Nejat Tarakçı. Deniz Gücünün Osmanlı Tarihi Üzerindeki Etkileri (2009)

t !
DENz GCNN
0SMANLI TARH ZERNDEK ETKLER
.
.
DR. NEJAT TARAKI

Yazan
Dr. Nejat TARAKI
Basm Yaym Koordinatr

Ercan BcAN
Mk. Kd. Yzb.
Kapak Tasarm
Anl BAGCIK
Gv. Tm.
Grafik Tasarm
rfan GKER
Gv. Tm.
Mustafa BUAN
Bask ve Cilt
Deniz Basmevi Mdrl

Kasmpaa/stanbul
. BASK, 1 500 ADET, EYLL 2009, STANBUL
ISBN: 978-975-409-553- 1
D E N I Z G U CU N UN OSMA N l TA RI H I U Z E R I N D E K I ETKi l E R I
;>.." O
-------------------
NSZ
Deniz tarihimiz derinlemesine incelendike, yeni belge ve bilgilere

ulaldka, tarihteki neden sonu ilikileri tm aydnl ile ortaya kmakta
ve bilinmeyenler azalmaktadr.
Bu eserde; Deniz tarihindeki olaylara yn veren, bulunulan corafyann

getiri ve gtrleri, Osmanl'nn uluslar aras platformda deniz gc ile
oluturduu denge ve zaman getike deien durum detayl olarak ele
alnm, yeni bilgi ve belgelerle desteklenmitir.
Osmanl Devleti'nin Hint Okyanusu'na kmasndan sonra gelien

olaylara ve bu okyanusta Cra ettii faaliyetlere de ayrca yer veren ve etraflca
inceleyen Dr.Nejat TARAKrya ve bu kitabn hazrlanmasnda emei geen
tm personele teekkr ederim.
Deniz Kuvvetleri
III --------
' D E N i z G U C U N N OSMAN l TAR i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
(l
---------- -- ---- - -
SUNU
Bu eser, Osmanl deniz gcne farkl bir bak as getirmektedir. Kara ordusu
sayesinde ktasal bir imparatorluk haline gelen Osmanl Devleti, neden bir deniz im
paratorluu haline gelememitir? Denizlerin ve deniz gcnn Osmanl tarihi ze
rindeki jeopolitik ve jeostratejik etkileri nelerdir? Btn bu sorularn cevaplar ya
nnda, Avrupadaki g dengelerinin Osmanl plan ve stratejilerini nasl zorlad da
bu eserde yer almaktadr. Deniz gcnn, Osmanl tarihi zerindeki etkileri sadece
gvenlik ve savunma boyutlu deildir. Aslnda deniz ticareti ynyle ne kan eko
nomik boyut, Osmanl tarihi zerinde en etkili unsur olmutur. Bunu btn deniz
sava ve atmalarnda aka grmek mmkndr. Dou Akdeniz ve Karadeniz'e
skan Osmanl Devleti, orta ve bat Akdeniz'de ancak Garp Ocaklar vastasyla tu
tunabilmi ve Avrupa g dengelerini etkileyebilmitir. Bat ynndeki ilk stratejik
taarruzu, Fatinin Otranto karmasyla denizden balatan Osmanl Devleti, birleen
Avrupa karsnda mteakip admlar atamamtr. Osmanlnn Viyana kaplarna ka
dar dayanan karasal yaylmas, Avrupa tarafndan deniz gc stnl salanarak
ve kademe kademe denizlerden taarruz edilerek geri alnmtr. Modernizasyon, tek
noloji, eitim ve d ticaret deniz gc sayesinde Osmanl topraklarna girmitir. Bu
gnk Tkiye-Avrupa ilikilerinin tarihi kkleri, beyz yl nce denizler vastasyla
salanan ilikilerin devamndan baka bir ey deildir.
Gl bir deniz gcne sahip olmak, gl bir devlet olmak iin yeterli deildir.
Ancak, her gl devletin, muhakkak gl bir deniz kuvvetine gereksinimi vardr.
Bunun ispat almadaki Osmanl ve Avrupa rneklerinde aka grlecektir. Co
rafi ve doal kaynaklar ynyle Denizci Devlet olmann koullarna sahip birok l
kenin, denizcilik ngrsnden yoksun devlet ynetimleri nedeniyle Denizci Devlet
olamadklarna ilikin ok sayda rnekle karlamak mmkn olabilmektedir. Ge
mite Osmanl Devleti ve gnmzde Trkiye Cumhuriyeti bunun en canl ve arp
c rneini oluturmaktadr:
Bu eser bir tarih kitab deildir. Bu eser, deniz olaylarnn tarihi perspektiften ba
kla dnemsel, gncel ve gelecee ynelik etkilerini ortaya konan jeopolitik bir ince
leme ve zmleme eseridir. Osmanldan alt yzyl sonra deniz gc hala hem bl
gesel hem de global g dengelerini etkilemeye devam etmektedir. zellikle Trki
ye asndan Karadeniz ve Boazlar hemen hemen ayn jeostratejik fonksiyonunu de
vam ettirmektedir. Kitap, ierii ve vard sonular itibariyle askerlerden daha ziya
de politikaclara, devlet adamlarna ve Trkiye'nin politika ve strateji belirleyici ku-
v
' D E N i Z G C N N OSMA N l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ET K i L E Ri
C:\
--------------------
rumIarna hitap etmektedir. almann balatlmasnda, Amerikal nl stratejist
Alfred Thayer Mahan'n 1 890 ve 1 892'de yaynlad "Deniz Gcnn Tarih zerin
deki Etkisi" ve "Deniz Gcnn Fransz Devrimi ve mparatorluu zerindeki Etki
si" adl kitaplardan esinlenilmitir.
Bu kitapta, amzda da ayn hzla devam eden deniz gc mcadelesini, tarihi
sre iinde inceleyerek, Osmanl tarihi zerindeki etkilerini ortaya koymaya, gn
mz iin dersler karmaya ve gelecee ynelik deerlendirmeler yapmaya altm.
Bu vesile ile Donanma Komutanl grevinden balayarak, her alandaki deniz tarihi
aratrmalarn destekleyen, benim gibi tm aratrmaclar cesaretlendirerek onlara
moral ve g veren deerli komutanmz DZ.K.K Oramiral Metin Ata'a teekkrle
rimi sunarm.
Dr. Nejat Tarak

zmir 2009
Vi
D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
h'.. O
---- -- -""'
iiNDEKiLER
NSZ ........................................................................................................................................................................... 111

SUNU .............................................................................................................................................................................. v
NDEKLER ....................................................................................................................................................... VLL
BLM-I
OSMANL DENz GCNN YKSEL (1453-1571)
Giri ................................................................................................................................................................................... 3
Trkler Denizci mi? .............................................................................................................................................. 3
Stratejik Deniz Durumu .................................................................................................................................... 4
Osmanl Donanmas Gleniyor ................................................................................................................ 5
Ordu-Donanma ilikileri .................................................................................................................................. 6
Donanma ina Faaliyetleri ............................................................................................................................... 7
Denizde Birinci Hal Seferi ........................................................................................................................... 8
Denizde kinci Hal Seferi .............................................................................................................................. 8
Stratejik. Genileme ve Rodos Faktr .................................................................................................... 9
Birinci Rodos Seferi .............................................................................................................................................. 9
Deniz stnl Mcadelesi ...................................................................................................................... 10
talya Seferi ............................................................................................................................................................... 11
kinci Beyazt'n Deniz Siyaseti ve spanya Seferi ........................................................................ 14
Venedik'ten s Talebi ....................................................................................................................................... 16
ehzade Cem'in Naa'nn istanbul'a Nakli ....................................................................................... 16
Venedik'le Mcadele- i ..................................................................................................................................... 17
Venedik'le Mcadele-II ....:.............................................................................................................................. 1 8
Sapienza Deniz Sava ....................................................................................................................................... 19
Denizde nc Hal Seferi ...................................................................................................................... 20
Yavuz Sultan Selim'in Deniz Siyaseti ..................................................................................................... 22
Donanmann Msr Seferine Katlmas ................................................................................................ 23
Barbaros Kardelerin Deniz Harekat ................................................................................................... 24
Osmanl-Garp Ocaklar ilikisinin Balamas ............................................................................... 25
Vii
. D E N i z G C N N OSMAN l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E R i
------------------
kinci Rodos Seferi Hazrlklar ................................................................................................................. 25
Nehir Filolar ........................................................................................................................................................... 26
Rodos'un Fethi ....................................................................................................................................................... 27
Macaristan Seferinde Deniz Harekat ................................................................................................... 30
Barbaros Hayrettin'in Osmanl Emrine Girmesi ......................................................................... 31
Kanuni ran'a, Barbaros Akdeniz'e : Stratejik Aldatma ve artma ................................ 34
spanyol Raporlarnda Osmanl Deniz Gc ................................................................................. 36
Osmanlnn stihbarata Kar Koyma nlemleri ......................................................................... 38
Barbaros'un lk ve Son Yenilgisi ................................................................................................................ 38
Barbaros'un ntikam . .
........ ..................................................................................... ......................................... 40
talya ve Korfu Seferi ......................................................................................................................................... 41
Kanuni Dneminde Deniz Siyaseti . .
.............................................................. ........ ................................ 44
Preveze ncesi Deniz Harekat . .
.............. ........................................................ ......................................... 45
Preveze Deniz Sava . .
...................................... ........................................................ ......................................... 47
Preveze Sonras Venedik Faaliyetleri .................................................................................................... 51
Barbaros Hayreddin Paa'nn Gizemli Sanca .............................................................................. 53
Barbaros'un Fransa Seferi .............................................................................................................................. 54
Barbaros'un Son Seferi ve Vefat ............................................................................................................... 60
Donanmann Seferden Dn Treni .................................................................................................. 61
Fransa'nn Denizden Destek Talepleri ve Tavizlerin Balamas ........................................ 62
Osmanl Deniz Gcnn Avrupa zerindeki Etkisi ................................................................ 62
Malta Seferi ............................................................................................................................................................... 64
kinci Selim'in ktidar ve Avrupann Yeni Stratejisi ................................................................. 77
Avrupa G Dengeleri ..................................................................................................................................... 77
16. Yzyl Sonlarnda Osmanl'nn Stratejik Deniz Durumu ............................................. 79
Svey Kanal ve Don-Volga Nehirlerinin Birletirilmesi Projeleri .............................. 80
Kbrs Seferi .
........................................................................................ ..................................................................... 81
nebaht'ya Doru Gelimeler .
............................................................................ ....................................... 88
nebaht Sava .
................................................................................. ..................................................................... 98
ngiltere'nin Osmanl Devletinden Yardm Talebi ................................................................... 1 06
Sapanca Kanal almalar ....................................................................................................................... 1 09
nebaht Sonras Deniz Gc Dengeleri .......................................................................................... o9
Osmanl Gemi na Sanayi ve Teknolojisi ................................................................................. ..... 1 10
Osmanl Deniz Gcnn Baarsnn Nedenleri ...................................................................... 1 19
s1>..,'....'r
.. '-''r--- Viii
' D E N i z G C U N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
(:.;>... (J
-----------------
BLM-II
OSMANL DEVLETNN DENzc STRATEJ s
Osmanl'da Deniz stnl ve Deniz Hakimiyeti Kavram .............. ............................ 125

Osmanl Donanmasnda Kurumsallama ...................................................................................... 1 26
Trk'n Milli Karakteri ve Denizcilik Kltr ........................................................................... 1 27
Osmanl Devletinin Ekonomik Konsepti ....................................................................................... 129
Osmanl -Venedik likilerinin Stratejik Boyutu ........................................................................ 1 32
stanbul'da Smrgeciliin Sembol Bir Gemi ........................................................................... 1 34
RumIarn Osmanl Deniz Ticaretini Ele Geirmesi ................................................................ 135
Denizci Personel Sknts ........................................................................................................................... 1 36
Deniz Ticaretinin Osmanl -Avrupa likileri zerindeki Etkisi ................................. 1 37
Derya Kaptanlarn Devlet indeki Stats .................................................................................. 138
Derya Kaptanlarnn Kkeni ..................................................................................................................... 141
Adalardaki Ynetim Hatalar ................................................................................................................... 143
Sakz Adas'nn Sakz .................................................................................................................................... 145
Yunan syan ......................................................................................................................................................... 1 50
Korsanlk Stratejisinin Politik ve Ekonomik Etkileri ............................................................. 151
Denizci Stratejide Din Faktr ............................................................................................................... 158
Kreki ve Denizci Personel Tedarik Sistemi .............................................................................. 162
Kalyon Tipi Gemilere Ge Geiin Nedenleri .............................. ............................................... 169
Kalyon-Kadrga Sava Gc Mukayesesi ........................................................................................ 169
Denizci Strateji l1ygulamasndaki Hata ve Eksiklikler ......................................................... 170
BLM-III
OSMANL DEVL ETNN HNT OKYANUSU DENzc STRATEJ s
Portekiz'in Hint Okyanusu'na Girii .................................................................................................. 1 75

Portekiz Mdahalesinin Ekonomik ve Askeri Etkileri ......................................................... 1 76
Osmanlnn Blgedeki Gemi na Faaliyetleri ............................................................................ 178
Selman Reis'in stanbul'a Gnderdii Rapor ................................................................................ 180
Irak'n Fethi Sonrasnda Basra Krfezi'ndeki Stratejik Deniz Durumu ................... 1 84
Osmanl Donanmasnn Hindistan Seferi ...................................................................................... 1 84
Piri Reis'in Basra Seferi ................................................................................................................................ 1 85
Murat Reis'in Basra Seferi .......................................................................................................................... 1 87
iX
. D E N i z G U C U N U N O S MA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
c::
-- >------
-- -
Seydi Ali Reis'in Basra Seferi .
............................................................................ ....................................... 1 87
Hint Okyanusu in Genel Stratejik Deerlendirme .
........................ .................................. .. . 1 88
BLM-IV
GARP OCAKL AR DENiz GC V E DENiz STRATEJisi
Kuzey Afrika'da Deniz Gc Oluumu ................................... :........................................................ 201

Airetten Deniz Eyaletine . .
....................... ........... ....................................................................................... 202
ingiltere-Garp Ocaklar ilikileri .
................................................................. ........................................ 204
Garp Ocaklar Donanmasnn Atlas Okyanusu Faaliyetleri .
..... ...................................... . 206
ABD- Garp Ocaklar ilikisi . .. . . . .
.................................. .. . .. .... . ............................. ..................................... 207
Rusya-Garp Ocaklar ilikisi . . ..
........ .... .. . ................................................................................................. 208
Garp Ocaklarnn Denizci Strateji Uygulamalar ................................................................. ... . 208
BLM-V
OSMANL DENiz GC NN GERiL EMESi
Osmanl Devletinin Gerilemesinde Deniz Gcnn Etkisi . . ........................... ...........
. .. .. 213
Avrupa-Osmanl G Dengesindeki Deiimler ...................................................................... 214
Piyale Paa'nn Katli . .
................. .... ............................................................................................................ .... . 214
Girit Seferi .............................................................................................................................................................. 215
Girit Savann Osmanl Ynetiminde Yaratt Skntlar ............................................ .... . 218
Sakz Adas'nn zel Stats ......................................................................................... .... ....... ............. . . . 219
Mezamorta Hseyin Paa ve Kalyon Devrine Gei .............................................................. 220
Bahriye Kanunnamesinin Yaynlanmas . . . . . . . .
........................... .... .... .. .......... .. .... .. ..................... .... . 221
Rusyann Karadeniz'e ve Ege'ye kmas .
....................................... ................................................ 224
Osmanl -ingiltere Zorunlu ittifak . . . . .
. .... ... .................................................... ..... ........................ .. .. . . . . 225
ngiltere'nin Osmanl Limanlarn Kullanmaya Balamas .................................. ............. . 225
Ruslarn Karadeniz'e kmas . .... . . . . .. .
. .. .... ...................................... . .. .... .. ....... . . ....................................... 226
Fransz Kaptan Bonneval'n Osmanl Donanmas Hakkndaki Raporu ................. 226
Osmanl - Rus ittifaknn Deniz Cephesi . .
.. .................................................................. ................. . 228
Mahmut Raif Efendi'nin Raporu ..
... . ..................................................................................................... 229
ngiliz Filosunun Osmanl Pay-i Tahtn Tehdidi . . . . .
... ....... .... ....... ........ .................................. . 236
Yunan Sorunun Yaratlmas ve syann Balamas ................................................. ................. . 237
x
D E N iz G C N N OSMAN l TAR i H i Z E R i N D E K i ETKi l E Ri
(:;>o... O
---- ------------- -
Navarin Deniz Sava ..................................................................................................................................... 239
Navarin Sava'nn Avrupa'daki Yansmalar ................................................................................ 250
Ruslarn stanbul Boazna Asker karmas .............................................................................. 252
Krm Sava .......................................................................................................................................................... 253
Rusya'nn Boazlar Stratejisi ..................................................................................................................... 253
Kbrs'n Elden k ..................................................................................................................................... 255
Erturul Facias .................................................................................................................................................. 258
Trablusgarp ve Balkan Savalarnda Donanmaszlk ............................................................. 264
Matbaann Deniz Gc zerindeki Etkisi ..................................................................................... 266
Denizci Personel Yetersizlii .................................................................................................................... 267
Osmanl Deniz Gc Neden stnln Srdremedi? ................................................ 268
KAYNAKA: ........................................................................................................................................................... 269
EK- A: Amiral Codrington'un Navarin Sava Raporu ........................................................ 275
Xi
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
O
---- -- -
GR
Klasik Osmanl tarihi iinde kronolojik bir sistemle anlatlan Osmanl denizcilik
tarihi, bugne kadar tek bana ve bir btnlk iinde, stratejik, ekonomik ve poli
tik ynleri ile ele alnmamtr. Osmanl deniz gcnn, hem Trk tarihi hem de, Av
rupa ve dnya siyaseti zerindeki stratejik etkileri tam anlamyla dikkate alnmam
ve incelenmemitir. Bu kapsamdaki s. ve 16. Yzyllara ait bilgileri ieren yerli kay
naklar, zellikle matbaann lkeye ge girmesi nedeniyle, yetersiz kalmakta ve o d
neme ait almalarda daha ok yabanc kaynaklara bavurulmak zorunda kalnmak
tadr. Bat dnyasnn Trklere, Hristiyan - Mslman atmas temelindeki n yar
gl yaklam ve bugne kadar deimeden devam eden izgisi nedeniyle, bu bilgile
rin de olduka ihtiyatl karlanmas gerekmektedir.. zellikle karasal snrlar srat
le genileyen Osmanl Devletinin, deniz snrlarnn hi bir zaman yeterli gvenceye
alnamamas son derece dikkat ekicidir. Osmanl deniz gc, Rnesans' takip eden
ilk yarm asr hari, Bat'nn denizlerdeki teknolojik stnln krmay baarama
mtr. Aksine Osmanl kara gc, teknolojik stnln asra yakn srdrebil
mitir. Bu alma, Bat'nn farkl kaynaklarndan alnan bilgilerin, Osmanl kaynak
lar ile karlatrlmas sonucunda ulalan sentezlerin, yazarn denizcilik tecrbesi
ve jeopolitik uzmanl szgecinden geirilmesi ile yaplmtr. Konularn ele alnma
s ve irdelenmesi, klasik kronolojik tarih ak iinde deil, etkileri hala devam eden,
Bat-Osmanl ilikilerinin jeopolitik ve jeostratejik etkileim srecine ve bu srete
yer alan olaylarn analizine gre yaplmtr. Bu nedenle srece etkisi olmayan baz
deniz olaylarnn atlanm olmas okuyucuyu yanltmamaldr.
Trkler Denizci mi ?
Her lkede olduu gibi Osmanl Donanmasnn da oluumu, devletin gven
lik, savunma ve genileme stratejisi ile dorudan ilikilidir. Bat'nn, Trklerin
Orta Asya kkenli olduklar, denize ve denizcilie yatkn olmadklar savlar do
ru deildir. zellikle Anadolu'da yaplan kazlara ait yeni kan belgelerde n Trk
e olarak adlandrlan yaztlar bulunmutur. l Ali Aa blgesindeki Kyme ve Fet
hiye yaknlarndaki Xhantos antik kentlerindeki yaztlar bunu dorulamakta
dr. Trkler Anadolu'da 1 . Yzyldan itibaren deil, M. 8000'li yllarda da vard
lar ve ihtiya duyduklar oranla denizle ilgilendiler. Medeniyetlerin bir paras olan
Denizcilik evrensel olup, spesifik olarak hi bir ulusa veya kavme mal edilemez. Sade
ce denizcilii iyi yapanlar, ona daha fazla gereksinim duyanlar ve ondan daha ok fay
dalananlar vardr. Geleneklere dayanan denizcilik, kanlmaz olarak daha nceki alt
yap, teknoloji, deneyim ve insan gcne dayanmak zorundadr. stanbul'u fetheden
Trklerin sadece Bizansa ait uygun bir alt yap sayesinde denizci olabildiklerini ile
ri sren bir ksm Batl tarihilerin deerlendirmelerinde stanbul'un fethinden duy
duklar znt veya Trklere kar bir n yarg aramamak imkansz gibi gzkyor.
i Bkz. Haluk TARCAN, "n-Trk Uygarl - Resmi Tarihin k" (2. Bas k)
D E N i z G C N lJN O S MA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
c:
-------------------
Bertan Onaran ise Trklerin ok daha nce Anadolu'daki varlklarnn ispat edil
mesinin ardndan konuya daha realist yaklamaktadr: stanbul'u 1453'de Bizans'tan
geri aldk; geri aldk diyorum, nk Kazm Miran2 belgeleriyle kantlad, Haluk
Tarcan da kitabna ald, daha ortalkta Hristiyanarn izleri yokken, n-Trkler
Trakya'ya gelmiler, maaralara izlerini yazlarn brakmlar, sonra Boaz' geip
Erenky dolaylarnda yaamlar.3
Yukarda da akland zere denize kys olan bi: corafyada yaamak zorunda
olanlar, en ksa srede artlara uyum salamak zorundadrlar. zellikle deniz ve de
nizcilik kltr, affedilemez ve geriye dnlmez bir ekilde ok gl balarla mede
niyetleri birbirine balar. nceki atalarndan binlerce yl sonra yeniden Anadolu'ya
gelen Trkler, hem deniz ve gemiler ile tantlar, hem de o corafyadaki deniz ve de
nizcilik kltrnn yaratt ekonomik durumdan etkilendiler. Trkler, deniz sava
larnda da baka halklardan baarl biimde yararlandlar. Geri bu insanlar en ok
forsa olarak kullandlar, ama ayn zamanda sava ve tayfa da yaptlar, hatta bunlar
dan filo komutanlar bile yetiti. 4 Trklerin denizcilii ve Anadolu'daki gemileri ile
ilgili her geen gn yeni belgelere ulalmaktadr. Anadolu Yarmadas'n sarm eski
antik kentler bu tarihi gerei gzler nne sermektedir. zellikle zmir Aliaa yak
nndaki antik ehir Kyme'nin, zamannn gl bir denizci devleti olduu belgelen
mitir. Likya'llarla Trklerin de benzer soydan geldikleri ispatlanmtr. Trkiye'de
grev yapan Fransz Ataesi Blanchard ise, klasik bir Batl bak asyla, 16 Mays
1947'de verdii bir konferansta, Trklerin denizle olan ilikisini, yle anlatmaktadr:
Trkler sahile inerek denizle temasa gemilerdir. Deniz kysnda yerlemilerdir.
Fakat, onun sonsuz maviliine deil de, steplere alm gzleriyle denize bakrn
lardr. Denizden, kendilerini baka yere gtrmesini istiyorlarsa da bu, ksa sre
li geiler iindi. Ordularnn daha evvel bir ka kere macera aradklar Avrupa k
ylarna ulatracak geiler iindi.5 Blanchard'n bu deerlendirmesi, deniz gc
n, ordu ayarnda mstakil bir stratejik kurum ve kuvvet durumuna getiremeyen Os
manlnn hatal ynetimini ve vizyonsuzluunu ok gzel aklamaktadr.
Stratejik Deniz Durumu

Osmanl Trkleri Rumeli'ye getikleri zaman, Anadolu aa yukar bir ada ab
lukas altnda bulunuyordu. Dou Akdeniz ve Ege Adalar, Venedik veya Ceneviz
elinde bulunduu gibi, Karadeniz'in belli bal limanlar da yabanc kontrolunda idi.
Bu durum, Osmanl Trklerini daima ift cepheli sava yapmaya zorlam; Ordu bir
Rumeli'ye bir Anadolu'ya komak zorunda kalmtr. Donanma yokluu nedeniy
le, yabanc unsurlar sk sk gelip kylarmz talan etmilerdir. Ayn ada ablukas bu
gn Yunanistan tarafndan Trkiye'ye uygulanmaktadr. 1 9 1 1 Balkan Sava ve kin
ci Dnya Harbfnden sonraki 1947 Paris Anlamas ile Yunanistan'a verilen adalar-
2 Kazak asll Trk, n Trke'yi okuyabilen aratrnac

3 ClInhlriyd Gazetesi 16 Te n n u/ 200<) s.15
<i Georg Schreiber, Trkle rde n Kalan, M il l iyet Yaylar 1982 s. 156
5 lllanclard, eretli Kadrgalar Devrinde Trk Bahriyesi GenkLlr 1947 s. 7
4
D E N i z G U C U N U N OSMAN l TA R i H i U Z E Ri N D E K i ETKI L E R i
(:;>.... Cl
----------
---< ....,
la, Anadolu'nun kuatmas byk oranda salanmtr. Kuatmann tamamlanma
s iin sadece bir ada kalmtr, o da Kbrs'tr. Yani tarih, 500 yl sonra Anadolu co
rafyasn, Trkler iin baladklar yere geri getirmitir. Osmanllarn Akdende ve
bir deniz gc olmaya ynelik artan ilgileri, stanbul'un 1453'teki fethinin ve tam be
lirgin olmayan Bizans deniz snrlarnn Osmanllara miras kalp, onlar ak deniz
politikalarnn iine derinlemesine srklemesinin dorudan bir sonucudur. 1 453'te
Venedik'in hakimiyeti ve stratejik balantlar, talyan lagnlerinden byk Girit ko
lonisine ve Pera (Beyolu) ile skenderiye'deki ticari merkezlere dek uzanyordu.6
Osmanl Devleti, stanbul'un fethi sonrasnda kendini, kuzey- gney ynn
de ileyen youn bir deniz ticaretinin iinde buldu. Boazlar ele geirilmiti ama,
Anadolu'nun kuzey ve gney sahilleri hala baka devletlere aitti. Karadeniz'den ve
Msr'dan Avrupa'ya tanan iki stratejik madde vard; Buday ve kereste. Bu ii Vene
dik ve Cenevizliler yapyorlard. Dou Akdeniz'in gerek sahibi ve hakimi olan Ve
nedik Deniz Cumhuriyeti, Kbrs, Girit, tm Ege Adalar, Bugnk Yunanistan yar
madas ve Adriyatik'in tamamna hakim gl bir devletti.
Osmanl Donanmas. Gleniyor

Osmanl deniz gc, sratle genileyen kara snrlarna paralel bir byme gs
teremedi. nk ok farkl ortamlarda harekat yapan deniz gc ile kara gcnn
alt yap, teknoloji, eitim dinamikleri birbirinden ok farklyd. Yine de ordu'nun
bir destek gc olarak, kabul edilen Osmanl deniz gc, 30 yl gibi ok ksa zaman
da byk gleri nakledebilecek stratejik bir seviyeyi yakalamay baard. Balang
ta, yeterli deniz gc olmayan Osmanl Devleti, mevcut artlar iinde, nce kazand
topraklarn savunulmasna ve kontroluna ncelik verdi. Deniz gc oluturmak,
teknolojik ve mali alt yap gereksinimleri yannda bir anan e iiydi. Denize ulanca,
Boazlar, yapmn Avrupa'd an rendikleri ve gelitirdikleri toplarla donatarak ge
mileri engellemeye altlar ve baarl da oldular. Konstantinopolis'in ve eski Bizans
krallnn byk bir blmnn hkmdar olarak Fatih Sultan Mehmet'in, Ege'deki
yabanc varlna uzun sre katlanmas pek olas deildi. Dahas, Cenevizliler ve Ve
nedikliler, 1453'te Trklere kar direniin belkemii olmulard. Fatih Sultan Meh
met ie, Boaz n Adalar'ndan (Bozcaada, Gke Ada, Limni, Semadirek) bala
mt. stanbul'un fethinden az sonra kck Bozcaada, Bizans'tan Trkiye'ye ge
mi ve Osmanllarn Ege Denizi'ndeki ilk adas olmutu. Limni ve Midilli Cenevizli
lere aitti. Fatih, yalnz duran -bir saltanat ihya eden deil, fakat ayn zamanda bir do
nanmaya malik olan ve Gelibolu sularnda Venediklilerle muharebe yapmak kudreti
ni gsteren ilk padiaht. Fatih, bu atmada 27 gemi kaybetmesine ramen, bu olay,
Avrupa iin yeni bir eyi meydana karyor, bir ikaz oluyordu.Trkler, Venedik'e,
Adriyatik'in Kraliesine, kendi hayat yollarnda, denizde kar koyabilmilerdU
Fatih'in fetihten bir ka yl sonra Ege Adalar'n igal etmeye balamasnn bir nedeni
6 Ann Williams, Kanuni ve a Akdeniz atmas 2000 s.3'!

7 Williams s. 7
5
D E N i z G CU N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E R i
daha vard. Bizans mparatorluu'nun k, korsanlarn oalmasna yol amt.

nsanlarn Boyunlarnn Sahibi Osmanl Sultan'nn, Katalan (spanyol), Sicilyal ve
talyan korsanlarn kendi topraklarnda dzenledikleri basknlara katlanmas bekle
nemezdi. stelik bu terbiyesiz Latinlerin Trk vatandalarn karp kleletirme ve
onlar Ceneviz ve Venedik pazarlarnda satma yzszl de vard.8
Kara mparatorluu olan Osmanl mparatorluunu Deniz mparatorluu hali
ne getirmek isteyen Fatih, Karalarn Sultan diye okuqan hutbeyi, Denizlerin ve Ka
ralarn Sultan eklinde deitirdi. Anadolu'nun kuzeyden gvenliinin salanma
s iin Karadeniz'de kontrolun salanmas gerekliydi. Bu maksatla; Fatih'in stratejisi;
- Anadolu'nun Karadeniz kylarn Osmanl devleti idaresi altnda birletirmek,
- Dou Anadolu'dan gelecek baka kuvvetlere denizi kapamak, bu devletleri kara
devleti olmann yoksunluklar iinde brakmakt.
Trabzon mparatorluunun fethi ile, Osmanl'nn snr oruh rmana dayan
m, Grcistan ile snrda olunmutur. Bu suretle 1461 ylnn ilk yarsnda btn
gney Karadeniz sahilleri Trkletirilmi, Osmanllatrlmtr.
Bu byk bir hamledir. Geriye, emberin kapatlmas ve Karadeniz'in bir Trk
Osmanl gl haline getirilebilmesi iin, kuzey ve dou sahillerinin fethi kalyordu.
Trabzon seferinden donanmayla stanbul'a dnen Fatih, bu davranyla hem ilk ve
son Osmanl sultan olmu, hem de, denizlerin de sultan olduunu gstermitir. Mi
dilli Adas'nn Trkiye'ye ilhak da 1 462 Eyll aynda gerekleti.
Ordu-Donanma likileri
Osmanl idari yaps byk lde eyh Edeb Ali'ye ait devlet ve ynetim ilkele
rine dayanmaktayd. Osmanl idari yaps iindeki Ordu; Osmanl Devletinin kuru
luundan, stanbul'un fethine kadar geen 1 50 yl iinde kurumsallam ve baar
l bir sisteme oturmutu. Fetihlerin devam ve kazanlan topraklarn muhafazas iin
imdi yeni bir gce, donanmaya gereksinim vard ve bu gereksinim herkes tarafn
dan kabul edilmekteydi. nk o devirde de, ordunun arlklarnn tanmasnn en
ekonomik ve sratli yolu, deniz tamacl idi. Buna ramen, Almanya, Fransa ve
Japonya rneklerinde olduu gibi, Osmanl Devleti de denizlerde savaacak bu fark
l g iin, daha fonksiyonel bir idari yapy hi bir zaman ngremedi. Yani, deniz
ci komutanlar ve denizci personeli yetitirecek bir sistem ve yaplanmaya gidilmedi.
Deniz gc, ordunun bir tamamlayc paras olarak kabul edildi ve bu gcn geliti
rilmesi iin en kolay yol tercih edildi. Bizans'tan kalan tersaneler gelitirilirken, per
sonel olarak da, Beylikler dneminde ortaya kan korsanlardan ve denizcilerden ya
rarlanma yoluna gidildi.
8 Bradford s. 3o
6
D E N i z G C N N OS MAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
h'-... O
-----------------
Donanma na Faaliyetleri
Osmanl fetihlerinden en ok zarar gren Ceneviz'di. Ceneviz'liler 20 ylda
Karadeniz'den sprldler, giderlerken gemi tasarmlar ve deniz nvanar Os
manllarn aklna kaznmt; ylesine ki, Osmanl amiraline Kaptan Paa denir oldu
ve Osmanllar, Ceneviz modeline uygun, ar toplarla donatlm ve Akdeniz gemile
rinin en etkilisi olan kadrgalar ina etmeye baladlar.9 Donanma ina faaliyetlerinde
iyi bir balang yapan Osmanl Devleti, daha sonralar karasal yaylma stratejisinin
gereksinimleri erevesinde kald. O nedenle Bat'nn gelien denizcilik teknolojisi
ne eriemedi.. Ne zaman ki hakimiyeti altndaki adalar tehlikeye girdi, statkoyu ko
rumak amacyla zorunlu olarak kadrgadan kalyon teknolojisine ve taktiine gemek
zorunluluu ortaya kt. Fatih, Aragonlu Alphonse ile birlikte Akdeniz'de ilk kalyon
ina ettirenlerden biridir. lk ynlendirilebilir kalyonlar ise Venedikliler ina etmi
lerdi. Sultan'n hizmetinde bulunan bir Hristiyan imalat olan Yani, bunlarn srlar
n elde etmi ve Boaz'n tersanelerinde yetmi arno (65 m) uzunluunda, otuz ar
n (23.5 m) eninde, eklemeli paralardan oluan, direi de drt arn (3.5 m) apnda
olan iki devasa kalyonun inasna girimiti. Bu kalyonlara kaptan olarak Kemal ve
Burak Reisler tayin edilmiti. Daha 46 senesinde bir mevsim iinde Fatih, 03 ift
krekle ekilen LO harp gemisini denize indirmiti. Gelibolu Tersanesi'nden sonra
stanbul'da Hali Tersanesi'nin kurulmas ve Kadrga Deniz ss'nn tesisi, Fatih'in
denize kar olan emellerini gsteriyordu. il Fatih'in, bir sava durumunda, Hali'te
gemilerin skmasn nlemek maksadyla stanbul'un gney kylarnda bir s tesisi
dncesi, Kadrga Liman ve Tersanesini yaratmtr. 13 Genileyen harpler ve Vene
dik gibi byk bir denizci devletle yaplan mcadele, Osmanl deniz gcnn daha
da gl klnmasn gerektirdi. Bir ka yl iinde Osmanl Donanmas, geni l
de takviye edildi. Fatih, donanmann kuvvetlendirilmesini yakndan ve titizlikle ta
kip etti. Yalnz Gelibolu tersanelerinde 1 00.000 iinin birden altn sylemek,
Osmanl Devletinin sarf ettii enerji hakknda bir fikir edinmeye yeter. Osmanl'nn
Fatih zamannda balayan gemi yapmclndaki gemi tipleri, ncelikle orduyu ve
arlklarn tamak amacna ynelik olarak tesbit edilmiti. Dman deniz kuvvet
leri ile muharebe amacyla yaplan tekneler daha sonra ina edilmeye balad. Byk
nehir ve gller zerinde ina edilen tezgahlar; Osmanl'nn askeri stratejisinin ne ka
dar gl esaslara dayandn ispat etmektedir. Bu nehir ve gl flolar yalnz gda
ve malzeme, harp silah ve aralarnn nakli iin deil, ayn zamanda tam donanm
l ordu birliklerinin sratle -sava alanna sevkini de mmkn klyordu. Nehir flola
rnn meydana getirilmesi ii, emsalsiz bir azim ve titizlikle tatbik ediliyor ve o dev
rin en byk nehir flolar Trk mhendisleri, kalfalar ve teknisyenleri vastasyla en
ksa zamanda yoktan var ediliyordu. Osmanl Donanmasnn byk g kazanma-
9 Goodwin s. 107-IOR
Lo <;'ar arn hR cm, mimar ve bina arn 7.5 cm. dir.
II Graviere s. 55--5h
12 Zlna Byk Trkiye 'nrihi Cilt 3 1 977 s. 22-26
13 Kanemir s. 158
7
. D E N i Z G CU N N OSMA N l TARi H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
c:
------------------
s Venedik'i de son derece korkutuyordu. Fatih tahta getii zaman Trkiye'nin sade
ce 30 kadrgas vard. Venedik Donanmas Osmanl'dan nemli derecede kuvvetli idi.
1474'te, 23 yl iinde, Fatih, 92 kadrga, 16 baka snftan byk harp gemisi, 400 ka
dar nakliye gemisinden oluan muazzam bir donanmaya sahip bulunuyordu. l
mnde ise, Osmanl Donanmasnda 250 harp ve 500 nakliye gemisi bulunuyordu. Bu
kuvvet, mnakaasz ekilde dnyann birinci deniz kuvveti ve Venedik Donanma
sndan ok daha gl idi. 14
Denizde Birinci Hal Seferi

Ortaa'dan balayarak yedi yzyldan beri sregelen din faktr, Avrupa ze
rindeki siyasi ve stratejik etkisini hala srdrmektedir. Bugn Avrupa'nn en birle
tirici gesi olarak ne kan Hristiyanlk, 15. Yzyldaki blnm ve kar mca
delesi iindeki Avrupa siyasi yapsn Trklere kar ayaklandrmay baarmt. Va
tikan temsilcisi Papa, Mslmanln Roma'y fethetme korkusunu, Avrupa'daki si
yasi otoritelere kendi hkmranlklarnn da elden gidebilecei korkusuna dn
trmt. Buradan hareketle, Hristiyanlk ve Musevilik dinlerinin, tarihi sre iin
de genellikle milliyeti giriimleri destekledii ve yannda olduu sonucuna varlabi
lir. Trk Kurtulu Sava hari, Mslman din adamlarnn genellikle milliyeti ide
olojileri benimsemedikleri grlmektedir. Bu kapsamda Atatrk'n dehasn gste
ren en nemli rneklerden biri de, Hilafeti Osmanl eyhlislamna kar, milliyeti
bir Trk eyhlislamn yaratmasdr. Papa III. Kalikst kendi masrafyla stanbul'un
fethinden yl sonra, 1 457 ylnda 1 8 kadrgadan kurulu bir donanma oluturarak,
Venedik Patrii Kardinal Lui skarampa komutasnda Akdeniz'e yollad. Bu donan
ma, Osmanllara kar Akdeniz'in balca yedi adasn: Yani Rodos, Sakz, Midilli,
Limni, mroz (Gkeada), Taoz ve Semadirek adalarn koruyacakt. ls Hristiyan bir
din adam, bizzat Papa tarafndan hazrlanan bir filoya komuta ediyordu. Bu deniz
de yrtlen bir Hal seferiydi ve amac, Mslmanln yaylmasn nlemek ve
Papaln varlnn korunmasyd. Korunacak adalara gelince; bu adalarn ekono
mik deeri yannda anakkale Boaz kn kontrol eden bir durumda olmas da
ayrca dikkat ekicidir. Bu giriim, Bat'nn, zellikle Papa'ln, Osmanl tehlikesi
nin Avrupann iine kadar yaylabileceini ne kadar erken alglayabildiini de gs
termektedir.
Denizde kinci hal Seferi

Osmanl Devleti 1474'de ran ile urarken, 85 gemiden oluan Hal Donan
mas Sakz ve Midilli'yi yamaladktan ve zmir ehrini yaktktan sonra Karaman sa
hillerine geldi. Hal Donanmas getii yerleri ate ile kana bouyordu. En ok za
rar gren yerler arasnda Antalya (Adalya) ve zmir ehirleri vard. 16 Bu ve takip ede-
1-'1 Oztua ,. 130

15 Haer ,. 132
16 A.g.e s. ib
8
D E N i Z G C N N OSMAN l TA RiH i UZ E Ri N D E K i ETKiLE Ri
O
-------------- --- -
cek olaylar, Osmanl Donanmasnn sayca stnlnn bir ey ifade etmediini,
Deniz gcnn kullanlma prensipleri ve denizcilik geleneinin daha nemli oldu
u ortaya koymaktadr. Denizci stratej iden yoksun ve sadece stanbul'da konulanan
merkezi bir donanma ile, bu dnemde Osmanl Donanmasnn kylarn koruyama
d aka grlmektedir. anakkale Boazn kontrol eden konumu ile ok nem
li olan Limni Adas, stanbul'un fethinden ancak 26 sene sonra Osmanl egemenlii
ne geebilmitir.
Stratejik Genileme ve Rodos Faktr

Denize almaya balayan Osmanl iin Ege-Akdeniz kavandaki en ciddi stra
tejik engel Rodos valyeleriydi. nk Rodos valyeleri, Msr'dan stanbul'a ula
an buday ve baharat yolunu kontrol etmekteydi. stanbul'un buday ihtiyac Os
manl tarihi boyunca hep dardan gelmek zorundayd. nk Anadolu'daki ulam
imkanlar retilen budayn stanbul'a getirilmesine imkan vermiyordu. Zamannn
en kalabk metropol olan stanbul'un buday gereksinimi Krm ve Msr'dan temin
edilmekteydi. Don, Dinyeper ve Nil nehirleri Ukrayna ve Msr tahlnn ykleme li
manlarna kadar tanmasn salayabiliyordu. lerde de ele alnaca gibi, stanbul'un
tahl ihtiyac her zaman Osmanl Devletinin en stratejik sorunlarndan birini olu
turmutur. 1 8 . yzyla gelindiinde stanbul'un tahl gereksinimi ok yksek fiyatlar
la Fransz irketlerine ihale edilerek karlanabilecekti. Bu itibarla Rodos'un konumu
ve ynetiminin Osmanl kartl, onu genileyen Osmanl Devletinin ilk hedeflerin
den biri yapmt. l 309'da Rodos'a yerleen Saint Jean valyeleri de, Anadolu'ya ve
evredeki adalara kar ciddi bir deniz tehdidi yaratacak gteydi. Rodos ve civarn
daki adalarn da kaplad son derece uygun olan bu blgeden, douya giden btn
deniz yollarn kontrol altnda bulundurabiliyorlard. Pek yakn olan Karaman Dev
leti arazisi, gemilerini yapmak iin lzumlu kereste ve krekilik edecek esirleri sa
lyordu. Ada'daki bakentlerinin etrafna evirdikleri mthi kalelerin korumasnda
olarak, zaman zaman Mslman deniz ulatrmasna yaptklar hareketlerle, kom
ular iin endie verici olmasa bile, mthi surette taciz eden bir deniz kuvveti kur
mulard.
Birinci Rodos SeferP7

Rodos Adas, hem dou Akdeniz hem de Bat ynndeki Osmanl genilemesi
nnde en byk stratejik engellerden birini oluturuyordu. nk Rodos valye
lerinin sahip olduu deniz gc, Papalk ve Venedik ile i birlii halinde fonksiyonel
bir tehdit ve caydrc bir g haline gelmiti. Fatih, Rodos'un fethi iin 4 Aralk 1 479
tarihinde bir donanma ile Mesih Paa'y Rodos'a yollad. lk keif harekat sonunda
filo, Fenike Limanna gelerek ilkbaharda gelecek Osmanl Donanmasn bekledi. Bu
donanma 1 60 gemiden kurulu olarak 1 480 Nisan aynda anakkale Boaz'ndan k
t. Fenike'den kara askerini alarak Rodos'a geldi. Yakn adalara kar yaplacak harekat
17 Hammer s. 183 ve 186
<)
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i ZE R i N D E K i ETKi L E R i
-----------------
iin, Anadolunun gneyindeki limanlarn kullanlmas hem operatif, hem de lojistik
adan son derece uygundu. Rodos kuatmasnda Mesih Paa, genel bir hcum emri
ile yamalamaya da izin verdiini bildirdi. Hammer,Trklerin, yanlarna ganimet
Ieri koymak iin torbalar, gen kzlar ve delikanllar balamak iin ipler ve stad-
Azam ile valyeleri kazklamak zere sekiz bin kazk aldklarn yazmaktadr. 18 Bu
arada iki Napoli gemisi gelerek Rodos ehrine yardmc kuvvet getirmi ve Papa'nn
daha da yardm edecei vaadini de bildirmitir. Fatih, Rodos seferine Vezir Mesih
Paa'y bakomutan tayin etmiti. Mesih Paa, Bizansn Paleologos mparatorluk ha
nedanndan bir prens olup, Mslman olmutu. Ancak Paa, orta apta bir kara as
keri olup, deniz ilerini hi bilmiyordu. Halbuki bu seferde geni deniz bilgisine ge
reksinim vard. 19
Stratejik Deerlendirme
Mesih Paa'nn daha sonra yamalama emrini geri almas ve denizden Napo
li Krall'nn yapt takviyeye mani olunarnamas, Rodos Seferininin baarszlkla
sonulanmasna sebeb olmutur. Bu sefer, Osmanl Donanmasnn stanbul'd an yak
lak 600 deniz mili uzaklnda bir adaya yaplan ilk karma harekatdr. Ada etra
fnda deniz kontrolu salanmadan, Rodos ve benzeri adalarn ele geirilmesinin ola
naksz olduu anlalmtr. Bizansllarla ada olan baz Avrupal tarihilerin, gz
leriyle grerek tanklk ettikleri kodra ve Rodos kuatmalarnda vukua gelmi olan
zulmlerden de Fatih Sultan Mehmet'i sorumlu tutmak tarafszlkla badamaz. Os
manllarda devlet adam ve karac komutan yetitirmek zere kurulan Enderun Oku
lu vard. 1 8 . yzyla kadar denizci komutan yetitirmek iin bir kurum veya okul d
nlmemiti. Hem devirme, hem de denizden anlamayan kiilerin, daha Osmanl
Devletinin ilk yllarndan itibaren nemli grevlere getirildii grlmektedir. Bu al
kanlk ilerdeki analizlerden de grlecei zere, Osmanl Deniz Gcnn knde
rol oynayan en temel nedenlerden birini oluturmutur.
Deniz stnl Mcadelesi

Denizlerdeki stnlk mcadelesinin jeostratejik adan balca iki amac vard.
- Birincisi; karada devam eden genileme, kylarn da gvenliini gerektiriyordu,
- ikincisi; kara yoluyla ulalamayacak veya ok masrafl olan politik ve stratejik
hedeflerin ancak deniz yoluyla ele geirilebilme olanayd.
Fatihi'n nihai hedefi, Hristiyanln ba ve Avrupa'nn politik-askeri birletirici
si olan Papalk'tan ok daha ileriye uzanyordu. Fatih, isabetli bir kararla ie talya'd an
balad ve 1 480'de bir gney talya kenti olan Otranto'ya kuvvet gnderdi. Bu hareket
genelde, bir hkmdarn takatten dt yllarda sergiledii bir kapris olarak g-
18 Dier kaynaklarda bn7.er bir bilgiye rallanmamlr. Hammer'in kiiselolarak konuyu ahartt
dcerlendirilmckcd ir.
19 (lLuna s. i 1 5
10
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i U Z E R i N D E K i ETKi l E R i
Qo.... O
--- - ------- -
rlmtr; fakat aslnda bu durum, Napoli'nin Bizans tahtna ynelik, tarihten gelen
taleplerini srdrme hrsnn Mehmet tarafndan kavrandn gsteriyordu. Daha
nce, Trklerle mcadelelerinde Grek20 imparatorlarna yardm etme konusunda ser
giledikleri gnlszle karn, Bat hkmdarlar artk dou Akdeniz'i tekrar Hris
tiyanla kazandrma olaslna ilgi duyuyorlardl.21 nk bu defa tehlike, dinamik
bir karakter almt ve Bat istikametinde ilerlemeye kararl gzkyordu.
talya Seferi
Mesih Paa'nn Rodos'a ayak bast anda, Gedik Ahmet Paa komutasndaki Os
manl Donanmas da Ege Denizi'nden Yunan Denizi'ne geti. 1 00 harp ve 40 nakli
ye gemisinden oluan bu deniz gc, stanbul ve Gelibolu Tersanelerinde titizlikle
hazrlanmt. Bu donanma, Arnavutluk'taki ikmal ss olan Avlonya Liman'ndan
26 Temmuz 1 480'de hareket ederek, 75 kilometrelik Otranto Boaz'n geti ve
Otranto'ya ilk azda 1 8.000 Trk piyadesi (Azap), kara toplar ve 1 000 at kard.
Blgede bulunan 60 paralk Venedik donanmas hi bir ey yapmadan Korfu'daki
ssne dnd. Fatih, Otranto'yu bir Gelibolu yapmak niyetindeydi. 23 Mays 1 480'de
Mesih Paa'nn 100 paralk ( Hammer'e gre 1 60) baka bir muazzam donanma ile
Rodos'a harekete gemesi de Avrupa'da dehet uyandryordu.22 Shcreiber de yaklak
ayn saydaki kuvvetlerle 1 5 gnlk bir kuatmadan sonra Otranto'nun ele geirildi
ini sylemektedir.23 Blanchard ise, talya Seferini yle deerlendirmektedir: Otran
to Harekat iaret edilmeye deer bir tarihtir. Zira, bat istikametinde yaplm ilk
Trk deniz taarruzudur.24
Caydrcl yannda, ayn anda birbirinden olduka uzak iki farkl yere karma
yapma (Amfbi) kabiliyetindeki iki flo ve onun muazzam tama kapasitesi, Osman
l Deniz Gcnn Akdeniz'deki tartmasz stnlnn en somut kantn olutur
maktadr. Fatih'in talya Seferinin gerek amac imdiye kadar tarihiler ve stratej
ler tarafndan tam anlamyla ortaya konularnamtr. Harekatn amac, kimileri iin
g gsterisi, kimileri iin yama ve ganimet, kimileri iin de kiisel kapris olarak
deerlendirilmitir. Aslnda Fatih'in esiz dehas, talya zerinden Avrupa'nn fethi
ni ve Katolikliin merkezi Roma'y (Ortodoksluun merkezi stanbul gibi) ele geir
meyi planlamtl. Arnavutluk'un fethi bu plann bir parasyd. Bylece talya'ya olan
denizden mesafe, 2000 kilometreden 75 kilometreye indirilmiti. Otranto zerinden
yaplacak kara harekat ile, srasyla Napoli, Roma (Papalk) ve Venedik ele geirilir
se stratejik kazanmlar yle olacakt:
20 G re k kelimesinin Bizans yerine kuanld aktr. Bu yaklam. Batl trihilerin Yunanllar Bizansn \arisi
olarak grdklerinin saysz rneinden biridir.
2l William s s. 4U i
22 ztuna S. 121-124
23 Schreiber s. i O i
24 Blanchard s. 'i
11
D E N i Z G C N N OSMAN l TA Ri H i ZE Ri N D E Ki ETKi L E Ri
- Kbrs ve Girit Adalar ile Ege ve Adriyatik'teki tm adalar otomatik olarak Os

manl hakimiyetine girecekti,
- Papalk kontrol altna alnarak, Osmanl Devletine kar Hristiyanlarn birle
mesi nlenecekti,
- Napoli Krall'nn sona ermesi ile spanya'nn talya ile olan irtibat kesilecekti,
- Avusturya zerinden orta Avrupa'nn tamam fetedilebilecektF5,
- Bir Avrupa devleti haline gelecek olan Osmanl mparatorluu, Avrupa'daki R-
nesans sonras bilimsel, teknolojik gelimelerden faydalanacakt.
Alman tarihi Georg Schreiber ise Fatih'in stratejik vizyonunu talya ve Fran
sa zerinden daha da batya gtrerek spanya'daki Endls Mslmanlarna ka
dar uzatmaktadr.26 Byle bir stratejik ngrnn tek ve nemli bir art vard. Os
manl kuvvetlerinin talya'da gvenli bir konu durumuna geinceye kadar srek
li denizden desteklemesi gerekiyordu. ou deniz stratejerinin gzden kardkla
r bir dier husus da, ayn anda Rodos ve talya'ya kar balatlan bu harekat ile. Ro
dos valyeleri ile Papalk'n birbirlerine yardm etme olanann ortadan kaldrl
masyd. Fatih'in bu esiz stratejisi ile, nce ayn anda hem talya'ya, hem de Rodos
gibi byk bir adaya deniz ar harekat yapabilecek bir donanma oluturulmu ve
Adriyatik'te Venedik karsnda nisbi deniz stnl ele geirilmiti. Ama Trk ta
rihinin birok sayfasnda tekrar ettii gibi, gcn yetmedii durumlarda lider he
def alnd. Avrupallar beinci kol faaliyetleri ile henz 52 yandaki bu muhteem
Padiah' zehirlettiler.27
Fatih Sultan Mehmed Han'n vefat, btn Osmanl ve slam alemini byk bir
materne bodu. Vefat haberi Roma'ya ulanca, talya'da gnlerce enlik yapld. Papa,
btn Avrupa kiliselerinde gn anlar aldrp, kr ayinleri yaplmasn emret
ti. Eer Fatih Sultan Mehmed Han bir mddet daha yaam olsa idi, belki dnya ta
rihinin ak ve bugnk corafyas deiecekti.
talya'nn Boaltlmas ( 1481 )

Otranto'da Trk garnizonu, Roma zerine yryecek byk orduyu bo yere bek
liyordu. Umutlar krlnca, Otranto komutan kenti kuatm olanlarla uzlama yap
maktan baka kar yol gremedi; btn istei serbeste gitmeleri iin gvence ve
rilmesiydi. Ancak Napoli Kral Don Alfonso'nun savalar szlerinde durmayarak
kenti terkeden Trklere saldrdlar ve bir ksmn tutsak aldlar. Fatih'in lm habe
rini alan Gedik Ahmet Paa, acele talya'dan ayrmt. Bakomutann, donanma
nn tamamn ve ordudan esasl bir kuvveti alarak gitmesi, Trk askerini talya'da ok
25 Balkanlar zerinden 1 529 ve 1 6R3 yllarnda Viyana'ya yaplan iki seferin baarsz olduunu hatrlamakta fayda var
26 Schreiber s . i O i
27 Fatih Sultan :vlehmet'in lmne sebep olan bir Rum doktordu. Giirnde Mslman olmustu ama iten bir
slam dmanyd ve ykselerek Fatih'in doktoru oldu. Azar azar zehir " ererek !'atih'in cierleri paralanarak, kan
kusarak lmesine sebep olmmtur.
12
D E N z G U C U N U N OSMA N l TA R H U Z E R N D E K ETK L E R '
O
---- ------------- -
g artlar altnda brakmt. Ahmet Paa Otranto'da 8000 asker, 1 .5 senelik m
himmat ile Hayreddin Paa'y brakmt. Gedik Ahmet Paa'nn kuvvet ounlu
u ile talya'dan ayrlmas, kalan kuvvetleri Napoli kuvvetleri karsnda zor durum
da brakt. Taranto Katedrali'nin camiye evrilmesi, Hristiyan glerinin birleme
sine yardmc oldu. Hayrettin Paa, askeri krdrmaktansa k aleyi teslim etti. Byle
ce talya'ya ayak basmalarndan 15 ay sonra Osmanl kuvvetleri geri gnderildi. Na
poli Kral, Trklerin tekrar talya'ya kmamas iin II. Bayezt'la anlamaya vard.
talya'da kalan Osmanl kuvvetlerini Arnavutluk'a geri gtrmeye drt hafif kadr
ga yetti. Otranto'da Osmanl deniz gcnn caydrcl Trklerin katliamn nle
mitir. Her an yeni kuvvetlerin talya'ya nakledilip karlabilme kabiliyetine sahip
olunmas, Otranto Kalesinde kuatlan Osmanl kuvvetlerini kurtarmtr. Bir ba
ka nemli konu da, Papalk ve Venedik'in ehzadelerden Bayezt' Cem'e tercih etme
leri idi. nk Cem, babas Fatih'in siyasetini devam ettirebilecek bir yetenee sahip
iken, Bayezt psrk bir karaktere sahiptL28 Her iki lke, Fatih'in ardndan Bayezt'n
tahta kmas iin, Osmanl idaresi iinde her trl illegal faaliyeti gsterdiler ve ba
arl oldular. Bu rnek, uluslararas karlarn, bir lkedeki politik gce yaplan do
layl mdahelerin ne kadar eskilere dayandn gstermektedir. Yaplan anlama,
Bayezt'n yetersizliini gstermektedir. Yenen deil, yenilen bir ordunun kabul ede
bilecei bir anlama yaplmtr. Bu sonu, Hristiyanlarn birleik bir donanma olu
turarak, Trkleri kendi topraklarnda vurma cesareti veren denizci stratejilerin uygu
lanmas yolunu da amtr.
Anlama artlar
Buna gre, Trklerin talya'ya bir daha kartma yapmamak vaadi karlnda,
Napoli, Hayreddin Paa'nn gtremedii btn Trk toplarn, Napoli Krall dahi
lindeki btn Trk ve Mslman esirleri Trkiye'ye yollamtr. Osmanl Donanmas
na, dosta olmak artyla, Adriyatik ve Yunan Denizi'nde serbeste dolaabilme hak
k da tannd. Bylece pek velveleli balayan bir hareket, snk ekilde bitti. Avrupa
byle bir ey mid etmemiti. Anadolu'daki karklklar durumu bu hale getirmiti.29
Osmanl Donanmasnn gl olduu bir dnemde yaplan bu anlama, deniz
gcnn kullanlmasndan haberdar olmayan aciz bir idarenin eseridir. Donanma
nn en nemli zellii, kara narekatna dorudan baml olmamasdr. Aksine, deni
zar harekat veya kylara yakn kara harekat iin her zaman donanma destei ge
reklidir. Anadolu'daki i karklklar ne olursa olsun, dikkatli bir denizci strateji ile
hem Avrupa kontrol altnda tutulabilir, hem de ordunun destek gereksinimleri kar
lanabilirdi. Burada tamamen karaya angaje olan, denizci vizyonundan yoksun bir y
netim zafiyetinden bahsedilebilir. Deniz ar harekatta donanma destei olmakszn
28 Emre K o n gar, Hoca E fend i n i n Sandtlkas. 1 989 Remzi Kitapevi s. 1 2 3

2 9 zttlna S . 1 3 8
13
D E N i Z G lJCU N U N O S MA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
baar srdrlemez. Nitekim Otranto ancak 1 3 ay Trk hakimiyetinde kalabilmi

tir Ahmet Paa tam bir sorumsuzluk rnei vermitir. Dier taraftan, toprak fethet
mek iin ayn anda binlerce mil tedeki iki farkl yere karma yapma kabiliyetindeki
bir deniz gcne sahip olan Osmanl Devleti, Anadolu'nun hemen dibindeki adala
r korumakta ve kontrol etmekte byk skntlar iindeydi. mkanszlklardan deil,
denizcilik sisteminin ve geleneinin olmamasndan kaynaklanan bu elikili durum,
Limni Subas Hseyin'in Eyll-Ekim 1 482'de greve baladktan sonra, stanbul'a
gnderdii Rapordan da aka anlalmaktadr 30: .:.yukarda sz edilen mektu
bun ierii kere gnderildi. Ters bir rzgarla karlald ve mesaj adaya bra
kld. nk atly yollayacak gemimiz yok. Kulunuzun geliinden nce, be ya da
alt ay kadar oluyor, Katalan (spanyol) kayklar geldi, adamn gemilerine el koydu
ve byk zararlar verdi. imdiki durumda, padiahmn saadetlu saltanatnda, hi
kimse zarar vermedi, ama haberlemenin asla kesintiye uramamas iin kk bir
at gemisi gereklidir. Cennetmekan hkmdanmz ( Fatih) bir at gemisi yollam
t, ama buradaki kale kumandam ve kad onu kullanlm bulduklar iin kabul et
mediler. Bahse konu at gemisi, adann merkez ile lojistik gereksinimler de dahil ol
mak zere ulatrmasn ve haberlemesini salayacak bir gemidir. stanbul'un fet
hinden 29 yl gemesine ramen, Osmanl hakimiyetindeki adalarla Anadolu arasn
da gvenli bir ulam ve iletiim sistemin kurulamad grlmektedir. Bugn Tr
kiye, Ege'de Gkeada ve Bozcaada olmak zere iskana ak sadece iki adaya sahip
tir. Bu adalara bile, dzenli ve gvenilir deniz ulatrmasnn ancak 1 980'li yllarda
saland ve ulusal ulatrma politikamzda denizlerin rolnn hala % 3' gemedi
i dikkate alnrsa, yedi asr sonra, bu gn dahi denizcilik geleneimiz ve sistemimi
zin olmad ok ac bir gerektir.
kinci Bayezt'n Deniz Siyaseti ve spanya Seferi

Fransz tarihi Vatin, Osmanl deniz siyasetinin ncs olarak II. Bayezt' gr
mektedir. Bayezt'n tahta ktktan sonra deniz gcnn nemini kavrad anla
lmaktadr. Yalnz ok sayda gemi yaptrmakla kalmad gibi, yeni trde gemile
rin deneyini de yaptrd ve bunun tesinde, Osmanl denizciliinin balca sorunla
rndan birini ilgin ekilde zmlemeye de aba gsterdi: Vasfl insan gc eksik
liini gidermeye almak. Gerekten de, 1 495 ylnda nl Kemal Reis'ten balaya
rak Mslman deniz aknclarnn (korsanlarn) suunu balayp hizmetine alma
ya ilk defa karar veren, bu padiahtr. II. Bayezt, bir yandan ykselmekte olan span
yol gcne kar deniz akncln kullanarak ve br yandan da, 1 488 ylnda yap
lan Kilikya seferinde olduu gibi birletirilmi gerek kara-deniz harekatn tasarla
yarak farkl deniz stratejileri gelitirdi ve uygulad.3!
30 Nicolas Vai, Rodos valyeleri ve Osmanllar 2004 s. 20

3 1 Vain s. 12
14
' D E N z GC N N O S MA N l TA R H U Z E R N D E K ETK L E R '
(:;>o... O
-------------- ---------------
spanya Seferi
Mslman Beni-Ahmer Devleti'nin elisi Grnata Prensi 1 487'de II. Bayezt'dan
yardm istedi. Eli, Hristiyanlarn istilalar karsnda Denizlerin ve Karalarn Sul
tam olan Bayezt'tan yardm dilernekte idi. Elinin mektubunda 700 yldr bu kta
da hkm sren Mslmanlarn buradan karlaca, iir olarak dokunakl bir e
kilde anlatlmaktayd. Bayezt, dini btn bir Padiah ve ayrca kendisi de air oldu
u iin, spanya sahillerini tahrip etmek zere bir donanma gndermekle buna ce
vap vermi oldu. Donanma komutanln Kemal Reis ad ile Hristiyan donanmala
rna korku salan amirale verdUl spanya'ya bir ordu kartmay dnmeyen II. Ba
yezt, spanya sahillerini yakp ykmak suretiyle Katolik Hkmdarlarn Endls'e
kar son taarruzunu durdurmay denemeye karar verdi. Kemal Reis, srasyla Cer
be, Malta, Sicilya, Sardunya ve Korsika Adalarm vurdu. Bu adalar spanya idaresinde
veya nfuzunda bulunan adalard. Gney talya kylarn da yaktktan sonra Balear
Adalar'na geldi. Bu takmadalar da altst etti. Sonra Aragon sahillerini vurdu. He
men hemen btn spanyol limanlarn bombardman etti. Birouna asker karp
yamalatt. Sonra gneye indi. Bir ka ay nce spanyollarn Araplardan ald Ma
laga Liman'n fiilen zaptettikten sonra ekildi. Cebelitark Boaz'ndan geri dnd.
spanya sahilleri ok zarar grmt. Fakat bu, Katolik Hkmdarlarn azmini kra
mad. Binlerce kilometre uzaklktaki Osmanl Devletinin spanya'ya mdahele gc
nn kstl olduunu bilen spanyollar, saldrlarna devam ederek Endls' ykm
lardr. Grnata ehrinin byk meydannda 500.000 ksur yazma kitap yaklmtr.
Btn Avrupa ktphanelerindeki kitaplarn toplamndan daha fazla olan bu kitap
lar Mslmanlar, sekiz asrdan beri dnyann her tarafndan toplamlard. Grna
ta der dmez 300.000 Arap, soluu Fas ve Cezayir sahillerinde almtr. Trk Do
nanmas, bu g, kudretli toplar ile korumutur. Bu Arap g, spanya, zellikle
Endls, yani gney spanya iin gerekten ekonomik bir ykm olmutur. O parlak
ipek, bakr, porselen, ini, kadife, mcevher sanayi ve sanatlar, spanya'dan ebediyen
gmtr. Araplarn gitmesinden sonra, Endls'n bakr ve kurun madenIerini
spanyollar iletememilerdir.33
Kemal Reis'in spanya ve talya ky ve limanlarna kar yapm olduu bu sefer;
karadan komu olmayan uzk lkelere kar, deniz kuvvetlerinin seyyaliyet zelliin
den yararlanarak, bir politika uygulama vastas olarak kullanlmasna ok iyi bir r
nek tekil etmektedir. Ancak harekatn nihai amac ile seilen hedefler uyum iinde
olmadndan istenilen sonuca ulalamamtr. Amac, Endls' yklmaktan kur
tarmak olan bu stratejinin hedefi, ya dorudan spanya yarmadasna asker kararak
mdahele etmek veya spanya iin Endls kadar deerli bir adann veya toprak par
asnn ele geirilmesi olmalyd. Bu seferde, spanya'dan Cezayir'e yaplan insan nak-
32 Hammer s. 2 i 2
33 cztuna s. 1 5 8 - 1 59
15
D E N i z G UC U N N O S MA N l TA R i H i U Z E Ri N D E K i ETKi L E R i
------------------
li ve tahliyesi hari, yama ve talann yaratt korku, kin ve nefret dnda elde edi
len bir ey olmamtr.
Venedik'ten s Talebi
Sultan Bayezt, 1 487'de, Msr (Memluklular) ile savata olduu srece Venedik
lilerin elindeki Kbrs Adas'nn Magosa limanndan, Osmanl Donanmasnn fayda
lanmasn talep etti. Venedik Senatosu Msr ile bart durumunda bulunulduundan
bu talebi reddetti. 34
Osmanl'nn genilemesi devam ederken, 1 487'de dou Akdeniz'de ortaya kan
deniz ss ihtiyac, daha sonralar Yavuz Sultan Selim'in 1 5 1 7'deki Msr seferinde
de dikkate alnmam, Kbrs'n nemi ancak 100 yl sonra 1 57 1 'de fark edilmitir.
Venedik'in Osmanl Devletinin s talebini reddetmesindeki en nemli neden ise, M
sr zerinden Avrupa'ya tadklar baharat ticaretinin kaybedilme korkusudur. Bir
deniz cumhuriyeti olan Venedik'in, can damarn tekil eden bir deniz yolunu kendi
iradesi ile kesmesi herhalde dnlemezdi.
ehzade Cem'in Na'nn stanbul'a Getirilmesi

