekjh] Iysx] nsohizHk`fr >kMwu lk;k jksxkaP;k izkR;f{kd vH;klklkBh jk[kwu
Bsoysysa txkrhy ifgY;k izrhpsa laxzgky; cuysyh vkgs vkf.k ;Kkr iGhHkjns[khy rwi xsY;k
gtkjks okkZr u tkG.kk;k R;k ;K}sV;k vuk;Z ;qjksivesfjdkfn jkVkar vkjksX; fu vk;qekZu
vrqyuh; vqRdkZ ikor vkgs- gas dk; ;Kkr rwi tkG.ksa gssa vkjksX;kpsa vR;qRV vifjgk;Z fu
fnO; lk/ku vkgs vlsa fl/n djrsa\ cfgjksckiq<s cksdM ekjys vlrk Iysx gVrks] ^ck;k*
ukpfoY;kus nsoh gVrkr] HkMkHkMk Hkkrkps cGh] ekraxhph iwtk d:u fryk ukpohr fejohr
vfiZys vlrk egkekjh gVrs vkf.k k tfVy deZdkaMkP;k ;Kh; Hkk:Mkr rwi vksrY;kus jkV
fujksxh gksrsa] eqDr gksrsa gsa Eg.k.ksa oSfnd vlysa rjh oSKkfud n`Vhus vkt lkj[ksap gkL;kLin
Bj.kkjsa vkgs! ^Iyokn`;srs vn`<k vK:ik!* vlsa _khgh Eg.kw ykxys gksrsp!
i.k ;Kkiklwu ikvwl iMrks] rwi tkG.;kus jksx gVrkr] izHk`fr dYiuk vkt tjh
gkL;kLin okVY;k rjh R;keqGs R;kaP;koj fuBk gksrh Eg.kwu oSfnd ok izkphu dkGkl gl.;kpsa
frrdslsa dkj.k ukgh- R;kaP;k osGP;k ekuoh KkukP;k fu vuqHkokP;k ekukus ;K&Jk/n&o.kZ
izHk`fr lk/kukauh eks{k feGrks] nsonsork vkiY;k izkFkZuk izR;{ki.ks vSdrkr izHk`fr fopkj R;kal
iVr xsys kr dkghp vkp;Z ukgh- vkeP;k izkphu iwoZtkauh R;k dkGP;k txkr vxzsljRo
feGfoysa fvrdk xkSjo R;kapsa ;ksX; rsa egRo O;Drfo.;kl i;kZIr vkgs- ;k ;KlaLFksusgh R;k
dkGh vkeP;k jkVkP;k vsdhdj.kkl fu dashdj.kkl tsa izR;{k lkgk; fnysa R;kfok;h vkeP;k
ekxP;k ys[kkr EgVY;kizek.ks vkEgh rKi.ks R;kal krokj naMor ?kkryks( vkf.k vkeP;k
lukru ca/kwal fouforks dh R;kauh R;k laLFkkaPksa oSKkfud n`Vhus vktgh leFkZ dj.;kP;k Hkjhl
iMwu vlY;k ikjsdV dksfVekauh k foKku;qxkr R;kapsa leFkZu u gksrk R;k vqyV vkk
fudkj.k gkL;kLinrsl ik= gksrkr- oSfnd ;qxkr rwi tkGY;kus jksx gVrkr vlk fookl vl.ksa
{kE; gksrsa- i.k vkt rsap [kaMksx.krh rwi fu R;k HkkrkaP;k jkkh fu rks eksguHkksx ;KkaP;k vkxhr
u gksferk k Hkwd Hkwd djhr dklkohl >kysY;k vkiY;k y{kkof/k /keZca/kwaP;k iksVkrhy vkxhr
gksfeY;kusp gsa jkV fujksxh gks.;kpk FkksMkQkj vf/kd laHko vkgs!
Jqfr fu JkSr/keZ] R;kaP;k dkGP;k txkr R;k dkGP;k vMk.kh k=wkh y<rkuk] fnfXot;
xktow kdys Eg.kwu vktP;k foKku;qxkrgh rlk fVdko /k: kdrhy gh vkkk O;FkZ vkgs] fvak
/kko] lksek /kko] vXus vkeps k=q funkZG] vkk oSfnd izkFkZukauh nso lkgk;kl /kkor ulwu
oSKkfud lwDrkauhp R;kauk nklklkj[ksa jkcowu ?ksrk ;srs] gsa iqdG vakh vuqHkofl/n Bjysa vkgs-
egkHkkjrkrhy xkaMho /kuq; Hkaxys! vkrk efkuxUlkh xkB vkgs! Tkj gs lkafxrY;kus Lor%P;k
izkS<hP;k iksdG oYxuk djhr jkg.kk;k vkeP;k kCnfuB ckckokD;kaizek.ks izo`Rrhpas cksdkGysysa
volku [kpysa] frpk rstksHkax >kyk rj R;krp jkVkpsa fgr vkgs- vkiY;koj pkywu ;s.kkjs rs
^dYikarfla/kqlsa* dq:cG fdrh cyoku~ vkgs] R;kaph kL=kL=sa fdrh >qatkj] rsa LiVi.ks lkaxwu
fojkVkP;k var % iqjkr c<k;k ekj.kk;k vqRrjkps ckfyk izyk; [kksMwu dk<.;kus] R;kpk rks
rstksHkax dj.;kusp R;kps [kjs fgr lk/k.kkjsa gksrs- R;kl gjHk;kP;k >kMkoj p<fo.kkjsp [kjs k=q
gksrs- rstksHkax dj.;klkBh kY;kus d.kkZl okjaokj QVdkjysa i.k d.kkZpk izfrjFkh tks ikFkZ R;kl
R;kP;kgh lkjF;kus rlsap QVdkjys gksrs! R;k nks?kkaP;k gsrwar fu ifj.kkekar tks Qjd rksp
ik;kaP;k Vhdsr vkf.k T;kauh ;k fganqjkVlkBh e`R;wlgh gVd.;kl deh dsysa ukgh R;kaP;k
Vhdsrhy gsrwar fu ifj.kkekar vlykp ikfgts fvrdk foosdgh T;kl jkgkr ukgh rks iafMr
dlyk!
R;k ikFkZlkjF;kP;k kCnkarp rs v|or~ izo`Rrhps leFkZd ;k dwieaMqdrsP;k HkaxM xqaxhr
izKkgr >kysY;k fganqjkVkl lkax.kkj ^dqrLRok deyfena fokes leqifLFkre~!
vuk;ZtqVeLoX;ZedhfrdjetqZu!* lksMwu ns k LikZcanhP;k] fla/kqcanhP;k] jksVhcanhP;k]
iksFkhtkr tkrhikrhaP;k ikap gtkj okkZaiwohZP;k HkkdM Hkkouk! rksMwu Vkd R;k rq;k dr`ZRokP;k
ik;kar iMysY;k R;k kCnfuB JqfrLe`friqjk.kksDr izo`RrhP;k csM;k! vkf.k tsa tsa gR;kj rq;koj
p<wu vkysY;k vktP;k vkiRrhP;k vqPNsnkl vkt leFkZ gksvhy & vqil rsa rsa gR;kj! Ekx rsa R;k
rq;k kkL=kxkjkr lkiMks ok k uohukaP;k kL=kxkjkarwu fNurk ;soks!*
3- iqjkru dha v|ru\
^dsljh* P;k fn- 19&10&34 P;k vadkr ^lkojdj fu lkroGsdj* ;k fdyksZLdj*
ekfldkr eh fyfgysY;k vsdnksu ys[kakfok;h ppkZ vkgs- rhr eh izfrikfnysyha ersa pqdhpha vkgsr
fvrdkp vkk; tj vlrk rj R;kpk eh vqyxMk djhr clyks ulrks- ^dsljh*rhy vsdk
ys[kdegkk;kapsa er ek;k erkgwu fHkk vkgs fvrdsap letwu rks izu eh gkrkosxGk dsyk
vlrk( ijarq R;k ys[kkr ek>sa er pqdhpsa Eg.krksa rsap ek>sa er vkgs vlk foi;kZl >kysyk vkgs-
;kLro eyk gk vqyxMk dj.ksa vo; okVrsa-
1 ^dsljh*rhy ys[kkP;k vkjHkhp ^fdyksZLd* ekfld uO;k iaFkkpsa izorZd vkgs-
^iq:kkFkZ* ekfld tqU;krhy fu uO;krhy vqRre rsa ?;kosa vls izfriknrsa* vkk izdkjs R;k
ekfldkpk ifjp; okpdoxkZl tks d:u fnyk vkgs rksp eqGh okpdkapk xzg iwoZnqfkr dj.kkjk
vkgs- t.kw dk; ^uO;k iaFkkps* yksd tqU;krhy vqRregh ?ks u;s fdaok uO;krhy okvhVgh ?;kosa
vlsa Eg.kr vlrkr! Eh fdyksZLdj ekfldkps cjsp vad okpys vkgsr( i.k R;kr ^tqU;krhy
vqRregh Vkdk! uO;krhy okvhVgh ?;k!* vkh ?kksk.kk laikndkauh dsysyh ek;k vk<G.;kr
vkyh ukgh- rFkkfi R;k ekfldkps lqfo| laiknd R;kaP;k /kksj.kkpk vqyxMk R;kal vko;d
okVY;kl] dj.;kl leFkZ vlY;keqGs eh R;kfok;h vf/kd ekfgrh fyghr ukgh( i.k vkk
izdkjP;k uO;k iaFkkP;k orhus eh ys[k.kh vqpyyh vkgs] vFkkZr~ tqU;krhy fu uO;krhy vqRre rsa
?;kosa k erkpk eh fojks/kd vkgs vkf.k Eg.kwu rlsa czhn vl.kkjsa ^iq:kkFkZ* ekfld ek>sa Eg.k.ks
[kksMwu dk<hr vkgs vkh th fopkjkph lk[kGh ^dsljh*rhy R;k ys[kkar O;Dr gksrs rh] eh tsa
Eg.krks rsap eh Eg.kr ukgh vlk oLrqfLFkrhpkp foi;kZl dj.kkjh vlY;keqGs eh ek;kiqjrk
frpk ;k ys[ku}kjs izdV fuks/k djhr vkgs-
erHksn tks vkgs rks tqU;karhy fu uO;krhy vqRre rs ?;kosa k fo/ks;kar ukgh- vqyV
vkeps useds rsa er vkgs- erHksn vkgs rks vqRre] jkVkl vkt vqi;qDr dk; vkgs vkf.k rsa
dks.kp;k dlksVhus Bjo;kpsa&kCnfuB ^kkL=k/kkjs* dh foKkufuB izR;{k iz;ksxk}kjs] k
izdj.kkr vkgs- fooknHkwr vkk vkeP;k fdyksZLdje/khy R;kp nksu ys[kkarhy [kkyh okD;sa
vkeph Hkwfedk izFkeiklwu dk; gksrh rsa LiVforhy & gh izkphu JqfrLe`friqjk.kkfn kkL=sa
vSfrgkfld xzaFk Eg.kwu laxzgky;kr llUeku Bsowu vkrk foKku;qxkpsa iku vqyVysa ikfgtsa- ;k
xzaFkkapk dky dk; >kysa gsa lkax.;kiqjrk vf/kdkj( vkt dk; ;ksX; rs lkax.;kpk vf/kdkj
izR;{kfuB & v|ru foKkukpk! ;k v|;koRi.kkr ekxP;k loZ vuqHkokapsa lkjloZLo lkHkkoysysa
vlrsp --- JqfrLe`friqjk.kkfn gs lkjs xzaFk vkEgh vR;ar rK vknjkus lUekurks( i.k
vSfrgkfld xzaFk Eg.kwu- vuqYya?; /keZxzaFk Eg.kwu uOgs- R;kapsa lkjs vKku vktP;k foKkukP;k
dlksVhl vkEgh yko.kkj vkf.k uarj jkV/kj.kkl] vq/nkj.kkl] tsa vo; okVsy rsa cs/kMd
vkpj.kkj! Eg.ktsp vkEgh v|;kor~ cu.kkj] vi~&Vq&MsV cu.kkj --- dkyi;ZarP;k loZ Kkukph
dlksVh ?ksvwu vkf.k vq|kaP;kgh f{kfrtkaps fnlw kdsy frrds :ijax ikgwu ex tsa vkt
jkVfgrkl vqi;qDr Bjsy rs R;kl R;k tqU;k iksF;kapk kkL=kFkZ lkiMr ulyk rjh] cs/kMd
vkpjysa ikfgts- tqU;k iksFkhr R;kl vk/kkj ukgh Eg.kwup dsoG Vkdkvw B: u;s- rkh vV tks
?kkyrks rks kkL=k/kkj rsOk<k vkEgkal udks vkgs- i.k kpk vFkZ kkL=sa ikgwp u;s vlk dk<.ksa gsa
fuoG dqaHkkM gks;!!*
fdyksZLdj] LkIVsacj 1934
vk|ruh izo`fRr
ojhy vqrk;ko:u gsa LiV gksvhy dh] dkyi;ZarP;k tqU;krhy tsa iz;ksxkarh vktgh
vqRre Bjrsa] foKkukP;k dlksVhl fVdrsa] rsa Kku rj vkEgh Vkdk Eg.kr ukghp] i.k R;k
tqU;krhy tsa tsa vktP;k foKkukP;k dlksVhr vKku Bjrsa rsagh lektkkL= fu ekufld
kkL=n`V;k vkEgkal Vkdkvw okVr ukgh! R;k iqjkru loZ c;kokvhV vuqHkokl tek /k:u
vktP;k foKkukP;k dlksVhus tsa jkV/kkj.kkl vkt vqi;qDr Bjrsa] rsap cs/kMd vkpkjkosa- vq|k
cnyR;k ifjfLFkrhr R;k ok<R;k oSKkfud Kkukr tj rsagh pqdhpsa fu vfgrdkjd Bjsy rj rks
vkePkk vktPkk vkpkj cny.;kl ^vq|k* gh rlkp Lora= vkgs- dsoG dkyP;k iksFkhP;k kCnkus
^vkt* cka/kysyk ulkok] ^vq|k* rj ulkokp ulkok! ;k foKkufuB erklp vkEgh
v|;kor~i.kk Eg.krks- vk|ruh izo`fRr rh ghp-
lukruh izo`fRr
;kP;k vqyV th kCnfuB] osn&dqjk.k&ck;cy vkk dkkl rjh vikS:ks; ekurs]
rnqDrp vkpjkosa ex rsa vkt vqi;qDr vlks ok ulks vlsa Eg.k.kkjh] opukRizo`frZpukfko`fRr%
Eg.kwu ftpsa czhn rh lukru izo`fRr] frph ekaM.kh Lor%l ^lukruh* Eg.kfo.kkjsp vkh djrkr
dh] Jqfr k vikS:ks; gksr( rks osn ^loZKkue;ks fg l%* vlkp vlY;kus f=dkyckf/kr vkgs(
R;k Jqrhr tsa vkgs rsap Le`friqjk.kkr vkgs( R;kaP;kar ijLijfojks/k eqGhp ukghr( vktP;k
/kekZpkj Eg.kwu ikGysY;k :<hl tj vkt vqiyC/k vl.kk;k Jqrhr vk/kkj ulyk rj & rj rks
vkt yqIr >kysY;k Jqrhr vlykp ikfgts! ;kp ekaM.khyk vkt JqfrLe`friqjk.kksDri.kk T;k
vFkhZ Eg.krkr vkf.k T;k vFkhZ rsa rdZV vkewykr~ vlR; fu vfgrdkjd vkgs vlsa vkEgkal
okVrsa] R;k vFkhZ fu R;klkBh vkEgh gh JqfrLe`friqjk.kks izo`fRr] rh fganqjkVkP;k cq/nhP;kp ik;kr
iMysyh csMh vkgs vlsa ekurks fu kD; frrD;k yodj rksMwu Vkd.;kl >Vrks-
1i.k ;kpk nksk vkEgh JqfrLe`rhoj yknhr ukgh- gtkjks okkZiwohZP;k R;kaP;k dkGkP;k
Kkukuqlkj R;kaP;k ifjfLFkrhr vqn~HkoysY;k jkVh; vMp.kh VkG.;kpk izu R;kauk ijoMyk rlk
R;kauh lksMfoyk- nksk vkgs rks R;kaP;k R;k dkGh vqi;qDr BjysY;k ok ckVysY;k vkpkjkal
f=dkykckf/kr eku.kk;k vktP;k ;k kCnfuB] iqjkruh] JqfrLe`friqjk.kksDr izo`Rrhpk
gks;!xkso/k iksFkhr fufk/n vkgs( ;klkBh eqlyekukauh xkvhaps dGi iq<s ?kkywu fganqLFkkukoj
pky dsyh vlrk xkvh ejrhy ;k Hkhrhus eqlyekukauh ekjk dj.;kpsa T;k izo`Rrhus VkGysa]
tUetkr dk; i.k ;qxtkr fganwaukgh yk[kkauh okVfo.;kpk /kMkdk eqlyekuiksrqZxhtkfndkauh
pkyoyk vlrk ?kjkaoj ok fofgjhr iko iMyk rj R;kl okij.kkjha lkjhpha lkjha fganq ckVrkr
Eg.kwu th izo`fRr lkaxrs] fu vktgh R;kauk ijr kq/n d:u /;ko;kpas rj rsa fdrh okkZiwohZ
ckVysY;kaP;k izdj.kh kkL=ksDr gksvhy & ikap okkZaiwohZ dha lkr dha lksMlkr! ;kpk kkL=k/kkj
/kqaMkG.;kr tha krdsaP;k krdsa ?kkyohr vkgs- tkxfrd O;kikjkus fu vke.kkus tsa tsa izcG
jkV izcGrj gksr vlrk ijnskxeu ok leqxeu djkosa dh ukgh ;kpk kkL=kFkZ p?kGhr vkt
ia/kjkks okZs th izo`fRr iapxO;kP;k gkSnkr Mqacr jkfgysyh vkgs] Qkj dk; ij/kehZ gfj}sVs EysaPN
gs Li`; vkgsr i.k Lo/kehZ gfjHkDr fganq egkj gs vLi`;! Vlk futZTt fu.kZ; th izo`fRr nsvw
kdrs] R;k R;k kCnfuB JqfrLe`friqjk.kksDr ^lukruh* izo`Rrhik;hp vkiyha tkxfrd lkezkT;sa
cqMfo.ksa vkiY;k jkVk=wal R;k izo`RrhP;k vHkkoh tkrs] R;kgwu nliVhus lqyHkrj xsysa ( vkiysa
jkVh; Lokra;gh lajf{k.ksa vf/kd dBh.k >kysa( uohu jkT; laikfn.;kP;k dk;hZ rj inksinh frph
ukBkG ^vVd* vkMoh ;sr vkgs vkh vkeph fvfrgklko:u fu vuqHkoko:u Bke fufpfr
>kY;keqGs R;k ^lukruh* kkL=kP;k vsjaMkP;k xqgkGkapk vkf.k R;k
^opukRizo`fRroZpukfko`fRr*pk vkEgkal vxnhp frVdkjk vkyk vkgs- JqfrLe`frizHk`fr
ijeoanuh; kkL=kapk UkOgs!
2 frjMhph pky osndkyh gksrh vlsa vkepsa Lor%psa er Eg.kwu lkafxrysysa ukgh] fdaok
lkroGsdjkauh fnysYk; osnea=kao:u frjMh osndkyh uOgrh vlsagh fl/n gksr ukgh- rjh ns[khy
^dsljh*rhy ys[kkr vlsa fyfgysa vkgs dh] Jqrhe/;s xkMhrwu izsr U;kosa vls lkroGsdjkauh
lk/kkj nk[kowu LFkkyhiqyd U;k;kus fvrj vkhap vusd fo/kkusa lkojdkjkaP;k ys[kkr vlR;
vkgsr vlsa nk[kfoysa- LFkkyhiqyd U;k;kpk gk eklyk vtc vkgs! fxcuP;k fvfrgklkrhy vsd
fo/kku pqdysa gas nk[kfoysa dh] LFkkyhiqyd U;k;kus rks fvfrgklpk fvfrgkl pqdhpk Bjyk
Eg.kko;kpsa!* ^dsljh*r fvrj dks.kR;kgh eqfrkizek.ks vs[kknsa v{kj vqyVsa Nkiysysa vlysa dh]
LFkkyhiqyd U;k;kus lkjk dsljh vqyV;k v{kjkr Nkiysyk vlysa dh] LFkkyhiqyd U;k;kus
lkjk dsljh vqyV;k v{kjkr Nkiysyk vkgs vlsa fl/n gksrsa! iafMrthaP;k HkkcM;k ys[kkr vkha
f<yha okD;sa [kiyha rjh ^dsljh*P;k dkVsdksj ys[kkrwu dkha ?kqlyha rsa letr ukgh- vkk fBdk.kh
^LFkkyh*pk U;k; ykxr ulwu iksGhpk ykxrks- vsd iksGh dPPkh jkfgyh rj lk;k iksG;k dPpkp
vkgsr vlsa Bjrsa dha dk;\ vkeP;k ys[kkapsa eq[; fo/ks; kCnfuB iqjkruh izo`fRr izxr jkVkl
fgrdj dh foKkufuB v|ruh] gsa vkgs- R;kl frjMh osnksDr Bjyh ok u Bjyh rjh frpsa dks.kpsap
lks;jlqrd vkMos ;sr ukgh-
3 vs[kk|kP;k vknjklkBh R;kpha vlR; fo/kkusagh lR; ekukoha vkh iafMrthaph d:.kk
Hkkdyh gksrh dq.kh\ ^eh rlsa d/khgh dj.kkj ukgh* Eg.kwu ohjo`Rrhpk vkReizlkn Hkksx.;kLro
Lor%P;kp izukakh Lor%p HkkaMr vkgsr! vkEgh rj] tsa lR; dsoG dks.;k v]c]d] P;k
eku.;kojp txw kdrs R;kl rqPN letrks!
4 jkgrk jkfgyk ^dsljh*P;k ys[kkrhy rstksHkaxkPkk vk{ksi- R;kfok;h fu fok;kP;k
lekjksikFkZ vkEgkal tsa Eg.k.ksa rsa ewGP;k ys[kkrhy vqilagkjkP;k iq<hy vqrk;kr vkEgh
O;Drfoysa vkgs&
Jqfr fu JkSr laLfr R;k dkGP;k txkr R;kaP;k k=wakh y<rkuk fnfXot; xktow
kdyh Eg.kwu vktP;k foKku;qxkrgh rlk fVdko /k: kdrhy gh vkkk O;FkZ vkgs- ^fvak /kko]
pak] vXus] vkeps k=w funkZG*- vkk oSfnd izkFkZukauh nso lkgk;kl /kkor ulwu oSKkfud
lwDrkauhp R;kauk nklklkj[ksa jkcowu ?ksrk ;srsa gsa iqdG vakh vuqHkofl/n Bjys vkgs-
egkHkkjrkrhy xkaMho /kuq; Hkaxys! vkrk ekhuxUlkh xkB vkgs- tj gsa lkafxrY;kus Lor%P;k
izkS<hP;k iksdG oYxuk djhr jkg.kk;k vkeP;k ^ckckokD;a izek.ke~* izo`Rrhpsa volku [kpysa]
rstksaHkax >kyk] rj R;krp jkVkpsa fgr vkgs- vkiY;koj pkywu ;s.kkjsa rsa ^dYikarflqa/kqlsa* dq:cG
fdrh cyoku~ vkgs] R;kaph kksa fdrh >qatkj] rsa LiVi.ksa lkaxwu fojkVkP;k var%iqjkr c<k;k
ekj.kk;k vqRrjkps ckfyk izyki [kksMwu dk<.;krp] R;kpk rks rstksHkax dj.;krp] R;kpsa [kjsa
fgr lk/k.kkjsa gksrsa- R;kl gjHk;kP;k >kMkoj p<fo.kkjsap [kjs k=w gksrs- rstksHkax dj.;klkBh
kY;kl d.kkZus okjaokj QVdkjysa gkrsa( i.k d.kkZpk izfrjFkh tks ikFkZ R;kyk R;kP;kgh lkjF;kus
vlsap QVdkjysa gksrsa! R;lk nks?kkaP;k gsrwr fu ifj.kkekr tks Qjd rksp ikk;kaP;k Vhdsr fu
T;kauh ;k fganqjkVkP;k fgrkFkZ e`R;wlgh gVd.;kl deh dsysa ukgh R;kaP;k Vhdsrhy gsrwar fu
ifj.kkekar vlykp ikfgts] fvrdk foosdgh T;kl jkgr ukgh rks iafMr dlyk\*
^R;k ikFkZlkjF;kP;k kCnkrp] rsa v|;kor~ izo`Rrhpsa leFkZd ;k dwieaMqdrsP;k HkaxM
xqaxhr grizHk >kysY;k fganqjkVkl lkax.kkj- ^dqrLRok deyfena fokesleifLFkre~!
Vuk;ZtqVeLoE;ZedhfrZdjetqZu!* lksMwu ns R;k R;k LikZcanhP;k] iksFkhtkr tkrikrhP;k ikap
gtkj okkZiwohZP;k HkkdM Hkkouk! rksMwu Vkd R;k rq;k drZO;kP;k ik;kar iMysY;k k kCnfuB
JqfrLe`friqjk.kksDr izo`RrhP;k csM;k! vkf.k tsa tsa gR;kj rq;koj p<wu vkysY;k vktP;k
vkiRrhP;k vqPNsnkl vkt leFkZ gksvhy & vqil rsa rsa gR;kj! Ekx rsa R;k rq;k iqjkrukP;k
kkxkjkr lkiMks ok k uohukP;k kkxkjkrwu fNurk ;soks!*
4- ;a=
vkiY;k nsk vkt T;k ;qxkr izoskw ykxyk vkgs] rsa ;qx ;qjksie/;s nksuks okkZaiwohZ pkyw
>kys- Eg.kts ;qjksiP;k nksuks oksZ vki.k ekxs iMysyks vkgksr- k ;qxkpsa vFkZkkL=h; ukao
;a=;qx! ;qjksie/;s gs ;a=;qx nksuks okkZaiwohZ tsOgk cki'kfDrizHk`fr kks/kkaeqGs vkfoHkZoysa] rsOgk
R;k ;a=izHkkokP;k /kDD;kljkh frdMsgh R;k osGP;k :< fopkjkauk fu vkpkjkauk pDdj
vkY;klkj[ksa gksvwu xsysa- euq;tkrhoj gsa ;a=;qxkpsa Hk;adj ladV vkysa vkgs- R;keqGs euq;
ek.kqldhlp eqdY;kokpwu jkg.kkj ukgh] /kekZps okVksGsa gks.kkj] euq;kpsa thou ;a=klkj[ksap
n;kwU;] f=e fu dykghu gksvwu R;kapsa kjhjns[khy nqcGs fu ijra= cu.kkj] Qkj dk;] T;k
vkfFkZd laikrsP;k fu lq[klks;haP;k ykylsus euq; ;a=kP;k ekxs ykxyk] rh vkfFkZd ykylkgh
;a=kP;k pkdkr lkiMwu pwj gksvhy] ;k ;a=keqGs euq; iksVHkj [kkvwfivw u ykxrk vqyVk
fHkdsl ykxsy vkh vsdp dksYgsdqvh R;k osGP;k iqjk.kfiz; fLFkrhrhy fu /keZHkksG;k vkk
oxkZus lk;k ;qjksikr pkyw dsyh gksrh-* gsa R;kapsa lw= gksrsa- Back to Nature ^;a=keqGs csdkjh ok<rs
vkf.k euq; fHkdsl ykxrks]* vlsa cq<~<s vFkZkkh vksjMys- ^;a=s gh lSrkukph ;qfDr! nsokP;k
Fkksjohl dehi.kk vk.k.kkjh gh jko.kh gko!* /keZkkh fdapkGys!