II. Bayezid, Cem iin Rodos valyelerine ve Papa'lara tam 600.000 duka altn
demitir. Cenaze iin bile Napoli Kralna ayrca para denmitir. Birok bavuru
su atlatlan Sultan Bayezid, sonunda donanmas ile Napoli'yi tehdit etmi, sekiz gn
iinde cenazenin teslim edilmemesi halinde, gney talya'ya asker karacan, zor
la gelip cenazeyi alacan bildirmitir. Bu ltimatomdan telaa den Kral Frederico,
cenazeyi gemiye bindirmi, donanmasndan bir flo ile beraber Avlonya Liman'na
(Arnavutluk) yollamtr. AvIonyada cenaze, Osmanl Donanmas tarafndan top at
yla selamlanarak askeri merasimle teslim alnmtr. Avlonya'dan Mudanya'ya kadar
tabutu, Osmanl Donanmasndan bir flo getirmitir.35
Bu olayda Deniz Gcnn iki tarihi fonksiyonu gereklemitir.
- Deniz gc, deniz ar bir lkeye kar varl ile caydrclk salayarak, devlet
politikasnn baaryla uygulanmasn gerekletirmi,
- Bir devlet bynn cenazesini trenle lkeye naklederek, devlet protokolu
grevini yerine getirmitir.
34 Hamiller s. 2 1 2
3 5 zluna s. 1 72
16
D E N i Z G C N N O S MA N l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
;.... (l
-------------------
Venedilde Mcadele-I
Bu dnemde Venedikle denizlerde yaplan mcadelenin en nemli aktr Ke
mal Reis idi. Kemal Reis'in ilk ve nemli baars, 1496'da, Rodos byk-amiralinin
gemisini zapt, amirali esir ve Rodos donanmasn imha etmekti. Bu byk bir za
ferdi, nk Akdeniz'e alan en kritik noktada yer alan Rodos engeli imdilik orta
dan kaldrlmt. Bylece, Venedik'le yaplacak savata Rodos'tan gelecek yardmn
beli krlm oluyordu. Yeni bir donanmann faaliyete gemesine kadar geeek s
rede, Osmanl-Venedik mcadelesinde nemli kazanlar salanabilirdi. ada bir
Arap tarihisi: Rodoslular, Kemal Reis'ten Azrail'den daha fazla korkarlar demek
tedir. Kemal Reis'in baarsnda, kendisi tarafndan bulunan yeni bir teknoloji rol oy
namt. Kemal Reis'in deniz harp tarihinde yapt en byk yenilik, uzun menzil
li toplar harp gemilerine tatbiki olmutur. Bu suretle Trk gemileri, ok uzak me
safeden dman gemilerini ve sahillerini dmek imkann elde etmilerdir. Bu du
rum, balangta Hristiyan gemilerini Trk gemileri karsnda aciz brakm, fakat
sonunda Hristiyan gemileri de uzun menzilli toplarla donatlmlardr. Bylece o za
mana kadar yakn mesafeden top atei aan donanmalar daha uzak mesafeden vuru
maya balamlardr. 1497 ylnda talya'nn alt hkmeti, Papalk, Floransa, Piza,
Milan, Napoli ve Venedik, Padiahn dostluunu yahut yardmn kazanmakta bir
birleriyle yara giriyor ve acele ediyorlard. nk bu devletlerin yaamlar tama
men dou Akdeniz'deki serbest deniz ticaretine balyd. Bu ticaret iin saladk
lar ayrcalklar ve dokunulmazlklar Osmanl Devletinin kararn balyd. Osman
l Devleti bu dnemde 1 60 gemilik bir donanmaya ve 63.000 kiilik bir tama kapa
sitesine sahipti. Trklerin nebaht dedikleri Lepanto, Korent Krfezi'nin giriinde
olan boaza yaknlndan dolay krfezin en nemli limanyd. Bu liman 26 Aus
tos 1 499'da ele geirildi. Preveze Beyi Mustafa Paa'ya, gelecek yl Modon ve Koron'un
fethinde kullanlmak zere krk gemi yapm ii verildi. Ayrca Osmanl Donanmas
da k Omur Bey limannda geirdi. Nitekim 1 499- 1 500 knda Preveze Beyi Mus
tafa, Bayezt'n yaplmasn em rettii krk gemiyi yaptrm idi. Bunlardan 20 tanesi
tersaneden kmak zere hazr hale gelmilerdi. Karanlk bir gecede Venedikliler bu
gemileri yaktlar.36
Venedik'in dorudan Tk gemilerini hedef alarak Osmanl Donanmasnn daha
fazla glenmesini nlemeye almas, denizci bir devlet olduunun en nemli gs
tergesidir. Venedik, srekli olarak Osmanl Deniz Gcnn kendi hakimiyet alan
olan Adriyatik'e girmesini engelleme stratejisi uygulamtr. Bu maksatla Osman
l Donanmasna, frsatlarn uygun olduu her yerde saldrmtr. Osmanl mpara
torluunun ykselme ve genileme devrinde, Donanmann k mevsimini olabildi
ince stanbul dnda geirdii grlmektedir. Daha sonra tamamen k mevsimi
nin stanbul'da geirilmesi, hem Donanmann stanbul gibi Akdeniz'den ok uzak bir
36 Ozna s. 22
17
D E N i Z G U C N N O S MA N l TAR I H i Z E RiN D E Ki ETKi L E R i
-------------------
yerde skp kalmasna hem de, personelin atl kalarak, denizcilik eitimlerinin gev
emesine neden olmutur. Bu dnemde, Osmanl Devletinin Preveze'de ve dier li
manlarda (Sinop, Trabzon, Gelibolu, Kararnrsel, Gemlik) gemi ina etme kapasite
sine sahip olduu da anlalmaktadr. Bu durum, denizci strateji iin ok nemli bir
avantaj salamaktayd. Daha sonralar, gemi ina endstrisindeki sratli gelimeler,
ayn anda tm tersanelere yaylamam ve nerede ina edilirlerse edilsinler, gemilerin
donanmlar stanbul'dan baka yerde yaplamaz hale gelmitir.
Venedikle Mcadele-II
II. Bayezt'n hkmdarlnn son dneminde, Venediklilere kar tekrar askeri
g kullanma ihtiyac ortaya kt ve iki devlet arasnda 1 499'dan l S02'ye dek bir sa
va yaand. atma alannn Adriyatik olmas nemliydi. Venedik, Adriyatik'i es
kiden beri bir Venedik gl olarak gryordu; her iki kydaki kentler Serenissima
(Venedik) Cumhuriyeti'nin yrngesine ekiliyor ve Korfu'daki Venedik askeri sle
ri Adriyatik Kanal'n kontrol ediyordu.
Mora'nn gney bat blmnde de Venedik gemilerine, Dou Akdeniz'e yaptk
lar yolculuklarda koruma salayan kaleler vard. Bu sava srecinde Venedikliler,
Patras Krfezi'ni de koruyan kstaktaki son anakara sleri olan Lepanto (nebaht)'yu,
ayrca Moradaki Modon, Koron ve Navarino (Navarin) kalelerini de kaybettiler. Os
manllarn bu yerleri kolayca ele geirmeleri, Dou ile Bat arasndaki deniz atma
snn bu aamasnda, kara ordusunda sahip olduklar askeri teknolojik stnln
bir gstergesiydi. Modon ve Koron'un zayf surlar Osmanl top ateine kar koyama
d. l S03'te yaplan anlama yedi yllk bir genel bar salad.
Venedik ok sert bir ekilde cezalandrlamazd. nk dou Akdeniz'den gelen
mallarn datmndaki yardm kaybedilemeyecek kadar deerliydi l S20'de Kanu
ni Sleyman'n tahta geiinden sonraki bir ay iinde karlan bir fermanla Venedik
Cumhuriyetinin ticari imtiyazlar onayland. Hem Osmanllar hem de Venedikliler,
Portekizlilerin Hint Okyanusu'ndaki yaylndan endie duyuyorlard; skenderiye
zerinden geen geleneksel ticaret yolunu, kendi karlarna en uygun biimde kul
lanmalarn salayacak dzenlemeleri yapma konusunda ortak bir niyete sahiptiler.]?
Osmanl Devleti'nin en parlak dneminde dahi deniz ticaretini kendi gemileri ve
personeli ile yapmayp, Venedik'in taeronluuna vermesi son derece dikkat ekici
dir. Bunun nedenleri arasnda;
- Trklerin Batl anlamda derin bir denizcilik kltrne ve mesleine sahip
olmamalar,
- Osmanl Devletinin otarik yaps, (kendi kendine yeterlilii), yani deniz ti
caretinden salanacak gelirlere mutlak baml olmamas,
18
D E N i z G U CU N N OSMA N l TA Ri H i Z E Ri N D E K i ETKI L E R i
Cl
---- ---- - '-
- Mslmanlar zerindeki devletiliin ve devlet kontrolunun serbest ticareti
ve giriimcilii engellemesi, aksine yabanclara serbestiyet tannmas,
gibi sebebler ilk akla gelenleri oluturmaktadr.
Sapienza Deniz Sava

Bu sava, Osmanl Devletinin yaylmas sonucu ekonomik karlar dorudan
tehlikeye giren Venedik Cumhuriyeti'nin direnme ve bir k noktas aramak iin zo
runlu olarak bavurduu bir savatr. Srekli g kazanan Osmanl Donanmas, Ve
nedik Donanmas ve ticaret gemilerinin kulland s, liman ve adalar ele geirerek,
hem Venedik'in Dou Akdeniz ve Egeeki deniz ticaretinden elde ettii kazanlar
byk lde azaltm, hem de nemli toprak kayplarna uratmt. Venedik iin
artk bak kemie dayanmt. Osmanl Deniz Gcn ortadan kaldrmadka ya
amasna imkan yoktu. Bu maksatla, 2838 Temmuz 1 499a, 20039 paralk byk Ve
nedik Donanmas Mora yaknlarndaki Modon liman aklarna gelmiti. Bu sava
ta, devasa bir Kara mparatorluunun deniz gc ile, varln ve yaamn denizlere
balam Akdeniz'in en gl Deniz Cumhuriyeti kar karya gelmitir. Bu neden
le, jeopolitik ama ve hedefler asndan bakldnda, Sapienza Sava kazanan iin
ok farkl bir stratejik sonu yaratacakt. Nitekim yle oldu. Amerikal tarihi Fis
her, sava ncesi Osmanl Donanmasnn durumunu yle anlatmaktadr:o Gelibo
lu ve stanbul'da bulunan bir Venedik casusu, Osmanl Donanmasnn 1 58 deiik
tip gemiden olutuunu, bunlarn iinde normal lde 78 kadrga, 25 uzun ka
drga ve 2 yeni 1800 tonluk gemi bulunduunu bildirmitir. Bu gemiler o zaman
lar dnyann en byk gemileridir.41 Bunlara ilave olarak, Karadeniz'de, zmifte,
Selanik'te, Negroponte'de (Eriboz) ve Valona'daki gemilerle Osmanl Donanma
snn toplam 250'yi bulmaktayd. Kreki personel iin 1 5.000 Azab askeri,42 ei
timden geirilmitiY nk Hristiyan krekiler sava esnasnda sadk olmayabi
lirlerdi. Donanmann hareketinden nce, eksik kalan L .500 krekinin tamamlan
masna kadar, stanbul'un kaplar gn sreyle kapatld. Venedik Donanmas
na Amiral Antonio Grimaldi, Osmanl Donanmasna Kemal Reis kumanda ediyor
du. Morann gneyindeki Sapienza Adac yaknlarnda iki donanma karlat. Os
manl Donanmas sayca stn olmasna ramen, Venedik daha byk kalyon ve ka
drgalara sahipti. Daha sonra Amiral Loredano, Grimaldi'yi takviye etti. ki komuta
nn arasndaki anlamazlk ve. ekememezliin sava alanna yansmas Osmanl Do-
38 Baz kaynaklar b u t a rihi 27 T('m mu olarak vermektedir..

39 Batl t arihilerin ounluu bu raka m 1 00- 1 20 olarak ver me kledir.
.O Sydney Neleton Fi sler. The Foreign Rdations O r Turkcy i 499- i 5 i 2 L inivcrsity of iIl i noi s Pres ;ooo p.1 i
4 1 H ristiyan Yani usta tarafndan yaplan ve Kemal ve Burak Reisierin kaptanlna verilen kalyon t o najd a
yaplan ilk gemil er.
42 A/ab. Osmanl dev letinde ounlukla gari/on askeri olarak grev yapan bir askeri b rim i n addr. Szcn
anlam "bekar erkek"tir. Daha cvlenmeni gen erkekler a/ab yanlabilirlcrdi. Tersanc Ol:aklarnda al tr lan
askeri s n fa bckir olmalar k o u l u ileri srldnden tr Azab denirdi. Osmanl Donanmasnda gemilerde
grev li sava askerlere bugnk deyimi} le den i 7 piyade askerlerne v erilen isimdir.
43 Osmanl kiircki tedarik sistemi iin Osmanl Dev ktinin Deni/ci Stra tejisi blmne bakm
19
D E N iz G C N N OSMAN l TA R i H i Z E RiN D E K i ETKi L E R i
nanmasnn zaferini kolaylatrd. Grimaldi Venedik'e dndnde idam edildi. Ta

rihin byk deniz savalarndan biri olan Sapienza Deniz Sava, Trklerin tarihte
kazandklar dnya apndaki ilk ak deniz savadr. Bu cehennemi vurumada iki
taraf ta byk kahramanhklar gstermi, 400 harp gemisi ve onbinlerce denizci kar
karya gelmitir. Trk Donanmasna Kemal Reis tarafndan koydurulan yeni top
lar, Venedik deniz toplarndan ok stn silahlard. Hem ok uzun menzilli idiler,
hem de abuk ve sk ate edebiliyorlard. Bu teknoloji fark, savan kazanlmasnda
nemli bir rol oynamtr. Bu zaferden sonra bir ka giriimde bulunan ve baarsz
olan Venedik'in, artk slerini savunacak hi gc kalmamt. Savata byk yarar
hhk gsteren ve ehit olan Barak Reis'in ansna Sapienza Adas'na Barak Reis Ada
s ismi verilmitir.44 Denizci bir devlete kar ancak deniz gc ile kesin bir sonu ah
nabilirdi. Bu zafer ile Osmanh Devleti, hem karada hem de denizde byk bir hare
ket serbestliine kavutuu gibi, deniz ticaretinden, limanlardan, gmrklerden al
d vergilerle de yksek bir mali kazan salamtr. Denizdeki sava devam eder
ken II.Bayezt, karadan nebaht'y ve Mora Yarmadas'nn byk bir ksmn ele ge
irmiti. skender Paa ise Bosna-Hersek zerinden tm Dalmaya kylar boyunca
ilerlemeye devam ederek, Eyll ay sonlarna doru Venedik ehrine 60 km. mesafe
deki Tagliamento kasabasna kadar geldi. Venedik'te byk bir korku hasl oldu. K
artlar nedeniyle skender Paa Bosna-Hersek'e geri dnd.
Stratejk Deerlendirme
Venedik ehrini karadan veya denizden dorudan hedef alan bir stratejinin, art
larn uygun olmasna ramen Osmanl Devleti tarafndan neden uygulanmad bu
gn bile cevabn bulmakta zorlandmz bir sorudur. Oysa Kahire, Badat, Budin ve
baarsz olmasna ramen iki defa Viyana dorudan hedef alnmtr. Sapienza Za
feri, sonular bakmndan Preveze'den daha grkemli olarak kabul edilebilir. Deniz
Gc dengesi asndan Venedik'in operatif ve teknik stnl knlamam olma
sna ramen, Osmanl Ordusu ile koordineli yaplan bu harekat ile Yunanistan'daki
Venedik'e ait stratejik ehir, liman ve kaleleri n denizden takviye almas nlenmi ve
kara harekatnn baars salanmtr. Sonuta Venedik'in deniz ticareti iin kolla
r budanmtr.
Denizde nc Hal Seferi

Dengeyi salamak amacyla, Osmanl Devleti 1499 kn sratli bir gemi ina fa
aliyeti iinde geirmitir. stanbul'dan gnderilen ustalar ve malzeme ile nebaht'da
34, Preveze'de 8, Valona'da 30 yeni gemi ina edilmi ve 1 500 ylna caydnc bir deniz
gc ile girilmitir. Sapienza malubiyetinin hemen ardndan, 1 5 0 1 ylnda Papa'nn
tevikiyle, Papalk, Venedik, spanya ve Fransz ve Rodos Donanmalar Osmanl
Devletine kar birlikte hareket etmeye karar vermilerdir. Bu, Hristiyan iktidarlar
nn Trklere kar kapsaml ve organize olarak ilk birlemeleri olmutur. Burada bir
4 Oztuna s. 183
20
D E N i z G C U N N O S MAN l TA R i H i U Z E R i N O E K i ETKI L E R i
O
----------------- -
savunma ve kontrol politikas domu bulunuyordu. Birleik Donanma Trk gem ile
rine kar denize kmakta gecikmemitir. yle ki;
- Fransa, 1 50 1 ylnn Eyll ay ortalarnda 10.000 piyade ile birlikte Midilli Ka
lesini kuatm, Ekim sonuna doru anakkale Boaz'ndan kan Osmanl Do
nanmas nedeniyle geri ekilmek zorunda kalmtr. Fransz Donanmas geri e
kilirken Rodos ve spanya Donanmalar da anakkale nlerine gelmiler ancak
Fransz Donanmas ile birleememilerdir.
- Venedikliler Preveze limanna girerek 8 Osmanl kadrgasn yakmtr.
- Papalk Donanmas anakkale Boaz'na kadar gelerek baz Osmanl adalar-
n yakp ykmtr.5
tratejik Deerlendirme
Bu olayn analizinde, Denizci Strateji asndan ok nemli zellikler gze arp-
maktadr.
- Avrupa gemi teknolojisi, yelken (Gali, Kalyon) devrine gemi, gemiler by
m, sratleri artm bylece ksa srede Akdeniz'in bir ucundan Ege'ye, hem de
k artlarnda gelebilmilerdir. Avrupa donanmalar iin artk mevsimsel koul
lar ortadan kalkmtr.
- Osmanl Donanmas ise krekle ekilen kadrga tipi gemilerden olutuu iin,
Fransz kuatmasndan ancak 45 gn sonra anakkale Boaz'ndan kabilmi
tir. Bu gecikmenin Osmanl Donanmasnn kreki tedarik sisteminden kaynak
land phesizdir. Bu sefer iin ancak stanbul ve civarndan byk lde pa
ral kreki saland ve bununda gecikmeye neden olduu deerlendirilmekte
dir. nk kreki tedarik sistemi ileride aklanaca zere, Mart- Eyll dne
mini kapsamaktadr.
- Hepsinden nemlisi, Avrupa devletlerinin, Osmanl kara ordusundan en g
l olduu dnemlerde de ok fazla ekinmemesidir. nk bu ordunun, arazi ve
iklim artlar, personel says ve lojistik olanaklarn snrlar iinde ilerleyebile
cei mesafe ve fethedebilecei topraklar kstl ve belirli idi. Oysa Osmanl De
niz gc, her zaman, her yerde kendilerinin hem gvenliini hem de, gelir kay
naklarn tehdit edebiliyordu. Bu nedenle Osmanl Deniz Gc, Avrupa iin yok
edilmesi gereken en hayati stratejik hedef haline gelmiti. Bu hedef iin dini li
der Papa bile fetva vermi ve Osmanl Deniz Gcnn yok edilmesi iin birleil
mesini istemiti.
Avrupa devletleri bu amaca ulamak iin mcadeleden hi bir zaman vazgeme
mi ve tarihi sre iinde bu maksatla alt defa bir araya gelmilerdir. Bunlarn tarih
ve sonular aadadr:
45 zna s. 1 86- 1 8 7
21
D E N i Z G UC U N N OSMA N l TA R I H i U Z E R i N DE Ki ETKi L E R i
1 457 Rodos, Sakz, Midilli, Limni, Gkeada, Taoz, Semadirek sonu baarl
1 474 Sakz, Midilli, zmir, Antalya sonu baarl
I SOI Midilli sonu baarsz,
1 538 Preveze sonu baarsz,
1 57 1 nebaht (Lepanto) sonu baarl,
1 827 Navarin sonu baarl
nebaht'dan sonra Osmanl Deniz Gcnn her toparlannda bir darbe vurula
rak, Osmanl Devleti ve topraklar yava yava kemirilmitir.
Yavuz Sultan Selim'in Deniz Siyaseti

1 5 14'de ah smail (ran) zerine alan seferde, ordunun yiyeceini Trabzon'a
kadar tamakla grevlendirilen donanma, yetersiz kalmt. Ayrca, donanmann
tehizat da eksik olduundan, sratle gelien Batnn denizcilik teknolojisinin uygu
land Hristiyan donanmalarna kar koymakta glk ekiliyor idi. Bundan baka,
fetihten beri stanbul'da Rumiarn eski antiyelerinden baka tersane de yoktu. Sonra
bu antiyeler olduka harap hale gelmilerdi. Gelibolu Tersanesi de yetersiz kalmaya
balamt. Uykusuz gecelerinden birinde Padiah Yavuz Sultan Selim btn bunlar
hatrlad. aldran Sava'nda vezirlik payesine ykseltilmi olan Piri Paa'y huzuru
na ard. Ona u anlamda hitap etti:46
- Eer bu akrepler (Hristiyanar) denizi gemilerle kapatyorlarsa, eer Vene
dik Dou'nun, Papa'nn, Fransa ve spanya krallarnn bayraklar Rumili sahil
lerinde dalgalanyorsa, buna sebeb ancak senin duraksaman ve benim hog
rmdr. Lakin ben her halde kuvvetli ve kesredi (byk) bir donanma sahibi
olmak isterim.
- Piri Paa cevaben: Padiahm, siz bu kulunuzun arzetmek istedii eyi benden
nce akladnz. Yarn yksek huzurunuza girdiim zaman vezirleri ve zel
likle beni azarlaynz. Hemen bir tersane inas ve kendi masrafmzIa 500 harp
gemisi donatlmasn emrediniz. Batllar bu yapm haber alr almaz korkuya
deceklerdir. Greceksiniz ki tezgahlarn yapmndan, 40 kadrgann denize
indirilmesinden nce birbirlerine decek ve vergi demeye geleceklerdir. u
surette bu donanm masraflarndan byk bir ksm onlarn altnlar ile de
necektir.
Yavuz Sultan Selim Msr seferinden nce, 1 5 1 5 ylnda "Akdeniz gibi kapal bir
deniz ta Cibralta'ya kadar ancak bir padiaha bile yetersizdir" diyerek, donanmay
gelitirmeye balad. Donanmann 400 gemiye ulat haberleri, hedefteki Memluk
lular tarafndan korkuyla takip edilmekteydi.47 Sapienza sonras gc zayflatlan Ve-
46 Hdnncr s. 262
<1 7 idrh l\(bl.l1, T rkler \'l' I leniz, Kiap Yay\'i 2()O ,,52
22
D E N i z G UC N U N OSMA N l TA R i H i U Z E R i N D E KI ETKi l E R I
h'<.. (l
---- ------------- -
nedik donanmas da dikkate alndnda, Osmanl Deniz gc gemi says ve kont
rol ettii denizalan bakmndan Osmanl Devletini bir deniz imparatorluu grn
mne sokmutu.
Donanmann Msr Seferine Katlmas

24 Ocak 1 5 1 Tde Kahire'nin fethi ile Msr'n ele geirilmesini takiben 1 9 Mays
1 5 1 7'de Osmanl Donanmas skenderiye'ye demir att. Dou Akdeniz'deki deniz s
tnl, Msr'n fethi ile birlikte kylara da yaylm oluyordu. Msr Seferi sonra
snda Memluk Donanmasna el konuldu Kbrs' elinde tutan Venedik, Msr'a de
dii vergiyi bundan sonra Osmanl Devletine deyeceini aklad. Haziran aynn
ilk haftasnda skenderiye'ye gelen Yavuz, Donanmay denetledi. Donanma, toplar
n ateleyerek Yavuz'u selamlad. skenderiye'de 57 gn kalan Donanma, Msr'n ile
ri gelenlerinden 1 800 kii ile birlikte stanbula geri dnd.48
Msr Seferinde, deniz gcnn kara harekat ile birlikte koordineli kullanla
madn grmekteyiz. Osmanl Donanmasnn Msr'n fethinden ancak drt ay
sonra Msr'a gelmesi, bu gce, bir gvde gsterisi ve tamaclktan teye bir an
lam verilmediini gstermektedir. Sratle devam eden karadaki fetihlerin yann
da, donanma ikincil bir g olarak gelimeye almaktadr. Yavuz'un yukarda
ki bahse konu donanma ihtiyacnn boyutu ve amac nedir? Fethedilen toprak
larn korunmas m? Akdeniz'deki adalarn fethi mi? Yoksa tam anlamyla bir de
niz imparatorluu mudur? Bu sorunun cevabn Braudel yle vermektedir:49
Suriye (1516) ve Msr'n (15 1 7) fethinden sonra Dou Akdeniz havzasnn sahillerinin
efendileri olan Trkler kendilerini, deniz fethetmeye muktedir bir de sava donanmas
yaratma zorunluluu karsnda buldular. Braudel'e katlmamak mmkn deil, Os
manl Devleti, genilemeden kaynaklanan jeopolitik gereksinimler nedeniyle deniz
kuvvetini gelitirmek zorunda kald. Donanmann bytlmesi, jeostratejik alan
daki gereksinimden kaynaklanmaktayd.
- Birincisi ve en baskn olan, daha fazla genilemek iin orduya lojistik destek
salamak,
- kincisi korsanlk stratejisi ile ganimet toplamak,
- ncs ise kylarn savunulmasdr.
IR ztuna s. 247
49 Fernand Kradel, Akdeniz ve Akdeniz Dunyas i mge Kiape'i Ankara 1 993 s. 1 6H
23
. D E N i z G CU N N OSMAN l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
------------------
Barbaros Kardelerin Deniz Harekat
Barboros kardeler 1 5 1 2 yl dolaylarnda birdenbire Marip kylarnda gr
lr oldu. Tarih yazc Lopez de Gomara daha sonra Barbaros kardeler hakknda y
le yazacakt: spanya'nn korsanlarn elinden grd tm ktlklerin balangc,
Barbaros Oru'un denizlerimize yelken amaya, topraklarmz talan ve yama et
meye giritii gnlerdir. Oru ve beraberindekiler gvenli ve derin bir limana sa
hip olan, korsanlk iin ideal konumdaki Cerbe Adas'na yerletiler. spanya ile tal
ya arasndaki deniz hatlarn vuruyorlard. Ana hedefleri hacimli mal (kuma, silah,
buday ve demir cevheri) tayan, askeri refakati olmayan ticaret gemileriydi. Zap
tedilen gemiler Cerbe'ye gtrlr, orada sklr ve kan kereste aasz kylarda
yeni aknc gemileri yapmakta kullanlrd. 50 1 5 1 4 yl sonlarnda sefere kan Hzr
Hayreddin Reis. Balear Adalar'nn en doudaki paras olan Minorka'y bast. D
nte Korsika umumi valisinin 8 paralk filosunu malup etti. Tunus'a dndkten
bir ka hafta sonra 1 5 1 5 ylnn ilk aylarnda, iddetli kta gene sefere kt. 20 gemi
zaptedip 3.800 esirle beraber Tunus'a dnd. Armatrlkten korsanla geen Barba
ros kardelerin (Oru, Hzr ve lyas) deniz gc, Osmanl, Venedik, Portekiz, span
ya, Fransa ve Ceneviz donanmalarndan sonra geliyordu. Bir ka yl sonra, Ceneviz
ve Fransa'y geerek dnyann beinci deniz gcne sahip oldular. spanya sularna
kadar uzanan Barbaroslar, Endls'ten srlen Mslmanlara ve Yahudilere yardm
ettiler. Binlercesini Kuzey Afrika'ya tadlar. slam aleminin minnetini kazandlar.s
Mslmanlarn Cezayir'e tanmas, byk bir baar idi. Bir keresinde Hzr Reis, 36
para harp gemisi ile Valencia'nn 60 kilometre yaknnda bulunan Oliva kylarna
yaklaarak, 10.000 gmeni gemilerine almt. Aydn Reis de en byk tehlikeleri
gze alarak ayn eyleri yapt. Binlerce Endlsl'y diri diri yaklmaktan kurtard.s2
Henz Osmanl Devleti hizmetine girmemekle beraber, Barbaros kardelerin
zellikle bat Akdeniz'de srdrdkleri korsanlk faaliyetleri, dolayl olarak Osman
l Devletinin gvenliine ve genileme stratejisine yardmc oluyordu. Bu faaliyetler,
hem Avrupa'nn denizci devletleri olan spanya'nn kuzey Afrika'ya yaylmasn n
lyor, hem de deniz gcn diversiyona uratyordu. Garp Ocaklar olarak adlan
drlan kuzey Afrika'daki Trk denizcileri her mevsim harekat yapmaktaydlar. Os
manl Donanmas gibi sadece yaz aylarnda denize kmyorlard. Bylece hem de
nizcilik kabiliyetleri artyor, hem de dman srekli bask altnda tutabiliyorlard.
Endls'ten kuzey Afrikaya gelen Mslmanlarn bu blgeye ok nemli katklar
oldu. Teknoloji, ilim ve bilirnde ok ileri seviyede olan Endls Mslmanlar, blge
nin kltr ve medeniyetine renk kattlar ve ayn zamanda bu blgede Gelibolu apn
da bir tersanenin kurulmasn ve gemi ina sanayinin ilerlemesini saladlar.
50 Rogcr Crowlcy, mparatorlarn Denizi, Ar r i l Yaynclk Ankara 2008 s. 52

5 1 ztuna s. 282
52 zluna s. 297
24
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
O
-------- -- ------ -
Osmanh-Garp Ocaklar likisinin Balamas
Oru, l S l S'te stanbul ile ilikiye geti. Seyrseferci ve haritac Piri Reis'i, ele ge
irilmi bir Fransz gemisini hediye olarak sunmas ve kendisi namna koruma rica
etmesi iin Yavuz Sultan Selim'e gnderdi. Oru'un lmnden sonra Hayreddin'in
ilk ii aabeyinin gmleini ve yaratt efsaneyi kelimenin tam anlamyla giyrnek
oldu; sakaln knayla kzla evirdi. kinci edimiyse daha da kurnazcayd. Marip'teki
durumun ok zor ve tehlikeli olduunu anlamt. Arap kylarnda yabanc bir i
galci olarak tutunacaksa, sadece askere ve donanmaya deil, dini ve siyasi otorite
ye de sahip olmas gerekiyordu. Aabeyinin bamsz devlet dnden vazgemeye
karar verdi. stanbul'a yeni armaanlar ve ve resmi bir maruzat gtrecek bir gemiyi
yola kard. stei, Cezayir'in Osmanl mparatorluu topraklarna dahil edilmesiy
di. Sultan Selim buna latif bir yant vererek Hayrettin'i resmen Arap Cezayir'in aske
ri valisi olarak atad ve bu grevin geleneksel nianlar olan at, klc ve trensel tuu
gnderdi.53Yardm olarak l S 1 8 ylnda 2000 sekin Osmanl askerini Cezayir'e gn
derdi. Bunlarn iinde Hzr'n iddetle muhta olduu topular da vard. Resmi Os
manl askeri, ilk defa Cezayir'e ayak basyordu. Padiah, tam donanml iki ar sa
va kadrgasn Hayreddin'in emrine verdi. Bu gemilerle, bol cephane, tfek ve mal
zeme de yollamt. stelik Anadolu'dan Cezayir'e gitmek ve levend yazlmak isteyen
gnlllerin, Osmanl gemileri ile her trl masraflar devlet tarafndan denmek
zere nakledilecei ilan edildi.54 Bir ka ay iinde mracaat edenlerden seilen 4.000
kii eitilerek Cezayir'e nakledildi. Bu nemli bir dnm noktas idi, nk Osman
l mparatorluk merkezi ile yaplan bu ilk temas, Marip korsanlarnn savan, y
resel bir snr atmasndan, spanya ve Osmanl devleti arasndaki byk bir sava
a dntrme srecini balatyordu. Oru'un kuzey Afrika'daki genileme strateji
si, Arap hanedanarn son vererek blgenin Trkletirilmesi hedefini de ngrmek
teydi. spanya'nn hemen kar kysnda oluan bu yeni ve kontrolsuz g merkezi
spanya'nn gvenliini dorudan tehdit etmekteydi.
kinci Rodos Seferi Hazrlklar

l S 1 9'da Yavuz Sultan Selim, lmnden hemen nce, deiik byklklerde ve
tanesi 700'er tonluk I SO gemi yaplmasn emretti. Ayn zamanda, denize kma
ya hazr ISO kadrga donatld. Yavuz Sultan Selim'in bir taraftan Rodos'a kar, li
manlarda kuvvetli bir donanma hazrlamaya alt, br taraftan da, ran ah'na
kar yeni bir sefer planlamakta olduu anlalmaktadr. Msr Seferi esnasnda Os
manl Donanmas skenderiye'ye giderken Rodos aklarnda bir sre varlk gs
termiti. Fakat Rodos stad- Azarn, sadece hakaretli bir mektup almakla kurtul
mutu. Yavuz, sefer ihtiyalarnn en kk detaylarna kadar, her ey hazrlanma
dan ie girirnek istemiyordu. Bir gn Eyp Camii'nden karken, byk kadrga
lardan amiral gemisP5 olan birinin limanda btn yelkenlerinin alm olduu-
53 Crowly 5.57
54 Bkz. Prof. Dr. Mustafa A kda , T rkiy'nin Sosyo-Ekonomik Tarihi
55 Batarda tabir edilmektedir.
25
D E N i Z G C N N OSMAN L TA R i H i Z E R i N D E KI ETKi L E R i
------------------
nu grd. Batanbaa fke kesilerek bunun kimin tarafndan verilen emir zerine
denize indirilmi olduunu sordu. Sadrazam Piri Paa, gemiler biter bitmez deni
ze indirilmelerinin bir gelenek olduunu aklayarak Kaptan- Derya Cafer Bey'i
zor kurtarabildi. Yavuz bir gn vezirlerine dedi ki: Siz beni Rodos fethine itmek is
tiyorsunuz, fakat Rodos'u almak iin ne kadar barut gerekmektedir ve sizin ne kadar
barutunuz vardr? Bunu biliyor musunuz? Vezirler birden bire karlatklar bu so
ruya cevap veremediler. Ancak ertesi gn gelip, drt aylk kuatmaya yetecek ka
dar barut mevcudu olduunu sylediler. Bunun zerine Yavuz, kzgnca onlara dedi
ki: Drt aylk barut ile ne yaplabilir? Oysa ki, bunun iki kat bile yetmez. Benim de
Fatih Sultan Mehmet gibi sonunda geri ekilerek mahup olmaklm m istersiniz? Bu
trl hazrlklarla savaa balayp da Rodos'a gidemem. Hem yle sanyorum ki ahiret
yolculuundan baka artk seferim yoktur.56
Nehir Filolar
1 5 2 l ylnda Belgrad'n zapt ile beraber, hemen Tuna Nehri ve kollar zerin
de tezgahlar kurulmu ve devrin en byk nehir filolar ina edilmiti. Tuna ze
rinde sefer yapan gemilerin says 1050 civarnda idi. Bu gemilerin inas iin lazm
olan elemanlar ve baz malzeme Belgrad evresinde bulunmadndan, mhendis,
kalfa, demirci, marangoz gibi personelin stanbul'dan getirilmesi gerekmitir. Bu su
rette 16. asrn balarndaki gemi ina teknii, orta Avrupa'ya Trkler tarafndan ta
ntlm oldu. Venedik ehrindeki Devlet Arivinde bulunan vesikalarda, Venedikli
lerin kulland gemiler iinde "Karamrsel" tipi teknelerin olduu ve bu gemilere
Kara- Mursal adn verdikleri grlmektedir. Ayrca Cenova'da bulunan 16. Yzyla
ait Trk gemilerine ait resimler zerinde onlarn manevra kabiliyetlerini ven bilgi
ler bulunmaktadr.
Bu balamda; "En az rzgarla hareket edebilen Osmanl ayka Gemisi" iba
resi mevcuttur. Osmanl gemi ina tekniinin yksek olduunu gsteren rnekle
rin, o devirdeki en byk rakibi olan Venedik belgelerinde yer almas ayr bir vn
kaynadr. 1 6. Asrda Tuna Kaptanl ile Dide ve Frat zerinde at Kaptanl
nn kurulmas nehir ulatrmasnn nemini aklamaktadr. 1 534 ylnda Badat'n
zapt ile Basra Krfezi'ne inen Kanuni ordular, Frat ve Dide nehirlerinin ulam
imkanlarndan faydalanmlardr. Frat nehri zerinde Birecik'te bir gemi tezgah ku
rulmas, Badat'n zapt ile Dicle nehrinin taranmasna balanmas, nehir ulamnn
stratejik neme haiz olduunu gstermektedir. Kanuni ran seferinde, Van glnden
istifade etmeyi dnm ve bu glde 3 kadrga ina ettirerek ulamda faydalanm
tr. 1 69 yl sonra ise, 1 703 ylndaki ran Seferinde, Tatvan iskelesinde yeni ina edi
len LO adet geminin kullanlmtr.
56 Hamiller s.285-286
26
D E N i z G C U N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
h'-.. O
---------------- -
Rodos'un Fethi ( 1 522)
Rodos gibi byk ve stratejik neme sahip bir adann, o zamann koullar iinde
fethedilmesi son derece zordu. Adann stratejik nemi;
- Anadolu'ya ok yakn olmas nedeniyle srekli bir tehdit kayna olmas,
- Ege'den Dou Akdeniz'e giden en ksa deniz yolunu kontrol eden bir konum-
da olmas,
- ok iyi bir deniz ss zelliine sahip olmasndan kaynaklanyordu.
Rodos valyeleri, Rodos Adas'nn tesinde, Alimnia, Chalki, Smbeki, Tilos,
ncirli, stanky, Kalimnos ve Leros'ta egemendiler. Anakarada ise, eski Halikarnas
ehrinde, bugnk Bodrum ilesinin adn ald St. Pierre atosu'na sahiptiler.si Ro
dos seferinin esas sebebi, valye'lerin korsanlklar ve Anadolu-Suriye-Msr deniz
yolundaki Trk ticaret gemilerini vurmaktan vazgememeleri idi. Ayrca Rodos y
netimi, Canberdi Gazali syannda top, silah ve topu personel gndermek suretiyle
isyanclar da desteklemilerdi. S22'deki Rodos Seferi'nde Osmanl Donanmasnn
300-70058 gemi arasnda olduu gz nne alnacak olursa, tersanelerdeki faaliyetin
bykl hakknda fikir edinmek mmkn olabilecektir.59
Osmanl Donanmasna azaplar, yani deniz piyadesi bindirilmiti. Palak Musta
fa Paa, Derya Kaptan olmakla beraber, donanmann komutas Kurdolu Muslihid
din Reis'te idi.60 Mustafa Paa, gemilerde ykl 30.000 savaey Rodos'un ak bir li
manna kardktan hemen sonra, 300 kadrga ile valyelerin gzleri nnde Mar
maris Krfezi'ne gitmi ve ayn gn Padiah ile 1 00.000 askerini ykleyerek Adann
kumsalna boaltmt. Takvimler 28 Temmuz S22'yi gsteriyordu. Yani, Kanuni'nin
Belgrad'a saldr emrini verdii gnn birinci yldnmyd. Yz kuatma topu ile,
Fatih dneminde stanbul surlarnda onarlmaz gedikler aan on iki byk bronz
top, gllerini Rodos'un surlarna frlatyorlard. Atlan top gllerinin saysnn 85.000
olduu tahmin edilmektedir. Bu gn bile Rodos surlarnda izleri grlen bu heybetli
glleler, mehur Osmanl topusunun gc hakknda bir fikir vermektedir. 1 20.000
sava, 30.000 tayfa, 300 sava gemisi ve bu kadar kalabalk bir ordunun ihtiyac
n karlayacak kadar ok kle ile kuatlan Rodos Adas'nda halk, kentin duvarla
r arkasna ekilmiti.61 Osmanl kaynaklarna gre ise, gemilerde 40.000 kreki ve
20.000 Azap (deniz piyade) vard.62 Bir gemide ortalama 250-300 kreki olduu
dikkate alnrsa, Rodos Seferine katlan gerek sava gemisi saysnn 30- 60 arasn
da olduu sylenebilir. Osmanllarn sava gemisi bakmndan saysal stnlkleri
ne ramen, denizdeki egemenlik Rodoslularda kalmt. Osmanl Donanmas, ilk ku-
57 Vin s. 13
58 700 says abarldr. franSI7 a m i ra l Juricn de l a Gravicre gem i saysn M sr filosu d a dahil olmak Lcrc 400
olarak Idirm.:kcdir. BkL. Doria \c Uarlxros. Protil Yay n c l k 200( s. 1 02
59 Bostan s,4
60 zuna s . 336
6 1 1\ . de Lamartine Osma n l Tar i h i Sao;h Ya) lar 1 99 1 s.400 40 1
62 Vain s. 335
27
. D E N i Z G U C U N U N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E KI ETKi L E R i
-------------------
atmada olduu gibi yerel deniz stnln salayamamt. Tm kuatma boyun
ca, Rodoslular, Lindos, stanky, ya da Bodrum'daki St. Pierre atosuyla olan irtibat
gibi, Girit ve Bat ile olan irtibat da srdrdler. Son dakikaya kadar takviye kuvvet
ler limana girebildi. Osmanl Donanmasnn en byk ans, Venedik veya Papalk
Donanmalarnn Osmanl Donanmasna saldr planlamamas oldu. Rodos ve Mar
maris limanlarnda, frtnadan ve denizcilik tecrbesinin eksikliinden 30-40 kadar
Osmanl gemisi harekat d kald.63 Osmanl Donanpas lojistik faaliyetler ve asker
nakli dnda, denizci strateji asndan nemli bir baar salayamad. Say eitsizlii
ne karn kuatma neredeyse baarszla urayacakt. Yzyllardr Kutsal Diyar'da64,
Kbrs'ta ve Rodos'ta bulunan valyelerin, savunma tahkimat sanatn kusursuzla
trmalar bouna deildi. Kuatmann balad 29 Temmuz'dan Austos aynn son
larna kadar 3.S00 glle, surlarn tek bir parasn bile delmeyi baaramamt. Ada
600 valye ile S.OOO savac tarafndan savunulmaktayd. valyelerin topu kuvve
ti, btn noktalarda beklenmedik ve artc bir kararllkla karlk vermiti. Vene
dikli bir mhendis olan ve acilen Girit Adas'ndan getirilen Gabriel Martinengo, sa
vunmann bu temel ksmn olaganst bir beceri ile ynetmitir. 4 Eyll gn n
giliz kulesindeki korkun patlama valyelerin moralini bozarken, Osmanl ordu
sunda da hastalk ve bezginlik ortaya kmt. 24 Eyll l S22'de yaplan byk sald
r l S.000 insann canna mal olmutur. 30 Kasm'da korkun bir havada spanyol ve
talyan kuleleri ynnde denenen son bir saldr, Osmanllardan 3 bin askerin lme
sine neden oldu. 10 Aralk gn Sleyman, surlarn dier tarafnda bulunanlara bir
ltimatom gnderdi. valyelere, gn iinde ehri teslim etmeleri haline canlarna
kymayacan syledi. Kuatmann bandan beri atelenen 1 2 bin top atei, Rodos
lularn cephaneliklerini tamamen boaltmt. 2 1 Aralk gn valyeler teslim art
larn kabul ettiler.6s Yaklak alt ay sren kuatmadan sonra, yetmi yandaki B
yk stat Villiers de l'Isle Adam, onurlu bir ekilde teslim oldu. Kanuni, adamlarnn
yarsn kaybetmiti ve Trklerin geri ekilmek zorunda kaldklar durumlar olmu
tu. Bu nedenle valyelerin ve onlarla birlikte gitmek isteyen Rodoslularn, kadrga
larna binip adadan ayrlmalarna izin verdi. 1 Ocak l S23'te Byk stat ve valye
leri iki yzyldr yurtlar olan gzel ve bereketli adadan bir daha dnmernek zere
ayrldlar. Rodos Karak'nn gvertesinde De l'Isle Adam' gren Sultan'n, Bu Hristi
yan bu yata yurdundan ayrlmaya mecbur ettiime zlyorum, dedii sylenir.66
Rodos Seferini noktalamadan nce, gelecekte, Akdeniz'deki gemi teknolojisini

ok yakndan etkileyecek Rodos Karak' ad verilen gemiden de bahsetmek fayda
l olacaktr. nl ngiliz deniz tarihisi Bradford, yelken ann ilk habercisi olan,
Fransa'nn Nice limannda ina edilen, zamannn teknoloji harikas Saint Mary adl
bu gemiyi yle anlatmaktadr 67: Byk Karak, valyeler S22ae Trkler tarafndan
63 .-\ .g.. s. '-< I
64 K u d lh
65 Juri1l de la ( i ra\ iere. Doria \ Barbar", Profil Ya) lllc l l k 20()( s. 1 04- 1 0)
66 Brad frd s. : : :
67 A.g.c. . L X 2
28
' D E N i z G C N N OSMA N l TAR i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri '
adadan kovulmadan ksa sre nce ina edildi. Ortaan en olaanst teknelerin
den biri olarak tarikatn sancak gemisiydi ve son Rodoslu Byk stat Villiers de l'Isle
Adam, aday muzaffer Sultan Sleyman'a teslim sonras valyeleriyle birlikte bu tekne
ye bindi. Kadrga, dmanlarna kar savata uzun yllar valyelerin balca silahy
d; fakat Byk Karak, bu denizde kadrgann egemenliine son veren Yelken a'nn
habercisiydi.68 History of the Order ofSaint John ofJerusalem'de f. Taafe, bu tekneyi y
le betimler: Bu konuda bizim cankurtaran sandallaryla boy lrd; ne kadar ok
delik alrsa alsn batmazd. Veba Nice'e geldiinde, l says o kadar oktu ki, pis
kokan hava nedeniyle gkteki kular lp yere derdi; fakat onun gvertesinde hi
kimse hasta bile olmad ve bu durum, iilerin gerekli vidalar, ivileri ve br demir
leri yapmak iin yaktklar byk atee baland... Yedi katlyd; yle ambarlar vard
ki, herhangi bir erzak iin karaya ayak basmadan alt ay denizde kalabilirdi, hatta su
iin bile; nk bu sre boyunca en taze ve en berrak su salanabiliyordu; tayfa peksi
met deil, her gn piirilen beyaz ekmek yerdi, tahl el deirmenleriyle tlrd ve
bir seferde iki bin somun piiren frn vard. Gemi alt kat metal kaplamayla kaplyd;
suyun altndaki iki kat, bronz vidalarla(demir vidalar gibi anmayan) perinliydi ve
yle ustaca ina edilmiti ki, asla batmazd, hibir insan gc onu batramazd. Muh
teem odalar, be yz kii iin bir silah deposu; fakat br eylerden sz etmek bir yana,
bir sr toptan elli tanesi olaanst boyutlardayd; btn bunlar talandran ise, bu
muazzam teknenin inanlmaz hzl olmas ve yelkenlerini idare etmenin artc l
de kolay olmasyd....
Be ay sonra, 29 Aralk 1 522'de Kanuni, Rodos ehrine girdi ve kaleyi gezdi. O
gnlerde Hristiyanlk aleminde Noel kutlanyordu. Papa II. Hadrianus, Roma'da Sa
int Pierre kilisesinde Noel ayini icra ederken, kilisenin saandan bir ta dt ve
Papa'nn ayaklarna doru yuvarland. Kardinaller bu olay, aylardan beri devam
eden Rodos'un dmesine iaret saydlar. Gerekten de yle olmutu. Rodos'un d
tn renen Papa Vi. Hadrianus zntsnden ld.69 1 522'de Kanuni'nin Ro
dos Adas'n fethetmesi, ona bal 8 adann da ele geirilmesini salad. Bunlar: Leras
(leri), Kos (stanky), Kalimna (Kelmez), Nisiras (ncirli),Telos (legi), Hale (Hal
ki) , Limonya ve Sime (Smbeki) adalar idi. Bylece Kanuni'nin futuh-u aere'si (On
fetih) 'i tamamlanm oldu. Rodos kuatmas, modern savalar tarihinde Trklerin ilk
defa olarak kullandklar bombalar ve lama kar lamlarn icad ile nemlidir.7o
1 523 ylnda ele geirilen tstanky Adas'nda Osmanllar, 123 top, 46 tfek, 96 oluk
lu ok, 1 400 glle, barut ve yzlerce zrh paras ile kendilerine baladklar yete
nekli topular, arkebzcler ve kundakl yayla silahlanm askerler bulmulard.71
Rodos'un fethi olaynn nemi ok bykt: Akdeniz'in dou havzas, hi rekabet
kabul etmez bir ekilde Mslman denizcilerin eline braklmt; Avrupal filolar, ar
tk Sultan'n isteine gre orada grnebilecektL ..
68 Akdeniz dda I'ortekizli lerin 1 500 ylnn hemen balarnda yelkenli gemi lere getiini burada hatrlatalm.
69 /tuna s. J4 1
70 Hamer s.301
71 Yatin s. 1 5
29
' D E N i Z G UC U N U N OSMA N l TAR i H i U Z E R i N D E K i ETKi L E R i
-----------------
Rodos'un d, Hristiyanlarn kalbinde sancyla yanklanmt.i2 Alman tarih
i Schriber bir yandan, Rodos'un Bat dnyasndan, 70 yl nce Konstantinopolis'in
aldndan ok daha az yardm almasn utan verici bir olay olarak deerlendirmek
te, dier yandan, spanya'nn btn dikkatini Amerika'daki kolonilerine vermesi,
sve'in Danimarka'nn egemenliinden yeni syrlmas, Almanya'daki reform olay
nn sarsntlar, V. Karl ile . Franois'in aralarndaki savan devam etmesi nedenle
riyle bunu normal karlamaktadr.73
Macaristan Seferi Srasnda Deniz Harekat

Kanuni, Macaristan seferinde iken, 1 2 Eyll 1 532'de, Andrea Doria 35 yksek
bordal gemi (Kalyon) ve 35 kadrgadan oluan donanmas ile Koron ve Patras' ele
geirdi. Korent sahillerini yakp ykt.74 Eyll ay Osmanl donanmasnn stanbul'a
dnerek topraklarn denizden gelecek tehlikelere kar korumasz brakt bir ay
dr. Nitekim Doria rahatlkla kuvvetlerini kararya kararak Koron kalesini hem de
nizden hem de karadan topa tutarak kolaylkla zafer elde etmitir. Doria Kasm ay
sonuna kadar blgede kalmtr. Yunanistan' anayurt snrlar iinde sayan Osmanl
Koron'un fethinden son derece rahatsz olmutu. Resmi Osmanl donanmasnn ye
tersiz kald ynler fena halde afe edilmi korkun bir zaaf ortaya kmt. Kanuni
bu gelimelerden sonra Hayrettin'in Cezayir'den arlmasna karar verdUs
ktaya yaylm dnyann en gl lkesinden ekinmeyen Venedik Cumhu
riyeti, srekli ve her mevsim denizlerde faaliyet gsteren, deniz ticareti ile zenginle
en, gerekli s ve limanlarn elde tutmaya alan stratejisi ile Denizci Devlefin b
tn unsurlarn tarken, Osmanl Devleti, kylarn ve topraklarn denizden gelen
saldrlara kar koruyarnayan sadece kara gcne dayal sanal bir mparatorluk zel
lii gstermekteydi. Mays 1 533'te karadan ve denizden ablukaya alnan Koron, Os
manl Donanmasnn sevk ve idare yetersizlii nedeniyle Venedikliler tarafndan de
nizden takviye almtr. Haziran 1 533'de Doria, gpe gndz Osmanl Donanmas
nn gz nnde Koron'a girebilmi; tad yiyecek ve silahlar indirmi, girdii gibi
kmtr. Andrea Doria'nn Koron'a erzak gtrrnesi, 16. Asrn deniz tarihinde en
iyi ynetilmi harekatlarndan biri olarak gsterilmektedir.76 Bu nedenle Koron, an
cak iki yl sonra 1 Nisan 15 34'de denizden deil kara kuatmas ile geri alnabilmi
tir. Bu ve benzeri olaylar, Osmanl Deniz Gcn sevk ve idare edecek gerek bir de
nizciye olan gereksinimi, bata Padiah olmak zere tm yneticilere ac rneklerle
hatrlatmaktayd. Bu dnemdeki ironik durumu, Fransz tarihi Lamartine ok radi-
72 (ira ien: s . Of>
73 Sdriher s. 5
74 \'atin S.329
75 C ro ley s . 7x
76 Cira iere s . X7
30
D E N i z G UClJ N U N OSMAN l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
O
----------------- -
kal ve gereki bir ekilde ortaya koymaktadr 77: arlken, Almanya'da Osmanl Dev
leti nnde silinirken, talya, Papalk ve spanya donanmalarn yneten Cenevizli
Amiral Andrea Doria, denizde karlat Osmanl kadrgalarn yakyor, Mora
kylarna saldryor ve korkusuzca anakkale Boaz evresinde dolayordu. Ka
ralarda yenilmez bir gce sahip olan Osmanl Devleti, denizlerde pek az egemen
olabiliyordu. Gebe rklarn denizcilik taraflarnn zayf olmas bir yana, Osman
llarn denizcilikteki baarszlklarnn baka bir nedeni daha vard. Osmanllar
karada tek bana vuruurlard. Oysa denizde, kleleri Rumlarla beraber dv
rnek zorunda kalyorlard. Mkemmel denizci, fakat daima kle ya da devletin uy
ruu durumundaki RumIar, Osmanllar sava alannda baarl klan kahramanlk
ilkesine asla sahip deildiler. Ayrca deniz savalar, sertlik ve cesaretten baka ey
istemeyen kitle savalarna da benzemiyordu. Bu savalar bir sanatt. Ksa zaman
da bir ordu kurmak mmkn olmakla beraber bir donanma kurmak kolay deildi.
Deniz savann tek arac olan kadrgalarn, yaplmas zahmetli, silahlandrlmas
gt. Denizin zerinde manevra yaplmas beceri isteyen bir iti. Bu donanmalar
yaratacak ve koruyacak deniz ynetimine Osmanllar asla sahip olamamlard.
deniz, iki boaz ve bir adalar grubu zerine oturmu olmalarna ramen onlar
istila ederek sahip olmay baaramamlard...
Koron'un savunulmas ve bu stratej ik ss n elde tutulmas, sratle Avrupa ile
rine doru yaylan Osmanl Devletine kar ksmi bir zafer anlamna geliyordu. 1 529
Viyana Kuatmas'nn ardndan gelen tehditkar haberlerle korkun bir yl geiren
ve her an Trk'n nefesini srtnda hisseden Avrupa rahat bir nefes almt. Bu durum
tm Hristiyanlar iin bir moral kayna olmutu.78
Barbaros Hayrettin'in Osmanl Emrine Girmesi

Osmanl siyasetinin kurnaz ilham kayna olan brahim/9 denizin mutlak efen
disi olmas iin Sultan'n donanmasna gz pek bir reis gerektiini anlamt. Bu
reisi, kuzey Afrikal korsanlarn dnda bulamamt. 8o 1 533 ylnda Hayreddin,
Kanuni'nin yazl bir emrini ald ki: Bunda, arlken'e kar denizden yaplacak olan
sefer hakknda gerekli tedbirleri grmek zere hemen stanbura hareketi emrolu
nuyordu. Barbaros, evlat edinmi olduu Hasan Aa'y yerine vekil brakarak 533
Austos aynn banda, Cezayir Filosu ve Levent Gemileri ile stanbura yelken iir
di. anakkale'ye yaklanca; Cezayir Filosunu Cezayir'e, Levent Gemilerini korsanl
a gndererek, kendi mal olan IS gemi ile Boazdan ieri girdi. Marmara Denizi'ne
girmeden nce Gelibolu'ya uranarak iki gn boyunca kadrgalarn bakm yapl
d. Daha sonra, dzenli bir sra halinde, sancaklar ve bayraklar asl drt yelken
li; korno sesleri eliinde Saray Burnu'na ynelip, tpk uarak gelen arlar gibi, top-
77 Lanartine 5 . 424.
78 Kunnlar s . i SS
79 Pargal lakahyla da hilinen ibrahim Paa birka Ii,an bilen, tarih, (orafya, harp tarihi konulary" megul olan
ileri grl bir devlet adamyd!.
RO Graviere s. 94
31
D E N i z G C U N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
- ------------------
larla donanm Hali'e demir att.8l Barbaros'un stanbul'da karlan ahane oldu.
Yalnz Akdeniz'i deil Avrupa'y, Afrika'y titretmi bu efsanevi hretin sahibini ya
kndan grmek onu sevgi ile kucaklamak iin stanbul halk, daha sabahn erken sa
atlerinde sokaklara dklm, denizin zerine tamlard. Top sesleri ve gnlden
kopan alk tufan, yaa sesleri arasnda karaya ayak basan Barbaros, kendisine tah
sis edilen At Meydan'ndaki Derya Kaptan Ahmet Beyin sarayna gitti. Yalnz ken
di gc ile korsanlktan kralla ykselen ve sonunda saltanatn, istiklalini feda ede
rek, Cezayir'i Osmanl Devletine balayan bu yaman adam ok merak eden Kanu
ni Sultan Sleyman, protokol kurallarnn gerektirdii belirli zaman beklerneye da
yanamayarak hemen ertesi gn kabul etti. Barbaros'un saraya gidii de pek ahane
idi. stanbul halk gene sokaklara tam, gzler kamatran, hayret uyandran muh
teem kafileyi seyrediyor, alklyordu. nde 500 Habe delikanl ve 500 Habe cari
ye; her birinin ba zerinde, ii altn ve gm eya dolu birer tepsi, bunlarn geri
sinde Avrupa'nn eitli rklarnn gzellerini tehir eder gibi, her biri birbirinden g
zel ve mstesna 200 bakire. Bunlarn tadklar ileri yakut, zmrt, elmas gibi ky
metli talarla dolu altn veya gm tepsiler, bu gzellerin gzellikleri kadar gz al
yordu. Daha geride; ykleri top top uhalar, ipek ve atlas kumalar, sedef, amber, fil
dii gibi daha nice kymetli eya olan yzlerce deve ve katr.. Daha arkadan kabzala
r ve knlar ince ilemelerle bezeli eitli silahlar tayan halis kandan Arap atlar ve
nihayet, sanki Barbaros'un ve Leventlerinin sembol imi gibi, arslanlar ve kaplanlar.
Btn bunlar Barbaros'un Kanuni'ye takdim edecei hediyelerdi. Kanuni, gzler ka
matran bir ihtiam iinde tahtna gmlmt. Elbisesinin etekleri plmek zere
kasten ve itina ile yere serilmi; vezirleri, paalar, saray adamlar tahtn etrafna sra
lanmlard. Barbaros, etrafnda on sekiz reisi olduu halde tam bir vekar iinde iler
ledi, Kanuni'nin eteini atlayarak elini pt ve teklifsizce karsna oturdu. Etraftaki
lerin haset ve aknlklarna kar, Kanuni, Barbaros'un samimiyetinden holanm
t. Ona iltifat etti; spanya'ya, Doria'ya ait sualler sordu. Osmanl mparatorluunun
Akdeniz'de takip etmesi gereken siyaset hakknda grn renmek istedi. Barba
ros bu sorular, Padiah hayran brakan bir ekilde cevaplandrd.82 Tm Akdeniz'de
Mslmanlar iin Hayreddin (Dinin Koruyucusu) olarak, Hristiyan dmanlar iin
Barbaros (Kzl Sakal)83 olarak nlenen Hzr, nemli bir adamd. Yedi dil bilen Hay
reddin, cahil bir korsan deildi. Kardei Oru kadar cesur ve dayanklyd; ayn za
manda mkemmel bir ynetici, olaanst bir taktiki ve kendi dneminin herhangi
bir yneticisi kadar yetenekli bir devlet adamyd.84 Hayrettin, stanbul'a geldiinde,
maalesef brahim Paa stanbul'da deildi. Byk Vezir, nce Tebriz'in fethiyle, bir
yl sonra da Badat'n fethiyle sonulanacak olan sefere hazrlanmak zere Suriye'ye
gnderilmiti. brahim'in stanbul'da bulunmamas, onu kskananara ve ondan ho
nut olmayanlara cesaret vermiti. "Sultann etrafnda bunca deneyimli general, sa-
RI A . g.c s. I li]
82 Tevfik inci Donanma Dergisi Say: 409 1 954 s. 20-21
83 Hzr Hayreddin kzl sakall deildir, aabey'i Oru Rcis'in intikam alncaya kadar sakalna kna yakna
karar almtr.
84 Bradfonl s. 3 14
32
' D E N i Z G C N N O S MA N l TA Ri H i U Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri '
Cl
-- ---------------
kaln savalarda aartm bunca paa bulunurken, filonun komutanln bir kor
sana vermek akllca myd? Dini iman olmayan, Hristiyan bir anadan domu bu
korsan kadrgalar verilirse, bir gn gemilerimizi alp gtrebilir" demiti bu kk
l Osmanllar. Bu sylentiler, Byk Sultan'n henz salamlamam kararn yava
yava sarsmaya balamt. Sleyman'dan nce hi bir padiah, Bab- Ali'nin kkle
mi geleneklerinde kendisine rnek tekil edebilecek buna benzer hibir uygulama
da bulunmamt. Byk Vezir'in dnda hi kimse Boaz'n denizcilerine byle bir
hakarette bulunma cesaretinde bulunamazd. brahim, hafiyeleri araclyla efendi
sinin tereddtlerinden haberdar olmu ve Sleyman'a, Barbaros'u kendisine gnder
mesi iin yalvarmt: Bu denli byk sorumluluk verecei kiiyi kendisi lp tart
mak istemiti. Cezayir Kral, Aralk 1 533'te stanbul'dan Halep'e gitti.
brahim ilk bakta, 67 yanda olmasna ramen bu atik ve yal adamda, bun
ca zamandr Peygamber'den diledii adam bulmutu. "Gerek bir denizci bulduk;
onu hi tereddt etmeden filonun generali (Kaptan Paa) ve divan yesi paa ilan
edin" diye yazmtr Padiah'a. stanbul'a dndnde Barbaros, Sleyman'n elin
den bir imparatorluk alameti olan yataan (kl) ve yeni generalin (Kaptan Paa)
Osmanl egemenliinde olan btn limanlarda ve btn adalarda sahip olaca mut
lak gcn bir sembol olan adalet asasn almt. 85 Halep'te yaplan divan toplant
snda Barbaros Hayrettin Paa'ya Beylerbeylii nvan tevcih olundu. Btn k, s
tanbul Tersanesi'nde ve bizzat Barbaros'un gzetimi altnda, gemi inasna harcan
d. Donanma denize kaca zaman 84 gemi hazr bulunuyordu. Hayreddin'in ge
milerinden onsekizi kadrga idi. Bunlardan bei de arzular ile devlet hizmetine gir
mi korsanlara aitti.B6 Barbaros'un, Cezayir'den birlikte getirdii yardmclar ve da
nmanlar, stanbul tersanelerini batan sona yeniden dzenlediler. Gemi tasar
m, personel, eitim ve ynetim bakmndan Trk filosunun kalitesini iyiletirdi
ler ve gelecek yllarda Bab- Ali'ye yararl olacak bir model kurdular. Bu dnemde,
stanbul'da Fransa Katibi olan Jean Chesneau, efendisi i. Franois'ya gnderdii ra
porunda: Barbaros grevi almadan nce Trkler, baz korsanlar hari, denizci
lik sanat hakknda hi bir ey bilmiyorlard. Bir filoya tayfa bulmak istediklerin
de, Yunanistan ve Anadolu dalarna gidip obanlar getirir. Onlar kadrgalarda
kreklerin bana oturtur ve br gemilerin gvertelerinde altrrlard. Bu ok
yetersizdi; nk ne krek ekmeyi, ne gemici olmay biliyorlard, hatta deniz
de ayakta bile duramyorlard. Fakat Barbaros, derhal btn sistemi deitirdi di
yordu. Amiral Jurien de la Graviere daha sonra u yorumu yapar: Sistemi yle de
itirdi ki, bir ka yl iinde yenilmez nvann kazandlar.B7 Kaptan Derya oluu
nu Barbaros, hatralarnda yle anlatmaktadr: Padiah- alem dahi ok memnun
oldu. Krk kaftan giydirip, beni Kaptan- Derya eyledi. Ben de gayri Tersane-i
Amire'ye nizam verip, donanma dzp gemiler ina etmeklie giritim. Kafris
tan iklimierinde: - "Barbaroo, Gran Senyr'e (Kanuni) Kaptan Paa olmu. G-
85 Gravicre s. 95- 96
86 Hammer s. 338
87 Brailford s. 3 1 5
33
D E N i Z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E R i
----------------
znz aydn, ite imdi belay bulduk!" diye, kafirler kan kuandlar. Allah tea
la korkularn ziyade eyleye.88 ran seferi esnasnda Kanuni, devletin btn deniz
kuvvetleri komutanln, Avrupa'nn Barbaros (Barberousse) ad altnda tand ve
hayat hakknda en inanlmaz efsanelere tarihilerin gereklik vermekten haz duy
duklar Hayrettin'in elinde toplamt.89 Barbaros 1 534'de Kaptanpaa olduktan son
ra, akln Macaristan ve ran'a takm Osmanl dnyasna, yepyeni bir yaylma men
zili getirdi. Kadrgalar siyah ve alakt. Bylece denizde, uzaktan grnmeden bek
liyorlar gece olunca sahile srpriz saldrlar yapyorlard. Franszlarla Osmanllar
'
arasnda Habsburglara kar ittifak, karada hep belirsiz kalm olsa da, Barbaros sa
yesinde denizde gerekleti. Kanuni devrinde, Barbaros Hayrettin Paa'nn Kaptan
Derya olmas ve Cezayir'in Osmanl Devletine balanmas, Osmanllara ok byk
olanaklar salamtr.
Bunlar;
- ok iyi durumda bir donanma,
- ok iyi yetimi bir denizci kitlesi ve denizci komutanlar,
- Bat Akdeniz'de nemli s ve limanlard.90
Kanuni ran'a, Barbaros Akdeniz'e: Stratejik Aldatma ve artma