U;wukf/kd nksuks okkZaiwohZ ;a=kDrhpk izcG vkfoHkkZo ;qjksikr >kyk rsOgk R;kpk vlk tks
fojks/kp fojks/k R;k yksdkae/;s ftdMsfrdMs >kyk] R;kphp iqujko`fRr vkt vkiY;k ;k nksuks
oksZ ekxkgwu] izxrhP;k R;k fcanwoj ;svwu ikspysY;k yksdkar pkyw >kyh vkgs- ;a= gsa euq;kl
feGkysysa ojnku ulwu kki gks;] vkh gh vksjM fdrh rF; ok vrF; vkgs gsa foosfp.;kP;k dk;hZ
vki.kkal ;kstkos ykx.kkjs dksfVe vkf.k |kos ykx.kkjs iqjkos ;qjksiP;k vktP;k tursyk vxnhp
fkGs fu cqjlysys ykxrhy( dkj.k dh] rs vk{ksi izR;k{ksi] rs oknfookn R;kaP;kdMs ukeksk
>kY;klgh ksnhMks oksZ vqyVwu xsyha vkgsr- i.k ;qjksidMs vkt vxnh fkG;k] vMk.kh] osMxG
BjysY;k R;kp R;kp vk{ksikauk vxnh xko<G laiznk; vkiY;kfvdMs izpkj d: ykxys
vlY;keqGs] ;a=kDrhojhy R;k vk{ksikauk [kksMwu dk<.;klkBh ;a=fuB izxrhykgh ;qjksie/;s
iwohZ fnY;k xsysY;k R;kp R;kp izR;qRrjkaph iqu:fDr dj.ksa Hkkx vkgs-
nsoHkksGsi.kk ?kVrks R;k ekukus ;a=khyi.kk ok<rks-
vkiY;k yksdkar vtwugh ;a=khyi.kk tks fvrdk deh vkgs R;kpsa eq[; dkj.k Eg.kts
vkeP;k lektkrhy nsoHkksGsi.kk vtwugh vqrkl tkr vkgs] gsap gks;- nksuks okkZaiwohZ ;qjksigh
f[kzpu /kekZuqlkj vlkp nsoHkksGk gksrk( rsOgk R;krgh ;a=khyi.kk uOgrk- fyLcuyk eksBk
Hkwdai vBjkO;k krdkr >kyk] rsOgk R;kpsa dkj.k] jkseu dWFkksfyd /keZerkafo:/n vqHkkjysysa
izkWVsLVaVkaps ik[kaM gsap gks;] vlsa ;qjksfi;u yksdkaP;k eksBeksB;k /keZxq:auh fu lkekU; tursus
Bjfoys- izkWVsLVaV yksdkar fHk{kq.khauh yXusa ykoyh( ikh yksd ck;dk djrkr] iksipk kCn
vL[kyuh; (infallible) fu fkjlkoa| ekuhr ukghr] ;k ^ikik* eqGs Hkwdai >kyk] vls funku
Bjowu R;k /keZHkksG;k yksdkauh Hkwdai gksvw u;s Eg.kwu izkWVsLVaVkapkp uk;ukV gk vqik; kks/kwu
dk<yk- vkk nsoHkksG;k o`Rrhyk Hkwdaikpha] [kjha HkkSfrd dkj.ksa kks/k.;kph cqf/np gks.ks nq?kZV ( ex
Hkwdaikps fu;e letkowu ?ksvwu R;kps /kDds d/kh ok dqBs cl.kkj rsa vkxkvw lqpfo.kkjs
Hkwdailwpd ;a= cufo.;kpsa dke tUekstUehns[khy lqp.ksp kD; ukgh! ;qjksie/;s gh nsoylh
o`fRr gk.kwu ikM.kkjh foKkuo`fRr tsOgk vqxoyh rsOgkp dk; rh R;k foKkukP;k fu;ekaoj
vf/kfBysyh ;a=khyrk ;qjksie/;s HkjHkjkVw kdyh- i.k fganqLFkkukr vktgh vxnh jkVkps
^lokZf/kdkjh* Eg.kwu xkt.kkjs xka/khthalkj[ks vuqd iq<kjhns[khy fcgkje/kY;lk Hkwdaikpsa dkj.k
vLi`;rspsa ^iki* Eg.kwu ^vkrY;k nSoh vkoktkP;k* kiFksoj lkaxr vkgsr( vkf.k Dos;kP;k
Hkwdaikpsa dkj.k euq;tkrhpsa dks.kpsa iki vlkosa ;kfok;h ;k ^vkrhy vkoktk*l dkSy ykohr
vkgsr! & rj frdMs kadjkpk;kZfn /kekZps lokZf/kdkjh] rs Hkwdai vLi`;rkfuokj.kkP;k ikikeqGs
?kMrkr Eg.kwu kkkph kiFk ?ksvwu /keZHkksGs R;k jkVkrhy lkekU; tursP;k nsoHkksG;k
HkkcMsi.kkpsa o.kZu dk; djkosa\ ;qjksie/;s vkt 1936 ok lu pkyw vkgs rj vkeP;k fvdMs
izxrhpk 1736 ok!
nsoHkksGsi.kk Eg.kts izR;sd ?kVusps dkj.k nsokph ygj] jkx ok yksHk] vkf.k R;k ?kVukaiSdh
ladV?kVuk VkG.;kpk vqik; Eg.kts nsokyk izlknfo.ksa! vFkkZr~ R;kps ;a= Eg.kts izkFkZuk] iwtk]
lR;ukjk;.k] titkI;] Nk Nw! ikvwl iMr ukgh\ _Xosnkrhy eaMwdlw= Eg.kwu csMwd & nsorsl
vkjk/kk! ukSdk cqMrs vkgs\ o:.klwDr tiwu leqkl ukjG ogk! Iysx vkyk\ cfgjksckiq<s cksdM
ekjk! Ukkghrj ^vhnyk* xkvhph dqjckuh djk( [kqnk Hkyk djsxk !
ijarq ;a=khyi.kk gk] ;k l`Vhrhy HkkSfrd O;kikj Bjkfod l`Vhfu;ekapsa Qfyr gks;]
vkf.k tj R;k fu;ekizek.ks vki.k rs rs ?kVd tqGowu vk.kw kdyks rj rs rsa dk;Z ?kMysap ikfgts]
k fuBsojp dk; rks vf/kBkfuysyk vl.kkj- veqd vakki;Zar ik.;kpsa vq.krkeku ok<foysa dh
R;kph okQ >kyhp ikfgts] ex R;k osGh rks ;kaf=d fuekt i<.;kpsa VkGY;keqGs vYyk
jkxkoysyk vlks ok la/;k dj.;kpsa VkGY;keqGs nso porkGysyk vlks- R;k Bjkfod ik.;kph R;k
Bjkfod vq.krsl LikZ gksrkp Bjkfod izek.kkph okQ >kyhp ikfgts- nsokus dk Eg.kkuk] i.k ts
l`fVfu;e vsdnk ?kkywu fnys R;kr nsons[khy iqUgk cny d: kdr ukgh- vkaC;kps pkj isVkjs
HksVhl /kkMys dh vkiY;k orhpk fudky ns.kk;k vs[kk|k ;%dfpr~ dysDVjkykgh vki.k
vU;k;h fu ykp[kkvw ekurks] i.k pkj cksdM cGh u fnys dh lxG;k xkokyk] R;krhy
eqykaysdjkalq/nk Iysxus Bkj ekj.;kfvrdk Hk;adj ykp[kkvwi.kk nsokP;k ekFkh ekj.;kl tks
lksMhr ukgh rks /keZHkksGsi.kk nsokPk; nsoi.kkl [kjk dkfGek yko.kkjk vlwu Bjkfod l`fVfu;e
ykpyqpirhokjh nso d/khgh cnyr ukgh] gh ;FkkFkZ fuBkp ftrdk lR; frrdh /kE;Zgh vkgs-
vkk foKkutU; fufprh ghp ;a=khyi.kkph tuuh vlrs- R;keqGsp yksdkarhy nsoHkksGsi.kk
T;k ekukus ?kVrks R;k ekukus foKkufuB ;a=khyi.kk R;kaP;kr ok<rks-
ukuk QM.kfolkaph vsd xksV
oj vqYysf[kysY;k rRokps vqnkgj.k Eg.kwu iskokvhrhy vsd T;kP;k vrqy cqf/ncGkus
fganqiniknkghph lw=as R;kP;k gkrh fVdyh rksoj rjh ^typj gSnj futke fvaxzt j.k dfjrka
Fkdys!! T;kauh iq.;kdMs foyksfdysa rs laiRrhyk eqdys !!* vlk ejkB;kaP;k lkeF;kZPkk njkjk
;P;;kor~ vfganwaoj clfoyk gksrk] R;k ukuk QM.kfolkaph vkh vsd xksV vSfrgkfld
dkxnksi=h lkaiMyh vkgs dh & ukukauh vsdnk dkkhl dkgh iq.;r djkosa ;k gsrwu deZukfkuh
ukaokpk rsFkhy unhoj iwy cka/kfo.;kpsa dke pkyw dsys- i.k vkjHkhp okGw fu ik.kh ;kaP;k
vMFkG;kus ik;k dkgh fVdsuk- T;kaP;kdMs rsa cka/kdke lksifoysa gksrsa] R;k dkkhP;k gLrdkauh
xaxkek; izlknfo.;kpk fu frP;koj iwy cka/kwu ?ks.;kl rh ekU; Ogkoh Eg.kwu R;k :lysY;k
xaxkekvhyk pqpdkj.;kpk R;kaP;k ifjikBkaryk tks Bjkfod vqik; rks ;kstwu czk.kkadjoh
rkjh[k 6&9&1795 ;k fnokh vuqBkukl vkjaHk dsyk! vuq"Vqikaph Hkj Vkdwu Vkdwu rs czk.k
Fkdys] i.k ik;k /kj /kjhuk- fcpk;k czk.kkaP;k rksaMpsa ik.kh iGkysa] i.k ik;k[kkypsa ik.kh iGsuk]
vkVsuk ! ik;k[kkyh okGw fu ik.kh ;kaph vMp.k vkyh vkgs vkf.k rh fuokj.;klkBh vuqBukpk
vqik; ;ksftyk vkgs- gh ckreh fvdMs ukukauk tsOgk iq.;kl dGyh rsOgk R;kauh vuqBku can
djfoysa vkf.k fvaxztkadMwu csdj uked ;a=K fvaftfu;j vk.kfoyk- R;kus dGhps cac
dydRR;kgwu ekxfoys vkf.k rs ykowu ik.kh cksyrk cksyrk vkVowu] okGw vkVowu iDdk ik;k
Vkdwu iwy vqHkkjyk! Tkynsorsph dG ftFks ikfgts frFks nkcyh tkrkp rh >Vdu~ kq/nhoj vkyh!
/keZHkksGsi.kkP;k vuqBkukus ts HkkSfrd l`fVfu;e R;kaP;k O;kikjkr yoysk Qjd gksr ukgh-
i.k R;k fu;ekaph th ^dG* R;kauk jkcfo.kkjs tsa ;a=] rh dG nkcrkp R;kaps O;kikj gos rls pkiwu
d:u ?ksrk ;srkr- nsokph fvPNk gh laKk ;a=kkkP;k d/khp f[klx.krhr ulrs-
ojhy ygkukk xksVhr nsoHkksGsi.kk tltlk ?kVr tkrks rlrlk ;a=khyi.kk ok<r tkrks
gsa rRo fdrh pVdnkji.ks fokn >kysa vkgs rsa ikgk! R;k tqU;k dkGh ukukauk ^dGhpsa* gsa egRo
dGkosa gsa ftrdsa R;kP;klkj[;k vsdV;knqdV;k dqkkxz fu izxfrij cq/nhpsa |ksrd vkgs] frrdsp
rh ik.kh vkVfo.;kP;k cacklkj[kh lk/kh dG lk;k ejkBh lkezkT;kr u lkiMrk dydRR;kP;k
vsdk fvaxztkdMwu vk.kokoh fu pkyokoh ykxyh gh xksV vkiY;k jkVkP;k R;k osGP;k
vsdanjhr lkeqnkf;d vMk.khi.kkP;k fu HkkcM;k o`Rrhpsap nkZd uOgs dk;!
okLrfod ikgrk ;a=kkkpk ewG fl/nkUrp vlk dh] R;kP;k ikBkar QkEkqZY;kr
vhojkP;k fvPNspk ok /keZkkh; ikiiq.;kpk ok T;ksfrkh kdqukpk dks.kkpkgh ?kVd neMhP;k
vq/kkjhusgh x.kysyk ulko;kpk- fvrdk vkWfDltu] fvrdk gk;Mkstu] fvrdk izk.kok;q]
fvrdk vqTt] dh ik.kh >kysp- ex rks la;ksx kqHkeqgwrkZoj ?kMks ok u ?kMks ( cksdM u
feGkY;keqGs cfgjksck] fdaok vhnyk xk; u ekjY;keqGs [kqnk] R;k osGh jkxkoysyk vlks ok ulks
( rs jlk;u MqDdj [kk.kkjk f[kzpu djks dh u [kk.kkjk eqlyeku djks] rs jlk;u fl/n >kysap
ikfgts- ;a=kkkpk ewG fl/nUrp vlk nsoHkksG;k /keZkkkP;k rkB fo:/n ! i.k vkp;Z vlsa
dh] vkeP;kr T;k dkgh tqU;kiqjk.;k ;a=kph ekfgrh vkgs] ts dkgh tqusaiqjk.ks ;a=kk vkgs
R;kykp vkEgh nsoHkksG;k yksdkauh /keZkkkP;k ekaMhoj nRrd nsowu Vkd.;kl lksMs ukgh!
;a=kkkpk vt fu HkDde iksyknh iqrGk /keZkkkP;k fBlwG yqd.kkP;k ik;koj
vqHkkj.;kpk vkePkk gk ;Ru fdrh gkL;kLin vkgs Eg.kwu lkaxkos! ?kjkpsa vk<s tj iDdsi.kh
Bksdysa rj ex rsa kdqukoj Bksdysys vlks ok ulks- R;kph iwtk dsysyh vlks ok ulks] rsa R;k
vk<;kP;k fkYikkh; cGdVhis{kk vf/kd ok vq.ksa Bj.ksa kD; ukgh- ijarq vk<s Bksdrkuk R;kyk
lea=d iwtY;kokpwu R;k ?kjkph kdqukoj eqgwrZes< jksoY;kokpwu] okLrqkkafr dsY;kokpwu
vkeP;k eukyk rsa ?kj HkDde >kY;klkj[ks dsOgkgh okV.kkj ukgh! efguksx.krh vkEgh ;k ?kjkar
jkgk;yk tk.kkj ukgh- dkj.k okLrqkkafr >kyh ukgh! vkepsa eu vkEgkal lkj[ksa [kkr jkg.kkj]
Hkhr jkg.kkj! i.k vkeP;k gsa /;kU;kr ;svhy dh] eqgwrkZyk Hkhd u ?kkyrk fu okLrqkkar u djrk
vqHkkjysys fganqLFkkukrhy fvaxztkaps jktokMs] jkT;dk;kZy;sa] izoklh caxys] xkoP;k
pkSD;kns[khy vkeP;k rkk cka/kdkekagwu d/khrjh deh cGdV BjY;k vkgsr dk;\ fdacgquk
vxnh lqeqgwrkZoj cka/kysysa vkf.k okLrqkkar kkksDri.ks dsysys vkeps kfuokjokMs vkt <klGwu
ekrhl feGkys vlrk] fcukdquh] fcuokLrqkkafr] fcu/kehZ vkk ;k fvaxztkaph ^xOguZesaV
gkvqls* HkDdepha HkDde! R;kaps f<dqGns[khy] R;k vq.khosus Eg.kwu] <klGr ukgh! vqyV R;k
kkksDr okLrqkkar dsysY;k fganqiniknkkghP;k Jhear iariz/kkukaps ok egkjktkaps okMs] R;k okLrq]
^vxnhp /kqG/kk.k gksvw nsvw udk] R;koj Le`friV rjh vs[kknk ykok* vkh n;kod fouo.kh
djhr R;k fvaxztkaP;k R;kp fcuokLrqkkar] fcueqgwrhZ] xOgesZV gkvwlP;k nkjkiq<s vkEgkal vqH;k
djkO;k ykxr vkgsr!
vkEgh vkeps flagxM] fla/kqxM] jk;xM vlys ksdMks izpaM nqxZ ( vkf.k eqlyekukauh
R;kaph fnok.kh vke fu fnok.kh [kkl vkeP;k fganq ok eqfLye kkkuqlkj kdquoarh fu jey
ikgwu] osnkarhy lwDrs fu dqjk.karhy vk;rsa fufoZ?urslkBh fHkarhfHkarhoj dks:u fp=wu
/keZkkn`V;k kD; frrds cGdV dsys & i.k vkt vk<ha iqtwu iqtwu eqgwrkZoj cka/kysys izpaM
nqxZ fu fnok.k[kkus /kqGhl feGkysys vkgsr! ijarq kdqu] jey] osn] dqjk.k dk;] rj izR;{k
nsoklgh u eku.kk;k Anti-God jfk;kps izpaM nqxZ]rh foekusa fu foekusa v{kj{k % ok;kojns[khy
cGdVi.ks rjaxr vkgsr! [kjks[kj] [kMdkoj cka/kysY;k vkeP;k fokkGxMkis{kk R;kaps ok;koj
cka/kysys fokkGxM vkt vf/kd cGdV Bjr vkgsr!
;ko:u ;k txkrhy HkkSfrd laifRr fu lkeF;Z gsa rjh HkkSfrd l`fVfoKkukP;kp v<G
ik;koj vqHkkjysysa vlY;kl fVdrsa] /kEkZkkh; nsoHkksGsi.kkP;k Mksyk;kaps fu nsOgk;kapsa foKku
vsdk Bksdjhljkh fBd;k fBd;k vqMfoY;kokpwu jkgr ukgh] gsa LiV gksr ukgh dk;\
vkf.k foKkukph O;fV] O;fDr] Eg.kts ;a=!
vkxxkMhpsa fvaftu Eg.kts dk;\ R;k izdj.kh ts ckixfr & fLFkfr & foKkukps Bke
l`fVfu;e oSpkfjd {ks=kr gksrs R;kaph rh ?kuoVysyh ewfrZp O;ogkjkr vorjyh! Tksoj R;k Bke
fu;ekuqlkj ;a= ?kMysysa fu pkyfoysysa vkgs rksoj vkeP;k fvPNsckgsj R;k ;a=kyk Lora= vkh
fvPNkp ukgh- nsokus tj euq; ?kMfoyk vlsy rj R;k vFkhZ euq; gkp ;a=kpk nso Eg.kko;kl
gjdr ukgh- ijarq vkeP;k nsoHkksGsi.kkpk osMxG vfrjsd fvrD;k Fkjkyk xsysyk vkgs dh]
T;kpk euq; gkp ojhy vFkhZ nso vkgs & R;k ;a=kyk lq/nk vkEgh vkePkkp vsd nso ekuw ykxyks!
vktns[khy vkeP;k yk[kks yksdkar ;a=kaph fu gR;kjkaph iwtk gksr vkgs!
;a=s frrdha nSorsa!ftrdha gR;kjsa frrds nso !!
Lkqrkj ja/;kph] xoaMh dj.khph] lSfud Hkkycjphph] xoG.k johph] ?kj/kuh.k vq[kG &
eqlGkph ?kjks?kj iwtk djhr vkgs- ckGar[kksyhr dsoG lVokvhphp iwtk ulrs] rj ukG
dkiko;kP;k dkrjhl ns[khy nsorklkj[kh ekaMwu iwtkoh ykxrs! t.kw dk; R;k dkrjhl Lor%ph
vkh fvPNk vlrs] jkx&yksHk&eku&vieku dGrkr] vkf.k Eg.kwu R;k dkrjhyk u
rqVfoY;kl rh jkxkus ukG dkik;psa lksMwu iVdu~ ckGkpk xGkp dki.kkj vkgs! vkrk ek=
lVokvhkh vsd uohup rMtksM >kY;klkj[kh fnlr vkgs- rh gh dh] ?kjP;k ckGar[kksyhr rso<sa
lVokvhpsa jkT;- frFks ckGar >kY;kl dkrj iqt.ksa izHk`fr tqU;k ekuikuiwtk ikj iMY;k
ikfgtsr( i.k lkoZtfud izl`frx`gkrhy dkrj u iqtyh rjh fru lVokvhus gaw dha pwa djrk dkek
u;s- izlwfrx`gkrhy rha pdpd.kkjha MkWDVjh pkdw] lq;k] vkfn ksa ikgrkp lVokvhp
xHkZxGhr gksrskh fnlrs! lkjs ekukieku] izfrBk Bksdj.kk;k izlwfrx`gkrhy ckGari.kkdMs
<qadwu c?kk;ykns[khy rh fHkrs- rsFkhy ckGcGafr.kh lVokvhpsa dkghvsd ykxr ukghr! u lks;j
u dkrjiwtk] u kkafrikB( i.k frFks ckGckGafr.khauk vqxhp lrko.;kph lVokvhph dk; Nkrh
vkgs\ frph vkBo.kns[khy MkWDVjh izlwfrx`gkpk vqacjk vksykaMwu vkr ;sr ukgh-
;qjksi tsa vkt vftaD; >kysa vkgs] rsa eq[;r% ;a=CkGs !
tksoj ;qjksi vlsa vkeP;klkj[ksp nsoHkksGs gksrsa] rks rsgh vkEgh vkt vkgks rlsap nqcGs
gksrs- nksuks okkZP;k vkxsekxs] R;kpk nsoHkksGsi.kk gVr pkyyk rlrlsa R;kpsa cG] laifRr]
lkezkT; HkjHkjkVr pkyyha- i.k fganqLFkkup uOgs] rj vo?kk vkfk;k R;kp nsoHkksGsi.kkP;k xqaxhr
f[kpir iMyk] R;keqGs foKkukph okV R;kl lkiMyhp ukgh- ;qjksi l`fVkDrhauk vkiY;k
izxrhP;k jFkkl ?kksM;klkj[ksa tqaiwu Hkj/kko fnfXot; djhr pkyyk vlrk] vkfk;k R;k
l`fVkDrhauk iwthrp jkfgyk- R;keqGs vkfk;kr ;a=khyi.kk vlk vkykp ukgh- igk] xsY;k
gtkj okkZe/;s fganwar dk; fdaok eqlyekukar dk;] vsdanjhr oSKkfud kks/k vlk vsdgh
ykxysyk ukgh! uohu ;a= vls] gR;kj vls] dG vkh xsY;k gtkj okkZar vkEgh toG toG
vsdgh vqn~Hkoyh ukgh! lk/kh vkxisVh] lk/kh pkdh lk;dy] lk/ks ?kM;kG] lk/kk fkGkNki]
lk/ks Nk;kfp= &i.k ;qjksius kks/kysa rsOgk lqpys ( vkEgkal dkgh lqpysa ukgh] fganq /keZHkksGsi.kkph
fu eqlyeku /keZosMsi.kkph fukk fivwu f>axwu iMysyk- eqlyekukaP;k fnYyhP;k cknkgkyk
koS| fvaxztkadMwu ekxokokykxyk] rj vsdk iqyk[kkypsa ik.kh vkVoko;klkBh fganqirhP;k
QMf.klkyk vsd ;a=fkYih & vsd fvaftfuvj & fvaxztkadMwu ekxokok ykxyk! Eqlyekukaps
lkjs nsoosMs ihj] eqYykgdhe] xaMkrkvhr th O;kf/k cjh d: kdys ukghr rh R;k fvxzat
koS|kus cjh dsyh- vuqBku tirikauh tks iqykpk ik;k fganwauk ?kkyrk vkyk ukgh] rks R;k
fvaxzt fvaftfu;jus ?kkywu Vkdyk! i.k rjhns[khy fvaxztkaP;k ;a=khyi.kkus R;kaps foKku dlsa
ok<r pkyysa vkgs] R;kaph vsdsd dG R;kaps cG dlsa nqtZ; cufors vkgs- vki.kkal nqcGkforsa vkgs
gs R;kosGh vkeP;kdMs dks.kkP;k y{kkr ;kosa rlsa vkysa ukgh- ;a=fo|spk vksukekns[khy
fkdko;kl dq.kh ;qjksie/;s xsyk ukgh- tkr tkrs uk vkeph leq vksykaM.;kus !
i.k vkeP;kr iwohZ lkeF;Z vlrkgh vkEgh txkoj pkywu xsyks ukgh ;kps izk;fpRrp
vkEgkal ns.;klkBh tx vkeP;koj pkywu vkys- ;qjksiP;k vok<O; ;a=cGkP; dSPkhr vkeP;k
jkVkpk] LoRokpk] vkeP;k vsdk xksVhokpwu lk;k fvrj xksVhapk pqjkMk vqMkyk ! vsdk
xksVhokpwu lk;k fvrj xksVhapk pqjkMk vqMkyk ! vsd xksV rsOk<h th vkeph Eg.kwu vtwugh
fVdwu vkgs] fryk ;qjksipsa ;a=cGgh vtwu fpjMw kdysa ukgh( rh Eg.kts vkepk /keZHkksGsi.kk!
HkkSfrd ladVs fuokj.;kpsa] l`fVkDrhauk jkcfo.;kpsa] HkkSfrd lkeF;Z laikfn.;kpsa foKku vkf.k
lk/ku Eg.kts ;a=] gs vtwugh vkEgkal dGr ukgh- vtwugh Hkwdaikoj vLi`;rkfuokj.k gk
vqik;] loZ jkVh; vfjVkaoj vuqBku gk vqik;] dks.kh deyk usg: vktkjh iMY;k rj R;kaP;k
{k;koj izkFkZuk gk vqik;] lkFk ?kkyfo.;kpk cksdM ekj.ksa gk vqik;] ekhuxUlPkk ekjk
Fkkacoko;kpk rj frP;kiq<s frP;k xksG;kaP;k VI;kr kkari.ks clwu e:u tk.ksa vkf.k R;k ej.kkus
R;k ekhuxuyk n;k vk.k.ks gk vqik;! vtwugh vkeP;k jkVkpsa nsoHkksGsi.k lqVysa ukgh vkf.k
Eg.kwup ;k uO;k ;a=;qxkpsa /khVi.ks Lokxr d:u ;qjkisP;k vftaD; lkeF;kZph rh fdYyh
;qfDriz;qDrhus fgjkowu ?ks.;kP;k Bk;h gs yksd R;k ;a=;qxklp vs[kk|k ladVklkj[ks fHkvwu
HkwrdkGkP;k Hkq;kjkr vf/kdp [kksy [kksy tkvwu nMr vkgsr! ;a=kus euq; nqcGk gksr vkgs]
;a=kus euq; Hkqdk ejr vkgs] vkh ;k nsoHkksG;k yksdkaph dksYgsdqvh lkj[kh pkyyh vkgs! t.kw
dk; T;kaP;k Vkps[kkyh vkEgh Bspys tkr vkgks rs ;qjksi] ;a=cGkps /kqjh.k rsa ;qjksip nqcGsa vkgsa]
fHkdsl ykxysa vkgs! vkf.k vkeph ikI;kpha firjsa lcG vkgsr! gs v/kZiksVh] v/kZuXu]
nqdkGxzLr fu jksexzLr vkeps jkV& ;a=;qxkP;k ks nksuks oksZ vtwu ekxs jsaxkGr vkgs]
Eg.kwup cfyB fu lq[kh fu larqV vkgs!
;k ys[kkP;k vkjaHkhP;k ifgY;kp Nsndkr ;a=kfo:/n vkeP;k tqukV HkkcMsi.kus
?ksrysY;k ;k vk{ksikauk vqYysf[kysa vkgs- R;kauk kD; frrD;k yodj izfrdkjys ikfgts-
jkVkP;k vFkZdkj.kkrgh R;kp foKkukph ewfrZ ts ;a= R;k ;a=kps opZLo LFkkfiys ikfgts-
dkiMkP;k fxj.;k gs ;a=( vFkkZrp R;kP;keqGs nskkoj Hk;adj ladV vks<oys vkgs( R;k
fxj.;krhy dkiM oki: udk! v'kh vkjMkvksjM xYyksxYyh pkyyh gksrh] pkyyh vkgs- VdGh
pkyfo.kk;k vkRecGkP;k lsuk R;k ^VdkGh*P;k izHkkos tikups lkjs ;a=cG rqPNfo.;kl
ltY;k vkgsr- dsoG pj[;kP;k p<kvks<hus yWadskk;jP;k fu lk;k txkrhy fxj.;kauk dqyisa
Bksdyh tkrhy vkk izfrKk dj.kk;k lsukuhapk rkaMkpk rkaMk jkVh; lHksP;k vqPpklukoj pj[ks
fQjohr clysyk vkgs] vkf.k vkrk R;kP;k tksMhyk nG.kdkaM.kkaP;k ;a=kaP;k ladVkiklwu ;k
nskkl j{kko;klkBh dacj dlwu vkysY;k uO;k lsukuhapk rkaMk R;k jkVh; lHksP;k vqPpklukoj
dq.kh tkR;kus gkrh nGhr fu dq.kh vq[kGkr rkanwG gkrh dkaMhr O;xz >kysys vk<G.;kpkgh laHko
vkgs- vFkZdkj.kkrhy ;k eaMGhP;k i{kkph eq[; gkdkVh Eg.kts ^;a= udks!*
/keZkkkrhy HkkcMsi.kkizek.ksp ;k vFkZkkkrhy HkkcMsi.kklgh] vktP;k txkr k
;a=;qxkr tj txko;kpsa vlsy rj] vkiY;k jkVkus Bksd:u fnysp ikfgts- jkVh; izpkjkph lw=sa
;k nsoHkksGsi.kkP;k] /kkfeZd ok vkfFkZd JqfrLe`friqjk.kksDrkP;k] ;k iqjkrukP;k gkrwu fNukowu
?ksvwu rh foKkukP;k] v|rukP;k gkrh fnyh ikfgtsr- ;a=;qxkfo:/n R;kaP;k pkyysY;k HkkcM;k
gkdkVhph Nki T;k;ksxs jkVkoj iM.kkj ukgh vkf.k ;a=cGkph egrh T;k;ksxs jkVl iVwu rs
foKkufuB gksvhy] ;a=khy gksvhy] vlk izpkj kD; frrD;k usVkus] fu%Li`grsus vkf.k
fudMhus vkrk vkjafHkykp ikfgts-
;a= gs kki dh ojnku\
;a=kus lk/ku euq;kP;k gkrh vlY;keqGs euq;kph gkfup gkfu gksr vkgs] rks nqcGk
cur vkgs] nq%[kh cur vkgs] nfjh cur vkgs- ;a= gk euq;tkrhyk >kysyk kki gks;] vkh
;a=kfo:/n ts vksjM djrkr R;kauh gs y{kkr Bsokos dh] ;a=] gR;kj] dG Eg.kts kriVhus vf/kd
dk;Z{ke >kysys euq;kps vsdsd fvaf;p vkgs! dG Eg.ktsp fvaf;kph ok<ysyh dk;Z{kerk-
gR;kj Eg.ktsp gkrkgwugh nlgR;kjh vlk vkiyk vsd tksM gkr- ;a= Eg.kts vkiY;k ewGP;k
kDrhis{kk y{kiVhus kfDreku~ >kysyh vkiyh cfgpj fvaf;s! tj gR;kj] dG] ;a= ulrs rj
euq; l`VhkDrhaoj vkt pkyohr vlysyh lRrk pkyow kdrk uk- fvrds lkax.ks Eg.kts
;a=kDrhP;k vqi;qDrrsps vxnh =ksVd o.kZu gks;- ;a=kokpwu] dGhokpwu euq; ;k
thoudygkr txwp kdrk uk] dksYgk] dq=k ns[khy] R;kyk Hkkjh gksrk] QkMQkMwu [kkrk!
euq";kl >kysY;k ;a=cGkP;k lkgk;kfok;h vls EgVys rjh ns[khy vfrk;ksfDr gks.kkj ukgh
dh & kfjjkus ikfgys rj euq; gk vR;ar nqcGk] dGhusp dk; rks izcGre Bjyk!
ewGP;k filkGysY;k okinkaeqGs vj.;kr euq;kyk iqUgk vqHkk dsyk rj R;kP;k
Lor%P;k nsgkP;k cGs R;kyk fdrh okinkaiq<s fVdko /kjrk ;svhy rs vsdnk dYiwu igk!
flagklkj[kh u[ks ukghr] nsVk ukghr] nkr ukghr] uqlR;k xtZusus lkjs jku gkn:u lksMhy vlk
Hkhk.k vkoktgh ukgh] ok?kkyk rj Egl: ekj.;kl ftrdh naru[kjsa fk.kokoh ykxrkr] frrdh
ns[khy k ek.klkpk nqcGk dksoGk daB QksMwu Vkd.;kl fk.kokoh ykx.kkj ukghr- vki.kkiq<s
tkh doGh dkdMh] rlk ek.kwl R;kP;k nsgkfvrdk nqcGk] ok?kkl izfrdkjhy vlk vsdgh
vo;o ek.klkl ukgh- gRrhiq<s rj ek.kwl Eg.kts eqaxh! uqlR;k ik;kP;k izpaM nkck[kkyh fpjMkok
fdaok R;k vt kqaMsr /k:u nxMkoj ukjGklkj[kk vkiVkok! rjl]ykaMxs] jkuMqdjs
;kaP;klq/nk leksj vqHks jkg.;kph R;kph Nkrh ukgh] jkuMqdjkP;k nkrkyk izfrdkjhy vlk R;kyk
vsdgh vo;o ukgh- eksB;k fkdkjh dq;kphns[khy R;kyk ok?kklkj[khp Hkhfr! Ekk.kwl pkoyk ok
ckspd: ykxyk rjh fkdkjh dq=k vsdk >sihljkh ek.klkl QkMwu dk<.;kl lksM.kkj ukgh-
Qkj dk;] vxnh nqcGh] nhu] fu:ioh th xk; frph ns[khy tj euq;kkh >qat ykxyh rj
rhp vkiY;k fkaxkauh R;kps iksV cksyrk cksyrk QkMw kdsy! jkujsMs] jkucSy ;kaP;k R;k vqUeRRk
Mqjd.;kljkhp ek.klkyk iG dk<.;kokpwu tx.;kpk nqljk ekxZp ukgh- ygku e/kekkh ! i.k
R;k ekkk R;kyk vsdnk dk >ksacY;k dh R;kaP;k fokkjh nakkP;k Hk;adj osnukauh rMQMr ek.kwl
e:u tkrks] i.k R;kauk dkgh ek.kwl vqyV Mlw ok fxGw kdr ukgh] R;kaP;k ekxs vqMw kdr
ukgh- dkoGk ns[khy ek.klkP;k jDrkG ?kkokoj ok MksD;koj Ikkwoj ekjrks rkk pksph ek:u
vqMwu tkvwu dkodko djhr ek.klkyk vqyV csMkow kdrks! vtxj R;kl uqlR;k vkiY;k
vt nsgkps oGls ?kkywu pjdklkj[kk fiGwu dk<rks- VhpHkj Qqjls rs dk;] i.k R;kP;k ik;kyk
dksBwu dls Mlsy fu R;kyk cksyrk cksyrk Bkj ekjhy ;kpk fu;e ukgh! lequnu|kae/;s rj
ek.klkph nqnZkk fopkjk;ykp udks! vkr ik; ?kljyk dh ek.kwl lqljhaP;k fu ekalkgkjh
ekkkaP;k vkgkjh xsykp Eg.kwu letkos! Ekk.klkyk ewGps vls rh{.k lqGs ukghr] iksV fp:u
QkMwu Vkd.kkjh fkaxs ukghr] dksacMhph dksacMh fdaok xor] ikyk] ikpksGk] jDr] gkMs ts feGsy
rs ipowu Vkd.kkjs iksV ukgh] FkaMh fuokjhy vkh yksdjhph kky vaxh ukgh] fdaok jkB dkrMs
ukgh- ?kkjhlkj[kh n`fV ukgh] ekdklkj[ks lq/nk ia[k ukghr] x:Mklkj[kh dprh{.k pksp ok
daBPnsnd u[kjs ok jDrfyIlq iats ukghr] fokkjh nkr ukghr] nak ukgh] ukaxh ukgh- fganh
yksdkauk fvaxztkauh fu%k dsys gksrs R;kaP;k fdrhrjh ;qxs vk/kh ek.klkyk l`Vhus fu%k dsys
gksrs! ofj"Bk okinkagwu uOgs rj i{kheRL;ef{kdkgwugh ek.kwl eqGkr ikfgys rj dsoG vaxkus
vlk vR;ar nqcGk vkgs! v{kjk% xkvhgwu xk; vkgs!
i.k rks vkt k i`Fohrykoj rjh lk;k izk.;kapk jktk] kkLrk] tsrk gksvwu fejow ykxyk(
l`fV & kDrhakhy eYy;q/n dj.;kl naM FkksiVwu Bkdyk( cki] pqacd] fo|qr] jsfM;e ;kauk
dkgh izek.kkr rjh ek.klkGowu R;kaP;k vt cGkoj leq] i`Foh fu vkdkk ;k ekuoh
txrkP;k frgha [kaMkr fnfXot; djhr pkyyk vkgs- dkkP;k cGkoj gk vxnh vR;ar nqcGk
ek.kwl fvrdk izcG >kyk\ dGhP;k gR;kjkP;k] ;a=kP;k!!
R;kaP;k vaxP;k filfikhr cqDdhyk dq=kns[khy Hkhd ?kkyhr uOgrk( i.k T;k fnokh
ekdM&ek.klkus ifgyk nxM vqpywu Qsdyk R;k fnokh R;kyk vsd uoh cqDdhp QqVyh- nxM
nq:u Qsdk;pk] R;k gR;kjkljkh ek.klkph filfikhr cqDdh rkarkP;k cqDdhlkj[kh vl
cuwu fujkGh gksvwu vqHkh jkfgyh- gkrkus vqpywu Qsdysyh fdaok <dyysyh fkGk Eg.kts ^
rkUrL; eqfV % i`Fkfxo fLFkrk!* ekdM & ek.kwl >kMkaP;k Qka|k ?ksvwu Ikkwaps dGi >ksMihr]
lki] lkilqjG;k] foapw Bsphr pkyrk- R;kps fok u ck/k.kkjs uos gkr ts R;kyk lkiMys R;kp R;k
Qka|k] R;k dkB;k] R;k ykB;k] rs lksVs gksrs- ek.klkyk jkuMqdjklkj[ks lqGs uOgrs] R;kph vq.kho
HkkY;kus Hk:u dk<yh- jsM;klkj[ks VDdjek: Mksds uOgrs] R;kus xnsps Mksds Vdjkowu R;k
lk;kaph [kksM eksMwu Vkdyh- flag] ok?k R;kyk tssOgk rsOgk u[kkxzkauh HksMlkohr( i.k ek.klkl
cjph] [kaftjs] d;kj] [kMx~ik.k vlyh Hk;adj u[ks QqVrkp ok?kflag pGpG dkiw ykxys!
dkj.k [kM~x Eg.kts vkiys vsd ok<ysys u[kp uOgs dk;\ fvrD;kr ek.klkP;k ikBhkh /kuq;
fu gkrh ck.k izdVyk- flagkph >si] ok?kkph vqMh] gRrhph lksaM] vaqVkph vqaph] uOgs R;k
?kkj&fx/kkM&x:MkaP;k pksphns[khy vkf.k vqap vqM.kkjs ia[k& lkjh izkf.kl`fV ek.klkP;k R;k
/kuq;kP;k V.kRdkjkljkh dq.kh ph ph djhr rj dq.kh ksiV;k ?kkyhr jkuksekG iGwu xsyh!
dkj.k toG vkY;koj rs y<.kkj] i.k gk /kuoh rs pkywu ;s.;kP;k vk/khp R;kapk daBPNsn dj.kkj!
dop gh ek.klkph nqHksZ| Ropkp gks;- nqchZ.k gh kriVhus nkZu{ke fu lw;kZlgh ikgrk u fni.kkjk
vlk nqljk MksGk- nwj/ofu;a= gk R;kpk kriVhus vf/kd Jo.k{ke >kysyk fu eqacvhP;k fHkarhkh
ykoyk vlrk dydRR;kP;k ok yaMuP;k fe=kph gkd vSd.kkjk dku vkf.k rh nk:] rh LQksVds]
R;k xksG;k] rh canwd] rh rksQ] rks fokkjh /kwj gkp isVwu ckgsj HkMdysyk ks/k! gh pwy] gh oS|kph
Hkh] gk LVksOg Eg.kts euq;kP;k iksVkrhy tBjkXuhph vsdsd kk[kk] vsd vkosy ts iksVkyk
ipsuk rs ipowu ns.kkjh iksVs! [ky&vq[kG gh R;kph [kkyph uoh cGdV nk<( cRrk & eqlG R;kaph
ojph nk<] R;k nksUgh vkrk izpaM vkdkj /k:u okQsP;k krkokDrhus iwohZ tlk vsd ?kkl rks
ek.kwl pkoh rls lgth /kkU;kps iksrsP;k iksrs vsdk poZ.kkljkh filwu Vkdrks- Rk;ph tquh
fvaf;sap dk; rh vkh lgiVhus dG &gR;kj & ;a=cGs vf/kd dk;Z{ke >kyh ukghr] rj
ek.klkl vqitrk vaxh th eqGhp ulrkr rh uoh vn~Hkqr fvaf;sagh ;a=cGs R;kyk ykHkyh
vkgsr!
ygku'kk vkMkr csMwd jkgrks frrdsns[khy R;kps vax ewGps tyLraHkd ukgh- i.k
foKkukus R;kyk vdLekr~ vsd vnHkqr ojnku fnys vkf.k dklokgwu dBh.k] nsoekkkgwu izpaM]
lqljhaph lgsa T;kP;k /kDD;kljkh Lor%p
pDdkpwj gksrkr vlk vsd izpaM vn~Hkqr tynsg ek.klkl fnyk & rs csMj] rh ik.kcqMh R;k
foukfkdk] R;k izpaM of.kd~ukSdk] ckiukSdk] vkxukok] ohtukok! vsdk /kwGcan( i.k foKkukl
vkjkf/krkp osndqjk.kkrhy eksBeksB;k _fkihjiSxacjkaukgh euq;kl tsa nsooys ukgh vls ojnku
ek.klkl feGkys vkf.k izR;{k x:MkP;k ckitUeh R;kus d/kh ikfgys ulrhy vls izcG ia[k
euq;kl QqVys rs gs foeku] rs gs fo;ku !
T;k T;k flf/n] eksBeksBh tiris djd:u nsoHkksGsi.kkl feGkY;k ukghr fdaok dks.kkl
feGkY;kkk okVrkp rh vsd vR;n~Hkqr] izR;{k vhojh fu foksk ikizlknh ea=cGkph ns.kxh
Eg.kwu okVs] R;k R;kgwu kriVhus vR;n~Hkqr vkk flf/n vktPk; gkVkr iSkkikljhP;k Hkkokus
;a=cG yqVohr vkgs! vfrnkZu] vfrJo.k] /ofuys[k] cksyiVkrgh (Telephone Talkies)
euq;kl vfiZysys vfrLej.k] egkleqkP;k rGkkh [kkyh voxkgu] fojyLrjkaP;kghoj
vkdkk vq;u!
vkf.k gs lkjs vn~Hkqr izkcY; [kqnkl ok tsgksOgkl ok nsokl neMhpkgh /kwi yko.;kph
yoysk vko;drk R;k R;k izdj.kh rjh ulrk! ;a=kus euq; nqcGk dsyk ukgh( vqyV nqcGk
izk.kh tks gksrk rks ek.kwl vkt i`Fohojhy] varjkGkrhy egklkxjkrhy izk.;kar izcGre tks
>kyk rks] gR;kjh & dG & ;a= ;kaP;kp;ksxs gks;- ea=cGs uOgs rj ;a=cGs ! kki uOgs! rj ;a= gs
euq;kl vfrekuqk dj.kkjs foKkukps ojnku gks;!

5- ;a=kus dk csdkjh ok<rs\


;a= gs euq;kl feGkysyk kki ulwu ojnku gks;- ea=cGkus l`fVkfDr euq;kl
^ikor* ulwu R;k ;a=cGkusp euq;kl ;srkr frrD;k rjh jkcfork vkY;k vkgsr- izkf.kl`Vhr
lokZr nqcGk fu v{kjk% xkvhgwu xk; vlysYkk euq;izk.kh gk vkt tks loZ izkf.kl`Vhpk kkLrk
fu loZ izk.;kar lcG gksvwu clyk vkgs] rks gR;kj&dG&;a= ;kaP;kp izknqHkkZokeqGs gks;- vkf.k
;klkBh vkrk vkEgka Hkkjrh;kauh k ;a=;qxkps eu%iwoZd Lokxrp dsys ikfgts- vkk vkeP;k
izfriknukfok;h vkiY;k kadk fopkj.;klkBh vsd izkekf.kd i.k ;k izdj.kh viDo fopkjkps
^xzklsod* vkEgkal HksVwu xsys- R;kauh dk<ysY;k kadk vktP;k ^xzkeks/nkjkP;k* dkgh vakh
vqi;qDr vl.kk;k dk;hZ [kir vlysyh fdrh rjh ek.kls O;k[;kukarwu fu ys[kkarwu dk<hr
vlrkr] vkf.k ;a=kP;k ikBhekxs ykxky rj nqcZG Ogky] rh ikfpekR;kaph jktlh C;kn vkiY;k
lkfRod ikSokZR; laLrhP;k lk/ksi.kkpk ukk djhy fvR;kfn fo/kkusa fl/nkUr Eg.kwu xkoksxko
ijlohr tkrkr- vkEgkal HksVysY;k ;k x`gLFkkaP;k kadk vkkp lkP;kP;k gksR;k- gs x`gLFk ^Mcy
xzWT;qvsV* gksrs- vFkkZr~ R;kaP;k kadk ewyr% fdrhgh vrF; vlY;k rjhgh] fo}kukauklq/nk lgth
HkqjG ikM.;kfvrD;k yk?koh vlw kdrkr gs vq?kM vkgs- ;qjksie/;s ;a=;qxkP;k vkjaHkh R;kp
izdkjP;k kadkauh vkf.k vk{ksikauh ejsrks fojks/k dsyk- vktgh e/kwue/kwu R;kaph Hkqrs ;= r=
vqBrkuk ;qjksie/;sgh vk<Gr ukghrp vlsa ukgh- ex vkiY;k vtwugh nsoylh HkkcMsi.kkP;k
;qxkrp f[krir.kk;k yksdkr yk[kks ek.kls R;k ojoj ikg.kkjkl lgt lqp.kk;k fu lgt
iV.kk;k vk{ksikauk cGh iMrkr ;kr dkgh vkp;Z ukgh- i.k Eg.kwup R;k vk{ksikadMs nqyZ{k
d:u pky.kkj ukgh- rs fdrhgh ewyr% folaxr vlys rjh R;kaph rh folaxfr vq?kM d:u
lkax.;kps dke rqPN letrk dkek u;s- dkj.k R;kl vqRrj fnys tkr ukgh Eg.kwup rs fu:Rrj
vkgsr vls lkekU; tursyk okVw ykxrs vkf.k ;a=kfo:/n vl.kkjs yksder cGkor tkrs-
gs ojoj lgth lqp.kkjs vk{ksi okLrfod ikgrk fdrh HkksGlj vlrkr gs nk[kfo.;klkBh
ojhy x`gLFkkauh cjkp osG lefFkZysyk [kkyhy vsd vk{ksi nsvw-
rs Eg.kkys] ^;a= gh rqEgh Eg.krk rkh euq;kph kriVhus Lodk;Z{ke vkh cfgpj
fvaf;sap vkgsr gs tjh [kjs /kjys rjhgh euq;kph ewGph fvah;sa fu R;kaP;k vaxph dVlfg.kqrk
;a=kP;k vqi;ksxkph dqcMh okijhr jkfgY;keqGs iaxq gksr tkrs fg xksV Lor% fl/np ukgh dk;\
vqius= (Spectacles) ykoY;kus MksGs v/kw gksrkr( eksVkjh] vkxxkM;k fvR;kfn okgukaph
HkjelkV ok< >kY;kus Lor%P;k ik;kus ykacykac iYys xkB.;kph kfDr ukghkh >kyh- vqBrk
clrk xkMh vkhp ykxw ykxyh rj ek.klkph lk/kh pky.;kph kDrhlq/nk ikaxqGsy dha dk;
vkh Hkhfr okVrs! ;akf=d ?k.kkph dkes pkyY;keqGs yksgkjkaps dBh.k naM filfikhr gksr tk.kkj(
;kaf=d djorh] ;kaf=d fkykvh] ;kaf=d fo.kkvh ;kaP;keqGs gLrcG] gLryk?ko fu rs rs
vkuqoafkd gLrdkSkY; uV.kkj- ;kaf=d ksrheqGs gkrkauh ukaxj gkd.;kph] ok[k.;kph]
dkikvhph] isj.khph] fou.;kph lxGh lo; eksM.kkj] Vadu&eq.kkeqGs gLrk{kjsa fc?kMyh]
gkrho fu js[kho iksF;kiqLrdsa fyfg.;kph dyk ukeksk >kyh] vkk izdkjs fvaf;s fu vaxs Lor%
v{ke] fuf; vkf.k ;a=kokpwu jkg.;kpk izlax vkyk] rj R;k lq/kkjysY;k Eg.kwu Eg.kfo.;k;k
ek.klkaph fvaf;s fu vaxs ewGP;k ;a=ghu jkuVh ek.klkagwu fdrhrjh nqcGh >kysyh fnlrhy!
dqBs rks dMsiBjk Hkje/;kUgh p<wu tk.kkjk iksyknh nsgkpk jkuVh fHkYy fu dqBs gh eksVkjhr
clY;kclY;kp Fkdwu tk.kkjh eqnkZM ek.kls\
;a=kP;k fuR; vqi;ksxkeqGs euq;kP;k vaxph dkVdrk fu favaf;kfDr] ikaxqGrs ;k
vk{ksikpk ojhy vqyxMk ojoj vSd.kkjkl ftrdk ekfeZd okVrks] frrdkp ;kph ekfeZdi.ks
Nkuuh d: tkrkp HkkcMk Bjrks! MksGk pkaxyk vlrk R;kl T;k varjkoj uhV fnlrs R;kdfjrk
vqxhp vqius= yko.kkjk ew[kZp EgVyk ikfgts- vkkaph n`fV u tqGR;k vqius=kus vqyV eankors
fdaok pkyrk ;sr vlrkgh dqcMh ?ksvwu fQj.kkjkph xfr ikaxqGrs] gk R;k dqcMhpk fu vqius=kapk
nksk ulwu R;k lk/kukpk nw:I;ksx dj.kk;k [kqG;k vMk.khi.kkpk vkgs! us=kaP;k ewGP;k n`Vhyk
lkgk; gksrhy rsp vqius=] ts MksG;kyk nq:u fnlr ukgh rs y{ky{k eSykaojhy n`; nk[kfors
rhp nqchZ.k! frpk vqi;ksx R;k dk;hZ rh ykok- ckdhP;k osGh MksG;kaph ewGph n`fV v{kq..k Bsowu
vf/kd rstLoh Ogkoh Eg.kwu ts ts us=O;k;ke djko;kps rs djk- uqlR;k us=kus okkpk] vqius= rls
d: udk Eg.kr ukghr- nqchZ.k vsdnk ykoyh dh] MksG;kl iki.;klkj[kh fuR;kph yxVwu jkgr
ukgh- rhp fLFkfr eksVkj&vkxxkM;kaph- iwohZps lgkof/k laregar _f/nflf/ncGslq/nk
gfj}kjkl ftrD;k Rojsus d/khgh lansg tkvw kdys ukghr] frRkD;k Rojsus pkj :iM;k Qsdrkp
okVsy R;k lk/;k ek.klkyk] nsokyk rks ikih dh iq.;oku gs ukaokiqjrs lq/nk u fopkjrk gh eksVkj]
gh vkxxkMh] gfj}kjyk usvwu ikspfors- vkk izdj.kh frpk ;ksX; rks vqi;ksx d:u ?;k- eksVkj
dkgh yksgpqacd uOgs] rqEgh dkgh yks[kaMkpk rqdMk uOgs] dh vsdnk eksVkjhr clysa dh iqUgk dkgh
rhrwu rqEgkal vqBrkp ;svw u;s] lqVrkp ;svw u;s! ex rqEgh frpk ;ksX; rks vqi;ksx lairkp
vkiY;k ik;kaph ewGph xfr fu dkVdi.kk ok<ok] ;klkBh izR;gh ik;h QsjQVdk i.k dka djhr
ukgh\ n;k[kks;karwu dMsiBkjkoj p<vqrkj Lor%P;k ik;koj d:p udk] vkh dk eksVkj ok
vkxxkMh pkyforkuk rqEgkal kiFk ?;koh ykxrs\ eq.kkus gkrh iksF;k fyfg.;kph kfDr Eg.ks
uV >kyh! i.k iksFkh Nkiyh Eg.kts gkrh izrh dj.ks gk naM; vijk/k dkgh Bjr ukgh- O;klkauh
lkaxrk lkaxrk x.kskthauh egkHkkjr fyfgys i.k vsdp izr- rs R; nSoh Bjys i.k k eq.kkP;k
fl/nhljkh dks.krsgh ewBHkj lk/ks tqGkjh izR;sd ldkGh vsdsdk o`Rri=kP;k yk[k yk[k uO;k
izfr rkT;k Nkiwu Qsdhr vkgsr! vkh gh lokvh nSoh flf/n izR;sd ek.klkP;k gkrh vkyh vlrk
tj dks.kkl tquk cks: ?ksvwu tqkjh dkxnkoj lGvhlwfp ?ksvwu rkMi=koj gkrh o`RRki=
dk<koslsp okVys] fdaok T;k osGkr ckieq.kke/;s egkHkkjrkP;k vsdVkdh vsd yk[k lqanj izfr
Nkiwu Vkdrk ;srkr] R;kp osGkr egkHkkjrh; vsd v/khZ dk; rh izr gkrh fygwu dk<.;kphp
gqDdh vkyh rj R;kPkkgh gkr dks.kh /kjyk vkgs FkksMkp\ Nan Eg.kwu T;kyk gosa R;kus gkrhp iksF;k
lq[ksuSo fygkO;k! vqUgkrkUgkrwu fu ik.;kikolkiklwu lqjf{kr jkgrk ;kosa Eg.kwu eksBeksBs okMs
euq; cka/krks- i.k tj dks.kh EgVys dh] ^vqUgckjkik.kh lg.;kph tks x`gghu HkVD;k vanekuh
izHk`fr jkuVh vaxkr kfDr vlrs rh k x`goklh yksdkr jkgr ukgh- Eg.kwu ?kjs&okMs&caxys gs
lkjs ikMwu Vkdys ikfgtsr] rs kki vkgsr ojnku uOgs!* rj R;kaps Eg.k.ks ftrds [kqGsi.kkps
frrdsp ;a=kojhy gs vk{ksigh [kqGs vkgsr!
vls Eg.kwu ts ;a=kpk vjsjkohi.kk nk[kow tkrkr] R;kaP;k gs /;kukar
The machine rides man!
;sr ukgh] dh R;k vk{ksikus ;a=kpk vjsjkohi.kk O;Dr u gksrk ek.klkpk vMk.khi.kk dk; rks
oskhoj Vkaxyk tkrks! vq|k dks.kh jMrjkvwr tj ek.klakuk lkaxw ykxyk dh] ^vgks] ?kksMk gk i'kq
vxnh Hk;adj fu:I;ksxh vkgs- R;kyk dks.kh ikGw u;s! dkj.k eh R;kP;koj Lokjh djko;kl xsyks
dh rks ?kksMkp etoj Lokjh Hkjrks!* rj R;k jMrjkvqrkP;k R;k vkkskkus tlk rks Lor%p vsd
vMk.kh] HksdM fu ekaMkpk dPpk Bjrks] ?kksMk gk i'kq vsdanjhr fu:I;ksxh Bjr ukgh] rkhp k
vFkZkkh; jMrjkvqrkaph xksV vkgs! euq;kP;k fvPNsckgsj vkh ;a=kyk dkgh Lora= Lor%ph
fvPNkkfDRk vkgs dh dk;] dh R;kP;k eukr ;srkp R;kus euq;kfo:/n caM d:u vqBkos! Vsd
osG ?kksMk HkMdsy] Lor%fpMwu euq;kl ygjhokj ykFkkMhy] i.k fcpkjs ;a=! ek.klkph fvPNk
rhp R;kph fvPNk- R;kyk ek.kwl djhy rs izek.k] cuohy rls gksvhy] pkyohy rls pkysy! Tj
;a= d/kh ek.klkojp Lokj gksr vlsy] tj [kjks[kjp dqBs The machine rides man vlk vqRikn ?kMr
vlsy rj rs ;a= ek.klkP;k cksdkaMh vki.k gksvwu clrs Eg.kwu uOgs] rj euq; tsOgk R;kl
MksD;koj clowu ?ksrks Eg.kwup gks;! vkxxkMhP;k MC;kr cl.;kps lksMwu dks.kh xkao<G tj
frP;k cackr tkvwu clyk fu tGkyk rj rks vkxxkMhpk vkxykosi.kk Eg.kk;pk dk;\
;a=kojhy lkjs vk{ksi gs euq; djhr vlysY;k ;a=kP;k nq:Ik;ksxkojhy vlrkr- pqyhr uhV
isVfoysyk vfXu lSaikD;klkj[kk vkiY;k dark jkgrks( i.k dks.;k ew[kkZus R;kl ?kjkoj Bsoys rj
?kj tGrs! gk vXuhpk nksk ulwu ;kstdkpk vkgs- eksBeksBs ioZr QksMwu vki.kkal okV eksdGh
d:u ns.kkjs cksxns ikM.;kps] [kk.khP;k Hkq;kjh jRuHkkaMkjkrhy jRukaph jkl vkiY;k gkrkkh
vk.kwu ns.;kps] rh o`=klqjkus yifoysyh tysa kks/kwu dk<wu [kMdkG Hkwiznskkr ik.;kps xksM izokg
vkiY;k okihdwikaP;k gkSnkr rqMqac Hk:u ns.;kps vR;ar vqi;qDr dk;Z dj.kkjh lq:axkph ekG tj
dks.kh vkiY;kp ik;k[kkyh iq:u fu isVowu ?ksryh rj R;kP;k fpa/kM;k vqMfo.;kpk nksk R;k
lq:axkP;k ;qDrhoj dkgh yknrk ;s.kkj ukgh! rhp xksV ;a=kph-
vkeP;kkh laHkkk.k djhr vl.kk;k ln~x`gLFkkauh izR;qRrj dsys] ^gs vkiys Eg.k.ks vkEgh
iqdG vakh ;FkkFkZ letrks- ijarq ;a=kus euq;ek=kph th [kjh gkfu gks.kkjh vkgs] rh rj ;a=s
rqEgh Eg.krk rkh vxnh lnqi;ksftyh tkvqu tsOgk lqjGhr pkyw gksrh rsOgkp vR;ar rhozrsus
tk.kow ykx.kkjh vkgs! letk] ;a=kapk lnqi;ksx gksvw ykxyk] rh ;a=s vkiyh dkes jk{klh
izek.kkoj HkjkHkj d: ykxyh] vkf.k euq; Lor%P;k Jekus d: kdrks R;kgwu kriVhus
vf/kd dkes d: ykxyh] euq;s LoJes inkFkZ fuitow kdrks R;kgwu lgiVhus vf/kd
ifjek.kkr R;k R;k oLrq ;a=s fuitow ykxyh] dh R;k R;k okLrq fufeZ.kkjs fu dkes dj.kkjs lkjs
gLrJe fu:i;ksxh Bjrhy] R;k R;k /ka/krhy dkexkj fu eksydjh csdkj gksvwu iMrhy!
vkxxkM;kauh tkk cSyxkM;k ekjY;k fu cSyxkMhokys csdkj >kys- fxj.;kauh vsdk fnolkr
fvrdk diMk fo.kyk dh] pj[;k&ekxkoj rks fo.k.;kl vsd okZ ykxkos vkf.k R;k;ksxs
pj[kkekxkoj iksV Hkj.kjs y{kkof/k yksd iksVkik.;kP;k /ka|kl eqdwu tls csdkj >kys rkhp
fLFkfr ;Pp;kor~ /ka|kaph gksvwu lkjh euq;tkfr dke fu dV dj.;kps {ks=p u vqjY;kus csdkj
gks.kkj! ksrd;kaphp xksV ?;k] vkt dksV;of/k yksd xkokxkokarwu vkikiys ukaxj cSy ?ksvwu
laca/k okZ ksrkr jkcr vkgsr( iksVik.;kl dkghrjh feGowu csdkjhP;k Hkqrkiklwu Lor%l
dlscls cpkorkgsr- i.k letk] vq|k izpaM ;kaf=d ukaxj fu lkeqnkf;d ksrh nskHkj pkyw
>kyh] rqeP;k R;k ;a=kapk vxnh lk lnqi;ksx dj.;kl euq; fkdyk vkf.k R;k ;a=kP;k
lkgk;s R;k lkeqnkf;d ksrhl vsdk [ksMsxkokr vsdk fnolkr ukax:u iks[k:u is:u rh ;a=s
la/;kdkGyk eksdGh >kyh & rj rso<;kp ksrhl ukaxj.;k&iks[kj.;k&isj.;klkBh nksunksu
efgus ts ksdMks [ksMoG ksrdjh iwohZ jkcr vlr rs csdkj gksvwu uqlrs gkr gkyohr cl.kkj
ukghr dk;\ dkep djko;kl u vqjY;keqGs R;kaps thou fdrh jM] fuf; fu uhjl gksvhy
cjsa\ iksVkyk vk fu vaxHkj diMk feGfo.;klkBh gLrJe dj.;kr vkt ts y{kof/k ksrdjh
xkodjh vkiY;k ukaxjkoj fu ekxkZoj e/kekkkizek.ks thoukpsa laxhr xq.kxq.kr okkZps ckjk
efgus xqaxwu jkfgysys vlrkr R;akPkk rks Hkjnkj vk;q;e vsdne k ;a=kaP;k nkR;kauh
iks[kjyk tkvwu csdkjhpk rks vsdsd fnol R;kauk vsdsdk okkZlkj[kk tM tk.kkj ukgh dk\ R;kr
;a=s T;k HkkaMoynkjkaph vlrhy R;kaP;k gkrh loZ vqRiknu tkvwu gs ksrdjh] gs fo.kdjh] gs
lksukj] gs yksgkj] gs fkaih] gs Ugkoh] gs cSyxkMhokys] ?kksMsokys] ijhV] eksydjh] Hkkjsokys] lqrkj
& T;k T;k /ka|kauk ;kaf=d kfDr fu ;kaf=d ;qfDr eksB;k izek.kkoj d: ykxsy] rs rs lkjsp lkjs
dksV;of/k yksd /aknk clY;kus csdkj fu vqikkh fu dVghu vkGkh fLFkrhr lMr iMrhy!