Barbaros'un 1 534 deniz seferi, ran seferi ile koordine edilmi son derece nemli
bir harekatt. Stratejik amac, arlken'in (V. Carlos) Kanuni'nin stanbul'dan uzakla
mas frsatn kullanmasn nlemekti. Barbaros komutasndaki Osmanl deniz gc,
bu artma harekat iin son derece elverili bir unsurdu. Barbaros 28 Mays'da 70
gemi91 ile bat istikametine denize alrken, Kanuni komutasndaki Osmanl ordusu
da, 14 Mays gn son hazrlklarn yaplaca Diyarbakr'a ulamt. Bu stratejik al
datma ve operatifbaskn Fransz Amiral J. Graviere yle anlatmaktadr: Sleyman'n
uzun sreli yokluu sayesinde, kendi hallerine braklm Hristiyanlarn, Osmanlla
ra kar stnlklerini yeniden salamak iin on sekiz aylar vard. Bu zaman kulla
namamalarnn nedeni ncelikle blnmeler olduu gibi; ayn zamanda Barbaros'un,
Sultan'n emirlerine uygun olarak 1 534 ylnn yaz aylarnda talya ve Afrika kylarn
da meydan getirdii artmacay da gz nnde bulundurmak yerinde olur.92 Barba
ros, allmn dnda ilk defa 1 534 ve 1 535 yllarnn yaz ve k aylarn Akdeniz'de
geirerek, Kanuni'nin stanbul'a dnd 8 Ocak 1 536 tarihine kadar, Hristiyan g
lerini byk oranda bloke etmitir. Trk Donanmasnn Orta Akdeniz'de stnln
kantlad 1 534 ylnn etkisi uzun sre hissedilmitir. Tunus'un ertesi yl V.Carlos'un
kuvvetlerince geri alnmasna karn, Akdeniz'de gerek arl olan sadece iki g
bulunduu artk akt: spanyollar ve Osmanllar. Roma mparatorluu'nun k-
X8 Oztuna s. 3 1 0-3 1 1
R 9 Haner s . 337
90 Erol Mtcre i m ler M i sak M i l l i Donanmas 1<)<)2 Yaprak Yaye\ i. s. 22
91 Cro"lcy s . 79
92 Graviere s . 1 99
34
D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
(:::.>o... O
------ -- __._ -.v
nden beri Akdeniz'in bu kadar az sahibi olmamt; nk Venedik ve Ceneviz'in
ikisi de byk lde gerilemiti. Fransa'nn gney kys ve bir ka kk talyan
devleti dnda, 1 6. Yzyln sonuna gelindiinde, btn deniz bu iki dman g
arasnda neredeyse eit bir ekilde paylalmt. Trk filosunun byk bir dalga gibi
talya kylarna skn ettii 1 534 yaz, bu yeni dnemin balangcyd. Trk baar
lar ile ilgili haberler, Avrupa'nn tm saraylarnda ve bakanlklarnda bir rperti ya
ratt. Trk tehdidi artk kendisini sadece karadan hissettirmiyordu. Barbaros'un ha
reketleri, gneyde deniz zerinden bir kska hareketinin gelimekte olduunu ok
ak bir biimde gsteriyordu. Son yllarda Mslman korsanlarn faaliyetleri, tica
ri sigorta primlerini feda edici bir dzeye karmt ve imdi tekrar ykseliyordu.
Msr ve Suriye artk Sultan'n topraklaryd ve Dou'yla ticareti byk lde dur
mutu. Venedik, kadrga filosunu canlandrmak iin ek vergiler koyma zorunda kal
d. Dier taraftan Barbaros tehlikesi, spanya'nn mali durumunu da etkiledi. mpa
rator bir yandan Franszlara ve Trklere kar yapt savalara para kayna bulma
ya alrken, bir yandan da Trk korsanarna kar alnacak tedbirleri finanse etmek
zorunda kald.93 O zamana kadar bat ticaret yollar fazla etkilenmeyen Ceneviz, ka
pdaki tehlikeyi grd. Onlar da byk ticaret karlarn korumak iin, daha fazla sa
va kadrgas ina etmek amacyla vergileri artrmak; Trk saldrlar olaslna kar
izleme kuleleri ve ky savunma hatlar ina etmek zorunda kaldlar. Deniz kylarn
ssleyen kalelerin ve kulelerin ou, 16. Yzyln bu dnemine aittir. Gl savunma
noktalar ve snma merkezleri Maltz Takmadas'na, Sicilya'nn etrafna, talya, Sar
dinya, Korsika ve Balear Adalar kylarna, spanya'nn Akdeniz kysna salmtr.
Old Calabria'da Norman Douglas yle yazar: Uursuz Torre di Guardia (gzedeme
kulesi) Trk teknelerinin geldiini grmek iin denizin tarand sarp bir kayalk
ad - tm gneyde varln srdrr. Barbaros da izini brakm; birok tepe, e
me ya da ato onun adn tar. Birok ky kasabas ve balk ky bu dnemde ssz
lamaya balad; sakinleri daha ierdeki kylere, dalarn doruklarna tandlar. Teh
dit altnda olan ky blgesinin byk bir blm insanszlat ve tarm geriledi. Ky
balklnn her zaman ekonomide nemli bir rol oynad Sicilya gibi adalar cid
di biimde etkilendiler; nk balklar, kendilerini bir Trk teknesinin kreklerin
de bulmalar olas sularda tehlikeye girmek istemiyorlard. Korsanlar a balamt
ve neredeyse iki yzyl boyunca Akdeniz bir korsan yuvas oldu. Deniz ticaret yollar
nn kesilmesine neden olanlar sadece Trkler ve Maripliler deildi; saflarnda birok
Avrupal da vard. Bunlardan bazlar kendi lkelerinin adaletinden kamak iin g
nll srgne kanlard; bazlar ise Trklemi ve kle kalmaktansa Mslmanla
sarmt. Ba Rahip Diego de Haedo, Fas, Cezayir ve Tunus'tan kp gelen kadrga
larn komutasnda bulunan kaptanlardan birounun Hristiyan dnekler olduunu
sylyordu. Barbaros'un sa kolu ve daha sonra kendi zamannn en byk Msl
man denizcisi olarak onun yerine geen Turgut, Anadolu'da Hristiyan bir ailenin o
luydu. Son derece yetenekli bir kaptan olan Ulu Ali, Calabrial bir talyand.94 Kralie
93 Kumrular s. 1 89
94 Bradford s. 3 1 6 - 3 1 7
35
D E N i z G C N N O S MA N l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
--------------
sabel'in 1 3 Aralk IS34'te imparatora yazd mektupta yer alan "Trk'n donanma
syla Hristiyanlk alemine elinden geldiince zarar vermek iin yeniden geri dn
meyeceinden asla emin olamayz"95 szleri bu harekatn siyasi, psikolojik ve askeri
boyutlardaki baarsn aka ortaya koymaktadr.
spanyol Raporlarnda Osmanl Deniz Gc

Barbaros'un hareketlerini yakndan takip ederek. srekli istihbarat toplayan
spanya'nn, Osmanl Deniz gc hakknda hazrlad I S34 ylna ait rapor, olduk
a nemli bak alar ve deerlendirmeleri iermektedir yle ki96: Barbaros 28 Ma
ys 1534 tarihinde 52 kadrga ile stanbul'dan ayrlmtr. Dier gemiler Gelibolu'dadr.
Fakat Barbaros'un yeterli adam bulamamas nedeni ile 70 kadrga ile denize alaca
na kesin gz ile baklmaktadr. Sz edilen Barbaros'un donanmasnda Lanternala
ra (Amiral gemilerinin tad zel fener) sahip olan kadrga vardr. Birincisi, 150
Hristiyan esiri olan kendi kadrgasdr. kincisi, Ragusa'ya (Dubrovnik) bal adalardan
Mezo Adas halkndan olan ve 1 1 Haziran 1534 gn Byk Trk' (Kanuni Sleyman)
tamakla grevli 15 kadrga ile stanbul'da braklan, ok sayg deer Murat Aa'nn ka
drgasndadr. nc Lanterna, Sardunya asll ve Barbaros'un en ok gvendii Ha
san Aa'nn (evlatl) kadrgasndadr. Bu son iki kadrgann her birinde 100er Hris
tiyan esiri bulunduu gibi, her iki kadrgann komutasna bal l O 'ar kadrga da bu
lunmaktadr. Dier kaptanlardan Salih Reis'in 190, Tavaco Reis'in SO, Cazadiablo'nun
(Aydn Reis) 50 Hristiyan esiri vardr. Bu son kaptan Trktr. Ondan sonra, Ceno
val Hamza Reis'in SO, spanyol Alcady Baly'in SO, Napoli'li Hachmat Setan'n SO, Rum
Ramadan'n SO, spanyol Haly Levan'n 50 Hristiyan esiri vardr. Toplam esir says
1233 'tr. Dier krekiler denizi hi grmemi Bulgar ve Srplardr. Hristiyan olduk
lar iin hala zincire baldrlar. Sava erleri ve azaplar (deniz piyade) da Srbistan ve
Bulgaristan'dan seilmi Trklerdir. Bunlarn silahlar ok, yay ve ksmen de uzun nam
lulu Trk tfeklerinden ibarettir. Ayn zamanda, donanmada 60.000 kental peksimet
ykl olup, Negroponte (Eriboz) adasndan alnacak 36.000 kental ile toplam 96.000
kental peksimet donanma iin salanm olacaktr. Kadrgalar o kadar alaktr ki, ne
rede ise deniz ile ayn seviyededir. Krekle ekilenlerin bazlar iyi durumda olmasna
ramen, ou be para etmez. Barbaros'un Donanmas denize aldktan sonra, hava
artlarnn iyi olmasna ramen bir burnu dnebilmek iin nerede ise saatten fazla
uramtr. Donanmada ok sayda varil bulunmaktadr. Biri Sakz Adas'nda ele gei
rilmi Ragusal, dieri Vizeava'l olmak zere, Koron ve Modon'un takviye ve savunma
snda kullanlmak zere top ve barut ykl iki byk geminin varlndan da bahsedil
mektedir. Barbaros'un kendi kadrgas hari, demir gllesi atan hi bir top olmayp, b
tn kadrgalarda ta atan toplar bulunmaktadr. Her kadrga iin 1 00 ta gIlesi ve 34
kental barut bulunmaktadr ki, bunlar da hi bir ey ifade etmez.
95 Kumrular 1 98
96 Muzaffer Arkan Denizcilik Tari h i mizle lgili spanyol Iklgeleri D Z . K . K . 1 995 s. 228
36
D E N iz G C N N OSMAN l TA R i H i U Z E R i N D E Ki ETKi lE Ri
(;.>... O
----------------- -
Osmanl Donanmas hakkndaki bu raporun en nemli zellii, gayet net bilgiler
iermesidir. Gemi saylar, amiral ve komuta gemilerinin says, komutanlarn isimle
ri, Hristiyan esirlerin says, barut ve yiyecek miktarlar, top gllelerinin tipi gibi tak
tik ve lojistik olarak Barbaros'un sava gcne tesir edecek verilerin gayet ustaca top
land grlmektedir. Bu rapor, spanya'nn istihbarat toplama imkanlarnn, o g
nn koullarna ramen ok iyi dzeyde olduunu gstermektedir. spanya'nn, Os
manl Deniz Gcne kar uygulad siyasi ve askeri stratejisinin unsurlar;
- Dini birlik altnda Avrupa'y bir araya getirme,
- Osmanl Donanmasndaki Hristiyan unsurlardan yararlanma,
- Gemilerin ate gc ve manevra kabiliyetini artrma olarak sralanabilir.
Gemilerde kreki olarak kullanlan Hristiyan esirlerin says yannda, gemi kap
tanarndan Trk olmayanlar da ismen saylmaktadr. Barbaros asndan dier ente
resan bir husus ise, komuta makamlarnda Trk amiral ve reisIeri (kaptan) kullanr
ken, gemi komutan olarak da, Cenevizli, Rum, Napoliten ve hatta spanyol asll kii
leri kullanmaktan ekinmemesidir. Bunun iki nedeni olduu sylenebilir.
- Birincisi, bu ahslar imdiye kadar ciddi ve gvenilir testlerden geirilmiler ve
haklarnda kesin bir olumlu kanaat edinilmitir.
- kincisi, denizcilik alannda bunlarn yerine konulabilecek kabiliyette Trk asl
l kaptan bulunamamtr.
Barbaros gibi bir derya dahisinin, gemilerini sradan insanlara teslim etmeyece
i aktr. Nitekim drt sene sonra l S38'de Preveze Deniz Sava'nda bu raporlarda
ki deerlendirmelerin ne kadar yanl olduu, Hristiyanlar tarafndan ok ac bir e
kilde anlalacaktr. spanyol istihbarat raporunda yer alan bir dier nemli konu da,
krekle yrtlen gemilerdeki manevra ve hz zafyetidir. Raporu hazrlayan span
yollarn, 16.yzyln hemen banda Portekizliler ile birlikte yelkenle yrtlen Kal
yon tipi gemilere gei yaptklar dikkate alndnda, Barbaros'un krekle yrtlen
gemilerinin bir burnu saatte dnernemesi alay konusu yaplmaktadr. Ancak bu
husus, ge kalnm bir realiteyi ifade etmektedir.
Maalesef, Osmanl Donanmas ancak 1 50 yl sonra Kalyon tipi gemilere tam bir
gei yapabilecektir. Bu tarihte, Avrupa denizcilii, gemi teknolojisi ve seyir teknikle
ri bakmndan Osmanl Devletini gemiti. Bununla beraber gemilerindeki ate gc
ve askeri organizasyon asndan, Osmanl Donanmas hala stnln srdr
mekte idi. Preveze Zaferi'nden 33 yl sonra nebaht' da, bu stnlk de kaybedilecek
ve Osmanl Donanmas bir daha toparlanamayacaktr.
37
D E N i Z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
spanyol stihbarat Raporlar

Napoli Kral Naibi Villafranca Markisi'nin, spanya Kralna gnderdii 28 Tem
muz 1 534 tarihli mektupta97 Osmanl Deniz Gcne kar birlemenin neminden
bahsedilmektedir: Siz, Majestemizin de belirttii zere kadrgalarmz, Barbaros'un
kadrgalar ile boy lecek kadar gl deillerdir. Prens Andrea Doria'nn, Anto
nio Doria'nn, Sicilya'nn ve Papa'nn kadrgalarna yeterince piyade askeri ilave etmek
suretiyle ancak, Barbaros'un filosuna saldrabileceklerini, hatta onlara zarar da vere
bileceklerini ifade etmeliyim. Bu takdirde ancak, kadrgalarmzn Trk Donanmas
nn saldrd her yere kolaylkla takviye ve yardm edebilecekleri, her trl malzemeyi
ulatrabilecekleri aktr. Btn kadrgalarmzla gl bir donanma oluturulabilir ki,
dmanlarmzn tasarladklarn gerekletirmeleri tasavvur dahi olunamaz.
Osmanl Devleti'nin stihbarata Kar Koyma nlemleri

Osmanl Devletinin, ykselme devrinde, yabanclarn istihbarat toplamalarna
kar Osmanl Devletinin de ok sk kar tedbirler ald grlmektedir. Bu durum,
esir den iki denizcinin azndan aadaki gibi anlatlmaktadr98:
- Venedik elileri (Balyos) her ay denizden veya karadan Venedike bir rapor gnde
rirler. Ayn zamanda Balyoslar kendi hkmetlerinden her ay aldklar yazy B
yk Senyre(Padiah), kendisi yoksa vekiline gtrerek Trkiye dnda olup biten
lerden bilgi verirler. Mesela, spanya Kral uradadr, bu kadar askeri vardr, u iin
peindedir. Fransa Kral filan yerdedir, u kadar kuvveti vardr, falann hakkndan
gelmitir; Papa bunu yapmtr, filanca prens ayaklanmtr gibi eyler.
- Herhalde bizim krallar da Venediklilerden Trkler hakknda bilgi alyorlardr.
- Trklerin temkinli olmalar yznden dediin olmaz. Venedikliler Divan'da gr-
lenleri renemezler. Bu bakmdan Trkler kendi aralarnda da tedbirlidirler. Se
fere kmadan nce Donanma kumandan bile gidecei yeri ve gn bilmez.
- Nereye gideceklerini bilmeden nasl yola kar?
- Bunun nasl yapldn anlataym. Gemilerin alaca gn Byk Trk, (Kanu-
ni) Donanma Kumandanna hil'at giydirir ve eliyle mhrledii emri, kurmay ile
birlikte belirli bir yere gittikten sonra amasn ve emrini yerine getirmesini syler.
Sinan Paa, Trablusgarp'n alnmasn salayan sefere karken ne yapacan bil
diren kapal talimat, Sicilya'daki Rigoles Hisar aklarnda amas, oraya kadar
kimseye satamamas emrini almt.
Barbaros'un lk ve Son Yenilgisi ( 1535)

Orta Akdeniz'de yaklak iki buuk ay sren kapsaml ve baarl bir deniz
harekatndan sonra Barbaros Hayrettin'in filosu 16 Austos I S34'de Tunus'a demir
att ve yenierileri karaya kartt. Sevilmeyen Hafsi hkmdar Mevlay Hasan tek
97 Arkan s , 2 1 5
98 l\lanuel Serrann Y. Sanz Trkiye'nin Dn Yl 1 552- 1 556 s. I SO- I S I
38
' D E N i Z G C N U N OSMA N l TAR i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
O
------- __ 'OV
bir el silah atmadan kenti terk etti. Tunus'un dmesi Karl'n telan misliyle arttr
mt. Kent, Marip kylarndaki konumu itibariyle tm Akdeniz'e hilimdi; Kuzey
Afrika ile Sicilya arasndaki, biraz dousunda, ama tam karsnda Malta'nn yer al
d yz mil geniliindeki dar boaza bakyordu ... Tunus ktlesel aknar, hatta bel
ki talya'nn igali iin bir k ss oluturabilirdi ki, doal atlama hedefi phe
siz Malta olacakt. Gney Afrika'ya uzanan geleneksel gzergah oradan geiyordu ve
Araplar da 9. Yzylda ayn yolu kullanmt. Hayrettin'in mehur isel sesi o hamle
yi oktan ngrmt. talya'ya akn yapt sralarda dnde, Malta'nn kendisine
vaat edildiini grmt. 1 534 ylnn sonlarna gelinene dek Bat Akdeniz'in tama
m Barbaros'un yeni armadasnn yayd dehetin etkisi altna girmiti. Kanuni, ran
seferine karken V. Karl da bu frsattan istifade etmeyi ciddi bir ekilde dnmt.
En azndan spanya'nn gvenlii ynnden hayati nemde olan kuzey Afrika ky
larndaki stratejik hedefleri ele geirmeyi planlamt. Bu balamda, Karl 1 534- 1 535
knda kendisini Tunus'a kar alacak deniz seferi ile bizzat ilgilenmeye karar verdi.
mparatorluun her yerinden asker ve gemi istedi. Antwerp'ten (Bugnk Belika)
kalyonlarda krek ekmek zere zincire vurulmu Protestanlar gnderildi. Almanya,
talya ve spanya'd an gelen askerler kylardaki toplanma noktalarna yld. Doria fi
losunu Barselona'da toplad. Malta valyeleri dnyann en hacimli efsane gemisi St.
Anne ile geldi. Portekizliler 23 karavel ile bir baka byk kalyon gnderdi. Papa ise
zel bir birlii finanse etti... Armada 1 535 ylnn Haziran ay balarnda Sicilya ak
larnda topland. 74 kalyon, 300 eitli trden yelkenli gemi ve 30.000 adamdan olu
uyordu. Sefer, bylece 14 Haziran gn Sardunya'da byk bir ovla balad. Donan
mann kuzey Afrika ulamas iki gnden az zaman ald. 1 5 Haziran gnnden itiba
ren, La Goletta liman ehrini kuatma hazrlklar balad. Barbaros Hayrettin'in li
mandan yapt taarruzlar nedeniyle, bir aydan fazla zaman gemesine ramen so
nu alnamad. 14 Temmuz'da byk can kaybna ramen kale ele geirildi. Barbaros,
ordusunu Tunus surlar gerisine ekti. Durumun ktye gittiini deerlendiren Bar
baros Hayreddin, kuatmadan syrlp yanndaki bir ka bin Trk ile Cezayir'e do
ru uzaklat. Karl, 2 1 Temmuz sabah engellenemeyen bir zafer havasyla, Mslman
cesetlerini atnn ayaklar altnda ineyerek kente girdi. spanya'nn pratik kazanm
lar olduka fazlayd.
- Kukla hkmdar Mevlay Hasan tekrar Tunus tahtna geirilmi,
- spanyol askerleri La Goletta garnizonuna yeniden yerlemi,
- nceki yaz stanbul'dan kan Osmanl Donanmasnn neredeyse tamamna ya-
kn(82 gemi} yaklm,
- Barbaros'un konuland s ortadan kaldrlm ve Marip ile stanbul arasn
daki balant kopartlmt.
Sonuncusu, Bat Akdeniz'deki jeostratejik dengeyi deitirmesi ynyle en
nemlisi idi.99 Bu olay, Barbaros Hayrettin Paa'nn denizcilik mesleindeki ilk ve son
yenilgisidir. Karl aslnda hemen Barbaros'un peine dp Cezayir'i de almak iste-
99 Cruwle)' s. 84-85
D E N i Z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETKi L E R i
/,::
-----------------
mi, ama ordu dizanteriden krlmt. 1 7 Austos'ta Napoli'ye yelken at. mparator
Napoli'ye halkn kutlamalar srerken ulat. Barbaros'un ldne dair yaygn sy
lentiler vard; kylar enlik havasna dalmt ve bu haber, kilise ayinleriyle, top at
lar, geit alaylar ve festivallerle mjdeleniyordu. loo St. John valyeleri, Malta gkle
rine havai fekler atar ve kran ayinleri yaparken, olas sonulardan kendilerini ar
tk daha da uzak hisseden ve genelde daha hoppaca eilimlere sahip olan Venedik
liler, karnavallar ve maskeli balolar dzenlemek iin yeni bir bahane bulmulard. 1 0 1
Nee hibir yerde Balear Adalar'nda olduu gibi kendinden geme dzeyinde deil
di. Mayorka Adas'nn Palma kentinde sakalna kna yaklm (Barbaros'u temsilen)
ve dili kesilmi bir hkml, Trk kyafeti giydirilip ite kaka kent meydanna kartl
d. Dehete dm olan adam halkn barlar arasnda diri diri yakld. 102
Barbaros Hayrettin'in ntikam. (Ekim 1535-0cak 1536)

lm yal korsann yaknndan bile gememiti. Tunus'tan kurtulmu, toparlan
m, 1 5 kalyonunu epey batdaki Bone'de bir araya getirmiti. Sonra da Dorya'y at
latp Cezayir'e ynelmi, filosuna orada daha fazla gemi katmt. Ve imdi Hristiyan
denizine dehet salmak zere geri gelmiti. Kimliini gizliyerek Minarka Adas'nn
Mahon limanna yaklaan kalyonlar, ehrin zerine Tanr'nn gazab gibi kt. eh
ri yamalad. 1 800 kiiyi esir ald ve ehrin savunmasn tamamen ykt. Hristiyan de
nizinin kabusu ba dndrc bir sarsntyla geri dnmt. Bir rperti, savunmasz
kylar ve adalar boyunca gemiden gemiye, talya ve spanya'daki limanlarn birinden
dierine geerek yayld. Karl'n, muazzam g ve para harcayarak giritii sefer ner
deyse tamamen boa kmt. mparator, Barbaros'u sadece tkezletmiti ... Genelde
hogrsz olan Sleyman onu, gemilerin kaybndan tr affetti ve yeni bir filo ha
zrlamas emrini verdi.
Barbaros'un 1 534 kn spanya ve talya'ya bu kadar yakn bir corafyada geir
mesi sorgulanabilir. Ancak, Barbaros, Cezayir'in hemen yannda spanya'ya mzahir
bir ynetime sahip Tunus'un ynetiminin deitirilmesini nemli grmtr. Yeni
ynetimin yerlemesi, idari ve askeri organizasyonlarn salamlatrlmas maksady
la olduka uzun bir sre Tunus'ta kalmasnn gerekli olduu deerlendirilebilir. kin
ci olarak Karl'n niyet ve planlar hakknda yeterli istihbaratn alnamad dn
lebilir. Son olarak Barbaros, spanya gcn yenebileceini veya pskrtebileceini
dnm olabilir. Nitekim kuatmaya bir aydan fazla direnmitir. Sonu olarak, Os
manl deniz gc, Tunus'ta baskna uramtr. Osmanl deniz gcnn hemen he
men tamamna yakn kaybedilmitir. Bu, spanya iin nemli bir baardr. Barba
ros, askeri dehas ve denizcilik maharetini gstererek kuatmadan syrlmay baar
mtr. Hastalk ve dier nedenlerle, spanya deniz gcnn Barbaros'u takip etme-
1 00 Ayn sc\in gsteri kri Hristi)"an dnrasnda fatihin lmnde de \"aannt
1 0 1 Ma s kel i balo gelenei gniimzde de Venedik eh r i n d e devam etmektedi r.
1 0 2 Crowle y s.S6-87
40
D E N iz G UC N N OSMA N l TAR i H i Z E R i N D E K i ETKi l E Ri
;.... O
---------------
mesi byk bir hatadr. Garp Ocaklar donanmasnn, Barbaros'u takviye ederek ye
niden harekata hazr duruma getirmesi, stanbul'dan binlerce mil uzaklktaki bu s
sn ve donanmann stratejik nemini ispatlamtr. Byle bir takviye imkan olma
sayd. Barbaros'un sratle stanbul'a dnmekten baka bir aresi kalmayacakt.
talya ve Korfu Seferi (1 537)

Osmanl Donanmas Kanuni'den alt gn nce I I Mays 1 537'de, 280 paral O3
gemi ile Barbaros'un komutasnda stanbul'dan ayrld. Donanmaya, kara askeri de
bindirilmiti. Mkemmel bir koordinasyon ile Osmanl Donanmas, kara ordusun
dan iki gn nce Arnavutluk'un Avlonya Liman'na vard. Bu harekatla, 1 47 1 'den 56
yl sonra, Osmanl Donanmas ikinci defa Temmuz 1 537'de Otranto'ya asker kar
mtr. Ltf Paa komutasndaki sekiz bin atl ve daha ok saydaki piyade taburu
ile Otranto ehri ve Castro Kalesi ile Puglia'daki Ugento ehri ele geirilmitir. An
cak Osmanl ordusu 21 gn sonra geri ekilmitir. Andrea Doria'nn Nazr Figuero'ya
Korfu'dan gnderdii 1 4 Temmuz 1 537 tarihli mektubunda, Trk Donanmas hak
knda verdii bilgiler ilgi ekicidir: ... Trk Donanmasna yetiemedii iin zorunlu
olarak burada kalan Cenevizli bir mrted (dnme) yakaladk. Bu mrted, donanmay
takip eden yiyecek ykl gemiler ile donanmada, skenderiyeaen gelmi ok sayda si
lahl yenieri bulunduunu da ifade etti... 104
Yelken ve krek dneminde, gemici ve zellikle savac personelin yiyecek ve
su ihtiyac, denizde her zaman nemli bir sorun tekil etmekteydi. Bu belgeden an
laldna gre Osmanl Donanmas muharip gemilere ilave olarak, su ve yiyecek
gibi stratejik gereksinimleri karlamak maksadyla, lojistik destek gemileri de kul
lanmaktadr. Onbinlerce yenieri yannda sekiz bin atn da beslenme gereksinimi
dikkate alnmt. Benzerini ancak kinci Dnya Sava'nda grdmz bu uygula
ma, deniz gcnn daha uzun sre denizde ve grevde kalmasn salamaktadr. Al
manlar, her iki dnya savanda da, okyanuslardaki sava gemilerini, belirli randevu
noktalarnda ticaret gemileri ile buluturarak ikmal ederken, ABD Deniz Kuvvetle
ri, Pasifik'te, dev lojistik destek gemilerini Osmanl Donanmas gibi vurucu filolarla
beraber bulunduruyordu. Bu strateji, ABD deniz gcnn Japonya karsnda sala
d stnln de en neml faktrlerinden birini tekil etmitir.
Korfu Kuatmas
Hedef deitirilerek 25 Austos'ta Korfu kuatlm, 25.000 asker adaya karlm,
adann tamam ele geirilmi, ancak Korfu Kalesi alnamamtr. Oniki gn sonra bu
kuatma da kaldrlarak 14 Eyllde Korfu boaltlmtr. 1 05 Venediklilerin beklenmedik
1 03 Crowley gemi saysn 1 70 olarak vermektedir. Bkz. s.9J

1 04 Arkan s. 244
1 05 zluna s . 400-4 0 1
41
D E N i z G C U N U N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
-------------------
direnii Sleyman' artm, ama yldramamt. Byk Vezir Ayaz Paa, divan ye
si Mustafa Paa, Yenieri Aas, Aknc Beyi, Rumeli Beylerbeyi, Ltf Paa'ya yirmi
bebin asker daha gtrme emrini almlard. Piyade erlerinin bile kamayaca zan
nedilen kayalarn tepelerine toplar karlmt. Byk Sultan'n gz nnde savaan
Osmanl ordusu mucizler yaratmt. Surlarn altna mayn demek mmkn deildi;
toplara, daha gl, daha iyi ynlendirilmi ve daha iyi kullanlan toplar karlk ver
mekteydi. Aniden saldry hzlandrma karar alnmt. San Angelo Kalesi tek bana
karlk vermi ve drt hcmu geri pskrtmt. Barbaros, ordunun yardmna gel
mek istemi; yalnzca iki kadrgay batrmay baarmt. Titreyen Sultan sonunda, geri
ekilme iaretini vermiti. Ltfi Paa ve Hayreddin, bunca kana ve abaya mal olan bu
kuatmadan vazgeilmesine itiraz etmeye almlard; ama Sleyman kararlyd. s
lam taraftarlarnn pek ok sevdikleri bir atasz: Emir azdan knca uyulmas ge
rekiyor. Zaten o anda zc bir mesaj, Sultan'a drt muhafznn bir top atnda ha
yatlarn kaybettiklerini haber vermekteydi. "Byle bin kale, benim tek bir yenieri
min canna demez" diye haykrmt Sleyman. Aknclar (Tmarl Sipahiler ve Piya
deler) veya Azaplar (Deniz Piyade) neyse de; ama eski ordunun (Kapkulu, Hassa Or
dusu) askerleri, yenieriler byle kolay kolay kasaba gnderilir gibi gnderilemezdi.
7 Eyll'de Trk ordusu gemilere binmeye balam; 1 Kasm'da Sleyman zn
tl ve umutlar boa km olarak stanbul'a dnmt. Bu sava, bizzat kendisi
nin ynettii yedinci ve yannda brahim'in (Pargal mehur bavezir ve damad) bu
lunmad ilk savat. Sultan ilk kez Venedii sava alannda grmt. Sleyman
ve Barbaros, nihayet cesaretlerine layk dmanla karlamlard. Hrrem Sultan'n
kskanlna kurban giden zavall vezirin, Venedik'e kar zel bir saygs vard. k
tidarda olduu srece, btn abas Venedik davasn dier kafir devletlerin dava
sndan ayr tutmaya ynelikti. Kendi bana kalan Sleyman'n sabrszl, imkansz
olacan dndmz eyi gerekletirmiti; Hristiyanlarn onlar blen rekabe
ti, bir an iin unutmasn salamt. Tanr, brahim'i yitirmesine karlk Sleyman'a
Barbaros'u vermemi olsayd, Osmanl bayra sonsuza dek Adriyatik'ten kovulacak
t. Barbaros, slam' kk duruma dmekten kurtarmt. lkbahar Hristiyan filola
rnn birlemesine zaman tanmadan nce Barbaros, Takmadalarda (Ege Denizi) ya
placak byk seferde Hristiyanlara destek kabilecek noktalar fethetmekle megul
olmutu. Sonbaharn ortasnda filonun te ikisi, Ltfi Paa'nn (Serdar) emri altnda
Boaz'daki (stanbul) k karargahlarna dnerken, Barbaros 70 kadrgayla ve 30 gal
yotla o6 birlikte Ege Denizi'ni katetmekteydi. Syra' (Siros), Loura'y, Patmos'u, Nio'yu,
Stamplie'yi, Egine'i boyun edirmiti. Paros, Anti-Paros, Tine onurlu bir direniten
sonra teslim olmulard. Naxos bir koulla Dukaln korumutu. Bu Dk, Bab
Ali'ye vergi demeyi kabul etmiti.o7 1 537 yl itibariyleVenediklilerin Ege ve mca
vir deniz alanlarnda, beheri bir, iki yahut kaleye sahip yirmi be adas vard. Bun
larn hepsi alnd. On ikisi vergiye baland. Geri kalan 1 3 ada talandan geirildi. os
1 06 Ba ve arka taratlar birbirinin a )' n olan eski cins bir gemi. ''http://tr.wiktionary.nrg/wiki/gal)'ot'''dan alnd
1 07 Gravicre s.2 3 1 -232
l OS Crowle)" s . 91
42
D E N iz GC N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
(l
---- -------------
1 537 ylnda yaplan talya ve Korfu Seferi, siyasi ve askeri hedefleri doru drst
belirlenmeden karar verilen, onca emek ve parann boa harcand bir seferin en g
zel rneini, oluturmaktadr. Venedik ile 35 yldr bar devam etmektedir. Trk Do
nanmas dou Akdeniz'de nisbi deniz stnln salamtr. Osmanl'nn Avrupa
ve Asya'daki topraklarnda gvenlik ve idari adan bir sorun bulunmamaktadr. O
zaman bu seferin asl amac nedir? Bu seferin iki amacndan biri olan ganimet elde
etmek, geersiz; ordunun ve donanmann ataletini gidermek geerli bir neden sayla
bilir. Osmanl Devleti'nin futhata dayananan ekonomik yaps, belirli aralklarla as
keri harekat zorunlu klyordu. Oysa deniz ticareti ve retime dayanan bir yap olu
turabilseydi, ok daha gl bir lke haline gelebilirdi. Osmanl Devleti'nin talya ve
Adriyatik'te gerekletirdii bu rahat ve risksiz harekatn temel nedeni, donanmann
deniz stnln salamasdr. Aksine bir durumda, her iki karma harekatnn
da baarya ulamas mmkn olamazd. Donanma, kara ordusuna yksek bir ma
nevra kabiliyeti ve geni bir corafya da harekat yapma olana salamtr. Gani
met iin yapld ak olan bu harekat, Bat dnyasnn savunma refleksini geliti
rerek, bir ittifak iinde birlemesine neden olmutur. Bir baka adan bakldn
da, Osmanl'nn en gl dneminde, Kanuni zamannda meydana gelen bu olaylar,
Barbaros'un Kaptan Deryalna ramen Osmanl Devleti'nin Ege'deki adalarda tam
bir kontrol salayamadn gstermektedir.
stanbul'un fethini takiben 1462 ylna kadar fethedilen Ege Adalarnn, takip
eden yaklak 75 yl boyunca Venedik-Osmanl arasnda faslalarla el deitirdii g
rlmektedir. Ege Adalarnn srekli el deitirmesiyle oluan Anadolu Yarmadas'nn
gvenlik sorunu, Osmanl deniz gcn bitmeyen bir mcadele iine sokan ok ap
rak bir durum yaratmtr. Bundan daha da nemlisi, Girit ve Kbrs gibi dou
Akdendi kontrol eden son derece stratejik konumdaki iki adada Venedik egemenli
inin hala devam etmesidir. Osmanl kylarn tehdit eden bu iki ada dururken, tal
ya ve Korfu'ya ncelik vermek, ne bugnn ne de o gnn jeopolitik ve jeostratejik
gerekleri ile badaamaz. Sonu olarak, Osmanl Devleti'nin Deniz ve Adalar politi
kasnn, stanbul'a ynelik Msr ve Suriye kl buday, baharat ve dier ticari mal
lar gibi stratejik deniz ulatrmasnn gvenlii dnda, tamamen vergi ve yama ek
seninde yrtldn syleyebiliriz. Onbinlerce asker karlan ve yama edilen
talya'daki harekatn neden.elle tutulur bir hedefi yoktur? Kanuni gibi cihangir bir
sultan, Barbaros'un israrna ramen Adriyatik'in kaps konumundaki Korfu'nun Ve
nedik iin anlamn neden tam anlamyla idrak edememitir? Korfu Adas kuatma
snn kaldrlmasnda, Kanuni'nin zel korumasn yapan kapkulu askerlerinin kay
bedilmesinin, nemli bir rol oynamas nasl aklanabilir? Bu sorular, jeopolitik b
tnle ulam bir imparatorluu ynetenlerin, etraflarndaki denizlere ait ilgi ve
karlarn farknda olmadklar eklinde cevaplamak en kestirme yoldur. Ancak soru
nun bundan ok daha derin ve ciddi olduu, bu olumsuz gelimelerin bir impara
torluun zirvede olduu bir srada balamasndan anlalmaktadr. Osmanl Devleti,
43
D E N i z G U C U N U N OSMA N l TA RI H i UZ E RiN D E Ki ETKi L E Ri
/,:
------------------
adalar, idari ve askeri yap iinde uygun bir yere oturtmay baaramamtr. Osman
lnn toprak btnl kavram, yaya veya at srtnda ulalabilecek yerlerle snrlan
dnlmt. zlerek sylemek gerekirse, o dnemde, mparatorluk ynetiminde, sa
ray entrikas ile safd edilen Pargal brahim Paa ve 72 yandaki Barbaros dn
da Osmanl Devletinin geleceine ait uzun vadeli stratejik bir vizyon izecek kimse
yoktu. Savaa ynelik teknolojik gerek ise uydu. Korfu kalesini savunan Venedik'in
top teknolojisi ve bunun salad ate gc Osmanl ile boy lecek dzeye eri
miti. Bu teknoloji ayn zamanda gemilere de uygulanmaya balam ve yzen dev
kaleler sava alanna srlmt. Osmanl'nn Hristiyan dnyasn diversiyona u
ratmak iin kullanabilecei tek devlet olan Venedik, g gsterisi ve ganimet dn
da bir amac olmayan Korfu Seferi nedeniyle, Kutsal Birliin kucana itilmiti. Ve
nedik, stratejik siyasi karar arifesinde ikilemde kalmt. Venedik Do'u, bir yandan
Sultann, Venedik Cumhuriyeti'nin aka Fransz-Osmanl ittifakna katlmas a
rsn savuturmaya alyor, te yandan da Papa'nn Osmanllara kar oluturmaya
alt Kutsal Birlie girmemeye abalyordu. Ancak 1 537'de Osmanl Donanmas
nn Korfu'yu harabeye evirmesi, Venedik'i Kutsal ttifak'a itti. 109
Kanuni Dneminde Deniz Siyaseti

Kanuni'nin deniz siyasetinin planlanmas ve yrtlmesinde Sadrazam brahim
Paa'nn etkisi yadsnamaz. Barbaros'un Osmanl emrine alnmas, divan yesi yapl
mas ve fikirlerine itibar edilmesi onun ileri grll ve devlet adamlnn bir so
nucudur. Kanuni'nin bu siyasetteki esas rol ise son sz syleme hakk olan bir pa
diah olarak brahim Paa ve Barbaros'a olan gvenidir. Bu yllarda Osmanl Devle
ti, Barbaros'un komuta ettii Trk Donanmasn, en az Trk ordusu kadar nemli bir
vurucu kuvvet olarak telakkiye balam ve siyasetini buna gre ayarlamt. 1 800 yl
lk bir gelenei olan ve dnyada birinci silahl kuvvet saylan Trk Ordusu yannda,
donanmaya da ayn gzle baklmaya balanmas, Osmanl Devletinin tarihinde bir
dnm noktas saylabilir. Barbaros, bir yandan Osmanl'nn deniz siyasetini ynlen
dirirken, bir yandan da denizlerden gelmesi olas tehdit ve tehlikeleri annda Divan'a
aksettiriyordu. ki Osmanl bandral ticaret gemisine, herhangi bir sebebten Vene
dik limanndan hareket izni verilmemesini Barbaros Divanda uzun uzun anlatt. Bu
nun ilikileri bozacan anlayan Venedik Do'u, stanbul'a zel bir temsilci gndere
rek resmen zr diledi ve Trk gemileri hemen brakld. Protokolda vezirlerden son
ra gelmesine ramen, Barbaros, devletin en nfuzlu ahsiyeti olmutu ve bu nfuzu
nu lnceye kadar korudu. Kanuni'yi, deniz gcnn kara gcnden daha az nem
li olmad hususunda ikna etti. Kanuni de, Donanmann devaml bir gelime iinde
bulunmas iin Derya Kaptanndan hi bir eyi esirgemedi. Barbaros ldkten sonra
da bu deniz siyasetine devam etti. i Lo
1 09 Williams s.4
1 1 0 zna s . 404 405
44
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
O
------ - --
Barbaros Hayreddin Paa'nn giriimleriyle, Osmanl bandral iki ticaret gemisi
nin hak ve hukukun korunmas iin sava bile gze alacak giriimlerde bulunulma
s; Osmanl Devleti'nin, vatandalarnn ve deniz ticaretinin korunmasna ne kadar
nem verdiini ve bunu salayacak yeterli deniz gcne sahip olduunu gstermek
tedir. Derya Kaptan olarak Barbaros'un rakip devletlerin deniz siyaseti ile ilgili hare
ketleri ve uygulamalarn ahsen ve yakndan takip etmesi, grevine ne kadar dkn
olduunu gsteren bir baka kant olarak dikkati ekmektedir. Buna ramen, Trk ta
rihinin en byk denizcisinin, hi bir zaman vezir (Byk Amiral) rtbesini alama
d, o zaman derya kaptanlarna vezir rtbesi verilmemesi dolaysyle bir gerektir.
Barbaros, hayatnn sonuna kadar beylerbeyi (Oramiral) rtbesini tamtr. stelik
derya kaptanl makamnn verilmesi de, devlet reisi olan padiaha deil, hkmet
reisi olan sadrazama ait bir iti. Padiah, sadrazamn yapt atamay usulen onaylar
d. Kanuni bu husustaki prensipleri deitirmedi. Kanuni zamannn i ve d politi
kalarna yn veren ileri grl Sadrazam brahim Paa, Osmanl Devletinin beka
s iin Kanuni'ye unlar sylemiti; Kadrgalar ina etmek, toplar dkmek yetmez, Os
manl ordusu ve donanmas, dnyadaki yerini muhafaza edebilmek iin savan kar
mak sanatnda btn uluslarn nnde olmaldr. Yay ve kundakl yay, kendi d
nemlerinde ie yaramlard.
Artk karada olduu gibi denizde de zafer ateli silahlardayd. Sadrazamn din
leyen Sleyman, her ektiride 80 aplk ve her ince kadrgada da 60 aplk ya da 48
aplk bir top bulundurmasn emretmiti. stanbul'un cephanelii de, gemilerdeki
yenierilere 600 arkebz verecekti. 1 1 1 Bu paralel de kabul edilen, Osmanl deniz siya
setinin temeli u idi ki, Trk Donanmas, dnyann geri kalan donanmalarnn topla
mndan daha gl olmal ve daima ayn seviyede tutulmal idi. Belki gemi says ba
kmndan deil, fakat teknelerin mkemmellii, personelin eitim ve disiplini, deniz
topusunun menzil stnl bakmndan bu husus, 1 6. Asr boyunca gerein ta
kendisi olmutur. Bu asrda Osmanl filolar, blok halinde kocaman ordular tayacak
gteydiler. Bilindii zere, dnya tarihinde Trkiye'den sonra ancak iki devlet ngil
tere ve ABD, ayn deniz siyasetini gerekletirmeye muvaffak olmulardr. 1 9.Asrda
ngiliz Donanmas, dnyadaki btn donanmalarn toplam gcnden stn seviye
de tutulduu gibi, kinci Dnya Harbi'nden sonraki yllarda da ayn hususu ABD ger
ekletirmeye muvaffak olmutur. i 12
Preveze ncesi Deniz Harekat

Sleyman'n emirleri kesindi. 1 538 tarihli deniz seferine ne bir eksik ne bir fazla,
1 50 kadrgayla klacakt. Ancak Mays ay gemesine ramen, stanbul Tersanesi k
n banda kzaa konmu gemilerden yalnzca 40 tanesini tamamlayabilmiti. Bar
baros Hayrettin Paa, srarla denize almay istemitir. Doria'nn Takmadalar (Ege)
Graviere s.
2 zluna s. 475-476
45
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
igal etmesine izin verirse, Suriye'den ve Msr'dan gelen ticaret mallar 1 13 tehdit altn
da olacakt; Salih Reis, o sralarda Boaz'a (stanbul) doru 20 ticaret gemisini koru
yarak skenderiye'den yola kmt. Kandiye (Girit) civarna gitme cesaretleri olursa,
bu av, Hristiyanlar iin umulmadk bir ey olabilirdi.7 Haziran l S38'de Barbaros, ve
zirlerin tereddtlerine galip gelip yelkenleri amt. Filo, Sarayburnu'ndan birer bi
rer geerken pencereleri Boaz'a alan kknden padiah gemileri sayar:
- Seksen gemi mi! Btn filo bu kadar m?
- Sultanmz! Acilen hazr olan gemileri karmak zorunda kaldk. Salih Reis bir-iki
gn iinde skenderiye'den gelecek ve Andre Doria'mn -Lanetli Andre- yoluna kma
sndan endie ettik. Bir ka gn iinde Ali Paa, filonun geri kalan ksmyla Hayreddine
yetiecektir.
- Peki, ama bu gemiler daha fazla gecikmesin
Anlan gemiler ancak 1 5 Haziran'dan sonra Barbaros'a Ege'de katlmlardrY4
Barbaros, nce Kiklat Adalar'n Venediklilerden temizledi. Geen ylki seferden son
ra Venedikliler, bu adalardan bir kana yeniden asker karmlard. Yedi gemi dolu
su ganimet ve esir, stanbul'a yolland. Ege, Venediklilerden temizlenmi, sra, bu de
nizi Akdeniz'den ayran adalara gelmiti. Temmuz l S38'de Girit'e harekat balatlm
tr. Barbaros, yedi gn iinde adann btn kylarn bombardman etmitir. Trk le
vendleri sahilden ieriye doru yerleim yerlerinin ounu basmlardr. Kaleler bile
baslm, toplar sklp gtrlmtr. Byk ganimet toplanm, 1 5 .000 sekin
esir alnmtr. Aday savunmaya alan Venediklilere ar zayiat verdirilmitir. Han
ya, Kandiye ve Resmo gibi, adann kuzey kysnda bulunan savunmalar gl byk
kaleler drlememekle beraber, surlara kadar banliyleri taranm, tam 466 ky,
kasaba ve ehir tahrip edilmitir. Korfu'da olduu gibi, Venedik savunmasnn ate
gc kaleleri n dmesini engellemitir. Ahali, Adann ortasndaki dalara snm
tr. Divan'dan bu ynde bir talimat almadndan Barbaros, Girit Adas'n fethe teeb
bs etmemitir. Halbuki bu yllarda Girit fethedilseydi, mparatorluun fevkalede ya
rarna olacak, 17. Yzylda 27 yl srecek uzun Girit harpleri olmayacak, ara destei
kesilen Kbrs'n fethi daha da kolaylaacakt. Dnya apndaki bir strateji uruna ku
zey Afrika, Hindistan gibi ok uzak yerleri tutma gayreti, 1 15 mparatorluu bu yllarda
Girit ve Kbrs gibi gelecekte ok daha nemli hedeflerden alkoymutur. 116 Graviere,
Barbaros'un bu harekatnn Osmanl Donanmasnda her yl Ege adalarna (Takma
dalar) yaplan dzenli bir vergi ve ganimet harekatna yol atn belirtmektedir. 1 17
1 1 3 zellikle buday stanbul iin hayati bir maddel'di.

1 1 4 HamlTIer s. 347
1 1 5 nk ayn yl ( 1 538) Hadm Sleyman Paa 76 gemi ile Hindistan seferine kmtr
1 1 6 ztuna s. 475-176
1 1 7 (iravcre s. 236
' D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
:;;..,. O
------- -
Planlanan gemilerin sefere yetitirilememesi kabul edilebilir bir mazeret olamaz.
Bu durum, Osmanl Devletinin en aal dneminde planlama ve disiplinin bozul
maya baladn gstermektedir. Bu sefer, kara veya ada fthatna destek salama
nn dnda, Osmanl Devletinin klasik deniz gc kullanma doktinine uygun bir se
ferdir. Ve amac, g gsterisi ve ganimettir. Bu husus, Graviere tarafndan da do
rulanmaktadr: O dnemde her yeni sefer, deimez bir ekilde Takmadalara (Ege) bir
ziyaret yapmakla balard. Trkler oraya vergi toplamaya ve kle getirmeye giderlerdi.
Barbaros Volos Krfezi'nin dibindeki Skiathos adasndan balad ve buradan 3.400 k
reki temin etti. Temmuz'un ilk gnlerinde stanbul'dan 90 ve Msr'dan da Salih Reis'in
ynettii 20 gemi gelmiti. Bu kezfilo tamd. l l S
Barbaros'un bu seferinden karlacak jeopolitik, jeostratejik ve operatif dersler
ve sonular unlardr.
- Osmanl Donanmasnn kn stanbul'da yatmas ve sadece yazlar sefere k
mas uygulamas nedeniyle, Ege'deki adalarn birou kn savunmasz kalmak
tadr. Bu nedenle, Venedik gibi her mevsim denizde dolaan bir lke tarafndan
yeniden rahatlkla ele geirilmektedir. Yani, Venedik deniz gc tehdit olma zel
liini srdrmektedir.
- Adalara kar uygulanan Korsan Harekat amacndan sapm, bir nevi katliam
ve yamaya dnmtr.
- Osmanl tarafndan ele geirilen adalarda, bu adalar Venedik veya baka dev
letlere kar savunabilecek yerel ve kalc bir sistemin kurulmad anlalmakta
dr.
- Siyasi ortamn ok uygun ve askeri dengenin Osmanl Devleti lehinde olduu
bir durumda, Girit ve Kbrs'n ele geirilmesinin dnlmemesi, Osmanl Dev
letini ynetenlerin Denizcilik ngrs'nden ne kadar yoksun olduklarn gs
termektedir.
Preveze Deniz Sava

Sapienza'dan sonra, tarihimizdeki ikinci byk deniz sava olan Preveze Deniz
Sava na ilikin karlkl hedefve stratejiler olduka farklyd. Bu savan Avrupa'llar
'
asndan hedefi: Yaamlarn ve gvenliklerini artk dayanlmaz bir duruma sokan

Osmanl Deniz Gcnn etkisiz hale getirilmesiydi. Osmanl Devleti asndan ise,
belirlenen elle tutulur bir hedef ve strateji olduunu sylemek zordur. nk 7 Ha
ziran 1 538'den, 27 Eyll 1 538'e kadar geen drt aylk dnemde Osmanl Donanma
s, Ege Denizi'nde bulunmu ve Venedik'e ait s ve limanlar hedef alarak, bu adalara
kar Korsan Harekat yapmtr. Dorudan;
- Venedik Donanmasn,
8 Gmyiere s. 235
47
D E N i z G C U N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E K i ETKi L E Ri
- Venedik ehrini veya

- Venedik'in mttefiki bir lkeyi hedef alan bir strateji uygulanmamtr.
Korfu civarnda toplanan Hal Armadas 600' den fazla gemiden oluuyordu.
Bunlardan 308'i gerek sava gemisi dierleri ise kk harp ve nakliye gemileri idi.
Donanmann kreklerini eken 1 0.000 forsa dnda, Hal Donanmasna 60.000 sa
vac asker bindirilmiti. Armadada her biri 2.000'den fazla asker tayan yirmiye ya
kn dev gemi vard. Bunlar kat kat gverteleri ve koca toplar ile gerek birer yzer
kale gibiydi. Barbaros'un liderlik yeteneini ve denizcilik tecrbesini gstermek ama
cyla, savatan hemen nce gemi komutanlar (reisIer) ile yapt toplantda syledik
lerini belirtmek gerekmektedir: Oullar, gaziler! Mavere, Peygamberin snnetidir.
Ve akl akldan stndr. Her kimin gnlnde, derya ilerine dair bir tedbir varsa, sy
lesin. Baz karndalar bizim hakkmzda: Paa kendi tedbir eylemez ve tedbir edenin
dahi szn dinlemez demiler. Haa, yolunda olan sze muhalefet etmem, isterse bir
ocuk sylesin. Siz cmleniz benim oullarm ve karndalarmsnz. Ve lakin baz gazi
kaptanlarmz demiler ki: Paamz bu kafir donanmasna ehemmiyet vermez, halbu
ki bunlar 1 20 pare teknedir, bizler isem 80 pare tekneyiz. mdi bu kafirlerden ekinmek
gerektir. Kaptanlarmz bu ekilde dedikodu edip, bir miktar yrekleri bulanm. mdi
oullar! Onlarn szleri gerektir, yalan deildir. Benim kafirden endiem yoktur. 120
pare gemi deil, isterlerse 200 pare gemi olsunlar, Benim Cenab- Rabblalemin'e sada
katim gayet salamdr. Yardm edici odur, dmann okluuna bakmayalm.
Osmanl Donanmas 1 22 gemiden ve forsalar dnda 20.000 savac askerden
oluuyordu. Bu surette forsalarla beraber en az 1 20.000 insan deniz zerinde kar
karya gelmi bulunuyorlard ki, bu, imdiye kadar grlp iitilmi bir ey deil
di. Dnya tarihinde bu kadar byk bir armadann bir araya gelmi olmasn Barba
ros, bir felaket gibi deil, talihin bir armaan olarak dnyordu. Bu armada ma
lup edilirse, Akdeniz'deki Trk stnlnn artk uzun zaman iin tartma konu
su olmayacan biliyordu.
Trklerin stn yan vard;
- Barbaros Hayrettin Paa'nn yksek askeri dehas ve deniz tecrbesi,
- Trk ReisIerin birbirlerine uyumu (Komuta Birlii),
- Manevra kabiliyeti ve uzun menzilli ate gcnden kaynaklanan teknolojik
stnlk
Sapienza Sava'ndan bu yana, Trk deniz topusu Avrupa'ya oranla stnln
korumutu. Trk toplar dman gemilerine ate yadrrken, kaptanlar yle bir mesafe
muhafaza ediyorlard ki, ksa menzilli dman toplarnn glleleri, Trk teknelerinin
bir ka metre nne dp gidiyordu. Bu durumu gren Andrea Doria, gemilerine,
Trklere iyice yaklamalar emrini verdi. Fakat bu anda Barbaros, dman donanma
sn bir ka paraya ayracak ekilde yarma hareketini baarm ve Turgut Reis'e d
man evirme emrini vermiti. Sonu byk bir zaferdi. Doria, kan gizlemek iin
48
D E N i Z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
.>... O
----------------- -
amiral gemisinin pupasnda yana borda fenerini sndrmekle sulanmtr. i 19Barbaros
o srada Bulgaristan'da bulunan Sultan'a sava anlatan bir ulak gnderdi. Atl ulaklar
Osmanl mparatorluu'nun Yunan topraklarndan geip Bulgar kasabas Yanbolu'ya
ulatlar. Muhteem Sleyman zaferin bir iareti olarak kasabann aydnlatlma
sn emretti ve stanbul'a zel bir ulak gnderdi. Bylesine byk bir zaferden do
lay Allah'a kretmek iin Ayasofya'da ve kentin tm camilerinde zel bir tren
dzenlenmesini emretti. Barbaros bir nvan daha kazand. Bundan sonra Sultan'n
topraklarnda Denizin Padiah olarak anlacakt.
Barbaros, genellikle kreklerle donatlm ve bu sayede rzgar kesildii zaman da
komuta edilebilen kk, hareket yetenei fazla gemilere sahipti. Bu gemilerin kusu
ru, kreklerinden dolay bordalarna top konulamamas idi.; toplar sadece ba taraf
ta bulunuyor, bundan dolay sayca da snrl kalyordu. Baz deniz tarihileri ve ana
listler, savan hemen banda rzgarn tamamen durmas nedeniyle, byk lde
yelkenli gemilerden oluan Hal Donanmasnn manevra kabiliyetini kaybetmesini,
yenilginin asl nedeni olarak gstermektedirler. Mevcut kuvvet mukayesesine gre,
ate gc Osmanl'dan daha yksek olan Hal Donanmasnn, rzgarszlk nedeniy
le bunu tam olarak kullanamamasnn yenilgiye tesir ettii muhakkaktr. Ancak, ye
nilgiyi tamamen buna balamak, Trk Donanmasn hafife almak demektir. Savan
kaderini, Trk topusunun yksek ate hz ve isabet yzdesi belirlemitir. Teknoloji
ile personelin btnlemesi Osmanl'ya zaferi getirmitir. Burada Graviere'nin gn
deme getirdii Osmanl gemilerindeki neccar olarak adlandrlan marangozlarn sa
va esnasndaki inanlmaz baarlar ve fedakarlklar sylemeden geemeyiz. y
le ki: zerinde bin delik alm ok sayda Osmanl kadrgas, doramaclarn faaliye
ti sayesinde su stnde durabiliyorlard. Halatlardan oluturulmu iskemleler zerin
de uzun bordalardan sarktlm, hi bir koruma salamadan tehlikeye atlan bu cesur
iiler, suyun getii delikleri kapamak amacyla daha nceden bunun iin hazrlan
m odundan tkalar (takoz) byk tokmak darbeleriyle geminin gvdesindeki delik
lere sokuyorlard. o Barbaros'un taktii, ak deniz savalarnda bir r at, 1 588 y
lnda, yani tam 50 yl sonra ngiltere-spanya Deniz Savanda Sir Francis Drake ve
1 805 ylnda, yani Preveze'den tam iki buuk asr sonra, Trafalgar'da Amiral Nelson
olmak zere byk ngiliz amiralleri bu taktii kullanmak suretiyle, stn dman
kuvvetlerine kar artc baarlar elde ettiler. Graviere de, Preveze Zaferini yle
deerlendirmektedir: Preveze Sava, az kan dklmesine ramen byk deniz sava
lar arasnda yer almay hak eden bir savatr. Burada gnmze de uygulanabilecek
birden fazla ders yokmudur? Benim buradan karmak istediim ilk ders, "Deniz Stra
tejisinde" fazla incelikli olmakla bir ey kazanlamayacadr. Szde bilgisiyle akna
dnm ve doru yolu kaybetmi Doria'nn lehine syleyebileceimiz tek ey, harekete
gememesinin neler douracan anlamam olmasdr. Kukusuzca yalnzca bir zafer
1 1 9 Graviere 5.264
1 20 Graviere s. 258
49
D E N iz G UC U N U N OSMA N l TA Ri H i U Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
olanan karm olduunu dnmtr; oysa o gnden itibaren nebaht Sava'na

(1571) kadar 33 yl boyunca Trklerin srekli bir ykseli salayacan fark etmemi
tir. Amalfi Sava'nda grdmz gibi, Preveze'de de devletlerin kaderinde donanma
nn oynayabilecei nemli rol grdk. 1 21
Preveze Sava'nn Siyasi ve Askeri Sonular

Preveze'nin askeri sonular ilk bakta fazla byk grnmyordu, ama siyasi ve
psikolojik sonular mthiti. Sadece birleik bir Hristiyan donanmas Osmanllarn
tasarrufunda olan kaynaklarla boy lebilirdi. Ve l S38'de Trklere kar koordine
li bir deniz seferi amann ie yaramayaca en ak bir ekilde kantlanmt.Hristi
yan dnyasnn bu savata ald en nemli ders, Osmanlya kar Komuta Birlii sa
lanm bir deniz gcnn baarl olabileceinin anlalmasyd. Nitekim nebaht'da
Papa tarafndan organize edilmi byle bir gc oluturmay baaracaklard. Preve
ze, tm Akdeniz'i Osmanl hakimiyetine amt. Venediklilerin Preveze'den yanla
rna kar kalan tek ey, yzer kale olarak adlandrlan byk kalyonlarnn gsterdi
i performanst. Onlar, yzer top platformlarnn deerini gstermek ve gerein
de kullanmak zere bir tedbir unsuru olarak sakladlar.1 22 Trkleri kuzey Afrika'nn
byk bir blmnn efendisi yapm Barbaros, bu zaferle Orta ve Bat Akdeniz'de
egemenliini kurmu ve imdi de, birleik bir Avrupa donanmasn yenilgiye urata
rak, Sleyman'n Yunanistan ve Levanftaki konumunu gvenceye almt. Osman
l mparatorluu'nun doruk yllarnn l S38 ile l S66'da Sleyman'n lm arasnda
geen yllar olduu sylenebilirse, bu itibarn byk bir blm, amirale dnen ve
yeni lakabn gerekten de hak eden bu Trk korsana verilmelidir. Bu savata Hallar,
gemilerinin yarsn kaybetmilerdir. 1 28 esas sava gemisi ve birok nakliye gemisi
top at ile batrlm, bir ou da zaptedilmitir. Karanlktan yararlanarak kaan di
er gemilerin de ou hasarl idi. Denebilir ki, Trk topusundan isabet almayan hi
bir dman gemisi kalmamtr. Trk zayiat ise bir ka gemiden ibaret olmutur. 123
Preveze galibiyeti ile Hristiyanarn "Kutsal Balamas" daha nce Trklere kar
kurulmu birok birlik gibi paraland. Venedik, bar imzalad, Kbrs ve Giritle bir
likte daha birok ada kendisinde kald. Buna karlk Karadeniz'de ticaret gemileri
ni dolatrma iznini yitirdi. 124 27 Eyll'deki Preveze Deniz Zaferi'nden sonra, Kanu
ni, kahraman denizcinin hizmetlerine mkafaat olarak Hassa-i Hmayun'dan aln
mak zere Barbaros'un tahsisatna 1 00.000 aka eklemitir. 125 1 S38'deki Preveze De
niz Sava'nn kazanlmas, Akdeniz'deki Osmanl deniz stnlnn perinlenme
si anlamna gelmektedir. Osmanllarn Akdeniz'in tmn istedikleri gibi kullanabil
meleri nleyen Girit, Kbrs ve Malta engel olarak kalmtr. zellikle, talya Cumhu
riyetlerinin ve Papalk'n srekli bask altnda tutulmas asndan, Sicilya ile kuzey
Afrika'nn birbirine yaklat noktada bulunan ve Akdenizi dou ve bat olarak ikiye
1 2 1 A.g.e s. 268-269-277
1 22 Crowley s . 98
n ztuna s. 478,48 1 -482
1 24 Schreiber s. 1 73
125 Hamiller s. 348
50
D E N i Z G C N N OSMA N l TA R i H I U Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
(:;'o.... O
----------------- -
ayran Malta Adas denizci strateji asndan ok nemli idi.126 Preveze ( 1 538) yenil
gisinden sonra Venedik, 1 540 Ekim aynda yapt bir anlama ile 300.000 dka altn
tazminat demeyi ve Moradaki Nafplia ve Monemvasia kalelerini teslim etmeyi ka
bul etti.Venedik Cumhuriyeti bir yandan para salayarak Papal honut etmeye, te
yandan dmanlaryla grme yaparak Osmanllar kzdrmamaya almak gibi if
te sorun yayordu. Blanchard, Preveze zaferini yle deerlendirmektedir: Trk Bah
riyesi Preveze Sava ile en yksek noktasna kmtr. Denize hakimiyet olmadan dn
yaya hakimiyet iddia olunamaz. u halde bu yeni doan bahriyenin karsnda ne m
him bir dev vard. nce Boazlar, sonra Marmara, arkadan Karadeniz, sonra Ege ve
en nihayet Dou Akdeniz kylarn, buralarn yama ve tahrip eden dmanlardan te
mizlemek .. Vaktiyle Hristiyanlarn Anadolu sularnda idame ettikleri huzursuzluu ve
emniyetsizlii bundan sonra onlar iin bat istikametinde ve daima daha ileriye yay
mak. En nihayet siyasi dengede deniz stnlnn muazzam arln hissettirmek. 127
Preveze Sonras Venedik Faaliyetleri

Preveze yenilgisinden bir ay sonra 27 Ekim 1 538'de, Andrea Doria, Karada k
ysnda bulunan Castelnuavo kalesini igal etti. 3-4 bin kiilik bir garnizonu buraya
yerletirdi. Ayrca Trk kasabasn da Venedikliler ele geirmilerdi. Castelnuavo,
igalinden 9 ay 1 4 gn sonra 1 0 Austos 1 539'da Barbaros'un evlatl Hasan ve Tur
gut Reisler tarafndan geri alnd. 128
Venedik, Preveze'deki byk g kaybna ramen corafi avantaj ile, yakn blge
lerdeki kayplarn telafi ederek yaam mcadelesi vermekteydi. Osmanl Donanmas
nn klasik kullanlma stratejisi nedeniyle, bu yerlerin geri alnmas yine bir baka yaza
kalmt. Kn savunmasz kalan bu ve benzeri yerler iin, bu gn ABD'nin yapt gibi,
ileriden konulandrma stratejisi gelitirilmeli ve uygulanmalyd. Bat Akdeniz'deki
Garp Ocaklar Donanmasnn uygulamalar buna ok gzel bir rnektir. 129 Ayn uy
gulama Ege ve Adriyatik iin yaplsayd, yani bu blgelerde daimi bir filo kuruluuna
geilseydi, Avrupa tam bir ablukaya alnacak ve belki de Osmanl Devletinin gelecei
ok farkl olabilecekti. Osmanl Devleti, 15. Yzyln sonunda Arnavutluk dahil, Mora
ve Peleponnes Yarmadas'n tamamen ele geirerek, buradan talya'ya rahatlkla atla
yacak bir stratejik konum elde etmiti. Osmanl Devleti bu konumundan istifade ile,
.
"Korfu Adas'n ele geirmek ve burada yeterli bir deniz gc bulundurmak" gibi
ok kolay ve basit bir stratejiyi uygulamak suretiyle, Venedik'i Adriyatik'e hapsetmeyi
dnememitir. Korfu Adas Adriyatik iin ok zel bir konumdadr. Adann bu stra
tejik konumunu Braudel yle anlatmaktadrl30: Gerekte evin anahtar daha gneyde,
1 26 John Keegan. Sava Sanat Tarihi 1 995 s.496-97

1 27 Bl anchard s. 24
28 ztuna s. 482
1 29 Bkz. Blm II, Garp Ocaklar Deniz Gc ve Stratejisi
1 30 Fcrnal1d Bradel s. 1 54
51
D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
dpedz Korfu'dadr. Ve Venedik 1386'dan beri buraya sahiptir. Dou kysndan koru
nakl, fakir ve dalk ve bu nedenle de koruyucu olan bu adada ite trafik younlamak
tadr. Adriyatik'ten kmak ve oraya girmek, ounlukla Korfu'nun nnde resmi geit
yapmak demektir. Venedik Senatosunun bir tutanak metninin dedii gibi, bu ada sey
rsefer iin olduu kadar, tamamen baka vehelerden tr de btn Venedik Devleti
nin kalbidir. Korfu'nun dousundaki tm sahil eridinin ve topraklarn sahibi Osman
l Devleti'nin bu ngrmezliinin, yllarca Anadolu'nun hemen dibindeki Sakz, kar
ya ve dier baz adalar yabanc idaresinde brakmasndan ne fark vardr?
Barbaros Hayreddin Paa'nn Gizemli Sanca I J L