^;a=;qx&;a=;qx* Eg.kwu T;kps rqEgh vls Lrkse ektfork] rs tj rqeP;k vis{ksizek.ks [kjks[kjhp
d/kh HkjHkjkVhl vkys rj rs lkoZf=d csdkjhpsp ;qx vl.kkj!*
dke] dkckMdV fu csdkjh k rhu kCnkaph QksM
;a=kph ok< Eg.ktsp csdkjhph ok< k vk{ksikph ojhy vksjM fdrh fujFkZd vkgs gs
LiVfo.;klkBh vki.k izFke dke] dkckMdV fu csdkjh gs ts rhu egRokps kCn R;k vk{ksikr
;a=fojks/kd eaMGh okjaokj R;kaP;k vqyVlqyV vFkkZph vxnh vsdp xYYkr d:u vqi;ksthr
vlrkr] R;kaph rh xqarkxaqr lksMowu k rhu kCnkaps rhu fufpr vFkZ vkiY;k ;k l/;kP;k
ys[kkiqjrs rjh izFkep Bjowu Vkdw] Eg.kts vkePkk ;qfDrokn vsdesdkal iw.kZi.ks iVyk tjh ukgh
rjh funku ijLijkal LiVi.ks letsy rjh] dke Eg.kts vkiY;kyk fvV rks vkoMhpk vq|ks(
dkckMdV Eg.kts ts Je vki.k vkiY;k vkoMhP;k vq|ksxkr gkSlsus djrks rs Je uOgsr- rj
eukl udksls vlrkgh fu:Ik;keqGs ts Je vki.kkal pfjrkFkkZFkZ ok lDrhps Eg.kwu dj.ksa Hkkx
ikMrkr rs- vkf.k csdkjh Eg.kts pfjrkFkkZFkZ fdaok vU; dkj.kkeqGs vko;d vlysyh izkfIr
deko.;kph laf/kp u feG.ks- dkckMdV djkos ykxys ukghr Eg.kts euq; csdkj >kyk vls
uOgs] rj euq;kyk vko;d R;k oLrq laikfnrk ;svhukkk >kY;k vkf.k R;kauk laikfn.;klkBh ts
vo; rs lQy dVgh dj.;kph laf/k R;kyk feGsukkh >kyh dh rks euq; [k;k vFkhZ csdkj
>kyk-
vkrk oj fupf;ysY;k vFkhZ ;a=kus csdkjh ok<rs dh dk; rs ikg.ks lksis vkgs- ;a=keqGs
vqRiknu ?kVrs dk dkgh ;a=fojks/kdkapk ;a=koj vk{ksi ukgh( fdacgquk R;kapk vk{ksip eqGh gk
vkgs] dh ;a=kus vqRiknu jk{klh izek.kkoj gksrs- vsd euq; vsdk okkZr ftrds lwr ok dkiM
pj[;koj ok ekxkoj dk<hr ok fo.khr ukgh] R;kP;k kriVhus fxj.kh vsdk fnolkr dk<wu]
fo.kwu xk cka/kwu Qsdwu nsrs- ykdMh gkrho ukaxj ftrdh ksrh vsdk fnolkr ukaxjrks R;kP;k
kriVhus vf/kd ksrh ;kaf=d ukaxj R;kp osGkr ukax: kdrks- oSKkfud [krsa] tyok;q
izHk`rhaP;k lkgk;s ;kaf=d fu lkeqnkf;d ksrhpsa ihd kaHkj kaHkj iVhus] [ksMoG ksrd;kaP;k
dl.khus ;s.kk;k HkqDdM fidkis{kk iqdG] ljl fu lRoj fu?kw kdrs- VksG/kkMhiklwu QqVdG
fu [ksMoG ksrhps j{k.k vkt djrk ;sr ukgh( i.k VksGukkd jlk;usa foekukrwu eSykeSykaP;k
lyx Vkiwoj fkaiMwu ;kaf=d ksrhl VksG /kkMhl fu%ikfrrk ;srs- ;kaf=d okgrqdhP;k cGs
nqdkGxzLr izkarkr vf/kd vlsy rsFkwu /kkU;kfn oLrq ikspfork ;srkr- vsdanjhus ikgrk euq;kl
vR;ar vo; R;k vk fu o vkf.k R;kpizek.ks fvrj okVsy R;k oLrq fcu;a=h i/nrhis{kk
;kaf=d i/nrhus y{k y{kiV vf/kd izek.kkr vqRikfnrk ;srkr] gO;k frFks gO;k rsFkwu iqjfork
;srkr- rsOgk vk & okfnd vR;ko;d oLrwaps ok foyklh; vqiHkksX; inkFkkZaps vqRiknulkeF;Z
;a=kDrhph tksM euq;kl feGkY;kl iwohZgwu lgiVhus ok<rs] ?kV.ks rj kD;p ukgh] gh
xksV ;a=kus k=qgh ekU; djrkr-
iwohZgwu vxnh FkksM;k Jekr euq;kyk lgiVhus vf/kd vkokfn vko;d oLrwapk
fu vqiHkksxkapk iqjoBk th ;a=s djrkr] rh euq;kph csdkjh ok<forkr vls Eg.k.ks fdrh foi;ZLr
gks;] gs vkrk lgt /;kU;kr ;s.;klkj[ks ukgh dk;\
letk] vsdk dqVqackrhy lgk drhZ ek.kls gLrJe fu [ksMoG i/nr ;kuh okZHkj lkj[kh
[kiwu R;kauk rqViqats vkos dlscls vqRikfnrk ;sr gksrs- R;kauh vqRV ;a= vk.kwu rhp ksrh
uO;k oSKkfud i/nrhus dsyh- R;keqGs iwohZis{kk Qkjp FkksM;k Jekr R;kauk iwohZgwu nliV /kkU;
fu o vqRikfnrk vkys Eg.kts iwohZgwu rh ek.kls Jhear] lq[kh fu larqV gksvwu R;kfouk R;kaps
okkZdkBh fdrhrjh dkckMdV okpys vkf.k R;keqGs tj cgqrsd fnol R;kauk lq[kkP;k lqhr
?kkyfork vkys] rj R;kaP;k ;k lqhyk ^csdkjh* dk Eg.krk ;svhy\ csdkjh Eg.kts dkckMdV
d:ugh iksVkl u feG.ks] vko;d ok vqiHkksX; oLrq u feG.ks- ijarq vkokfn loZ inkFkkZapk
iqjoBk dkckMdVkaph vko;drkp u vqj.ks Eg.kts dkgh ^csdkjh* uOgs! vqyVi{kh R;k dqVqackl
dkckMdVkiklwu lksMfo.kkjh] loZ vqiHkksX; oLrwapk iqjoBk vYilklkr] U;wurj O;;kr]
nliVhus vf/kd izek.kkr d:u ns.kkjh vkf.k R;keqGs vkiyk cgqrsd osG dkckMdVkaP;k
=klkrwu lqVY;keqGs vkuankP;k fu gkSlsP;k fvV R;k R;k dkeh ?kkyfo.;kl eksdGk Bso.kkjh] gh
;a=lkgk;kus izkIr d:u fnysyh ifjfLFkfr Eg.ktsp [kjh Jhearh gks;!
vkrk letk] R;k dqVqackps /ku/kkU;kfnd vqRik ;a=caGs vls nliVhus ok<ys vlrkgh tj
R;kpk vqiHkksx R;krhy nks?ksfr?ks Hkkvwp ?ksvw ykxys] vkf.k ckdhps Hkkvw ukxoys( ;a=s
pkyfo.;klgh FkksMsrjh euq;Je ts ykx.kkjp] R;kapk lkjk Hkkj R;k ukxoysY;k Hkkokaojp
Vkdyk xsyk( ;k vU;k;keqGs R;k ukxkoysY;k Hkkokauk fvPNsfo:/n vf/kd Je Eg.kts
dkckMdV djkos ykxwu R;k ekukus Hkjiwj vko u feGwu R;kaph fiGo.kwd fu NGo.kwd gksr
jkfgyh & rj rks nksk R;k ;a=cGkpk Bjsy dk;\ eqGhp uOgs! rks nksk ;a=kpk ulwu vleku
okV.khpk vkgs- ;a=kP;k ;ksxs vqRiknu vR;Yi Jekr] U;wure O;;kr] vR;kf/kd izek.kkr
ok<ys- cLl~] ;sFks ;a=kpk laca/k] dk;Z] nkf;Ro (Responsibility) laiys! R;k iwohZgwu vR;kf/kd
vkf.k iwohZgwu vfr LoLr vkk vkofnd vqRiknukpk ;ksX; rks rks okVk ;ksX; R;k R;k
okVsd;kl tj u feGkyk rj rks nksk ;a=kpk ulwu okV.khpk gks;- R;k fuihfMr Hkkokauh]
fiG.kwd fu NG.kwd >kysY;kauh] rh okV.kh lq/kkjkoh] vf/kd vqRiknukrhy vkiyk ;ksX; okVk
feGo.;klkBh R;k Hkkxhnkjkakh HkkaMkos & ;a=kkh uOgs! th xksV ;k dqVqackph rhp xksV ekuoh
lektkph-
csdkjh ;a=kus ok<r ukgh] rj foke okV.kh ok<rs! vkf.k foke okV.khpk nksk ;a=kpk ulwu
lektjpuspk vkgs !!
;a=kus csdkjh ok<rs vls Eg.k.ks Eg.kts ikvwl gok rlk iMY;kus nqdkG iMrks fdaok
tsoko;kl ;FksPN vk vlY;keqGs vqiklekj gksrs] vls Eg.k.;klkj[kkp onrksO;k?kkr gks;! loZ
txkr csdkjh vkgs vls Eg.k.;kr vFkZ vlk vlrks dh] euq;ek=kl vkokfnd vko;d
oLrwapk rqVoMk iMysyk vlwu dkckMdV d:uns[khy R;k vqikftZrk ;sr ukghr- ijarq ;a=kP;k
lE;d vqi;ksxkus oSKkfud fu lkeqnkf;d fk dsyh rj vkokaps vqRiknu ^jk{klh* izek.kkoj
ok<w kdrs gkp rj ;a=fojks/kh yksdkapk ;a=kojhy ewG vk{ksi vkgs! Eg.kts ;a=keqGs euq;tkrhl
;a=ghu fLFkrhr gksrk R;kgwu ^jk{klh* izek.kkr vkokfndkapk vf/kd iqjoBk euq;kl gksvw
kd.kkjk- Qkj FkksM;k Jekr] dkckMdVkaphlq/nk vktP;k fvrdh vko;drk u ykxrk
euq;kl Hkjiwj vkokfn vqiHkksX; inkFkZ feGw kd.kkj! vFkkZr~ ;a=kus dkckMdVkauh
vko;drkp u vqjrk csdkjh ukghkh gks.kkj! vkoL= feGr ukgh Eg.kwup euq; dkckMdV
d: ikgrks( R;kyk dkckMdVkaph gkSl vlrs Eg.kwu uOgs- rj ;a=keqGs rs vkokfnd inkFkZ
izpaM izek.kkr vkf.k vktP;kgqu vxnh deh euq;Jekus vqRik gksvw kdrkr gs rqEghp
rkokrkokus izfrikfnrk] rj ;a=keqGs csdkjh ok<.ks ewyr%p vkD; vkgs gs rqEgh R;k Eg.k.;kusp
fl/n djrk- ;a=kus lxGh dkes gksvw ykxyh Eg.kts dks.kkl uksdjhp feG.kkj ukgh] djko;kl
dkep vqj.kkj ukgh] gh Hkhfr th rqEgh iznkZfork] rh euq; gk dkckMdVklkBhp dk; rks
uksd;k kks/khr HkVdr vkgs] vkokfnd vqiHkksX; inkFkZ R;kl ;FksPN ?kjclY;k feGkys
rjhgh rks uksd;k kks/khr fgaMr fQjsy] vkh dkghkh fof{kIr letwr rqeph udGr >kysyh
vlrs] Eg.kwup gh ijLijfo:/n fo/kkus dsyh tkrkr- ;a=kus loZ dkes gksvw ykxwu vqRiknu [kwi
ok<ys rj uksd;k feG.kkj ukghr gs [kjs( i.k R;kps dkj.k vls dh] euq;kyk vktP;klkj[;k
dkckMdVakP;k uksd;kaph vko;drk vqj.kkaj ukgh- FkksM;k Jekr] R;kyk vkt feGrs R;kgwu
nliV vkoizHk`fr vqiHkksX; oLrq LoLrkr gO;k frrD;k feGw ykxY;kus dkckMdVakP;k
uksd;k dj.;kph ikGhp ek.klkoj ;s.kkj ukgh- uksd;k feG.kkj ukghr Eg.kts uksd;k
dj.;kph vko;drkp vqj.kkj ukgh- dkckMdVkokpwu vktP;kis{kk vf/kd lqyHkrsus fu
LoLrkvhus gos rs vqiHkksX; vkokfn inkFkZ ;a=cGs lkekftd vqRiknu ok<Y;kdkj.kkus
izR;sdkl feGw ykxrhy! goh rh oLrq dkckMdVkP;k uksdjhokpwu feGr vlY;keqGs tj
dks.khp uksdjh djhuklk >kyk rj R;k fLFkrhl dkgh ^lkoZf=d csdkjh* Eg.kr ukghr!!
?kjP;k vsd dqVqackizek.ksp vsdk jkVkph fLFkfr- R;k jkVkr ;a=ghu fLFkrhr R;krhy loZ
yksdkauk vk] o] N=h] ?kjnkj] xkM;k] lq;k] ksa izHk`fr lalkjkP;k vusd oLrwalkBh fnolk
ngk rkl [kikos ykxs vls letw- vkrk R;k R;k oLrwauk dj.kkjh ;a=s vk.kyh] rsFkhy ksrh]
fxj.;k] dkj[kkus] uO;k foKkui/nrhus ;kaf=d izek.kkoj pkyw >kys] rj R;kaps vqRiknugh
;kaf=d izek.kkoj ok<.kkj- vko] cwV] N=hizHk`fr R;k R;k lk;k oLrq iwohZis{kk nliVhus vf/kd
izek.kkr] nliVhus deh O;kikr fu Jekr fu Eg.kwup nliVhus LoLrkr feGw ykxrhy- R;kaP;k
vko;drk vkk izdkjs Hkkxw ykxY;kus iwohZps dkckMdVgh nkkakkus deh gksrhy- R;keqGs
vqjysyk osG vkikiY;k gkSlsP;k dkekr rjh tks rks LosPNsus ?kkyohy] fdaok folkO;kr ?kkyohy-
dkgh >kys rjh R;k ok<ysY;k fjdkei.kkl csdkjh ok<ysyh vkgs vls dkgh dks.kh Eg.k.kkj ukgh!!

Uklrs nksk ;a=koj yknrk ;sr ukghr!


vkrk R;k jkVkr ;a=cGs vls nliV vkoizHk`fr inkFkZ vqRik gksvwugh tj rs R;krhy
dkgh O;Drhauk feGkys ukghr rj rks nksk ;a=kpk dk Eg.kko;kpk\ iwohZ feGr gksrs R;kis{kk
nliV vko] R;kis{kk deh dkckMdVkr tj vqRikfnys tkr vkgs] rj ;a=kus R;krhy izR;sd
O;Drhl iwohZis{kk nliVhus lq[kh dsys vkgs vlsp EgVys ikfgts] csdkj dsys vls uOgs- ;sFks ;a=kps
drZO; laiys- nliVhus vf/kd vk vqRikfnys vlrkgh dkgh ek.kls fvrjkadMwu ukxoyh xsyh
fdaok nliV lq[kh u gksrk fHkdkjh >kyh] rj rks nksk lektjpusyk EgVyk ikfgts- rh ;a=s
lekvhd Bsok] rs ;FksPN vqRikfnysys vko leku izek.kkr izR;sd O;Drhyk okvwu |k] rs deh
ykx.kkjs dkckMdV fofkV oxkZP;kp MksD;koj u yknrk lokZadMwu d:u ?ksvwu lokZapkp Hkkj
gydk djk- iwokZis{kk fjdkE;k jkg.kk;k osGkr lokZaukp vf/kd lq;k fu deh Je Hkksxw |k-
dkckMdVkokpwu okpysyk fu lDrhps dke ulysyk osG T;kyk R;kyk vkiY;k ygjhizek.ks
dkO;] dyk] O;k;ke] okpu] ijksidkj] fvrj] vq|ksx] kks/k&lakks/ku] dje.kwd] dljrh]
;Fkk fvV rFkk ?kkyow |k! ;a=s lkjhp dkes d: ykxyh rj ex euq;kus djko;kps rjh dk;\
vkk kadsus ?kkcjysY;kauh gs /;kU;kr /kjkos] dh euq; ts dkckMdV djrks rs R;kl gos Eg.kwu
djhr ulrks- ;a=kus dkckMdVkaph vko;drk ftrdh deh gksvhy frrds euq;kl gydsp
okVsy] cjsp okVsy- i.k ;a=keqGs dkckMdV VGrkr Eg.kts euq;kus dks.krsp vkoMrs dkegh
d: u;s] vlk dkgh ;a=kkkpk fup; ukgh! vqyV euq; vkiY;kyk okVsy rs dke dj.;kl
ok u dj.;kl Lora= gksvhy- dkj.k ;a=kus vqRiknu ok<Y;keqGs vkt cGs cGs djkO;kp
ykx.kk;k dkckMdVkaiklwu euq;kph ;a=keqGs >kyh rj lksMo.kwdp gks.kkj vkgs- R;kpizek.ks
T;kyk lk/kh jkg.kh goh vlsy R;kyk ns[khy ;a=s dkgh vkMoh ;sr ukghr- R;kyk gok rj R;kus
iapk uslkok] yaxksVh uslkoh- rks eqGhp dkgh u uslyk rjh ns[khy ;a= R;kyk cGscGs ohrHkj
tjhdkBkps /kksrj dkgh uslohr ukgh! rks eBhr yksGks] >ksiMhr jkgks] QGs [kkoks] vqikl djks!
;a=kus lk/kh jkg.kh ukghkh gksvwu rh egkxMh gksrs ok foyklh gksrs] gs Eg.k.ks vleatli.kkps
vkgs- ;a= fcpkjs cksywu pkywu tM] futhZo] fvPNkkwU;] ijra=! rs gksvwu dkgh R;kus vqRiknu
dsysY;k inkFkkZpk lkjk xk dks.kP;krjh vsdk ykMD;k oxkZl nsr ukgh( dks.kkpk dk<wu ?ksr ukgh-
rsOgk ;a=keqGs csdkjh ok<rs- lk/kh jkg.kh fc?kMrs] Jhear&fHkdkjh vlk oxZdyg isVrks] lkjh
dkes ;a=p d: ykxys rj euq; fjdkei.kkus xatwu] vkGlkus xkatwu fudEeh gksvwu iMsy(
dke dj.;kP;k fu<GkP;k ?kkekus feGfoysyh Hkkdjh [kk.;kP;k vkuankl varjsy( rks fvaf;kapk
nqcGk] eukpk vuqnkj] vaxkpk tjRdk: cusy] vkf.k ;a=kpkp nkl gksvwu iMsy! fvR;kfn lkjh
vksjM iw.kZi.ks vleatli.kkph fu HksdMi.kkph vlwu vktP;k lektjpusP;k fokersps gs nksk
dsoG lkgp;kZeqGs gs HkkcMs vMk.khi.k ;a=koj yknhr vlrs! ?kjkP;k vk/kkjLraHk vlk [kkac( i.k
vkpjVi.ks fdaok va/kGsi.ks MksD;kl /kkMdu~ ykxrkp- fpM[kksj ewy tls rks nksk vkiY;k
vo[kG orZukpk ulwu [kkackP;kp ekjD;k LoHkkokpk vkgs vls letrs vkf.k [kkacklp ^ek;k
MksD;koj vkiVykl dk;\* Eg.kwu dkBhus lMdw ykxrs] rlkp gk fpM[kksj vleatli.kk]
;a=kpk lqni;ksx u djrk vkY;keqGs lektjpusrhy fokersP;k nkskkus oxkZoxkZaps pkyysysa
vFkZ;q/n] fuihMu (Exploitation) lRokksk.k] csdkjh] Jfedkaph fiG.kwd] nkVhph jkg.kh
izHk`fr ek.klkaP;k nkskkaps [kkij R;k nkskkkh dks.kpkgh vifjgk;Z ok vaxHkwr laca/k ulysY;k
;a=kP;k MksD;koj QksMhr vlrks! R;krhy gsRokHkkl /;kuh ?ksvwu vkiY;k jkVkus yskek= u
fcpdrk vkrk k ;a=;qxkps eu%iwoZd Lokxr djkos-
;a=kiklwu tks vkgs rks rks ykHkp vkgs- ;a=kP;k nq:Ik;ksxkl VkGwu lkeqnkf;d lnqi;ksx
dlk djkok kpk vkfFkZd oLrqikB jfk;k vkt Lor%yk fu txkyk nsrp vkgs- tj ;a=kus csdkjh
ok<r vlrh fu euq; nqcGkor vlrk] rj vkt lkeqnkf;d ;a=iz;ksxkr izpaM izek.kkoj T;kaps
lkjs jkVh; cG vsdoVysys vkgs] HkkaMoy xqarfoysys vkgs] rks jfk;k] lk;k txkryk fHkdkj]
lk;k txkrYkk csdkj] lk;k txkrhy nq%[kh fu nqcGk >kyk vlrk- i.k vkt ohl okkZaP;k
iz;ksxkuarjgh oLrqfLFkfr vxnh vqyV vkgs- ;a=kDrheqGsp jfk;k gs vkt txkrhy izcGkrys
izcG] laikkrhy laik] izR;sdt.kkl dke] vko fu vkuan vqiHkksxw ns.kkjs jkV >kysys vkgs-
6- ^u cqf/nHksna tu;sn~* Eg.kts dk;\
FkksM;k fnolkekxs dsMxko ;sFks /keZHkksGsi.kkps ts vadnjhr okkr iznkZu >kys fdaok
lkaxyhyk tks vsd ;K >kyk R;klkj[kh vktP;k vkiY;k fganqjkVkP;k vq/nkj.kkl ok /kkj.kkl
vo; rs lkgk; u djrk vqyV HkkcMsi.kkP;k jksxkph ?kkrd lkFk ojpsoj QSykfo.;kl
dkj.khHkwr gks.kkjh ^/keZR;s* iwohZis{kk vxnh rqjGd gksrkr vkh lukruh eaMGhaph gGgG ;srk
tkrk vSdw ;srs-
R;kauk okVr vlysyh rh gGgG vsdanjhr [kjh vkgs- iwohZ ckjk ckjk oksZ lkj[kh isVysyh
izpaM ;KdqaMs vkf.k titkI;kaph lrr vuqBkus tkh nskHkj lkj[kh pkyw vlr] R;kP;k ekukus
k izdkjph /keZR;sa vkt toGtoG ukeksk gksr vkysyh vkgsr gh xksV [kksVh ukgh- R;k
rlY;k izdkjP;k /keZR;kaps ;qx laiys vkgs- R;kapsgh vsdk ifjfLFkrhr dkgh dk;Z gksrs] R;k
ifjfLFkrhr R;kaps vfLrRo fu izLFkgh vifjgk;Z gksrs- i.k vkrk R;kapk dkghvsd vqi;ksx vqjysyk
ulwu vqyVi{kh vkiY;k fganqjkVkph izKk /keZHkksGsi.kkP;k vQwph xksGh nsvwu csk/n dj.;klp
dk; rh vlyh /keZR;s dGr u dGr dkj.khHkwr gksr vlY;keqGs rh ^/keZR;s* ;k inohl
ns[khy vkrk ik= jkfgysyh ukghr- uoxzgkaph vfjVkkafrizhR;FkZ yk[k yk[k titkI;sa] vsd y{k
vFkoZkhkkZps ikB] xk;=h ea=kph dksfV vkorZus] vkxhP;k gksG;k isVowu R;kr [kaMks[kaMh rqikps
gkSn dsoG tkGwu Vkd.ks] fvR;kfn ^/keZR;kauh* vkiY;k fganqjkVkps vsd neMhpsagh vSfgd fgr
lk/k.kkjs ukgh( ikjykSfdd fgrkpk izu x`ghr ?ksryk rjhgh k vlY;k yksdkauk izKkgr
dj.kk;k yksdkaP;k vSfgd vq/nkjkl ok /kkj.kkl dkMhpsgh lkgk; u nsrk vqyV R;kaps izR;{ki.ks
vfgr dj.kk;k k ^/keZeI;lq[kksndZyksdfoVesop* f>Mdk:u T;k;ksxs fu%Js;lklgp
vSfgd vH;qn;gh izR;{ki.ks jkVkP;k injkr iMrks vkh th lkfRod /keZlk/kus vkgsr] rhp k
rkefld FkksrkaMkgwu vkrk ;kiq<s rjh vf/kd vkpj.kh; fu vkn.kh; letyh ikfgtsr-
gh vKkukoj vf/kBkfuysyh izpaM deZdkaMs fnolsafnol ukeksk gksr pkyysyh vkgsr]
vkk izdkjph gh yksdfoV] vlq[kksndZ fu izKk?kkrd /keZR;sa yksir vkgsr gs lukruh ca/kawps
xkgk.ks [kjs vkgs- i.k R;kfok;h R;kauk th gGgG okVrs rh ek= vukBk;h vkgs- euq;kP;k
eukojpk /kkfeZd NkNwpk ixMk iwohZis{kk iqdG izek.kkr deh gksvwu fganqLFkkukrlq/nk
foKku;qxkpk ixMk vf/kdkf/kd clr pkyysyk vkgs vkf.k cqf/noknh i{kkps iz;Ru R;k izek.kkr
lQG gksr vkgsr] kphp rh iqjkrukaph gGgG vsd v[kaMuh; lk{k gks;-
;kLrop cqf/noknkpk HkfMekj nqIiV vqRlkgkus pkyowu /keZHkksGsi.kkph gh vtwugh e/kwu
e/kwu eqlaMh ek: ikg.kkjh vqpy iqu%iqUgk nkcwu Vkdyh ikfgts- gsVkG.khus uOgs] jkxkus uOgs]
xaer Eg.kwu uOgs] }skkus rj uOgsp uOgs] i.k vkiY;k jkVkyk /kkfeZd vKkukP;k reks;qxkrwu
vktP;k iq<kjysY;k foKku;qxkr vk.kwu lksM.ks gs vkiys vR;ar ifo= vls drZO; vkgs] gkp vsd
[kjk /keZ vkgs- vkiY;k k vktgh iqjkrukaphp iwtk djhr clysY;k lukruh ca/kwauklq/nk
vkiY;k cqf/noknkus vkt uk vq|k k uoxzgkkafrizHk`fr HkkcM;k /keZdYiukaps Qksyi.k iVowu
nsvwu R;kaukgh vktP;k ifjfLFkrhr tks vkiY;k fganqjkVkl vq/nkjd gksvhy] tks oSKkfud
lR;koj vqHkkjysyk vkgs] tks fvFks yksdfgrdkjd vkf.k Eg.kwup ij=hns[khy fu%Js;Ldj
>kykp ikfgts vlk vkpkjp vktPkk [kjk /kekZpkj Bj.kkj vkgs] vkkp erkps d:u lksMw vkk
fuBsus vki.k R;kaP;kkh iqu%iqUgk fopkjfofue; dsyk ikfgts- R;k HkkdM deZdkaMkpk Qksyi.kk
iqu%iqUgk vq?kMdhl vk.kyk ikfgts- vkt ts ts izkphu /keZfof/k] let] fuBk] /kM/kMhri.ks
[kksV;k fu ok;QG BjysY;k vkgsr] R;kaP;kojhy euq;tkrhpk vqjyklqjyk fooklgh lkQ
ukghlk gksvhrks lR;kpk izpkj lkj[kk izek.kkq/n iz;Rukauh djhr jkfgys ikfgts-
fganqlektkrhyp uOgs] rj HkkdM /keZosMkus xzklysY;k f[kzLrh eqlyekukfndkarhy y{kkof/k
vMk.kh yksdkarwugh gh vKkukph jksxV lkFk th QSykoyh tkr vkgs rh gVowu R;kauklq/nk
foKkukP;k kq/n okrkoj.kkr usvwu lksM.ks cqf/nok|kaps drZO; vkgs- dkj.k xkoke/;s dks.kR;kgh
Hkkxkr jksxk.kw tksiklys xsys] dh R;kapk vqio lk;k xkokps vkjksX; ladVkr ikMY;kokpwu
lglk lksMhr ukgh-
/keZosM;k deZdkaMkaP;k leFkZdkaps rhu oxZ
vkt ts vkk vKkukf/kfBr HkkcM;k /keZfo/khaps izLFk ektforkr fdaok ektow nsrkr R;k
yksdkaps rhu oxZ iMrkr- ifgyk vy yqPpkapk- k eaMGhapk /kankp gk vlrks] dh ukuk
FkkikFkqikauh vkf.k QlO;k peRdkfjd djkerhauh yksdkae/;s nSfod kfDr vlY;kpk cksHkkVk
djokok vkf.k yk[kks HkksG;kHkkcM;k yksdkauk uollk;l] xaMsnksjs] rkvhrrkoht izHk`fr
<ksax/kRrq;kaP;k uknh ykowu yk[kks :i;s deokos- k oxkZps yksd rdZfordkZuk ok ;qfDroknkauk
nkn ns.kkj ukghr- dkj.k rs dGwulo:up rlY;k <ksaxkapk QSyko djrkr- R;k <ksaxkaoj izekf.kd
vls ts yk[kks yksd >qdfoys tkrkr R;kapk HkkcMsi.kk ?kkyfo.ks gkp vsd k <ksaxh /kansokfvdkauk
oB.khoj vk.k.;kpk vqik; vkiY;k gkrh vkgs-
nqljk oxZ k izkekf.kd i.k HkksGlj fxgkfvdkapk- kapk ojhy /kkfeZd <ksax/kRrq;koj
[kjks[kj fookl clysyk vlrks- ijarq R;kaP;kr tj vki.k R;k <ksaxkaps fcac QksMwu izR;{ki.ks
izR;;kl ;s.kk;k oSKkfud Kkukpk fu cqf/noknkpk QSyko dsyk rj R;kaP;krhy vusd yksd
kqf/noj ;svw kdrkr-
frljk oxZ tk.kR;k yksdkapk- gs /kkfeZd deZdkaM vKkutU; vkgs] Qksy vkgs] vckf/kr
l`fVfu;e iwtkizkFkZukauh dnkfi VG.kkjs ulrkr( leq] lw;Z] x`gu{k=sa] Hkwdai] jksx] vkjksX;
izHk`fr inkFkZ gs l`fVfu;ekagh c/n vkgsr( HkkSfrd dk;Zdkj.kHkkokaP;k vckf/kr lw=kauhp R;kaps
fu;eu gksr vlwu oSfnd _pkaph] dqjk.kkarhy vk;rkaph ok ck;cykarhy leZukaph fdrhgh
vkorZus d:u R;kauk vkGfoys rjh rs vkGfoys tkr ukghr] iGfoys tkr ukghr( [kkackaiq<s
okpysY;k dfork tkk [kkackl dGr ukghr rlsp R;kauk R;kaP;k Lrks=kps v{kjgh let.ks kD;
ukgh( fvR;kfn loZ xksVh k frl;k tk.kR;k oxkZl dGrkr- R;kapk Lor%pk ;k HkkcM;k
vuqBkukP;k QyJqrhoj yoysk fookl ulrks-
i.k rjhgh k oxkZps yksd vkk /keZHkksG;k vuqBkukfnd Lrksekl fojks/khr ukghr-
fvrdsap uOgs rj vKkuh yksdkaP;k Hkkouk nq[kfo.ks gk fkVkpkj uOgs vls letwu R;k vK
vuqBkukfndkauk vqRrstugh nsrkr- dkj.k vsd rj vKkue; dk gksvhuk] i.k yksdkauk /keZcqf/n
jkgks vkh ;k tk.kR;k yksdkaphp vsd [kqGh vkkk vlrs] vkf.k R;kgwugh R;kaP;k ;k nqVIih
orZukps ts [kjs dkj.k vlrs rs gs dh /keZHkksG;k oxkZl vq?kM.ks nq[kowu vkiyk R;kaP;krgh
xktysyk fkVi.kk xeko.;kl rs fl/n ulrkr- rs Lor% kuhph iwtk cka/k.kkj ukghr]
la/;kns[khy dj.kkj ukghr] dks.kh ux.; ukjk;.k egkjkt Lor%l ^vuardksfV czkaMuk;d*
Eg.kwu HkDrkadjoh xqipwi Eg.kowu ?ksvw ykxys fdaok kfuLrks=kph dks.kh ikjk;.ks d: ykxys rj
gs var%LFk laHkkk.kkr R;kaph fVaxygh djrkr( i.k yksdkaP;ke/;s vkiyk fkVi.kk xekow u;s
Eg.kwu dsMxkokl HksVh nsvwu rsFkhy ^xksfoank* P;k Hktukrgh rs VkG;kaph lkFk nsrhy- R;kauk
I;ko;kl ik;kps rhFkZ dks.;k yQaX;k cqokauh fnys rj rs eukr fpMrhy i.k vq?kMi.ks rs ?ks.;kps
ukdkj.kkj ukghr rj ?ksrysls dj.;klkBh rksaMki;Zar usvwu ukdkoj cksV Bsowu R;kP;kvkM [kkyh
lksMwu nsrhy- vkf.k dks.kh R;kauk tj fopkjys dh] ;k <ksax/krq;kl izdVi.ks fojks/kwu yksdkaps
vKku ?kkyfo.ksp vkiys [kjs drZO; ukgh dk\ rj vqRrjrhy] dh dks.kkP;kgh Hkkouk dkkyk
nq[kok\ ^u cqf/nHksna tu;sn~ vKkuka deZlafxuke~!!