Barbaros'un gemisinde kulland sancak, dier derya kaptanlar ve serdarlarn
kulland sancaklara gre nemli farkllklar gstermektedir. Bu ynyle bu sancak
zerindeki sembollerin yorumlanmasnda ok farkl deerlendirmeler yaplmtr ve
yaplmaktadr. Sancak halen stanbul Beikta'taki Deniz Mzesinde sergilenmekte
dir. Mzede sancak hakknda u bilgiler verilmektedir: Sancan en stnde Kuran
Kerim'in Fetih suresinden alnan "Fethin yakn olduunu inanmlara mjdele ya
Muhammed" cmlesi yer almaktadr. Sancan, bu ibarenin altnda kalan ksmnn
drt kesinde ucu yukar ak olan aylarn iinde, slamn ilk drt halifesinin ismi ya
zldr. Ebubekir sa stte, mer sol stte, Ali sol altta, ve Osman sa alttadr. Ebube
kir ile mer isimlerinin arasnda, parmak ucu sola bakan ak bir el resmi bulunmak
tadr. Bu el, evrenin ve hak dininin yaratcs ve dinlerin koruyucusu ''Allah'' tem
sil etmektedir. Sancan tam ortasnda pergel eklinde Hristiyanlar temsil eden l
teslis sembol bulunmaktadr. 1 6. Yzylda Osmanl Donanmas dinin de hkm
srd ticari corafyaya egemen olmutur. Bu nedenle Hristiyanln simgesi de san
caa ilenmitir. Hristiyanln simgesinin hemen altnda alt keli bir Yahudi yld
z bulunmaktadr. Bu yldz;
- OrtadoU retisinde nazar boncuu
- Uzakdou retisinde eril-dii simgesi
- Hz. Sleyman'n mhr
- Davut Peygamberin yldz, anlamlarna gelebilir.
Barbaros ve Osmanl Donanmas, Akdeniz egemenlii ve fetihleri sresince Ya
hudi ticari oligarisiyle ibirlii yapm, tm ikmal gereksinimlerini bu tccarlardan
salamtr. Bu yldzn kullanlma amac, Museviliin yaygn olduu topraklarn da
Osmanl egemenliinde ve korumasnda olduunu vurgulamaktadr. Mzedeki bu
aklamalar herhangi bir belgeye dayandrlmamakta olup, zaten aklama metninin
banda da "sylentiye" gre ibaresi bulunmaktadr. l 32 Mzede belirtilen aklama
larda katlmadmz ve Sancak'taki sembollere ait ahsi deerlendirmelerimiz u e
kildedir. amzda olduu gibi, 1 6. Yzylda da askeri birliklerde kullanlan san-
1 3 1 Bkz. s. 42
1 3 2 Miizcdeki bilgilerde baz d.:iiklikkr yap lm olup. imdi ikinci deerlendirmeye yakn bir yorum
sergilc mcktcd ir.
52
D E N iZ G C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
Qo....Cl
---- ------------ -
caklar birlik komutan
lklarn temsil etmekte
dir. Nitekim nebaht'da
yenilgiye urayan M
ezzinzade Ali Paa'nn
sanca da yine ayn m
zede sergilenmektedir.
Dolaysyla Barbaros'un
sancana ait yorum ve
deerlendirmelerin Os
manl Devletine te
mil edilerek aklanma
s son derece yanltr.
Sancakta yer alan sem
bollerin ise tarih ve din
asndan yaklamla iki
farkl ekilde aklan
mas mmkndr;
Birinci
Deerlendirme
Mslman bir ko
mutann sancan
da Kuran- Kerim'den
ayetler bulunmas nor
mal ve yaygn bir kul
lanm eklidir. Ancak
Hristiyan ve Yahudi di Barbaros Hayrettin'i SlCll
nine ait semboller kana-
timizce, daha nce bah-
se konu edilen spanyol istihbarat raporunda da akland zere, Barbaros'un do
nanmasnda, bata gemi komutanlar olmak zere her dinden personelin bulunma
sndan kaynaklanmaktadr. Bu durum, gnmzdeki ABD donanmasna benzemek
tedir. ABD gemilerinde her dinden insan grev yaptndan, bu gemilerde imam,
papaz ve haham bulunmaktadr. Barbaros'un sancandaki bu semboller, her din
den insana, hem urunda yapt savan dinine uygun olduunu, hem de dinen ko
runaca ve mkafatlandrlaca duygusunu vermektedir. Bu sancak, 1 6. Yzylda
ki Hristiyan-Mslman atmasna dayanan Osmanl-Bat mcadelesinde, modern,
toleransl ve ileri grl bir ynetimi temsil etmesi ynyle ne kadar hayret veri
ci bir dizayndr. Dier taraftan, Yahudilerin, Osmanl Donanmasnn ikmal ilerinde
grev almas, Mslman tccarlarn yetiemedii yerler iin dorudur. Yahudilerin
53
D E N iz G C N N OS MAN l TA R i H i U Z E Ri N O E Ki ETKi L E R i
spanya'dan koyulmasndan sonra Osmanl Devletinin bunlar himaye altna almas,

Osmanllarla Yahudiler arasnda halen devam etmekte olan bir gven ortam yarat
mtr. Ayrca, Yahudi tccarlarn Osmanl Devleti iindeki yaygn faaliyetleri yann
da, drst ve gvenilir bir ortam yaratm olduklar cihetle, donanmann ikmal ile
rinin bunlara verilmesi normal bir uygulama olarak gzkmektedir.
kinci Deerlendirme
Alt keli yldz, insanlk tarihi boyunca ok farkl uygarlklar tarafndan bol
luk, bereket ve refah simgesi olarak kabul ediliyordu. Eski Trklerde sk olarak kulla
nlan alt keli yldz, ters olarak i ie gemi iki genden olumaktadr. genler,
Gne ve Ay' simgelemektedir. n-Trk dilindeki ad UU-EK'dir, "GK KL
s" anlamna gelmektedir. slamiyet'te MHR- SLEYMAN diye YAHUDLK ve
HIRSTYANLlK'ta DAVUD'UN YLDZ diye bilinir. Seluk ve Osmanl sanatnda,
iniler, tabaklar, sahan ve siniler zerinde, tahta ve tavan ssleri arasnda ok sk kul
lanlmtr. En tipik rneklerinden biri Hacbekta kazasnda trbenin iindeki AS
LANLI EME'dekidir. MHR- SLEYMAN, Yce ALLAH'n CELAL ve CEMAL
sfatlarn sembolize eder. Bu yzden GK KLS, yani K LAH VASIF aklama
s son derece yerindedir. Alt Keli Yldz Yahudiler'den ve srail Devleti'nden ok
nce, bizde Anadolu'da kullanlmtr. Teke Beyi, Mberizddin Mehmet'in 1 4 Mays
1 373 ylnda Antalya burlarna diktii bayrakta beyaz zemin zerine krmz ALT
KEL YILDIZ vard! . . 133 Alt keli yldz ayn zamanda, Hazar Trklerinin bay
.
ran tekil eden bir iarettir ve tamamen Trk iaretidir. Pergel eklindeki sembole
gelince bunu HZ.Ali'nin klc Zlfikar ve yine eski bir Trk iareti olarak iki farkl e
kilde yorumlayanlar bulunmaktadr. Barbaros'un sancanda ki pergele benzer iaret
ilk bakta Hz. Ali nin Zlfikar ad verilen klcn anmsatmaktadr. Klcn yalnz sap
ksmn dikey olarak ele alrsak, Karatay kltndeki n-Trke OK damgasnn t
patp aynsdr. Ve Ouzlarn iaretidir. Ancak bu damga atallanmaz. Dier taraftan
yine, n-Trk alfabesinde Yunanca Lambda diye bildiimiz harfe benzeyen bir dam
ga daha vardr ki, sancaktaki pergele benzer, buna U damgas denir. Anlam Komu
tan, lider demektir. kinci gr ve deerlendirmelere gre Hayreddin Paa'nn San
canda, sadece Trklk ve Mslmanlk temelinden kaynaklanan liderlik, komutan
lk, bolluk bereket ve zafer sembol ve yazlar yer almaktadr ve uluslararas bir poli
tik ve dini alm yoktur.
Barbaros'un Fransa Seferi

Preveze sonras I S 41'de Cezayir'e yklenen spanya Kral arlken, burada da ba
arl olamamt. Avrupa'da bozulan g dengeleri Fransa Kraln, Hristiyanln ba
dman olarak kabul edilen Osmanl Devletinden yardm isternek zorunda brak
mt. Bu maksatla, arlken'e kar Kanuni Sultan Sleyman'dan yardm isteyen Fran
sa Kral I.Franois, IS41 ylnda stanbul'a, aslnda bir bahriyeli olan Polin'i eli ola-
1 3.' Bkz. r. GlensO\', Orhun'Jan Anadolu\-a Trk Dam g alar
54
D E N i z GC N N OS MAN l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
(::.'....O
------ ---------- -
rak gndermiti. Polin, grevini baaryla yapm ve Fransa'ya yardm etmek zere,
Barbaros kumandasndaki Trk Donanmasnn 1 5 Mart l S43'de Fransa sularna ha
rekata etmesini salamt. Trk Donanmas, 1 54 para harp gemisinden oluuyor
ve forsalar dnda 30.000 asker tayordu. Trk Donanmas, Napoli ile Roma ara
snda bulunan Gaeta'y134 ele geirdikten sonra kuzeye karak, Tiber Nehri aznda
ki Roma ehrinin bir iskelesi olan ve Roma'ya 1 5 kilometre uzaklktaki Ostia liman
na geldi. Trk Donanmasnn Roma kapsna, yani Papa'nn ikametgahna gelmesi,
Avrupa'da byk korku ve heyecan yaratt. Barbaros'un kadrgasnda bulunan Fran
sz elisi Polin, Derya Kaptannn ayaklarna kapanarak yalvarm ve Roma'ya kar
bir harekat engellemitir. Polin, Roma'y igalin, Divan'n emirlerine aykr ve seferin
hedefine ters olduunu, byle bir ey olursa btn Hristiyan aleminin, Fransa kral i.
Franois'y affetmeyeceini, Papa'nn kral afaroz edeceini, Fransa'ya yardm yerine
ok byk zarar verileceini sylemitir. Bunun zerine Barbaros, Roma'nn igalin
den vazgemitir. Bununla beraber Roma'da onbinlerce ahali, kuzeye ekilmek zere
ehri terke balam, byk panik olmutur.
Osmanl Donanmas 20 Temmuz l S43'de Lyon Krfezi'ne geldiinde Fransa ka
drgalarnn komutan, Dk Denkyen Fransuva de Baryon, Hayrettin Paa'ya muhte
em bir karlarna treni hazrlad. Fransz kaptanlar dnyann en byk bahriyelisi
ni deniz merasimi ile selamladlar. Fransz gemilerinin direklerinden Hz.Meryem ad-
Tiirk Donanmasn To/on'da gsteren bir graviir. (Matrak Nash)

1 34 Ayn yerde bugn ABD 6. biosunun Karargah bulu nmaktadr.
55
D E N i z G C N N OSMAN l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ETKi LE Ri
Trk Donanmasn Nice'de gsteren bir Fransz Gravr
Trk Donanmas'nn Nice

ehrini Bombardmannda
Patlamayarak Duvara
Saplanan ve Korumaya
Alnan Trk Topu
56
D E N i z G C N N OSMAN l TARi H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
(:;>...CJ
------- -- -
Trk Donanmasn Nice'de gsteren bir gravr. (Matrak Nasuh)
Trk Askerleri iin camiye

evrilen Aziz Mary
Katedra/i
57
D E N i Z G CU N U N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKiLE Ri
/,::i
-----------------
na olan sancak indirilip yerine al renkli ve al yldz ssl Osmanl sanca asld. O d
nemlerde mttefik donanmalarda hangi devletin amirali komutanlk grevini stlen
mise, mensup olduu milletin sancann ekilmesi zel bir kurald. Osmanl donan
mas ehirdekileri top ateiyle selamlamt. Trk gemileri yardmlarna geldii iin se
vince gark olan Franszlar, Osmanl Kaptan- Deryas'n grlmemi trenlerle kar
lamlard. Barbaros, ehrin ileri gelenlerinin verdii ziyafette ba keye konulan bir
tahta oturtulmutu ve herkesin nazarlar, bu efsane denizciye odaklanmt. Btn Av
rupa ise Franszlarn Trklerle olan beraberliine son derece kzmt. Fransuva'nn ilk
istei Nice ehri'nin geri alnmas idi. ehir, arlken'in kuvvetlerinin elindeydi ve za
ten Barbaros, Fransa Kral i. Franois tarafndan Nice'i kurtarmas iin davet edilmi
ti. Nice ehri bombardman edildi ve ele geirildi. Ancak kesin sonu iin harekat ba
harda devam edilecekti. Ayrca caydnc bir g olarak Osmanl donanmasnn k
Fransada geirmesi gerekliydi. Barbaros, Fransa ile ek bir anlama yaparak ihtiyalar
nn karlanmas ve leventlerin maalarnn verilmesi artyla k Fransa'da geirmeye
karar verdi. Toulon Liman, klamak iin en uygun yerdi. Ama nasl? Gya kendileri
ni yardma arm olan Franszlar savaa bile doru drst hazrlanmamlard. Ne
byle muazzam bir orduyu besleyebilecek erzak toplamlard, ne de yeterli para tahsis
etmilerdi. O zamanlar bir ehri dolduracak kadar kalabalk saylan bu kadar asker ne
rede yatp kalkacak, nerede yiyip iecekti? Barbaros'un adamlar ile Fransz makamla
r arasndaki tartmalar tatszlklara yol ayordu. Hatta yenieriler, bu ie kendilerini
bulatran Fransz Sefiri Polin'i ldrmeyi bile planlamlard. Nihayet evler boaltl
d ve askerler yerletirildi. Boalttklar ahaliyi Mslmanlarla temas kurmasnlar diye
(Mslman olacaklarndan korkmalar nedeniyle) cra kylere yerletirmilerdi. To
ulon ehri, ksa bir zamanda eni konu bir Mslman ehrine dnmt. Kadlar gz
ap kapayncaya kadar mahkemelerini kurmulard; mftler din hizmetleri veriyor
du; gemilerde bulunan tccarlar da hazr gelmiken bir eyler alp satmann derdine
dmlerdi. Bir sre sonra, salanan lojistik destein yetersiz kalmas zerine, levent
lerinin a kalmasna tahamml edemeyen Barbaros, sonunda bir Fransz tccardan
bor almak zorunda kald. Btn ada Fransz kaynaklar, "Trk Mahallesi"ndeki
dzen ve disiplinden sz ediyor, idarecilikteki baarlarn ve adil davranlarn v
yorlard. Bu arada subaylar ve idareciler birbirlerine hediye vermekle meguld. Bar
baros, Fransz komutan Orsini'ye, zerine 12 Osmanl padiahnn resmedildii aba
noz ve fildiinden bir kutu hediye etmiti. Franszlarn mukabil hediyesi ise bir yerkre
zerine yerletirilmi saat olmutu. Nisan l S44'te Osmanl donanmas bu tatsz sefer
den, en azndan Gney Fransa'nn igaline engel olmay baarm olarak geri dnyor
du. Tabii Fransz Bykelisi Montluc'n u unutulmaz cmlelerini Avrupa toprakla
rna serperek: "Trklerin herhangi bir kimseyi incittiklerine dair ikayet olmamtr. Na
zik davranmlardr. aeleri iin aldklar her eyi, karlnda para vererek almlardr."
O gnleri yaayan Toulonlular, Trklerin geliiyle birlikte namaz klnmaya balanan
ehrin birden skunete brndn ve "Sancakbeyleriyle dolu ikinci bir stanbul"
haline geldiini anlatmlar birbirlerine yllar yl. ngiliz tarihi Crowley ise, Osmanl
donanmasnn Fransa seferinin din, dil, kltr farkllndan doan baz sknt ve an-
58
D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
,>.... O
-- ---------------
lamazlklara sebeb olduunu yazmaktadr, yle ki: Trk Donanmas, drt ay sonra
I I Temmuz'da Toulona demirlemitir. Osmanl donanmasndaki gemilerin tipleri ne
deniyle 30.000 askerin gemilerde kalmas mmkn deildi. O nedenle Toulon ehri
nin baz mahalleri boaltlm, katedral camiye dntrlmt. Para olarak Osmanl
sikkesinin geerlilii dayatlmt ve kentte be vakit ezan sesi duyuluyordu. Tuhaf or
tak yaam biimi, ksa zamanda iki tarafa da sknt verecek ekilde tatszlat. Fransa
Kral btn Avrupa'y oka sokan ittifakn gereklerini yerine getirme konusunda kaa
maklara bavurmaya ve ayak srmeye balad. Mttefikinin yreksizliini hakir g
ren Barbaros ise bunun stne Fransz donanmasn tmyle karp fidye iin alkoy
du. Franois, sonunda ekip gitmesi iin Barbaros'a 800.000 altn ecu demek zorunda
kald; yoksullua den, ama kurtulan Toulon halk ancak byle huzura erdi.. 135
Bu olay, kara yolu ile ulama olanann bulunmad lkelere kar Osmanl Do
nanmasnn politik amalarla kullanlmasna en gzel rneklerden birini tekil et
mektedir. O zamann teknik olanaklar dahilinde ve bu kadar byk bir askeri gcn
lojistii de dnldnde, Osmanl Devletinin gerekten bir dnya devleti olduu
daha iyi anlalr. Nitekim, 29 Eyll 1 543'ten Mays 1 544 ay sonuna kadar 8 ay gibi
uzun bir sre Toulonda kalan Osmanl Donanmas caydrclk grevini en iyi ekil
de yapm ve Fransa'y arlken'in olas bir saldrsndan korumutur. Avrupa'nn do
usu ile batsn denizden birletiren Osmanl-Fransa ittifak, Osmanl tarihilerine
gre Hristiyan birliinin blnmesi olarak nitelendirilirken, jeostratejik gerek, kta
Avrupa'snda yeni bir gler dengesi yaratmasyd. 136 Trk Donanmasnn klad
aylar sresince Toulon ehri, byk bir donanmay beslemek mecburiyetinde kal
mtr. Trkler, mttefiklerine kar iyi davranmlar ve Toulon'dan bir dost olarak
ayrlmlardr. m Bu an iin yaplan bir tablonun altndaki iirin ktalarndan birin
de yle yazmaktadr:
Ne ho geliyor pupa yelken
Sra sra Trkler ile bu donanma
Barbaros ve ordusu hep birden kouyor bize yardma 138
Baz kaynaklara gre ise, son zamanlarda Fransa Kral ile Barbaros arasnda mey
dana gelen anlamazlklar nedeniyle fidye denerek, Barbaros'un Toulon'dan ayrl
mas salanabilmitir. Gereki perspektifden bakldnda Osmanl donanma varl
nn ve 30.000 kiilik bir ordunun Fransa'nn gneyini 8 ay sre ile igal ettii syle
nebilir. nk Fransa'nn Osmanl Donanmas zerinde hi bir tasarrufu bulunma
maktayd. Aksine, ekonomiden maliyeye, idareden adalete tamamen Osmanlya ait
----- ----- - --- -
1 3 5 Crowley s. 1 02
1 36 Ana Nlaria Carabias Torres, Trkler ve Deniz, Kitap Yaynevi 2007 s.259
1 37 Bu konu, fransz kaynaklarndan aratrlmas gereken bugnk TrkFransz ve Anupa ilikilerine katkda
bulunabilecek ok nemli bir olaydr.
1 38 H. ehsuvarolu, Deniz Tarihimize Ait Makaleler UZ. K . K 1 965 s. 1 4
59
. D E N i z G U CU N U N OSMAN l TA Ri H i U Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
--------------------------------
bir olan bir sistem, Fransa topraklarnda serbeste uygulanmtr.. Her ne olursa ol
sun bu olay, farkl iki kltrn, farkl iki inancn Avrupa topraklarnda bir araya gel
dii ilk siyasi ve askeri ittifak oluturmaktadr. Bu ynyle konunun Fransz kaynak
larndan da incelenmesi ve daha gereki bir durum tespiti yaplmas gerekmektedir.
Barbaros'un Son Seferi ve Vefat ( 1 544)

Barbaros, 1 544 yaznda talya kylarndan ve evr!;!sindeki denizlerden 6.000 tut
sak toplad .... Hayrettin'in 1 544'deki son seferi Mslman flolarnn denizde artk is
tedii gibi gezindiini ortaya koymutur. O silip sprme harekatlar Akdeniz'de ya
plan ve Osmanl'nn kazanmakta olduu tam lekli bir savan bmleriydi. Kle
toplamak imparatorluk politikalarnn uygulamalarndan sadece biriydi ve etkisi
muazzamd. Barbaros'un ilk imparatorluk armadasnn 1 534'te denize almasn iz
leyen on drt yl boyunca ok byk saylarda insan spanya ve talya kylarndan
alnp karld.
Barbaros Hayrettin bu olaydan 3 sene sonra 80 yan gekin anl bir ihtiyar,
muhteem Osmanl mparatorluu'nun en byk kaptanpaas ve dnyann en ce
sur ve en usta gemicisi erefiyle vefat etti. (Temmuz 1 546) "ldm zaman beni
denizin sesini duyacam bir yere gmnz!" dedii iin Beikta'ta ki trbesine
gmlmtr. ) \9 1 546 ylna ait Trk salnameleri bu olay yaln bir biimde kayda
geirir: Denizin Padiah ld. 140 Trk tarihisi Hac Halife, bize, lmez denizci
nin Peygamber'e kavutuu 953 Hicri ylnn, ebcet hesab ile "Deniz Padiah ld"
anlamn ifade ettiini bildirmektedir. Barbaros Hayreddin, 60.000 altn ve 2.000
kle brakt. Klelerinden 800'n Padiaha vasiyet ettii gibi, 200 kle ile bor ver
dii 30.000 altn da Sadrazam'a hibe etti. Bylece geriye kalan 1 .000 kleyle, 60.000
dkaya da olu sahip 01du.141 Barbaros donanmann banda olduu srece Osman
l Deniz Gc zaferden zafere kotu. Barbaros'un lmnden sonra Trklerin de
nizde stnl ayn yzyl sonlarna doru kt.142 Barbaros'un lmnden son
ra, Donanmay- Hmayun, her sefere knda, btn toplarn kuru sk ateleyerek
Beikta'ta onun trbesi nnden gemi gemi, flo flo geerek Marmara ve Akdeniz'e
almtr. Daha nce levendIer, blk blk gelip trbeyi ziyaret eder ve Fatiha okur
lard. Beikta nnden ayrlan Donanma Sarayburnu'na gelince, bu dehetli merasi
mi seyreden ve Alay Kknde bulunan padiah da, ikinci defa toplarn ateleyip se
lamlard. yle ki, donanmann bir ksm Beikta nlerinden geerken, bataki flolar
Sarayburnu'na erimi bulunurdu. Bu surette Beikta ve Sarayburnu'ndan ayn anda
ykselen binlerce top sesi, Karadeniz'e kadar yaylrd. Bu tyleri diken diken eden
bir merasimdi ki, tarifi kabil deildir. Merasimin incelii, Osmanl kanndan gelmi
yen bir lye, padiah ile ayn derecede sayg gsterilmesidir ki, peygamberler ve
Mevlana gibi bir iki evliyay- kiram (evliya soyundan) hari, Osmanl Trkiyesfnde
1 3'1 www.tarih itaklar..:om
IO Bradiord s. 3 2 1 -322
141 Hamiller s.356
1 42 Goodwin s. 1 1 2
60
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
(:;>O.... O
----------------- -
hi kimse lmnden sonra byle bir mucize yaratmamtr. w Osmanl Devleti'nin
kaptan paalar da, hil'atlerini Barbaros'un Beikta'taki trbesinde giyerlerdi, bu t
rende dua edilir ve fakir fukaraya yemek verilirdi.
Barbaros Hayreddin Paa'nn ansna 1 94 1 - 1 943'te stanbul'un Beikta semtin
de dikilen Barbaros Ant, nl heykekiler Ali Hadi Bara ile Zht Mridolu tara
fndan yaplmtr. Heykelin arkasnda Yahya Kemal Beyatl'nn u dizeleri yazldr:
Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor?
Barbaros, belki, donanmayla seferden geliyor!
Adalar ' dan m? Tunus ' dan m, Cezayir ' den mi?
Hr ufuklarda donanm iki yz pare gemi
Yeni domu aya baktklar yerden geliyor;
O mbarek gemiler hangi seherden geliyor?
Donanmann Seferden Dn Treni

Osmanl Donanmasnn sefer dn de, en az sefere k kadar ilgin zellik
ler tamaktadr. Donanmann Kanuni devrinde seferden stanbul'a dn, esir d
en spanyol bir denizcinin azndan yle anlatlmaktadr:
Yolumuza devam ederek, Aya Mavra (Sancta Maura), nebaht (Lepan
to), Patras, Pire, Eriboz, Nara, Kilidlbahir, anakkale Boaz, Gelibo
lu, Marmara Adas'na uradktan sonra stanbul'a geldik. Kanuni Sultan S
leyman saraya bal bir cihannma'dan (seyir yeri) donanmay seyretti. B
tn gemiler kendi bayraklarn ektiler. En ste de Muhammed'in sancan as
tlar. Bunlarn altnda ise zaptedilen gemilerin bayraklar, halar, Meryem
Ana'nn tasvirleri ters olarak aslmt. Klhanbeyler bunlar okladlar. Baz di
reklere Ulu Trk'n (Kanuni) sancan ve bunun altna da mparator'un
(spanya Kral) ve Prens Doria'nn sancaklarn, yine ters olarak asmlard. 1 50 ka
drga ve ektirme ile beraber bir ka Fransz kadrgas ve bykl kkl 300 ka
dar gemi, hep birden top ateine baladlar. Her gemi defa ate ediyor ve yeniden
toplarn dolduruyordu. Bir saat kadar byle devam ettikten sonra Donanma lima
na girdi ve kn demirledikleri tersanede boaltld. Bu i saat srd. Ulu Trk
esirleri grmek isteyince, 2000 esiri ayaklarndan zincire vurdular. Kaptan ve su
bay olanlarn boyunlarna.demir ember taktlar ve bizden aldklar boru ve tram
petleri alp, bayraklar srkleyerek esirlerin hepsini saraya gtrdler. Trkler
zurna alyor ve bizim alglarmzla alay ediyorlar. Ulu Trk, esirlerin bete birini,
yani kendi payna denleri setikten sonra, btn esirler Galata'daki kulelere gn
derildi. Ulu Trk'e ait olanlar onun kulesine, dierleri baka kulelere kondular.144
43 ztua s. 23-24
'/4 Sen.lIlo S . 1 5
61
. DEN i z GC N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E R i
c:/,:l
-----------------
Fransa'nn Denizden Destek Talepleri ve Tavizlerin Balamas
On yl sonra 1 553'de, Fransa elisi, Trk Donanmasnn tekrar yardma gelmesi
ni talep ediyor ve Kanuni de, yeni kaptan paasnn Turgut Reis'le beraber Fransa su
larnda grnmelerini ferman eyliyordu. Bu ferman zerine Piyale Paa, 1 553 baha
rnda Turgut Reisle birlikte 60 paralk bir kuvvetle Akdeniz'e allmt. 145 1 553 yln
da Sardunya Krall'na bal Terranova blgesi Turgut Reis tarafndan Franszlarla
koordineli olarak yamaland ve yaklp ykld. 1 557 yl sonunda ILHenry'nin eli
si, Valona'ya, oradan da Napoli'ye asker ve donanma gndermesini istemek iin tek
rar stanbul'a geldi. Eli ayrca iki milyon dka altn bor talebinde de bulundu. Daha
ok Macaristan'la ve kendi i meseleleriyle ilgili grnen Sleyman bu isteklere ce
vap vermedi. Nisan 1 558'de Osmanl Donanmas denize alarak, Napoli Krfezi'ne
girdi ve Sorrento'yu yamalad. Ardndan Bat Akdeniz'e devam etti ve nceden plan
land gibi Korsika'da Fransz Donanmas ile bulumak yerine Minorka'da demirle
di. Franszlar, Osmanllara gvenerek spanyollar ile atekesIerini bozmulard ve bu
durumdan rahatszdlar. Bu nedenle spanya ile bar yapmak zorunda kaldlar.Yeni
Papa v. Pius reform almalar ve Osmanl ilerleyiine kar koymasyla tannan bir
Papa olmakta kararlyd. 146 1 563 ylnda yaplan antlama uyarnca Floransa, btn
Osmanl lkesinde Venedik'in sahip olduu haklar elde etmi bulunuyordu. Osman
l lkesindeki Floransa tccarlar, sadece kendisi tarafndan tayin olunan konsolosla
rn kaza (yarglama) hakk altnda bulunacaklar ve Floransa sancana Karadeniz'de
serbeste ticaret msadesi tannm olacakt. 147
Osmanl Devletinin deniz ticareti ayrcalklar yannda, yarglama hakk gibi ok
nemli bir egemenlik hakkndan da vazgemesi idari yapdaki bozulmalarn da ba
ladn gstermektedir. Gl bir donanmann kullanm ile ilgili, hedefleri iyi sap
tanm tutarl bir politikadan yoksunluk, bu gcn sadece korsanlk ve yama ama
cyla kulanlmasna ve milli gcn israfna neden olmaktayd.
Osmanl Deniz Gcnn Avrupa zerindeki Etkisi

Amerika'dan altn gelmesine ramen spanya; Almanya, Fransa, Beneluks lkele
rinde srdrd din ve hakimiyet savalarnn giderlerinin karlanmasnda zorluk
ekiyordu. Ayrca, spanya iin talya ve Marip ile irtibatn srdrlmesi, hem bir g
venlik meselesi hem de hayati bir ekonomik meseleydi. 1 547'de Karl ve kardei Ferdi
nand, Macaristan'daki topraklar iin Sleyman'a yllk vergi demeyi kabul ettikle
ri bir anlamay bizzat imzalamlard. Sleyman ise imparatorluk mhrn bir me
mur vastasyla bastrd. Bu durum onlar Sleyman'n gznde vasal statsne indir
gemiti ve belgede Karl ad sadece spanya Kral unvanyla geiyordu. 1 550'lerde s-
1 -15 ztuna s. 36
1 46 Williams s. 5 1 -52
1 47 Hammer s. 43
62
D E N i Z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E Ri
()
----------------- -
panya Kral Karl'n Osmanl ile giritii rekabeti kaybetmekte olduu akca anlal
mt. Almanya ve Benelks lkelerindeki Protestanlarn bitmeyen dertleriyle, Fransa
ile girilen ve bitmek bilmeyen savala, artk Amerika'dan gemilerle gelen altn ve g
mn kontrol edemedii, sarmal eklinde ykselen borla uraan imparator, deniz
lerle gereince ilgilenemeyecek kadar meguld. Sleyman ile yaplan kesik ve aralkl
bararn da duruma fazla katks olmuyordu, nk Osmanl donanmas denize al
mad zaman bunu Marip korsanlar yapyordu. talya kylarnn, Sicilya'nn, Balear
Adalar'nn ve spanya'nn yamas aralksz sryordu. Harap haldeki ekonomi ve de
mografik k zellikle gney talya'y etkiliyordu. Baz durumlarda yerel valiler halk
Osmanl aknarndan korumak iin blgenin tamamen boaltlmas emrini veriyor
lard. spanya-talya arasndaki kesintilerle sren ticaret fel olmann eiine gelmiti.
spanya mparatorluu'nun Akdeniz'e kys olan blgeleri tamamen insafsz aknarn
tehdidi altndayd. Bir Fransz piskoposu 1 56 1 tarihinde yle yazyordu: Turgut, Na
poli Krall'n yle bir idam ilmiinin iinde tutuyor ki, Malta'dan, Sicilya'dan ve baka
komu limanlardan kan gemiler onun tarafndan kontrol ve taciz edilmeden bir yerden
bir yere gidemiyor. Saldrlarn talya'ya ynelik geni kapsaml bir igal harekatnn n
giriimleri olduu sylentileri bat Akdeniz'de tekrar yaylmaya balad. Biribiri ardn
dan gelen papalar bu sylentilerle Roma'da rperiyor, birlikte eyleme geilmeSi iin ri
calar yaynlyordu. Marip'te ise spanyol kaleleri teker teker dyordu. St. John
valyeleri (Malta valyeleri) tarafndan Karl adna korunan Trablusgarp 1 55 1 'de gitti
ve Mslman korsanlar iin yeni bir s meydan geldi....Afrika kylarna yaplan span
yol seferlerinin hepsinin sonucu felaket ve lm oldu. Karl gut hastasyd, mali duru
mu tamamiyle Alman bankerlerin insafna kalmt. Karl 1556'da tacn olu Felipe'ye
devretti. Felipe zamannda ise spanyol donanmas Marip'te yok edildi ...
Kuzey Afrika korsanlar imdi artk Atlantik'e alyor Amerika ile Avrupa arasn
daki kalyon trafiini aksatyordu. Ksa sreli Cerbe galibiyeti hsranla sona erdi. Piya
le Paa Cerebe'yi ksa srede geri ald. Yaanan felaket spanya asndan ve insanlarn
saysndan daha nemli eyler ifade ediyordu.;mesele 30 kalyon, 5.000 asker ve (her ne
kadar yeri ok zor doldurulacaksa da) 6.400 krekide deildi. nemli olan 600 de
neyimli denizci, 2000 arkebzc ve deneyimli asker nesliydi. Cerbe yenilgisi, span
ya ile talya'y etkilere eskisinden daha fazla ak hale koymutu. Osmanl, deniz gc
nn doruundayd. Taraflardan birinin, hakim olunamaz denizi tamamyla denetimi
altna iddia edebilecei bir an varsa, o gn yaanmaktayd. 148 stila korkusu talya ve
spanya'da sinsi bir dman gibi dolayor, insanlar kendilerini yeni sefer mevsimine
hazrlyorlard. Her mevsimin banda stanbul'dan byk bir filonun ksa zaman son
ra yola kmasndan korkulduuna dair gizli haberler geliyor am bir ey olmuyordu.
Sleyman'n ise baka sorunlar ve ncelikleri vard: Oullar arasnda doludizgin s
ren i sava, ran sorunu, vezirleri arasnda g mcadelesi, salgn hastalk ve ktlk. 1 49
148 Crowley s. 1 2 l
149 istanbul'un iae ilerini devlet zerine almt. Dier b i r ok konularda olduu gibi b u meselede d e sk bir
devletilik cari idi. stanbul ehrine lzunlu ulan buday, et, erzak Rumeli ehirleri ile Marmara sahillerinden,
Karadeniz kysndaki memleketlerden, pirin, mercimek Msraan, ya Kefeaen getirtiliyordu. Rodoscuk yani
Tekirda, Marmaraaa en mhim ticaret merkezi idi. Zira, stanbul'un iaesi ni, e n ok bu den izdeki iskelcler
63
D E N z G C N li N OSMA N l TA R H Z E R N D E K ETK L E R
Avrupa'nn, Osmanl benzeri Tmar sistemi gibi topraa dayal idari, mali ve as
keri bir sistemi olmadndan, askeri giderlerin karlanmasnda byk glkler ya
anmaktayd. Avrupa gelir sistemi, byk lde deniz ticaretine dayal idi. Krali
yet topraklarndan alnan ayni ve nakdi vergiler byk askeri harcamalar karsn
da yetersiz kalyordu. Deniz ticareti ise hem Akdenize hem de Atlantik'te Trkle
rin tehdidi altndayd. Kta Avrupas'nda ise Osmanl rdusu Viyana kaplarn zor
luyordu. Gerek Garp Ocaklar Donanmasnn, gerekse Osmanl Merkez Donanmas
nn korsanlk ve ganimet stratejisi Avrupa deniz ticaretini hemen hemen durdurmu
tu. Ancak Venedik, Osmanl korumas altnda ve imtiyazl stats ile deniz ticareti
ni devam ettirebiliyordu. Ayrca Venedik donanmas, Osmanl deniz gc karsn
da Hristiyan dnyasnn tek potansiyel kar gcn oluturuyordu. Bu nedenle, Os
manl Devleti'nin, Fatinin 1 48 I 'de yarm kalan talya fethini tamamlayarak Papalk'
kontrol altna almas ve Venedik'in varlna son vermesi gerekiyordu. nk Vene
dik, Osmanl ana ktasna en yakn tehditti. Girit ve Kbrs gibi iki dev ada hkm
ranl altndayd. Ayrca, talya zerinden Viyana daha rahat igal edilebilirdi. An
cak Osmanl, Avrupa'nn deniz stnln kaybettii, mali ve ekonomik bir kriz
iinde bulunduu, siyasi btnln kt bu dnemde, Avrupa'nn bile bekledi
i, talya'ya ynelik bir harekat ngremedi.
Malta Seferi ( 1 565)

1 556- 1 564 yllar arasnda geen 8 yl boyunca Osmanl, Akdeniz'deki tartma
sz stnln devam ettirdi Bu tarihten sonra spanya'nn kuzey Afrika'daki Go
mer ehrini fethetmesi ve Malta flosunun Mslman ve Osmanl korumas altnda
ki gemilere saldrmas denizlerdeki stratejik dengeyi Osmanl aleyhine bozmaya ba
lad. Orta Akdenizeki frtna sonunda 1 564 ylnda koptu. O yaz St.John valyele
ri, yanklar Sleyman'n sarayndaki inili kkte hissedilecek bir dizi olay tetikle
di. 4 Haziran gn, Malta flotiHas Mora Yarmadas'nn batsnda Osmanl kadrga
larnn elik ettii devasa bir kalyona saldrd. iddetli bir savatan sonra valyeler
gemiyi ele geirdi. Gemi Osmanl saraynn nemli karakterlerinden biri olan Hare
maas iin i yolculuuna kmt ve Venedik'e gidecek 80.000 dka deerinde mal
la Yklyd. Kalyon Malta'ya gtrld ve ksa bir zaman iinde incinen Osmanl
onurunun etkili bir simgesi haline geldi. Malta valyelerinin creti bununla da kal
mad. valyeler Anadolu kylar aklarnda silayl bir ticaret gemisini ele geirdi
ler. Gemide Kanuni'nin kz Mihrimah Sultan'n 1 07 yandaki st annesi bulunuyor
du ve gemideki yolcular Hac yolculuundan dnyordu. Gemiler, Romegas adl kor
sann komutasnda 300 hatrl esirle Malta'ya dnerken, yaplan olaanst hakaret
ten doan fke stanbul'a ulamt bile. Mihrimah'tan utan ve fke feryatlar yksel-
salard. Bazen ktlk olan eyaletlerde buday ve arpa fiyat artard. Iesela 56.J'de Msr'da ktlk olmu, buday
ve bakliyat fiyat artm, bununla ilgilenen Divan - hmayun dununu dzeltmek zere alakadarlara, Msr
beylerbeyine ye defterdarna bir hkm gndermili. Kaynak: Osmanl [esseseleri, Tekilat ve Medeniyeli
Ta rihine Genel Bak, Prof. Tanip Gkbilgin
64
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E Ri
(:.>o... O
---- -- -
di, sarayda yanklanarak Sleyman'n kulana kadar ulat. Kz tarafndan aziz tu
tulan ve imdi Malta'da lmeye mahkum edilen yal hanmn karlmas ba ba
na bir znt kaynayd.
Malta Seferi'nin detaylarna gemeden nce, bu stratejik adann yeni sakin
lerini hatrlamak faydal olacaktr. 1 522'de Rodos'tan karlan St.Jean valyele
ri Messina'daki (Sicilya Adas) 8 yllk bir gmenlikten sonra 1 530 sonbaharnda
Malta'ya yerletiler ve Malta valyeleri adn aldlar. spanya Kral V. Charles, Mal
ta valyelerinin varlnn Sicilya ve Gney talya'daki varlklar iin yararl bir sa
vunma hatt olacan akca gryordu. St. Jean valyeleri, hemen Malta'da savun
ma surlar ve kuleleri ina etmeye ve yaamlarn Rodos'ta gelitirdikleri modele uy
gun dzenlemeye baladlar. Aslnda Charles'n kendilerine Malta'y vermelerinden
pek de memnun deillerdi; sadece baka seenekleri olmad iin kabul etmiler
di. Bir kere, Malta'da fiilen hi bir savunma nlemi yoktu; bu yzden, hazinelerinin
iyice yoksullat bir zamanda, pahal bir inaata balamak zorundaydlar. kinci
si, Rodos'tan sonra bu adalar orak ve irkin buldular. valyelerin tm paralar ve
askeri yetenekleri, Malta'y bir zamanlarn Rodos'u kadar gl ve gvenli yapma
ya adand. Bu arada, Orta ve Dou Akdeniz'in deniz yollarnda kol gezen kadrgala
r, Mslman gemi sahiplerine varlklarn hissettirmeye balad. Malta'nn, dma
n taciz etmek iin stratejik olarak ok daha iyi bir s olduu anlald. Malta, Barba
ros dneminden beri byk lde Trk denetiminde olan Kuzey Afrika topraklar
na baskn yapmak iin ideal bir yerdi. Ada, V. Charles'n dnd gibi, Sicilya'nn
ve talya'nn korunmas bakmndan da kusursuz bir ileri karakoldu. valyeler, ok
gemeden apulcu korsanlar yakalayp, Hristiyanlara yaattklar eyi onlara da tat
trmaya baladlar. 1 50
Sefer Kararn Etkileyen Gelimeler

Sefer karar ncesi dier gelimelere gelince; spanya Kral, Afrika'daki smrge
lerinin en nemlilerinden biri olan Cerbe Adas'nn elden kna pek zlm ve
yine o sahilde bir baka mstahkem mevkiin zapt suretiyle zararn gidermeyi d
nmtr. Bu amala Gomer de Velez ehri ve kalesi 1 564'de spanya tarafndan fet
hedilmitir. Ayrca Osmanl Saraynn haremine ait ticaret eyas ykl bir gemi de,
yine ayn yl yedi Malta kadrgas tarafndan ele geirilmitir. Bu iki olay, Kanuni'nin
iddetli fkesine yol amtr. St. Jean Tarikat'n Rodos'tan srdkten 42 yl sonra,
yetmi yana gelen Kanuni, onlar Malta'dan da kovmann zamannn geldiine ka
rar verdi. Son zamanlarda valyeler'in faaliyetleri mparatorluun ticaretine o ka
dar zarar vermiti ki, Turgut Reis de dahil olmak zere, danmanlar bu Hristiyan
dmanlara kar harekete gemesi iin srekli yalvarmaktaydlar. Turgut yle di
yordu: Bu engerek yuvasn dumana boup onlar dar karana kadar, baka yerde
iyilik yapamazsnz. Ulu Cami'nin mam, Malta zindanlarnn Trk esirlerle dolu ol
duunu ve Peygamber'in gerek evlatlarnn, mparatorluun deniz yollarna sald-
1 50 Bradford s.323
65
D E N i Z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
ran kadrgalarn kreklerinde krbalandklarn Sultan'a hatrlatmt. mam; lk

lar ara ykselen ve Reslullah'n kulaklarn trmalayan bu talihsizlerin zincirini an
cak yenilmez klcnz paralayabilir, diye haykrd. Esasen kuzey Afrika'ya yerleen
spanya'nn, Tunus ve Cezayir sahillerine de hakim olmak durumunda olduu husu
sunda vezirler, Padiah'a hatrlatmalarda bulunuyorlard. Ayrca zaptedilen gemide
ki eya kendisine ait olan bostancba ile harem kadnlarnn devaml ikayetleri de,
Padiah'n Malta'nn fethi iin karar almasna yardm etmitir. Hristiyan tarih yazc
larnna gre, hasta sultan Malta'y igal etmeye yneIten etken, (Haremaas'nn ge
misinin kayb, Mihrimah Sultan'n stannesinin karlmas gibi) kayplarnn derdi
ne dm harem evresinin bitmek bilmeyen yaknmalardr. Akdeniz'in impara
toru olarak Mekke'ye hacya giden haclar koruyamamak elbette ki dindar sultann
gururunu incitmiti.ls Bir de Padiah'n dindar kz Mihr-i Mah Sultann Malta'nn
alnmasn kutsal ve gzel bir teebbs olarak desteklemesi bu arada hatrlanmaya
deer. s2 Ancak Malta'nn alnmas ve bunun derhal yaplmas iin ok daha derin
stratejik nedenler vard. Adaya vurulacak bir darbe deniz stratej isinden anlayan her
Hristiyan tarafndan yllar nce ngrlmt. Barbaros aday fethetmeyi 1534'de
dlemiti. Turgut bu konuda iznini almak zere 1 5 5 1 'de sultana bizzat km ve
"O ylan yuvasnda duman tutmadan yapacanz her ey nafile kalr" demiti. Malta
sonsuza dek grmezden gelinemeyecek kadar merkezi, stratejik ve sorunlu bir yer
di. Hem denizin yreini kontrol etme olana sunuyor, hem de Sleyman'n ku
zey Afrika'daki topraklarna kalc bir tehdit oluturuyordu. Osmanllar Cerbe zaferi
ni daha te bir konuma tamakta baarsz olmutu ve bu beklenmedik soluklanma
spanya'nn toparlanmasn salamt. Felipe, olabildiince hzl ekilde kalyon yap
tryordu. 1 564 ubat'nda deniz kuvvetlerinin bana bilge bir kii ve deneyimli de
nizci olan Don Garcia de Toledo'yu getirdi. Don Garcia Afrika kysndaki tahkimat
l korsan ss olan Penon de Valez'i geriald. Bu kk zafer, spanyollar tarafndan
tm Avrupa'ya gereince bytlrek ve Sleyman'n fkesini kabartacak ekilde du
yuruldu. ki taraf da Malta'y Orta Akdeniz'in kilidi konumunda gryordu. s3 Garcia
1 564 gznde Felipe'ye gnderdii raporda, Malta'nn elde tutulmasnn spanya'nn
gvenlii iin nemini vurguluyordu. Raporda ayrca, Malta'nn Avrupa'nn merke
zine vurulacak daha derin darbeler iin s oluturaca, Sicilya, talya ve spanya k
ylar, hatta Roma'nn bile tehlikeye girebilecei belirtiliyordu. Bylece Sleyman, 6
Ekim 1 564 gn toplanan divanda Malta'ya gitme karar ald. Bu karar Hristiyan ta
rih yazclarnn kaytlarna yle yansd: Sultan, rakibi olan spanya kralnn gc
n krmak ve imparatorluunu geniletmek amacyla( ... ) ve Afrika'nn yredeki tm
krallklarn ve talya'y kendisine yllk vergi demeye mecbur etmek ve hem ticari,
hem zel Hristiyan deniz yollarn denetim altna almak zere donanmay, en azn
dan byk bir kalyon flosunu gndermeye karar verdi. Bir ay sonra Sultan kuman-
s Crowley s. 1 3 1
1 52 Hammer s. 50- 5 1
1 5 3 Bunun en azndan Osmanllar iin doru olmadn syleyebiliriz. Mala'l korsanlar Osmanl gemilerine
saldrmasayd. Kimsenin bu sefere kmaya niyeti olmad tarihi bir gerek olarak ortadadr.
66
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E KI ETKi L E Ri
Cl
-------------------
danarn atad ve sefere bir dini anlam katt: Malta Adas'n fethetmeye karar ver
dim ve bu sefere kumandan olarak Mustafa Paa'y tayin ettim. Malta Adas kafirlerin
ba karargahdr. Maltallar Mslman haclarn ve tccarlarn Msra giderken dou
Akdeniz'de tuttuu yollar nicedir engellemektedir. Piyale Paa'ya da mparatorluk Do
nanmas ile sefere katlmas emrini verdim. 154
Bir savaa karar vermek iin, ne kadar kiisel nedenlere dayanld, Malta gibi
stanbul'dan ok uzak bir adaya yaplacak harekatn ekonomik, askeri ve lojistik yn
lerinin daha dikkatli bir ekilde planlanmad grlmektedir. Ayrca Ada fethedil
se bile, byle bir stratejik konumdaki adann elde tutulmas iin ne kadar g ve para
gerektiinin de gznne alnmad aktr. Daha dorusu, corafi konum olarak
Napoli ve Venedik'e daha yakn, ayn zamanda kra ve tamamen darya baml
olan Malta'nn elde tutulabilmesi, adann srekli desteklenmesine balyd. Osman
l Devletinin Malta'ya en yakn merkez ss Preveze'de yani, Adriyatik'teydi. Osman
l Donanmasnn idari ve operatif yaps iinde, burada devaml bir deniz gcnn
bulundurulmas da mmkn deildi. Fatih'in dncesi gereklese, yani gney tal
ya ve Sicilya Adas Trk topraklarna katlsayd, Malta o zaman elde tutulabilirdi. An
cak, daha nce de bahsedildii gibi, Osmanl deniz seferlerinin ana amac, Osmanl
Devleti'nin otoritesini gstermek, ganimet toplamak, intikam almak ve sulular ce
zalandrmakt. Eer daha gereki bir strateji izlenseydi, hedef dorudan Malta De
niz Gcn ortadan kaldrmak olurdu. Bu maksatla on binlerce askere deil, sade
ce gl bir donanmaya ihtiya vard. Bu donanma da mevcuttu. Malta Donanmas
na kar Garp Ocaklar bile yeterli idi. Ama Osmanl Askeri Doktrini iinde Donan
mann bamsz kullanlmas sadece Korsanlk Stratejisi ve ganimet elde etmek mak
sadyla mmknd.
Harekat Hazrlklar
Sleyman, imparatorluunun kaynaklarn Akdeniz'in Hallardan o yana gr
d en byk harekat iin seferber etmeye hazrlanyordu. Bu son derece karma
k ve uzak ikmal yollar asndan da uzun menzilli bir operasyon olacakt. Malta
Adas Rodos deildi. Rodos, Sleyman'n topraklarnn hemen yaknndayken, Mal
ta, Hristiyan Sicilya'ya plak gzle grlebilecek, yani byk bir kalyon filosunun
k yaparak vurabilecei kadar yaknd. Rodos verimli ve iyi sulanan topraklara, bir
igal ordusunu barndracak ve klamay gze almasn salayacak arazi olanaklar
na sahipti. Malta ise hi bir olanak sunmuyordu. Afrika ile Sicilya arasndaki su yolu
nun ortasnda, rzgarla altst edilen, srekli gne altnda kavrulan bir yerdi. stn
de tek bir rmak yok, ancak bir ka aa vard. K yamurlarnn kayalara oyulmu
samlara toplanmas gerekiyordu. Ksacas, istila iin gelen ordu orada kald sre
ce gereksinecei her eyi, yiyecei, keresteyi, kuatma malzemelerini yannda getir-
154 Crowley s. 1 32- 1 33
67
mek zorundayd. Osmanllar her ne kadar Kuzey Afrika korsanlarndan gelecek k

stl malzemelere gvnebilirse de, bu konuda yine uzun ve hassas ikmal yollarna ba
mlyd. Zamanlama da kritikti; ne ok erken yelken almas gerekiyordu ne de ok
ge. Frsat penceresi sadece bir ka aylna aralanyordu. Maltallar, Turgu'tan zel
likle korkuyorlard. l ss l 'deki aknnda 5.000 insan kle alm, Gozo Adas'n iskan
edilmeyen bir kara paras haline koymutu.
Hi bir Osmanl seferi ayrntl hazrlklar tamamlanmadan balamazd.
Harem'den ykselen telal arlara ramen, Malta'nn igali dncesi yllara da
yanan bir keif ve haberalma almalarnn sonucuydu. Malta, konunun stad Piri
Reis tarafndan Kitab- Bahriye'de tarif edilip haritalandrlmt ve Turgut adaya yap
t saysz aknla bu bilgilere ayrnt katmt. Tm bunlara ramen, kuatmadan ksa
zaman nce balk klna girmi Osmanl mhendisleri Malta'y ziyaret etti, elle
rindeki olta kamlarn surlarn lsn almakta kulland ve tahkimatlarn gven
li verilere dayal planlaryla geri dndler. Bir deyie gre Sleyman kalenin geree
ok yakn, lekli bir maketini yaptrd. Osmanl yksek komutas, su kaynaklarnn,
gvenli demirleme konumlarnn, savunmann zayf ve gl noktalarnn nerelerde
olduunu biliyordu. stanbul'da bu bilgilere dayanarak ve tamamen durumun zeli
ne ynelik bir strateji kararlatrld. Liman, hereyden nemli olan donanmann ko
runmas asndan birincil neme sahipti. Bunu su kuyularnn denetim altna aln
mas izliyordu. Arazi kire tandan olutuundan tnel kazlmas mmkn deildi.
Bu nedenle topu snf n plana kyordu. nsan ve malzeme toplanmas ii karma
k bir planlama ve lojistik destek gerektiriyordu. Sefer organizasyonu sz konusu ol
duunda hi bir ey Osmanl merkezi ynetimi ile yaramazd. Tartlamayacak de
recede kesin emirler imparatorluun her kesine gnderildi. Askerlere stanbul ve
gney Yunanistan'da teslim olacaklar yerler bildirildi. Seferi organize etmekle grev
li memurlarn eyalet valilerine ve ynetcilerine bitmek bilmez bir nakarat gibi, takn
t dzeyinde tekrarlad noktalar vard.
- Hububat meselesi son derece nemlidir. ..
- Barut kt olacaktr. ..
- Glle, barut ve ateli silahlarda kullanlan dier mhimmat, ihmaliniz nedeniy-
le elimize ivedilikle eritirilemezse, Allah muhafaza siz de kendinizi kurtaramaya
caksnzdr...
- Kaybedecek tek bir dakikanz olmayacaktr...
- Bulunduunuz yerde her ne eit meyve ya da yiyecek bulunuyorsa, tccarlara on-
lar donanmaya teslim etmesi iin elik ediniz..
- Emrim size eriince, gemiler iin hzla peksimet kavrulmasn salayn, dikkatle
ykleyin ve gnderin ...
- hmalden saknn ...
- Malta seferine katlacak gnll kaptanlar bulun ...
68
D E N i z G U C N N O SMAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki E T K i l E R i
O
---- -- -
Kar casusluk faaliyetlerine kar, yabanclarn stanbulun ana kesimlerine gi
ri k yasaklanmt. Gemi yapm ar ilerleyen, grltl, emek youn bir iti ve
hareketlilii izleyenerin byk bir askeri giriimin hazrlklarnn srdn gz
den karmasna imkan yoktu. Yzlerce mevsimlik ii amelelik etmek iin tersane
nin kaplarna ylyordu. Hava, 564- 565 k boyunca testere sesleri, eki ve rs
nlamalar, balta grltleriyle yankland. Katran kaynatlan kazanlardan ykselen
duman hayvan yann ve talan kekremsi kokusunu bastrd. Operasyonun lojisti
i tm kente ve telerine yaylmt. stanbul'a ve Gelibolu'ya insan gruplar ulama
ya balad. Ky kesimlerinden gelen deneyimli denizciler, Balkanlar ve Anadolu'dan
gelen ve daha nce hi deniz grmemi olan, ama krekler iin gerekli olan ham kas
gcn oluturacak dayankl kyller akn edip geldi. Masraflar muazzamd. Hazi
ne gelirlerinin % 30'nu kapsayacakt. Aralk aynda Sultan kumanda yaps konusun
daki kararlarn verdi. Sefere ahsen katlmayacak, ona ran ve Macaristan seferlerin
de bulunmu, genliinde valyelere kar Rodos'ta arpm olan Mustafa paa ve
kalet edecekti. 1 55 Ona, donanmadan sorumlu olan Cerbe kahraman Piyale Paa e
lik ediyordu ki, Hristiyan tarih yazclara gre Sleyman, bakumandan konumunda
ki Mustafa Paa'yal56 "Piyale'yi olu yerine koyma, dierineyse Mustafa'y babas gibi
onurlandrma ve hizmette kusur etmeme" emrini vermiti. Ayrca Turgut Reis'de y
le yazmt: Askeri tecrbene gvenimiz tamdr. Mustafa Paa'ya denizden yardm et
men ve donanmamz baka lkelerin Malta'ya yardma gnderecei dman donan
masndan koruman gerekli. Mart ay boyunca kalyonlar, kadrgalar ve mavnalar ha
zrlanp yklendi. Bir kuatma iin gerekli her ey tamamlanmt. Aralarnda deva
sa glleler atan iki bazilikann da olduu 62 top, 1 00.000 glle, 2.000 ton barut, ar
kebz ve musket mermileri, oklar ve tolgalar, siper ve tnel kazma gereleri, kurun,
halat, bel, krek, ksk, kereste, askeri korumak iin hazrlanm ahap paravanlar,
savunmada kullanlacak ok sayda hayvan derisi, yn balyas, eski adr ve yelken,
inanlmaz miktarda ifte kavrulmu peksimet ve baka her trl besin maddesi, k
lan her seferin belkemiini oluturan imparatorluk saymanlar tarafndan kayd tu
tularak gemilere yklendi. Yola k gn olan 30 Mart'ta Osmanllarn sergilemekte
herkesten stn olduu emperyal tiyatro gsterilerinden biri daha sahnelendi. Mus
tafa Paa sanca ve kumandanlk klcn teslim alp byk bir grlt eliinde san
cak gemisi "Sultana'ya" adm att. Yirmisekiz kreki sras olan, incir aacndan ya
plma ve kzl-beyaz sancak tayan gemi Sultan'n kiisel hediyesiydi. Piyale Paa'nn
da Derya Kaptan olarak kndi batardas vard ki, k taraf denizcilikte otoriteyi
simgeleyen ( fener, ipekten yaplma yeil sancak, stne hilal ili, yaklak bir met
re kare byklnde dvme gm plaka gib) unsurlarla sslyd ve imparatorluk
gcn simgeleyen, tepesinde altn kre olan atkuyruu klndan yaplma tuu ta
yordu. Sultan'n kendisi de nc bir bayrak gemisiyle, k taraf yine hilalller ve al
tn varakla yazlm Kuran ayetleriyle bezeli Batarda-i Hmayun ile temsil ediliyor-
55 Fatih hari, Osmanl padiahlarnn hi biri dnndnmayla serere knamtr. Fatih Trabzon'u fethettikten sonra
isa nbul'a donannayla dnmtr.
1 56 Mustafa Paa 75 yandayd.
D E N i z G C N N OS MAN l TA R i H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
du. Zamannda sultan her sefere bizzat nderlik ederdi. Ama imdi kumandanlar sa
va vekaleten idare ederken, kendisi sadece tuu ve ihtiamla dekore edilmi san
cak gemisiyle temsil ediliyordu. Yanl ya da yansz izleyen herkes iin olaanst bir
manzarayd. Armada sabah namazndan sonra yola kt. stlerine Kuran'd an ayet
ler, hilaller ve palalar ilenmi bayraklar rzgarda dalgalanyordu. Krekler Hali'in
durgun sularn yard. Ky tabyalarndaki toplar selam atlaryla grledi, ksler vu
ruldu, zurnalar lk att. Beyaz balkl yenieriler, yeil sarkl din adamlar, beyaz
urbal derleme askerler gemilerin gvertelerinde dimdik ve ta gibi hareketsiz duru
yordu. Devasa armada imamlarn hayr duas mnltlar, tempo davuHarnn grl
ts arasnda Sarayburnu'nu dnp batya Akdeniz'e yneldi. Osmanl deniz tarihi
nin en byk seferi bir anlatma gre " bir zafer atmosferi" iinde balamt. Ve tm
bu aaaya ramen tedirginlik tonu yanstan mnldanmalar da vard. Derinlemesine
yaplan planlara ve hassas uygulamaya karn sefer bahar rzgarn yakalmak iin bi
raz aceleye gelmiti. Osmanllar riskleri iyi hesaplamlar myd? Yeterli asker derle
miler miydi? Tm bunlar biraz acele mi olmutu? Nitekimbir ka gn iinde gemile
rin bazlarnn yeniden kalafat edilmesi ve karinalarnn yalanmas gerekecekti. En
byk gemilerden biriyse Yunanistan aklarnda yzlerce insan ve deerli barut kar
go sunun kaybna neden olarak batt. Ayrca kreki saysn tamamlamakta da artk
alagelen zorluklar vard. Sefere klmas herkesi mutlu etmi deildi. Askerler zel
likle de atlarndan ayr kalan svari snf uzun deniz yolculuklarndan holanmyor
du ve savan sert geeceine dair sylentiler vard. Hatta bu nedenle bazlar cretini
deyerek affn istemiti. Asker saysn tamamlamak iin mahkumlara af kartlma
s gerekti. Sultan'n yannda kalmaktan gayet honut olan Sadrazam Ali Paa'ya atfe
dilen bir yorum tm bunlar, yani hem riskleri, hem de kumanda yapsndaki sakn
calar zetliyordu. Mustafa ve Piyale Paa'larn gemilerine biniini izlerken ironik bir
tavrla, "Keyifli, her zaman kahve iip enfiye ekmeye hazr iki adam birlikte adalara
zevk yolculuuna kyor" diye mnldanmt. Bir de hayrl olmayan bir alarnet yaan
d. Yola kma tela iindeki filo nemli bir rteli 1 57 ihmal etmiti. Barbaros' un Bo
az kysndaki Beikta'taki mezar ziyaret edilmemiti ki, bu artk adettendi ve de
nizde baarnn tlsm olarak kabul edilirdi olmutu. 158 Venedildiler de, Osmanl Do
nanmasnn stanbul'dan Malta'ya 49 gn sren intikali sresince bol bol zaman bula
rak Kbrs, Girit ve Korfu'yu savunmak zere hazrlk yaptlar. Maltal'lar ise asl he
defin Malta olduuna inanyorlard.
Harekata tahsisli kuvvetler u ekilde idi:159
Osmanl Kara Gc:
Anadolu Sipahisi 7.000 kii
Karaman Sipahisi 500 kii
1 57 Anane, gelenek
1 58 Crowley 1 33- 1 4 1
1 59 Schreiber, sipahi ve yenieri saysn altar bin olarak vernektedir.
70
D E N i z GC N N OSMAN l TA Ri H i U Z E R i N D E Ki E T Ki l E R i
{::;>o... CJ
----------------- -
Midilli Sipahisi 500 kii
Yenieri 4.500 kii
Rumeli Sipahisi 3.500 kii
Tunus 8 1 0 kii
Cezayir 2.500 kii
Lojistik Destek 1 3.000 kii
Toplam: 3 1 .3 1 0 kii
Osmanl Deniz Gc:

Merkez Donanma 1 8 1 kadrga, kalyon ve mavna
Rodos L O kadrga
Midilli 2 kadrga
Cezayir 1 7 kadrga
Cezayir 27 kalyon
skenderiye 6 kadrga ( Ulu Ali Reis)
Tunus 1 3 kadrga, L O kalyota ( Turgut Reis)
Toplam 266 para gemi
Turgut Reis, Kanuni'nin gzne o kadar girmiti ki, Serasker Mustafa Paa ve
Derya Kaptan Piyale Paa'ya Turgut Reis'in kuatma ile ilgili tlerini dinlemeyi
emretmiti.
Kar Hazrlklar
Malta'nn savunmada bulundurabilecei toplam valye says 600 civarnda,
yani yarm yzyl nce Rodos'ta olduundan fazla deildi ve bunlarn ou Avrupa'ya
dalm durumdayd. L O ubat gn Malta stad tm valyelere adada toplan
ma emri gnderdi; bunlardan 500 kadar kuatma balamadan gelmeyi baard. Er
zak salama giriimleri de hzlanmt. Birgu ile Senglea blgelerine mleklerle mu
azzam miktarda su tand. Gemiler gda maddesi almak zere talya'ya gnderildi.
Bu kolay bir i deildi. nk o dnemde Akdeniz havzasnda kuraklk vard ve tahl
darl ekiliyordu. Maltal mehur korsan Romegas denize ald ve denetimine tak
lacak talihsiz yk gemilerini Malta boaznda evirip yklerini sorgulamaya balad.
Nfusun savaamayacak blm, kadn ve ocuklar, yallar, zgrl geri verilmi
Mslmanlar ve fahieler zoraki ge tabi tutularak Sicilya'ya nakledildi, ama Mal
tal sivillerin nemli bir blm bavuruda bulunarak yerlerinde kalma izni ald. 1 6o
spanya Kral Felipe asndan klan sefer her nereye ynelikse, aslnda ispanya'nn
1 60 Crowley s . 1 4 6 - 1 4 7
71
D E N i z G C N N OS MAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
/,::i
------------------
kendisine almt. 7 Nisan gn, "Trk filosu gemi yllardan daha fazla kalyonla
gelecek" diye yazyordu gncesine. Barselona tersaneleri tam kapasiteyle alyordu
ve gitgide ykselen panik dalgasnn etkisiyle zel gemilerin envanterinin de kartl
mas emredilmiti. Denizin her tarafndan panik ykseliyordu. Tehlike devasa, tepki
en alt dzeydeydi. Papa bunu yle deerlendiriyordu. "Armadann gcne baklrsa,
ya bize ya da Katolik krala (II. Felipe) zarar vermek zere geliyor ve Trkler zafer iin,
imparatorluk iin ve dahi kendi dinleri iin savaan cesur insanlardr. Zaten kk g
lerimiz ve Hristiyanlk iindeki blnme dnlrse, korkmalarn gerektirecek bir ey
de yoktur." spanyollar Cerbe'deki felaketten sonra donanmay yeniden kurmak iin
sk alyordu. Felipe, 1 564 ylnn Ekim aynda deniz kuvvetleri komutan konu
mundaki amirali Don Garcia de Toledo'yu Sicilya genel valiliine atad. Yeni greviy
le Don Garcia, tm Orta Akdeniz zerinde ve Malta'nn savunulmasnda stratejik so
rumluluk alm oldu. spanyol donanmas Napoli, spanya, Sicilya ve Cenova filola
rnn birleiminden oluuyordu. 1 565 ylnn Haziran ayna gelindiinde Don Garcia
henz 25 kalyonu bir araya getirmeyi baarabilmiti. 161
Malta Harekat
I S Mays 1 565 sabah St. Angelo ve St. Elmo'dan duru afak nda gneydou
ya bakanlar, yelkenlerin otuz mil kadar tedeki ufuk izgisinden grnmeye bala
dn grd. Ekinler ve hayvan srleri hala tarlalardayd. Osmanl sava makine
sinin hz, etkinlii ve lojsitik yetenekleri orta Akdeniz'i bir kez daha hazrlksz ya
kalyordu. Btn ahali kale kaplarna yld. Giacomo Bosio Osmanl Donanmas
nn ihtiamn yle anlatr: Tm yelkenler ak olduundan, douya doru ujkun ya
rs beyazia kaplanmt. Manzara soluk kesiciydi. Yzlerce gemi sakin deniz stn
de ve dev bir hilal eklinde ilerliyordu.162 Osmanl Donanmas stanbul'd an hareketin
den 49 gn sonra, Malta'ya varmt. Ertesi gn, Turgut Reis'in geliini beklemek is
teyen Piyale Paa'nn grne aykr olarak Serasker Mustafa Paa, 20.000 asker ile
be sahra topunu karaya kard. St. Elmo Kalesine kar dzen alnd. 12 gn sonra,
2 Haziran'da Malta'ya ulaan Turgut Reis, St. Elmo Kalesinin sonradan kendi kendi
ne deceini aklayarak, ona hcum edilmesini hatal buldu. Ancak bir kere ba
landktan sonra vazgemenin kklk olacan syledi. 1 6 Haziran 1 565'te Turgut
Reis ehit oldu. Na' Trablus'a gtrld. Bradford, Turgut Reis'in lm ile deien
durumu yle deerlendirmektedirl63: valyeleri Trablus'tan srm olan Turgut ya
asayd, Malta'da da benzer bir baar elde edebilirdi. Geldii andan itibaren, baa
klmaz yetenekleriyle kuatmann eklini btnyle deitirmiti. Byk lde
onun birlikleri ve topular dizii sayesinde, Saint Elmo sonunda dmt. Doria et
Barberousse'de Amiral Jurien de la Graviere onun hakknda yle yazmt: Turgut
Barbaros'tan stnd. Canl bir deniz haritas olan Turgut, bilimi cesaretle birletirdi.
Onun bilmedii hi bir koy, yelken amad hi bir kanal yoktu. Etrafndaki herkes
D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
aresizken ara ve are bulmada dahiydi, byk tehlikelerden beklenmedik yntem

lerle kurtulmada zerine yoktu. Ei bulunmaz bir kaptand; valye Romegas (Malta
kuatmas srasnda orda olan ve St. Jean Tarikat'nn en byk denizcilerinden biri)
dnda, deniz savalarnda bir ei yoktu. Karada, V. Charles ile II. Philipe'nin en iyi
generalleriyle karlatrlacak kadar becerikliydi. Esirliin glklerini biliyordu ve
kendi esirlerine insanca davranrd. Her bakmdan bir karakterdi. Hi kimse ondan
daha fazla Kral nvan tamaya layk deildi.. Onunla ilgili anlatlan bir ykye gre,
bir ka yl nce Maltz adalarnda lecei Turgut'un iine domutu. Kardeinin l
drld kk Gozo Adas'na baskndayd ve yle dedii anlatlr: Bu adada l
mn glgesini hissettim! Benim de valyelerin topranda leceim yazlm. St. Elmo
dnce talya kylarnda ciddi bir panik yaanmaya balamt. Papa v. Pius y
le yazyordu: Malta'nn kafir dmann eline gemesi halinde Sicilya ile talya'nn ne
kadar byk bir tehlike altna deceinin, Hristiyan halklar nasl felaketlerin tehdit
edeceinin bilincindeyiz. Roma, Osmanl sava makinesinin en u hedefinin kendisi
olduunu gayet iyi biliyordu. 164
Crowley'in bu deerlendirmesine katlmak zordur. Malta Seferinin ne kadar kii
sel nedenlere dayand yukarda aklanmtr. Yalanm ve lmne bir yl kalm
Kanuni de dahil olmak zere, Pargal brahim Paa'nn lmnden sonra Osman
l ynetiminde Avrupa'y deniz yolu ile istila etmek gibi bir ileri gr ve cesaret hi
bir zaman olmad. Fatih 480'de bu vizyona sahipti. Ancak zehirletilerek bu olaslk
ortadan kaldrld. Kanuni zamannda byle bir dnce olsayd, Barbaros zamann
da karadan ve denizden koordineli olarak Venedik ehri alnabilir, oradan talya'nn
tamam zerine harekat yaplabilirdi. spanya Kral, Cerbe'de kaybettii donanmann
nelere mal olduunun farknda olarak, Sicilya'da konulu donanmasna hcum emri
vermekten ekiniyordu. Kendi donanmas Cerbe'den sonra ok byk maliyetler kar
lnda ina edilmiti. Onu ikinci kez kaybetmeye niyei yoktu. spanya iin donan
mann kaybedilmesi, Malta'nn kaybedilmesinden daha byk bir kayp olurdu. Kara
harekat devam ederken, Osmanl donanmas blgede caydrcln devam ettiri
yordu. spanya'nn gvenlii iin deniz gc hayati bir unsurdu. nk Afrika, Ak
deniz, Atlantik, ngiltere, Hollanda ve Fransa ile olan askeri dengeler ancak donan
ma ile mmknd. Osmanl iin ise donanma, sadece bir g nakli ve ganimet top
lama aracyd. Bu bak as ve vizyon, her iki lkenin geleceini de belirleyecek ka
dar farkl bir krlma noktasn oluturuyordu.
Harekatn Sonu
Bu olaylardan sonra Cezayir Beylerbeyi Hasan, 27 Kalyon ve 2500 adam ile
Malta'ya geldi. Hasan, Barbaros Hayreddin'in olu ve Turgut Reis'in damad idi. Ken
disi bu byk isimlerin erefini korumak iin Saint Michel kulesi hcumunu biz-
64 Crowley 5.222
73
. D E N i z GC N N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E K i ETKi L E Ri
-----------------
zat ynetmek istedi. Mustafa Paa kendisine 6.000 adam verdi. Hasan, kendi gemi
lerinin komutasn Rum dnmesi olup, korsanlk hayatnda sa sakal aartm olan
Kandelisa'ya brakmt. Kuatma iki ay daha srd. Bu sre iinde Saint Michel Ku
lesine 10 defa hcum edilmiti.
Kuatma sava muazzam llerde insan gc gerektiriyordu, ama Osmanllarn
da inanlmaz igc kaynaklar vard; tnel kazyor, duvarlar ykseltiyor, st rtl
siperlerle hzla ileri hatlara uzanyor, hafriyat yapyor, tQPlarnn konumlarn dei
tiriyorlard. Mustafa Paa gerekten de koca bir strateji klliyatn uygulamaya koy
mutu; toplarn bir yerden bir yere aktaryor, yemek saatlerinde ya da gecenin en sa
kin zamanlarnda ani saldrlar dzenliyor, sinir bozmak iin deiken dokulardaki
topu atei dzenlerine bavuruyordu. 18 Temmuz'da ikence altndaki Trk tutsa
, Sicilya'da yaplan ynak konusunda Osmanl kampnda ciddi bir endie olduu
nu syledi. Kara kuatmasnda sorumluluk almay kabul etmeyen Piyale, donanma
ya yelken ama ve toparlanan dman armadasna ynelik keif ve karakol emri ver
di. Bu da, kara ordusunda Adada terk edildiine ynelik korku dalgalanmalar do
masna neden oldu.165 Osmanl kampnda hastalk bagstermiti. Zamann hi bir
ordusu kamp kurarken hijyene ve dzenlemeye Osmanlnnki kadar zen gstere
mezdi, ama Malta'nn arazi yaps ok elverisizdi. Ordu valyelerin zenle kirletti
i su kaynaklaryla evrili alak ve bataklk bir arazide kamp kurmak zorunda kal
mt. Askerler bunaltc yaz sca altnda ve gmlmemi cesetlerin kokutuu bir
arazide tifse ya da dizanteriye yakalanmaktan korkar olmutu.166 Mustafa Paa ise
zamann tkenmekte olduunun farkndayd elbette. Otanda yaplan sava kon
seyi toplantlar daha yksek ve hararetli karlkl ikayetlere sahne olmaya balad.
Eski tartma bir kez daha su yzne kt: Ordu ve donanma orada klayabilir miy
di? Zafere ulamadan geri dnecek olurlarsa Sultan ne yapacakt? Yardm filosu ile
ilgili sylentiler ne kadar ciddiydi? Piyale orada klama nerisini bir kez daha red
detti, ama ada evresindeki devriye seyirlerinin glendirilmesi emrini verdi. Emir
de yle deniyordu: Malta Adas'nn baz kesimlerinin gzlenmesi ve korunmas ba
bnda doan acil lzum zerine sana 30 kalyonla bu grevi yerine getirmeni emrediyo
rum ... Szme kar kan herkes uygun cezaya arptrlsn. 167 Austos aynn balarn
da Sicilya'da 1 1 .000 adam ve 80 gemi toplanmt. Nihayet, Sicilya Hidivi'nin yardmc
kuvvetlerinin de adaya baar ile km olmasndan dolay; Mustafa ve Piyale Paalar
I l Eyll I S6S'te, kuatmay kaldrma kararn vermeyi uygun buldular. 168 Bradford,
kuatmann kaldrlma nedenini yle anlatmaktadr: Kuatma baharda balamt
ve Trkler, Malta'nn Rodos'tan farkl olarak birliklerine ok az yiyecek salamasn
dan ve ana takviye kaynaklarndan uzak olmalarndan tr sknt ekmekteydiler.
Malta'ya saldrlarn skntya sokan ve adann ellerine gemesini engelleyen ey, ks
men uzun iletiim hatlaryd. 169 Malta savann korkun son anlar, Maltal Hristi-
L o Crowley 5.228
1 66 A.g.e s. 227
1 67 Crowlc)' s . 246
1 68 Ham iller s. 5 1 -52
1 69 Bradt'Hd s . 324
74
D E N i z G C N N OSMAN l TARi H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
h"-.. (l
---------- -------
yanlar iin byk nem tayan St. Paul Koyu'nda yaand. Geri ekilen Mslmanlar
iin mesele cepheden sa kurtulmakla snrl deildi. Kalyon kmeleri kydan uzak
ta kalrken, bir dizi krekli kk tekne askerleri almak iin koya girmiti. Askerler
nce kumsala, oradan koyu evreleyen resiflere ve sonra da denize itildi. Slklar k
yma sahne oldu. Maltallar ve spanyol askerleri bata ka ilerlemeye alan Trkle
ri kltan geirerek koyun s sularna girdi. nsanlar telala teknelere dolumaya a
ltklar teknelerin alabora olmasna yol ayordu. Sonunda kalyonlar toplarn sahi
le evirince Maltal ve spanyollar geri ekildiler. Menzil dna ekilip srlsklam ve
gcn tketmi halde filonun gidiini izlediler. Kyda ve slklarda trbanlar, pa
lalar, kalkanlar ve says kestirilemeyen ceset kalmt. Balbi yle yazyor: Verdikle
ri lnn saysn o zaman bilemedik, ama iki ya da gn sonra cesetler su yzne
kmaya balad. Koydaki koku ylesine kesifti ki, kimse yaklaamad. Karanlk ba
snca filo tekrar kyya yanap su ikmali yapt, sonra da yelken ap uzaklat. Ordu
nun olaslkla yarsn oluturan 10.000 adam kra arazilerde hayatn kaybedip ora
da kalmt. Maltallardan ise 8.000 kiiden ancak 600' silah tayacak durumdayd
ve 500 valyeden 2S0'si lmt. Malta lm kokuyordu. Verilmesi kanlmaz ha
ber stanbul'a ulat. Mustafa ile Piyale haberi nceden gndermi, sonra donanma
y Hali'e gee karanlnda sokmutu. Haber kentte yaylnca topyekun bir keder ya
and. Sleyman'n tepkisiyse, allmadk derecede sessizdi. Mustafa grevini kay
bettiyse de iki kumandann da kellesi yerinde kald. Sleyman, Malta kuatmasnda
savaanlarn terfi ve parayla dllendirilmesini emrini verdi. Malta'daki yenilgi, im
paratorluk kaytlarnda abucak karartld. "Malta yok" deyii gndelik dile yerleti.
Malta da Viyana gibi Osmanl zaferlerinin ban alp gitmesine vurulan, ihmal edile
bilir lekte bir tkezleme olarak kabul edildi. 1 70
Malta gibi kayalk ve anavatandan olduka uzak bir adaya kar yaplan bir
harekatn, zaman koordinasyonun bu kadar zayf olmas askeri bakmdan kabul edil
mesi mmkn olmayan bir husustur. Dier taraftan;
- Krekli kadrgalar ve onlarn yetersiz yelken gcyle, 49 gnde Malta'ya ulal
mas,
- Kuatmaya ge balanmas ( 1 9 Mays),
- ok saydaki askerin gemilerde uzun sre tutulmasnn yaratt atalet ve mo-
tivasyon eksiklii,
- Lojistik destein yetersizlii,
- Turgut Reis'in gecikmesi,
- Daha nceden, zerinde mutabakat salanm bir harekat ve hcum plannn
olmay,
70 Crowley s. 257 -258
75
D E N i Z G C U N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
- Bir ada harekatnda bile Derya Kaptannn sznn dikkate alnmamas,

- Ada etrafnda deniz kontrolunun salanamamas nedeniyle Ada'nn takviye al-
mas,
Malta Seferinin baarszlkla sonulanmasnn nemli sebebIeri arasnda sayla
bilir. Osmanl Donanmasnn istila maksatl harekat yar apnn, yaklak 1000 de
niz mili civarnda olduu, hem kara askerinin tanmas, hem de lojistik destek a
sndan Anadoluya dayanmak zorunluluunun bulunduu bu harekatta anlalm
tr. leri harekat ve lojistik destek slerinin olmay veya zamannda tesis edilmeyi
i harekat kmaza sokmutur.rnein, 1 48 1 'deki Otranto Seferi sonrasnda bura
da bir s tesis edilebilseydi, Malta seferine hayati katklar salayabilirdi. Hatta Os
manl kuvvetlerinin k Malta'da geirerek baharda kuatmaya devam etmesi mm
kn olabilirdi. Dier taraftan Malta Adas ele geirilse bile bu adann elde tutulup tu
tulmayaca tartlabilir bir konudur. Osmanl Devleti Ege'deki kendine ok yakn
adalar bile elde tutamam aznlklar vergiye balamakla yetinmitir. Malta baar
szl, Batllarn, birlemeleri halinde Osmanl Donanmas ile baa kabilecekleri
ni ve Osmanl komuta yapsnda Barbaros'tan sonra ortaya kan zafiyetleri anlama
larn salamtr. Bu sefer, Osmanl devlet yneticilerinin, Denz Gcne ve deniz
ci komutanlara bak alarn gsteren ve yeterli kuvvete sahip olunduu hald.e, sa
dece sevk ve idare eksiklii nedeniyle kaybedilmi savalar iin ok ac bir rnek te
kil etmektedir. Bu kadar gl bir doanma, kk bir adann denizden takviye al
masn engelleyememitir. Denizlerde uranlan yenilgi ve baarszlklarn temelin
de yatan esas neden; Osmanl Deniz Gcnn, Kara Gc gibi devlet yaps iinde
kurumsallaarak bir gelenek oluturamamasdr. Malta baarszlnn acsn be yl
sonra yine, kiisel ve sudan sebeblerle Kbrs'tan karmaya alacak Osmanl Dev
leti, Kbrs' fethetmesine ramen nebaht'da denizcilik geleneinin yoksunIuu ne
deniyle Donanmasn kaybedecektir. Bu donanmay yerine koymakla necek Os
manl Devleti, Barbaros, Turgut Reis, Ulu Ali Reis gibi denizcilerin ardndan deniz
ci personel yetitirecek kurumlar olmadndan, var olan bir donanmann hi bir ie
yaramadn, yzbinlerce ehit ile alnan adalar birer birer kaybederek ac bir ekil
de renecektir.
Anlatmlarn ou, Malta Seferinde, Trklerin 20-30.000 arasnda adam kaybet
tii konusunda hem fikir grnyor. 17 Osmanl, tarihinin en grkemli dnemlerin
den biri olan Kanuni'nin padiahl dneminde sadece iki byk terslikle karla
t. Biri, l S29'da Viyana kaplar nndeki baarszlyd, br ve ok daha by
l S6S'te Malta'da. Malta kuatmas, Osmanl mparatorluu'nun genilemesinin son
noktasyd. Bu tarihten sonra Trklerin Bat Akdeniz'e zorla girmek iin hibir ger
ek giriimde bulunmamalar anlamldr. l S6S'teki Malta kuatmas, grnte Os
manl ykseliinin durdurulduu ann iaretiydi. Trkler ve kuzey Afrika kysn-
7 Tamam 3 1 .000 "Ian Osmanl Kara Gc dikkate alndnda, Bradt(rd larafndan verilen za),iat
rakamlar olduka abanl gzkmektedir. Bununla baaber Osman za),iatlarnn o.OOO'in zerinde olduu
deerlendirilmekted ir.
76
D E N i Z G U C N N OSMA N l TA Ri H i U Z E R i N O E Ki ETKi L E Ri
.,>.... O
------ ----------- -
dan br Mslmanlar sonraki yzyllarda da Bat Akdeniz havzasnn deniz yolla
rnda avlanmaya devam edeceklerdi; fakat ana dalga dinmiti. 172 Malta'nn alnama
mas, Sleyman'n Akdeniz'deki yaylnn hazin sonu olarak grlebilir; ne var ki,
Sleyman'n ve haleflerinin olay byle deerlendirdiine dair pek fazla kant yok
tur. Batllar, Malta kuatmasnn kaldrlmasn ok daha dramatik bir dnm nok
tas olarak deerlendirdiler. Bunu izleyen yllarda Kutsal Birlik oluturuldu ve Avus
turyal Don Juan komutasnda kurulan Donanma 1 57 1 ' de nebaht Zaferine imza
att. m Malta Seferi, Avrupa asndan iki nemli sonu dourmutur: Birincisi Hris
tiyan gcnn, Trk-Mslman kimlii zerindeki gcn gsteren stratejik bir k
rlma noktas, ikincisi ise Avrupa'da g birlii yapma ideolojisini yaratmasdr.
kinci Selim'in ktidar ve Avrupa'nn Yeni Stratejsi

Osmanl idari yaps iinde sava kiisel iradeye kalm bir ey deildi. slamiyet
tarafndan yetki verilmi emperyal bir projeydi. Osmanl devlet mekanizmas sava
a gereksinim duyuyordu. kinci Selim tahta gemek zere Edirnekap'dan stanbul'a
girerken bunu anlad. Yenieriler ayaklanarak geleneksel bahiin datlmas iin sa
rayn kaplarn tuttular. Donanma komutan olan Piyale Paa atndan alaa edil
di. Mesele alelacale altn ve gm sikkeler datlarak halledildi. Selim gereken der
si almt. Bu korku ile hi bir sefere katlmayan ilk sultan oldu. Sokullu Mehmet
Paa Osmanl Devletinin allm stratejisini devam ettiren kii oldu. Sokullu Os
manl tarihine damgasn basm bir vezirdi. Kanuni'ye Paa, Yarg, Eyalet Valisi ve
hatta Barbaros'un lmnden sonra Donanma Komutan olarak da hizmet etmiti.
Sokullu'nun birinci hedefi, gcn doruuna erimekti. Ancak Selim'in hocas Lala
Mustafa Paa ve Piyale Paa ile rekabet iindeydi. Bu anlamazlklar Akdeniz siyase
tini yakndan etkiledi. 174
Avrupa G Dengeleri
Selimin dnemi Osmanlya en kararl ve en uzun muhalefeti gsteren Papalk
makamnn da deitii bir dneme denk geldi. Malta kuatmasna nderlik eden ve
Avrupa'y Osmanl'ya kar srekli cesaretlendiren Papa V. Pius, 9 Aralk 1 565 gn
lmt. Yerine obanlktan gelme, engizisyonun ciddi yksek yaglarndan Kardi
nal Michelle Ghisleri V. Pius olarak Papa oldu. Yeni Papa'nn gzlerini kamatran
proje, Hal ryasnn yeniden hayat geirilmesiydi. Avrupa'nn Malta'da tutunma
s Hristiyan dnyasnn somut edimlerinden ok ansn yardmyla gereklemiti.
Yeni Papa Hristiyanl tehlike altnda gryor ve Avrupa'nn birlemesinden baka
are olmadn dnyordu. Amac hristiyan gleri kutsal ittifak altnda birletir
mekti. Bu maksatla, greve baladktan drt gn sonra Hristiyan denizlerini kalyon
laryla korumas iin ii. Felipe'ye verdii parasal yardm yeniledi. Akdeniz'deki en
gl Hristiyan armadas olan spanya donanmas; Yeni Dnya'daki koloniler, kuzey
1 7 2 Br<diord s. 3 2 5 - 3 2 6
1 7 3 Williams s. 53-54
1 74 Crowley s. 266-26H
77
' D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
c:
-------------------
Afrika'daki ileri karakollarn gvenlii, ierdeki Mslmanlarn temizlenmesi, Os
manl tehdidi ve rakip Fransa ile olan gerginlik arasnda tam bir diversiyona ura
mt. spanya'ya gney Amerika'dan gelen gm bile yetmiyordu. Daha fazla paraya
gereksinim vard. spanyol sava gcn 1 540'lar boyunca Amerika'dan gm kl
esi tayan kalyon filolar salamt. Ancak bu kaynak ak enflasyonu roket gibi
ykseltmiti. rnein deniz savanda kritik bir maliyet unsuru olan peksimetin fi
yat 60 yl iinde drt katna km, bir spanyol kalyonunu ynetmenin bedeli oran
tsal olarak e katlanmt. Sava artk pahal bir oyundu. Sadece iki sper g, yani
Osmanllar ile Habsburglar ciddi lekte savalar amak iin gerekli kaynaklara sa
hipti. spanya kral Felipe'nin Akdeniz'e ynelik bir stratejisi yoktu; bin bir trl so
runa sadece kk ve kademeli tepkiler veriyordu.
1 566'da Flander'del75 kan ayrlk isyana kuvvet ayrmak zorunda kalnca,
Akdeniz'de kmldayamayacak duruma dmt. Venediklilere ise kimse gvenmi
yordu. Cerbe'de yardma komamlard. St.Elmo Kalesfnin dn alenen kut
lamlard. Ve Venedikliler de kendi karlarna darbe inene kadar slam dnyasy
la alverii srdrmekten mutluluk duyacak, sonra yardm isternek iin Hristiyan
dnyasna geri dnecekti. ncelii Flander olan spanya, Papa'nn kutsal birlik a
rlarna direnirken para yardm almaya devam etti. Ama Cerbe yenilgisini unut
mamt. Barselona'da kalyon yapmna devam etti ve 1 567 ylnda kalyon saysn
1 00'e kard. Bu say Osmanlya kar yetersiz olmakla birlikte olduka caydrc bir
gt. 1 76 spanya'daki Mslman kalntlar hala sorun olmaya devam ediyordu. G
ney spanya'nn Mslman nfusundan geri kalanlar imparatorluk kararnamesi ile
g kullanlarak Hristiyanla dndrlmt. Bunlar Morisko olarak adlandrl
maktayd. Ama mesele kapanmamt. nk o insanlar nasl oluyorsa asimile edile
bilen trden deildi. Trklerin glgesi deniz zerinde uzayarak yaklatka, Morisko
larn gizli Mslman olduu, Osmanllarn aaca kutsal savata lkenin iine uza
nacak beinci kolu oluturaca korkusu yaygnlamaya balad.
Felipe sonunda, 1 Ocak 1 567'de slamiyetin spanya'daki son kltrel izlerini sil
meyi amalayan bir emir yaymlad. Arapa, pee ve hamam artk yasakt. Bu barda
taran son damla oldu. 1 567 ylnn Noel gecesi Alpujarra'dan inen dal Moris
kolar, Granada'daki Elhamra Saray'nn duvarlarna trmand ve Allah akna ayak
lanma ars yapt. syan hemen yayld. Ayaklanma Trklere ynelik kayglar dev
bir ekrana yanstmt sanki. Moriskolar 75 yldan beri stanbul'dan yardm istiyordu.
1 560'larn sonuna doru temsilciler gndererek bavuruda bulunmulard. 1 569'da
Trklerin uzun vadede spanya'y igal etme giriminde bulunacana dair youn bir
korku vard. O yl Granada'l Moriskolara cesaret vermek ve yardm etmek iin yel
ken aacaklar iddia ediliyordu. Sokullu, Toulon'un s olarak kullanlmas iin Fran
sa kralna dorudan talepte bulunmutu. Ve o karklk iinde Ulu Ali de spanyol
kuklas rejimi devirerek Tunus'u almt. Karl'n en gurur duyduu baars tek bir
75 Hollanda, Belika, Lksemburg'un kapsad blge

76 Crowley s. 269-272
78
D E N i z G U C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
O
---- -- - --
darbede alaa edilmiti. Uzaklar birden yakn oluvermiti. stanbul sanki binlerce
kilometre douda deildi. Nitekim Selim l S70 ylnn hemen banda Cezayir'den as
ker ve silah gnderilmesini emredecek, arkebzler gelecek, gney spanya dalarn
da ksa zamanda 4.000 Trk ve Berberi sava toplanacakt. 177 sava yl srd;
bu durum Osmanl filosunun iin iine karmas gerei iin iyi bir neden ve elverili
bir frsatt; ne varki stanbul'da artk byk sava Muhteem Sleyman tahtta otur
muyordu. Ardl olan II. Selim ise donanmay spanya yerine Kbrs'a gnderdi. 178 Fe
lipe 19 Ekim l S69 tarihinde orduyu Moriskolarn yamalanmas iin serbest brakt.
Ate ve kan sava lS70 yl boyunca devam etti. Karl 1 Kasm l S69'da isyana destek
verdikleri gerekesiyle Morisko nfusunun lkeden ihra edilmesi emrini verdi. Ba
kumandan Don Juan, bunun mantn kabul ediyor
Ama yrek burkucu buluyordu. S Kasm'da yle yazacakt: Dnyann en hzn
verici manzarasyd. Yola k an geldiinde ylesine yamur, rzgar ve kar vard ki,
feryad edip dvnen insanlar birbirine sk skya tutunmak zorunda kalyordu. Bir
kralln tabasnn lkeden gnderilmesinin dnlebilecek en ac grnt olduunu
kimse inkar edemez. syan bastrld. Vaat edilen Trk armadas hi gelmedi. Asln
da gnderilmesi belki hi dnlmemiti bile, belki de Sokullu daha derinlerde
ki niyetleri gizlemek iin Moriskolar kullanmt. Ama olgu ok farkl bir etki yap
t ve Felipe'nin stratejik gerei kavramasn salad. Trkler Orta Akdeniz'de yenil
giye uratlmad srece spanya daima tehdit altnda olacakt. Morisko isyan ayr
ca Felipe'nin Papa tarafndan yaplan birlemi Hristiyan sava gc arlarna gs
terdii direnii de zayflatt.
16. Yzyl Sonlarnda Osmanl'nn Stratejik Deniz Durumu

Osmanllar ise denizden byk lde uzak durmaya devam ediyordu. Piyale
Paa l S66'da Adriyatik'te 1 30 kalyonlal79 gzkerek Hristiyan dnyasnda yeni r
pertilere neden olmutu. Avrupa'da Osmanl hedefleri konusunda her trl rivayet
dolayordu. Venedikliler alarmda ve tedirgindi. Girit ve Kbrs iin kayglanmaya
balamlard. rkek Venedikliler l S67'de yeni bir anlama yaptlar. Bir spanyol ra
porunda yle yazyordu: Trk sadece kendini elendirmekle, iyi zaman geirmekle,
yemek imekle ilgileniyor; tm devlet ilerini babakannn ellerine brakyor. Avrupa
ve Ortadou'daki ktlk ve hastalklar da stratejik durumu etkileyen nemli faktrler
olarak ne kmaktayd. Bunlar, dk hasat, nfusu srekli kabaran kentlerde aza
lan hububat, veba salgnarnn ve ktln patlamasyd. l S66'da Msr ve Suriye'de
alktan lmler yaanmt. l S67'de spanyol ajanlar stanbul'da ekmek sknts ol
duunu haber veriyordu ve l S68'de kentte kan veba salgn aralarnda Fransz ajan
Petromorun da bulunduu ok kiinin lmne neden olmutu.
177 Crowley s , 278-279

1 78 Georg Schreiber. Trklerden Kalan. Milliye Yaynlar 1 984 s, 79
79 Gemilerin kadrga olmas gerekir, Osmanl o dnemde henz kalyon tipi gemilere gememili,
79
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
Yeni Padiahn ne kendisinin, ne de etrafndaki danmanlarnn blgesel veya
ktasal bir stratejik vizyonu vard. Malta'dan bir yl sonra tahta getiinde Osmanl sa
va makinesinin mutlaka almas gerektii ona hatrlatlmt. Osmanl'nn Akde
nizdeki tek gl rakibi spanya ile mcadele alan ok farkl ve yaygndi. Kuzey Af
rika ve talya blgeleriyle birlikte spanya henz Bat Akdeniz'de egemenliini sala
yamamt. Osmanl ise Venedik'i vergiye balayarak Girit ve Kbrs elinde olmamas
na ramen kara gcnn caydrcl ile dou Akdeniz'i kontrol edebiliyordu. O d
nemde ayn zamanda Osmanl deniz gc de bu caydrclkta nemli bir rol stleni
yordu. Cerbe'ye kadar uzanan Osmanl deniz gcnn tek eksiklii, hala kadrgadan
kalyona geilernemesi ve ordudan bamsz kurumsal bir yapya kavuturulamama
sndan dolay srekli bir faaliyetten ve bamsz bir stratejiden yoksun olmasyd. Bu
nedenle deniz gc iin seilen hedefler, konjonktrel gereksinimlere ve sadrazam
larn kiisel ngrlerine gre tayin ediliyordu. Bu nedenle 1 566- 1 570 arasndaki 4
yllk dnemde spanya'nn iinde bulunduu zafiyet alanlarndan yeterince yararla
nacak bir strateji izlenememiti. Orta Akdeniz'in tam merkezindeki Malta, Avrupa
iin tam bir dnm noktas olmutu ve onlar iin yaamsal bir jeopolitik gerei n
lerine sermiti. Hristiyanln ve Avrupa'nn gvenlii Ege'den balyordu. Bunun fi
ziki hedefi ise Osmanl deniz gcyd. Bu g yok edilmeden ne Afrika'da ne de orta
ve bat Akdeniz'de gvenlik mcadelesi sona ermeyecekti.
Sve Kanal ve Don -Volga Nehirlerinin Birletirilmesi Projeleri

Enerjik mizal Sokullu, yeni fetihlere engel oluturan bariyerlerin almas iin
ngrl projeler balatmt. Osmanl gemilerinin Hint Okyanusu'na dorudan eri
imini salayacak olan Svey Kanal'nn yapmna giriilmesini emretti. Ayrca buna
benzer baka bir projeyi, Karadeniz ile Hazar Denizi'ni birletirecek, randaki dma
na denizden de saldrmay mmkn klacak ikinci bir kanaln yapmna ynelik pla
n da gelitirmeye koydu. Bu maksatla, Kefe Sancak Beyliine tayin edilmi olan def
terdar erkes Kasm Bey grevlendirilmitir. 3.000 yenieri ile 20.000 svari bunun
iin Ejderhan'a gnderildii gibi, 4 Austos I S69'da da 1 5 kadrga ile zi (Azov) 'ye
5.000 yenieri ve 3.000 amele gtrlmtr. Bundan baka Ejderhan'n kuatlmas
ve kanaln kazlmasnda piyadelere yardmc olmak zere 30.000 Tatarn yenierilere
katlmas emrolunmutur. Fakat Prens Srebiyanov komutasndaki 1 5.000 Rus, iile
rin zerine giderek bunlar dattlar. te yandan Ejderhan garnizonu kuvvetli bir
k yaparak kuatanlar pskrtt. Tatar ordusu da Ruslara yenildi. Ayrca Trklerin
bataklkta, llerde klavuz olmak zere beraberlerine aldklar bir takm Tatarlar da,
kt niyetle, onlarn yollarn arttlar. Bu giriimin baarl bir sonuca ulamama
snda, Osmanllara bamllnn artmasndan baka bir ey grmeyen Krm Han
Devletgiray'n haince telkinleri de, yenilgi ve kayplarla moralleri bozulan Osmanl
askerlerinin cesaretlerinin krlmasna bir ek sebeb tekil etti. Devletgiray'n adam
lar Trk askerlerine telkin ettileri, "Bu kuzey eyaletinde kn dokuz ay devam etti-
BO
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
(l
----------------- -
i, yazn da ancak gece saat srd cihetle, ya istirahatlan mahrum olmalar,
yahut ta gn batndan bir buuk iki saat sonra yats namaz ve gne domadan
nce de sabah namaz klmalarm gerektiren din emirlerini ihmal etmeleri lazm
gelecektir" szleri beklenen sonucun domasna sebeb oldu. Asker memnuniyetsiz
likten ba kaldrmaya kalkt. Kasm Bey, projelerini brakarak askeri zi'ye gtr
d. Oradan gemilere bindirdi. Dnte, deniz ortasnda donanma hzl bir frtnaya
tutuldu. Gemiler perian oldu. Bir ka batt. stanbul'a sadece 7.000 kii dnebildi. l so
Kanal projesinin sahibi olarak Sokullu Mehmet Paa bilinmektedir. Bu giriimin
fikir babasnn Kasm Bey olduu ve phesiz Sokullu'nun onayn ald, tahsis edi
len personel ve gemilerden anlalmaktadr. Osmanl Devletinin bu tarihe kadar uy
gulad deniz politikas ve kanaln ylda sadece 4-5 ay kullanlabilecei dikkate aln
dnda, askeri adan fazla bir ie yaramayaca, ancak Rusya'nn sahip olduu zen
gin hammaddelerin Karadeniz'e, buradan stanbul ve dier yerlere naklinde byk
fayda salayaca sylenebilir. phesiz bu projeden faydalanmann ilk artn, Krm
Yarmadas'nn ve Azak Denizi'nin kontrol altnda bulundurulmas tekil etmektedir.
SSCB tarafndan bu gn hayata geirilmi olan bu proje ile Kuzey Denizi ylda 4-5 ay
gibi ksa sreli de olsa birbirine balanm durumdadr ve Rusya'nn ticari hayatnda
nemli bir rol oynamaktadr.
Kbrs Seferi
Kbrs Seferi eitli nedenlerle 50 yl gecikmi bir seferdir. Buna ramen zamanla
ma asndan doru bir karardr. Avrupa'daki g mcadelesi nedeniyle biraraya ge
linmesi ok zor olan bir zaman dilimi deerlendirilmitir. Yaklak 4000 yllk Kbrs
tarihi boyunca adann corafi konumundan kaynaklanan g mcadelesi hemen he
men hi deimemitir. Bugn de aynen devam etmektedir.
Gemiten Fethe Kbrs

l S22'de Rodos'un alnmasndan sonra Kbrs bir anomali, Mslman denizin
de izole halde, Venedik'ten bile yzlerce mil uzaklkta topraklar verimli bir Hris
tiyan karakolu olarak kalmt ki, bu da istanbul'daki Sultanlar iin hem provokas
yon, hem de batan karma unsuru olarak alglanmasna neden oluyordu. Bir Ve
nedikli orasn"kurdun azna uzanm bir ada" olarak tanmlamt. Malta gibi Kb
rs da daima imparatorlarn ve kutsal savalarn glgesi altnda yaamt. Beyrut sa
dece 60 mil uzaklktayd. Asurlar, Persler ve Fenikeliler gelip gemiti. Yunanca ko
nuan zgn halk Bizans dneminde Ortodoks yaplmt. Araplar aday 300 yl el
lerinde tutmu, slam dnyas zerindeki hak iddiasndan hibir zaman vazgeme
miti. Hallar batdan geldiklerinde aday bir Pazar yerine, Hristiyan savann top
lanma alanna evirmi, palmiyeler arasna Gotik katedraller ina etmi ve bakent
1 80 Hammcr s: 7 1
81
D E N i z G C N N OSMAN l TAR i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
Lefkoe'yi(Nicosia) birok dil konuulan bir yer haline getirmiti. Liman kenti Ma
gosa (Famagusta) ise yeryz stndeki en varlkl yerleirndi. Venediklilerin ada
y el abukluu ve kurnazlkla ald yl olan 1 489'a gelinene dek kutsal sava dalga
s yn deitirmi ve Osmanllar dou Akdeniz'in efendisi olma yolunu yarlamt.
Kbrs adas Venedik egemenliinin neredeyse bandan beri Osmanl fetih listesin
de nemli bir yer tutuyordu. Venedikliler tarafszl korumak iin sultana vergi, ve
zirlere rvet vermi, onursuz bir dn politikas gderek bu durumdan honut el
lere her yl binlerce duka altn kaydrmt. Btnne bakldnda, yle bir politika
gtmek sava filolar kurmaktan ucuza geliyordu, ama gerei halinde ekilecek yer de
brakmyordu. Kbrs ksa vadede Venedik'i bir refah dalgasna bodu. Orta platonun
tahl, gney kysnn tuzu, sert arab, ekeri, pamuu ve serfler tarafndan plantas
yon klelii koullarnda yetitirilen "altn bitkisi" (safran) kesintisiz akt. Ancak Ve
nedik Kbrs'ta kt bir ynetim gsterdi. Adaya hemen hemen hi bir yatrm yap
mad. Karlnda hi bir ey vermedi. Tek ynl bir ticaretti bu. Yunan kkenli ezil
mi Kbrs kyls yoz bir ynetim altndayd ve acmaszca vergilendiriliyordu. Y
netim l S 1 6'da 26.000 kleyi zgrlklerini kendilerine satarak ilave para elde etme
nerisi getirdiinde, sadece bir adam 50 duka altn bulabilmiti. Ada ayn zamanda
Venedik tarafndan istenmeyen kiilerin srgn edildii bir yerdi. Katiller ve siyasi
kartlar Magosa'ya gnderilyordu. Ancak Kbrsllar bir zamanlar Maltallarn yapt
gibi balarndaki derebeylerine kar ayaklanma gcnden yoksundu. Gizlice kar
kyya kp sultana bavurularda bulunuyor, yalvarp yakaryorlard. l S60'larda iki
Kbrsl ellerinde Sleyman'a hitaben yazlm, klelerin adada Osmanl egemenlii
ni istediini belirten bir mektupla stanbul'da ortaya kt, ama kentteki Venedik ajan
zamann sadrazamna rvet vererek adamlarn kendisine teslim edilmesini salad.
ki Kbrsl ortadan yok oldu. l S62'de bir kyl ayaklanmas giriimi, ardndan hepsi
Tanr'dan gelen iaretler olarak kabul edilen iddetli frtnalar, ktlk, salgn hastalk
lar, depremler ve ekmek iin kalklan yerel ayaklanmalar. Ve l S67'de dinrnek bilme
yen istila sylentileri hepsinin zerine kt. Selim'in saltanatn tam anlamyla me
ru klmas gerekiyordu. Byk Osmanl mimar Sinan Edirne'de yaplacak yeni cami
kompleksinin planlarn hazrlyordu, ama gelenee gre sultann adna yaplacak ca
minin masraflarnn kafrler tarafndan karlanmas gerekiyordu ve bu para ancak
fetihle gelebilirdi. Mekke'ye uzanan son derece nemli Hac yolunun ve dounun zen
ginliklerini stanbul'a aktaran Msr ticaret gzergahnn tam stne oturmutu; da
has Venedikli yetkililer blgeyi Hristiyan korsanlardan temizlemekte tamamen et
kisiz kalyordu. Kbrs Osmanl etki alannn tam merkezinde oturup kalmt ve bir
Msr hazinedarn tayan gemi l S69'da korsanlar tarafndan ele geirilince Selim ka
rarn verdi. Ada mutlaka alnmalyd.18 1
II. Selim henz veliaht ve Manisa Valisi iken, Msr'dan smarlad baz eyalar,
Kbrs valyeleri tarafndan zaptedilmi, Babali'nin bu eyann geri verilmesine dair
yapt giriime, Kbrsllar, Bu hasarata cesaret edenler, bizim adann takmlarn-
1 8 1 Crowle)' s. 283-287
82
D E N i z G C N N O S MA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
dan olmayp, Girit ve Malta Adalar korsanlarnn iidir cevabn vermiler ve giden
memurlar adeta hakaretle karlamlard. Bu olay, II. Selim'i, daha veliahtlnda
Kbrs'n fethi meselesini dnmeye sevketmiti. Tahta kt senelerde Hac yolu
nun da zerinde olan bu Adann deniz trafine verdii glklerden ikayet edenler
oalmt.1 82 Kbrs'n fethi iin verilen kararda, Portekiz doumlu JozefNasi denilen
bir Yahudinin de katks olmutur. Nasi, hediyelerle, bor para vermekle ve zellik
le nefs araplaryla Sultan Selim'e o kadar ho grnmtr ki, henz Ktahya Valisi
iken ehzadenin mahrem nedimlerinden biri olmutur. te bu kurnaz Yahudi, Vene
dik dukalar ve Kbrs arab ile ehzadenin eilimlerini okayarak onda zaten mev
cut bulunan Kbrs Adas'n fetih arzusunu hzlandrmtr. ehzade tahta knca da
bu adama kar tevecchn azaltmamtr. II. Selim'in Belgrad'dan dnnde Nasi
ayaklarna kapanm ve buna karlk Padiah, kendisine iltifatlarda bulunmutur.
Nasi'ye Naksos Dkas nvan verilmitir. Bylece, Venediklilerin Akdeniz adalarn
daki stnlkleri; Naksos ile 12 belli bal Siklad Adasnn Dukalna ykseltilmi
olan bir Yahudinin menfaatine de uygun olarak ve baz tarihi sebeblerle sndrl
mtr. 1 569 ylnda Kbrs'n Osmanl'ya teslimini talep eden diplomatik giriimler
den bir netice alnamamas zerine, stanbul ve Trk limanlarndaki Venedik gemile
rine el konuldu. stanbuldaki Venedik kolonisi tutukland. 13 Eyll 1 569 gecesi btn
Venedikliler, ehirdeki muazzam patlama ile uyanmlard. stanbul Tersanesi'nden
sonra Avrupa'nn en byk tersanesi olan Venedik Tersanesi'nin barut deposu, Os
manl Gizli Tekilat tarafndan havaya uurulmutu. ehirde byk panik oldu ve
zarar her trl tahminin zerindeydi. 183 Sultan'n zel elisi Kubat mesajn Venedik
yetkililerine 28 Mart 1 570 gn iletti ki, ierik o daha kente ulamadan biliniyordu
ve yant hazrlanmt. Venedik Senatosu 1 95e kar 5 gibi grlmemi bir oy oklu
uyla sava karar aldl 84 Macaristan ve Yemenle bar yapan, spanya'daki Morisko
isyann destekleyen ve Fransa'ya bar nerileri yaparak Hristiyan birlemesini n
leyen Sokullu, Venedik'e kar alacak savan n artlarn hazrlamt. ki yz yl
lk Pan-Hristiyan hareketlerin deneyimi Sokullu'yu ister istemez endiendiriyordu.
Harekatn cras
Kbrs Harekat 1 3 ay srd. 1 Temmuz 1 570'de balayan harekatn can alc nok
tas, adadaki Venediklilerin takviye almasn nlemekti. Donanma, Ekim ayna kadar
Kbrs sularnda bulunarak, herhangi bir takviyeye frsat vermedi. Kbrsta, Lefkoe
kuatmasnn srd yedi hafta boyunca Piyale Paa, donanma ile Rodos sularn
dolat. Bu srada Cezayir Beylerbeyi Ulu Ali, Tunus'tan spanyollar karm, drt
Malta gemisini zapt etmiti. Ulu Ali'nin yabanc gemilerden ald bayraklar Kbrs
Ordusuna gnderildiinde, Lala Mustafa Paa bunlar Lefkoe duvarlar altna atr
d. Bu manzara kuatlanlarn morallerini iyice bozdu. Piyale Paa, Rodos sularnda-
1 8 2 ehsuvarolu s. i i 3
I X 3 A. de Lamartine, bu sabotajn Kbrs Seferini ok arzulayan zengin yahudi Nassi tarafndan bir ka korsana
para vererek yaplrldn yazmaktadr. Bkz. A. de Lamartine Osmanl Tarihi Sabah Yaymlar 1991 s . SO i
1 84 Hammer s. 76
83
. D E N i Z G U C U N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
r.::
-----------------
ki karakoldan dnnce Serasker Lala Mustafa Paa, Piyale Paa'ya son genel hcumu
desteklemek zere her kadrgadan 1 00 kii karmalarn emretti. Lefkoe ve Larna
ka alndktan sonra Magosa kuatmasna baland. Ancak, Donanma, blgede, Sakz
Beyi emrinde 40 gemi brakarak Piyale Paa ve Ulu Ali Reis komutasnda 1 5 Eyll
l S70'de allm bir ekilde stanbul'a geri dnd. Venedikli komutan Marco Querini
ise 16 Ocak gn bir dzine kalyon ve kent savunmasn destekleyecek 1 .700 askerle
dolu drt adet yksek bordal yelkenli ile denize ald. Querini cretkar bir komu
tand ve Ramazan'n ilk gnn seti. On gnde Magosa'ya ulat. Drt gemi lima
na girerken Osmanllar tarafndan fark edildi, ama Querini tuzak kurmutu. Gzden
uzak bir yerde beklettii kalyonlarla birden ortaya kp Osmanllar tamamen gafl
avlad ve kendi yelkenlileri savunmaclarn tezahrat altnda limana girerken d
man gemilerinden n parampara etti. Querini sonraki hafta boyunca yakp
ykarak, tahkimatlar ve liman dzenlemelerini datarak, ticari gemileri ele geire
rek, en nemlisi Bragadin'in adamlarna cesaret ve moral alayarak kylarda dolat.
Querini giderken daha fazla yardm gelecei sz vermi ve bir tekne dolusu esir ha
cy da rehin tutulmalar iin geride brakmt. Querini'nin baarl harekat Osmanl
yksek komutasn ok etmi, nemli sonular douracak bir dizi tepkiyi tetiklemi
ti. Selim fkeliydi ve gururunda alan yaray kabullenemiyordu; imann koruyucusu
sfatyla hac yollarnn ak ve tehditten uzak tutulmas kritik bir grevdi. 185 Bu takvi
ye ve kn gelii kuatma iinin sratle baarya ulamasn engelliyordu. Takviye iin
Kbrs'a gelen Venedik gemileri, baz Trk gemilerini batrdLklar gibi, stanbul'dan
asker ayl getirmekte olan gemiyi de ele geirmilerdi. Padiah, bu olaylardan, ada
nnde beklemekle grevli Sakz ve Rodos Beylerini sorumlu tuttu. Birincisinin ba
kesildi. kincisi de deniz efierinin iftihar alameti olan fenerden yoksun kald. (Rt
besi indirildi) 186 Sadrazam Sokullu Mehmet Paa, Piyale Paa'y Meis Adas'ndaki
Hristiyan Donanmasna saldrmamakla sulam ve makamndan geri ekmiti. Der
ya Kaptanlna ise kkeni yenieri olan Mezzinolu Ali Paa getirildi. Derya Kap
tanlnn denizcilerin elinden alnarak saray adamlarna verilmesi bu olayla bala
m ve Osmanl tarihinde gelenekselletirilmitir. 1 87 Bir baka yardm gcnn kp
gelme korkusu Osmanllar allmadk prosedrler uygulamaya itiyordu. lk olarak,
Kbrs' kollamak iin denize her zamankinden ok daha erken aldlar. ubat'n or
tasnda 20 kadrga Girit'i gzaltnda tutmaya gnderildi. Yeni Kaptan Derya Ali Paa
da 21 Mart'ta stanbul'dan yola kt. Denize erken kmakla donanma kanlmaz
bir ekilde uzun bir sefer mevsimini am oluyordu. Eriboz Beyi'nin 40 kadrgas
ile stanbul'dan gelen Ulu Ali Reis'in 40 kadrgas, Sakz'da buluarak Nisan l S7 1 'de
Kbrs'a takviye asker kardlar. Bu sre iinde Lala Mustafa Paa Anadolu sahilin
den Kbrs'a asker ve mhimmat tamak zere kararnrsel ve mavnalardan kurulu
aktif bir ulatrma sistemi kurdu. Baharla birlikte gelen gemiler Lala Mustafa Paa'ya
taze insan gc getirmiti. Zaten Kbrs, Anadolu kylarna ok yakn olduundan,
185 Crowley s. 3 1 2-3 1 3

1 86 M . Arkan Denizcilik Tarihimizle lgili spanyol Belgeleri Dz. K . K . 1 995 s . i L O
1 87 AfifBykturul Lepa to'ya likin C;erekler Dz. K.K. Dergisi Say: 177 1 972 5.6-7
84
D E N i z G C U N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
Cl
----- - --
ne kadar adam lrse lsn yenilenmeleri nemli bir mesele deildi. Lefkoe'den al
nan zengin ganimetin haberi duyulmutu ve Paa Magosa talannn daha iyi olaca
haberini yayyordu. Maceraclar ve babozuklar srler halinde kp geldi. Nisan
ayna girildiinde 100.000 kii dolaynda insandan oluan muazzam bir ordu toplan
mt. Osmanllar Sultann kuatmaya gnderdii asker saysyla vnyor ve her biri
ayakkabsnn tekini atsa kalenin hendeinin dolacan sylyordu. Ancak o asker
lerin byke bir blm lamclardan oluuyordu ve bunlar sadece kazmayla si
lahlanmt. Surlar iindeyse 4.000 Venedikli ve bir o kadar da yerli Yunanl vard. 1 88
Lala Mustafa Paa'nn koullu teslim nerisi ateli bir direnle karlanmt. 3 1
Temmuz'a gelindiinde kent dizlerinin stne kmt. Son kedi de piirilip yen
miti ve geriye 400' yaral olan sadece 900 Venedikli kalmt. Magosa 68 gn bo
yunca dvlm, bu bombardmanlarda 1 50.000 top at yaplm, savaa ve salgn
hastalklara olaslkla 60.000 Osmanl askeri de kurban verilmiti. Bragadin pes etti.
1 Austos gn Lala Mustafa Paa'ya verilmek zere bir mektup teslim etti. Mev
zilere beyaz bayrak ekildi. Sonrasnda kabul edilen cmert koullar Lala Mustafa
Paa'nn ordusundaki kaybn byklnn bir lsdr. Tm Venedikliler bay
raklar dalgalanarak aday terk etmekte serbestti; Osmanl gemileri onlar gvenlik
iinde Girit'e kadar gtrecekti; Yunanl halk ise ister gidebilir, ister kalp kiisel z
grlklerine ve mlklerine layyla sahip kabilirdi. Venedikliler toplarn da almak
istedi, ama Mustafa Paa be taneden fazlasna izin vermedi. Tm Venedik kaynak
lar Mustafa Paa'nn mhrn bast belgedeki koullar kabul etmektedir. Musta
fa Paa ise daha sonra kendi versiyonunu kuatma srasnda orada bulunan tarihyaz
c Ali Efendi'ye aktarmtr. Buna gre; Querini'nin Ocak aynda tutsak ettii 50 Trk
Hac hala Venediklilerin elindeydi ve bunlarn Osmanllara teslim edilmesi her iki ta
raf arasnda karara balanmt. te o noktada korkun bir ey gerekleti. Tutsak Ha
clar bar anlamas imzalandktan sonra ikenceyle ldrlmlerdi. yleyse, dedi
Paa, "Anlamay ihlal ettiniz:' Venedikliler ise olay farkl anlatr. Querini, Ocakta
adadan ayrlrken Mslman tutsaklarn byk blmn yannda gtrm, sade
ce altsn geride brakm ve bunlar da bir ekilde kamt. Bunu ne srnce, "On
lar katledip etmediini bilmiyormusun ? diye fkeli bir yant geldi... Paa sonrasn

da Bragadino'dan, gemilerinin Girit'ten gven iinde dnmesini salayacak sayda re

hine istedi. Kabul etmeyince tutuklanarak ikenceyle drld. Bragadino'nun teat
ral lm sreci, Osmanl egemenliindeki her yerde alklarla karlanmad. Denilir
ki, Sokullu olay duyunca dehete dmtr.1 89
Kbrs'n fethi, yaklak 50.000 ehidin hayatna mal olmutur. Magosa'da harca
nan zaman, asker ve kaynak Osmanllarn Venedik ile olan savanda ciddi engel
ler douracak kadar fazlayd. Adann geliri Sadrazarnn giderlerine tahsis edilmi,
sonralar bu gelirin byk bir ksm Valide Sultann tahsisat arasna konulmutur.19o
I H 8 Crowley s. 3 1 6-3 1 7
1 89 A.g.e s.330-332
190 Hammer s. 78
85
D E N i z G U C N N OSMA N l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E Ri
/,::i
-----------------
Fransz tarihi Lamartine, Kbrs Adas'nn fethi esnasnda Ada Komutan Venedik
li Bragadino'ya yaplan ikenceninl91 bu zaferi glgelediini yle deerlendirmekte
dirl92: Doann ve fatihlerin yzyllar boyu ekitii Kbrs Adas ite bu biim

de Osmanllarn eline geti. Osmanllar bu fetihden ordular iin gurur, zulmle

ri iin nefretten baka bir ey kazanmadlar. Ynetimlerine geen Ada, bir daha
ekonomisini dzeltemedi. Venedikliler, onunla en zengin smrgelerinden biri
ni kaybediyorlar; Osmanllar da sava yznden verimsizleen bir toprak ile n
fusu azalm bir Ada kazanyorlard. Her iki taraf da kaybederken kazanan yalnz
lk oldu...
Kbrs Seferi srasndaki, Papa'nn gayretleri ile oluturulan Hal Donanmas
nn faaliyetleri ise u ekilde cereyan etti 193: Venedik, Papalk ve spanya birleik pla
nna gre 200 galiden kurulu Hristiyan Donanmas Temmuz 570 ay iinde Girit
Adas'nn Suda Liman'nda toplanacak ve Osmanl kuvvetlerinin ikmal yollarn kes
rnek ve bu kuvvetleri yenilgiye uratmak zere Kbrs'a gidecekti. Hristiyan Donan
mas bundan bir ay sonra Suda Liman'nda toplanm, komutanlar arasndaki anla
mazlklar nedeniyle burada da iki haftalk bir zaman kaybetmilerdir. Osmanllarn
Lefkoe'yi ele geirdikleri haberi burada kendilerine ulamtr. Bu gecikmeye ra
men Hristiyan Donanmasnn Trk ikmal yollarn kesip adadaki harekat etkilernesi
mmknd. Fakat komutanlar arasndaki anlamazlklar donanmann kesin harekat
yapmasn nlemiti, yleki:
- Papalk Filosundan baka Hristiyan Donanmasna da komuta eden Marcanto
nio Colonna, nceden hazrlanan birleik plan gereince Kbrs'a kar harekata ba
lamak istiyordu.
- Venedik Filosuna komuta eden Girolamo Zane ise Ege Denizi'ne gitmeyi ve
buradaki Trk kalelerine saldrmay teklif ediyordu. (Bu karar nedeniyle Girolamo
Zane, Venedik Senatosu tarafndan grevinden alnm ve mahkemeye verilmitir)
- spanyol Filosu komutan Gianderea Doria ise, Kbrs Adas'nn Osmanllar ta
rafndan alnmasyla kendi vazifesinin son bulduuna hkmetmi ve spanya'daki s
sne dnvermiti.
Kbrs Seferi, Osmanl Devletinin karada ve denizde en gl olduu devirde ya
plmasna ve baarya ulamasna ramen, ynetimdeki rme balangcnn b
tn emarelerinin de grlmeye baland bir harekat olmutur. Bu harekatn aske
ri yn, zellikle deniz kuvveti ynnden, bu gn bile alabileceimiz derslerle dolu
dur. O nedenle Kbrs'n fethine ynelik harekatn yakndan incelenmesi gerekmekte
dir. Kbrs Adas'nn hedef seilmesi son derece isabetli idi. Venedik'in en byk ge-
i 'i i Bu ikence bu gn dahi talyan gazetelerinde Trklere kar olumsuz propaganda amacyla kullamlmaktadr.
Bkz. Nilgn Cerraholu: nebaht l\:iye Cnutulmad' Cumhuriyet C;azetesi 9 Austos 2004
1 92 A . de lamartine Osmanl Tarihi Sabah Yaynlar 199 1 s. 507
193 Aiif Bykurul Lepanto Deniz Ivluharebesine l ikin Gerekler Dz. K . K . Dergisi Say: 477 1972 5.6-7
86
D E N i z G U CU N N OSMAN l TA Ri H I U Z E Ri N D E K i ETKi L E Ri
O
---- ------------- -
lir kaynaklar Msr, Suriye, Anadolu ve bat Avrupa limanlarna giden deniz ticare
tinden salanyordu. Rodos, Girit ve Kbrs bir btn tekil ediyor, batya akan her
trl gda, ham ve mamul maddelerin atlama talarn oluturuyordu. Rodos l S22'de
fethedilmiti. 1480 ylnda ayn adaya yaplan harekat tam zaferle sonulanmak ze
re iken, deniz gcnn aday tam ablukaya alamamas nedeniyle, ada takviye alm
ve bunca emek ve kan boa gitmiti. Osmanl Donanmas, Rodos'tan bu yana so yl
dr hi bu kadar byk bir adaya harekat yapmamt. imdiki tabirle "Sea Lift" kabi
liyeti, yani gc denizden tama kapasitesi ve onu denizde koruyacak sava gemileri,
hi bir lke ile kyas edilemeyecek bir seviyede idi. Bu harekata deiik tip ve tonajda
toplam 360 gemi katlmtr. Toplanma yeri olarak Finike Liman kullanlmtr. Bu
gnn ABD Deniz Kuvvetlerinin dnyadaki kabiliyeti neyse, o zamanlarda Osmanl
Donanmas da ayn durumdayd. Preveze yenilgisinin zerinden geen 40 yl boyun
ca, bata Venedik ve spanya Donanmalar olmak zere Batl denizci lkeler, zel
likle kalyon ve top teknolojisinde nemli ilerlemeler kaydetmilerdi. Ancak Osman
l Donanmasna kar iinde bulunduklar psikolojik korkuyu bir trl atamamlar
d ve ilk hamleyi yapma cesaretleri yoktu. Kbrs iin oluturulan Komuta Heyetine
bakldnda, Kara Serdar ve Mterek Kuvvetin Komutan Lala Mustafa Paa, De
niz Serdar Piyale Paa Kaptan Derya olmak zere grevlendirilmiti. Bu komuta ya
ps, zamann artlar ve Osmanl askeri sistemi iinde uygun bir komuta yaps idi.
Kbrs nlerine gelindiinde, karmann yeri konusunda anlamazla dld. Pi
yale Paa, Magosa'ya klarak harekata buradan balanmasn, Lala Mustafa Paa ise,
ncelikle Lefkoe'nin alnmasn istiyordu. phesiz, bu harekatn k noktasna,
stanbul'dan hareket etmeden nce karar verilmesi gerekirdi. Kbrs harekatnda do
nanmann kara ordusunun bir paras olarak kullanld akca grlmektedir. Ge
milerden karlan personelin karada savaa itirak etmesi, nakliye gemilerine doru
dan karac komutan tarafndan komuta edilmesi gibi uygulamalar bunu gstermek
tedir. Donanmann, Kbrs'a ynelik Venedik takviyesini engelleyemernesi bal ba
na bir fiyaskodur. Venedik gemileri her mevsim denizde harekat yaparken, Piyale
Paa'nn harekat sona ermeden yllarn alkanl ile donanmay stanbul'a gtrme
si affedilmez stratejik bir hatadr. Burada harekat dorudan etkileyen en kritik nok
ta, Venedik gemilerinin Magosa'ya gelerek 2 1 gn sre ile kalmas ve daha sonra elini
kolunu sallayarak ekip gitmesidir. Kbrs gibi byk bir adada kara harekat devam
ederken, nemli limanlarn ablukaya alnmamas deniz stratej isi asndan kabul edi
lecek bir ey deildir. Ana donanmann harekatn sonuna kadar blgede kalmas ge
rekmekteydi. Bylece, Kbrs, ok daha az kaypla ve daha ksa zamanda fethedilebi
lecekken, alnan bu takviye, Venediklilerin 6 ay daha direnmelerini salamtr. Do
nanmann, kara kuvvetlerinin bir bran ve sadece tama vastas, Derya Kaptanl
nn sradan herhangi birine verilebilecek bir makam olarak grlme zihniyeti, maa
lesef mparatorluun en gl olduu zamanda balamt.
87
D E N Z G C N N OSMAN l TA R H Z E R N D E K ETK L E R
nebaht'ya Doru Gelimeler

Hristiyan dnyas Kbrs'n elden kmasn engelleyememiti. Papa'nn birleme
gayretleri olumlu sonu vermesine ramen, Hristiyan blokunun stratejik hedefi henz
netlememiti. Osmanl'nn Adriyatik ve Balkanlar zerinden Venedik'i kar uygula
d olduka ciddi korkutma ve sindirme stratejisi, Hristiyan blokunun kararlln
pekitirdi ve hedefinin belirlenmesini kolaylatrd. Bu hedef, Osmanl donanmasyd.
Osmanlnn Stratejik Aldatma Plan

1 57 1 ylnn ilk aylarndaki Osmanl askeri faaliyetleri, byk bir stratejik hedefe
ynelik bir plannn varln dndrmekteydi.
- Yeni Derya Kaptan Mezzinolu Ali Paa, Mart aynda destek iin Kbrs'a yel-
ken amt
- kinci Vezir Pertev Paa baka bir filoyla Mays banda stanbul'd an ayrmt
- nc Vezir Ahmet Paa, Nisan sonunda Venedik'in Adriyatik kylarna do-
ru kara ordusuyla harekete gemiti
- Ulu Ali Reis ise Trablusgarp'tan douya hareket etmiti.
Grnt Kbrs'n alnmasndan daha geni hedeflere ynelikti. Savan
Adriyatik'in merkezine tanmas, hatta Venedik'in alnp daha da uzaklara ynelin
mesi amalanmt. Sokullu, retorik bir ifadeyle Venediklilere, Trklerin egemenlik
alannn Roma'ya kadar uzanmas gerektiini sylyordu. Mays ay sonunda Pertev
ve Ali Paalar filolar birletirerek Girit'i yakp ykmaya balad. Bylece Osmanlnn
gerek anlamda; Girifi fethetmek, Venedik'i haritadan silmek, talya'da bir ky ba
tutmak gibi hi bir stratejik hedefinin olmad anlald.
Ali Paa'nn filosu Temmuz ay boyunca ve Austos banda peinde alevler
den oluan bir ykm izi brakarak Venedik deniz imparatorluu boyunca ilerlemi
ti. Osmanllar Girit'ten batya ynelmi, Mora Yarmadas'n dolaarak bir kez daha
Adriyatik'in efendisi haline gelmiti. Ordu da o arada bir kska harekat gerekletir
mek amacyla karadan egdm iinde ilerliyordu. Venedik filo komutan Venier s
kp kalmamak iin Korfu'daki ssn terk etmek zorunda kalm, Venedik filosunu
spanyollar beklemek zere Messina'ya ekmiti.
Venedik imdi tamamen savunmaszd ve haberler her gn ktyordu. Tem
muz sonunda deneyimli korsanlar olan Ulu Ali Reis ile talyan rahipliinden dn
me Kara Hoca aknarn neredeyse kentin kaplarnn eiine kadar gtrmt. Ge
miler kentten grlebilecek mesafeye yaklam, Kara Hoca kumandasndaki bir Os
manl sveri birlii San Marko havzasna ksa bir abluka uygulamt. Panik iin
de alnan savunma tedbirleri uygulamaya konuluyor, kentin evresindeki adalar tah
kim edilip zerlerine top bataryalar yerletiriliyordu. Osmanl hilali bu kez gerek
ten ok yakndayd.
88
D E N i z GC N N OSMAN l TA R i H i U Z E Ri N D E K i ETKI L E R i
(l
------------ ------- -
Hristiyan ttifak
25 Mays 1 57 1 gn taraflar Yatikan'daki Dala de Concistoro'da tarihi bir belgeye
imza koydu. Kutsal ttifak'n kuruluu 7 Haziran gn Venedik'te muazzam bir kala
baln karsnda resmen duyuruldu. St. Marco Kilisesinde Do'un da katld gr
kemli bir ayin yapld. ttifak alglanan doas itibariyle hem savunmac, hem de sal
drgand. Sadece Trklere ynelik bir sava iaret etmiyor, onlarn Cezayir, Tunus ve
Trablus'taki itaakatkar uzantlarn da hedef alyordu ki, bu Felipe iin iin ok nem
li bir vurguydu. 19 Anlamann konusu, Hristiyan adnn ebedi dman olan Os
manl Devletinin gcn drmektL195
Papa V. Pius'a gre Kbrs Adas'nn Osmanllar tarafndan alnmas, Avrupa'nn
Ortadou ile irtibatn kesmiti. Bundan sonra Osmanl Devletinin talya Yarmada
s zerinden Avrupa'ya saldrmas kolaylamt. Roma'da imzalanan ittifak anlama
snn balca maddeleri unlard:196
- Papa, Kral, Malta valyeleri ve Venedik Cumhuriyeti arasnda 1 5 7 1 ylnda,
Trk ve Trklere bal eyaletlere kar ebedi bir taaruz ve mdafaa yapmak ze
re bir ittifak kurulmutur.
- ttifakn kuvvetleri 200 Gali, 1 00 gemi, 50.000 piyade ve 9.000 at olacaktr.
- Sava hazrl her yl Mart aynda tamamlanacak; btn Armada, tesbit edile-
cek limanda harekete hazr bulundurulacaktr.
- Trkler, topluluun herhangi bir ssne saIdracak olurlarsa, ihtiyaca gre Ar
madann btn ya da bir ksm derhal bu Trk harekatna mdahele edecektir.
- Topluluun drt temsilcisi her yl k aylarnda Roma'da toplanacaklar; mtea
kip ilkbaharda tekrar buluacaklardr.
- Papalk hkmeti 1 2 Gali(kalyon), 3.000 asker ve 260 at tahsis edecektir.
- Sava masraflar altya blnecek tanesini spanya, iki tanesini Venedik ve bir
tanesini Papalk deyecektir.
- Papa, kendisine den hisseyi deyecek durumda bulunamazsa, sava masrafla
rnn bete n spanya ve kalann Venedik deyecektir.
- Venedikliler geici olarak Papa'ya top ile donatlm 1 2 Gali verecekler; Papa da
bu gemileri masraflar kendisine ait olmak zere askerle donatacaktr.
- Sava masraflar tahmin edilenin zerine karsa, devletler fazla masraflar da
kendilerine verilen oran iinde deyeceklerdir.
- ttifakn buday ve yiyecek maddeleri miktar ve fyat zerinden yaplacak belir
li anlamalarla karlanacaktr.
- Trklerin Garp Ocaklar denizcileri spanya'ya saldrrsa, ittifak donanmas ta
mam veya ihtiyaca uygun bir ksmyla derhal mdahele edecektir.
1 94 Crowley s. _ 1 4-3 1 5
1 95 Hammer s . 79- gO
1 96 Aff Bykturul L.epant Deniz Muharebesine ilikin Gerekler D.K.K. Dergisi Say: 477 1 972 5.6-;
89
D E N i z G C N N O S MAN l TA R i H i Z E Ri N D E K i ETKi L E Ri
C:\
------------------
- Trklerin Roma plajlarna (Ostia) saldrmas halinde gene ayn ekilde hareket
edilecektir.
- Venedik kylarnn da Trk taarruzuna uramas halinde, ayn ekilde hareket
edilecektir.
- ttifak iinde devlet temsilcisinin katlaca bir konsey kurulacak ve bu kon
seyin te ikisinin ounlukla verecei kararlar ittifak karar saylacaktr.
- Don Juan d'Austria ittifak kararlarn uygulayacak Birleik Donanmann ve kara
kuvvetlerinin bakomutan olacak; bunun grev yapmasna mani bir durumda
komutay Marcantonio alacaktr.
- ttifak Armadas birleik harekat yapt durumlarda btn gemiler ittifak bay
ra ekeceklerdir.
- Fransa, Portekiz ve Roma kral ve imparatorlarna ittifaka katlma hakk tanna
caktr.
- Dier Hristiyan devletler de ittifaka katlmaya arlacaklardr.
- Elde edilecek ganaim, verdikleri harp masraf orannda devletlere blnecektir.
- Trklerden geri alnacak arazi eski sahiplerine iade edilecek; sadece Tunus,
Trablusgarp ve Cezayir spanya Kralna verilecektir.
- Ragusa'nn (Dubrovnik) tarafszl tannacaktr.
- Papalk ittifaka dahil devletler arasnda kacak anlamazlklarda hakemlik g-
revini yapacaktr.
- Hi bir devlet, ittiafakn onay olmadan Trklerle ayr bir bar anlamas yap
mayacaktr.
Kbrs'n fethi, Avrupa'y ayaa kaldrmt. nk Osmanl Donanmasnn, ta
ma ve denizar harekat yapma kabiliyeti en st noktadayd. Srann Girit, Sicilya ve
daha sonra da Venedik, Napoli ve Papalk'a gelmesinden korkuyorlard. Bunun tek
aresi vard: Osmanl Donanmasm yok etmek. Bunun iin Papa'nn ars ile b
yk bir Hal Donanmas hazrlanmaya balad. Avrupa'nn setii hedef doruydu.
Tekrar Kbrs' geriye almaya almak yerine, daha uzun sre gvenliklerini salaya
cak tek yol olan, Osmanl'nn deniz ar tama gcn ortadan kaldrmakt. Anla
mada ttifakn ebedilii ile Trklerin dorudan Roma plajlar yoluyla Papalk'a sal
drmas ihtimalinin de ngrlmesi ok dikkat ekicidir. Roma'ya saldr ihtimali
ne anlamada yer verilmesinin, 1 553 ylnda Barbaros'un Toulon'a giderken Roma'ya
saldrmak istemesi ve Fransz Elisinin yalvarmalar ile durdurulmasndan kaynak
lanland deerlendirilmektedir. ttifakn ebedilii ise, Avrupa'nn, artk Trk teh
likesinden kurtulmann bir yaam sorunu haline geldiini gstermektedir. Osman
l Donanmasnn birinci grevi Kbrs'ta harekat devam ederken, Avrupa'dan deniz
yolu ile Kbrs'a olabilecek takviyeleri nlenmekti. Bu maksatla, Hal Donanmas bu-
90
D E N i z G U C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKI L E Ri
(:;>O.... O
-------- ----------- -
lunacak ve imha edilecekti. Bu seferde karac Mezzinolu Ali Paa Serdar olarak, ka
rac Pertev Paa da donanmann ba olarak grevlendirilmiti. stanbul'dan hareket
eden donanma, Kbrs yerine talya'ya doru yneldi. Bu yanl bir hareketti. ok b
yk bir deniz harekat alannda, o devrin teknik imkan ve kabiliyetleri ile gemilerin
sratleri dikkate alndnda, dman bulmaya almak yerine harekat bitene kadar
Kbrs sularnda kalmak daha doru bir stratejiydi.
Hristiyan ttifakn Harekat Hazrlklar

Lala Mustafa Paa, Magosa'ya olanca gcyle yklenirken, Kutsal ttifak'n do
nanma hazrlklar da alabildiince hantal i1erliyordu. Mttefikler, Sicilya'nn kuze
yindeki Messina'da buluacaklard. Mttefik Filonunun bakomutanlna spanya
Kral Felipe'nin vey kardei Don Juan getirildi. Don Juan zafere, kabul edilmeye, en
u noktada da kendi tacn sahiplenmeye byk zlem duyuyordu. Sonunda 20 Ha
ziran gn Don Juan, aaal bir ekilde sslenmi kalyonu Real'in gvertesine k
t. Yol zerindeki Nice, Cenova, Civitavecchia (Roma'nn liman kasabas), Napoli ve
Messina gibi limanlar sanki Ha'n birer dura olup kmt. Papa gen kumandan
muhteem bir biimde takdis etmesi iin Kardinal Granvelle'yi Napoli'ye gndermi
ti. Don Juan, trende Papann zel armaan olan yedi metre uzunluundaki cennet
rengi (mavi) bayra teslim ald. zerinde sa peygamberin armha gerilmi haldeki
sfatyla, ittifak katlmclarnn sembolleri vard. spanyol askerleri tarafndan Napo
ii sokaklarnda dolatrlp Real'in ana direine ekildi.
Drt ay nce benzer bir tren de stanbul'd a yaplmt. Selim, krlang kuyru
u ekillli, benzer ama daha bile byk bir sanca Ali Paa'ya ihsan etmiti. Onun
ki parlak yeil (yani yine cennet rengi) zerine yekpare ibriimle Allah'n 99 adnn
ili olduu ve 28.900 kez tekrarland bir sancakt. Her iki bayrak da uzun zaman
dan beri gdlen birbirine denk amac ve Tanr tarafndan bahedilecek zafer bek
lentisini vurguluyordu. '97 Don Juan 22 Austos'ta Messina'ya ulatnda Magosa'nn
akibeti donanmadan hala saklanyordu.... limanda demirlemi halde salnan 200
gemi vard. Binlerce spanyol ve talyan askeri dar sokaklara dolumutu. Bu man
zara Papa Pius'un kiisel baarsyd, ancak Avrupa ve Akdeniz'deki jeopolitik geli
meler bu sreci hzlandrmt. Katolik kral Felipe, kurulacak birliin bana gee
rek Hristiyan aleminin dnyevi lideri sfatyla an kazanmak istiyordu. Ama stra
tejik karlar Sicilya'dan teye uzanmyordu, hatta Kbrs'n dmesiyle Venedik'in
gcnn azalmas kimi alardan onun iin bir avantaj d. ttifakn oluturaca g
Bat Akdeniz'in savunmasna yneltmeyi, Tunus'u geri almay amalyordu ve para
konusuna da sk skya odaklanmt. Havada asl kalan Papalk yardmlar span
yol katlm iin belirleyici bir nem tayordu. Venedikliler ise Kbrs'n geri aln
mas iin saldrya ynelik bir harekat yaplmasn dayatyor ve Tunus'un lafn bile
etmiyorlard. 198
97 Crowley s. 3 2 7 -328
1 98 A.g.e s. 309
'I l
D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
-- - ->----
-- ------
Hristiyan ttifaknda dari ve Psikolojik atlaklar

an byk kumandanlarndan, Romegas ve St. John valyeleri, Gian'Andrea
Doria ile Colonna, deneyimli spanyol amirali Bazan, Malta'ya yardma koan tek
gzl Ascanio, her an parlamaya hazr ruh haliyle Venedikli Sebastiano Venier, o y
ln banda Kbrs'a yapt cretkar akn Osmanllarn bana bir sr dert aan Que
rini ve Girit ile Adriyatik'ten gelen dierleri, Hristiyanlk adna savamak iin bir ara
ya gelmilerdi. Aslnda o muhteem Pan-Hristiyan operasyonunun yzeydeki par
lak grntsnn hemen gerisindeki arbede, birbiriyle atan egolarn ve amala
rn oluturduu huysuzluk ve tartma dolu bir btn vard. Yol boyunca talyan ve
spanyol askerleri arasndaki ekime eksik olmam, nce Napoli sonra Messina so
kaklarnda kavgalar km, insanlar birbirini ldrmt. Subaylar dzeni salamak
iin bir ka gnah keisi bulup asmak zorunda kalmt.
Kumandanlar birbirini kskanlk ve pheyle szyordu. Venedikliler dudak b
kerek korsanlara benzer olarak tarif ettikleri Doria'dan nefret ediyorlard; kolay f
kelenen ve huysuz tabiatl kumandanar Venier bitmek bilmeyen ertelemeler nede
niyle sabrszlk ve fkeden deliriyordu. spanyollarn savamaya hi de istekli olma
dklarndan kukulanyordu ve Don Juan'dan emir almaya dayanamyordu.Kar cep
hede ise herkes Venediklileri gvenilmez kabul etmiti. ok sayda gemi getirmi
lerdi, ama insan gcnden acnacak kadar yoksunIard. St.John valyeleri neredey
se yeminli dman kesilecek kadar nefret ediyordu onlardan ve bu duygu ilerinden
birinin sahte Venedik sikkesi yapma suuyla kentte idam edilmesiyle iyice pekiti.
Tm bunlarn yan sra, askerlerin ou demelerin gecikmesi nedeniyle huzursuz
luk iinde kaynamaya balamt.
Ksaca bu sefer de, Preveze'de, Malta'nn kurtarlmas giriiminde ve Kbrs'a y
nelik baarsz yardm harekatnda su yzne kan blnmelerin hepsi mevcuttu.
Yani Osmanl ordugahnda Hristiyan giriiminin daha nce de sk sk yaand gibi
baarsz olacana ilikin bir gr yerlemesi haksz delidi. te yandan bu bir ya
nlgysa, kayplar daha byk olabilirdi ve yle bir olaslk bile stanbul'da ciddi endi
e yaratyordu. Austos'un sonuna gelinirken, nihayet kritik bir soru tm o trompet
seslerinin ve kutlamalarn nne geiyordu: Savama riski alnmal myd, alnma
mal myd? Mevsimin sonu gelmiti ve dman her taraf sarmt. Dnceler bir
kez daha kartlk gsteriyordu. Venedikliler ve agresif spanyol amirali Bazan sava
iin bastryordu. te yandaysa, lkesinden gelen floyu riske etmeme emriyle hare
ket eden Doria vard. Gerekten de, spanya sz konusu olduunda geride elli yllk
bir deniz savalar yenilgisi yatmaktayd. Preveze ile Cerbe, dndkleri ve yaptk
lar her eyin gerisinde dev bir glge gibi dikiliyor, uyarlar telkin ediyordu: Dikkat
li ol, tedbirli ol, sakngan 01.199
99 Crowle)' s.338-339
92
D E N Z G C N N O S MAN l TA R H Z E R N D E K ETK L E R
h'-.. O
-------------------
Hristiyan ve Mslman Komutanlar
Savalarn kaderi, byk lde komutanlarn kaderi ve karakteri ile balantl
dr. Bu nedenle Akdeniz'in ve Avrupann kaderini izen bu savan ba aktrleri Don
Juan ve Mezzinzade Ali Paa'y daha yakndan tanmak faydal olacaktr. Ali Paa ilk
bakta baka bir dnyaya ait bir yaratk gibiydi. Don Juan yarm kan da olsa Avrupa
kraliyet ailesine mensupken, Ali Paa fakir bir aileden geliyordu ve babas stanbul'un
200 kilometre kadar batsndaki eski Osmanl bakenti Edirne'de mezzindi. mpa
ratorluk memuriyet terfi sisteminin kademelerini birer birer geerek drdnc vezir
konumuna gelmiti ve imdi de zamannda Barbaros Hayrettin'in yapt Kaptan-
derya, yani donanma komutan grevini stlenmiti. Ali paa insanlarn hakknda iyi
szler syledii birisiydi: Cesur ve cmerttir, doasnda asalet vardr ve sanat hem
bilir, hem de aziz tutar; iyi konumacdr, dindardr ve temiz bir yaam srmekten ya
nadr. Yine de Don Juan gibi sisteme dardan dahil olmu birisiydi. Sultan'n yne
tici elitlerinin ounluunu seferlerle derlenmi ocuklarnn oluturduu Hristiyan
dnmelerden, yani sarayda byyen ve her eyini ona borlu kiiler arasndan yeti
tirilmesi gelenek halini almt.Sokullu Bosnal idi; Piyale ocukken Macaristan'daki
bir sava alanndan alnp getirilmiti. Ali ise eyaletlerde doup bym, sultan n
sarayndaki nemli kiilerce dardan gelmi biri olarak, yani kusurlu grlen bir et
nik Trk idi. Egemen elitlerin bir paras deildi. Tpk Don Juan gibi kantlamas ge
reken eyler vard; hkmdarn gznde baarl duruma ykselrnek iin son derece
istekliydi; o da pervaszlk dzeyinde bir cesarete sahipti ve rakibininkine benzer bir
onur dsturundan gdm alyordu: Geri ekilmek korkaklktr. Kritik nokta, her iki
komutann da deniz sava konusunda fazla bir deneyimi olmamasyd. Akdeniz ze
rinde giriilen rekabetin geni lekli deniz savalar yaplmakszn sryor olmas
raslantsal bir durum deildi. Preveze bile aslnda srp geen bir darbeden ok te sa
ylmazd. Barbaros Hayrettin, Turgut Reis, Ulu Ali, Andrea Doria ve ikinci kuaktan
yeeni Gian Andra Doria, Piyale Paa ve Don Garcia son derece tedbirli davranmlar
d. Bunun ok geerli nedenleri vard. Denizin koullarn, vefaszln ve deikenli
ini iyi kavramlard; rzgarlarn aniden durmasnn ya da iddetlenmesinin, kyya
yakn yaplacak yaplacak bir manevrann, kck bir taktik avantaj n kaybedilmesi
nin nasl bir ziyana yol aacan biliyorlard. Uzun zaman iinde edinilmi deneyim
ler zaferle felaket dzeyindeki yenilginin arasnda kat inceliinde bir snr olduu
nu gstermiti.;riskler de buna gre tartlyordu. O zamana dek denizlerde grlm
en byk iki filonun bandaki iki adam ite bu deneyimlerin hibirinden gememi
ti ve dorudan dman bulup savama istei iindeydi. zellikle Ali'nin bu konuda
ki emirleri sarihti. Koullar olaylarn kolaylkla parlayabilecei ekilde olumutu.2oo
Yirmi iki yandaki Don Juan, yakkl, atlgan ve cesur, bilgili, valye tavrl birisiy
di ve zafere kar dinrnek bilmez bir itahn gdmyle hareket ediyordu., yani ted
birli ve sa grl kardeinin bir anlamda kar teziydi. Felipe'nin kabul edilmez gr
d riskleri kolayca gze alabilirdUo
200 A.g.e S.32:;-326
201 A.g.e s. 323
93
D E N i Z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETKi L E R i
------------
Hristiyan Bakomutana Tavsiyeler
Bakomutan Don Juan, Osmanl Serdar Ali Paa gibi, karac bir komutand ve
deniz tecrbesi yoktu. Ancak Don Juan, Avrupa'da spanya iin baarl savalar yap
mt. Karizmatik ve gvenilir bir lider rneiydi. Bu noktada denizcilik konusun
daki bilgi ve deneyim eksikliinin, eski denizci spanyol komutanlar tarafndan Don
Juan'a yazlan mektuplarla giderilmeye allmas son derece ilgi ekicidir ve zafe
ri etkilediinden hi phe yoktur. Don Juann emrinde Gian Andrea Doria, Vene
ria, Marcantonio gibi tecrbeli denizci komutanlar olmasna ramen, eski denizci
komutanlarn mektuplarndan gelen tavsiye ve bilgiler ok daha fazla ie yaramtr.
nk emrindeki komutanlarn gerek kendi aralarnda gerekse Don Juan'a kar olan
davran ve dncelerinde tam bir gven yoktu. Oysa gelen mektuplardaki bilgi ve
tavsiyeler, samimi, gereki ve her trl kiisel kardan arnm ve Osmanlya kar
bir deniz zaferine susam komutanlara aitti. Savan sevk ve idaresinde Don Juan'n
bu bilgi ve tavsiyeleri kulland aka grlmtr. Bu mektuplarda sadece, deniz
harekatna ait taktik ve teknik bilgiler yoktu, ayn zamanda Avrupa'nn Hristiyanl
n geleceine ilikin jeopolitik ve stratejik gr ve deerlendirmelerde vard. Bu
noktada ilgi ekici bir durum, spanya'nn eski denizci komutanlarnn ne kadar ge
ni bir vizyona sahip olduklar da ortaya kmaktadr. Bu adan bakldnda aslnda
Ali Paa daha anslyd. nk bata Piyale ve Ulu Ali Reis olmak zere son derece
tecrbeli ve cesur denizcilere sahipti. Ancak ona meptup yazarak onu ikna edebile
cek Barbaros ve Turgut Reis gibi denizciler yoktu. Olsa da her ey Ali Paa'nn Sadra
zam veya Sultan'n emirlerini nasl yorumlayacana balyd. Zaten Osmanl askeri
ve idari sistemi iinde Serdarlarn verilen emirleri yorumlama, sorgulama, durum ve
artlara gre yeniden deerlendirme alkanlklar yoktu ve olamazd.
imdi nebaht Deniz Sava'ndan nce Don Juan'a gelen mektuplara bir gz
atalm.o Preveze ve Malta harekatna katlan Don Garcia de Toledo: Kumandan ben
olsam, sekiz ya da dokuz bin deneyimli Flanders savacs olmadka Majesteleri'nin
filosunu atmaya sokmaktan alabildiince kanrdm, nk (Tanr esirgesin) ye
nilgi halinde alnacak zarar, zafer halinde gelecek kazanlarla kyaslanamayacak ka
dar kt olur. Ayrca filomuzun farkl kii ve odaklarn sahipliindeo3 olduunu da
aklnzdan kartmaynz ve unutmaynz ki, tek malikiyet, irade ve sadakatten gelen,
yani Preveze'de savatmz trden bir filo bunun neminin farknda olacaktr. Trk
ler yandanz Venedikliler zerinde psikolojik avantaj salamtr ve hatta inanyo
rum ki, bizim karmzdaki avantajlarn da fazla yitirmi deillerdir. Filoyu tek bir
btn halinde dzen almamas konusunda tarafmdan uyarlmanz gerekiyor, nk
o kadar ok sayda gemi mutlaka karmaa domasna yol aacaktr ve bazlar dier
lerini (Preveze'de olduu gibi) engelleyecektir.
Gemileri filotilla halinde dzenlemeniz ve her birimin kanatlarnn ular
na en fazla gven duyduunuz, kimi zel talimatlar ayrca verebileceiniz kaptanla-
202 Crowle)' 5 ."1 1 - 3<12
203 Don Garcia, Birleik !'iloda lan bir emir konnla birlii olmadn ima etmekedir.
94
D E N z G C N N OS MAN l TA R H Z E R N D E K ETK L E R
Q.... O
---- ----- - '-
rn kumanda ettii kalyonlar koymanz gerekir. Ve bir hususu da mutlaka salayanz
ki, o da filotillalar arasnda birbirlerini engellemeden manevra yapacak kadar mesa
fe kalmas olsun. Barbaros tarafndan Prevezee kullanlan dzenleme buydu.204 Ger
ekte, byk bir karmaaya yol amadan iki kez st ste ve ayn ynden ve etkili top
at yapmann imkan yoktur. Benim tavsiyem, gemi kaptannn komutuna kulak
vermekten ve arkebz, vurulduunda dmann kan zerinize salacak kadar yak
latktan sonra atelernekten yanadr. Ne dediini bilen kaptanlarn azndan duydu
um udur ki, topunun salvosuyla pruva mahmuzlarnn arpma grlts ya i
ie girmelidir ya da birbirinin ardndan gelmelidir.
Alba Dk: Ekselanslar tm askerlere her zaman yznn glen yann gster
meye almaldr, nk bu meselede asl arl onlarn oluturaca yaygn olarak
bilinir ve siz Majestelerinin bugn bir birlie, yarn bir bakasna birka iyi sz etme
si nemlidir. Siz Ekselanslar'nn onlarn maa demelerine bizzat dikkat ve mmkn
olduu ilk zamanda yaplmalarna nezaret ettiinin bilinmesi hararetle tavsiye edi
lir ki, bunlar denizde seyir halindeyken mmkn olmadnda, gndelik koullarn
olabilecei n en iyisine getirilmesi ve taynn dzenli verilmesi ve en nemlisi bunla
rn zat- alinizin emri ve gayreti sayesinde gerekletiinin bilinmesi hususu nem
lidir ve tersi grldnde sorumlularn emrinizle cezalandrlmas en etkili yoldur.
ttifakn Sava Karar

Saylar yetmii bulan kdemli denizciler L O Eyll gn kader belirleyecek olan
toplantda bulunmak zere Don Juan 'n sancak gemisi Real'in gvertesinde bir ara
ya geldi. Don Juan iki seenek ne srd:
- Dman arayp bulmak
- Ya da Don Garcia'nn dn izlemek, yani sava iin ilerlemeyip dmann gel-
mesini beklemek, hatta onlarn bunu yapmasn salamak iin her frsat kullanmak
Papahk donanmasyla Venedikliler derhal saldrmay savunuyordu, Doria ile s
panyollar ise tedbirden yanayd. Don Juan kendi tavrnn saldrmaktan yana olduu
nu laf dolandrmadan belirtti ve bu yaklam oybirliiyle kabul edildi...Bu aamada
geriye dnmek byk bir itibar kaybna neden olacakt ve Don Juan, spanyollarn
katlmamas halinde bile Papalk ve Venedik donanmalarna kumanda ederek seferi
srdreceini akca bildirmiti. Doria ile Rquesens de dierlerinin dikkatli bakla
r altnda savatan yana oy kullanmak zorunda kald.. .. Don Juan 1 6 Eyll 1571 saba
h erken saatlerde yelken aarken, Don Garcia'ya yle yazmt: Aldmz istihbara
ta baklrsa, dman donanmas her ne kadar ttifak'n kine byklk asndan s
tnlk salayacak durumda olsa da, ne gemi kalitesinde bizden stnler, ne de insan
gc. Ve ben de bu ie vesile olan Gklerdeki Babamz Tanr'ya duyduum gvenle
20-1 Hristiyanlar Preyczc\-i hala hatrlayp dersler alrken Ali Pa an 33 yl nceki byk zaferin nasl
kazanldndan bile haberi olmad ksa s re sonra anlalacakt. nk o bir karac idi ve 280 yllk Osmanl
tarihinde ilk de fa bir karac konn tan Derya Kaptan yaplmt.
95
D E N i z G C N N OSMAN l TARi H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
/,:i
----------
gidip onlar bulmaya karar verdim ... 208 kalyonum, 26.000 askerim, 6 kadrgam ve
bakaca 24 gemim var... Tanrya inancm udur ki, dmanla karlarsak bize zafe
ri verecek olan yine O'dur.205
Osmanlnn Harekat Hazrlklar

Osmanl Donanmas iin bu uzun bir sefer mevsimi olmutu. Gemiler Mart ayn
dan beri denizdeydi; insanlar yorgundu... Aylardan beri gemilerde olan askerler ter
hisini istiyor, Ahmet Paa'nn kara ordusunda frarlar grlyordu. Bunlara ilave
ten Hristiyan filosunun klamak zere limanlara ekileceine dair kuvvetli bir inan
vard... Messina'ya szarak istihbarat toplayan Kara Hoca, 60 kalyonluk bir filotillay
gzden karmt. Hesab 1 40 gemiydi, ama Don Juan 208 gemiye sahipti. Ali Paa
dmann bu orantsz gce ramen saldrgan eilim gstermesine armt. Ama
haberi yine de stanbul'a iletti. Donanma, talya sularnda dolap, aknlar yaparak
Girit ve Adriyatik'teki limanlar topa tuttu. Bu srada, gneyden Hal Donanmas ta
rafndan Kbrs'n takviyesi pekala mmkn olabilirdi. Neyse ki, 1 Austos I S 7 1 'de
fetih tamamlanmt. Kn srekli stanbul'a dnme alkanl bulunan donanma
nn bu kez, Yunanistan'n batsndaki s ve limanlarda k geirmesine karar verildi.
Bu uygulama, Barbaros'tan bu yana 40 yldr yaplmamt. Donanmann byk bir
ksm nebaht Limanna ekildi. Preveze'nin 50 mil kadar gneyinde bulunann tah
kimatl nebaht limannn konumu, Barbaros'un Doria karsndaki konumuna ben
ziyordu. Ve tpk Barbaros rneinde olduu gibi hcm edilmesi neredeyse olanak
szd. nebaht iyi tahkim edilmi, surlarla sk skya sarlm bir limand ve krfezin
iki ucuna yerletirilmi top tabyalar tarafndan yle iyi korunuyordu ki, Piri Reis'in
deyii ile istenmedik bir ku uup ieri giremezdi.
Tm bunlar olmasa bile hakim rzgarlar filoya yaplacak dorudan bir hcu
mu olanaksz klyordu. Ali Paa ylece oturup dmann kendini akta tketmesi
ni bekleyebilir, sonra tm gcyle saldrabilir ya da savatan tamamyla kanabilir
di. Aslnda savamamak iin geerli ve tatminkar nedenleri vard.206 Hristiyan filosu
4 Ekim gn Kefolanya Adasna ulamt. Bu srada blgeden geen bir Girit gemi
sinden Magosa'da Bragadin'e yaplan ikencelerin haberi alnd. Bu haber eitli an
lamazlk ve gvensizliklere gebe atmosferin bir anda deimesine neden oldu. Vene
diklilerin intikam istei atelenmiti. Krk mil uzaktaki nebaht'da ise Osmanl sava
konseyi son olarak toplanmt. Anahtar konumdaki kumandanlarn tm oradayd.
Ali ve Pertev Paalar, deneyimli denizciler Ulu Ali ve Kara Hoca, Barbaros'un oul
lar Mehmet ile Hasan ve skenderiye valisi uluk Mehmet. Osmanl Harp Divann
da grmeler yle cereyan etti:
Ulu Ali Paa: Donanmamz eksiktir ve alt aydr denizde gezen gemiler bozgun
dur. Korfu'dan nebaht'ya gelince sipahi, yenieri ve leventler izinli izinsiz dalmlardr.
nebaht Boaz hisarlarndan kffar donanmas ieri giremez, klmak byk hatadr.
205 Crowley s. 343-345
206 Crowley d S
D E N i z G U C N N OSMAN l TAR i H i U Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
;>... O
--- - -- - -- ....,
Pertey Paa: Muharip ve kreki personel ok eksiktir. Ayrca ky sancaklarnda
ki personelin bir bahane ile izin alp gittii anlalmtr. Her hususta donanmamzda
eksiklik olumutur. nebaht Liman'nda oturalm, zerimize kafir gelirse savaalm.
Kt nam sebebi olmaktan ekinirim.
Mezzinolu Ali Paa: Elbette islamn gayreti ve padiahmzn rz ve namusu bu
deildir. Her gemide beer onar adam eksik olsa ne olur?
Pertey Paa: Gemilerimizin eksik malzeme ve asker ile liman dna kmas uy
gun deildir.
Ali Paa: Bana stanbul'dan gelen emirler kesindir, ben makammdan deil bam
dan korkarm.
Ulu Ali Paa: Madem dman zerine gitmeye karar verdiniz, bari derya taraf
na gidelim, deryaya kalm. Zira kara grnrse, adalar arasnda sava zor olur.
Ali Paa: Bana gelen emirlerde, kffarn donanmas her nerede ise zerine varp
kar koyasnz diye buyrulmutur. O nedenle kyy tutmak daha iyidir.
Ulu Ali Paa: (Sinirlenerek) Hani Hayrettin Paa ile Turguta ile sava grenler
niin konumazlar?
Daha sonra, Ulu Ali Reis, Barbaros, Turgut, Salih, Piyale Paalar gibi ok byk
deniz savalarn pek stn dman kuvvetlerine kar kazanm amirallerin, daima
ak denizde vurumay kabul ettiklerini, kyya yaklamamaya azami dikkat ettikle
rini anlatt. Buna ramen Ali Paa kydan uzaklamay tehlikeli buldu. Divanda, sa
van hesabnn Ulu Ali'den deil kendisinden sorulacan ileri srd.
Ulu Ali Paa: Dman gemileri pusudadr, donanmay aktan orsa ederek( dn-
drerek) geirelim.
Bunun zerine Ali Paa u mehur cahilane cevab verdi.
Ali Paa: Ben Cihan Padiah Hazretlerinin donanmasna "kat" nam koydurtmam.
Bu cevap zerine Ulu Ali Paa, amiral gemisini terk etmitir.
Kuvvet Mukayesesi
nebaht'da toplanan Osmanl Donanmas, muhtemel bir atma olaslna gre
drt gruptan olumutu.
Merkez Grup : Mezzinolu Ali Paa emrinde 65 kadrga
Sa Grup : skenderiye Valisi Mehmet Soluk emrinde 65 kadrga
Sol Grup : Cezayir Beyi Ulu Ali Reis emrinde 65 kadrga
htiyat Grup: Amurat Turgut emrinde 70 kadrga
97
D E N i z G C N N OSMAN l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
------------------
Trk tarafnn savalar 34.000, krekileri 4 1 .000207, denizcileri 1 3.000 idi. Do
nanmada 750 top vard.
Messina'da toplanan Kutsal ttifak Donanmas da drt gruptan olumutu.
Merkez Grup : Don Juan d'Austria, Sebastiano Veniero ve Marcantonio
Colonna birleik komutasnda 62 gali ve 2 yzer kale
Sa Grup : Jean Andrea Doria komutasnda 53 tane Papalk ve
Ceneviz galisi, 2 yzer kale
Sol Grup : Venedikli Agostino Barbarigo komutasnda 55 gali ve
2 yzer kale
htiyat Grup : Santa Kroce komutasnda 30 Napoli galisi
Kutsal ttifakn savalar 48.000, krekileri 4.355, top mevcudu 1 8 1 5 iduo8
Burada dikkati eken ve harbin kaderini etkileyen en nemli husus, Osmanl Do
nanmasndaki kreki saysnn Hristiyan Donanmasndan yaklak 10 misli fazla ol
masdr. Bu rakamlardan, Batllarn kalyon, yani yelken devrine Trklerden ne kadar
nce getikleri aka grlmektedir. Krekilerden boalan alanlar ise yksek ate
gc salayan toplarla doldurulmutur. Hristiyan Donanmasndaki 3 misli olan top
says bunu aka ortaya koymaktadr. Yelkenlerin salad yksek srat ve manev
ra gc, ate gc stnl ile birleince, Osmanl Donanmasna kar Barbaros'tan
kalma artl bir korku ve ekingenlik iindeki Hristiyan Donanmasna, zafer iin sa
dece sava balatmak kalmtr.
nebaht Sava
Korfu'ya yaklaan Don Juan'a da ayn oranda netameli bir istihbarat ulam
t ... Osmanllarn 160 kalyonu olduu, sava saysnda sknt ektii ve Ulu Ali
Reis'in filodan ayrld bilgisi gelmiti. Aslnda Osmanl gemi says 300 civarnday
d ve Ulu Ali de Modoll'da ganimet boalttktan sonra geri dnmt. ki tarafta bir
birini kmsyordu artk. Haberalma fiyaskolar ciddi sonular dourmak zerey
di. 28 Eyll 15 71 gn spanya Kral Felipe, Don Juan'a k geirmek zere Sicilya'ya
ekilmesi ve ertesi yl seferi yeniden amasn emreden mektup yazyordu. Roma'da
ise Papa ayn eyin tersini iman gcne snarak yapyordu. nc kuvvetler 29 Ey
ll gn Osmanl flosunun tamamnn nebaht'da (Lepanto) olduunu bildirdU09
Ekim ayna girilirken Kutsal ttifak donanmas Arnavutluk'un Avlonya kylarnda
idi. Don Juan floyu son kez tefti etti. Kalyonlar savaa hazrland. Ve hassas manev-
207 Krekilerin saysnn savalardan fazla olmas hala Kadrga teknolojisi kullananan Osmanl Donannasnn
bir zelliidir.
208 Afif Bykturul Lepanto Deniz Muharebesine likin Gerekler DZ.K.K. Dergisi Say: 477 972 s.
209 Crowley a. 346-347
98
D E N i Z G UC U N N OSMA N l TAR i H i Z E Ri N D E K i ETKi lE Ri
O
--- - ----< --
ralardan geirildi.Her kaptann sava planndan tamamyla heberdar olmas saland.
O srada Ali Paa da stanbul'd an bir dizi emir alyordu. Komutanlarla imparatorluk
merkezleri arasnda 1 5-20 gnlk mesafe vard. Ancak Osmanl belgelerinden anla
ld kadaryla, Selim ya da Sokullu, seferin gidiat zerinde ciddi bir merkezi de
netim dayatyordu. Filonun bakm ihtiyac ve insan gcnn byk problem oldu
undan haberdar olmalarna ramen 1 9 Austos'ta verilen emirlerin geerli olduu
hatrlatlmaktayd: Dman filosu gzkecek olursa sen ve Ulu Ali tam bir uyum
iinde hareket ederek karsna kmal ve yenmek iin tm cesaretinizi ve zekanz
kullanmalsnz. Savatan nce ulaamayan baka bir fermansa daha da net ifadeler
ieriyordu: Size, dmana dair gvenilir bilgiler elde ettikten sonra kafirlerin filo
suna Allah'a Peygamber'e tam imanla saldrmanz emrediyorum.a Osmanl mer
kezi idaresinin binlerce kilometre uzaklkta, harekata komuta eden kiiye manevra
alan ve zgrl tanmadklar aktr.
Savan olu eklini nl Fransz tarihi Alphonse de Lamartine yle
anlatmaktadd i l Mezzinzade Ali Paa, zaferi elde edecek son darbenin Don Juan'n
yeil bayrakl Amiral gemisini bordalamak olduunu sand. ki kadrga, iddetle bir
birine arpt, sarsld, ayrld, tekrar yan yana geldi. Kpeteden denize yuvarlanan
yarallar, dalgalarn arasnda birbirlerini boazlamay srdryorlard. Deniz akan
kanlardan bulanmt. Dmenlerden ve kreklerden kan szyordu. evrelerini kap
layan duman ve ok bulutu, iki komutandan hangisinin kazandn herkesin gzn
den saklyordu. Don Juan ile Ali Paa, kargaa iinde birbirlerini aryorlard. Tam
karlaacaklar srada spanyol gemisinden alan top atei Ali Paa'y seren direi
nin yanna yatrd. spanyollarn zafer lklar, Osmanllarn acyla haykrmalarna
karnca, gk uuldad. Don Juan rakibinin cesedi zerinden geip, gvertede hala
dvmeye devam eden bir avu Leventi yok etmek iin ileri atld. Afrikallar kadar
vahi olan spanyollar, Ali Paa'nn kafasn baltalar ile kestiler. Sarndan kan dam
layan kelleyi gren Leventler ya denize atladlar, ya da teslim oldular.Don Juan Os
manl Amiral gemisinden Osmanl Sancan indirdi ve seren direine spanyol
sancan ektirdi. Askerlerin kendisine getirdii Ali Paa'nn kellesini dehetle geri
iten Don Juan onu denize attrd. Fakat kendisinden daha az iyi yrekli olan askerle
ri, kelleyi denizden kardlar ve Osmanllar korkutmak iin seren direklerinin tepe
sine ivilediler....
Ulu Ali Paa, komutasndaki 20 kadrga ile, rzgarszlktan ve hareketsizlikten
uzak dm olan Giovanni Andrea Doria'nn kadrgalar ile kendi arasndaki bo
lua dald. Malta Amiralinin gemisini rampalad (bordalad) Yzlerce valyeyi yere
serip elleri ile Messina Komutann kellesini kesti. Tam bu srada Osmanl Donanma
snn esas kuvvetlerinin banda olan Ali Paa'nn kadrgasndan Osmanl Sancann
indirildiini ve yerine spanyol Sancann ekildiini farketti. te o zaman Ulu Ali
Paa zaferden umudunu kesti ve komutasndaki kadrgalar, sada ve merkezde ra-
2 1 0 Crowley s. 348-349
I I I Alphonse de Lamarine Osmanl Tarihi 2 Cilt Sabah Yaynlar 1 9 9 1 Cilt. 1 s.5 1 2-5 1 3
2 1 2 Mliezzinzade A l i Paa'nn Sanca stanbul'daki Deniz Mzesinde sergilenmektedir.
99
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
/,:i
----------------------------
kipsiz kalm olan Hal Donanmasnn elinden kurtarmak iin 40 kadrgasyla And
rea Doria'nn yar yarya kopmu emberini yarp fora yelken ak denize ald. Sol
kanatlarnn birden bire anlalamayan bir nedenden ortadan kaybolmas, Osman
llarda, Ulu Ali Paa'nn, Doria'nn top atei altnda yenik olarak kat kanaatinin
domasna yol at. Osmanllardaki mcadele ruhu Ulu Ali Paa ile birlikte uup gi
derken, spanyolar ve Venedikliler tarafndan henz ele geirilmemi olan gemiler de
rzgarn ve akntnn etkisine kaplarak kayalklara arpp paralandlar.
Yenilgi sonras byk lekli bir yama balamt. lleri balk avlar gibi e
kip almak ve sonra da soymak iin denize kayklar indirildi. Askerler, denizciler, eski
hkmller gece kene kadar keyifle talan yapt. Trk gemilerinde, zellikle de pa
alarnkilerde boka altn ve gm ssleme olmas nedeniyle apul da bol oldu...
ncil'de dnyann sonunun anlatld blmlerin tablolatrld sans veren bir y
km sahnesiydi nanlmaz lde bir kitlesel lme tank olunmaktayd. Byle bir k
ymn zerine 1 9 1 5'te Bat Cephesinde (25 Eyll- 1 9 Ekim) yaplan arpmaya ka
dar klmayacakt. 2 1 3
Zaferin veya Yenilginin Nedenleri

nebaht (Lepanto) muharebesine her iki tarafn 1 80.000 askeri katlmtr.
Osmanl'nn 41 .000 krekisi bu saynn dndadr. 1 9 1 6 ylndaki Skajerrak Deniz
Sava'na ise sadece 100.000 kii katlmtr. Lepanto Sava'na kadar, krekli sava ge
milerinin banda tek top tayan Gali geliyordu. Keif hizmetlerinde kullanlanlar ise
daha kk ve sratli Galilerdi. Osmanl Donanmasnda bu gemilere Kadrga kk
lere ise ektiri ad verilmiti. Lepanto Sava'nda Osmanllar Kadrgalara yedier tane
top eklemilerdi. Bunlara Galeotto, dev Gali denebilirdi. Genel gemi ina mimarisi bu
olduu halde, Venediklilerin 36 top tayan gemiler yapmalar Lepanto Sava'nn tek
nik baskn saylabilirdi. Ancak bunlarn saysnn az olmas (sadece 6 tane) ve seyir s
rati ile top at hznn dkl, savata beklenen teknik baskn salayamamtr. Ni
tekim yabanc kaynaklar bu Galilerden sz ettikleri halde Osmanl kaynaklarnda buna
ilikin bir bilgi bulunmamaktadr. Buna ramen bu savata silah ve ate gc stnl
nn Hal Donanmasnda olduu belli idi.214 Akdeniz'de mevcut btn sava kadr
galarn % 80'ninin katld, krek ve yelken ann bu son ve en byk deniz sava
nda Hristiyan Mttefk Donanmasn kazand ezici zaferi, rnein Guilmartin, Ci
polla ve Pryor'un da iinde yerald btn Bat literatr balca drt etmenle aklar:
- Osmanl kadrgalarnn genellikle 3 pruva topuna karlk zellikle spanyol ve
Venedik kadrgalarnn ortalama 5 pruva topu tamas sonucu, Mttefkler a
sndan balangta oluan topu stnl.
- Hristiyan Donamasnn n safna yerletirilen alt byk galleasse veya mavnann,
Osmanl hatlarnn iinden geerken hayli byk karklk ve tahribat yaratmas.
2 1 3 Crowley s. 384
2 1 4 Bykturul Lerantn Deniz M uharebesine ilikin Gerekler DZ.K.K. Dergisi Say: 477 1 972 s. 4
100
D E N i Z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
O
----- - - -- _ 'OV
- Rampa muharebesinde ispanyol deniz silahendazlarnn tfekleriyle byk ate
stnl kurmalar
- Venedik kadrgalarnn evik bir manevrayla Osmanl sa kanadn Skrofa bur
nu slklarna srerek imha etmeyi baarmas.21s
7 Ekim I S 7 1 'de mttefik kuvvetler ile Osmanl Donanmas arasnda gerekleen
sava, Akdeniz'in tarihinde ok anlamlyd. Binlerce yldr denizin efendisi olan k
rekli kadrgann arlkl rol oynad son muharebeydi. Bundan byle deniz savala
rnn sonucunu belirleyen ar silahl yelkenli gemiydi. Avusturyal Don Juan, sava
kaytlarnda unlar anlatr: Ali Paa'nn kadrgas zerindeki arpma tam bir saat
srd. ki kez birliklerimiz Trk gemisinin ana direine ulat, fakat adamlarmz
teknenin n ksmna sren Mslmanlar tarafndan ekilmek zorunda kaldk. Fakat
bir buuk saat sonra Tanr bize zaferi bahetti ve Paa 500 Trkle birlikte ele geiril
di. Bayraklar ve sancaklar indirildi ve ana diree Ha ekildi.216
nebaht Denz Sava'nn Sonular

Sonuta Trkler 1 42 gemi 30.000 insan kaybetti. Binlerce ehit ve 3460 esir veril
di. 30.000 Hristiyan forsa azad edildi. Hristiyan zayiat ise, 1 5 gemi, 8.000 l, 20.000
yaraldr. Yarallarn iinde Don Kiofun yazar Cervantes'de bulunuyordu. Bu sava
ta sol kolunu kaybetmitir. Ulu Ali Paa bu atmadan kendini erefle kurtaran tek
komutan olmu, 30 kadar gemisi; daha sonra yeniden oluturulan donanmann n
vesini tekil etmi ve kendisine ok kibar davrandklar esir Cervantes'i ambarnda
tamtr. Savata, isabet almam hi bir Hristiyan gemisi yoktu. Hal Armada da
yiyecek de tkenmiti. Trklerden ele geen erzak olmasayd pek zor durumda kala
caklard. Bu felaket Trk tarihinde Sngn Donanma Harbi diye mehurdur. Sngn
Trke'de krlm, yenilmi, malup demektir.
Avrupa'daki Yansmalar
Byk Hristiyan zayiat bu zaferin Avrupa'da tantanal bir ekilde kutlanmasna
engel tekil etmemitir. anlar alnd, enlik ateleri yakld, kilise ayinleri dzen
lendi. Dkkan sahipleri kaplarna "Trk'n lm dolaysyla kapal" yazarak i
yerlerini bir haftalna kapatt.. Pius "Tanrm, gzleri mafiretine tank olduu
na gre bu kulunu artk alabilirsin" diye dua etti.. Ali Paa'nn byk yeil sanca
Madrid'te saraya ekildi.2 1 7,21 s Don Juan, Sultan Selim'in yeeni Ali'nin kznn yaz
d rica mektubu zerine sa kalan erkek kardeini serbest brakt. .. Ancak Vene
dikliler denizlerdeki stnln gemilerden ok insanlara bal olduunu anlamt.
Papa'nn kapld dehete aldrmadan Venier'e acilen eriimi dahilindeki tm yete-
2 1 5 Tosun Terziolu-Halil Berktay, T rkler ve Deniz, Kitap Yayn ev i 2007 5.1 26- 1 27
2 1 6 Ernle Bradford, Akdeniz Bankas Kltr Yaynlar 2004 s. 327
2 1 7 Crowley s. 390
2 1 8 A n lan sancak halen istanbul'd a Deniz l'v!zcsi'nde bulunmaktadr. Sancak adrid'dcn sonra, zafer niani
olarak Papalk'a g n d e rilmi ve 1 964 ylna kadar Yatikanda kalmtr. 1 964 ylnda Papa iyi niyet gstergesi
olarak bu sanca Trkiye'ye iade etmitir.
101
. D E N i z G C N N OSMAN l TAR i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
C::\
-----------------
nekli denizcileri gizlice ve en uygun ekilde ldrme emrini verdiler; spanya'dan da
ayn eyi yapmasn rica ettiler. Papa V. Pius bu baarnn ansna Roma'da Santa Ma
ria Arocoeli Kilisesine bir sandk rts armaan etti ve ayrca "Sevgili Meryem'in
Zaferi" yortusunu gelenekletirdi. Ardl XII. Gregor da 7 Ekim tarihini " Tespih e
kerek kretme" yortusu olarak saptad. Bu yortular, gnmzde de halen cokulu
bir ekilde, talya'd a, Fransa'da ve spanya'da kutlanmaktadr. Tizian, Paolo Verone
se, Tintoretto ve Vasari gibi byk ressamlar bu zaferi tablolarnda ululadlar. Sava
tasvir eden bakr oymalar Avrupa'nn btn kentlerinde satld. Bu resimlerde Hris
tiyanlarn baarlar abartl bir ekilde resmedildi. Bunlardan bir kopya Napoli'deki
Deniz Orduevi'nin salonunda bulunmaktadr. Tuna kysnda yukar Bavyera'da
Ingolstadt'ta "Maria in Victoris" kilisesi yaptrld. Buraya sunulan armaan gm
ten yaplm bir kadrga maketidir. En gzel hatra paras ise Barselona katedralin
dedir. Katedralin yanndaki kk kilisede bugn hala mumlar yaklp ilahiler syle
nerek, dualar edilerek " Lepanto'nun sa's" ululanr. nnde ayin yaplan sa heykeli
zaferi kazanm olan Don Juan d'Austrai'nn amiral gemisinin burnunda yer almak
tadr. Tahtadan yontulmu bu sa'nn vcudu, Trklerin att bir top gllesinden ko
runmak iin hafife yana kaym olarak imal edilmitir. Aradan geen drt yzyldan
fazla zamana ramen, nebaht Zaferi her vesile ile Avrupa'da gndeme getirilmekte
dir. Nilgn Cerraholu 9 Austos 2004 tarihli Cumhuriyet Gazetesinde talyan Gaze
teci Paolo Rumiz'in La Repubblica Gazetesinde yaynlanan Lepanto (nebaht) hak
kndaki dizisini konu alm. Diziden ilgin bir ka nokta olarak unlar aktaryor219:
kinci Viyana kuatmasndan yaklak bir yzyl nce, Avrupa'da Trklere kar kaza
nlan ilk byk zafer olan nebaht Sava, Kbrs yznden kyor. II. Selim Kbrs'
aldktan sonra Venedikli Vali Marcantonio Bragadin'in derisini yzyor... Buna kzan
Venedikliler Papa ile birleip Osmanllara kar devasa bir Hal Ordusu oluturuyor
lar. Drt saatte 30.000 l ile tarihin en kanl atmalarndan biri olarak hatrlanan
sava, Rumiz "Dou'nun Trafalgar" diye tanmlyor. Tarih denizinde yolculua
kan gazeteci; Venedik ehrinin San Marco Meydan aklarndan start ald " Sant
Andrea Kalesi" nin tepesinde hala "Byk Zafer" yazan bir plaket olduunu syl
yor. "Byk Zafer"le nebaht'nn kastedildii o kadar ak ki" diyor Rumiz: "sim ve
tarih dlmemi. nebaht' Venedik'te telaffuz edilen, aza alnan bir szck deil,
Ama herkes bu ithafla ne kastedildiini biliyor.
Avrupa'da iz brakan, halkn yaam kltrne girerek festival ve kutlamalara yol
aan ve byk bir dnm noktas olarak kabul edilen nebaht Sava'nn son zaman
larda tarih bilincinden ve stratejik vizyondan uzak Avrupal gazeteciler tarafndan ele
alnd grlmektedir. Bu yzeysel ve gerekleri saptran yaklamlarn, Trkiye'nin
Avrupa ile entegrasyonu srecinin olumlu bir yola girdii bir dnemde ele alnmas
dikkat ekicidir. Bu savan Avrupallar asndan nemi bulunmaktadr.
219 :--i i lgn Cerrahoglu inebaht :--i ed e n Hala enutulmad' Cumhurivet Gazetesi 9 Astos 2004
1 02
D E N i z G C N U N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi l E Ri
- Trkler'in de yenilebilecei fikri ortaya km, Avrupa'nn Osmanl'ya kar

duyduu kompleks, bir dereceye kadar azalmtr.
- Osmanl Donanmasnn byk bir ksmnn imha olmas nedeniyle, Girit, Mal
ta ve dier adalar ile talya'ya ynelik muhtemel istila tehlikesi ortadan kalkmtr.
- Bat ile Osmanl Deniz Gc arasnda denge salanmtr.
Blanchard, Lepanto Savan yle deerlendirmektedir22o: Bu savata zafer, pek
ok parlak gnlerden sonra Peygamberin erefli sancan ilk defa olarak terketmi
tir. Bu olayn nemini, Osmanl Bahriyesinin ulat kudret noktasn ve hreti gs
termek iin Fransz amirali Jurien De La Gravier'in yorumunu siz nakletmekten daha
iyi bir ey elimden gelmez. Amiral; Trkleri 16. Asrda yenmek, ngilizleri Ebukr ve
Trafalgar'da yenmek kadar zordu. te zeka byle dmanlara kar kendisini gs
terir demektedir ve ben, bu byk muharebeye katlan talyan kaptanlardan birisinin
hissettii hayreti de buna ilave etmekten daha iyi bir ey yapamam. Bunda, uzun za
manlar yenilmez kabul edilen bir dman hakknda yaplabilecek en gzel iltifat g
receksiniz. Bu kaptan: Hereye ramen Trklerin de bakalar gibi insan olduunu
nihayet anlayabildim diyor.
Bu savan Osmanllar iin en ac sonucu, yitirdiklerinin yerine ksa zamanda ye
nilerini yaptklar kadrgalar deil, bileik yay kullanan askerlerinin saysndaki ka
yplarn okluu idi. nebaht Sava bir istisna idi. Eer sahile yakn sulardaki bir ar
pmaya gerek bir donanma sava denebilirse, bunun ilk rnei nebaht idi. Yine
de zafere giden yol, ne mahmuzlama taktiinden ne de top atndan gemitir. Her
iki tarafn gverte askerlerinin ksa mesafede kullandklar silahlarla gereklemitir.
Hristiyanlarn arkebz ve misket tfeklerine karlk, Osmanllar geleneksel Trk si
lah olan bileik yay kullanmlard. Osmanllarn 60.000 askerden 30.000'ini yitir
mesi, Akdeniz zerindeki egemenlik asndan dnm noktas olmutu. Yetenekli
denizci-okular yalnzca bir kuak boyunca yetitirilemeyecei iin, nebaht Sava,
Osmanl deniz gcnn altn ann kapandn, tekrar yerine konamayacak yaa
yan bir gelenein lmn simgeliyordu.21l
Osmanllarn gemi, insan ve eitli malzeme kayplar byk olmu; bir Trk do
nanmasna o zamana kadar verilen en byk zarar meydana gelmitir. Kt haber
Padiaha 1 3 Ekim gn Edirne'de ulamt. Selaniki, Selim'in haber karsnda alt
st olduunu ve gn gece uyumadan oturduunu yazmaktadr. Katip elebi de
kendi cephesinden, bu olayn Mslmanlarn tamamn derinden yaraladn ve ca
milerde Tanrya yakarmak iin dua edildiini belirtmektedir. II. Selim ayrca, Pertev
Paann azledilmesine ve mallarnn msaderesine karar vermitir.m
imdi yenilgiyi hazrlayan stratejik hatalar sralayalm;
- Derya Kaptan olarak, denizden hi anlamayan birine grev verilmesi,
no Blanchard s. 3 3
2 2 1 John Keega , Sava Sanat Tarihi 1 995 s . 497-498

222 Robert Mantran, Osmanl mparatorluu 1995 s. 95-96
1 03
D E N i z G C N N OSMAN l TAR i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
------------------
- Verilen grevin dorudan denizle ilgili olmasna ramen, son sz ve karar yet
kisinin yenieri ocandan gelme Serdar Mezzinolu Ali Paa'da olmas,
- Donanmann Girit ve Adriyatik'teki kale ve limanlar topa tutmas yerine, doru
dan Hal Donanmasnn merkezi Venedik ehrine taarruz edilmemesi,(Venedik
donanmas bu srada Messina'ya kamt)
- Allmn dnda donanmann k stanbul dnda geirmesi,
- 1 84 gemi ile nebaht'da bulunan donanma personelinin izinli izinsiz memle-
ketlerine gitmesi,
- Savan nebaht Liman'ndan dar klarak kyya yakn bir blgede kabul
edilmesi,
talyan tarihi L. Valensi nebaht Savan, Venedikli gzyle yle
deerlendirmektedir:223 Lepanto sava Bat iin harika bir zafer gibi grnd. Hris
tiyanln kazand en nemli zaferlerden ilkiydi. Gerekte zafer hi kimsenin deil
di. Hristiyanlar darbenin arkasn getirecek yetenekte deildi. Lepanto'dan sonra her
iki taraf ta atmadan kand. nebaht, Kutsal Birlik'in zaferi, Hristiyan ve Trk ara
sndaki g dengesini temelden deitirmi deildir. Birinciler kazandlar. Osman
l Donanmasn yok ettiler, 30.000 dman ldrp, 3000 tutsak aldlar. Bu yenginin
kutlamalar Kilise ve halk, air ve ressamlar, kompozitr ve ark reticilerini aya
a kaldrd. Venedik'te, yenginin haberi gelir gelmez, "Onlar Meclisi" bir ya da bir
ka ressam deniz savan lmszleirmek iin grevlendirir. l Tintoretto alma
ya koyulur, Vasari, Roma'da yle yapar. Titiano, II. Philip iin alr ve daha bakala
r da gelir. Yalnz, Venedik atmadan bitkin kmtr ve Birlik'in kuruluu srasn
da verilmi kararn tersine, sava brakr ve ilk nce ayr bar imzalar, Kbrs'n kay
bn ve yararland ticari ayrcalklarn yenilenmesi karlnda Byk Trk'e vere
cei yllk haracn artrlmasn kabul eder. br ortaklara gelince, nebaht'dan son
ra Osmanl'ya kar hcumlarn srdrmezler. Hristiyan Donanmas bat Akdeniz'e
ekilir ve Trk'e dou Akdeniz'in kontrolunu brakr. Ama o bir ka ayda kuvvetle
rini yeniler. Osmanl Donanmas lS74'de Sicilya ve gney talya'ya saldrr. lS74'de
Tunus'un alnmasyla kuzey Afrika'da egemenliini salamlatrdndan, Trk, bu
kez gcn ran'a ve Habsbourg'lara evirir. Donanmann yeniden eski haline geti
rilmesi faaliyetleri, gerekten zamannn sper gc konumunda olan Osmanl Dev
letine yakr bir ekilde planlanm ve icra edilmitir. Tersanedeki ii says 1800'den
26S2'ye karlmtr. Malzeme tedariki ynnden hi bir sknt ile karlalmam
tr. Ancak byle ksa zamanda ina edilen gemilerin okluu, mali ve personel teda
riki ynnden Osmanl Devletini olduka skntya sokmutur. Yeniden ina faaliye
ti iin gereken kaynaklar, Hazineden ve mparatorluun tmnden toplanan olaa
nst vergiler ve ekabiran ile yksek grevlilerin balar sayesinde karlanmtr.
Kbrs ganimetinin bir blmnn de bu yeniden ina amac dorultusunda kulla
nlm olmas muhtemeldir. Kreki tedariki ve asker devirmeleri iin tara valileri
ne haberler gnderildii bilinmektedir. Bunun dnda, Karadeniz'den zorla kreki
223 L Valcnsi, \'enedik ve Flab<ili 1 987 ,. 1 1 8- 1 1 9
1 04
D E N i z G C N N O S MAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E R i
toplandn ve gemilere bindirilecek denizci ve askerlerin maaIarn demeleri iin

gemi reisIerine para verildii belgelerden anlalmaktadr. Bunlarn forsa deil de,
cret alan ve ou Mslman olan tertipler olduunu kaydetmek uygun olacaktr.224
Osmanllar asndan bakldnda, kaybedilen gemilerin yerlerine 5-6 ay gibi
ok ksa bir srede yenileri ina edilmesine ramen, kaybedilen denizci personelin
yeri uzun yllar doldurulamamtr. Bu sava ayn zamanda Bat teknolojisinin yarat
t ate gc karsnda, kendisini yenilemedii takdirde, Osmanl Donanmasnn
ve Ordusunun hi bir ans olamayacann da bir gstergesi olmutur. Nitekim bu
tarihten sonra denizlerde, kaybedilen prestiji geri alabilecek hi bir baar kazanla
mam, donanma kadrolar ehil olmayan komutanlara arpalk olarak datlmaya de
vam edilmitir. Osmanl'nn ok ksa bir zamanda 1 58 yeni gemiyi devreye sokmas,
1941 ylnda Amerikallarn urad Pearl Harbour basknndan sonra ok ksa za
manda Pasifik'teki g dengesini salayacak sayda gemi ina etme baarlar ile b
yk bir benzerlik iermektedir. Venedik, Papalk ve spanya'd an farkl olarak, geimi
sadece denizlere dayanan bir lke olduundan, bu sava, onun hem sava gemilerini,
hem insan gcn byk oranda azaltm, ayrca Kbrs gibi ok nemli ve stratejik
bir ticari ve askeri sten de mahrum brakmtr. Bu nedenle ok akll bir politika uy
gulayarak Osmanl Devleti ile anlamtr. Bu anlama, Osmanl Donanmasna Ege,
Adriyatik ve dou Akdeniz'de daha rahat hareket etme serbestisi salam, ancak bu
frsat dorudan Papalk ve spanya deniz gcnn yok edilmesi iin deil, yine lke
fethetme ve korsan harekat gibi sonu alc ve kalc olmayan yerlerde heba etmitir.
Kbrs ve nebaht Savalarndan sonra Venedikle 7 Mart I S73'de imzalanan bu
anlamaya gre;225
- Venedik hkmeti 300.000 dka olan Kbrs Seferi harcamalarn yl iinde
deyecekti.
- Sopoto Kalesi toplaryla beraber Osmanllara geri verilecekti,
- Anta Adas'na sahip olmaya karlk, konulmu olan 500 dka 1 500 dka ola-
rak denecekti,
- II. Sultan Selim, babas tarafndan imzalanan ve kendi tarafndan yenilenen ka
pitlasyonlarn tamamiyle muhafazasn taahht ediyordu.
- Venedik Hkmeti, Kbrs Adas iin her yl vermekte olduu 8.000 dka ver
giden kurtuluyordu.
- Arnavutluk ve Dalmaya'daki Venedik ve Osmanl lkelerinin snrlar eski du
rumlarna konuluyordu.
- ki devlet tccarlarndan sava srasnda msadere olunan eya ve gemiler de
necekti.
--- -----_ ..._--- _. . ._---_. - ----
224 Robert Manran. Osmanl imparatorluu imge Yaynevi 1 995 s. 98-99

225 Hammer S.H3
l OS
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
Bu Anlamada, Denizci bir devlet olan Venedik'in en byk kazanc, deniz tica
reti ayrcalklarn ieren kapitlasyonlar maddesidir. Dier maddelere bakarak san
ki Osmanl Devleti kazanl gibi grnmesine ramen, aslnda, Venedik yine kazan
l kmtr.
ngiltere'nin Osmanl Devletinden Yardm Talebp26

1 580 ve 1 590'l yllarda ngiltere ile spanya arasnda souk rzgarlar esiyordu.
Osmanl Akdeniz politikas gerei spanyollar'n karsnda, ngilizler'in ise yann
dayd. Osmanl, Katoliklere kar Protestanl ne karma politikas izliyordu. ngi
lizler, Fransa'ya yaplan donanma yardm rneinden hareket ederek Habsburglar'a
kar direnebilmek iin tek anslarnn Osmanl mparatorluu'ndan yardm almak
olduunu biliyorlard. llL. Murat dneminde ( 1 574- 1 595) Osmanl mparatorlu
u ile ilikiye geerek, Avrupa'nn yarsna sahip spanyollar'n gl donanmasnn
ngiltere'yi igalini engellemek iin yardm istediler.
1 587'de, ngiltere, kadrgalardan oluan bir Osmanl Filosunun spanya, talya ve
Afrika sahillerine gnderilmesini, bu surette spanya'nn Hollanda'daki kuvvetlerinden
bir ksmn bu blgelere ayrmak zorunda kalacan, spanyollara kar byle mte
rek bir harekatn Osmanl Devletinin de menfaati gerei olduu, spanya Kral Filip'in
Avrupay ele geirmesi halinde, Hristiyanln btn kuvvetiyle Trk mparatorluu
na dnebilecei eklinde bir deerlendirmeyi de ieren bir teklif yapmt. Bu konu
da, ngiliz arivleri'nden kan bir mektup, ngiltere'nin 400 yl kadar nce Osman
l Donanmas sayesinde spanyol igalinden kurtulduunu ortaya kard. ngiltere'de
balayan ateli tartmalarn ardndan, ngiltere Eitlik ve nsan Haklar Komisyonu
Bakan Trevor Philips'in "Kralie Elizabeth'in Trkler sayesinde spanyollar'n elin
den kurtulduu bilgisinin resmi tarihlere eklenmesi gerektii" eklindeki aklama
s, yaanan tartmalar yeniden alevlendirdi. The Guardian gazetesinde yaynlanan
"Trkler'e Niin Teekkr Etmeliyiz" balkl haberde (John Ezard, 1 Haziran 2004),
Kraliyet Holloway Koleji retim yesi Jerry Broton, ngiltere'yi 1 588'de igal etme
ye hazrlanan spanya Donanmas'nn, Osmanl Donanmas'nn Akdeniz'deki manev
ralar sayesinde ikiye blndn ve bu sayede ngilizlerin spanyollar yenebildii
ni belirtmiti. Jerry Broton, kraliyet arivlerinde bulduu ve Kralie'nin askeri Dan
man Sir Francis Walsingham'n, 24 Haziran 1 587'de stanbul'daki ngiliz Elisi Wil
liam Harborne'a gnderdii bir mektupta Osmanl mparatorluu'nun spanyollarn
"yenilmez armadas" olan donanmasn Dou Akdeniz'de saldrlarla zayf drme
ye tevik etmesinin istediini ortaya karmt. Jerry Brotonun Osmanl Devleti'nin
bu zaferde byk rol olduunu syleyerek Ada'da balatt tartmalar, ngiltere Eit
lik ve nsan Haklar Komisyonu Bakan Trevor Philips'in de buna destek vermesiyle
yeni bir boyut kazand.
Kralie'nin askeri danman F. Walsingham, 24 Haziran 1587'de stanbul'daki n
giltere elisi William Harborne'e gnderdii mektupta padiah spanyollar'a kar ha-
2 2 & http://www.barbans.bz/llgltereye_l)smanI_Yard m.htm
1 06
D E N i Z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
rekete geirmek iin elinden ne geliyorsa yapmasn ve ngilizler'in iyi insanlar oldu
unu anlatmasn istemektedir. Mektup, ayn zamanda askeri danmann, askeri po
litik deerlendirmesini, Osmanl'dan taleplerini ve Osmanl'ya verilecek mesajlar da
iermekte ve bu ynyle diplomatik, jeostratejik ve jeopolitik unsurlar tamaktadr.
ngiltere'den-stanbul'daki ngiliz Elisine Mektup:

Gnderdiiniz 9 Mart 1 587 tarihli mektubunuz ulat. Mektubunuzdan Osmanl
Sultan ve danmanlaryla devam ettirilmesi gereken mnasebetlerin, emirlerimiz do
rultusunda ihtimam ve basiretle yerine getirildiini rendik. Padiah'n Hocas Saded
din Efendi vastasyla Sultan'n kendilerine mektup gndermesinden dolay Kraliemiz
ok sevindi. Osmanl Padiah, nc Murat'n spanya Kral'yla antlama yapmaya
yazdnz suretle yanamamasndan dolay Kralienin fevkalade mteekkir kald
n Sultan Hazretleri'ne syleyin... spanyol kudretinin tehdidi, Sultan'a tabi Kuzey Afri
ka Beyleri'nin gnderecei kadrgalarla engellenebilir. Az bir masrafla yaplabilecek sal
dryla, spanyol Kral byk lde rahatsz edilecek ki, bu durumda ngiltere'nin ka
rmasna bile gerek kalmayacak... Tebaamza kar Trkler'in tevecchlerinin artma
s iin Kralie'nin emri ile Sir Francis Drake'in, halen spanyol deniz yollarnda devam
eden seferi srasnda kurtard Mslmanlar' ceplerine para bile koyarak serbest b
raktn, spanyollar' da Berberilere kle olarak sattn syleyebilirsiniz."
ngiltere'den gelen bu resmi talep zerine, ngiliz Elisi William Harbome, span
yol Armadas'na kar Osmanl Donanmas'ndan yardm alabilmek iin III. Murat'a
bir mektup sunmutur. Bu mektupta Eli, Papa ve onun sadk mttefiki Katolik
spanya'y putperest (kafir) kategorisine sokarak, Osmanl ile ngiltere'yi din eksenin
de buluturmay amalamtr. ngiltere, siyasi, dini ve ksmen de kiisel nedenlerle,
Katolik mezhebinin lideri Papa ile yollarn ayrarak, ngiltere Krall kontrolunda
Anglikan MezhebinF27 kurmutur. Bu nedenle Katolik olan spanya ve Papal put
perest veya kafir olarak nitelendirmektedirler.
ngiliz Elisinin Osmanl Sultanna Mektubu:

Padiahn yce katna arzuhal ilam olunur. Saadetl Padiahm Hazretleri saol
sun. Devletl ve saadetl, alemin snd Padiah Hazretleri'nin yce katlarna kul
larnn arz budur ki, "ngiltere Kraliesi" ile "Zat- ahaneleri" arasnda mukaddes bir
sulhun vcut bulmas hususunda Byk Tanr bu kulunuzu balca vasta semek lt
funda bulunmutur. Bendeniz dokuz yl nce bu grevi sadkane bir tarzda ve isteye
rek ifade ettim ki, hususuyla Zat- ahaneleri'ne bahedilen kudret ve kuvvet vastasy
la bizim mterek dmanmz olan btn putperestleri imha edeceklerini ummutum.
Byk Tanr'nn adyla masum kulunuza acmanz iin yalvarrm. Eer bu putperes
te (spanya'ya) kar var kuvvetinizi gndermek niyetinde deilseniz, ona zarar vermek
227 Anglikanizm, VIII. Henry devrinden beri ingiltere'n in Resmi Kilisesi'dir. \" l l L . Henry ( 1 49 - 547) ile Papa
arasndaki bir ka\'gadan sonra domu olan Anglikanizn'in en bata gelen hedefi Hristiyanl kendi z niteliine
yeniden kavuturmaktr.
t o7 -------TJ.,7
. D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E R i
c:
----------------------------
zere hi olmazsa 60 veya 80 kadrga gnderiniz. Efendim Kralie bir kadn olduu ve
cinsiyeti bakmndan savaa meyilli olmamas lazm geldii halde Tanr'nn bu konu
daki emrini var kuvvetiyle yerine getiriyor. Eer size ok sadk kalan bir hkmdar dos
tunuzu en nazik zamanda kendi haline braktnz takdirde, sizin hareketinize b
tn dnya aracak. nk, Efendim, sizin vaadinize ve dostluunuza gvenerek ge
rek kendi hayatn, gerek devletini byk bir tehlikeyle att. Zat- ahaneleri, Efendim
ile birlikte hakimane bir tarzda vakit geirmeksizin bir Donanma karrsanz bunun
la Byk Tanr'nn buyruu, eriat'n emri ve meydana gelen frsatn icab, Yce Os
manl Nesli'nin an ve erefi ve Osmanl mparatorluu'nun muhafazas yolunda hare
ket etmi olacaksnz. Bu yapld takdirde, marur spanyol ile sahte Papa ve btn ta
raftarlar, yalnz zafer mitlerinden mahrum edilmekle kalmayacaklar, belki de bu tr
kstahlklarn cezasn bulacaklar. Tanr ancak kendine yakn olanlar himaye eder. Si
zin vastanzla Tanr putperestleri cezalandracaktr ki, arta kalanlar bizler gibi hakiki
Tanr'ya tapanlar zmresine dahil olacaklar. Hak yolunda mcadele eden bizleri Tanr
zafere ulatracak ve birok nimetlere kavuturacak.
ngiliz kamuoyunda balayan tartmalarn ardndan T.C Babakanl'nn istei
ile sz konusu yazmalar Osmanl Arivleri'nden aratrlm ve Sultan III. Murat'n,
Kralie Elizabeth'e yazd bir mektup bulunmutur. III. Murat'n ngiltere'ye gnder
dii mektupta, "Eskiden Osmanl Padiahlar ile dostluk edenler nasl sayg grp
himaye edilmilerse ngiltere Kraliesi'ne de o ekilde muamele edilecek" denil
mektedir. Elizabeth'in elisi vastasyla ilettii donanmaya dair istein anlaldn
belirten III. Murat yazd mektupta ilkbaharda byk bir donanmann kartlaca
n iletmektedir. Sultan Murat ngiltere'nin dostluunun devam etmesi halinde Os
manl Devleti'nin himayesinin de srekli olacan vurgulamaktadr.
Sultan III. Murat'n ngiltere Kraliesi Elizabeth'e Mektubu:

ki lke arasndaki dostluk ve Ahitname-i HmayCm gereince dost ve dmana kar
birlikte hareket edilecek. Ahitname artlarna uyulduu takdirde ngiliz tccarlarna
kimsenin zulm etmek ihtimali olmaz. Eskiden Osmanl Padiahlar ile dostluk edenler
nasl sayg grp himaye edilmilerse size de o ekilde muamele edilecek. spanya'da esir
olan Mslmanlar'n ngiltere tarafndan kurtarlmas sadakat ve ballnzn gs
tergesi. Elinizle gndermi olduunuz mektubunuzda Osmanl Donanmas'na ilikin
syledikleriniz hususunda hepsiyle ilgili malumum olmutur. lkbaharda byk bir Do
nan ma gnderilmesi kararlatrld. Allah Teala Donanma'y zafere ulatrsn.
Osmanl'ya gnderilen bu mesajda, ngiltere'nin blge ve dnya dengelerinden
istifade ile bekasn salama ynndeki, klasik d politikasn grmekteyiz. O zama
nn corafi ve askeri artlar iinde, Avrupa'nn Filip tarafndan ele geirilmesi zayf
bir olaslk olsa bile, spanya'nn, Osmanl Devletine kar bir savaa kalkmas akl
alacak bir ey deildi.
1 08 -------
D E N i z G U C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETKi l E Ri
O
---- ------------- -
Sapanca Kanal almalar
Bugn dahi gndemde olan Sapanca Gl'nn Karadeniz'e balanmas konu
su olduka eskidir. Karadeniz'in bir kanal ile Sapanca Gl'ne balanmas projesi,
Kanuni'den nceki dnemde gndeme getirilmitir. Projenin sahibi Kaptan Hasan
Paa'dr. Projenin amac Karadeniz'den stanbul'a kereste ve dier mallarn naklini
kolaylatrmakt. Proje, Kanuni zamannda da sz konusu edilerek tasvip edilmiti.
Sultan Murat zamannda I S 9 1 'de kanal amak maksadyla, zmit'e 30.000 amele gn
derildi. almalarn kontrolu grevi, Sokullu'nun olU Hasan Paa'ya verildi. Bizzat
Sadrazam, Kaptan Paa ve Anadolu Kazaskeri ile zmit'e gidip gn arazinin tes
viyesinin gzetiminde bulundular. Ancak byle faydal giriimlerin dmanlar, bu
trl ilerin halka zararl olacan Padiaha syleyerek ilerin yrmesine ve gere
kenlerin yaplmasna engel oldular. Sultan Murat kendisine yaplan telkinler zeri
ne bu konuda yle demitir: Kanallar amaktan ise gemiler yapmak daha iyidir.
stanbul'a kereste nakli imdiye kadar nasl olmusa yine yle olur.228
Byle bir kanal phesiz, sadece kereste nakli iin deil, kanaln Karadeniz sa
hillerindeki yerleim yerlerinin ekonomik, sosyal ve kltrel gelimesi iin de byk
yarar salayacakt. Ayrca bu nakliyat, Osmanl denizciliinin gelimesine de katkda
bulunacakt. Ayn kanaln almas 20. yzylda tekrar gndeme gelmi ancak, Souk
Sava artlarnda SSCB'ye uygun bir taarruz ekseni yarataca gerekesi ile vazgeil
miti. Bu gn, stanbul Boaz'ndaki kk tonajl gemi trafiinin azaltlmas ve Ana
dolu ilerine Karadeniz'den yaplacak nakliyatn stanbul gibi byk bir ehrin hin
terlandna girmeden transit olarak yaplabilmesine olanak salayacak byle bir ka
naln ok faydal olaca deerlendirilmektedir. Boazlarn gvenlii nedeniyle, bu
konu son zamanlarda tekrar gncellik kazanmtr.
nebaht Sonras Deniz Gc Dengeleri