/keZHkksG;k vKkukl vqpywu /kj.kk;kaps gs ts rhu oxZ vkgsr yqPps /kansokvhd] us.krs
HkkcMs vkf.k tk.krs ladksph] k fr?kkaP;k rksaMh vkiiY;k vlY;k orZukP;k leFkZukFkZ gasp okD;
eq[;Rosd:u :Gr vlrs dh ^u tu;sn~ cqf/nHksne~!* dks.kkgh cqf/noknkus dks.kR;kgh /keZHkksG;k
:<hoj fdaok fo/khoj Vhdk dsyh] dh k eaMGhaph ghp dksYgsdqvh vsdne pkyw gksrs] dh ^vgks!
rs lxGs [kjs vlsy] i.k cqf/nHksn dk djrk\ yksdkaP;k Hkkouk dka nq[kfork\ u cqf/nHksna tuns;~
vKkuka deZlafxuke~! Tksk;sr~ loZdekZf.k fo}ku~ ;qDr% lekpju~!!* gk yksd vkeP;kleksj
Lor%P;k /keZHkksGsi.kkP;k ok yksdHkh:i.kkP;k leFkZukFkZ fvrds osGk vkk lq/kkj.kkauk
fojksf/k.kk;k ok lq/kkj.kkapk vq?kM iqjLdkj dj.;kl fHk.kk;k eaMGhauh iq<s dsysyk vkgs] dh R;k
yksdkaP;k vFkkZpk vsdnk dsOgkrjh vqyxMk dsY;kl vkf.k ^cqf/nHksn dk djrk\ Hkkouk dk
nq[kfork\ * k vusd t.kkauh lfnPN izkekf.kdi.ks fopkjysY;k izukaps vqRrj fnY;kl
iqdGt.k vkk HkkdM Hkkoukapk fu :<hapk vq?kM vq?kM fuks/k dj.;kl vkf.k lq/kkj.kkauk
vqpywu /kj.;kl iq<s ;srhy vlk cjkp laHko vkgs- funku vkeP;kiqjrs cqf/noknkps leFkZu rjh
vkEgh dsY;klkj[ks gksvhy-
T;k Hkxonxhrsr gk yksd vkgs rh xhrkp eqGh ^cqf/nhHksn* dj.kkjh ukgh dk;\
dks.kR;kgh ^vK* ek.klkps dks.krsgh R; ok Hkkouk fuks/kwu u;s rj vqyV ^fo}kukus* rha
^loZ desZ* fdrhgh izKkgr] HkkdM fu yksdfgr?kkrd vlyh] rjh R;k vKkalg vki.kgh
^lekpjkohar* & vlk tj] vKkapk cqf/nHksn d: u;s vlk ;k xhrkyksdkpk vFkZ vlsy rj rks
nksk gkp izR;{k xhrspk ewG ik;k vkgs! dkj.k vqFkG Hkwrn;sP;k >VD;kljkh vKkuh >kysY;k
vtqZukyk jkT; xsys rjh fpark ugh] i.k gs y<.ks udks vkh th cqf/n >kyh] frpk Hksn d:u
^dqrLRoka deyfena fokes leqifLFkre~* vls QVdkjhr R;kP;k vR;ar dksey Hkkouk vR;ar
lR;fuBqj ck.;kus nq[kfo.;klkBhp xhrsps vBjk v/;k; Jh.kkauh lkafxrys- vtqZukpk iqjrk
cqf/nHksn dsyk fu Vkdysys /kuq; R;kP;kdMwu vqpyfoysa! vtqZu vxnh MksG;krwu fVias xkGwu
^udks ;q/n* vlsa Eg.kr vkgs] cqf/noknkus ^Js;ks HkksDrqa HkS{;eihg yksds* vls rRoKkugh lkaxr
vkgs] rsogk vkrk ^u tu;sn~ cqf/nHksne~* vkk vkiY;kp vqinskkyk vuql:u ;kyk ^y<* Eg.kwu
u lkaxrk tkvw |kok vkiyk j.k lksMwu] fvrdsap uOgs rj k vKkukP;k Hkkouk vqxhp
nq[kfo.;kis{kk vki.kgh R;kP;kp ygjhus R;kph loZ dkes ojoj dsY;klkj[ks nk[kohr] jkT;
lksMwu rks rs HkS{; vkpj.;kl >ksGh ?ksvwu ckgsj iMyk dh vki.kgh R;kP;kekxs >kat ?ksvwu
^vtqZukyk nku ns Hkxoku~!* Eg.kwu fHk{kk ekxr fgaMkos & ^tksk;sRloZdekZf.k fo}ku~ ;qDRk%
lekpju~!* vlk dkgh Jh.kkus vkiY;k R;k vqinskkpk vFkZ vkpk:u nk[kfoyk ukgh! rj
vqyV R;kyk R;kyk HkS{;cq/nhyk DySC; Eg.kwu fuHkZfRlys] R;kP;k Hkkoukauk f/kDdkjys] R;kP;k
iqfirokd~ vKkukps f/kaMoMs dk<wu R;kyk ik.;kijhl ikrG d:u lksMys vkf.k R;kpk fo>r
pkyysyk ijkekpk gqrkku vkiY;k vqRrstd ok.khP;k LQksVd fvU/kukps iqUgk izToywu R;k
j.kdqaMkr vkrrk;kaP;k v{kkSfg.khekxwu v{kkSfg.kh Lokgk xtZr cGh fnY;k!
Kkukpk tks tks vqinsk rks rks vKkukpk ^cqf/nHksn* djrks! i`Foh okVkGh EgVyh R;kus R;k
osGP;k ;qjksih; /keZosMkP;k Hkkouk fvRkD;k izcGi.ks nq[kfoY;k dh R;k /keZosMkus R;k
lR;oDR;kl ftos ekjys! iksiP;k /keZcqf/nyk vesfjdk ekghr uOgrh- dksyacl Eg.kkyk]
vesfjdk vkgs- iksiP;k /kkfeZd Hkkouk R;keqGs fvrD;k nq[kY;k dha dksyaclyk ik[kaM x.k.;kar
vkys] vkkosGh iksiP;k vKkukP;k Hkkouk nq[kow u;sr Eg.kwu dksyaclkus vesfjdk lkiMyh
ukgh] vfLRkRokr ?kj ukgh vls Eg.kko;kps dh dk;\ ldkGh kkGsr tk.;kph eqykph cqf/n
ulrs- R;kpk cqf/nHksn d:u R;kyk kkGsr /kkMw u;s dh dk;\ vK euq; |wr [ksG.;kr vkiys
fgr letrks Eg.kwu |wrkfo:/n vqinskw u;s dh dk;\ R;kpk cqf/nHksn d: u;s dh dk;\
/keZHkksG;k vuqBkukauk fdaok vLi`;rslkj[;k nqV /keZletqrhauk fdaok xkvhlkj[;k
i'kwl ijyksdh LoxZ ns.kkjh nsork ekuwu eafnjkr LFkkiwu iwtk dj.kk;k HkkcMsi.kkyk fdaok
;Kke/;s fvdMs ek.kls Hkqdh ejr vlrk [kaMksx.krh rwi vkxhr vksrhr cl.kk;k vfoosdkyk]
fdaok nq/kkG xkvhlkj[ks vqi;qDr Ikkq ekjY;kus nso ikorks vls eku.kk;k eqYykkkghyk] fdaok
gtkjks okkZaiwohZ jpY;k xsysY;k euq;r osn] vosLrk] dqjk.kiqjk.k] ck;cy] fvathy izHk`fr
vknj.kh; ijarq T;ke/;s vktP;k foKkukP;k dlksVhl u vqrj.kkjh vusd vK fo/kkus
vlysY;k] vktP;k ifjfLFkrhr euq;kP;k fgrkyk fu izxrhyk ?kkrd vkk xqykefxjhlkj[;k
laLFkk oS/k ekuysY;k vkgsr R;k R;k xzaFkkuk vhojr ekuwu R;krhy v{kj fu v{kj
f=dkykckf/kr lR; vkgs vls lk;k txkus ekukos Eg.kwu cykRdkjkuslq/nk izpkj d: fu?k.kk;k
vgklkyk vkEgh cqf/noknh tj leiZd ;qfDroknkus fu izR;{k iqjkO;kus [kksVs ikMw ykxyks]
fojks/kw ykxyks] rj vkEgkal ts lkaxrkr ^cqf/nHksn d: udk! /kkfeZd Hkkouk nq[kow udk* rsp
yksd R;kaP;k /kkfeZd erkagwu th fHkk ersa vlrkr R;kaP;k Hkkouk nq[kfo.;kl fu cqf/nHksn
dj.;kl eqGhp dpjr ukghr! gk xhrspk yksd rs Lor%p R;kauh vkEgkal lkafxrysY;k vFkhZ
eqGhp ekuhukls gksrkr! dlsa rs igk &
xksiwtsP;k ok iapxO;kP;k HkkdMi.kkl vkEgh fuks/kw ykxyks dh] ^cqf/nHksn d:u
vkeP;k /keZHkkouk nq[kow udk ga!* Eg.kwu vkEgkal nVko.kkjs pkSMsegkjktizHk`fr xksj{kd t=se/;s
jsMs ekj.kk;k ksdMks xkod;kaP;k k /kkfeZd fuBsl fuks/kwu R;kaP;k Hkkouk nq[kfo.;kl fu
cqf/nHksn dj.;kl lksMhr ukghr! R;k ^vKkuk*P;k loZ dekZauk gs fo}ku~ lekpjhr vki.kgh pkj
jsMs t=sP;k nsoh cfgjksckiq<s dka ekjhr ukghr\ vkEgh ;KlaLFksr i'kqo/k gksrks Eg.kwu dk; rh
udks Eg.kr ukgh] vfXu] lw;Z izHk`fr futkhZo oLrq] l`V inkFkZ] l`V HkkSfrd fu;ekagh c/n]
R;kauk izlknfo.;kl rqikP;k /kkjk vkxhr tkG.ks] Lrks=s Eg.k.ks gk fuOoG eksB;k eqykaP;k
Hkkrqdyhpk [ksG gksrks vkgs vls vkEgh vqinskwu ;KlaLFksps vkrk foltZu djkos vls fyfgrkp
ts fkV ^;kfKd yksdkaP;k /kkfeZd Hkkouk dkkyk gks nq[kfork! vqxhp vfrjsd djrk!* Eg.kwu
vkEgkayk gVdw ikgrkr] rsp yksd lkaxyhP;k ;Kkr ^Ikkqo/k d: udk] rs R; oT;Z* vlk
vkxzg vq?kMi.ks /k:u vkiY;k gkrkrhy o`RRki=kar ys[k [kjMhr vkgsr vkf.k Ikkqcfy gk oSfnd
/kekZps ;kfKd izf;srhy eq[; vax gks; vls eku.kk;k ehekald eaMGhaP;k ^Hkkouk*
nq[kfo.;kl dpjr ukghr] cqf/nHksn dj.;kl lksMhr ukghr!* osn gs euqr vkgsr] vkeP;k
jkVkus vkrk v|;kor >kys ikfgts] /kkfeZd vKkukpk vfXu] lw;Z] izHk`rhapk iwtkikB lksMwu
foKkukph dkl /kjyh ikfgts]* vls vkEgh ^fdyksZLdjkr* fyfgrkp iafMr lkroGsdj larkiys]
^/kkfeZd Hkkouk nq[kow udk!* Eg.kwu xtZys i.k R;kauh ^x.kskkadkr* Jhx.ksk gh vsd
fkokthlkj[kh jkVohj O;fDr gksrh vls fygwu fu R;k nsokpk euq;klkj[;k lkaxksikax
fvfrgkl jpwu Jhx.kskkyk nsokf/knso eku.kk;k xk.kiR;kaP;k /keZHkkouk pkiwu ik;k[kkyh
rqMfoY;k! ^gal i=kus lukrU;kaP;k Hkkouk lkroGsdjkaP;k x.kskkadkus dkk nq[kfoY;k fu nsokyk
euq; d:u lksM.;kps iki dls dsys rs jkxkjkxkus lkafxrysp vkgs!
vkEgh kkGkarwu iwokZLi`; eqykauk ljfelG clfo.;kph pGoG jRukfxjh ftYgkHkj
pkyfoyh rsOgk xkoksxko Li`; turk porkGwu vqByh- tks rks vkEgkal Eg.kkyk] ^vgks] rqEgh
vkEgk Li`;kaP;k /keZHkkouk dka nq[kork\* rsOgk vkEgh R;kauk fopkjkosa dh ^vkEgh rjh dk;
djkos\ rqEgkal tkk Hkkouk vkgsr rkkp vLi`;kauk ukghr dk\ rqeph Hkkouk R;kauk dq;kgwu
nwj lkjkos gh- rh u nq[kokoh rj vkeP;k ekuoh /keZca/kwauk dq;kgwu vLi`; eku.;kr fu T;k
kkGsr dq=h clrkr R;krwu R;kauk gqldwu ns.;kr R;kaP;k Hkkouk nq[krkr\ vkk ifjfLFkrhr
T;kaph Hkkouk vU;k;] yksdfgrfo?kkrd] vkrrk;h R;kaPkhp Hkkouk nq[kfo.ks izkIr- pkjksph
Hkkouk nq[kow u;s Eg.kwu lkokl tkxow u;s dh dk;\* Rkksp U;k; cqf/nHksn d: udk] Hkkouk
nq[kow udk gh vksjM dj.kk;k lokZaP;k izdj.kh ykxw vkgs!
cqf/nHksn d: u;s] i.k nqcqZf/nHksn vo; djkok! ln~Hkkouk nq[kow u;s] i.k vln~Hkkouk vo;
nq[kokO;k!
JhHkxon~xhrsrhy yksdkpk vlkp vFkZ dsyk ikfgts- ukgh rj rks yksd Lo;esop vsd
vuFkZ gksvwu clsy- ^vKkukP;k* cqf/nHksnkfok;h vlsp EgVys ikfgts] dh tksoj vKkukps rs
R; vsdanjhr yksdfgrkl ikskdp gksrs vkgs rksoj tjh rs R; R;kpk rks eq[; gsrq u letrk
dsoG :f<ok gksvwu lkekU; yksd vkpjr vlrhy fdaok rs vkpjrkuk FkksM;k izek.kkr dkgh
vkfek] euksjatukfn vqRRkstds R;kauk |koh ykxrhy] fdaok Qkj eksB;k izek.kkr yksdfgr lk/kr
vlrk fdjdksG pqdk ?kMr vlrhy] rj frdMs tk.kR;kus dkukMksGk d:u egkR; rlsp
laiknwu ?;kos- rso<;klkBh rs lkjsp lkjs R; fc?kMow u;s- R;krwu QqVwu QVdwu okxw u;s-
yksdlaxzgkpk] ngkt.kkal okxowu ?ks.;kpk] T;kP;k R;kP;k ?kjh lektkps ^vqnaM lkslwu* iqUgk
lektkl vkoGwu /kqjsyk tqai.;kpk tks dk;ZdR;kZpk xq.k rso<kp dk; rks ojP;k yksdkr
lqpfoyk vkgs- ijarq tsOgk :<hus vsdanjhr jkVpsa jkV jlkrGkyk tk.;kpk /kksdk vlrks] fdaok
/keZfo/khus vlR;kpk fu v/kekZpk QSyko gksvwu jkVpsa jkV izKkgr gksrs] fdaok dks.kP;kgh
dkj.kkus yksdfgrkoj dqgkM iMrs] rsOgk rsOgk Kkukus vKkukp vqPpkVu dsysp ikfgts- cqf/nHksn
cqf/noarkus dsykp ikfgts- yksdfgrukkd vln~Hkkoukauk vqPNsnwu ln~Hkkoukauk iqjLdkfjysap
ikfgts- nq;ksZ/kun q%kklukaP;k Hkkoukauk Jh.kkus Eg.kwup lkiklkj[ks Bspwu Vkdys] vK
vtqZukl izK fu xrlansg dsys- vkf.k ^xhrkjgL;* fyfg.kk;k yksdekU;kauh iapkaxkqf/nlkj[;k
izukrlq/nk yk[kks lukruh HkVHkVthaph vKHkkouk nq[kfo.;kl lksMys ukgh- jksVhcanhlkj[;k
jkVl izR;{ki.ks vR;ar ?kkrd gks.kk;k :<hl rksM.;klkBh lgHkkstukapk /kqe/kMkdk vqMforkp
^yksdkaP;k Hkkouk fudkj.k nq[kfo.kkjk vfrjsdhi.kk dk; dkekpk\ rs yksdekU; fVGd igk!*
Eg.kwu lq/kkjdkauk vqinsfk.;kpk vko ?kky.kkjs fkVp fVGdiapkax izdj.kh rlY;k dsoG
xf.krkkL=h; izdj.khlq/nk dso<k gokn lR;kP;k foKkukP;k ukos djrkr fu lektkr ^nqQGh*
ektforkr( vsdkph vsdknkh rj nql;kph iqj.kiksGh] vsdkpk vkkk< rj nql;kpk Jko.k] vkh
izR;ghph lektthoukr ulrh QwV ektforkr & rh dka\ iapkaxkq/nhik;h yksdekU;kauhlq/nk
gtkjks /kkfeZd yksdkaP;k Hkkouk T;k nq[kfoY;k fu ^cqf/nHksn* dsyk rks R;k vln~Hkkouk fu rh
nqcqZf/n gksrh Eg.kup uk\
yksdkaP;k vKkukoj T;kauk Lor%ps iksV tkGk;ps vlrs ok cMtkoh ekjk;ph vlrs rsp
R;k vKkukpk cqf/nHksn d: fvfPNr ukghr!! i.k T;kauk yksdkaP;k vKkukojp /kans djk;ps
ukghr R;kauk LiVi.ks vls lkafxrysp ikfgts] dh dsMxkoh vkysyh /keZHkksGsi.kkph vok<O;
lkFk gh vsd jksxkph lkFk gksrh- R;kik;h [kpZ >kysys y{kkof/k :i;s HkkcM;k yksdkauh fuOoG
ik.;kr vksrys & uOgs u dGr izKkgri.kkps fok R;k yk[kks :Ik;kauh fodr ?ksvwu jkVcq/nhyk rs
ve`r Eg.kwu ikftys! rsFkhy HkkcMk dk;Ze rjh igk & ts lw;Z] kfu] eaXkG] izHk`fr xzg Eg.kts
fuOoG futhZo] fuekZul] fucqZ/n rstkps yksG] E;qfuflifyVhP;k dafnyklkj[ks Bjkfod njkus
tG.kkjs vkdkkkrhy danhy( R;kaP;k ukokpk dksfV osGk Eg.ks ti dsyk! R;kaP;k izkFkZuk dsY;k!
vktP;k T;ksfrkh; Kkukus T;k eaxGkph ifjfLFkrh eax:GP;k ifjfLFkrhlkj[kh izR;{ki.ks
ikgrk ;srs fu rks vsd vkeP;k vqRRkj/kzqoklkj[;k gksrd: Hkwehpk dkgh iznsk vlysyk inkFkZ
vkgs & izkFkZuk iwtk let.kkjk fvPNoku~ tho uOgs ! vs[kk|k ekrhP;k xksG;klkj[ks gs lkjjs
uoxzg e ! kauk vkt krdkskrdsa izkFkZwu vkiY;k jkVkus dk; feGfoys\ ikjra;] nkfj;]
nq%[k] vieku] vogsyuk! vkf.k ;k lk;k uoxzgkauk neMhpk /kwi u tkG.kk;k R;k ;qjksidMs
igk! R;kauk kfu fiMhr ukgh] eaxG veaxG Bjr ukgh- R;kaph HkjHkjkV- vkEgka xzgiwtdkaP;k
Nkrhoj R;kaP;k opZLokph Vkp! vkEgkal R;k uoxzgkaph iwtk dj.;kph vuqKkns[khy ns.;kph
kfDr R;kaP;kr! R;kaph ygj ykxyh rj rs vkeph rh xzggksekaph ;KdaqMs vsdk {k.kkr vqn~/oLrw
kdrhy vkh R;kaph kfDr! ;ko:u ;k uoxzgkfndkaph fu ;;k vsdksvkB ok vkB yk[k
lR;ukjk;.kkph iwtkizkFkZuk vs[kk|k futhZo [kkackyk jktdkj.kkrhy izukafok;h fopkjysY;k
erkizek.ks fuQG] fuOoG ew[kZi.kk uOgs dk;\
[kjh /keZlsok] gsp yk[kks :i;s izR;{ki.ks yksdfgrdjkd vkk vs[kk|k vukFkkJekl
fdaok fganq tkrhl leFkZ cufo.;klkBh dk<ysY;k eqats egkk;kaP;k lSfud laLFksl lkgk;
ns.;kr O;; dsys vlrs rjp ?kMyh vlrh!
rkaC;kP;k HkkaM;kyk Hkxoku~ dYiwu R;kph dksfV osGk iwtk dj.;kr yk[kks :i;s [kfpZ.kkjk
fu [kpwZu ?ks.kkjk ukjk;.k gk fuOoG vlR;ukjk.kp vkgs! lR;ukjk;.k uOgs!!
vkiY;k /keZxzaFkkrgh daBjokus ts lkafxrys vkgs dh] ujkrp ukjk;.kkph vfHkO;fDr
vqRdVi.ks vlrs- rsp rRo Lohdk:u k rkaC;kP;k yksV;kauk lR; ukjk;.kizrhd dfYi.;kis{kk
vsdsdk fganq vukFkklp tj ukjk;.kkps izrhd dYiwu rs nj rkkh 108 lR;ukjk;.k dsys vlrs]
Eg.ktsp frrD;k fganq vukFkkaP;k laj{k.kklkBh rs O; fnys vlrs rj k yksdh fganq/kekZph fu
fganqjkVkph izR;{k vkh ije lsok >kyh ulrh dk;\ rs dk; /keZR; uOgrs dk\ vkf.k vSfgd
QG vls jks[kBksd injh iMwu iqUgk tj ikjykSfdd QGkaoj rqePkk fookl vlsy rj R;k vukFk
yksdkauk thonku ns.ks rsp vhojkiZ.k cq/nhus dsys vlrs rj rkaC;kP;k yksV;kyk xqyxqyhr
fk;kpk uSos| nk[kowugh rksk.kkjk ukjk;.k izR;{k ujkP;k R;k lsosus] HkqdsysY;k] /keZk=q T;kauk
iGowu usrkr R;k vHkZdkaP;k rksaMh rks fkjk ?kkrY;kus rks ukjk;.k larkskyk ulrk dk\
[kjks[kjh dsMxkoh T;k nkuh iq:kkauh yk[kks :i;s [kpZys] rso<;koj vsd Vksystax
vukFkky; LFkkfirk vkys vlrs] ij/kehZ;kaP;k gkrwu lksMfoysY;k ksdMks vukFkkaps ikyuiksk.k
dj.kkjh fganqjkVkph vsd ftoar ksrh] vsd fpjaru laLFkk LFkkfirk vkyh vlrh! fdaok fganq
r:.kkalkBh vsd oSekfud fk{k.kkph Vqenkj laLFkk dk<rk vkyh vlrh ! >kys rs >kys- i.k
vkeP;k nkuh iq:kkauh kiq<s rjh fganq/kehZizhR;FkZ /kkfeZd nku ns.ks fu /keZdk;Z dj.ks rjh vls
/keZdk;Z fuoMkos-
7- tj dk vkt iskokvh vlrh !
vkiY;k fganqlektkrhy LikZcanh] fla/kqcanh] kqf/ncanh] jksVhcanhizHk`fr vusd /kkfeZd
Eg.kwu ekuY;k xsysY;k :<haik;h vkt vkiY;k jkVkph fdrh vifjfer~ gkfu gksr vkgs rs
nk[kowu R;kps vkf.k vkkp fofo/k izdkjP;k /kkfeZd NkikP;k HkkcMsi.kkps vqP;kV.k dj.;klkBh
>Vr vlrk vkEgkal vls vk<Gwu vkys] dh vusd izkekf.kd lukruh eaMGhadMwu vkeP;k
lq/kkjd eaMGhaoj ts fLFkjVadh; LVhfjvks VkfvIM Bke vk{ksi ?ksrys tkrkr] R;kar ^yksdkaP;k
rqeP;k k lq/kkj.kk xZ gksr!* gk vsd vk{ksi usgeh ;srks- R;k lq/kj.kk jkV fgrkl vko;d
vkgsr dha ukghar gk izup t.kw dk; fopkjkr ?ks.;kps dkj.k ukgh- R;k lq/kkj.kk fdrhgh fgrkog
vlY;k rjh tj dk R;k;ksxs cgqtulektkP;k vkt :< vlysY;k /kkfeZd :<hafok;hpk vknj
deh gksr vlsy vkf.k R;kaph R;k R;k :<hafok;hph ijaijkxr /keZcqf/n Hkaxr vlsy rj R;k
lq/kkj.kkal izpkjfo.;kps dk;Z vqinzoh Bjrs- Jh.k Hkxokup lkaxrkr dh & u cqf/nHksan
tu;snKkuka deZlafxuke~!! tks"k;sr~ lo dekZf.k fo}ku~ ;qDr% lekpju~!! vls lukrU;kaps
Eg.k.ks vlrs-
;kLro vkeP;k lukruca/kwauk R;kaP;k ;k vk{ksikrhy gsRokHkkl vqdywu nk[kfo.;klkBh
vkf.k ojhy xhrkopukrhy eeZ ;Fkk;Z LiVfo.;kLro vkEgh ekxs fdyksZLdj ekfldkr ^u
cqf/nHksan tu;sn~* Eg.kts dk;\ vkf.k ^vkeP;k /keZHkkouk nq[kow udk va!* vls nksu ys[k fyfgys
vkgsr- ;k izLrqr ys[kkP;k vuqla/kkukFkZ R;kapk tks lkajkk iqUgk vsdnk ;sFks lkax.ks vo; vkgs]
rks vlk] dh xhrsrhy ojhy vuqVqikpk vFkZ vK tukaP;k cq/nhyk HkYkR;kp ekxkZyk usvwu
R;kauk nqcqZf/n lqpow u;s] fvrdkp dk; rks vkgs- vK tukapk cqf/nHksn d: u;s Eg.kts R;kaP;k
vKkukpk Hkyrkp ykHk ?ksvwu R;kaPkk cqf/nHkzak d: u;s- lukrU;kaP;k Eg.k.;kizek.ks yksdkapk
cqf/nHksn d: u;s* Eg.kts R;kapk nqcqZf/nHksngh d: u;s vlk vFkZ ?ksryk rj vuFkZ vks<osy!