1 60 1 ylnda, Osmanllarn Rumeli'nde Macarlar ve Anadolu'da asilerle arp
tklar sralarda, spanyollar, Maltallar, Floransallar; Cezayir'i, Tunus'u, Maynay ve
stanky' vurmak zere donanmalarn birletirdiler229 1 604 ylnda Osmanl Dev
leti, Fransa, ngiltere ve Venedik ile kapitlasyonlar yeniledi.230
Zamann ulam artlar ve genel karlar dikkate alndnda, Avrupa devletle
rinin Osmanl'ya kar her uygun koulda bir araya getirdikleri g, deniz gc idi.
nk bu g seyyaldi, yani modern tabirle mobil zellie sahipti ve Osmanl'nn de
niz ar topraklarna ulamada ve g nakletmede en elverili vasta idi. Bu gn de iki
okyanus kysnda kurulmu olan ABD'nin dnyann her yerine mdahele edebilme-
228 Hlllll1er s. 1 1 6
229 Halllll1cr 5. 1 37
230 A.g.e. s . 1 4 3
1 09
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
-----------------
sinde ayn vasta, yani deniz gc kullanlmaktadr. Zayflayan ve caydrcln kay
beden Osmanl deniz gc nedeniyle, Osmanl Devleti artk kapitlasyonlarn veril
mesinde veya uzatlmasnda herhangi bir alternatif karar alma olanan kaybetmi
ti. Gl zamanlarda verilen imtiyazlar artk otomatik olarak uzatlyordu. 1 6 1 0 yl,
Batl denizci devletlerin, Osmanl topraklarna kar pervaszca saldrlarnn ba
lad bir yldr. Deiik devletler, ayn zamanda veya zaman koordineli olarak, Os
manl topraklarna farkl yerlerden ullanmaya balamlardr. Bu kapsamda 1 6 1 1 y
lnda Akdeniz sahilleri, Korent, stanky saldrya ve yamaya uramtr. Buna bir
de 1 6 1 3 ylnda Karadeniz sahillerini basarak talan eden Kazaklarn Sinop limann
ele geirerek yakp ykmalar da eklendiinde, Osmanlnn deniz gc zafiyeti daha
ak olarak ortaya kar.m 17. yzyl balar, yelkenle yrtlen kalyon tipi gemi
ler ve yeni gelitirilen deniz silahlar nedeniyle, denizlerdeki teknolojik stnln
Avrupa'ya gemekte olduu ve Osmanlnn bu teknolojiyi, taklit etmeye alt bir
dnemdir. Bundan daha da nemlisi, bu dnem ayn zamanda, 100 yldan daha faz
la Osmanl deniz gcn ayakta tutan tecrbeli denizci komutanlarn (Reis) tken
dii bir dnemdir. Yeri asla doldurulamayacak Reis'lerin yokluu, Bat teknolojisine
yetiilmesine ramen bundan sonra denizlerdeki seri malubiyetleri de nleyemedi.
Buna ramen Osmanl idaresi, asl sorunun kaynann ehil denizci personel olduu
nu hi bir zaman anlayamad.
Osmanl Gemi na Sanayii ve Teknolojisi

Osmanl donanmas 14. yzyln sonlarndan itibaren tatbik edilegelen Akdeniz
sava tekniklerini adapte etmitir. Ancak Osmanl gemi inaat ustalarnn ve denizci
lerinin Bat Avrupal rakiplerinden, zellikle Venediklilerden, daha az hnerli olduk
lar anlalmaktadr. Hatta Osmanl belgelerine gre, I 535'te stanbul Tersanesi'nde
bir talyan mhendisin alt bilinmektedir.m Gianfrancesco adl bu ustann tek
nik yardm almak zere, stanbul'a arlmas konjonktrel olarak, Osmanl karla
rnn giderek bir tehdit emberine alnmasna denk gelmektedir. yle ki;
- Portekizlilerin Hindistan yolunu tkamalar nedeniyle meydana gelen ekono
mik kayplar,
- Akdeniz'de gelien yelkenli gemi ina ve silah teknolojisinin Osmanl'nn de
nizlerdeki kontrolunu zayflatmas, kylarn ve stanbul'a ynelik lojistik ula
m tehdit etmeye balamas,
Osmanl'y zorunlu olarak yeni teknolojilere ynlendirmitir. Atatrk'n ok ak
ifade ettii ve insanlk tarihi boyunca her zaman geerli bir jeopolitik gerei burada
tekrar etmek gerekirse o da udur; Medeniyet yle bir atetir ki, ona bigane kalanla
r yakar, yok eder. 16. yzyln ortalarnda Osmanl deniz gcnn dorukta bulundu
u zaman bile, gzlemciler kimi zaman Osmanl donanmasnn yetersizliinden sz
etmilerdir. 1 54 1 'den sonra yazan Ltfi Paa, denizmeselelerinin nemini dile getirirken
23 i Hamiller s. i R
232 Alain Servanie, Trkler ve Deniz, J..: i ap Yay n ev i s. 1 4 7
1 LO
D E N i Z G C U N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
Q... (l
--- --- --- '""
"deniz seferlerinin tertibinde dmanlar bizden stndr" ifadesini kullanmtr. m
Gemi teknolojisi tarihi asndan Osmanl denizciliini be aamada incelemek
mmkndr:
- Trk-Osmanl denizcilii Ge Ortaada, Akdeniz kadrgalarnn; latin yelken,
gerek dmen, tek sra krek ve mahmuz yerine civadra bastonu ile belirlendii
ikinci alt-aamasnda u veriyor.
- Buradan devamla, Rnesans sava kadrgas, ya da top ve kadrgalar ana uza
nyor. Akdeniz'de Trk Korsanlar, Barbaros Geliyor veya Turgut Reis ykleri
miz Akdeniz kadrgalarnn ite bu nc ve son alt aamasna oturuyor.
- Sonra, 1 7.yzyllda ( 1 683-1 699 arasnda)olduka zor bir kadrgadan kalyona
gei sreci yaanyor.
- Osmanl kalyoncuu 1 700- 1 860 arasna oturuyor.
- Bunu da Krm Sava ve Sinop Baskn'nn simgeledii krlma hattndan itiba-
ren, buhar ve elik a izliyor. 234
1 6. asrn balarndan itibaren gcn giderek artran ve denizlerde varln his
settiren Osmanl Devletinin merkezi deniz ss, stanbul'daki Tersane-i Amire (Tersa
ne Amirlii) idi. Tersane Amirlii Kurumu, o dnemde ve daha sonralar Akdeniz'de
en byk rakibi saylan Venedik denizciliinden ve onun tersane tecrbelerinden b
yk lde yararlanmtr. m Tersane Amirlii, deniz ss anlamndadr. Gemi ina
as yannda, onarm, salk, ikmal ve eitim gibi faaliyetleri de stlenir. stanbul'daki
en bydr. stanbul'un deniz ulatrmasn bile bu kurum yapmtr.236 stanbul
Tersanesi'nin Avrupa'dakilerle karlatrldnda alt yap ve organizasyon asndan
gze arpan baz eksikliklerinin olduu anlalmaktadr. Venedik Senatosu'na sunu
lan 1 544 ylna ait bir raporda u ibareler dikkati ekmektedir: .. ieride bir tersane .
de olmas gereken eylerin hibiri yoktu, ne krek, ne demir, ne stp ... Tersane
dekilerin banda ne nbeti, ne de rehber vard. . .stedikleri kadar gemi, hem de
nitelikli gemiler yapacak kadar tahtalar var; ama bunu beceremiyorlar, zellikle
kadrgalarda baarsz oluyorlar nk Hristiyanlarnkiler kadar gzel ve hafif ge
miler yapmay baaramyorlar, onlarn gemileri ar ve kt ina edilmi, canlar
ne kadar isterse o kadar para dedikleri bir ka Hristiyan usta (byk olaslkla Os
manl Rumiar veya Venedikli mhendisler kastediliyor) da var yanlarnda. m
mparatorluk topraklarnn denizle i ie olmas sebebiyle, ihtiya halinde hemen
her yerde gemi inasna teebbs ediliyordu. stanbul Tersanesi dnda, Karadeniz,
Ege, Akdeniz, Kzldeniz ve Basra Krfezi'nde tersanelere sahip olan Osmanl Dev
leti, Tuna ve Frat gibi nehirler zerinde de tersaneler bulunduruyordu. Bu tersane
lerden ayr olarak saylar altmbei geen gemi ina tezgahlarnn varl da bilin-
233 S. zbaran, Trkler ve Deniz, Kitap Yaynevi 200; s.56

234 To s un Terziolu - Halil Ilerktay, Trkler ve Deniz, Kitap Yaynevi 200; s. 1 1 5
235 . Bostan Osmanl Ilahriye Tekilat, TTK, 1 992 s. XI L I
236 . Hakkl L'zunarl, :-'Ierkez \ e Bal riye Tekilat Ankara 1 9 8 4 s . .W6
237 Alain Sen'anie, Trkler ve Deniz, Kitap Yaynevi 200 7 s . 1 59
111
/,:i
------------------------------
mektedir. Ancak bu tersane ve gemi ina tezgahlarndaki gemi yapmcl esas ola
rak merkezdeki Tersane Amirlii tarafndan idare ediliyordu. Buralardaki gemilerin
inas, merkezden gnderilen veya mahallindeki grevliler vastasyla tamamlatlyor
ve zellikle Karadeniz ve Ege kylarnda ina olunanlar donanmlar iin stanbul'a
getirtiliyordu.238 Osmanl Donanmasnn esas gemi tipi Kadrga ve Kalyondu. Ka
drgalar, kurulu devrinden 1 7. yzyln sonlarna kadar Osmanl Donanmasndaki
harp gemileri iinde en ok kullanlan ve vurucu gc tekil eden gemilerdi. Boyla
r ortalama 50 metre civarndayd. 13 topu vard. 239 Zaman iinde kadrgalarda da e
itli deiiklikler yapld.
Blanchard, 1 6. yzyln kadrgasn yle anlatmaktadr: Arka ksm yuvarlak ve
n ksm mthi surette sivri, uzun bir dilim tasavvur ediniz. Ba ksm sivri ve mah
muz eklinde ykselmi olup, bu ksm hem aborda olunduu zaman dman gemi
lerini kertmeye ve yksek ksmlarn ezmeye yarar, hem de dman kadrgasna
gemek iin kpr iini grr. ki direkleri vard, bunlara, gayet dik serenlere geri
len Latin biimi yelkenler alr ve bunlar normal seyirlerde kullanlrd. Kriz anla
rnda kree bavurulurdu. Krekilerin says 1 50 kadard. Her iki bordada 25 otu
rak vard ve kii bir krei ekerdi. Baz durumlarda bu insanlarn hayal bile edi
lemeyecek bir gayret gstermeleri beklenirdi. Takipte veya geri ekilmede, zafer veya
selamet, krekilerin dayankllna ve kadrgann sratine bal idi. Bu srat 6-7
mile kard. Teknelerin o, 12 hatta 20 saat hi durmadan gittii sylenir. Bu, krek
ileri kandrmakla salanamaz fakat, geminin orta hatt zerinde yaplm olan kori
dor gibi yerde durarak kaptann emirlerini dikkatle takip eden ve ellerinde kz si
nirinden yaplm kamlar tutan reis ve yardmclarnn iddetli darbeleri ile temin
olunurdu. Bir gemideki mrettebat en az 300 kii olup, bu kadar insan 40 metre bo
yundaki gemilerde hncahn bir halde skp kalrlard. 240 amzda 40 metrelik
bir askeri geminin toplam personelinin 40 kii olduu dikkate alnrsa bu skkl
n boyutu anlalabilir. Hi bir harp gemisi 8 yldan fazla donanmada bulunduru
lamazd. 8 yln doldurmu, fevkalade ypranmsa daha 1-2 yl nceden, armatr
lere veya Avrupa devletlerine satlarak donanmadan karlrd. 1 7. asrn ikinci yar
snda bu kanunun terkedilmesi ve kadrgalarn 8 yldan fazla kullanlmas donanma
ya zarar verdi. 241
talyan tarihi Cipolla ise kadrga tipi gemiler hakknda u bilgileri vermekte
dir242: l s.yzyl ortalarna doru kadrgalar, k kasaralarna yerletirilmi bir ift
topla donatlmt. 16. yzyln kadrgalar ise farkl byklklerde nemli sayda top
tayordu. Pruva ve k taraftaki iki yksek platform on be kadar farkl arlklarda
topun yerletirilmesine olanak tanyordu. Kadrgann ba tarafnn tam ortasna yer
letirilmi 1 6 libre arlndaki iki topla, 69 libre arlnda bir top daha vard. Bu
238 Bostan. s. XLV

2 3 '1 A.g.e. s. H4
240 Blanchard s . '1- 1 O
24 1 ztuna s.74
242 Carlo ,vI. Cipolla Yelken ve Top Kitap Yavnevi 2003 s.41 -43
112
' D E N i z G C N N O S MA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
;.... Cl
---- -- -
donanm kadrgalara nemli bir ate gc salyordu. Kreklerin yardmyla hareket
edebilen bu tekneler, Akdeniz'in sakin sularnda rzgarn yokluunda bile ar ve iri
gvdeli yelkenli gemilere baaryla meydan okuyabiliyordu. Kadrgann Akdeniz'de
yeterince yararl olmasna karn, Atlas Okyanus'undaki frtna ve dalgalara kar
koymas mmkn deildi. Mrettebatn says (300-400 kii) ile geminin tonaj ara
sndaki sk iliki dikkate alndnda, kadrgann su ve yiyecek salamak iin ska
mola verdii bir ky eridi denizcilii yapmak zorunda olduu grlr.
Lojistik gereksinimler asndan yaklaldnda, kadrgalarn harekat yarap
n geminin tayabilecei su miktarnn belirlediini syleyebiliriz. Osmanl Donan
masnn, klar limanda geirmesinin en nemli nedeni, sert iklim koullar ve ka
drga tipi gemilerde barnma imkanlarnn olmamasdr. Avrupa'nn yksek gverte
li byk yelkenli gemileri(kalyon) mrettebatn geminin alt gvertesinde barnma
sna imkan vermekteydi. Amerikann kefinden sonra yerlilerden renilen hamak
tipi yatak bu barnma iini daha da kolaylatrmt. 1 5. yzyl boyunca yelkenli ge
minin gc gelitike, Atlas Okyanusu'na kys olan Avrupa lkeleri bu gemi tipine
gereken zeni gstermi ve onu, giritikleri deniz savalarnn en nemli unsuru ha
line getirmilerdi. Gemi ina sanayisinin, Osmanl Devletinin esas sanayisinin de e
kirdeini tekil ettiini ve bu sanayideki gelimelere paralel olarak her alanda itici bir
g oluturduunu syleyebiliriz. nk bir gemideki donanm ve kullanlan mal
zemenin eitlilii, bu malzemeleri retecek ve ileyecek geni bir i gcne ve ilet
meye gereksinim dourmaktadr. Gl bir donanmann yapm iin gerekli btn
hammaddelerin, imparatorluk topraklarnda, Batllarn kskanlk dolu hayranl
n ekecek bollukta bir araya gelmesi, Osmanl iin ok byk bir avantaj d. Osman
l Devletinin geni topraklar ve bu topraklardaki zengin hammaddeler ve malzeme
ler, gemi inasnda Osmanly da baml olmaktan kurtarmtr. ngiliz Donanma
snn en byk mcadelesi, bu ham madde kaynaklar zerinde olmutur. spanya,
ngiltere, Fransa ve Hollanda gemi yapm iin Baltk blgesinden gelecek, kereste,
halat, katran, demir cevheri gibi maddelere baml olduklar halde, Osmanl Devle
ti btn ihtiyalarn kendi opraklarndan karlayabiliyordu. Yani, Osmanl Devle
ti ykselme devrinde Jeopolitik btnle ulam ve otarik bir devlet yapsndayd.
Kadrgadan-Yelkene
Yelkenli gemi ile kadrga arasndaki "iblmn ters-yz eden" ve yelkenli ge
mileri etkili bir sava gemisine dntrenler ngilizler olmutur. Krekileri yelken
lerle, tatar yay kullananlar143 toplarla deitirmek, temelde insan enerjisinin yeri
ni rzgar ve fiZikokimya enerjisinin almas anlamna geliyordu. 1 7.yzylda Osmanl
Donanmasndaki gemi eitlerinde nemli bir deime meydana geldii grlmek
tedir. Asrn ikinci yarsndan itibaren, krekle ileyen (ektirme) kadrga tipi gemiler
243 Osmanl Donanmasndaki keskin nianc okular kasedilmektedir.
1 13
. D E N i z G C N N OSMA N l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
r.::
-----------------------------
ikinci plana derek yerine yelkenli gemiler, yani kalyonlar ina edilmeye balanm
tr. direkli yelkenli harp gemileri olan kalyonlar, Osmanllarda harp gemisi olarak
ilk defa 1 644 ylnda Girit Seferi srasnda ina edilmilerdir. Boyu ortalama 60 met
re civarnda olup, gverte saysna gre tadklar top says 58- 1 1 2 arasnda dei
mekteydi. Her ne kadar kalyonlarn tutulmas zaman aldysa da, 1 7. asrn sonlarn
da, Osmanl Donanmasndaki gemiler arasnda kalyonlar birinci sray tekil etmi
lerdir. Gemi tipindeki bu deiiklik, pek ok deimenin de habercisi olmu, gemi
inasnda kullanlan ahap yine esas malzemeyi tekil etmekle beraber, yelken bezi,
nemli ihtiyalar arasna girmitir. Bu deime Osmanl sanayii iinde nemli bir ge
lime olarak kabul edilmelidir.244 Osmanllar gemi ina faaliyetlerini srdrrken, l
zumlu malzeme ve mhimmat temin etmekte hi bir glk ekmiyorlard. mpara
torluun mhimmat kaynaklar bir donanmann muhafazasn devam ettirmek iin
yeterli idi. Bu sebeble Tersane Amirlii, ihtiyac olan hi bir mal ithal etmedii gibi,
. imal edilen baz mallar, bilhassa kalitesi dolaysyla ok aranan yelken bezi ihra bile
ediliyordu.245 Eyaletlerden alnan gelirler arasnda, donanmann ihtiyac olan keres
te, reine, zift, katran, yelken bezi gibi maddelere daima ncelik tannrd. zmit y
resi nar ve am kerestesini, Kavala demiri, Eriboz Adas katran, Karadeniz kyla
r keteni, anakkale fabrikalar bezleri salarlard. Byk ky kentleri tam donanml
bir ya da iki kadrga yapmakla ykml idiler. Gelibolu, Selanik ve stanbul'da bronz
top dkmhaneleri, pa (gemi demiri) iin izabe246 frnlar ve baruthaneler kuruldu.
Blanchard, Osmanl gemi ina sanayii hakknda yle yazmaktadr247: stanbul'da
hi bir zaman marangoz ktl hissedilmez. Deniz inaatnda yetimi teknisyenler,
muharebelerde, kylara yaplan aknlarda ele geirilir ve icap ederse para ile tutu
lurdu. Bizzat korsanlar da bu hususta ok mkemmel fikirler verirlerdi. Venedikliler
pek mehur ustalar olmakla beraber, eserleri aynen taklit olunmazd. te bundan do
lay Trk kadrgalar, yelkenle daha yollu giderlerdi. Venedik Cumhuriyeti'nin kadr
galarndan iki misli yelkenleri vard. Sudan yukar ksmlar daha yksek olduun
dan ve daha az top tadklar iin Trk gemileri daha denizci idiler. Buna mukabil
krekle seyirde geri kalyorlard. Bu, taktik grlerindeki farktandr. Fakat bu fark
lar olayn gidiat zerinde bir gn tesirlerini gstereceklerdir. O zaman her gemi, si
lah ynyle kendi zafiyetini arkebzlere kar ok atmak suretiyle giderecektir. Padi
ah Bahriyesinin merkezi olan stanbul'd a bir tersane mevcuttur. Bir tersane ufak bir
ey deildir. Bir tersanede kzaklar, havuzlar, ekek yerleri, cvatalar, demir aksam,
mermileri, glleleri, aa ktklerini, krekleri, dmenleri, halatlar, yelken ve direk
leri, ziftleri, gherileri, barutlar koymak iin maazalar lazmdr. Ayrca bunlar ya
pacak olan dkmhaneler, demirleri ve toplar yapan atelyeler vardr.
244 Bostan s. xv-xv

245 A.g.e. s.2S3
246 Erilme
247 Blanehard s. 24
1 14
D E N i z G C N N OS MAN l TAR i H i Z E Ri N D E K i ETKi l E Ri
::... O
-- --------------- -
Uzun seneler devam eden Girit Seferi, Osmanl gemi teknolojisinde yaplmas
gereken baz deiiklikleri de beraberinde getirmitir. Bu seferler srasnda kendi ka
drgalarnn Venedik kalyonlar karsnda yetersiz kaldn gren Osmanllar, kal
yon inasna hz vermiler ve 1650 ylnda 30 kalyon gibi byk bir gemi ina faaliye
tine girimilerdir. Ancak 1 65 1 'de Sadrazam Melek Ahmet Paa'nn donanmaya yar
dm maksadyla ina ettirdii byk kalyonun suya indirilirken batmas, Osmanlla
rn henz kalyon inas iin yeterli teknolojik bilgiye btnyle sahip olamadklarn
gstermitir. Nitekim, donanmann Venedik kalyonlar ile sava yapt bu ilk sene
lerde, kalyoncularn acemilikleri ve tecrbesizlikleri yznden, baz malubiyetlere
uranlmas da bu fikri dorulamaktadr. Kalyon devrine geite Avrupa'nn 1 50 yl
gerisinde kalan Osmanl Donanmas, matbaann ve kitabn lkeye sokulmamasndan
kaynaklanan silah teknolojisinde de geri kalnca, sadece denizlerde deil, karalardaki
sonunu da hazrlamtr. Can havli ile, tehlikeyi uzaklatrmak iin, 1 7. yzyln ikin
ci yarsnda balatlan donanmadaki yenileme abalar, Batl devletlerin Osmanl
Devleti zerindeki kar atmalar ile birleince, Osmanl Devletinin ykln 1 50
yl geciktirecek bir fayda salayabilmitir. Gemi ina sanayisinin Osmanl sanayisine
olan bir baka katks da, bu sanayiye malzeme salayan ehir, kasaba ve dier yerle
im yerlerinin lkenin deiik yerlerine yaylmas ve her zaman alternatif olanaklara
sahip olunmasdr. Tanzimat sonras batllama ve teknolojik alandaki gelimelerin
ounun Bahriye kanal ile yurdumuza girmesinin asl nedeni, bu sanayide nceden
beri mevcut ve yerlemi bir alt yapnn bulunmasdr.
Gemi na Malzemeleri ve Tedarik Blgeleri
Ham Malzemeler Temin Edildii Yer

Kereste Kocaeli, Samsun, Sinop, Vize, Bolu
Ham Demir Samakov, Sofya(Bulgaristan), Dubnice, Pazarck, znebol
Eridere.
Hurda Demir Tekirda, Erzurum, Sinop, znik, Bartn
ivi Samakov, stanbul, Trabzon
Kurun Rudnik, Novo Brdo, Kratova ( Srbistan), Serebnerica,
Olova ( Bosna), Gmhane, Keban, Ergani, skp
Katran Arnavutluk, Eflak, Karadeniz ve anakkale
Midilli, Edremit
Zift Midilli, Avlonya (Yunanistan) Pazarck ( Bulgaristan)
Gelibolu, Lapseki, Karadeniz, Edremit, anakkale, Taoz,
Sisam
115
D E N i Z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
C:\
------------------
Balk Ya Trabzon
Bezir Ya Msr
Don Ya Bodan
Boya Tersane Amirlii malat
Reine Akdeniz Blgesi ( skiri, skolar, kopolos, keron Adalar)
Balmumu Bodan, Aydn, Saruhan, Hemin, Yama
Kendir Karadeniz, Ege, Trakya
Resen ( p, Urgan) Tersane malat, Samsun, Tire (zmir)
spavlu ( Sicim) Msr,
stp Kocaeli, Sinop, Kre, Amasra, Msr, Trabzon
Mamul Malzemeler Temin Edildii Yer

Krek Kocaeli( znik, Gemlik, Kararnrsel, Karasu, Gebze)
Takpr, ile, Amasra,
Lenger(Gemi Demiri) Samakov, stanbul
Pusula stanbul
Fanus stanbul
Kirpas (Yelken Bezi) Gelibolu, Eriboz, Msr, Ege Blgesi, Benefe, Kbrs
Tente Tersane Yapm
Yelken Tersane yapm
uha Selanik
Yelken nesi stanbul
Makara Dili Karadeniz
Harp Malzemeleri Temin Edildii Yer

Gherile Msr, Karaman, Kayseri, Nide, Bor, Krehir,
Aksaray, Larende, Malatya, Suriye, Lbnan, Badat, Basra
Kkrt Lut Gl, Dou Anadolu
Barut stanbul (Kathane, ehremini), Selanik, zmir, Gelibolu
Top Tersane yapm
Yuvarlak (Top Mermisi) stanbul, Banaluka, Pravite, Sultanhisar, Birecik
Ok ve Yay Gelibolu, Silistre, Babada 248
248 Bostan s. 1 02- 1 79
1 16 ------
D E N i z GC N N OSMAN l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
()
------------ -------
Tersanelerin Sosyo-Ekonomik Etkileri

Tersanenin ve gemi ina sanayisinin Osmanl denizciliinin gelecei, sosyal hayat
ve ekonomi zerindeki etkilerini daha iyi anlayabilmek iin, deniz harp tarihi uzma
n Ali Haydar Alpagut'un Gelibolu Tersanesi hakknda yazdklarna bir gz atalm249:
Gelibolu'da halkn geimi balkla dayandndan zaten teden beri kk tekne
ler yaplmaktayd. e devlet el atnca, denizcilik birdenbire parlad. Ticaret gemile
rine imdi harp gemileri de ilave olduundan tersane byd, faaliyet artt ve deniz
cilikle ilgili zenaatlar ilgi grd. Gelibolu Tersanesinde yaplan gemiler artk Akde
niz ve Karadeniz'e gelip gidiyordu. Ancak corafi durum ne kadar uygun olursa ol
sun, lkenin doal serveti yardm etmezse, tersane kaynaksz kalarak ihtiyalarn d
ardan temin mecburiyetine der ve bu mecburiyet gelimesine mani olur. Kadr
ga devrinde tersanenin en byk ihtiyac eri ve kaplama yaplacak kereste ormana
r ile yelken ve halat yapacak kenevir, pamuk mahsullerinin bol miktarda yetimesiy
di. Kalyon devrinde, kereste ve keten ihtiyac artt gibi, uzun yllar seren yaplacak
uzun ve dz boylu aa ihtiyac bagsterdi. Her iki devirde zincirlik ve apalk de
mire gereksinim vard. Vaktiyle Gelibolu'nun arkas bu ihtiyalar karlayacak kadar
zengin ormanlarla rtl idi. Yarmadann kuzey dalarna bu sebebten Koru Dala
r derlerdi. Keten her tarafnda, pamuk baz taraflarda yetiirdi. Demir de dardan
getirtiliyordu. Bu uygun artlar, bilhassa Kadrga devrinde Gelibolu Tersanesini ge-
249 Ali Haydar Alpagt, Marmara'd a Trkler Genkur 1 942 s. 62-63
117
D E N i z G CU N N OSMA N l TARi H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
limenin en yksek noktasna kard. Kalyon devrinde, seren meselesi harp gemi
lerinin stanbul Tersanesi'nde donatlmasn gerektirdi. Yine byk ticaret gemileri
Gelibolu'da yaplr ve donatlrd. Trk hakimiyeti altnda yaamaya baladktan son
ra, Gelibolu Tersanesi en faal asrlarn idrak etti. Senede 1 50 para harp gemisi yap
t oluyor ve ticaret filolar btn dou denizlerinde dolayordu. Bir tersanenin, bu-
1unduu lke iin ne kadar yksek karlar saladna, Gelibolu'dan daha parlak bir
rnek pek zor bulunur. Her eyden evvel, Tersane, yalnz yarmadann deil, Karya
ka Ormanarnn ilemesine de sebeb olmutu. Bu sayede binlerce insan geiniyordu.
lkeye gelen demirden, ivi, zineir, apa, tel, halat ve bunun gibi eyler yapmak iin
demireiliin her ubesi olumutu. Halat ve yelken ihtiyac pamuk ve keten sanatlar
na ortam salam, iplik bken, bez dokuyan, yelken bien ve halat yapan meslekle
ri olduka glendirmiti. Gelibolu'nun yelkenei takm, lp bimeden, yalnz gz
karar ile yelken bimek hususunda efsanevi bir hrete sahipti. Tersane sayesinde
kasabann ne kadar genilediini anlamak iin, dnlmelidir ki, iviciler, demirci
ler, ilingirler birer mstakil ar oluturmutu. Gelibolu Tersanesi'nin zayflamasn
da ve kapanmasndaki belli bal nedenler yle sralanabilir;
- Hali Tersanesinin kurulmasnda Gelibolu Tersanesinin insan ve tezgaha yar
gc alnm, stanbul'a nakledilmitir.
- zmit ve Gemlik Tersanelerinin yanbanda birer sivil tersane meydana gelerek
Gelibolu Tersanesinin ii azalmtr.
- Ege Adalar'ndaki RumIarn, byk kayk ve gemi yapmalarna msade edil
diinden salam ve yksek trandiller tremi, dou Akdeniz'de Rum gemiei
lii Gelibolu gemieilii ile rekabete balam ve tersane bu rekabetten etkilen
mitir.
- Harp Filolarmzn klmesi orannda, Hali Tersanesi bym ve netice
olarak Gelibolu Tersanesinin Beylik Gemi faaliyeti azalm ve bir mddet sonra
harp gemileri tekne inaat tamamyla stanbul ve zmit Tersanelerine kaymtr.
Gelibolu Tersanesi ancak ticari varln muhafaza edebilmitir.
- Koru Dalar ormanar fena idare edilerek gittike zayflam ve nihayet oralar
da tersanenin iine yarayacak aa kalmam, kar yaka dalar ise ancak kaba i
lere yaradndan tersanenin levazm ambarlar kurumutur.
- Dardan iplik daha ucuza geldiinden zenaat gevemi, sonra yelken bezleri
de ayni ekilde ulhacl iflas ettirerek donanm sanatlar sadece yelken terzili
ine kalmtr.
- Demircilik, ilingirlik ve gemi doramach Rum unsuru tarafndan, tedri
ci bir gayret ve sebatla zaptedilmi ve adalarda yzlerce Rum Tersanesi yap
hnca, bu zenaatkarlar ge balam ve yerlerine gelen Ermeniler gereken kud
ret ve liyakati gsteremedikleri iin, gereken levazm stanbul'dan getirtilerek,
mahalli zenaatlardan bir ka daha snm ve tersane iin bir zayflk nedeni
olmutur.
l lR ------
D E N z G CU N N OSMA N l TA R H Z E R N D E K ETK L E R '
O
------ - --
Osmanl Deniz Gcnn Baarsnn Nedenleri
Donanmay- Hmayun, 29 Mays 14S6'da Gelibolu aklarnda Venediklilerle
yaplan muharebeden, 7 Ekim I S7 1 'deki nebaht bozgununa kadar tam 1 1 5 yl, 4
ay, 9 gn asla malup olmamt ki, byle bir devre, hi bir denizci milletin tarihinde
gsterilemez. Donanma, bu dnemde ok yksek bir teknik ve ilmi seviye ile bu de
recede tutunabilmiti. Amerika ktasna Kolomb'un ayak basmasndan 2 1 yl sonra,
I S 1 3'te Donanmay- Hmayun'un elinde, Amerika'nn Atlantik kylarnn en iyi ha
ritas bulunuyordu. I S29'da bu harita, 16 yllk yeni keiflerin neticelerine gre dzel
tiliyordu. Bu tarihlerde Piri Reis'in bu derece mkemmel Amerika haritas izebilme
sini Avrupal bilginler hala mnakaa ediyorlar.
Belki bir gn bu iin nasl olduu zerinde anlarlar. Akdeniz'in adalar
n, sahillerini, limanlarn, kayalarn, rzgarlarn hangi eser 16. yzylda, Kitab-
Bahriye'deki inanlmaz mkemmellik ve tafsilat ile verebilmitir. Trk denizcilerinin
kltr seviyeleri, ok ileriydi. Birka dil bilmeyen Trk denizcisi azd. Bunlar devletin
istihbaratnda da alyor ve stanbul'a deerli bilgiler gnderiyorlard.2so Ondoku
zuncu boylarnn dousunda kalan btn Akdeniz ve ona bal denizler (Karadeniz ve
Azak dahil) Trk topraklar iinde kalyordu. Ondokuzuncu boylarnn bats ise ikiye
blnyordu: Gney yars Osmanlnn, kuzey yars Avrupa devletlerinin ( spanya,
Fransa, talya devletleri) . Bu surette Akdeniz'in drtte Osmanl'nn oluyordu.2s
Osmanl mparatorluunun en parlak zamanlar, Akdeniz'de deniz stnl
nn saland, Karadeniz ve Kzldeniz'in bir Trk gl; Basra Krfezi ve Hint Ok
yanusunun ksmen kontrol altnda tutulduu 1 6. ve 1 7. yzyllar kapsar. Osman
l mparatorluu, 16 ve 1 7. yzyllarda, Akdeniz, Karadeniz ve Kzldeniz'de De
niz stnl'n elinde bulunduruyordu. Akdeniz, tarih kitaplarnda yazd gibi
hi bir zaman bir Trk Gl haline gelmemiti. nk, bu yargnn karl olan
Deniz Hakimiyeti salanamamt. spanya, Fransa, Venedik, talyan Krallkla
r ve ngiltere'nin bu denizdeki faaliyetlerinin tamamiyle kontrol altna alnmas, ne
Osmanl'ya ne de baka bir lkeye hi bir zaman nasip olmad. Gl tabiri, Avrupal
glerin her dnemde, Ukrayna buday, Anadolu kerestesi, Dou Anadolu ve ran
rnlerine ulaabilmek iin k hakk salamaya uratklar, Karadeniz ve Kzl
deniz iin doru bir yarg idi. nk her iki denizdeki serbest dolam tamamen
Osmanl'nn iznine ve kontroluna tabi idi. Akdeniz, Karadeniz ve Kzldeniz'de de
niz stnl ve ksmi kontrolunun saland 1 6. yzylda, ngiltere'nin spanya
ve Fransa ile Avrupa'daki savalar yannda, Atlantik'te ve Uzak Doudaki smrge
edinme mcadelesi, Osmanl'nn lehine olarak Akdeniz'de ciddi bir rakip olarak sa
dece Venedik Deniz Gcn brakmtr. Bir Rus diplomat 17 .yzylda yle diyor
du: Hi kimsenin el srme hakkna sahip olamayaca, erden ve ar bir gen kz gibi
250 ziuna s , 54-55
25 Bkz. haria s. 63
119
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
koruyor Karadeniz'i Bab- Ali, yleki, bir yabancnn kendi zel dairesine girmesine
katlanabilir de Osmanl Padiah, yabanc bir geminin Karadeniz'e girmesine gz yu
mamaz ve izin veremez. Byle bir ey ancak Osmanl mparatorluunun altst olma
s ile kazanlabilir. 1 6.asrda Osmanl Deniz Gcnn operatif ve taktik stnl
balca iki husustan ileri geliyordu:
-Trk gemileri hafif, binaenaleyh yrk ( hzl) ve manevra kabiliyetleri stnd.
- Kemal Reis donanmaya dmanlarnkinden daha uzun menzilli toplar koy-
durmutu.
- En kudretli seviyesine 1 6. yzyln ortalarnda ulam olan Osmanl denizci
lii; kuvvetli bir inaat tekniine, esasl bir denizcilik bilgisine, ok geni bir ik
mal s ebekesine, mkemmel sefer emniyeti tekilat ve tesislerine ve devrin g
venilir haritalarna dayanyordu.2s2
- 1 5 . ve 1 6. yzyllarda Osmanl Devletinin denizlerdeki bu stnlnn ne
denlerini:
- Tersane says, i gc ve gemi ina teknolojisinde stn olmas,
- Gemi ina iin gerekli malzemenin tamamn kendi topraklarndan salamas,
da baml olmamas,
- Kendi deniz taktiklerini oluturabilecek, kabiliyetli ve eitimli denizci perso
nele ve organizasyona sahip olmas,
- Devlette, denizcilie nem veren kiilerin ynetimde olmas, olarak sralayabi
liriz.
Bu kriterler ve kabiliyetler deniz ticareti hari, Amerikal deniz tarihisi ve stra
tej Mahan'n etkili bir Deniz Gc iin gerekli grd kriterler ve artlarla tamamen
rtmektedir. Gerekletirilememesine ramen, Osmanl'nn Svey ve Don - Volga
Kanal projeleri, Mahan'n Panama Kanal projesi ile benzer stratejik gerekelere da
yanmaktadr.
Buna ramen, Mahan'n dnyann en gl donanmasna sahip olan Osmanl
mparatorluundan hi bahsetmediini gryoruz. Mahan'n, Osmanl mparatorlu
u gibi 15 - 17 yzyl arasnda dnyann en gl deniz kuvvetine sahip bir devlete,
eserlerinde yer vermeme nedenleri bu zamana kadar sorgulanmamtr. Bu durum,
zellikle Osmanl mparatorluu'nun Denizci Strateji ve Deniz Gc asndan yete
ri kadar incelenmediini gstermektedir. Osmanl Devletinin zellikle s. ve 16.Yz
yllardaki baarl uygulamalar, byk kara imparatorluklarnn douu ve bekala
r ile deniz gc arasndaki ilikilerin anlalmasnda ve deerlendirmesinde, deniz
tarihileri ve stratejere ok zengin bir malzeme kayna sunmaktadr. Mahan'n eser
lerindeki inceleme 17.yzyln ikinci yarsnda balamaktadr.
252 Danyal Bediz, 1 6- 1 7 Asrlarda Osmanl Denizciliinin Bugiine Kddar :>.Iehul Kalm Baarlar Donanma
Dergisi i Y67 Say: 458 s.3
1 20
' D E N Z G C N N OSMA N l TA R H Z E R N D E K ETK L E R '
O
------------------
- Bu tarihte, Osmanl Donanmasnn dnyadaki sayl deniz glerinden biri ol
masna ve 300 yl mddetle Akdeniz, Karadeniz ve Kzldeniz'in kontrolunu
elinde bulundurmasna,
- 1 596 ylnda spanya ile savarken, ngiltere'nin Osmanl Devletinden donan
masn spanya, talya ve Kuzey Afrika gndermek suretiyle yardm ve destek ta
lep etmesine,
- Dnyann ilk deniz piyade snfn kurmasna,
- 1 795 ylnda, ABD hkmetinin ABD bayra tayan teknelere dokunul-
mamas karlnda, Cezayir Beylerbeylii ile altnda ilk bakan George
Washington'un imzas bulunan bir anlama yaparak, 642.000 altn dolar ve yl
da 1 2.000 Trk altn vermeyi kabul etmesine, ramen, Mahan ilgisini eke
memitir.
Asl zerinde durmamz ve cevabn aramamz gereken ey, Osmanl Devletinin
neden bir Okyanus mparatorluu olamaddr. Hereyden nce corafi konumlar
(jeopolitik) nedeniyle bir okyanus denizcilii gelitiremediler; okyanuslar zerinden
Yenian (Erken Modernitenin) ak deniz hakimiyeti mcadelelerine ve dolaysy
la kapitalizmin ilk birikim srelerine taraf olamadlar.253 Dier askeri, idari ve eko
nomik temel nedenler ise;
- Osmanl Devletinin genilemesinin byk lde kara gcne dayanmas ve
denizcilikle ilgili kurumsal bir idari ve lojistik organizasyona sahip olamamas,
- Osmanlnn deniz ar kaynaklara baml olmamas nedeniyle deniz ticareti
ile ilgilenmemesi,
- Osmanl Deniz Gcnn okyanuslara alacak teknolojiyi gelitirememesi,
Yani ksacas, en nemli neden, Osmanl deniz gcnn, devletin refahna do-
rudan bir katk salayarnamas, sadece bekas iin kullanlmasdr.
253 Tosun Terziolu, Halil Berktay. Trkler ve Deniz Kitap Yaynevi 2007 s. l l S
121
. BLM-II
OSMANL DEVLETNN
DENzc STRATEJts

----
D E N i z G U C N N OSMAN l TAR i H i U Z E R i N D E KI ETKi L E R i
------------------------ O
O
OSMANL DEVLETNN DENzc STRATEJs
Osmanl'da Deniz stnl ve Deniz Hakimiyeti Kavram

Osmanl mparatorluu Denizci Stratejinin ana unsurundan biri olan Sava
Gemileri zerinde younlam, dier ana unsurlardan Ticaret Gemileri ve Deniz
Ticareti ile hi ilgilenmemi, s ve Liman temin ve tesisinde ise yeterli dzeye erie
memitir. Bu durumun, tarihi, siyasi ve ekonomik nedenleri ne olursa olsun, Denizci
Strateji sadece sava gemilerine mnhasr kalm, bir btnlk oluturularnam, bu
nedenle deniz gcnden lkenin zenginlemesi ve d politikann uygulanmasnda et
kin ve verimli bir dzeyde yararlanlamamtr. Osmanl mparatorluu'nun deniz ti
caretini tamamen yabanclara brakmas, gerileme ve yklma nedenlerinin en nem
lisini tekil etmektedir. Kendi ticaret gemileri olmayan, yani deniz ticaretinin getire
cei refah ve maddi imkanlar hayal bile edemeyen Osmanl mparatorluu'nun, ti
caretin denetlenmesi, ticaret yollarnn korunmas, limanlarn iletilmesi gibi kay
glar olmadndan, Deniz stnl ve Deniz Hakimiyeti kavram;
- Deniz zerinde ie yarayan (gelir getiren) toprak paralarnn ele geirilmesi,
- Ordunun harekatnn desteklenmesi,
- Topraklarnn ve gemilerinin denizden gelecek tehlikelere kar korunmasn-
dan ibaretti.
Bu hedefleri ngren bir strateji iin, srekli denizde gezecek, blgesel kontrol
salayacak, yaygn s/liman ve tesislere sahip bir donanmaya ihtiya yoktu. Yani, Os
manl topraklarna denizden bir saldr olmadka, donanmann sadece yaz aylarn
da Akdeniz'in batsna doru bir gvde gsterisi yapmaktan, maddi kazan salamak
amacyla bir ksm ky ehirlerini ve kalelerini vurmaktan ve yamalamaktan baka
denize ynelik bir fonksiyonu yoktu.
Deniz siyaseti, Kara siyaseti gibi snrlara dayanan statik bir siyaset deildir. leri
grllk ve nceden hazrlk gerektiren ve gelien teknolojiyi uygulayan dinamik
bir karaktere sahiptir. nk, deniz kuvvetini oluturmak ve idame etmek, zaman ve
paraya dayanan pahal bir i olup, her devletin altndan kalkaca bir i deildir. zel
likle eitli rk, din, mezhebe mensup gruplarn bir arada yaamasn salamak bak
mndan da Osmanl Devletine deniz gc lazmd. Devlet, bu kudretin muhafazasn
ihmal etmi ve karlaaca i ve d sorunlar sadece kara kuvveti ile zebileceini
sanmt. Askeri strateji asndan ise, Osmanl Devleti, deniz gcn hi bir zaman
gerek sava mekanizmasnn temel bir unsuru olarak grmemitir. Akdeniz'de deniz
stnlnn saland, jeopolitik, ekonomik ve askeri durumun en uygun olduu
devirde bile, Girit, Kbrs, Malta gibi ok stratejik adalarnn ele geirilmesi dnl
memi, karadan Avrupa ilerine olan fetihlere ncelik verilmitir. Osmanl mpara
torluu, Deniz Gcn;
- Toprak fethetme,
1 25
D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
/.:i
-_ i----
- -- -
- mparatorlua yaplan olumsuz bir hareketi cezalandrma, intikam alma, g
gsterme,
- Topraklarn denizden gelecek olan saldrlara kar koruma,
- Orduyu nakletme ve denizden destekleme,
amacyla kullanm, srekli olarak bir blgenin kontrolunu elde bulundurarak, de
nizin ticaret yolu ile salad maddi olanaklardan hi bir zaman istifade edememi
tir. Maliyesini de, tamamen ele geirilen topraklardaki vergi ve rnlere dayandr
mtr. Nitekim, en arpc rnei oluturan Girit Adas'nn fethine, kzlar aas Sn
bl Aa'nn gemisinin Malta korsanlar tarafndan yamalanarak kendisinin ldrl
mesi, cariyelerin Girit'te satlmas, ele geirilen hazineden Girit'teki Venedik idaresi
nin de pay almas nedeniyle karar verilmitir. Valide Ksem Sultan'n mparatorlua
yeni toprak eklemek hrs ve Dalmayal dnme Yusuf Paa'nn Venediklilerden inti
kam alma istei de bu seferi hazrlayan sebebler arasnda saylabilir.254 Daha ncede
vurgulanf gibi, Girit Seferi kararnn altnda, jeopolitik, jeostratejik veya ekonomik
bir zorunluluk deil, intikam alma, g gsterme ve ganimet elde etme gibi tamamen
sbjektif nedenler yatyordu. Olay duyan Osmanl Derya Kaptan yle diyordu:
-Padiahm, intikam almak gerek.
-Kimden alnacak bu intikam?
-Elbette Girit keferesinden ... Korsanlar Girit'e kmlar, Venedikliler pay almlar-
dr. Bize dmanlk yapmlardr.
Osmanl Donanmasnda Kurumsallama

stanbul'un fethinden sonra srekli glenen ve byyen Osmanl Kara Gc;
toprak sistemine dayal olarak ordu (eyalet, sancak, tmar, has, zeamet) ve hazineye
dayal (hassa ordusu) ordu eklinde kurumsallarken, Osmanl Deniz Gcnn ayn
kurumsallamay gsteremediini grmekteyiz. Osmanl Ordusunun, (Hassa Birlik
leri hari) dnyann hi bir lkesinde grlmemi bir ekilde, tek kuru harcanma
dan beslenmesine ramen, mparatorluun kurucularnn, donanmann masrafla
r iin bir are dnmediklerinden dolay, donanma giderlerinin devletin serveti
ni nemli lde azaltt grlmektedir. Bu noktada, Tmar Sisteminin bir gesi ola
rak Bey Gemileri Filosu'nun hazrlanma ve donatlmasnn da, sz edilen " Tek ku
ru harcanmadan" yaplan bir etkinlik olduu ileri srlebilir. Ancak bu zor ve pahal
iin, ok zaman bu sorumluluu tayan kiilerin mali glerinin dna taddr ki,
ite burada ek mali kaynak yaratlmasnn nemi ortaya kmaktadr. Dier yandan,
Osmanl Devletinin kylarla ilgisinin, lkenin savunmas ve buna bal olarak, Dev
letin hkmranlk hakk gerei lkenin dier ksmlar zerinde kulland bir dene
tim ve gzetim yetkisinin kullanlmasndan teye gemedii ve kylarn ekonomik
ve sosyal nemini anlayamad grlmektedir.255
254 A. de Lamanine, Osmanl Tarihi Sabah Yaynlar 1991 s. 672
255 Cokn Gngen, XVi. Yzylda Osmanl Denizcilii Dz.K.K 1 997 s . 56
1 26
D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E Ri
Gelien teknoloji nedeniyle donanmann en son donanm yerinin muhakkak s

tanbul Tersanesi olmas, Bey Gemilerinin statsn tamamen deitirmitir. Dier
bir nemli husus da, Bey Gemileri yapma ve donatma sorumluluunun, Tmar Sis
temindeki gibi bir yaptrma dayanmamasdr. Mkellefiyeti yerine getirmeyenin T
mar sahibinden alnr bir bakasna verilirdi. Bey Gemileri sisteminde byle bir yap
trm veya ceza kural bulunmamakta idi. Osmanl Devletinde sadece Tersane Amir
liininin kurumsallatn syleyebiliriz. Ancak, stanbul'da bulunan Tersane Amir
lii sadece teknik ve idari bir yapdayd. Donanma, Saha veya Blge Komutanl,
Filo, Filotilla, s gibi taktik, operatif, idari ve lojistik bir organizasyona sahip deildi.
Ordunun personel ve lojistik ihtiyalar, Osmanl Eyalet ve Tmar sistemi iinde kar
lanrken, Donanmann kaptan ve gemici ihtiyalar usta rak usul ve para kar
l salanyordu. zellikle gemici personel Rum'lardan oluuyordu. Donanma per
soneli bata Barbaros olmak zere korsanlktan yetimi, bir nevi lejyoner zellikle
ri tamaktadr ve bu personelin devam sresince Osmanl Deniz Gc baar sa
lamtr. mparatorluk, ykselme devrinde, kendilerine tannan erefler ve zel ltuf
larla bal olan deniz kurtlar tarafndan savunuluyordu. Osmanllar Kaptanpaa'y,
karadaki eit nvan sahibinden daha stn tutuyorlard- onun gemi lambalar tular
dan nce geliyordu - ve denizcilik alannda muazzam paralar dyorlard; ama Deniz
Gc her zaman kara stratejisi iinde ilave bir kuvvet olarak kabul ediliyordu. Ba
ta Garp Ocaklar Donanmas olmak zere, birok filo ve gemi adeta kiralanmak su
retiyle Osmanl Deniz Gcne katlmtr. Operatif deniz sleri ve deniz eitim ku
rumlar oluturulmamtr. Denizci komutanlar, Osmanl Devleti karar mekanizmas
iinde yer almamtr. Karac komutanlar iin Enderun gibi saray ii eitim kurumla
r, sancak beylikleri, eyalet valilikleri gibi kurumlar varken, denizci personel iin sa
dece usta rak gelenei mevcuttu. Barbaros'tan sonra, Osmanl Donanmasnn ba
na getirilecek korsan snfndan dahi personel bulunamadndan, Osmanl Deniz
Gc, Osmanl Devletinden daha hzl bir k iine girmi bylece kendi kendi
nin sonunu hazrlamtr.
Trk'n Milli Karakteri ve Denizcilik Kltr

Ordu ve karada savamak; Trk'n karakter ve antropolojik yapsnda ve mil
li kltrnde ok eskiden beri yer alrken, denizcilik ve denizde savamak; Trklere
ok yabancyd. Bu nedenle Osmanl Donanmas gemi ina teknii ve gemi silahlar
bakmndan ok gelimesine ve hatta ksa bir dnem an en gelimi devleti olma
sna ramen, bu gemileri kullanacak denizci personel konusunda her devirde byk
skntlar yaamtr. Gelibolulu Mustafa Ali Efendi'nin bir sz, Osmanllarn deni
ze bak asn bir ksmyla da olsa gzler nne seriyor; Ona gre, akl banda bir
insann, eriatn ya da akln buyruu ile bir adaya gemek dnda, gemiye binmesi
ve deniz yolculuu yapmas doru deildir ve zaten topraktan yaratlm olan insan
ile koca dalgal ve kudurmu deniz arasnda bir iliki kurulmas da mmkn olamaz.
1 27
D E N i Z G C N N OSMA N l TAR I H i Z E RiN D E Ki ETKi L E R i '
rA
-----------------
Goodwin, Osmanl Devletinin denizle olan ilikisini yle anlatmaktadr2S6; De
niz, Osmanl Devletindeki sistemlere kar kyordu; deiken ve aldatc idi; zalim
rzgarlarn, ani saanaklarn ve tahmin edilemeyen deiikliklerin alanyd. Topka
p, bir tr adrd bir gemi deil; padiahn kendisi havann, dmanlarn, korsanla
rn keyfine ya da nasl bir sava gemisinin saldrlarna maruz braklamazsa, onun
tartlmaz emirleri de denizin kaprislerine braklamazd. Osmanllar kendi arala
rnda itiraf ediyorlard: Allah, dnyay Osmanllarn dominyonu olsun ve keyfini
karsnlar diye, denizleri ise sadece Hristiyanlar iin yaratmtr ve Mslman gemi
ciler, Patrik, baharda denizi kutsayncaya kadar denize almazlard. Osmanl'da de
nizcilik kltrnn geliememesinin en nemli nedenlerinden biri de, hi phesiz,
Trklerin denizlerden gelecek gelire muhta olmamalardr. Geim artlar ve denize
bamllk, ngiltere ve kuzey Avrupa gibi birok lkeyi denizci devlet olmaya itmi
ve denizcilik kltr buralarda yeermitir. Trklerde ise denizcilik kltr Boaz'da
ve Sadabat'taki kayk sefalarndan ileri gidememitir. Bu arada bata Barbaros Hay
rettin Paa olmak zere nl Trk denizcilerinin Adalarda doup bydkleri ve ada
kltr ile yetitikleri unutulmamaldr.
Trklerin denizcilik kltr ile ilikileri ve Osmanl Devlet yapsnn denizcilik
zerindeki etkilerini Bradford yle anlatmaktadr2s7: Portekizlilerin balatt deniz
keiflerinin yaratt sonularn tamamen dnda, Trklerin faaliyetleri nedeniyle
Akdeniz byk bir deiime Uramak zereydi. 16. ve 1 7. yzyllarda Akdeniz'e Terk
edilmi Okyanus denmesine karn, bu yalnzca Avrupal bir bak temsil eder. Asla
terk edilmedi; hala muazzam bir trafii vard. Fakat bu trafiin byk blm Os
manl mparatorluu'na aitti. Avrupallar, dayankl Trkler tarafndan uygarlklar
nn beiinden ksmen srldkleri zaman unutmay tercih edebilirler; fakat bu de
nizin tarihinde Trkler, neredeyse Araplar kadar nemli rol oynadlar. Osmanl m
paratorluu ile Araplarn mparatorluu arasndaki byk fark, iki ulusun karakter
lerinde yatar. Arap kendi uygarlnn ounu Pers'lerden renmi olduu ve daha
sonra ona kendi katksn-zellikle matematik biliminde- eklemi olduu halde, Trk
sadece kendisine uygun olduu kadarn zmsedi ve ok az katkda bulundu. zn
de, Avrupa'ya tamamen yabanc bir ger olarak kald. Srekli genileyen fetihler
zerine kurulu... Drt ba mamur askeri devlet olarak tarif edildi. Trkler, askeri
devleti, kle sahibi bir oligari olarak gryorlard; Akdeniz'deki br lkeler de ge
rekli kle tedarikileri olarak grrd. Kukusuz Trkler, onlarn ynetiminde en
ok ac eken Avrupallarn bile sayg duyabilecekleri niteliklere sahiptiler. Dnyada
ki herhangi bir sava kadar iyi-hatta biroundan daha iyi- ve cesur savacydlar;
bir mizah duygusuyla birleen hatr saylr bir asaletleri vard; disiplinli, sadk ve da
yanklydlar. Fakat aslnda, emperyal bir g olarak son gnlerine kadar, Avrupa'ya
ve Dou'ya frtna gibi dalan ve her an tekrar ekip gitmeleri olas Asyal ger bir rk
olarak kaldlar. Ger atllarn, daha nce Vandallarn ve Araplarn da gstermi 01-
256 )ason Goodwin. Cfuklarn Efendisi Osmanllar 998 s. 1 09

257 Ernle Bradford. Akdeniz i Ban kas Kltr Yaynlar 2004 s. 309
1 28
D E N i z G C N N OSMA N l TARi H i U Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
O
------ ----------- -
duklar gibi, denize bir yatknlklar varm gibi grnyorlar. Bir at bir kaykla de
itirmek, herhalde yaam kalitesinde o kadar da byk bir fark deildir. Her ikisi de
dayankll ve salaml gerektirir ve her ikisi de, belli bir yolculuk tutkusuna ses
lenir. Kukusuz Trkler Konstantinopolis'i elde ettikten sonra, denizin efendisi olma
niyetinde olduklarn hemen gstermeye baladlar.
Osmanl Devletinin Ekonomik Konsepti

Ortadou devlet ve toplumunun ana konseptine bal olan Osmanl ekonomik
kafasna gre, Devletin asl hedefi, Padiahn gcnn salamlatrlarak geniletil
mesidir. Bu nedenle, toplumun tm snflar ve tm zenginlik kaynaklar bu ama
iin kullanlacaktr. Padiah'n ekonomik gcnn tam olabilmesi iin de, hi ku
kusuz, ar servet sahibi kii ve gruplarn bulunmamas gerekmektedir. stelik by
lesine servet sahibi kii ve gruplar, adil bir ynetimi de engelleyebileceklerdir. Oysa
tccar ve zenaatkarlar, sistemin devamlln tehdit edebilecek boyutlarda sermaye
biriktirebilirlerdi ve gerektiinden fazla mala sahip olmak, bir takm fena giriimle
re neden olabilirdi. Gerekten de, bata ganaim olmak zere, kendilerine tekel ayr
cal salanan Saray'a yakn blgesel ve uluslararas ticaretle uraanlar tarafndan,
nemli miktarda byk sermaye birikimi salanabilmitir. Devlet, tccarlarn elin
deki sermaye birikimine kar olmamakla birlikte, bu tr giriimleri her zaman p
he ile izlemitir.
- Devletin mdaheled olduu ve retimi sk skya dzenledii,
- Fiyatlar saptad,
- El emeine, mala ve hatta sermayeye el koyduu,
- Ticari akmlarn bir blmn ynlendirdii,
- D satmlar yasaklad,
bir ekonomide, sermaye srekli olarak gven altna alnamam ve devlet, yetkisini
kullanarak zaman zaman sermayeye el koymutur. Bu durum, sermayenin, ticaretten
ok daha fazla gayrimenkula ve deerli eyaya yatrlmasna neden olmutur.
Bu artlarda, tehlikeli deniz koullar ve korsanlk gibi tehditlere ak olan deniz
ticaretine sermaye yatrmak olduka riskli bir yatrm olarak grlmekteydi. Ancak,
ne derece gl sermayeleri olursa olsun, ok daha kolay denetlenebilecek olan Hris
tiyan ya da yabanc uyruklularn, gerek bu ticaretle ve gerekse dier mali konularla
uramasnn Devlet tarafndan yelenmesi ise doal grlmektedir. zetle, yeter
li giriim gcnden yoksun bireylerin oluturduu, byk sermaye birikimi nnde
eitli engellerin bulunduu ve topran ncelik ald Osmanl toplumunda, deniz
cilik gibi bunlarn tam tersi nitelikler gerektiren bir urann kk salmasnn son de
rece snrl olduu sylenmelidir.258
258 Gngen s. 39-40
1 29
D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
r:::
-->----
-- ---
Trklerin ticaretten genel olarak holanmaylar2s9 bir yandan limanlarda ya
banc ticarethanelerin geliimi ve dier yandan da Rum, Ermeni ve Yahudi aracla
rn rollerinin artmasn tevik etmitir. Trk, dmannn ayana, hatta bar halin
de olduu dmannn ayana mal satmaya gidecek kadar alalamaz; Osmanl zih
niyeti iinde, kafr, onun lkesinde ticaret yapabilmek iin yalvarmakta ve Trk, y
celii iinde ona bu ii yapabilmek iin iznini vermektedir; ve bu izin, iki taraf ara
sndaki anlamann rn olmak yerine, yalnzca Trk tarafndan, snrlar iyice be
lirli serbestliklerin tannmas halinde tecelli etmektedir, en azndan balangta bu
kapitlasyonlarn snrlar belirlidir.260 stanbul'un fethinin ertesinde Trklerin, Ce
nevizli ve Floransal'lara, sonra da Venedikli'lere ticari ayrcalklar tandklar, ama
Karadeniz'deki deniz ticaretini kendilerine ayrdklar bilinmektedir.. Osmanllar as
keri glerine ramen, ticaret alannda yeteri kadar gl deillerdi ve bu alanda sa
lam bir ekilde rgtlenememilerdi. Tccar ve toptanc ana sahip deillerdU61 Di
er yandan, Camillo Manfroni'ye gre, stanbuL, Trklerin eline geince ticaret mer
kezi olma zelliini yitirmitir ve bunun nedeni de, Trklerin savatan baka bir ey
bilmezmi gibi boyuna savap durmalardr. Bylece stanbul'un bu zellii Eriboz
Adas'na intikal etmekte, bundan sonra Eriboz'un da elden kmas, Batllar tarafn
dan deniz ticaretinin elden gittii eklinde yorumlanmaktadr. Oysa zamann Trk
denizcileri, yine kylar vurmakla yetinmekte ve deniz ticaretine egemen olmay hi
dnmemekte, dou ticaretinin gei yollarn ellerinde bulunduran Osmanllar, as
lnda yalnzca gei ve gmrk vergilerini kendilerine saklayarak mal ticaretini Batl
kii, gemi ve sermayelerine brakmak zorunluluunu duymakta ve sava alanlarnda
yenilen Batllar, ekonomik basklarn korumay her zaman becermektedirler.262 B
tn bunlardan daha nemli olarak, Osmanl Devletinin deniz ticareti ile olan ilikisi
ni, jeopolitik btnle ulam bir imparatorluun hayati gereksinimlerinin hemen
hemen tamamnn kendi topraklarndan karlanma olanann ekillendirmi oldu
udur. Braudel'e gre bir dnya ekonomisi grnmndeki Osmanl devleti ylesine
geni ve zengindi ki, deniz ufuklarnn tesinde bireyler aramak onun iin fazla bir
anlam ifade etmiyordu.263
Osmanlnn Deniz Ticaret Kayplar

mparatorluk yneticileri, denizi yalnz askeri ynden grmler ve deerlendir
milerdir. Buna karlk yabanclar, Osmanl himayesi ve kapitlasyonlar sayesinde,
devletin deniz ticaretinin ok byk bir ksmn ele geirmilerdir. 16.yzylda Ak
deniz ticareti, hemen hemen Trklerin kontrolundayd. Osmanl ile dost olmayan
bir bayran, Akdeniz'de dolamas son derece tehlikeli ve vahim bir eydi. IS.yz
ylda Venedik ve Cenevizlilere verilen deniz ticareti imtiyaz, 1 6.yzylda Fransa'ya,
259 Bu holanmay temel nedenini Trklerin genetik yapsnda ve kltrnde aramak yanl bir
deerlendirmedir. Asl neden. Osmanl ekonomik sisteminin bireysel sermaye birikimine izin vermemesidir.
260 Mantran s. 77
26 A.g.c. s. 28
262 Gngen s. 3.
263 S. zbaran. Trkler ve Deniz, Kitap Yaynevi 2007 5.57
1 30
O E N i Z G U C U N U N OSMA N l TA Ri H i U Z E R i N O E Ki ETKi l E Ri
O
------ ----------- -
1 7.yzylda Avusturya, Rusya, sve, spanya ve sonra da Prusya'ya verilmitir. Fran
sa l S3S'te kapitlasyon elde etmi, bunlar l S69, l S 8 1 ve 1604'te yenilenmitir. ngi
lizler benzeri avantajlar l S79 ve l S97'de elde etmiler ve l S8 'de Levant Company'i
kurmulardr; Hollandallar ise ayn kolaylklara 16 12'de kavumulardr.264 1670'te
imzalanan bar antlamas Venedikli tccarlara, Osmanl mparatorluu'nda ticaret
yapma serbestisini yeniden salamtr. 1 673'te Franszlar, sonra da 1674'te ngilizler
ve Hollandallar padiahtan gmrk vergilerini % 3 olarak deme hakkn elde et
milerdir. Fransz ticareti ve denizcilii 168S'lerden itibaren dou ve orta Akdeniz'de
stnl ele geirmitir. Fransz deniz tamaclar (kervanclar) Osmanl deniz ti
caretinin byk bir ksmn ele geirdii gibi, mterilerinin ezici ounluu Msl
man tccarlardan olumaktayd. arpc bir rnek olarak Msr'daki Dimyat limanna
1 783'de giren gemilerin % 80'i Fransz bandralyd. 265 18. yzylda 17. yzyldakin
den daha geni lekte olmak zere, Bat'nn Osmanl sularndaki denizcilik ve de
niz ticaretine el koyduu; bunun Cezayirli ve Rum-Trk korsanlarn temizlenmesiyle
daha da etkin hale geldii; Osmanllarn ulusal bir deniz ticaretini rgtlemedeki ye
teneksizliklerinin srekli bir durum olarak ortaya kt grlmektedir.266
Osmanl mparatorluunun o gnn usulleriyle bir deniz ticaret filosu meydana
getirmemesi, ok byk bir stratejik hata idi. Osmanl Devleti, deniz sava gc ka
dar, lkelere byk varlklar salayan deniz ticaretine nem vermemiti. Durup du
rurken Venedik, Fransa ve ngiltere'ye bu konuda ayrcalkl haklar vermenin nede
ni baka trl aklanamazd. Mesela Venedik, spanya ve Portekiz Devletleri deniz
lere hakim iken btn devletleri, kendilerinin izni olmadan denizlerde ticaret gemi
si dolatrmaktan men etmilerdi. Devletler, ticaret mallarn ya ok yksek tama
cretleri deyerek bu devletlerin ticaret gemilerine tatacak, ya da ok ar hara
lar vererek denizlerde kendi bayraklarn dolatrabileceklerdi. Osmanl mparator
luu da bu usullere uygun olarak byk bir ticaret flosu meydana getirebilir ve tica
ret yoluyla yksek kazan salayabilirdi. Halbuki o, bilek kuvvetiyle hara almay, de
nizde ticaret yapmaya tercih etmiti. Ticaret filosuna nem veren ngiliz Deniz m
paratorluunun mrnn uzun olmasna karlk, Osmanl mparatorluunun mr
ksaldka ksald ve nihayet tkendi. ngiliz denizciliinin byk bir ananeye ba
l olarak hala yaamasna karlk, Osmanl denizcilii her hangi bir an'ane bulamad.
Donanmalarn Selim Donanmas, Abdlaziz Donanmas ve Merutiyet Donanma
s diye isim almas an'anesizlikten douyordu. Gerekten de bu donanmalar, kendisi
ne isim veren hkmdarn mr kadar yayor, sonra veriyordu.267 talyan amira
li Fioravano: Trkler hi bir zaman denizlere sahip kmak istemediler, tam tersi ya
banclara bol bol deniz ticaret imtiyaz vermekten baka, kendi mallarn da ok b-
264 Mantran s. 1 38
265 Ethen Elden. Trkler ve Deniz. Kitap Yaynevi 2007 s.64-65
266 Mantran s. i n
267 AfiC Bykturul Donanna Dergisi Say.448 1965 s. l Z - 1 5
131
D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
yk navlunlar vererek onlara tattlar. Bu yzden imparatorluklarn kaybettiler, de

mektedir. Deniz ticareti ile ilgilenmeyen Osmanl'nn dier deniz faaliyetleri de sade
ce kendisini evreleyen denizlere mnhasr kalm, Okyanuslara alamam ve ok
yanus ar lkelerle ilikilerini gelitirememitir. l776'da bamszln yeni kaza
nan ABD'ye ait ticaret gemilerinin l 780'li yllarda Akdeniz'de faaliyet gsterdiini
grmek bile, Osmanl yneticilerinin denize bak alarn deitirememitir. Kanu
ni devrinden beri Avrupa'da en iyi ilikilerin srdrld ve her alanda geni ayr
calklar tannan Fransa'nn, Napolyon zamannda Msr'a saldrmasnn altnda ya
tan jeopolitik gerein, Denizci Strateji ve deniz ticaret yollarnn kontrolu mcade
lesi olduunun farkna varamayan Osmanl ynetimi, ihanete urandn, bu hare
ketin dostlua smadn haykryordu. Oysa Amiral Nelson komutasndaki ngiliz
Donanmas, milli deniz karlar iin aylardr Toulon Liman nnde nbet tutuyor
du. Osmanl ise, donanmasn Fransa sahillerine gndererek gerek durumu ren
mek ve tehlikeyi daha balangta ntralize etme yerine, stanbul'daki Fransa elisi
nin durumu idare ederek gerei saklamaya alan szleri ile avunuyordu. 16 Aus
tos l 838'de imzalanan Osmanl-ngiliz Ticaret anlamas, Osmanl deniz ticaretinin
tamamen yabanclara brakld ve ekonomik bamlln gvenliini de erozyo
na uratmaya balad tarihi bir krlma noktasdr. Bu anlama ile Osmanl Devle
ti, deniz snrlarn tamamen kaldrmtr; buna gre, yabanc mallar Boazlardan
serbeste geecek. Osmanl limanlarnda bir gemiden brne aktarma edilebilecek,
transit serbest olacak, bu ilemlerden ayrca hi bir vergi alnmayacakt. 268 Deniz tica
reti ile uramak, hem ticari gemi faaliyetlerinin sreklilii, hem de bu ticaretin ko
runmas iin sava gemileri faaliyetlerinin sreklii anlamna gelmektedir. Osman
l Devleti, ticaret yapmak, en azndan kendi rettii mallarn kendisi tamak yeri
ne, fethettii topraklar zerinde uygulad "karac stratejisini" denizlerde de uygu
lamaya alm, ticaret gemilerinden, limanlardan, mallardan gmrk ve vergi al
may, yani kolay ve kalc olmayan yolu tercih etmitir. Bylece, bir yandan denizler
den yeterince gelir temininden yoksun kald gibi, ticaret gemilerinin denizci perso
nel potansiyelinden de mahrum kalmtr. Bugn ve gemite geerli olan ve gelecek
te de geerli olacak denizcilik kurallarndan biri ve en nemlisi udur: Ticaret gemi
lerinin says ve tonaj bir ey ifade eder. nk bu, onun kullanma amacnn fonk
siyonel bir gstergesidir. Oysa; Sava gemilerinin tonaj, says ve silahlar fazla bir
ey ifade etmez. nk, onu amaca ynelik olarak kullandracak vizyon sahibi dev
let adamlar ve kullanacak eitimli ve disiplinli personel daha nceliklidir. O nedenle
donanmadaki personel kalitesi, en az silah ve gemi kalitesi kadar nemlidir.
Osmanl-Venedik likilerinin Stratejik Boyutu