Lor%Jh.kkph xhrk gh vtqZukyk >kysY;k O;keksgkP;k nqcZ/nhpk Hkax dj.;klkBhp rj
lkax.;kr vkyh! dks.kkyk dlykgh vfgrdkjh O;keksg >kyk rjh vkiyh yksdfiz;rk
laHkkG.;klkBh R;kauk R;k nqcqZ/nhpkp ekxZ vuql: |kok] fvrdsp uOgs rj kgk.;kauhgh
R;kaP;kizek.ksp rh nqV fu vuqfpr ^loZ desZ* Lor%djhr jkgkos & tksk;sr~ loZ dekZf.k fo}ku
;qDr % lekpju~!* vlk ojhy yksdkpk vFkZ ?ks.ks] Eg.kts R;k yksdkph foVacuk dj.ks gks;!
rhp xksV /keZHkkoukaph- /keZ vlsy rj R;kfok;hP;k ln~Hkkouk nq[kow u;sr gs Bhdp
vkgs( i.k tj vs[kknk v/kekZyk /keZ letr vlsy vkf.k tj R;k v/kekZfok;h R;kP;k Hkkouk
fvrD;k /keZosM;k vlrhy] dh /kekZP;k lH; fu lfnPN vqinskkusgh R;k nq[kkorhy]rj vkk
izlaxh R;k v/keZHkkouk nq[kfo.ksp [kjs /keZR; Bjrs- /keZizlkjkyk rkk v/keZHkkouk rkk vFkhZ
nq[kfoY;kokpwu xR;arjp vqjr ukgh- lkokyk pksjkP;k rMk[;krwu lksMforkuk pksjkP;k Hkkouk
nq[krkr( e: |k R;k lkokyk] vls Eg.kko;kps dh dk;\ vkiyh vkvh okrkP;k >VD;kr
f[kMdhrwu [kM;kr vqMh ek: ykxyh rj vkk izlaxh frP;k Hkkouk fdrhgh nq[kkoY;k rjh R;k
nq[kowu fryk rkh izk.k?kkrd vqMh u ek: ns.ks gsp [k;k ekr`HkDrhps drZO; gks;] [kjk iq=/keZ
gks;- rhp xksV jkVHkDrhph vkf.k Lo/keZHkDrhph gks;- jkVfgrkl vR;ar gkfudkjd vkk T;k
T;k /kkfeZd :f< rqEgkal ok vkEgkal yksdfoV okVrkr R;kaP;k R;kapk vqPNsn dj.;klkBh >V.ks
gsp rqeps ok vkeps jkVh; drZO; gks; jkV/keZ gks;-
eyckjkrhy eksiY;kaps vkf.k e/;izkarkrhy ^gychps* vqnkgj.k okx.khlkBh fooapwu igk!
leq ;krq% Lohdkj% dYkkS iap footZ;sr~* & leqxeu dj.kk;kl tkfrcfgr djkos] gk
fla/kqcanhpk djaVk /keZfu;e tsOgk kkkauh ?kkywu fnyk rsOgkiklwu fganqjkVkpk lkjk ijnskh;
okf.kT; O;kikj vkEgh vki.k gksvwu ijD;kaP;k gkrh lksiowu fnyk! vFkkZr~ eyckjkrhy
fganqjktsgh leq vqYya?k.ks egkiki letw ykxys- ijarq vjc yksd eyckjkkh tks lkeqfd
O;kikj djhr R;k}kjs vyksV laifRr feGrs rhfg vkiY;k feGkoh] vkiY;kp lRrs[kkyP;k
lsodkauh vkiY;k eksBeksB;k okf.kd~ukSdk ?ksvwu fu txkrhy O; vk.kwu vkiY;k dkskkr R;kph
Hkj ?kkykoh] vkhgh ykylk R;k eyckjh fganq jktkauk >kyh- rsOgk leqxeukps iki rj fganwaP;k
gkrwu gksvw u;s vkf.k leqxeukusp feG.kkjh tkxfrd okf.kT;laink rj laikfnrk ;koh] ;k
nksUgh ijLijfo:/n gsrawuk lk/k.kkjh dks.krh QDdM ;qfDr R;k fganq jktkauh dk<yh Eg.krk\ rj
izR;sd fganq dqVqackrhy vsdsd eqykus eqGkrp fganwps eqlyeku Ogkos gh!! Rkkh jktkKk lqVyh]
vkf.k ;k ^/kkfeZd* Hkkousik;h lgkof/k dqVqackrhy vsdsd eqyxk eqlyekukl nsvwu Vkdyk!!
lSaikd djko;kl liZ.k gos Eg.kwu gkrkik;p dkiwu pqyhr dksac.;kr vkys!! gh vSfrgkfld ?kVuk
vkgs & fla/kqcanhpk ^/keZ* j{kkok Eg.kwu eqlyeku >kyh & R;kapsp oakt gs eksiys eqlyeku!
vkt rsp fganq lektkoj vufUor cykRdkj d:u] lgkof/k fganwauk rjokjhP;k /kkdkus ckVowu
xksrkpsp dkG >kys vkgsr!
vkkp vsdk ^/keZHkkous*ps vqnkgj.k Jh;qr txkkFkizlkn oekZ ;kauh ^dsljh* e/;s FkksM;k
fnolkaiwohZ oskhoj Vkaxys vkgs! e/;izkarkr gych gh jtiwr fganwaph vsd tkr vkgs- R;kaP;kr
fo/kosph O;fHkpkjt larfr vkf.k dqekfjdkaph dkuhu larfr eqlyekuklp nsvwu Vkd.ks gk /keZ
letrkr- tksoj vkk fo/kosus ok dqekjhdsus vkiys O;fHkpkjt fganq viR; r=LFk eqlyekukauk
nsvwu Vkdys ukgh rksoj frpk foVkG dk<yk tkr ukgh] rh kq/n gksrp ukgh! fryk tkrhr ?ksr
ukghr! gk izk;fpRRk/keZ R;kauk fvrdk ln~/keZ okVrks] dh vkh larfr eqlyekukauk u nsrk
vkEgkal |k] vkEgh R;kauk Lohdkjrks] vls la?kVuiaFkh fganwauh EgVys rjh ^rh eqys rs fganwal
d/khgh nsr ukghr! Ekqlyekukal eqys nsvwu Vkd.ks gkp ^/keZ*! fganwal rh fnY;kus foVkGp fu?kr
ukgh] kqf/np gksr ukgh!!*
vkrk gh /keZHkkouk &kqf/n dh izk.k?kkrd cskqf/n\ oekZth Eg.krkr] ^vls izdkj nksupkj
?kMrs rj vsd osG vqis{k.kh; Bjrs( i.k gyC;kaph yksdla[;k y{kkof/k vkgs vkf.k vls izdkj
izfrokhZ gtkjkauh ?kMrkr! T;keqGs tsFks eqlyekukaph vsdVnqdV ?kjs gksrh rsFks ksdMks ?kjs gksvwu
eqlyekukaph la[;k HkjkHkj ok<r vkgs vkf.k rsp iq<s xksrkps dkG gksr vkgsr!
gh izk.k?kkrd ^/keZHkkouka* ph vqnkgj.ks dkghp ukghr! jksVhcanh] kqf/ncanh] fla/kqcanh ;k
vsdsdk ukokr vkh ksdMks vqnkgj.ks lkekoysyh vkgsr ?kjoj iko iMrkp dqVqacs ckVyh] fofgjhr
iko iMrkp xkos ckVyh] [kjks[kj ksdMks vYykvqhu & vkSjaxtsckP;k ryokjhus vkiY;k
fganqjkVkph ftrdh dRry dsyh ukgh frrdh vkEghp vkeP;k jkVh; larkukaph Hk;adj dRry
;k /keZHkkousP;k rjokjhus dsysyh vkgs! nql;kauk cykRdkjkuslq/nk ckVowu idMwu] jkcowu dksVh
dksVhauh vkiys la[;kcG ok<fo.kkjs iksrqZxht] eqfLye izHk`fr izcG /keZk=q T;k osGh nskkoj
pkywu vkysys gksrs] R;kp osGh vkEgh fganq vkiyh lgkof/k iksVph eqYks nsokyk vikZoh rkh
R;kp /keZk=wauk vki.k gksvwu vfiZ.kZ gkp Lo/keZ letr gksrks! fganq vkgs rks vLi`; i.k R;kus
fganq/keZ lksMrkp kq/n Li`;! vsd dka] nksu dka ngk & vkk izk.k?kkrd :f< ts jkV /keZ Eg.kwu
vkpjhr vkys rs vkt grcy dka >kys gk izu ulwu rs vtwu fVdko /k:u rxys rjh dls gk
izu vkgs] gs vkp;Z vkgs! osMkP;k ygjhr ck;dkeqykaph gR;k dj.kkjs] fok fi.kkjs] fdaok
{kkSjkus dsl dkik;ps rks daBp dkiwu ?ks.kkjs osMs lkiMrhy( i.k fokkpk isyk ^Lo/keZ* Eg.kwu
fi.kkjs] Lor%ph eku dki.ks gkp ifo= /keZlaLdkj let.kkjs osMsns[khy lglk lkiM.kkj ukghr!
v'kh vkRegR;kjh osMklp th kkO;oLFkk ^/keZ* Eg.kwu letrs] rh /keZO;oLFkk ulwu] /kkj.k
O;oLFkk ulwu ekj.kO;oLFkkp vkgs!
ex dk;] vkeP;k jkVcGkpk xGk /kM/kMhr vkeP;k MksG;kaleksj fpj.kk;k k
ekj.kO;oLFksyk vkEgh vkx ykow u;s\ l/nekZP;k vKkukus va/kGysY;k R;k vKkaph rh
/keZHkkouk] Eg.kwu fryk nq[kow u;s\ R;kaP;k osMkP;k ygjhr R;k vkeP;k Hkkokcfg.khauk fok fivw
|kos\ jkVkpk xGk dkiw |kok\ gh R;kaph /keZcqf/n Eg.kwu R;kapk cqf/nHksn d: u;s\ rhoz fuks/k
d: u;s\ izfrdkjkps rj ukop udks! i.k R;k osM;k ihjkaP;k jatukFkZ R;kaP;kplkj[kh gh
v/kei.kkph vtk.krh jkVgR;k tk.kR;k jkVla?kVdkauhgh d: ykxkoh\ vkiyhgh yk[kks eqys
ihjik;kauk vfizZ.ks gkp ^/keZ* ekukok\ vfo}kukizek.ksp ^tksk;sr~ loZdekZf.k fo}ku~
;qDr%lekpju~\*
lukrU;kapk nqljk tks vk{ksi dh ^;Lekkksf}trs yksd%* R;kPkk rs djrkr rks for vFkZp
vqjkkh ckGxw.k vkEghgh loax yksdfiz;rslkBh yksdfgrkykp cGh |kos\ ts Jh.k Hkxoku~
lnFkhZ letwu ?ksrys rj vR;ar vqfpr vl.kkjs ojhy lw= xhrsr lkaxrkr] R;k Jh.kkauhp rs
vkiys opu vkiY;k vk;q;kr vls forkFkhZ dk vkp:u nk[kfoys\ vkt Jh.k fganqjkVkps
es:ef.k >kysys vkgsr% ijarq R;kaP;k fi<hr vusd izlaxh vk;kZorkZps cgqer Jh.kkP;k vR;ar
fo:/n xsysysp vk<Grs- .kHkDr vYila[;] .k}skh; i{kkyk lkr v{kkSfg.kh] rj R;kP;k
k=wP;k i{kkyk vdjk v{kkSfg.kh gksR;k! loZ dkSjokaph eus Jh.kkps uko ?ksrkp v`}str gksrh-
R;kps uko ?ksrkp Hkxoku~ vq}stu! i.k yksdks}sxkyk Hkhd ?kkyk;ph ulrs- rlk dkgh ojhy
yksdkpk vFkZ ukgh- Eg.kwup uk .kkus R;k vqUekxZxkeh dal] tjkla/k] nq;ksZ/kukfnd izcG
k=wapk i{k ?ks.kk;k dksV;uqdksfV yksdkakh izk.kkafrd oSj Bk.kys\ ^;Lekkksf}trs yksd%* ;kpkgh
[kjk vFkZ fvrdkp dh yksdkauk LokFkkZlkBh vqio nsvw u;s- R;kaP;k fgrklkBhlq/nk R;kaP;kr
[kGcG vqMow u;s] fdaok cgqerkP;k nqHkkZouklq/nk nq[kow uosr] vkf.k ;su dsu izdkjs.k
^yksdfiz;rk* iVdkohr pkykos gh dkgh xhrsph fkdo.kwd uOgs ! dkj.k dh &
lq/kkj.kk Eg.ktsp vYier( :f< Eg.ktsp cgqer!
;keqGsp txke/;s txkP;k fgrklkBh fdaok lR;kP;k izdVhdj.kkFkZ tsOgk tsOgk izpfyr
vlR; vi/kehZ; fu tu?kkrd :<hauk vqPNsnwu dks.kphrjh egku~ lq/kkj.kk dj.kkjk ok uolR;
izfrikn.kkjk lq/kkjd iq<s vkyk] rsOgk rsOgk R;kyk ifgyk LokFkZR;kx tks djkok ykxs rks k
yksdfiz;rspkp gks;!Ye build sepulchers unto those whom your fathers stoned to death! vlsa thtlus
R;kP;k fi<hrhy R;kP;kfo:/n tk.kk;k cgqla[;syk ts QVdkjys R;kpk vFkZ gkp] R;kps dkj.kgh
gsp! vkt thtl]cq/n] egaen dksfV dksfV yksdkaps nsonwr vkf.k nso cuwu jkfgys vkgsr- i.k R;k
lq/kkjdkaP;k Lor%P;k fi<hP;k yksdkauh thtlyk Bkj ekjys] cq/nkoj ekjsdjh ?kkrys] egaenkyk
tho ?ksvwu iGrk Hkqvh FkksMh >kyh] y<kvhr ?kk;kG >kys] nkr iMys] ik[kaM Eg.kwu gqldys
xsys! rsOgk yksdkr [kGcG vqMowu vkkarrk ektfork] yksdkaph vfiz;rk laikfnrk] lektkph
?kMh foLdGrk] /keZHkkouk nq[kfork] cgqerkyk QsVkGrk] cqf/nHksn djrk izHk`fr lkjs vk{ksi gs
lq/kkj.kkojhy vk{ksi ulwu frps cgq/kk vifjgk;Z vls ifj.kke vkgsr- izR;sd lq/kkjdkl R;kauk
rksaM |kos ykxys vkgs- dkj.k] dh lq/kkj.kk Eg.ktsp dks.;krjh nqV :<hpk vqPNsn- :f< Eg.ktsp
cgqla[;kdkauh fpoV fuBsus voyafcysyh pky- vFkkZrp frpk vqPNsn d: fu?k.kk;k lq/kkjdkyk
rh cgqla[;k izfrdkjhr jkg.kkjp- R;kyk yksdfiz;rsyk eqdkos ykx.kkjp- R;krgh th :f<
dksV;kuqdksfV yksd /keZ Eg.kwu ikGhr vR;ar vfiz; Bj.kkjp- i.k rs Hk; R;kyk iMsy] dh tks
yksdkaph gkath gkath d:up dk; rs ts FkksMs yksdfgr lk/ksy rs lk/kw fvfPNrks- R;k Hk;kus rks
pGoG dkir] /kkfeZd ok lkekftd karhph okVp lksMwu] cgqla[;yksdkjk/ku djhr jkgrks] dh
T;kpk yksdfiz;rk gk vsd /kankp gksvwu clyk vkgs! i.k [kjk lkekftd ok /kkfeZd lq/kkjd tks
tks gksvwu xsyk ok T;kl T;kl Ogko;kps vlsy R;kps yksdfgr gsp /;s; gksrs] vlys ikfgts!
vkeP;kiqjrs rjh yksdfiz;rk dh yksdfgr] vlk O;keksg eukl iqu% iqu% iMw u;s ;kLro
vkeP;kp vsdk vuqVqikr xzfFkysys gs lw= vkEgh vkeP;k eukl okjaokj vqinskhr jkgrks] dh
oja tufgra /;s;a dsoyk u tuLrqfr %!
tuLrqfr udks dks.kkl\ dkfynklkus dqekjlaHkokr izR;{k oSjkX;eqdqVef.k Hkxoku~
egknsokfok;hgh rsp EgVys vkgs & ^Lrks=a dL; u rqV;s AA* tuLrqfr fiz; vkgsp] okaNuh;p
vkgs] i.k tufgrkpk cGh nsvwup dk; rh th laikfnrk ;srs rh tuLrqfr loZLoh R;kT; gks;! R;k
eksgkiklwu lkekftd ok /kkfeZd lq/kkjdkauhp fokskr % nwj jkfgts ikfgts- dkj.k] jktdh;
{ks=kr ts tufgrkLro >xMrkr R;kauk cgq/kk tuLrqfr lgtklgh laikfnrk ;srs- cgqtu
lektkyk R;k jktdh; {ks+=kr nql;kdMwu dkghrjh yH;kak feGok;pk vlrks- rks feGowu
ns.;klkBh tks >Vrks rks R;kauk lgtklgth fiz; gksrks- i.k rsgh tksoj R;k iq<k;kpk dk;Ze R;k
cgqtukaP;k dkrMhl pk u clsy fvrdk lkSE; vlrks rksojp gks;! R;kaP;k Lor%P;k dkrMhl
pk cl.;kpk laHko fnlrkp cgqtu R;kaP;k R;k rkk >qatkj jktdh; usR;kojgh nqxk.;k
>kM.;kl fu R;kyk lksMwu iG dk<.;kl cgq/kk vkxsekxs ikgr ukghr! Ikjarq lkekftd ok
/kkfeZd lq/kkj.kk k ewyr%p :<haP;k Eg.kts cgqtukaP;kp fo:/n vlY;kus cgqtukauk ts gosls
okVrs rsp R;kauk lksM.;kl Hkkx ikM.kk;k vlY;keqGs] lkekftd ok /kkfeZd lq/kkjd gk kCn
cgqtukauk ewyr%p vfiz; vlrks- R;kyk tufgrkFkZ >Vr vlrkp tuLrqfrgh lglk laikfnrk
;sr ukgh( vqyV d/khd/kh rj vlysyh yksdfiz;rk xekowu T;kaP;k fgrkFkZ vki.k >Vr vlrks
R;kaP;kp NGkl R;kp vijk/kklkBh cGh iMkos ykxrs!!
yksdekU;kafok;h vsd Hkzked letwr!
T;k yksdekU;laiznk;kps vkEgh vsd vfHkekuh vkgks] R;k fVGdlaiznk;krhy vkeps
vusd fgrfpard vkf.k iwoZlgdkjh] vkEgh tUetkr tkfrHksnksPNsnukph pGoG gkrh
?ksrY;kiklwu cjsp vq}sxys vkgsr- eersusp i.k jkxkowu vkEgkal okjaokj ctkforkr] dh vkk
/kkfeZd ok lkekftd lq/kkj.kk djk;P;k tjh >kY;k rjh gGwgGw] yksdkauk u fcpdfork] R;kaP;k
/keZHkkouk u nq[kforkp d:u nk[kfoY;k ikfgtsr- vkeps lukruh fojks/kd T;k okD;kpk okj
vkeP;koj izfri{kh; Eg.kwu djrkr] R;kp okD;kpk vk/kkj nsvwu gs fVGdlaiznk;h fvVfe=
vkeph letwr ikMw ykxrkr dh] ^u cqf/nHksna tu;snKkuka deZlafxuke~* vkf.k ^;Lekkksf}trs
yksd% yksdkkks f}tys p ;%! Rks Eg.krkr & ^rs yksdekU; igk! R;akuh yksdkauk d/khrjh nq[kfoys
dk\ R;keqGs R;kauk dso<k yksdlaxzg djrk vkyk! yksdkaP;k /keZHkkoukauk /kDdk u ykork]
lektkr varxZr c[ksMk u ektfork R;kauh lektkl iq<s usys vkf.k yksdekU;rk feGfoyh!
rqEgh rj rqeP;k iwoZiq.;kvhus feGfoysyh yksdfiz;rklq/nk QqdVkQqdVh k ulR;k
vqin~O;kikus xeohr vkgk! lektkyk R;kP;k R;kP;k NankNankus gGwgGw lkaxkrh U;kos] dk gs
vls R;kaP;k /keZHkkoukaoj izR;gh lgHkkstukps pkcwd vqMowu R;kauk fpMok;ps] HkMdoko;kps\
xkvhph fuank] pkaHkkjk&egkjkaP;k ?kjh tkvwu tso.ks] vkf.k tsoysr rj tsoysr & i.k tls vki.k rs
vsd krR; dsys vkgs vkk vSVhus orZekui=krwu ukos Nkiwu Nkiwu izfl/nhr jkg.ks! yksdekU;
T;k dkSkY;kus lektkl pqpdk:u iq<s usr] rls U;k! rh dqkyrk ulsy rj pwi clk! gh dkes
rqeph uOgsr- R;kyk yksdekU;kalkj[kk vf/kdkjh iq:k gok- rs Eg.krs ^tkr rksMk* rj yksdkauh
vsdk fnolkr tkr rksMyh vlrh! R;kaPkk izHkkop rlk vls! R;kauh vsdnk vLi`;rk dkh
;qDrhus ?kkyfoyh ekghr vkgs uk\ dks.kh ?ksvhuk rks vLi`;kapk x.kifr Hkj fejo.kqdhr vkiY;k
x.kirhkstkjh clowu] i.k R;kauh rks ?ksryk( i.k ulrk xktkoktk u djrk] pdkj kCn u
cksyrk! Rj dks.kh frdMs y{klq/nk fnys ukgh- lektlq/kkj.kk djkoh rj yksdekU;kalkj[kh vkh
djkoh! Eg.kts rhgh >Vdu yksdekU; gksrs!*
vkt yksdekU; vlrs rj R;kauh vktps fudjkoj vkysys vLi`;rkfuokj.k
tkfrHksnksPNsnuizHk`fr lkekftd fu /kkfeZd izu dls lksMfoys vlrs rh ppkZ vsd dksMs
lksMfo.;klkj[;k xaerhph vlyh rjh vs[kk|k fufpr fl/nkUrklkj[kh ekxZnkZd gks.ks kD;
ukgh- fvrds LiVp vkgs] dh rlk jkViq:k tj lkekftd lq/kkj.kspk Ikzu vkt gkrh ?ksrk] rj
rksgh rks vkiY;k ck.ksnkji.kkusp lksMow ikgrk] dqkyrsus gkrkGrk] R;kaP;kr rsgh /kS;Z gksrsp
gksrs] dkSkY;gh gksrsp gksrs( i.k dkj.ks dkgh vlyh rjh R;kaP;k thoukr R;kauh eq[;r%jktdh;
{ks=krp >qat Bk.kyh- R;kauk R;kaP;k ifjfLFkrhr ts ts tufgrdkjd okVys rs rs R;kauh dsys- vkf.k
dsys rsgh fvrds vqnaM vkgs] ;k vkiY;k fganqjkVkoj R;kaps >kysys vqidkj vkEgkal tUekstUe
QsMrk ;ko;kps ukghr- i.k esY;k Egkhl e.kHkj nw/k ;k Eg.khizek.ks yksdekU;kaP;k izdj.kh
ulR;k xksVhaP;k c<k;k ek:u Lor%l fu yksdkauk Qlfo.;kr dkgh vFkZ ukgh- jkVdk;kZph
vkk vokLro Fkkikauh fnkkHkwy gksrs] lkekftd ok /kkfeZd lq/kkj.kkaP;k dkekl yksdekU;kauh
eqGkrp dkgh vR;ar leiZd dkj.kkalkBh loZLoh okgwu ?ksrysys uOgrs- R;k;ksxs R;kauh rks izu
dlk fu fdrh /kMkMhus lksMfoyk vlrk gs vkiY;kp vdysus vuqekuhr cl.;kr vFkZ ukgh-
ijarq T;k T;k osGsyk yksdekU; fVGdkauh lkekftd fu /kkfeZd lq/kkj.kkr gkr ?kkryk] rsOgk
rsOgk lq/kkj.kk vsdanjhr vxnh lkSE; fu lektkP;k /kkfeZd :<hl Qkjkk fMop.kk;k ulrkgh
yksdekU;kapkgh gkr iksGY;kokpwu jkfgyk ukgh- gs ek= dks.kklgh ukdkjrk ;s.ks kD; ukgh-
lkekftd ok /kkfeZd lq/kkj.kk EgVyh dh R;kr izpyhr :<hP; Eg.ktsp cgqla[;kdkaP;k
/keZHkkouk ;k ok R;k izek.kkr nq[kfoY;k tk.kkj fu rks lq/kkjd R;k izdj.kh fu R;k izek.kkr
:f<oknh cgqtukaph yksdfiz;rk cgq/kk xekowu cl.kkj- gh vkeph nksUgh fo/ks;s fVGdkaP;kgh
lkekftd fu /kkfeZd pGoGhr dkh vuqHkokl vkyh rs /;kU;kr ;ko;klkBh [kkyhy dkgh
xksVhaph vkBo.k ns.ksgh iqjs vkgs-
lR;kP;k izpkjkFkZ ok jkVfgrkP;k lk/kukFkZ yks- fVGdkauhgh :< ^/keZHkkouk*
nq[kfo.;kl ekxs ?ksrys ukgh-
vqnkgj.kkFkZ rs iz[;kr pgkizdj.k vkBok! varLFki.ks fVGd f[kzLR;kapk pgk I;k;ys] i.k
iq<s rs izdj.k pOgkV;koj vkys] R;kljkh lkjk lukruh lekt [koGyk- fVGdkaoj cfgdkj
iMyk- izk;fPkRRk ?;k Eg.kwu vksjM >kyh i.k f[kzLR;kapk pgk R;kP;klg ?ks.ks izk;fpRRkkgZ ukgh
Eg.kwu fVGdkauh tks i{k ?ksryk rks ksoVi;Zar lksMyk ukgh! f[kzLR;kakh lgiku dsys vso<;klkBh
dk; rs izk;fpr ?ksrys ukgh- ^fekh rj ukgh ukghp dk<yh !* nqljk izlax oSfnd lakks/kukpk-
vqRrj/kzqokdMwu vk;Z vkys] vkf.k osndkG kfok;h ts nksu xzaFk R;kauh fyfgys R;k nksgksargh
osnkapk vSfrgkfld n`Vhus vFkZ ykfoysyk vkgs- euq;kauh rh lwDrsa jfpysyh vkgsr vkf.k
nskdkyifjfLFkrhuh rh ladkspysyh vkgsr- k nksUgh xksVh fufoZokn lR;s Eg.kwu lefFkZY;k
vkgsr- Eg.kts osn gs lukruh vFkhZ vikS:ks; ukghr fdaok txrkjaHkh vsdlg loZps loZ vhoj
vqPN~o flrkljkh izdVysys ukghr gsp [kjs ekuysys vkgs- ;k R;kaP;k erkeqGs lgkof/k
lukruh fo}kukaP;k /keZHkkouk R;kauh nq[koY;k! vk;Z yksd Hkkjrkrp vqitys] vk;kZorZ gsp
vk;kZaps fu osnkaps ewyLFkku] gh /kkfeZd Hkkouk ^vK* Bjfoyh vkf.k vKkaP;k eu/kj.khlkBh rh
vK Hkkoukp fVGd leFkhZr jkfgys ukghr- gsgh /;kU;kr Bsfoys ikfgts] dh fganqjkVkP;k Hk;adj
gkuhl tlk tkfrHksn izR;{ki.ks vkt dkj.khHkwr gksr vkgs rlk vk;kZaps ewyLFkku dks.kps] gk izu
vxnh rkrMhpk uOgrk- i.k dsoG Tks lR; vkgs R;kauk okVys rs izdVfo.;klkBh vkk nq;e
izuhns[khy R;kauh lukrU;kaP;k /kkfeZd Hkkousrhy vR;ar izcG fu ewyHkwr vkk osnkaps
vikS:ks;Ro fu vk;kZorZ gsp vk;kZaps ewyLFkku] k nksUgh HkkoukaP;k eqGkojp rdkZph dqgkM
?kky.;kl ekxs ?ksrys ukgh- frljh xksV iapkaxoknkph- ;kr rj fVGdkauh yksderkP;k fu
lukruh laiznk;kP;k ^/keZHkkouk* rks nq;e izu vlrkgh] fvrD;k rhozrsus nq[kfoY;k vkgssr]
vkf.k lektkr fvrdh ^ulrh [kGcG ektowu R;kr ?kjks?kj QkVkQwV dsyh vkgs]* dh vkt
ohl oksZ >kyh rjh rks ?kko cqtyk ukgh & vqyV fp?kGrp pkyyk vkgs! ^u cqf/nHksna tu;snKkuka
deZlafxuke~* k opukpk lukruh vFkZ fVGdkaukgh ekghr uOgrk- rsgh jkVfgrkFkZ ok
lR;LFkkiusLro vK tukapk ^cqf/nHksn* dj.ksp drZO; letr vkf.k vKkaP;kizek.ks vki.kgh
^loZdekZf.k* vkpkjhr ulr gs fl/n dj.;kl ok iapkaxlq/kkj.ksP;k vqnkgj.kkis{kk vf/kd
fufoZokn iqjkok ns.;kph vko;drkp vqjr ukgh- i.k vkp;Z gs] dh th ^dsljh* izHk`fr i=s
vktgh fVGdiapkaxkpk lkj[kk ikB iqjkok djhr vkf.k R;k iapkaxkizek.ks Lor%okxr] cgqla[;
lukruh fganq lektkP;k ^/keZHkkouk* izfrfnokh izfriGh nq[kforkr] dksV;of/k lektkP;k
vsdknkhyk vkiY;k ewBHkj yksdkaph }knkh ekuwu pkiwu tsorkr] cgqla[; lektkP;k kkSkkr
vkiyh yXuljkvh xktforkr] vkf.k R;kaP;k Jko.kkr vkiyk firji{k ^?kqlMrkr* rhp
yksdekU;laiznk;h ^dsljh* izHk`fr i=s fu rsp ^lqo.kZek/;eh* lksusjh lTtu jksVhcanhlkj[;k
vR;ar fganqfgr?kkrd nqV :<hyk tkR;PNsnd i{k rksMw fu?krkp R;kl lkGlwni.ks lkaxrkr &
^dkkyk gks gk c[ksMk ektfork\ lektkP;k /keZHkkouk dk nq[kfork\ vgks] rs yksdekU; igk!
R;kauh d/khrjh lektkpk vlk ^cqf/nHksn* dsyk dk\ ckckauks yksdlaxzgh iq:kkus ^u cqf/nHksna
tu;sr~] tksk;sr~ loZdekZf.k! ;Lekksf}trs yksd%!* rqEgh lgHkkstukr pkiwu tsok! i.k vkeP;k
lkj[ks tsowu u tsoY;klkj[ks tsok! Ukos dkkyk Nkirk! Tksoyks gs lkaxwu cgqtulektkyk
nq[kfork dk\ vFkkZr~ Qlohr dk ukgh!\
LFkykHkkokeqGs yksdekU;kaps ;k izdj.kh ts vk.k[kh vsdp vqnkgj.k dk; rs nsrk ;srs rs
xhrkjgL;kps! vk|kadjkpk;kZaP;k xhrkFkkZaP;k fo:/n er LFkkiwu ^deZ;ksxh fofk;rs* gs
lakx.;kl lR; & fu tufgr?kkrd rs drZO;p ;k fuBsus & yksdekU; dpjys ukghr! R;k;ksxs
Hkkjrkrhy ;Pp;kor~ kadjkpk;ZihBkaP;k ^/keZHkkouk* R;kauh nq[kfoY;k! y{kof/k KkuekxhZ;kakh
^c[ksMk* ekaMyk ! dksV;of/k kkadjerkuq;k;kapk ^cqf/nHksn* dsyk ! ^kadjkpk;kZis{kk tkLr kgk.ks
Bj.;kpk vko vk.kyk!*
;|fi yksdekU;kauh vxnh rqjGd izlaxh vkf.k vxnh nq;e izrhP;k lkekftd ok
/kkfeZd lq/kkj.kk gkrh ?ksrY;k gksR;k rjhns[khy R;k R;k izlaxh cgqtulektkrhy R;kaP;k
^yksdfiz;rsyk* cGdV /kDdk clk;pk rks clykp! lq/kkj.kk Eg.kts vYier( cgqerkpk fojks/k
R;kl gks.kkjp! R;k lR;kl R;kaph ^yksdekU;rk* gh viokn B: kdyh ukgh- :f<fiz;
cgqla[;sus R;kaP;klkj[;k ^vf/kdkjh* iq:kkP;k vkKk /kkC;koj clfoY;k! vktgh R;kaps iapkax
cgqla[; lekt ekuhr ukgh & HkVeaMGh rj R;kl vsdtkr ykFkkMhr vkgsr! pgkikuizdj.kh
R;kauk okGhr iMkos ykxys] rsOgk R;kauk izR;{k iq.;kr cgqtukaP;k fojks/kkus dls lGks dh iGks
d:u lksMys R;kph ekfgrh dsGdjr fVGdfpfj=krp ^fVGd fu xzke.;* Hkkx 13 Okk] kr
lkafxryh vkgs] rh ftKklawuh vo; okpkoh- R;krhy dkgh okD;sa vkh .ki{kkoj cfgdkj
IkMY;kuarj R;k ewBHkj .ki{kkrhy pgkiku dsysys jkuMs] fVGd izHk`fr x`gLFkkaps R;k
kqDyi{kkP;k lukruh cgqla[; lektkokpwu inksinh vMw ykxys ^dkghdkghaps vxnhp fuHksuk-
R;kaP;k ck;dkeaMGhauk foksk =kl! R;kaP;k eqyhckGhaukgh fk{kk Hkksxkoh ykxs- izR;sd l.k
vkyk] dh R;k vlarqV ! MksG;kyk ik.kh- xkokr fnysY;k R;kaP;k eqyhauk] R;kaP;k lkljdMph
lukruh eaMGh R;kauk cfgr ekgsj?kjh /kkMhr ulY;keqGs nksu nksu oksZ vsdnkgh ekgsjh ;s.ks
>kys ukgh- Lor%fVGdkauk dkgh yksdkaP;k laxrhus] iaxrhl eqdkos ykxys- foksk vMp.k
yXueqathr! R;kaP;k oMhy eqykpk ozrca/k >kyk rsOgk cz.k feGsuk! Dlkrjh vsd vqik/;k;
feGkyk] i.k vkpkjh ek= feGsuk! fdR;sd osGk fVGdkaP;k dqVqackyk kstkj.kh ck;kadMwu
ftklikkl d:u ?;kos ykxys vkf.k R;kaP;k vsdk laLFkkfud fe=kus ckgs:u vkpkjh iqjoys
rsOgk yXueaqthP;k lekjk/kuk vqBY;k- xzke.;kr fVGdkauh czk.klektkrhy dMd
cfgdkjkeqGs iksFkho:u ?kjph Jko.kh Lor%pkyfoyh- eqYkhP;k yXukP;k osGh v{krhph vMp.k
vkyh- dlC;kP;k x.kirhP;k nsoGkr cfgr fVGdkauk ;svw u fnys rj! rsOgk vqik/;kyk
vsdV;kyk lkafxrys] rwp vsdVk fuewVi.ks v{kr ?ksvwu tk fu x.kirhiq<s Bsowu ;s- Jk/ni{kklgh
vMp.k- nsoLFkkuh ok fir`LFkkuh cl.;kl czk.k u vkY;kus dSd oksZ fVGdkauh pVkoj Jk/n
d:u ?ksrys!!
yksdekU;afok;hP; vkeP;k ojhy loZ ppsZryk gsrq R;kauh dsysY;k lkekftd fu /kkfeZd
lq/kkj.kkaph lekykspuk dj.;kpk lq/nk ukgh & ex Vhdsph xksVp nwj! R;k jkViq:kkyk R;kP;k
ifjfLFkrhr ts jkVfgrkps okVys rs rls R;kauh dsys- vkEgkal vkeP;k ifjfLFkrhr jkVfgrkl ts
vo; rs vo; R;k izdkjs ;Fkkefr] ;FkkkfDr dj.;kl vkEghgh eksdGs vkgksr! vkeP;k
yksdekU;laiznk;h fgrfpardkaps ;k izdj.kh ts xSjlet vkgsr vkf.k ^/keZHkkouk* u nq[kfork ok
^yksdfiz;rk* u xekork vkk lq/kkj.kakP;k izdj.kh fVGd veqd d: kdys vlrs fu reqd
d: kdys vlrs] rls rqEgh djk! vls ts Eg.k.ks vlrs R;kP;k fujlukFkZ dk; rh gh ppkZ dj.ks
dsOgkgh Hkkxp gksrs] Eg.kwup fvFks rh FkksMhkh dsyh-
T;k vFkhZ vkEgka lq/kkjdkauk gs dGwu pqdys vkgs] dh vkeP;k fganq jkVkP;k xG;klp
rkr ns.kk;k k iksFkhtkr tkfrHksnkpk fu%ikr dsY;kokpwu fganqjkVkaps vH;qRFkku fu vqTthou
gks.ks loZLoh vlaHkkO; gks;( T;k vFkhZ vkEgk cqf/nfuB foKkuoknh lq/kkjdkauh loZ izdkjps
/kkfeZd HkkcMsi.k fu yqPpsfxjh &ex rh oSfnd vlks] ck;cyh vlks] dqjk.kh; vlks ok iqjk.kh;
vlks& frP;k dpkV;krwu lksMowu ekuoh cqf/nyk eqDr dj.ks gsp vkeps ifo= /keZR; gks;]
krp ekuO;kps] vo?;k euq;tkrhps dY;k.k vls okVr vkgs( R;k vFkhZ rs lR; izpkj.;kr
vkf.k R;k lq/kkj.kk Lor%vkpj.;kr vkEgh fganqla?kVd] lq/kkjd dks.kkP;kgh ^/keZHkkouk* nq[kohr
ukgh] vi/keZHkkouk nq[kkoY;k xsY;k rj R;kyk vqik; ukgh! vkEgh dks.kkP;kgh cqf/nHksn djhr
ukgh] nqcqZf/nHksn dk dsykp ikfgts! vkeph th ers rqEgkal pqdhph okVrhy R;kaP;kfo:/n rqEghgh
izpkj djk! vkEgh dkgh vkeP;k ^/keZHkkouk* nq[kow udk Eg.kwu jMdaMhl ;s.kkj ukgh- vkEgh rj
vqyV vlsp Eg.krks dh lq/kkjdkauk tj lq/kkj.kk dj.;kpk vf/kdkj vkgs] rj lektklgh
lq/kkjdkaoj cfgdkj ?kky.;kpk vf/kdkj vkgs- tks lq/kkjd cfgdkjkl iq:u vqjsy] lq/kkjdkpk
lq/kkjd vqjsy] rsp uk.ks [kjs!
lq/kkjdkauk gRrhP;k ik;k[kkyh rqMfoys vlrs!
vkeps dkgh kh?kzdksih lukruh ca/kq rj jkxkP;k Hkjkr Hkj ifjknkae/kwu fu oS;fDrd
laoknkr kaHkj osGk vls xtZwu vqBrkr dh cfgdkjkps dk;\ ijjkT; iMys] vkiyk
lukruk/kehZ jktk ukgh] Eg.kwu ;k egkjpkaHkkjkacjkscj tso.kk;k tkrikrrksM;k] /keZfund
ik[kaM;kaP;k xetk pkyY;k vkgsr! ukghrj gRrhP;k ik;kkh cka/kwu kauk nsgkUr izk;fpRr fnys
vlrs! Tkj dk vkt iskokvh vlrh!!
HkqDdMkaph euksjkT;s HkqDdMp! dqaHkkjkP;k euksjkT;kr xk<osp xk<os! Xk<okaP;k
euksjkT;kr vqfdjMsp vqfdjMs!! Rlsp vktP;k ;k djaV;k fi<hP;k euksjkT;krlq/nk lq/kkjdkauk
gRrhP;k ik;kkh ns.;kis{kk vf/kd yksHkuh; vls dks.kpsgh n`; fnlr ukgh!
Tkj dk vkt iskokvh vlrh! & rj lq/kkjdkauk gRrhP;k ik;kkh ns.;kph lks; >kyh
vlrh! fvrdsp frps k nGHk;kauk lks;jlqrd!
Ikjarq rdZp djk;pk rj k djaV;k vkksyk okVrs R;kizek.ks iskokvhoj nql;k
ckthjokuarj vktoj lxGs nqljs ckthjkop ;sr jkfgys vlrs vlsp dkko:u\ vkf.k kkgwuarj
lkjsp nqcGs N=ifr lkrk;kl ukanrs vlsp x`ghr /kj.;kl dk; vk/kkj\ tj vkt iskokvh
vlrh rj frP;koj dks.kh uos uos ikfgts ckthjko dkko:u vkys ulrs\ ^jk;xMh vs[kknk
izfrfkokth dkko:u vorjyk ulrk\* tj dk iskokvh vlrh!* k okD;kljkh dks.k
vR;n~Hkqr n`;sa vkeP;k dYiusP;k MksG;kaiq<s fnlw ykxrkr!
vqTtf;uh gh vf[ky fganq lkezkT;kph jkt/kkuh >kysyh vlwu frP;koj vizfrjFk vlk
rks dqaMfyuh & ik.kkafdr vf[ky fganq /ot Mqyr vkgs! uosuos Hkkvwlkgsc iskos] gfjflax uyos]
izfr paxqIr] izfr foekfnR; y{k y{k lSfudkaps rqacG nGHkkj ?ksvwu] T;kauh T;kauh vkeP;k
iMR;k dkGkr vkeP;k fganqjkVkl voekfuys] NGys] nGys R;kaP;k R;kaP;koj p<kvh d:u
pkyys vkgsr( R;kaph R;kaph R;kaP;koj p<kvh d:u pkyys vkgsr( R;kaph R;kaph jx ftjowu] lwM
vqxowu dks.kh :ekke rj dks.kh yaMu xkBys vkgs( dq.kh fyLcu dj dks.kh iWfjl!! fnfXnxarh fganq
[kM~xkpk vlk njkjk clyk vkgs] dh fganq lkezkT;kdMs MksGk vqpywu ikg.;kph dks.kkph Nkrhp
gksvw u;s! v|k;kor~ ;a=s( v|;kor~ ra=s( fganq foekukaps vkf.k fganq fo;kukaps FkosP;k Fkos
vkdkkkr vqaPk vqap vqMr vkgsr( fganwaP;k ksdMks izpaM j.kHksjh iwoZleqkr fu ifpeleqkr
vjchleq gs uko lq/nk cnywu izpaM ik.krksQkapk [kMk igkjk nsr vkgsr( fganq lakks/kdkaph
oSekfud iFkds vqRrj/kzqokoj fu nf{k.k/kqzkooj uo uos HkwHkkx kks/kwu R;koj fgana/ot jksohr vkgsr(
Kku] dyk] okf.kT;] foKku] oS|dizHk`fr izR;d dr`Ro{ks=kr lgkof/k fganq Li/kkZyq tkxfrd
vqPpkad iVdkohr vkgsr!! yaMu] ekLdks] iWfjl] okfakXVukfn jkVkaP;k jkt/kkuhP;k & R;k
vqTTkf;uhP;k & egk}kjkkh fganq N=irhauk vkikiys iqjLdkj vfiZ.;kLro gkrh vqik;us ?ksvwu
okV ikgkr vqHkh vkgs!! tj dk vkt iskokvh vlrh rj vlsgh dkko:u >kys ulrs\ vjs]
euksjkT;sp djk;ph rj vkh dkghrjh djk!!
tj dk vkt iskokvh vlrh] rj rh dkgh vakh rjh ;kp euksjkT;kP;k toGtoG
vlrh] gkp laHko vf/kd- ukghrj rh vktoj fVdrhp uk!! vkf.k vkk ifgY;k ckthjkO;kP;k
iskokvhr ok fkokkghr vkeP;klkj[;k fganq la?kVukauk gRrhP;k ik;h cGh fnys tk.;kis{kk
gRrhP;k ikBhojhy vackjhr fejoys tk.;kP;kp laHko vf/kd vlrk!!
dkj.k] ifgY;k ckthjkokP;k ok fkojk;kP;k lgkuqHkwrhps fVi.k dks.kk xksE;klksE;k
HkVthaP;k fdaok pajko eks;kaP;k fVi.kkis{kk vkEgk la?kVuh; lq/kkjdkaP;kp fVi.kkkh vf/kd
tqGrs gs vq?kM vkgs- rs nks?ksgh egkohj R;kaP;k dkGps ^lq/kkjd* gksrs( dkj.k R;k nks?kkaukgh /kkfeZd
fu lkekftd :<hfo:/n vlysY;k R;kaP;k orZukfok;h R;k dkGP;k lukrU;kauh cfgdk;Zp
Bjfoys gksrs! f'kojk;kauh Lora= fganqjkT;kpk LFkkiudrkZ Eg.kwu {kf=;Rokoj vf/kdkj lkafxryk
vkf.k osnksDr jkT;kfHkksd Ogkok Eg.kwu ^kk* fo:/n g /kjyk! okLro R;kaP;koj eqlyekuh
cknkgkauk ldkGla/;kdkG cknkgk Eg.kwu dqfuZlkr dj.kkjs eqnkZM ejkBs ljnkj vkf.k iSB.kps
iDokkiqV HkV jkxkoys gksrs! eqlyekukauh ckVfoysY;k fganwauk kq/n dj.;kps ikrd d:u
fkokthus lukru kkkpk vqienZ dsyk rks fujkGkp! ifgY;k ckthjkokPkk ck.kk rj vxnhp
csNwV! fganwaP;k eqyh eqlyekukaP;k ?kjh ?kkyfo.;kpk ijaijkxr lukru /keZ lksMwu R;kus
eqlyekukaP;k eqyhyk fganwP;k ?kjh ?ksrys- fganwauk fganq hiklwu O;fHkpkjkus >kysyh fganq eqys
eqlyekukauk fnY;kus kqf/n gksrs gs lukrukk( i.k ckthjkokus eqlyeku hyk fganwiklwu
>kysY;k eqykalgh fganq djowu ?ks.ks ghp [kjh kqf/n gks; vlk vkxzg /kjyk! ;k ikiklkBh iskO;kapk
?kjkoj lukrU;kapk cfgdkj iMr gksrk! i.k FkksMD;kr fuHkkoys! Qkj dk; ^jkvq firkr* vlkgh
ckHkksVk >kyk! v'kk N=irhaP;k vkk ijari iskO;kaph iskokvh tj vlrh] rj gRrhP;k ik;h
xsysp rj dks.k xsys vlrs rs vkeP;k lukruh HkVth& ksvth&jkokauh Lor%ykp fopkjkos!
osnksDrkyk vuqdwy Eg.kwu dqrZdksVhaukp kadjkpk;Zinh fojkt.;kpk laHko vf/kd vlrk-
fdyksZLdjkauk rksQk] csMjhizHk`fr kkkaP;k Vksystax dkj[kkU;kps ^i* cufoys vlrs!
/keZHkkLdj elwjdj ;kauk kqf/ndk;kZLro lksU;kP;k iky[khr fejor usvwu xksekardkpk
/keZihBk/khoj use.;kr vkys vlrs] vkf.k vkEgkalgh gRrhP;k ik;h u nsrk fvrj dks.kR;k
iq.;kvhlkBh ulys rjh funku fcpk;k Hkkkkkqf/nP;k dk;kZlkBh rjh j?kqukFkiafMrkaP;k gkrkkh
fkokthus jk[kwu Bsoys vlrs!!
vkeP;k lukruca/kwuh gs fol: u;s dh] ijjkT;kis{kk LojkT;kr lkfeftd fu /kkfeZd
lq/kkj.kk] cgq/kk vf/kd lqyHkrsus fu Rojsus ?kMw kdrs- tikukr LojkT; gksrs rksp tiku tkxs
>kys Eg.kwu vsdk ikkl okkZr rs ;qjksiP;k ckjkkl tsow kdys] dk;kikyV gksvwu lukrukps
v|ru cuys! fganqiniknkkghps /kqja/kjgh ;qjksiP;k ikspkikpkl fkdw ykxys gksrs- lkSfudlapyu
ydjh dokvhr vkf.k rksQkaps dkj[kkus ejkB;krgh ;qjksiP;k /krhZoj pkyw >kys gksrs-
eq.kkP;k kks/kkdMs ukuk QM.kfolklkj[;k prqj iq:kkps y{k os/kr gksrs- xhrsps ykdMh Bls
ukukauh ikMY;kps vk<Grs- dkkhyk iwy cka/k.ks rsOgk ik.kh vkVsuk Eg.kwu vuqBku clys- rs
vSdrkp ukukauh vuqBku can d:u ^dG* ekxfoyh fu ik.kh vkVys- vuqBkukgwu ^dG* cjh gs
dGw ykxys gksrs- ;qjksiph dG vkhp nkchr nkchr] LojkT; vlrs rj] fganqLFkku kriV vf/kd
Rojsus ;a=;qxkr] foKku;qxkr izoskrk] gsp vf/kd laHkouh; Bjrs- vkf.k R;kp kh?kzrsus rks
^lq/kkjd* cuykgh vlrk] dkj.k ;a=kP;k fu foKkukP;k ekxksekx lkekftd lq/kkj.kk gh
nklhlkj[kh /kkor vkyhp ikfgts- l/;kP;k izR;{k iqjkokpk ikgk! ts FkksMs v/kZoV LojkT; vqjys
vkgs frFksp lq/kkj.kk >kyh rsOgk >ViV >kyh dh ukgh rs ikgk! cMks|kP;k l;kthjkokauh jkT;kph
Hkkkk fganh d:ulq/nk Vkdyh- vusd izxr fucZ/k dk;ns jkT;Hkj pkyw d:u fdR;sd
vfgrdkjd fu nqV /kkfeZd :f< rMkD;kljkh naM; BjfoY;k- ^vLi`;* gk kCn ek;k
jkT;krwu lhekikl Ogkok! vls vqn~?kksfk.kkjk dksYgkiwjPkk N=ifr gksvw kdrks! Vlkp vs[kknk
/keZlq/kkjd egkiq:k fganq lkezkT;kpk vf/kifr >kyk ulrk dkko:u\ tj vkt iskokvh
vlrh] rj xaxHkVpk iskos >kys vlrs gs dkko:u\ vkf.k vkEgh Lor%p iskos ok funku ukuk
QM.kohl >kyks ulrksp gs rjh dkko:u\
rsOgk vkR;kckvhyk fekk vlR;k rj dk; >kys vlrs] k oknkr u fkjrk xaxHkV fu
vkEgh vls vkgksr rlsp vkgksr vls letwu dk; dksfVe djk;pk rks djkok gsp vqfpr!
8- vkeP;k /keZHkkouk nq[kow udk va!
dkgh fnolkekxs yks.kh ;sFks vsd lukru /keZifjkn Hkjyh vlrk rhr vLi`;rkfuokj.k]
tkR;qPNsn] Li`;Li`;kaph lgHkkstus] fookgi/nrhps vqPpkVu] fvR;kfn v/kE;Z fu xgZ.kh; vls
lukru oSfnd laLrhP;k vqPNsnukps dk;Z ^dkWaxzsl* fu fganqegklHkk ;krhy dkgh usR;kauh
pkyfoys vkgs] R;kpk g ifjkn rhoz fuks/k djhr vkgs* vlk vsd Bjko laer >kyk- ijarq rsOk<;k
loZlk/kkj.k vqYys[kkusgh ifjknpkydkaps lek/kku u gksvwu vk.k[kh vsd Lora= Bjko R;kP;k
ekxksekx vlk laefr.;kar vkyk dh] ^LoPNkpkj&izorZd fu /keZHkkoukfo?kkrd oke;}kjk
lektkpk cqf/nHksn dj.kkjs cW- lkojdj fvR;kfn ys[kd fu ^fdyksZLdj* ekfldsa ;kapk gh lHkk
rhoz fuks/k djrs!
T;kP;kkh R;kP;k ys[kkiqjrs cksyk!
fganqlHksps dk; fdaok jkVlHksps usrs dk;] loZt.k dkgh vsdkp izdkjph ers vsdkp
Lo:ikr vqinskh ukghr- R;kpizek.ks fdyksZLdjkaP;k iz[;kr fu ukukfo/k fok;kaojhy ukekafdr
ys[kdkaP;k ys[kkauh HkwkfoysY;k ekfldkrhy lkjsps lkjs ys[kd vsdkp lkaP;kph ers leFkhZr
ulrkr- ts tkR;qPNsuklkj[;k dks.kR;kgh vsdk fok;koj fyfgrkr rs R;kp vadkr izflf/nysY;k
fvrj fok;kaojhy ys[kkakh loZLoh lger vlrkr vlsgh uOgs( vkf.k Lor% laiknd egkk; rj
vusd izlaxh vkiY;k fopkjizorZd fu;rdkfydkarwu egRokP;k fok;kaoj iwoZi{k fu vqRrji{k
vkk nksUgh cktwaP;k fo}kukaps ys[k cq/n;k izdkkhr vlrkr- vkk izdj.kh T;kpk ys[k T;k
fok;koj vlsy R;kl R;k fok;kiqjrsp vqRrjnk;h letys ikfgts- dks.kR;kgh vadkrhy lk;k
ys[kkaps nkf;Ro lkekf;di.ks izR;sd ys[kdkoj ykn.ks vkf.k R;krhy dks.kR;kgh vsdk ys[kdkps
ergs fvrj loZ ys[kdkaps vkf.k laikndkpsgh vlysp ikfgts vls eku.ks gkL;kLin vkgs- i.k gh
<kscG pwdns[khy gs Bjko jp.kk;k fu laefr.kk;k lka[;osnkUrrhFkZ ehekalkekrZMkfnd R;k
ifjknsrhy kkheaMGhP;k dkh /;kukr vkyh ukgh dks.k tk.ks! Dofpr~ vlsgh vlsy] dh rh
ifjkn cksywu pkywu J/nkfuBkaphp vlY;keqGs cqf/nyk frps lHkkln gksrk vkys ulkos!
/keZHkkoukfo?kkrd vkf.k cqf/nHksnd Eg.kts dk;\
;k ifjknsrhy vkeP;k vkf.k fdyksZLdj laikndkaP;k fuks/kkpk tks vsd Lora= Bjko
vkeph ukaos vqYYks[kwu >kyk] R;kr vkeP;k lukruh ca/kwuh oj fnysys nksu vkjksi vkeP;koj
dsysys vkgsr] gs k Bjkokph Hkkkk ;k ys[kkP;k vkjaHkhp th vkEgh fnysyh vkgs rho:u fnlwu
;svhy- vkEgh vkeP;k ;k ys[kkarwu vkiY;k fganqjkVkP;k la?kVukFkZ fu vq/njkFkZ T;k T;k
lq/kkj.kk dsY;k ikfgtsr Eg.kwu Eg.krks R;kaph vko;drk fu vqi;qDrk vkeP;k lukru ca/kwauk
iVowu ns.;kpk ;Ru vxnh eeRocq/nhus kD;rks djhr jkg.;kph vkeph usgehp vqRdV fvPNk
vlY;keqGs R;k lq/kkj.kkafok;h vkeP;k /keZca/kwP;k vkjksikaps fujlu vo; frrds iqu%iqUgk
djhr jkg.ks gs rj vkeps drZO; vkgsp] ijarq R;krgh vkeP;k ys[kkaeqGs ^/keZHkkouk nq[krkr* fu
^lkekU; tukaP;k cqf/nHksn gksrks* ;kLro rls dk djkos- vkh dGdGhph i`PNk] fganqla?kVukyk
vqpywu /kj.kk;k fu vkeP;k dk;Zekfok;h iz;Rukfok;h fu lfnPNs fok;h] vsdanjhr
lgdk;Z ulys rjh lgkuqHkwfr vl.kk;k vusd e/;e o`RrhP;k fgrfpardkadMwugh th okjaokj
gksr vlrs rheqGsgh tjh ekxs vsdnk ^fdyksZLdj* ekfldkr ^u cqf/nHksna tu;sr~ Eg.kts dk;\*
;k ys[kkr Hkkouk nq[kfo.ks vkf.k cqf/nHksn dj.ks Eg.kts dk;] k fok;kph loZlk/kkj.k ifjLQqVrk
vkEgh dsyh gksrh] rjhgh vs[kknnql;k ys[kkus lxG;kaps lek/kku gks.ks fdaok rks lxG;kauk
dG.kslq/nk nq?kZV vl.kkjp gs tk.kwu] vkEgh k ys[kkr R;k vkjksikauk vf/kd lfoLrj vqRrj
nsvwu vls nk[kow fvfPNrks dh vkEgh [k;k vFkhZ /keZHkkouk vqPNsnhr ukgh] cqf/nHksngh djhr
ukgh] rj vqyV vkiY;k fganqjkVkP;k fu euq;ek=kP;k vq/nkj.kkl ts ts vR;ar vo; rs rs
drZO;] vkf.k izR;{k iz;ksxkarh ts vckf/kri.ks fVdwu jkgrs rs lR; kpkp izpkj vkEgh djhr
vlY;keqGs rks ln~/kekZyk dsOgkgh gkfudkjd Bj.kkj ukgh- ln~Hkkousyk nq[kfo.kkjk ukgh!
djhrp vlsy rj rks nqcqZf/nHksn djhr vkgs] vi/keZHkkouk nq[kohr vkgs! cqf/nHksn djhr ukgh]
/keZHkkouk nq[kohr ukgh!!!
vki.kk lokZaps lkaizr /;s; vsdp k vkiY;k fganqjkVkpk vq/nkj!!
oknkP;k Hkjkr Tk; vsdk xksVhpk folj euq;kl lgth iMrks R;kfok;h dsOgkrjh
vki.kk lokZuk vls vkookfl.ks vko;dp vkgs] dh drZO; dk; kfok;h vkiY;ke/;s
fdrhgh erHksn vlyk rjh vki.kk lokZps /;s; vsdp vkgs- vki.kk lokZauk izk.kkgwu fiz;
vlysY;k Lonskkl fu LojkVkl vktP;k ifrrkoLFksrwu vq/nk:u R;kauh txkrhy fvrj
jkVkaP;k rqyusr yskHkjgh ghu B: u;s vls la?kfVr] lkDr fu izxr djkos vkf.k ekuO;kP;kgh
fgrkFkZ >qat.;kph ;ksX;rk fu cG R;ke/;s ;kos- gsp vkeP;k fganqla?kVd i{kkps lkaizrp /;s;
vkgs- vkf.k k fganqjkVkP;k fu fganq/kekZP;k ifj=k.kkFkZ fu laLFkkiukFkZ vkeP;k lukruh i{kkpsgh
vard%dj.k rhGrhG rqVr vlysp ikfgts- fdacgquk vkEgh gs LIkVi.ks lkax.;klgh dpjr
ukgh] dh fganqjkVkps vR;ar vsdfuB vls vuq;k;h R;kauk kfDr vlks ok ulks] ;qfDr vlks ok
ulks] i.k fganqRokpk vsdfuB vfHkeku fu fganqRokP;k fot;kph vqRdV fvPNk T;kaP;k
var%dj.kkl [kjh[kjh jljlr vkgs vls /keZca/kq vkEgkal kks/kko;kps rj vkEgh vkeP;k
osnkkGk] kkkkGk fu lukreaMGs ;karp izFker% tkvw! vki.k vsdkp ek;Hkwph ysdjs vkgksr(
vsdkp jkVkps] vsdkp /kekZps] vsdkp laLrhps] vki.k larku vkgksr]- lukruh ok la?kVd &
fganqek= frrdk /keZca/kq vkgs] jkVca/kq vkgs!
vkh vkeph Hkkouk vlrk vkEgh vkeP;k lukru /keZca/kwfok;h ts ts fygw rs rs
Lodh;Rokps ukrs Le:u ca/kqHkkokusp fyfgys vl.kkj( oSjHkkokus vl.ks kD;p ukgh- fvrdsp
uOgs] rj fganqjkVkP;k vqkR;FkZ vR;ar vo; vl.kk;k lektlq/kkj.k djhr vlrk R;k izdj.kh
erHksn vlysys jkfxVkarhy jkxhV fdaok ew[kkZrhy ew[kZ lukruh tjh vkEgkal vU;k;kus dkgh
Vkdwu cksyys ok NGrs >kys] rjhns[khy R;kaP;kfok;hph ca/kqHkkouk v.kqek= vq.kko.kkj ukgh
fdaok R;k vsdnj i{kkP;k Lo/keZfuBsfok;h vkepk vknj ukghlk gks.kkj ukgh- feF;kpkjh
vl.kkjp- lukrU;kar dkgh <ksaxh vkgsr] rj dk; la?kVd ok lq/kkjd i{kkr rs ukghr dh dk;\
vkeP;k dks.kR;kgh fy[kk.kkr i{kIkkr ?kMw u;s vkh vkEgh kD; rh dkGth ?ksr vlrks- vkePkk
gsrq vkEgh izfriknhr vlysy;k lq/kkj.kk vkiY;k fganqjkVkP;k vH;qkrhLro dkk vifjgk;Z fu
fdrh vqidkjd vkgsr gs vkeP;k lukruh ca/kwauk iVowu R;kaps erifjorZu djko;kps vkgs-
vkf.k Eg.kwup R;kauh vkePkk fdrhgh fuks/k dsyk rjh vkEgh lkeksipkjkpk cqf/nokn d:u R;kaph
let ikM.;kpk kD; rks ;Ru iqu%iqUgk djhr jkg.kkj vkgksr- vkf.k vktojP;k vuqHkoko:u
R;kaP;krhy cgqrds izkekf.kd eaMGh gGwgGw vkeP;k dk;Zekl cqf/niwoZd ;svwu feGrhy
vkh vkeph fufpfr vkgs-
tj vs[kk|kP;k ^/keZHkkoukp* eqGh nql;kl vi/keZ okVY;k rj R;kuk fuksf/kY;kokpwu
dls pky.kkj\
vLi`;rkfuokj.k] tkfrHksnksPNsnuizHk`fr T;k lq/kkj.kk vkEgh d: fvfPNrks R;k
/kekZfo:/n vkgsr vkf.k R;kaP;keqGs fganqjkVkph gkfup gkfu gks.kkjh vlY;kus R;kauk vqpywu
/kj.ks fua| vlk Bjko dks.kh ifjknsus dsyk vlrk rj rh xksV fujkGh gksrh- rlk Bjko dj.ks gs
vkeP;k lukru eaMGhP;k vktP;k J/nsl /k:u gksrs- i.k R;k lq/kkj.kkaPkk R;kauh fuks/k djrk
djrk vkk lq/kkj.kkauk vqpywu /kj.kkjh vkeP;klkj[kh eaMGh yksdkaP;k /keZHkkouk nq[kforkr fu
cqf/nHksn djrkr Eg.kwu tks fuks/k dsyk vkgs] rks ek= loZLoh vukBk;h vkf.k vkeP;k lukru
eaMGhaP;kgh vaxyV ;s.kkjk vkgs-
dkj.k T;kl tks vkpkj/keZ okVsy fdaok tks tks vkpkj/keZ Eg.kwu :< vlsy rks rks pqdhpk
Eg.krkp R;kph R;kph Hkkouk FkksMhrjh nq[kko.kkjp- JfrLe`rhauk Bkvwd ulysys ts dsOkG
yksdkpkj rsgh /keZ Eg.kwup R;k R;k yksdkauk vknj.kh; okVrkr( vkf.k rs R;akuh /kekZpkjp
letkos Eg.kwu Le`frizek.kgh lkiMrs- ^;fLeUnsks ; vkpkj% ikjai;Zekxr%! Ok.kkZuka fdy
losZkka l lnkpkj vqPprs!* fdaaok ^;|nkp;Zrs ;su /kE;Z ok/kE;Zeso ok! ns'kL;kpj.ka fuR;a pfj=a
rf/n dhfrZre~!!* ;k opukarwu rj yksdkpkj] /kE;Z ok v/kE;Z vlys rjhgh] R;k nskkiqjrs /keZp
gksr vkh lnkpkjkph d{kk foLrkjysyh vkgs! rsOgk ts ts vkpkjk/keZ Eg.kwu yksdkadMwu ikGys
tkrkr] rs rs fdrhgh xZ] jkVfo?kkrd] fgald ok jkuVh vlysys rjh R;kauk fuksf/k.ks Eg.kts
R;k R;k yksdkaph /keZHkkouk nq[kfo.ks vkf.k R;kaPkk cqf/nHksn dj.ksp gks.kkj vkgs vkf.k ;k vFkhZ]
/keZHkkok dsOgkgh nq[kfork dkek u;sr] vKkU;kapk cqf/nHksn vkk vFkhZlq/nk d: u;s] vls Eg.k.ks
Eg.kts vKkU;kauk ;kor~pafnokdjkS Kkuh; jkgw |k] /kkfeZd ok lkfetd vkpkj&fopkjkalaca/kh
czgh dk<w udk] vlsp Eg.k.;klkj[ks gks.kkj ukgh dk;\ vlk naMd] vkEgk la?kVuoknh
lq/kkjdkaphp uOgs rj Lor % ;k yks.khifjknsrhy lukruh lH;kaphgh thHk yqGh ikM.;kl
lksM.kkj ukgh! ;keqGs /kkfeZd ok lkekftd ppsZpk czgh eq[kkoVs dk<.ks lokZauk vkf.k Eg.kwup
R;kaukgh vkD; gks.kkj vkgs- erizpkjkyk gk e`R;qnaMp feG.kkj! lukrU;kaukgh vkk vFkhZ
^/keZHkkouk* nq[kfoY;kokpwu fu cqf/nHksn dsY;kokpwu vsd iGHkjgh dls jkgor ukgh] rs yks.kh
;sFkhy lH;kaP;kp vqnkgj.kkao:u nk[kow
lukruh vkilkvkilkarp vsdesdkaP;k /keZHkkouk Ikk;ka[kkyh rqMforkr! cqf/nHksn
djrkr!
yks.kh ifjknsrhy kkh eaMGkykgh dkgh /kkfeZd lq/kkj.kk dj.;kph ygj vkyh vkf.k
R;kauh fganqjkVkyk l/;kaP;k ladVkarwu ikj ikM.;klkBh dks.kP;k jkVh; egRokP;k lq/kkj.kk
lqpfoY;k Eg.krk\ rj k] & ^gqaMk ?ksvw nsvw u;s] :[kor d: u;s] ?kkxjhoj yqxMs ?kkyw u;s]
cksgys lkjo.kkpk [k.k okpokok] HkkstukP;k osGps vq[kk.ks Eg.kw u;sr] vkf.k tko;kus :lw u;s!*
fvR;kfn] yk[kks yksd okVrkgsr] vkrrk;h eqlyekukaps naxs] dU;kigj.ks] eafnjks/oal izHk`fr
vR;kpkj lk;k nskHkj pkyw vkgsr] fganqLFkkups ikdLFkku cufo.;kps ?kkVr vkgA fekus ?kjs
iks[k:u jkfgyh vkgsr] vLi`; vkeP;k NGkus fu R;kaP;k filkG.;kus dksfV dksfV QqVwu tkr
vkgsr] u jkV] u jkT;] u vk] u o! v'kk ttZj >kysY;k fganqjkVkl rkj.;klkBh ;k
U;k;eheklkoSfnd rdZosnokpLirhauk gks vso<k vqik; dk; rks lqpyk] iqjslk okVyk! ^:[kor
d: u;s] tko;kus :lw u;s] tso.kkP;k osGh vq[kk.ks Eg.kwu u;s!!* nq[k.ks Mksaxjkl fu vkSk/k
fkaisr-
i.k R;krgh izu vlk] dh k pkyh vkt yk[kks yksdkarwu ksdMks oksZ fkVkpkj] lnkpkj
vkf.k Eg.kwup /kekZpkj letwu vkpjY;k tkr vkgsr- gtkjks ck;kckiM;kauk fu Hkkfod
dqGkpkjfuBkauk k xksVhauk dk<wu VkdY;kps ok fuksf/kY;kps vSdwu okvhV okVY;kokpwu
jkg.kkj ukgh! fvrdsp uOgs rj R;k dsY;kokpwu yXukrhy dqG/keZ] dqGkpkj iqjs >kY;klkj[ks
dsOgkgh okVr ukgh- okV.kkj ukgh] gh xksV fufoZokni.ks ?kjks?kj vk<Gr vlrk yks.kh ;sFkhy
lukrU;kauh k yk[kks yksdkaP;k fkVkpkjdqG/kekZauk dk nq[kfoys\ rs vK vkgsr Eg.kwu\ i.k u
cqf/nHksna tu;sn~ vKkuka deZlafxuke~! tksa"k;sr~ loZ dekZf.k fo}ku~ ;qDr% lekpju~!! k kkkFkZ
rqepkp uOgs dk;\ ex R;k vKtukapk rqEgh cqf/nHksn dk dsykr\ i.k ifjknsP;k v/;{kkauh rj
HkVthP;k dkGtkykp gkr ?kkryk!
k lukru ifjknsP;k v/;{kLFkkuh] os- kk-la-Jh/kjkkh okjs ;kauh lkafxrys dh]
^oSfndkauks] ea= uqlrs daBxr d:u pky.kkj ukgh] uqlR;k vFkZ kwU; ea=ikBkauh laLdkjkaps
lkeF;Z tkxfoys tkr ukgh] rj ea= fl/n d:u ea=lkeF;Z ok<foys ikfgts!* vkrk gs tj [kjs]
vkt ts lgk( oSfnd] iqjksfgr HkVHkVth eaMGh vkeps laLdkj djhr vkgsr] ea=tkxjkfn
/kkfeZd R;s laiknhr vkgsr] R;kaP;k dkGtkykp k fo/kkukapk foapw Mlyk ulsy dk cjs\ dkj.k
dsoG daBxr ea= EgVys vlrkgh /keZlaLdkj ;FkkfLFkri.ks gksrkr gh R;akps vkt fi<;ku~
fi<;kaph Hkkouk! vkt gh lgkof/k iqjksfgr eaMGh lektkps lkjs laLdkj daBxr vFkZKkukwU;
ea=kauhp laiknhr vkgsr vkf.k R;kr dkgh v/ke] O;ax vqjys vls ekuhr ukghr! Ekx R;kaps gs
O;ax dk<wu R;akP;k /keZHkkouk nq[kfoY;k R;k dk\ dsoG daBxr ea= Eg.k.ks ghurj.kkps vkgs vls
lkaxwu R;kapk cqf/nHksn dk dsykr\
/keZHkkouk & ex R;k fdrhgh vi/keZizo.k vlksr] yksdfon`V vlksr] Hkzked vlksr] i.k
R;kauk fuksf/krk fu nq[kfork dkek u;s- dks.kP;kgh lkekftd ok /kkfeZd :<hyk & rh fdrhgh
gkfudkjd ok Vkdkvw Bjyh rjh fojks/kwu vK tukaPkk ok Hkzkar tukapk cqf/nHksn d:p u;s vls
Eg.kky rj rqEgkal fganqegklHkk] cW- lkojdj] fdyksZLdjizHk`rhapk fuks/k djko;kP;k vk/kh
rqdkjkekapk fuks/k djko;kl gok gksrk- dkj.k & ^kkDr x/kMk t;s nskha! rsFks ikifp;k jkkh !!*
vls Eg.kwu R;kauh kkDrkaP;k] vkf.k ^x.k;k x.kifr fokG! ykMw eksndkapk dkG!!* vls Eg.kwu
xk.kiR;kaP;k /keZHkkouk vxnh udksr R;k VokG kCnkauh nq[kfoY;k gksR;k- jkenklkauhgh EgVys
vkgs] ^ikkk.kkaPkk nso dsyk! vsds fnokh Hkaxksfu xsyk! rs.ks HkDr nq[kkoyk! jMs iMs vkans !!1!!-
vsd nso ?kfMyk lksukjh! vsd nso vksryk vksrkjh!! vsd nso ?kfMyk ikFkkjh! Ikkkk.kkpk!!2!!
/kkrq&ikkk.k&e`fRrdk! fp=ysi dkB ns[kk!! rsFks nso dSpk ew[kkZ!!Hkzkafr iMyh!!3!!* nklcks/k
v'kh fuxqZ.kkph egrh LFkkirk LFkkirk ewfrZiwtsps lgL; u dGwu nxMkewrhZykp izR;{k
nso] fiR;kP;k Nk;kfp=kykp nxMkewrhZykp izR;{k nso] fiR;kP;k Nk;kfp=ykp firk eku.kk;k
HkkcMsi.kkph foVacuk d:u rkk Hkkous nxM/kksaMs] Eglksck] HkSjksck iwt.kk;k lgkof/k tukaP;k
^/keZHkkouk* nq[kfoY;k ukghr dk;\ cqf/nHksn dsyk ukgh dk;\ Kkusoj] vsdukFk] jksfgnkl
;kaph rj xksVp jkgks( i.k izR;{k vk| kadjkpk;kZauh deZekxhZ;kaph fu ehekaldkfndkaph
^/keZHkkouk* kkadjHkk;kP;k ikuksikuh nq[kfoyh ukgh dk\ ^cqf/nHksn* dsyk ukgh dk\
frrdsgh nwj tko;kl udks] R;k yks.kh ;sFkhy ifjknsr dks.kh lka[;kkh gksrs] dks.kh
ehekald gksrs] dks.kh v}Srh gksrs] R;kiSdh izR;sdkps nkZu nql;kP;k ^/keZHkkok* fuksf/k.kkjs]
nq[kfo.kkjs vkf.k cqf/nHksn dj.kkjs uOgrs dk\ ehekald vkEgkal vhojchjoj Bkvwd ukgh!*
Eg.kwu jks[kBksd lkaxrkr vkf.k ;Kkfnd oSfnd deZLrksekar i'kqfgalk djrkuk HkfDRkekxhZ oS.ko
fu v}Srh ;kaP;k ^/keZHkkouk* nq[kr ukghr dk\ vhojlka[; vqBwu R;kauk gVd.kkj dh ^r=
iq:kfokskks vhoj%!* rj fujhojlka[k Eg.k.kkj] ^iq:k fu izfr( iq:k vuar &izfr vukfn]
lkUr!* R;k lokZauk ek;keksgh xqjQVysY;k Hkzkarkr v}Srh lkax.kkj ^loZ [kyq fvna cz]* vkk
fjrhus fvrjkaP;k /keZHkkouk ;FksPN fuksf/k.;kr fu R;kauk izR;sdh ts vK okVrkr R;kal
fuHkZfRl.;kr Lor% dkMhphgh n;kek;k o ladksp u nk[kfo.kkjh gh eaMGh vsd= gksvwu vkEgkal
lR; fu jkVfgrdkjd vls ts okVrs rs vkEgh izpk: ykxrkp lkGlwni.ks nVkohr vkgsr dh
^/keZHkkouk nq[kow udk] cqf/nHksn d: udk!*
xksj{kd ck;kcqokaph xaer!
/keZHkkouk nq[kfo.;kpk fu cqf/nHksn dj.;kpk vijk/k vkeP;k gkrwu ?kMr vkgs k
letqrhus vkeP;koj e/;arjh vkeph xksj{kd eaMGh rj lokZagwu vf/kd vq[kMyh gksrh- gh
eaMGh xkvhyk nsoGkr cka/kwu frP;k nsgkph lea=d iwtk djhr vlrkr] fryk xa/kQwy okgwu]
/kwivkjrh d:u frP;k ksiVhyk MksG;kao:u fQjforkr] frP;k [kqjkapk vaxkjk ?ksrkr] fu frps
xksew=xkse; lksoG;ku dkyowu iapxO; firkr- i.k frrD;kr tj dk frFks vs[kknk egkj x`gLFk
lqLukr] lq/kwro Y;kysyk dk vlsuk rks & i.k ^vLi`;* x`gLFk vkyk] dh R;kyk fko.;kpk
foVkG gksvw u;s Eg.kwu gh eaMGh HkjkHkj nwj ljrkr] fdaok kD; rj R;k vLi`;kykp gqldwu
ykorkr! xksj{kd cqokck;kaps vls orZu vkEgh Lor%vusdokj ikfgys vlY;keqGs vkEgh
R;krhy fdR;sdkauk lkgftdi.ksp fopkjys] ^vgks] xkvhlkj[kk vsd i'kq! R;kl fkowu gs rqeps
lksoGs okVr ukgh] i'kqew=kps rs iapxO; I;kY;kus thHk ckVr ukgh! vkf.k gk LoPN] lqfkf{kr]
lqkhy egkj] vkiyk /keZca/kq] euq;] R;kph lkoyh iMsy Eg.kwu R;kojp ^nwj!nwj!!* Eg.kwu
vksjMrk! vkEgh R;k vLi`;kauk] ek.klklkj[;k ek.klkauk fkorks Eg.kwu vkEgkykp fuafnrk!*
vls vkEgh Eg.krkp* xkvhyk fuanw udk! Rqeph ers rqeP;ktoG- vkeP;k /keZHkkouk
nq[kfo.;kpk fdaok vkeP;k yksdkaP;k cqf/nHksn dj.;kpk rqEgkayk vf/kdkj ukgh!! Eg.kwu rh
xksj{kd eaMGh vkeP;koj vusdokj jkxkor! R;kr vkeps vknj.kh; pkSaMs egkjktgh vlr!
Ikjarq vusd t=karwu nsoh] HkSjo izHk`fr nsokaiq<s ksdMks cdjh] jsMs ekj.;kph fdaok Iysx]
iVdhlkj[ks jksx gVfoys tkos Eg.kwu cdjh dkascMh cGh ns.;kph th /kkfeZd Hkkouk vkiY;k
yk[kks yksdkar vtwu vkgs] frpk k vkeP;k xkslsod eaMGhauk eukiklwu frVdkjk okVr
vlY;keqGs k iaFkkP;k cqokck;k vusd fBdk.kh tkvwu rkh fgalk ?kMw u;s Eg.kwu LRkqR; ;Ru
djhr vlrkr] fvrdsp uOgs] rj oSfnd ;Kkarwu tsOgk tsOgk i'kqguukpk oSfnd fof/k gksrks rsOgk
rsOgk gh eaMGh R;kpk dMd kCnkr vsdlkj[kk fuks/k djhr jkgrs- xksj{k.kklkj[;k i=krwu
nsokP;k ukos cksdM ok jsMs ekj.kk;k /kkfeZd :<hpk vxnh dMd Hkkksr okjaokj fuks/k dsyk
tkrks- R;kauk k eaMGhP;k dhrZukarwu vi/keZ] jk{klh R; fvR;kfn foksk.kkauh fuafnys tkrs-
R;kaP;k R;k R;kph R;k [ksMoG kkDrkauk fdaok ukxfjd ;kfKdkauk fvrdh phM ;srs] dh cksywu
lks; ukgh! rs yksd gtkjks dksacMh] cdjh] jsMs ekjhrp jkgrkr- i.k R;kaph vkh n`< fu ijaijkxr
vlysyh ^/keZHkkouk* fuksf/k.;kl fu R;kapk ^cqf/nHksn* dj.;kP;k dk;hZ gh x;kG iaFkkph
eaMGhp flagkG iaFkkP;k volkukus fu vkoskkus rqVwu iM.;kl lksMhr ukghr] ;kargh xkslsod
pkSaMsegkjkt vlrkrp-
R;k;ksxs l/;k ;k x;kG cqokck;kaP;k fdrZukarwu fu ys[kkarwu eksBh xaer vqMrs- ifgY;k
okD;kr rs vkepk fu fdyksZLdjkfndkapk] vkfnkfDr tUeekrk xksnsohyk vsd vqi;qDr i'kq
Eg.kwu R;kaP;k /keZHkkouk nq[kfoY;kfkok; vkf.k lkekU; tukapk cqf/nHksn dj.;kP;k ikifok;h
v}kr} Hkkksr fuks/k djrkr u djrkr rksp iq<hy Nsndkarwu nsokyk cGh ns.;kph /keZHkkouk gh
rkelh] wj] jkuVh vlY;keqGs rh fua| gks; vls Bklwu lkaxrkuk vkf.k R;k lkekU; tukaP;k
vR;ar n`< ^/keZHkkouk* nq[kowu R;kaP;k cqf/nHksn djhr jkgrkuk] rsp iki Lor%iq.; Eg.kwu vkp:
ykxrkr!!
Lkjkak vlk] dh tks dks.kh T;k dkkl ^/keZ* Eg.kwu Eg.ksy R;kl R;kfok;h lq/kk: tk.ks
Eg.kts tj /keZHkkouk nq[kfo.;kps fu cqf/nHksn dj.;kps iki gksrs Eg.kko;kps] rj ;kiq<s
lukrU;kauk lq/nk erizlkjkpk vlk] lR;kP;k izpkjkpk vlk ^cz* gh vqPpkjrk ;s.ks vkD;
gks.kkj vkgs! cs cs ikap Eg.k.kk;k eqykpk cqf/nHksn gksvw u;s Eg.kwu] cs cs pkj vls lkax.;kph
xq:thyk pksjh gks.kkj vkgs- vqyV] eqyxk vKku vlY;keqGs fo}ku xq:ykp cs cs ikap vls
ojoj rjh Eg.k.ks Hkkx iM.kkj vkgs! dkj.k ^tksk;sr~ loZdekZf.k fo}ku~ ;qDr%lekpu~!!* i.k ^u
cqf/nHksna tu;snKkuka deZlafxuke~!!* k cqf/nHksnkpk tj vlk vFkZ djko;kpk vlsy] rj ;kiq<s
ew[kkZauk kgk.ks dj.;kpk ukn lksMwu nsvwu kgk.;kauhp ew[kZ cu.ks Hkkx vkgs!
i.k gh vukoLFkk VkGk;ph vlsy rj ^/keZHkkouk* nq[kfo.;kph fu cqf/nHksnkph ojhy
fof{kIr O;k[;k Vkdwu nsvwu R;kph ;qfDrlaxr O;k[;kp Lohdkjyh ikfgts- rh vkh] dh T;kyk
ts lR; okVsy R;kus rs izdVi.ks vqinskkos( tks /kkfeZd ok lkekftd vkpkj yksdfgrkyk fo:/n
tkrks vkgs ok vlR;koj vk/kkjysyk vkgs] rks rlk vlY;kfok;h ;qfDrlaxr ppkZ dj.;kpk
vf/kdkj izR;sdkl vlkok- tksi;Zar rks izpkj lH;] ;qfDr;qDr fu lfnPN vkgs] dsoG eRlxzLr
gsrwus O;fDrk% dks.kkph fok;karjiwoZd ekugkfu djhr ukgh] rksoj dks.kkP;kgh /keZHkkouk
nq[kfoY;kpk nksk R;k izpkjkus ?kMyk vkls letrk dkek u;s- rlsp cqf/nHksn d: u;s Eg.kts
nqcqZf/nHksngh d: u;s vls let.ks fuOOkG ew[kZi.kkps vkgs- th [kksVh] ?kkrd vkf.k vfuV rh rh
letwr] /keZ Eg.kwu tjh rh vknjyh tkr vlsy rjhgh frpk vqPNsn dj.ks gs izR;sd yksdfgrSkh
iq:kkps drZO;p vkgs- rh letwr /kkfeZd vlyh rjh nqcqZf/n vkgs] cqf/n uOgs! cqf/nHksn d: u;s
;kpk vFkZ fvrdkp] dh T;k letqrhus ok rhus vsdanjhr ykHkkis{kk gkfu vxnhp vYi gksr
vkgs] vkh letwr ok fr] R;k FkksM;kkk gkuhdMs ok vleatl HkkxkdMsp dk; rs y{k nsvwu
vsdlgk vqPNsnw u;s!* vYiL; gsrkscZgq gkrqfePNu~] fopkjew<% izfrHkkfl es Roe~!!* vls R;k
izdj.khp dk; rs Eg.krk ;svhy- tls vs[kk|k eqykyyk lk[kjsph xksGh Eg.kwu vkSk/k ns.ks( ijh{kk
vqrjY;kps is<s okV.ks( nl;kP;k l.kkl lksus okV.ks( jaxiapehpk jax [ksG.ks( jhrhHkkfrijaijk R;k
R;k laLFkkrwu ok laLdkjkarwu & vsdanjhr ykHkdkjd ok fu:ioh vlrhy rj & ikG.ks(
yksdlaxzgkFkZ ;ksX; R;k e;kZnsr ykssdkapk dy laHkkGwu R;k pqpdk:u ?ks.ks-
k lw=kUo;s /keZHkkouk nq[kfoY;kpk ok cqf/nHksn dsY;kpk vkjksi vkeP;koj ;s.ks kD;
ukgh vkf.k tj rks vkeP;koj ;s.ks kD; vlsy rj rks Jh.kkiklwu Kkusojkfn larkai;ZrP;k
izR;sd Fkksj erizpkjdkojgh ;svw kdsy- fvrdsp uOgs rj yks.kh ifjknsrY;k ^tko;kauh :lw
u;s] vq[kk.ks ?ksr clw u;s* vkk HkqDdM Bjkokauk p?kGhr cl.kk;k vkR;kckvhojgh vkY;kokpwu
jkgr ukgh-
vk.k[kh vsd xaer vkh dh fganqjkVkojhy ladVkauk VkG.kkjk gk tks vsdp fo?kkrd Bjko
laerwu k ifjknsus] ^tko;kauh :lw u;s* gk vR;n~Hkqr jkVh; egRokpk vqik; lqpfoyk]
frrdh lq/kkj.kk rjh vkiY;k /keZlaLdkjkr djko;kps lkgl vkEgh dk djrks rs lkaxrkuk gh
ifjkn Eg.krs] ^lkaizrph fganwaph ifjfLFkrh y{kkr ?ksrk vkeP;k laLdkjkarhy vokLro [kpkZP;k
pkyh lektfo?kkrd fu vuo;d vkgsr Eg.kwu R;kauk osGhp vkGk ?kky.ks vxR;kps vkgs!!*
Eg.kts k eaMGhaukgh ^lkaizr ifjflFkfr* gk vsd inkFkZ Bkvwd vkgs rj\ vkf.k ^rks y{kkr ?ksrk
lektfo?kkrd pkyh cny.ks vxR;kps okVrs!* fvrdsp uOgs rj] R;k vkk dkgh pkyh dqG/kEkZ
dqGkpkj vlY;keqGs R;kuk fuksf/k.;kus yk[kks lkekU; tukaP;k /keZHkkouk nq[kfo.;kl fu
cqf/nHksn dj.;klgh R;kauh lektfgrkFkZ ekxsiq<s ikfgys ukgh! rj ex R;kp ^lkaizrph
ifjfLFkfr* k kkk/kkjs fganqjkVkP;k ifj=k.kkFkZ vkEgkal vLi`;rkfuokj.k]
fla/kqcanh&jksVhcanhpk vqPNsn] tUetkr tkfrHksnkP;k ckdG Lrksekps vqPpkVu] izHk`fr lq/kkj.kk
vkt ^vxR;kP;k* okVr vkgsr- ^lektfo?kkrd* vls vusd fo?kkrd HkkdM vi/kehZ; vkpkj
^vkkL=h;* vlY;kus rs cny.ks ^vxR;kps* okVrs! Eg.kwu rs vkEgh cnyw ikgrks- R; dkeh
^:l.kk;k tko;kaP;k ^dqG/keZHkkouk nq[kowu rqEgh ^:[korokY;kapk* cqf/nHksn dj.ks tls
fuks/kkgZ ekuhr ukgh] rlsp vkeP;k ;k izpkjklgh rqEgkal /keZHkkouk nq[kfo.;kP;k ok
cqf/nHksnkP;k vkjksik[kkyh fuksf/krk ;s.kkj ukgh- dkj.k vkeP;k ers LikZcanh] kqf/ncanh]
fla/kqcanh] jksVhcanh gk vuargLrkus fganqjkVkP;k la?kVukcykP;k eqGkojpk ?kko ?kky.kkjk
iksFkhtkr tkfrHksn /keZ ulwu lkaizr ifjfLFkrhr lekt?kkrd vlk egku~ vi/keZ gksvwu clyk
vkgs! gh nqcqZf/n vkgs! cqf/n uOgs!
vkeP;kizek.ks rqEgkal k lq/kkj.kk dq/kkj.kk okVr vlrhy rj rks vkjksi djk- kq/nhus
fganqjkVkps la[;kcG ?kVrs( tkfrHksnkus &vsdk czk.k tkrhr vsd gtkj jksVhcan] csVhcan tkfr
ikMhr jkfgY;kusp fganqjkV leFkZ gksr pkyys vkgs] vls ifgts rj vkf.k Nkrh vlsy rj
izfriknhr jkgk! i.k vkEgkal ts lR; okVrs rs rqEgkal nq[kfors( rqEgkal vlR; okVrs Eg.kwup dk;
rs vkEgh rs lR; izpkj.;kps lksMwu |kos( rqepk cqf/nHksn gksrks Eg.kwu dk; rs rqeph rh cqf/n
lektfo?kkrd nqcqZf/n vkgs vls vkEgkal /kM/kMhr fnlr vlrkgh vkEgh rls cksyw u;s\
cksyY;kl rs fuks/kkgZ gks;! & vlys okkr vkjksi dj.;kps lksMwu |k! ukghrj rs rqeP;kgh
vaxyV vkY;kokpwu jkg.kkj ukghr- ^lkaizrph ifjfLFkfr* gk vkepk kkk/kkj] rqEgh rks
ekuykr gs LrqR;p vkgs! i.k vkrk dks.kP;k rksaMkus vki.k vqyV vkEgkalp R;kpk vk/kkj ?ks.;kpk
eTtko dj.kkj\ lxG;kr fHk=si.kkph lukruh ijekof/k Eg.kts gh gks;] dh k ifjknsr
vsdkgh Bjkokus lkaizrP;k eqlyekukfnd vfganwaP;k vR;kpkjkauh kaP;k /keZHkkouk d/khp
nq[kfoY;k ukghr! Tk.kw dk; vkt yks.kh ifjknsrhy ;k kkheaMGhaP;k /keZHkkousps [kjs k=w rsOk<s
fganqegklHksps usrs! J/nkuan] ytirjk;] ijekuan] ekyoh; & dh] T;kauh fganqjkVkP;k
lUekukFkZ vfganq vkrrk;kakh vktUe >qat ?ksr izk.kkafrd ladVs Lor%oj vks<owu ?ksryh] vktho
nsg;kruk HkksxY;k] rs rsp dk; rs gksr! fganqjk"VkP;k xkSjokFkZ drZO;kP;k j.k{ks=kr >qatrkuk
T;kaP;k vaxkoj vsd vksj[kMkgh d/kh vks<yk xsyk ukgh] frdMs T;kauh lnk ikB fQjoysyh
vlrs] rs gs feVkkiqV okfpohj fganqegklHksP;k /keZohj usR;kaP;k fuks/k djrkr! Lor%l {kf=;
Eg.kowu ?ksrY;kus ek;k /keZHkkouk nq[kfoYk; vls Q.kQ.kr fkokthpk fuks/k kdkj djrks!!

You might also like