Osmanl Devleti Venedik Devleti ile faslalarla iki asrdan fazla srekli mcade
le iinde olmutur. Biri, milyonlarca kilometre kare topra fethederek imparator
luk haline gelmi bir devlet, dieri, Akdeniz'in yarsnda srekli deniz ticareti yapa-
-- - --- -- ------
268 H. lIayur, Trkln Acu Siyasas! zerindeki Etkileri TTK 1974 s.47
1 32
D E N i Z G C N N OSMAN l TA R i H i U Z E R i N O E K i ETKi L E R I
O
----------------- -
rak zenginlemi bir deniz cumhuriyeti. Ancak Venedik'in mr daha uzun olmu ve
daha abuk modernlemitir. Bu nedenle Venedik Deniz Cumhuriyeti'ni daha yakn
dan tanmak gereklidir. Osmanl, en yaknnda ve en ili dl politik irtibatta olduu
bu devleti srekli kmsemi, onun denizci stratejisini anlayamam veya grmez
den gelmitir. Osmanlnn Avrupa ile irtibat uzun sreler hep Venedik zerinden ol
mutur. Gemi ve silah teknolojisi ile Avrupa mali ve ticari sistemi de Venedikliler ka
nalyla stanbul'a ulamtr.
Evrensel Bir Model: Venedik Deniz Cumhuriyeti

Venedik kk bir ehir devleti, ama byk bir denizci devlet. Deniz ticaretinden
salad milli karlarn korumak iin, Osmanl ile balangta tam 29 yl mcade
le etmitir. Venedik Deniz Gc, sava ve ticaret gemilerinden meydana gelen den
geli bir yapdayd. nk hayatiyetinin teminat deniz ticareti olan bu lkenin, ge
milerini korumak iin sava gemilerine ihtiyac vard. Osmanl ile olan sava gemile
ri mcadelesini kaybetmesine ramen, ikili ilikilerini devam ettirerek, vergi vererek,
ticaret gemilerinin faaliyetlerini srdrmesini bilmitir. Elindeki Girit, Kbrs, Kor
fu ve dier birok aday da Osmanlya kaptrmamak iin, imkanlarn sonuna kadar
kullanmtr. nk bu adalar, Venedik deniz ticaretinin stratejik dm noktalarn
tekil etmekteydi. Mcadeleyi kaybettii her zaman, deniz ticaretini devam ettirebil
rnek iin ileri srlen artlar kabul etmesini de bilmi, deniz ticaretinden hi bir za
man vazgememitir. Venedik'in toplam yzlm dar, ancak kale ve karakol halin
de ok yaygn ve dank bir deniz imparatorluu vard. Osmanllar ise hep ncelikle
bir kara devleti ve imparatorluuydu. Bu kara imparatorluu, hemen daima kesinti
siz, boluksuz bir blok halinde geniliyordu. Venedik Do'lar ( Kral) ile Sultan arasn
daki mcadelenin esas konusu, Asya zerinden gelen pek Yolu ve Baharat Yolu'nun
son etap olan Ege ve Dou Akdeniz zerindeki Mkimiyetti. l S.yzyl koullarnda
Osmanl Devletinin likidite aya byk lde bu transit ticaretinde pay sahibi ol
maya balyd. Fatih Sultan Mehmet'den itibaren Osmanllarn, sz konusu ticaret
yollar zerindeki Venedik sultasna kar taarruzu, hep karadan geliti. Edirne'den
kuzeye, Balkanlara karken Adriyatik kysndaki Venedik kalelerini; keza gneye,
Yunanistan'a ve Mora'ya inerken, Ege ve yon Denizi kylarndaki Venedik kalelerini,
hep kara tarafndan kuatp hinterland'larndan kopararak izole etmeyi ve drme
yi deniyorlard. Bu tr operasyonlarda donanma, daha ok, ordunun karadan ilerle
yiine paralel ve tamamlayc bir ekilde mevzileniyor; ksmen ordunun deniz taraf
na kalkan olup, cenahna veya gerisine bir karma harekat dzenlenmesini nleme
yi, ksmen sz konusu ky kalelerini denizden ablukaya alp, Venedik'ten ikmal ula
trlmasn engellerneyi stleniyordu. Orta Avrupa cephesinde ise bu sefer Tuna ze
rindeki " nce Donanma" nn orduya destek vermesi bekleniyordu. Bunlar donanma
nn ikincil konumda olduu operasyonlard... Buna karlk snrl arazisi ve kk
nfusuyla Venedik iin, donanma daima birinci ncelikliydi. Bu nedenle s. ve 16.
yzyllarda stratejik inisiyatifin Osmanllara gemesi karsnda, genellikle, dank
1 33
D E N i z G C U N U N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
------------------
deniz imparatorluklarnn muhasara altndaki paracklarna yardm ulatrabilmek
iin kk vur-ka harekatlarnda younlayor; rnein drt-be, en fazla sekiz-on
kadrgadan oluan bir filotilla ile anszn gelip sisin veya gece karanlnn da yard
myla Osmanl ablukasn yararak limandan ieri dalyor, kuatlm kaledekilere top,
barut, yiyecek ve sair malzemesi ile bir miktar takviye kuvvet brakp, bir ka gece
sonra ablukay bu sefer tersten yararak gerisin geri denize alyorlard.269 ki asrdan
daha fazla, Akdeniz'de Deniz stnl mcadelesi yapan Venedik Devletinin de
nizci karakterini talyan tarihi L. Valensi yle anlatmaktadr:2?O 1 5. yzyl sonundan
beri Venedik, Akdeniz stnln kaybetmitir ve Trk Donanmas nnde savun
ma durumuna gemitir. Fakat daha koruyaca byk karlar vardr. Nedir bun
lar? Trk mparatorluu ve dou Akdeniz'de nemli bir ticari pozisyon ve Msr, Su
riye yolu stnde urak olan Akdeniz'deki smrgeleri. Girit, Korfu, Kbrs, Koron,
Modon ve Mora Yarmadas'nda Noplion, Trklerle aralarnda atma nedeni olan
deniz snrlardr Venedik'in. Trkler 1 503'te Koron ve Modon'u, 1 540'da Noplion'u,
1 570'de Kbrs' alrlar. Msr ve Suriye ise 1 5 1 6'da Osmanl kontroluna geerler. Fa
kat Venedik bu iki lke limanlarna girii elinde tutmak ister. Venedik, surlar olma
yan kentti, onun savunucusu kurumlarnda yatan zellikti. Venedikliler savan bir
ey getirmeyeceini bilirler. Avrupa'da yaplan deiik ittifak sistemleri arasnda bir
seim yapmaz Venedik. Mslmana kar ille de bir Hal Seferi dzenleme saplant
s yoktur Venedikli'nin. Dier Hristiyan glerinin yanna, ancak karlar ak bir bi
imde tehlikede olduu zaman geer. Sava yaplr yaplmaz ilk nce Venedik bala
tr bar grmelerini. Venedik, hayatiyeti tamamen denizlere bal bir devlet oldu
u iin, d politikas da bu yap ile uyumludur. Deniz ticareti onun kan damarlardr.
Avrupa'nn herhangi bir lkesi gibi ekecek topraklar, besleyecek hayvanlar yoktur.
Btn geliri denizlere balanmtr. rnek bir denizci devlet olan Venedik; Denizci
Strateji'nin ana unsuru olan, sava gemileri, ticaret gemileri ile s ve limanlar
iin politik ve askeri mcadeleyi dengeli bir ekilde yrtmesini bilmitir.
stanbul'da Smrgeciliin Sembol Bir Gemi

1 593 ylnda Osmanl vakanvislerinden Selanikli Mustafa Efendi, bir ngiliz el
isinin stanbul'a geliini kaydetmiti. Mustafa Efendi'nin ilgisini eken, eliden ziya
de eliyi getiren gemi olmutu. Kendisi kaytlarnda unlar yazmt: stanbul lima
n imdiye kadar byle acaip bir gemi grmedi. Denizlerden 3.700 mili aarak gelen
bu sefine (gemi) 83 adet top tad gibi, muhtelif dier silahlar da gvdesinde is
tiap (bulundurmaktadr) etmektedir. Devrin ei menendi (benzeri) grlmemi bir
harikasdr. Byle gngrm stanbul'lu bir vakanvis, o alarda Avrupa'nn ters
taraf saylan bir yerdeki, ad duyulmadk bir adadan gelen bir gemiyle niin bu ka
dar ilgilenmiti? O dnemde dnyada olup bitenleri hatrlayacak olursak, Selanik
li Mustafa Efendi'nin hayreti anlalr. O tarihlerde Portekizliler mit Burnu'nu do
lap dou sularnda seyretmeye balamlar, pelerinden de Hollandallar ve ngi-
269 Tosun Terziolu- I l a l i l Bakla)', Trkler \e Deniz, K i tap YayncYi 2007 s. 1 24
270 L. Valensi, Venecli k \'c Babdli 987 s. 32-33
1 34
D E N i Z G U C U N U N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E K i ETKi L E Ri
(:;>.... (J
---- -------------
lizler gelmiti.27l Bat Avrupann yzlm ve nfusu en kk lkelerinden biri
olan Portekiz, gney Asya'da Osmanl, ran ve Hindistan Mool mparatorluu gibi
byk Mslman mparatorluunun nleyemedii ve ykamad bir ticari stn
lk kurmay baarmtL272 stanbul'a gelen gemi, Batnn kendi gcn uzaklara ta
ma anlayyla, keif ve aratrma ruhunun o zamanki rneklerinden biriydi. ngiliz
ler ve Hollandallar, Franszlar, spanyollar ve Portekizliler denizcilik becerilerini bir
birlerine kar kullanarak gelitirmenin yan sra, silah donanm ve manevra kabili
yeti Mslmanlarn sahip olduklarndan ok daha stn gemiler de gelitirdiler. Av
rupa gemilerinin stnl ticaret asndan da nemliydi. Daha byk ve manev
ra kabiliyeti daha yksek gemiler, daha fazla yk, daha sratli ve daha dk fiya
ta tayabiliyordu. Batnn ticarette artan baarsnn nedenlerini aratrmak iin, i.
Elizabeth'in Osmanl Sultanna gnderdii eliyi stanbul'a getirip, Selanikli Musta
fa Efendi'yi hayretler iinde brakan gemiye dnelim. Elinin gven mektubu ngilte
re Kraliesi tarafndan verilmekle birlikte, eliyi tayin ettiren, maan deyen ve eli
liin tm masraflarn karlayan kraliyet makam deil, Ortadou'da ticaret yapmak
maksadyla ngiltere'de kurulmu bir anonim irket olan Levant irketiydi.273
Bu olay, Batnn, deniz ticaretinin ve onun nimetlerinin ne kadar nce farkna
vardnn gzel bir rneini tekil etmektedir. ngiltere Kraliesi, hem zel bir de
niz ticaret irketinin yardmlar ile 3700 deniz mili mesafede alan bir elilii kabul
edip, hem de irket yneticisini eli tayin edip desteklemekle, denizlerdeki menfaat
lerinin snrlarnn da ne kadar geni olduunu grebilme kabiliyetinde olduunu is
patlyordu.
Rumiarn Osmanl Deniz Ticaretini Ele Geirmesi

1 8 . yzyln ortalarndan itibaren Rum tccarlar, br Mslman olmayan grup
lar da geride brakarak, mparatorluun Bat ile ticaretinde sz sahibi oldular. Bun
larn ykseliinde, artan ticaret ve zayflayan devlete ek olarak dier baz etmenler de
rol oynad. Bat'da ve Karadeniz'de nfus olarak RumIarn avantaj vard; yeni oluan
glerle bu avantaj daha da belirgin hale gelmiti. stanbul'daki RumIarn, hem Pat
rik araclyla ve hem de Galata bankerleri arasndaki ayrcalkl konumlar saye
sinde, bu srece nemli katklar oldu. Avrupa'yla ticaretin artmasna katkda bulu
nan devletleraras ilikiler Mslman olmayanlarn, zellikle de RumIarn durumla
rnn iyilemesine yardm etti. Speklasyon ve kaaklk kukusuz karadaki tccar
larn iine yaramt. Ama asl nemli gelime, birbiri ardna gelen sava ve benzeri
karklklarn Rum ticaret filosuna, dou Akdeniz ticaretinin byk ksmn ele ge
irme olana salamasydL Kk Kaynarca Anlamasm sonrasnda, Karadeniz ve
2 7 1 Detayl bilgi iin "Osmanl'nn Hint Okyanus Deniz Stratejisi" blmne bakn z
272 Bernard Lcwis, Foreign Atfairs lan/hb 1 997 p. 1 1 4
273 Lewis p. 1 1 7- 1 1 8
274 Rusya blmne baknz
1 35
. D E N i z G C U N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETK i L E R i
c:
----------------
Tuna Nehri'nin uluslararas denizcilie almas RumIara ok byk frsatlar yarat
t. Rusya'nn Karadeniz'de ticaret filosu olmad iin Rus bayra eken Rum gemici
ler, Rusya'nn gney kylarnn ticaretini ele geirdiler. Bu dzenlemeye gre Rumiar,
Ruslar tarafndan korunmakla kalmyor, Osmanl mparatorluunda normal olarak
yalnz yabanclara tannan bir dizi ayrcalktan da yararlanma frsat buluyorlard. 275
20.yzyln balarnda, 1909 ylnda, henz denizar geni topraklara sahip olan Os
manl mparatorluunun deniz ticaret filosu, pek ou kk tonajl tekneler olmak
zere, toplam 272.049 tondan ibaretti. Buna karlk, ayn tarihlerde henz kk bir
devlet olan ve Ege Adalar'nn byk bir ksmndan mahrum olan Yunanistan Deniz
Ticaret Filosu 835.857 tona, yani mislinden biraz fazlasna ulam idi.276
Osmanl Devleti'nin farkl rk, din ve kltre sahip vatandalarnn denetiminde
ki zafyet ve babozukluk, devleti iinden kemiren ok tehlikeli bir hastala dn
mtr. Adalardaki idari boluk Rumiara geni bir hareket serbestisi salam, de
niz ticareti ile gelen zenginlik ve mali g, ok ksa zamanda politik g kazanmala
rn salamtr. Yunan syannn hem ideolojik hem de rgtsel ynden odak nok
tas olan Filiki Eterya rgt, Odesa'daki Yunan tccarlar tarafndan kurulmutur.
Osmanl topraklar dnda, deniz ticaretinin salad serbestlik ile, bizzat Osman
l vatandalar olan Rumlar tarafndan ihanet almalar rahatlkla yaplabilmitir.
Rusya'nn Yunanistan'n bamszln kazanmasndaki etkin ve belirleyici rolnden
kaynaklanan yakn ilikiler, 1 50 yl sonra ayn scaklkla devam etmektedir. Osmanl
Rus mcadelesindeki kuzey - gney ekseni Yunanistan'n bamszln kazanma
syla bat-dou eksenine de yaylmtr. Cebelitark'tan dolaan Rus donanmas Yu
nanistan limanlarn kullanarak Osmanlya ve Akdeniz'deki dier rakiplerine kar
bir tutunma alan yaratabilmitir. Bugn de 200'den fazla Rus ticaret gemisi Kbrs
(GKRY) ve Yunanistan bayra altnda almaktadr. Yunanistan-GKRY-Rusya ili
kileri, gnmzde de tarihi srecin olumlu etkilerinden gerekli nasibi alacak kadar
ok ynl ve yksek dzeyde devam etmektedir.
Denizci Personel Sknts

Osmanl'nn deniz ticaretini yabanclara brakmas ve limanlarn dahi para ve
imtiyaz karl yabanc kullanmna amasnn bir baka ok nemli ve stratejik sa
kncas da, denize yatkn insan kayna sknts yaratmas idi. Sadece harp bahriyesi
iin gerekli personel says son derece azd. Eer Osmanl Devleti, sahip olduu top
raklar evreleyen denizlere uygun apta ticaret filosuna sahip olsayd, ok daha ge
ni bir donanmaya yetecek ehil personel yetimesi de doal olarak salanabilecekti.
ilerleyen yllarda donanmann gelimesine paralel olarak denizci personel bulunma
snda skntya dlm, zaman zaman Garp Ocaklar'ndan personel talep edilmi-
275 Ersal y,l \ i. B i r C l ke 1\ a , , 1 Ba r l r" Ya/ C Yayn\ i 200 1 s.63

276 Ajun Kl1rr. Atatrk ve T rk Denizc i l i i . Le. [kniz B i l imleri ve Cora fya Enstits B lteni C i l t : i say : i
I n4 s. 62
1 36
D E N i z G U C U N N OSMAN l TA R i H i U Z E R i N O E Ki ETKi L E Ri
O
-------1_ -.- __
tir. Balkan Harbi'nde Ege'ye kamayan Osmanl Donanmasnn teknik donanm ye
tersizlii ve gemilerin eski olmas yannda, eitimsiz ve yetersiz bir personel sorunu
olduunu da bir gerektir.
Deniz Ticaretinin Osmanl -Avrupa likileri zerindeki Etkisi

Teokratik bir ynetim yapsna sahip olmasna ramen, ok uluslu ve ok dinli bir
imparatorluk olan Osmanl Devleti bugn dahi eine rastlanmayan bir devletti. Os
manl Devletinin sava dnemi hari, Avrupa ile olan siyasi ilikileri byk oranda
deniz ticaretine dayal ekonomik ilikiler erevesinde ekillenmitir. Dnya medeni
yeti ile siyasi ve askeri g merkezlerini bnyesinde bulunduran Avrupa ile Osmanl
Devletinin deniz snrlar yzbinlerce kilometreyi buluyordu. Ayrca Avrupa'nn gda
bata olmak zere hayati ham madde ve dier mallarnn k noktas Osmanl li
manlaryd. Giderek zayflayan ve jeopolitik btnl bozulan Osmanl Devletinin
Avrupa ile olan siyasi ilikileri de doal olarak deniz ticareti ekseninde verilen taviz
ler ve geri ekilmelerle paralel bir seyir izledi. Osmanl askeri denizcilii, hi bir d
nemde Osmanl ky ve limanlarn tam olarak koruyamad. Gerileme devrinde yle
bir noktaya gelindi ki, gvenlik ynyle stanbul'a ynelik un ve dier gda madde
lerini bile yabanc gemilere tatmak zorunda kalnd. Deniz yoluyla balayan zora
ki, kanlmaz ve doal ilikiler balca; ticaret yapma imtiyaz, limanlardan istifade,
gmrk ve vergi uygulamalar ve lojistik nakliyat gibi konular zerinde odaklanyor
du. Bu ilikilerin durumuna bal olarak siyasi ve diplomatik ilikiler yeniden ekil
leniyor veya sona eriyordu. 1 6. yzylda global bir g merkezi konumunda ve duru
mundaki Osmanl mparatorluu'nun aslnda srekli d ticarete ve yabanc mallara
ihtiyac vard. Ancak Osmanl Devleti gl olduu bu dnemde, topraklarndaki ti
caret yapma imtiyazn sadece kendisiyle dostluk kuran lkelere ihsan ediyordu, bu
suretle Hristiyan lkeler arasnda da kendine mttefikler ediniyordu. Deniz ticare
ti vastasyla kurulan ilikiler nedeniyle, stanbul'daki elilere ilave olarak, konsolos
luklar, gmrk grevlileri gibi bir ksm yeni yabanc misyonlar da faaliyete gemi
ti. Bylece Osmanl'nn kapal idari yapsndaki kadlar, gmrk eminIeri, subalar
ve dier mahalli grevliler yeni bir grupla kar karya geliyorlard. Osmanl Devle
ti, resmen tannan bir topluluun liderine veya mensubuna berat vererek, onun g
rev ve yetki snrlarn belirliyordu. Bylece onun taife veya millet stats belirlen
mi oluyordu.
Ayrca gerek Osmanl ynetimi, gerekse Osmanl halk deniz ticareti ilikilerinin
kanlmaz sonucu olan kltrel deiimi de ister istemez yayordu. Osmanl Dev
leti, yaps itibariyle yabanc kltrlere her zaman ak bir toplumdu. Devirme ve
zirlerden, her eit din adamna, Arnavutundan, Rumuna, Yahudisinden, Ermenisi
ne kadar her milletin kltr Osmanl topraklarnda bir alam haline gelebilmiti.
Bu nedenle Trk milleti Atatrk'n devrimlerini sratle ve kolaylkla benimsemitir.
Karadaki genilemesi sona eren Osmanlnn Avrupa ile olan ilikileri statik bir ka
rakter kazanrken, denizlerdeki ticari, teknolojik ve ekonomik gelimelerin yaratt-
1 37
D E N i Z G C U N N OSMAN l TA Ri H i U Z E R i N O E K i ETK i L E R i
-----------------
dinamizm her geen gn artmaktayd. Bylece denizlerin Osmanl-Avrupa iliki
lerinde ortaya kard etkileim, Osmanl Devleti yklneaya kadar devam etmi
tir. lk alan Mhendislik Mektebinin Deniz Harp Okulu olmas bu srece en iyi r
nek olarak verilebilir.
Deniz ticaretinin salad serbest ortam iinde Avrupal misyonerlerinden yay
lan Avrupa kltr ve deerleri, ister istemez Avrupa'daki oligarik kraliyet ynetim
sistemlerine benzer bir idari sistemi de Osmanlya dayatacakt. Bylece Sultan'n kont
rolunda da olsa meclise dayal bir ynetim sistemine geilme zorunluluu ortaya kt.
Derya Kaptanlarn Devlet indeki Stats

Kanuni'nin deniz siyasetinde, Barbaros'un ok ar basan nfuzu inkar edilemez,
balca amildir. Barbaros Derya Kaptan olarak stanbul'a arldnda, Kanuni ile
grmesinde, Osmanl Devletinin de, Amerika'nn keif ve fethine katlmas lzu
munu arz etti. Demek bu ie son derece nem veriyordu. Hayrettin bu konuyu Sad
razama da at. Bu yllarda henz ngilizler bile Amerika seferlerine balamamlar
d. brahim Paa: tti sal - i memleket yoktur ve arada dvel- uhra vardr, (Ulalacak
lke yoktur ve arada dier lkeler vardr) diyerek Barbaros'u atlatt.277 Zamannn en
byk imparatorluu olan bir devletin sadrazamnn, Amerika'ya denizden ulalabi
leceini bilmemesi, Osmanl Devletinin ne kadar ksr ve ngrsz kimselerce y
netildiinin gstergesidir.
Donanmay- Hmayunun ba olan Derya Kaptan, bu gnk deniz kuvvetleri
komutan deildir. Onun zerindedir. Bugnk deniz kuvvetleri komutannn btn
yetkilerinden baka u haklar vardr:2i8
- Divan, yani hkmet yesi, tam selahiyetli bir bakandr
- Bugnk genelkurmay bakan ile milli savunma bakannn donanma zerin-
deki btn yetkileri de onun zerindedir,
- Kaptan Paa Eyaleti denilen geni ve dank bir eyaletin beylerbeyisi, umumi
valisidir (Governer Maritime)
Barbaros'un Derya Kaptan olmasna kadar, Derya Kaptanl ikinci derecede bir
grevken, 1 534' ten mparatorluun sonuna kadar, en mhim bir ka grevden biri
saylmtr. Denizler egemeni denen Derya Kaptanna Ege Denizi'ndeki 30 ada ba
lanm, yardmc olarak 600 subay verilmiti. Devlet iindeki saygnl hemen
hemen sadrazarnn saygnlna eitti. Avrupa'da ve Asya'da hi bir devlet, Osman
l Devleti kadar, doal yapsnda kendisine bu kadar stnlk salayacak olanaklar
bir arada bulamamtr. Ancak, Kanuni'den sonra gelen hkmdarlarn kardklar
kararnameler; karada baarl olan Osmanl ordusunun denizlerde de baarsn sr
drmesini salayamad. 279
277 ztuna 5 . L O S
2R A . [(.e. s. I I
279 A. de Lnart ine, Osanl Tarihi Sabah Yaynlar \ 9 9 \ s . ..72-..7.
1 38
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E K I ETKi L E R i
O
-- ---------------
Barbaros'la beraber Kaptan Deryaln nem kazanmasnn nedenlerini yle s-
ralayabiliriz.
- Barbaros'un, kuzey Afrika'daki topraklarn Osmanl Devletinin snrlarna kat
mas ve hazineye byk meblalar kazandrmas,
- Kaptan Paa eyaletlerinden olan adalar ve kylardaki blgeler tmar sistemi d
nda kaldndan, bunlardan dorudan nakit vergi kazanc salanabilmesi,
- Seferde, korsanlk ve deniz aknclndan elde edilen gelirlerin bir ksmnn
Derya Kaptanna ait olmas,
gibi nedenlerle, zellikle gerileme ve k devrinde kiisel gelir derdine den dev
let yneticileri iin Derya Kaptanl cazip bir makam haline gelmitir. Akdeniz ada
laryla bir ksm ky sancaklarnn geliri (Has) ad ile Derya Kaptanlarna verilir, ay
rca gemi komutanlklarndan da Caize ismi ile bir para alnrd. 2RO Barbaros'tan nce
ve sonra Derya Kaptanl makamnn nemi, Osmanl Hanedan tarafndan hi bir
zaman gerektii gibi anlalamamtr. Bu makam, ya gzden dm vezirlere sr
gn yeri, ya damat vezirlere ikbal makam olarak liyakatsz ellere tevdi edilmitir.
1 498'de donanmann sevk ve idaresi Kemal Reis'e verildii halde Derya Kaptanl
makam kendisinden esirgenmitir.2S! Fatih'in stanbul'u fethi srasnda Gelibolu
Sancak Beyi olan Baltaolu Sleyman Bey, Bulgar aslldr ve yllarca nce esir al
np Padiah'n hizmetine verilmitir. leri srlen bir gre gre, Baltaolu, belki
de Deniz Kuvvetlerinin emin ve sadk bir elde bulunmas iin Enderun'dan alna
rak bu greve getirilmi idi. Meslek bakmndan bu greve layk olup olmad ko
nusunda bir ey sylemenin mmkn olmad ve nereden yetitii de bilinmeyen
bir kiinin Donanmann bana getirilmesi konusu, hi kukusuz zerinde tartl
mas gereken bir durumdur ve "Emin ve sadk kii" ile "Denizci kii" arasndaki ter
cih, Osmanl mparatorluu'nun denizcilik politikalarn belirleyecek bir olgu olarak
grlmektedir.2s2 Katip elebfnin Tuhfet'l-Kibar'nda denizcilik mesleinde kor
sanara danlmasnn tembihlendii grlmektedir;
- Birinci t budur ki, kapudan kendi korsan deil ise ve deniz sava zerin
de korsanlarla dank edb dinleye. Yalnz kendi bildiine gidenler ou piman
olagelmilerdir.
- Sekizinci t budur ki, batarda reislerF83 Cezayir'e ve denizde nice yllar gez
mi korsanlk etmi ola. Zira donanmann yrmesi ve durmas ona baldr.2s4
Seferleri ve dolaysyla ganaimleri azalan Derya Kaptanlar, 18. yzyl balarn-
dan itibaren kendi gemi komutanlarndan (reisIerden) da vergi almaya balamlar
d. Derya Kaptannn, emrinde grev yapan gemi komutanlarndan vergi almasnn
hi bir mantki aklamas yoktur. Gemi komutanlarnn, gemi personelinin beslen-
280 H. ehsuvarolu, Deniz Tarihimize Ait Makaleler Dz. K. K. 1 96 5 s. 7 1
2 R i Rasim rnek, Deniz Harp Tarili DZ.K.K. 1 966 s . '!
21-\2 Gngen s. 1 3 - 1 4
283 rilo komutanlar
284 Illen Ar, Trkler ve Deniz Kitap Yaynevi 2007 s.276
1 39
D E N i Z G C N N OSMA N l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ETK i L E Ri
-----------------
mesi ve geminin d limanlarda doabilecek onarm masraflar iin devlet tarafndan
verilen denek dnda, herhangi bir geliri yoktu. Bu temelden yoksun sistem, ileri
deki yllarda Derya Kaptanlarna daha ok para veren kiilerin, gemi komutan ola
bilmesi gibi son derece sakncal bir duruma sebebiyet vermitir. Ayrca, devletin ge
milere tahsis ettii paradan tasarrufetmek isteyen gemi komutanlarnn, stanbul'dan
hareket ettikten sonra, bir ksm personeli, Yedi Kule aklarnda gemilerden indire
rek onlar evlerine yolladklar, bylece geminin sava gcn tehlikeye atmaya bile
cesaret ettikleri grlmtr. Bylece, ahsi karlar uruna devlet ve kamu karlar
inenerek, devletin milli gvenlii ve bekas tehlikeye atlmtr. zetle, balang
ta devlete verilenlerin onur ve erefinden dolay, hakl olarak nemli bir makam olan
Derya Kaptanl, Osmanlnn son zamanlarnda, devletten alnacaklar iin nemli
bir makam haline gelmitir. Kanuni'nin deniz siyaseti vlmeye deer. Dehasn gs
terdii balca alanlardan biri de bu konudur. Barbaros'a verdii mevki ve onu en ya
kn danman derecesine ykseltmesi unutulamaz. Ancak Barbaros'un lmyle, Pi
yale Paa'nn Donanmann bana gemesi arasndaki 8 yl iinde Derya Kaptanl
nn Sokollu Mehmed ve Sinan Paalar gibi iki generale verilmesi, doru deildi.Bu
yllarda, Turgut, Salih, Barbaros-zade Hasan Paalar gibi ok byk denizciler ha
yattayd. Trk denizciliinin hamet devrinde, derya kaptanna vezir (byk amiral)
rtbesi verilmiyordu. Kanuni, bu rtbeyi, Barbaros Hayrettin Paa'dan bile esirgedik
ten baka, ok sevdii Piyale Paa'ya dahi, sadrazamn Piyale hakknda vezir rtbe
si teklif etmesine ramen, vermemek iin onu torunu ile evlendirip damat yapmt.
Derya Kaptanlarna vezir rtbesi verilmesi 7. yzyln son yllarnda grld. Padi
ah ve Divan, karadaki vezir (mareal) rtbesine eit bir rtbeyi denizciler iin ver
mek istemiyorlard. Dorusu niin vermek istemediklerinin de makul bir sebebini
sylemek mmkn deildir. En akla gelen sebeb, binlerce yllk gelenekle, kara ordu
sunun stn durumda olmasna allmasdr. Bir de Derya Kaptanlarnn ekserisinin
levendlikten yetimesi, Enderun'dan yetimemesi, Saray protokoln iyi bilmemeleri
ehemmiyetli bir sebebtir. Derya Kaptan, emri altndaki denizcileri grevden alma ve
atamaya yetkili idi. Kararlarnn, yesi olduu Divan ve Divann ba olan sadrazam
tarafndan tasdiki lazmd. Deniz ve donanma siyasetinden, imparatorluun her tr
l meselesinde olduu gibi, dorudan doruya sadrazam sorumluydu.28s
Osmanl Donanmasnn en gl durumunda bile, denizciler devlet ynetiminde
ve siyasetinde sz sahibi olamamlardr. Bu durum, nebaht'dan sonra ( 1 57 1 ) Avru
pallarn denizlerde stnl ele geirerek, Osmanl topraklarna ve onun ticari
karlarna saldrmaya ve zarar vermeye balayncaya kadar devam etmitir. Denizler
den gelen tehlikeler artmaya ve devleti tehdit etmeye balaynca, donanmann ne
mini biraz biraz anlamaya balayan Osmanl ynetimi, Derya Kaptanlarn da Kubbe
Altnda dinlemeye ve grlerini almaya balamtr. Ancak bunun iin ok ge ka
lnmtr. Gemi inaa ve silah teknolojisinde, deniz ticaretinde Avrupa, Osmanlyla
kapanamayacak bir ara ile mesafeyi amtr.
285 z[un< s. 9-2
1 40
' D E N i z G U CU N U N O S MAN l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ETKi l E Ri
Cl
----------------- -
Derya Kaptanlarnn Kkeni
Osmanl Deniz Gcnn 16. yzyln sonundan itibaren sratle zayflamas ve
devletin ak denizlerdeki karlar bir yana, kendi kylarn bile koruyamayacak du
ruma gelmesindeki en nemli nedenlerden biri de Derya Kaptanl (Kaptan Paa)
ve gemi komutanl makamlarnn, tamamen denizi ve denizcilii bilmeyen kiilere,
ahsi karlar karlnda verilmesidir. Kaptan Paalarn kkenini gsteren en gze
arpan rneklerini yle sralayabiliriz;
Mehmet Kadri Paa Bahriye Eri 1 803
Hafz smail Paa Saltanat kay dmencisi 1 805
Hac Salih Paa mrahor286 1 805
Hafz Ali Bey Ruznameci, Belediye Reisi 1 809
Hsrev Mehmet Paa Mhrdar, Ketkda 181 1
Hasan Paa Kasapba 1 833
Abdulah Paa Bostancba 1 834
Ahmet Fevzi Paa Kreki 1 837
Bahriyeden yetimemi kaptanlardan olan Hac Salih Paa, 1 807'de bir ngiliz Fi
losunun anakkale'den gemesine mani olamam ve Burgaz Adas civarnda girii
len savata drt gemimizin batmas zerine dman ateinin iddetinden rkerek g
revini brakp karadan stanbul'a kamt.287 Kaptan Derya brahim Paa, Mora'da
Tarapolice'de domutu. Kkken stanbul'a gelip, saray mutfana girmi, koyun
katibi ve pazar ba olmutu.2sH Bu kiiler, Osmanl Donanmasna komuta eden kii
lerin nereden geldikleri ve denizcilie ne kadar yatkn ve alk olduklarna en arp
c rneklerinden sadece ikisidir. Saraydan kan ve yenieri aalndan gelen tecr
besiz kaptan paalar bir i gremiyorlard; Caala zade Sinan Paa Kaptan Paa iken,
Koca Hac Reis adnda, Turgut Reis'e yetimi eski bir denizcinin tavsiyesiyle hareket
ettii iin, iki defada on sene sren kaptanlnda hi bir malubiyete uramam ve
yzne kir bulatrmamt.
Grlyor ki, onyedinci asr balarnda eskisi gibi denizlerde baarl olmak, yen
mek deil, ii zararszca idare etmek baar saymt. Ne vakitten beri, birlik komu
tanlklar ve gemi kaptanlklar alnr satlr duruma gelmi, bu nedenle byk para
lar karlnda bu makamlara gelenler, gereken eitimi yrtme yerine, personel gi
derlerinden saladklar byk tasarruflarla, kendi dediklerini karlama ve dola
ysyla kar yollarn aramaya balamlard. Bu kt durumu kimse nlerniyor, hat
ta usuldendir diye herkes bu yolu tutuyordu. Necdet Sevin, Osmanl Deniz Gc
nn geri kalmasnda "Devirme Sistemi" nin de rol olduunu, Trk soyundan gel
meyen Kaptan Deryalarn nemli bir say tuttuunu, denizlerde salanan baar-
286 Ahrc ba
287 ehst"arolu s. 78
288 A.g.e. s. 39
141
D E N i z G U C N N O S MA N l TA R i H i lJ Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
-----------------
l icraatlarn tamamnn Trk asll Kaptan Deryalarn eseri olduunu iddia etmek
te ve yle yazmaktadr: 1 324'den 1 867 ylna kadar geen 543 yllk sre iinde bili
nen 1 6 1 Kaptan- Deryann ancak 43' Trk, 1 8'i belki Trk'tr. Trk olduklar ke
sinlikle bilinen 43 kii esas kabul edilirse, 1 6 1 Kaptan- Deryann 1 1 8'inin baka mil
liyetlere mensup olduu gerei ortaya kacaktr. Trk olmalar muhtemel 18 kii
de hesaba dahil edilirse, 543 sene sre ile grev yapan 1 6 1 Kaptan- Deryadan an
cak 6 1 'i Trk demektir. Say stnlnn devirmelerde olmasna ramen, Osman
l mparatorluu'nda yetien byk denizcilerin tm de Trk rkndandr. Hala dn
yann en byk amirali olarak kabul edilen Barbaros Hayrettin Paa, Kl Ali Paa,
devirmelerin entrikalar yznden kaptan deryala getirilmeyen Turgut Paa, Ulu
Hasan Paa, Deli Hseyin Paa, Mezamorta Hseyin Paa hep Trk Milletinin evlat
lardr. Deniz Kuvvetlerimizin imhasna sebeb olan bozgunlarda ise kaptan- derya
lk makamnda hep devirmeler bulunmulardr.
Bunlar arasnda milliyeti mehul Mezzinzade Ali Paa gibi mrnde bir sandal
bile idare etmeyenler, Bonak devirmesi Kara Davut gibi padiah katili caniler, Bo
nak devirmesi Silahtar Mustafa Paa gibi okuma yazmas olmayan cahiller, Hrvat
devirmesi Uzun Piyale Paa gibi, padiaha gnderilen hediyeleri zimmetine geiren
hrszlar, milliyeti mehul avuolu Mehmet Paa gibi 1 00 gemilik filo ile 60 gemi
lik dman filosunun muhasarasnda tam 40 gn hareketsiz kalan korkaklar ve Rum
devirmesi Firari Ahmet Paa gibi Msr Valisi Mehmet Ali Paa'nn isyann bas
trmakla grevlendirildii halde, donanmay binlerce deniz savas ile birlikte asi
Mehmet Ali Paa'ya teslim eden hainler de vardr.289
Devirme Sistemi, Osmanl idari ve askeri yapsnn temel tadr ve genel ola
rak baarl olmutur. Avrupallar byle bir sistem iinde asimile edilen ve Osman
l ideoloj isine cann verecek kadar sadk hale getirilen Hristiyanlarn bu durumuna
cevap bulmakta zorlanmaktadr. Osmanlya byk bir ballkla baarl grevler ya
pan ve Enderun'da eitim alanlarn dnda kalan devirmelerin ise yeterince asimi
le edilemedii anlalmaktadr. Bu kapsamda derya kaptanl makamna gelenlerin
daha nceki grevlerine bakldnda durumun daha da vahim olduu anlalmak
tadr. Kara savalarna nazaran deniz savalarnda yaplan komuta hatalarnn geri
dnlmezlii dikkate alndnda, Osmanl donanmasnn yeterince devirilememi
derya kaptanlarnn elinde elim ve vahim yenilgilere srklenmesi tesadf olarak ni
telendirilemez. Bu nedenle, Necdet Sevin'in yukardaki deerlendirmelerine nem
li lde katlmamak elde deildir. Tarih, bir lkenin kaderinin bu kadar tesadfle
re bal olmadn bize gstermektedir. Donanmann her toparlan ve bir sisteme
oturtulmak istenmesi sonrasnda arkadan gelenlerin bunu engellendii akca grl
mektedir.
289 :--I . Sevin. Osmanlnn Ybel ii ve k ! lJlJ9 s. 283-281
1 42
D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
O
--------- __ 'OV
Adalardaki Ynetim Hatalar
Osmanl mparatorluunun Denizci Strateji asndan en nemli hatalarndan
biri de, Ege Denizi'ndeki Limni, Midilli, Sakz, Sisam, Naksos, stanky, Kalimnos,
Smbeki gibi Anadolu Yarmadas'n batdan rten ve denizden gelecek tehlikelere
kar ikaz ve savunma salayacak adalarda, Trk nfus ounluunu salayacak po
litikalar uygulamamas idi. yleki; Osmanl mparatorluu dinsel temeller zerine
dayanmakla beraber, slam'n devlet anlay ile atmad srece, topraklarna kat
t yerlerdeki eski uygulamalar, yasalar, vergileri srdrmeye alm ve Msl
man olmayan tebaya belli snrlar iinde ibadet ve eitim-retim serbestlii tan
mtr. Ykselme Dnemi'nde topluluklarn ynetime almalar bakmndan yarar
l olan ve Mslman olmayanlara ulusal birliklerini koruma olana salayan bu ho
grl uygulama, 1 8. yzyldan balayarak, mparatorluun aleyhine ilemi ve b
yk devletlerin de etkisi ve destei ile mparatorluun kmesini hzlandran etken
lerden biri olmutur.29o Osmanl Devleti, biraz da ok uluslu imparatorluk kavramn
dan doan bir yaklamla egemenlii altndaki yerlerde, i bar salamaya ncelik
vermi ve bu nedenle de sistemli bir slamatrma ve Trkletirme siyaseti gtme
mitir. Bu anlayn doal bir sonucu olarak Ege Adalar'nda gerekli sayda resmi g
revliler ve koruma birlikleri dnda Trk nfusu yerletirmek iin zel bir aba har
canmamtr. Bunun iindir ki, Ege Adalar'nda nfus ynnden Trk ve Mslman
lar hi bir zaman ounluu salayamamtr. Bir fikir edinmek bakmndan, 20. yz
yl balarnda Ege Adalar'ndaki nfus durum aadadr.
Adann Ad Rum slam Yahudi
Semadirek 3.700
Gke Ada 9.207
Taoz 1 4.940 98 103
Limni 25.434 954
Bozca Ada 5.420 1 .200
Midilli 1 25.753 1 4.376 320
Sakz 7 1 .724 850 950
Nikarya 14.76 1
Sisam 50.277 300 340
stanky 1 4.550 2.020
Rodos 37.777 4.854 2.445
Rakamlardan da anlalaca zere Gney Ege Adalar'nda, Rodos ve stanky
dnda, nfus RumIardan olumaktadr. Kuzeyde ise bir tek Midilli'de kayda deer
Trk nfusu vardr. Trklerin yaad adalarda da, krsal kesimde Rumlar oturmak
ta ve ounluu tekil etmektedirler. Trkler ise ehirde ikamet etmekte ve aznlk-
290 engl :'vlek. 20. Yzyl !:lamnda Cezair-i !:lahri Sdid Vilaydi 996 Doklora Tezi s. 1 4
1 43
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
------------------
ta bulunmaktadrlar. Bu durum, mparatorluun dier blgelerinden adalara sistem
li bir iskan politikasnn uygulanmayndan ve Trklerin adalarn yaam koullar
na uyum salayamamalarndan ileri gelmektedir.29l Osmanl yneticileri adalardaki
ounluu salamaya nem vermezken, Yunanistan ise bandan beri Megali deas
n gerekletirmek iin nfus stnln kullanm ve bu amala adalardaki Hris
tiyanlarn saysn artrmaya alm ve Trkleri ise buradan ge zorlamt. Nite
kim Balkan Sava srasnda Midilli'yi igal ettiinde buradaki Trklerin kayklarla
Anadolu'ya g etmelerine izin vermesi aslnda bir ltufkarlk deil, politikasnn bir
sonucu idi.292 RumIar, Osmanl nfusu iinde, gemi ina, onarm, donatm alanlarn
da olduu kadar, tekne ynetimi ve tayfa kitlesi alanlarnda da ounluu meydana
getirmekteydiler.293 Osmanl'nn Ege'deki hatal denizci stratejisi, son derece gelimi
ve yksek ina kapasitesine sahip Gelibolu Tersanesinin kapanmasna neden olmu
tur. yleki; Ege Adalar'ndaki RumIarn, byk kayk ve gemi yapmalarna msa
de edildiinden salam ve yksek trandiller (balk/sngerci teknesi) tremi, dou
Akdeniz'de Rum gemicilii rekabet unsuru olmutur. Demircilik, ilingirlik ve gemi
doramacl, RumIarn tekeline gemi ve adalarda yzlerce Rum tersanesi yapln
ca, byk ounluu Gelibolu Tersanesinde alan Rum zenaatkarlar ge balam
tr. Yerlerine gelen Ermeniler gereken kudret ve liyakati gsteremedikleri iin, gere
ken levazm stanbul'dan getirtilmeye balanmtr. Bylece Gelibolu'daki mahalli ze
naatlardan bir ka daha snm ve bu durum, Gelibolu Tersanesi iin bir zayflk ne
deni olmutur.294
pazarda da iyi bir konuma sahip olarak RumIar, Batllar hesabna eyaletler
de alm ve satm yapmakta, yabanclara yasak olan Karadeniz kylarndan elde edi
len her trl mal, onlar hesabna edinmekte, hatta buday gibi ihrac yasaklanm ve
Ege Adalar'nn kaak ticaretinin merkezi olduu mallar da, onlar hesabna topla
maktaydlar. Rumlar ayn zamanda, sikke kaakl iinde de yer alyorlard ve Ege
Adalar'nda, Sakz ve dier adalarda yabanclarla ake takasna girimekteydiler. B
yk zmir pazarnn yaknl nemli bir faktrd ve stanbul ise kendi hesaplarna
ihmal edilemeyecek bir toptan ticaret merkezini temsil etmekteydi. RumIarn tekne
sahibi olmalar ve mparatorluk iinde byk lde yaylm olmalar onlar avan
tajl hale getirmekteydi. 295
Ruslar, Kk Kaynarca Atlamasna( 774) kadar, hi bir zaman kendileri deniz
ticareti yapmamlar, bu ite onlarn bayran tayan RumIardan yararlanmlardr.
Zaten bu Rumlar kendi denizciliklerini gelitirmek zere faal bir ekilde almak
taydlar. Dnemine ve koullara gre ngiliz, Rus, Venedikli, Fransz, hatta Osman
l bandrasna girerek, dou ve orta Akdeniz'de hacmi giderek artan bir trafie sahip
29 1 engl Ayouz. 1 9. Yzyl Sonlarna Doru Dou Ege Adalarnn Sosyal ve Ekonomik Durumu. Dokuz Eyll
eniversitesi ada Trkiye Tarihi Aratrmalar Dergisi Cilt : ! Say: 1 1 9 9 1 s. 230
292 Mee s. 1 7
293 Mantran s. 74
294 Ali Haydar Alpagut. Marmara'da Trkler Genkur 1 9 2 s. 62-63
295 Manran s. 79
1 44
D E N i z G U C N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
O
----------< -
olmakta; bylece servet edinmekte, bu da onlarn kendilerini, Trklere nazaran gi
derek daha az baml hissetmelerine yol amaktayd.296 l7.yzyl sresince Batlla
rn artan etkisi, aznla mensup olanlara daha byk arlk salam, Trkler ulus
lararas ticaretin dnda kalmaya devam ettiklerinden, onlarn roln daha da de
erli hale getirmitir. Bu durumda, yabanclarla aznlklar arasnda, mparatorluun
aleyhine bir cins su ortakl olumutur. lgili araclar, zellikle de RumIar, ifte bir
konumdan yararlanmak zere, bir byk Batl gcn himayesine girmenin peinde
dirler. Baz araclar, Osmanllarn tutukluu ve geri durmalar yznden ok sayda
ki ilikilerden servet kazanmlar ve artk bir siyasi rol oynayabileceklerini kap aral
ndan grmeye balamlardr. Trklere kar belli bir stnlk bilinci oluturan bu
kimseler, onlarn otoritesine kar "ulusal" bir direnmeyi harekete geirebilecekleri
ni ve bunun "ulusal ve Osmanl kart bir bilincin temini olarak" az veya ok uzun
dnemde bamszla dnebileceini hesaplamlardr. Bu sre Rumlar tarafn
dan l 8.yzylda balatlm ve rnek olarak Slavlar tarafndan izlenmitir.297
Yzyllar boyunca Ege Adalar'nn en temel gereksinimi olan gda ve kereste
Anadolu'dan salanmtr. Anadolu'ya yakn bu adalarn baka trl ayakta kalma
s mmkn deildir. l 480'li yllarda Osmanl Devleti, dman olan Rodos'a srekli
buday, arpa, hayvan ve hatta tuzlu balk bile satmtr.298 Anadolu'nun doal uzants
olan bu adalar, kinci Dnya Sava'nda yine Trkiye'den beslenmitir. Bu gn de Mi
dilli, Sisam, Sakz, stanky, Meis, Smbeki, Kalimnos, Leros, Pserimos ve Rodos hala
temel gda maddelerinin ounu Trkiye'den karlamaktadr. eitli politik oyunlar
la Anadolu'dan koparlan bu adalarn gvenlik ve ekonomik adan Trkiye'nin bir
paras olmas tarihi ve corafi bir zorunluluktur. Osmanl mparatorluu ele geir
dii kylar ve adalardaki halk bir teba olarak grm, ekonomik ve ticari faaliyetle
rine karmam, hatta adalarda ada halknn oluturduu 1 2 kiilik bir meclisin a
lmasna bile izin vermi, sadece yllk vergi alm, devlet olarak onlar, ekonomik ve
ideolojik olarak mparatorlua balayacak bir mekanizma gelitirememitir. Bu ba
lamda, Osmanl Devletinin, adalar dndaki topraklarda, sadece gvenlik, ekonomi
nin kontrolu ve idari fonkSiyonun gerektirdii kadar Trk nfusu yerletirerek ege
menliini gvence altna aldn, ancak bu uygulamann, adalar zerinde yaplma
d grlmektedir.
- Adalardaki Trk nfusun azl,
- Vergi ve gmrk kaaklndan doan kayplar,
- Tamann yabanclara yaptrlmasndan doan navlun kayb,
- Rum tersanelerinin oalmas ve denizciliinin gelimeSi, ada halknn kontrol-
suz kalmas ve zenginlemesine sebeb olmutur.
296 Mantran s. 1 22
297 t.lantran s. 82
298 Nicolas Vatin, Rodos \'alyeleri Osmanllar 2004 s. 37, 42,43
1 45
D E N i Z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
---------------
Osmanl Ege Denizi'ndeki baz adalarn bile ok ge farkna varmtr. Gven
liini ve ekonomik karlarna dorudan etkiIemeyen bir ksm adalar igal bile et
memi veya ok ge etmitir. rnein Anadolu'ya bin metre mesafedeki Sisam Ada
s ancak 1 550 ylnda ele geirilmitir. 350 yl Osmanl egemenliinde kalan bu ada
da Trkleri hatrlatacak hi bir ey kalmamas Osmanl'nn Rum halk zerindeki to
leransnn en ak gstergesidir. Rum halk dinlerini ve btn geleneklerini koru
mutur; gemilerinin en deerli tanklar olarak Trklerle ilgili herhangi bir eyi de
il de, 2500 yl nce Sisam'da yaam Polikrates gibi tiranlar, Pisagor gibi filozoflar
anmaktadrlar.299 Osmanl Devletinin Adalar zerinde uygulad bu politika ve stra
tejide, Trk halknn, ada zerinde yaama alkanlnn bulunmamasnn da be
lirli lde bir pay olduu sylenebilir. Adalardaki Trkler, daha ok koruma gre
vi yaptklar hisarlar ve tarm asndan zengin olmayan yerlerde oturmulardr. Yu
nanllar ise her zaman nfus stnlne ok nem vermilerdir. Yunanl tarihi
Svonoros, Osmanl mparatorluu hakkndaki yukarda aklanan deerlendirmele
ri u szlerle teyit etmektedir: Osmanllar, igal ettikleri lkelerin ticaretini, zenaat
n ve ekonomisini yerli halka braktlar. Bu ayrcaln bir burjuva snf yaratacan
gremediler. Helenler, ticaretle zenginleerek Bat ile iliki kurdular, kltrlerini ge
litirdiler, bamszla hazrlandlar. Osmanllar iinse hara toplamak, gl olmak
iin yeterliydi. 300
rnein 1 522'de fethedilen Rodos Adas'nda Trkler surlarla evrili kale iin
de efendi olarak yaadlar. Geri gndzleri Rumlar ve Frenkler, ileri gerei kentten
ieri giriyorlard, ama akam oldu mu kale kaplar arkalarndan kapanyordu. Ada
nn dier yerleim merkezlerinde Rumlar genellikle kendi balarna buyruk kaldlar,
kendi ynetim dzenleri vard ve davalarn da kendileri zmlyorlard, nitekim
asl Yunanistan topranda da durum byleydi. Bu bakmdan Rodos kentinin dn
da Trk dnemine ait hatralar adada pek bulunmaz.301 ngiliz deniz tarihisi Brad
ford, Trklerin Yunanistan'a ve Ege Adalarna kei sokarak doal dokuyu yok ettikle
rini ve halk hayvan insan ilikisine dayanan bir ekonomik yapya mahkum ettikleri
ni yazmaktadr 302: Ege Adalarnn gerilemesi, aacn doadaki ilevinden habersiz
insann, yerine yenisini koymadan ormanar yere serdii klasik dnemde balamt.
Fakat adalar bugnk plak ve orak durumuna yzyllarca sren Trk ynetimi al
tnda ulat. Kei adalara girdikten sonra, arkasnda bir l brakt ve bunu yapmak
la, adallar neredeyse tamamen kendisine baml hale getirdi. Bugn de hala devam
eden ksr dng byle balad. Kei, bir adann ekonomisinin temeli haline geldikten
sonra, geriye kalan topra korumak iin yeniden ormanama umudu kalmaz. Hay
vann etine, stne ve klna baml olan adallar, aalarn bymesi, topran geli
mesi ve snrl tarm koullarnn yeniden olumas iin on yllarca yl bekleyemezler.
Birok Ege adasnn -insan bilgisizliinin ve aptallnn kurbanlar- rzgarla oyul-
299 Georg Sch reiber, Trklerden Kalan, iiyet Yaynla r 1 91\2 s. 1 77

300 E rs al Yavi, Bir Clke :--J a sl Hatrlr' Ya z c Yaync\'i stanbul 200 i s . XVi
301 Georg Schreiber, Trklerden Kalan, liiyet Yaynim 1 982 s. I b I
302 Emle !:radford, A kd eniz Bankas Kltr Yaynlar 2004 s . 3 1 9
1 46
D E N i z G U C N N OSMAN l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E Ri
.>.... O
---- -- - .....,
mu iskelet benzeri grnts, Barbaros'un zaferlerinin simgesidir.303 Bir spanyol
denizcinin hatralarnda, Osmanl Devletinin en gl zamannda, Kanuni devrin
de, Ege Adalar'ndaki idari yetersizlik ve kontrolsuzluk yle anlatlmaktadr: Taoz'a
ikinci geliimizde halk bize ok glk ektirdi ve souk pek fazlayd. Bizi yolmaya
bile kalktlar. Ele verirler diye ok korktum. Adada bulunan yegane Trk olan valiye
teslim olmay bile dndm. ok gemeden Midilli ve Sakz'a urayacak iki gemi
yanat. kisi de buday ykl Venedik gemisiydi. Kylardan gizlice buday yklen
diini rendim ... 304
Yaklak beyz yllk Ege hakimiyetinin geldii noktay Agamemnon Farakos, 26
Austos 2005 tarihli Vradini Gazetesi'nde zetlemektedir:
Geenlerde, nl Lozan Antlamas'nn metnin i okuyordum. Bugn, bu antlama
nn zmlemek istedii sorunlardan ok daha fazla sorun yaratm olduu kantlan
yor. Ancak, bu nl antlamann 45 maddesi dikkatlice okunduunda, aslnda adalar
Yunanistan'n kurtaran bir antlama olduu ortaya kyor ve de dorulanyor. Trkler
ve Trkiye, eski ve byk bir deniz gc, Osmanl imparatorluundan ada bir oto
riter devlete dnt sralarda, denizler ve bu denizlerde olanlar iin ilgilerini tama
myla kaybetmilerdi. 1 923 ylnda; Trk- Yunan savandan galip kan, rakibi olma
yan, yeniden tm topraklarna hakim olan Trkiye'nin neden bu ekilde davrand sa
dece bu bak as altnda yorumlanabilir. ..
Yunan ordusu Meri'e pskrtlmt, kar saldrya geme gc yoktu, Anado
lu Hellenizmi kaak ve gmen durumda odaklarndan kopmutu, Yunan Hkme
ti bouluyor, biraz hava almaya alyordu ve buna ramen Trkiye, Ege adalar iin
hi ilgi gstermedi. Lozan Antlamas ile Trkiye, sadece Gkeada ile Bozcaada'y ta
lep etti ve ald, btn Ege'yi ise Yunanistan'a brakt. Bugn, Lozan Antlamas'ndan 83
yl sonra, Trkler o dnemde neler kaybettiklerini anlyorlar, ancak bunlar nasl ta
lep edeceklerini bilmiyorlar. Bu erevede, zaman zaman Ege'nin yeniden paylalma
s ynndeki lml "talep" n plana karlyor ve Trk Genelkurmay Bakan tarafn
dan denize doru yeni Trk yolu aranyor. Yunanistan iin ok kr ki, uyanma bi
razge oldu. Bu gecikme belki gemite cereyan eden, ancak etkili olan bir olaydan kay
naklanyor. ou kiiler, Trkiye'nin, 1 827'de Navarin'de ve drt asr nce Lepanto'da
(Nafpaktos-nebaht) urad byk yenilgiden sonra hibir zaman kendine gelemedi
ini sylyorlar. Her iki durumda da, sadece Avrupallar tarafndan byk yenilgile
re urad iin deil. En nemlisi, hem nebaht deniz savanda, hem de asrlar sonra
Navarin'de, Trklerin gerek gemi says, gerek top ve sava says asndan stnl
aslnda ok bykt. Buna ramen Trkler, etrajlarndaki denize srtlarn dndrecek
kadar byk bir malubiyete uradlar.
303 Ege Adalarndaki orman yoklu unu Trklerin hayvancl na balamak ok byk hakszlktr ve bilimsel
belgelere dayanmamaktadr.
304 Manuel Serrano Y. San, Trkiye'nin Drt Yl 1 552- 1 556 Tercman i 00 i Eser 5.63.
147
. D E N i z G U C U N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
---------------
Sakz Adas'mn Sakz
Bugn hreti hala devam eden ve adn lezzetli bir reineden alan Sakz Adas'nn
gizemli Sakz aac hikayelerinden birini 1 6. yzyl ortalarnda spanyol denizcileri
nin azndan dinleyelim;
-Sakz Adas cennet gibi, batanbaa bahe ve iinde portakaL, limon ve aa ka
vunu var. Adann halk Rum ve talyan. Cenova ile daha nceleri bir balants
varm, ileri gelenler arasndan seilen yedi kii Cenova Cumhuriyeti tarafndan
kabul edilirse, bunlar aday idare ederler. Sakz Byk Trke (Kanuni) cizye verir.
-Ne kadar?
-Ylda 14.000 dka karl. Adaya yerleen hi bir Trk yoktur.
- 1 4.000 dkay nasl toplayabiliyorlar?
- Hi kimsenin kesesinden on para bile kmaz. Tanr verir.
-O nasl ey?
-Boyu ve eni drt fersah geniliinde olan topraklarnda sakz aac yetiir.Ylda
20 bin dka bundan elde ederler. Cizyeye yeter de artar bile.
-Bahsettiin sakz nedir?
-Canm aktarlarda gnlk gibi fakat ondan daha beyaz bir ey var ya.
-am aacndan nasl zamk kyorsa bu aatan da yle sakz kyor.
-Buradaki sakz aalar byle bir ey vermiyor sadece misvak yaplyor.
-Sakz Adas'ndan bir fidan alp da baka bir yere dikilse, o da sakz vermez. Oy-
saki baka bir yerden alnp Sakz'a dikilen aalar derhal sakz veriyorlar. Ora
halk topra apalayp ayklayarak yeri daima temiz tutuyorlar. Sakz yere akn
ca kirlenmesin diye. Aalar iziyorlar ve bu izilen yerlerden sakz akyor. Kim
se tek dirhemine el uzatamyor. Cezas idam bile olabiliyor. Mahsl koyduklar
sandklarn yars stanbul'a, dier yars da Cenova'ya gidiyor.
-Dnyann hi bir yerinde sakz veren aa yok mudur?
-Zannetmem. Buna dair bir yazya tarihlerde rastlanmyor. Msr'da bulunur-
mu diyenler var ama Byk Trk her yerde aratrd, fakat hi bir yerde bulun
mad. Baka yerlere diktii aalar da sakz vermedi.
-zmir'den sonra uradmz ilk ada Sisarn'd. Olduka tenha idi. Topra ve
rimli ama insan yok.
-Ada neden botu? Ne yediniz?
-Tavuk ve koyun eti yedik. Bura halk Barbaros'tan sonra ok zahmet ekme-
ye balam. Bu yzden baka yerlere g etmiler. Ayrlrken koyunlarn, kei
lerini, tavuklarn brakmlar ve bunlar yabanileerek kendi balarna remiler.
Oradan geenler karaya kp bunlar avlar.
-Peki bunlar kimlere ait oluyor?
1 48
' D E N i Z GC N N O S MAN l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
h'-.. O
----- - ""
-Avlayanlara. O topraklar on be yldr bo
-Byk Trk olup bitenleri bilmez mi?
-Bilir ama o kadar. Andrea Doria'nn yaptklarndan mparator haberdard ama
bilmezlikten gelmesi gerekiyordu.
-Rumlarla dolu olan bu yerlerde okul varm? Okuma yazma biliyorlar m?
-Ne Atina'da, ne de Yunanistan'n herhangi bir yerinde ne mektep, ne de tarihin
kaydettii eski kltrden eser yok. 305
Kanuni Sultan Sleyman'n 1 523'de yaylad bir fermanla, Rodos ve stanky
hari olmak zere 12 Adalar'dan geri kalan L O adaya idari, mali hatta adli ayrca
lk tannmt. Bununla adalarn idaresi halk tarafndan bir yl iin seilen ve 1 2 ye
den oluan Demogerondia denilen yerel bir meclise braklmt. Bu meclisin baka
n Demogeante, belediye bakan veya ehir kethdas idi. Her adaya geliriyle oran
tl yllk maktu bir vergi tesbit edilmiti. Maktu vergi, Kanuni'nin Rodos'ta inaa et
tirdii camii, imaret ve medreseden oluan Sleymaniye Vakf'na tahsis edilmiti. II.
Mahmut Rum isyan ( 1 82 1 ) srasnda Osmanllara kar ayaklanm olan Nikarya ile
Kilimli (Kalimnos), Patmos ve Leras adalarnn sahip olduklar ayrcalklar kaldr
masna karn, Byk Devletlerin giriimi ile tekrar bu ayrcalklar tanmak zorun
da kalmt. Adalar Valisi Vezir kr Paa'ya gnderilen 8 Eyll 1835 tarihli ferma
na gre, hibir makam adalar halknn i ilerine karmayacak ve drt ada halk se
tikleri temsilcilerini Rodos'a gndereceklerdi.306
Eer uygun ve kararl bir nfus ve asimilasyon politikas ile birlikte yeterli bir eko
nomik sistem kurulabilseydi, Ege Adalar'nda, 1 522 ylndan, Yunan isyannn bala
d 1 82 1 ylna kadar geen 300 yl iinde 5 ayr Trk nesli yetitirilebilir ve bu kri
tik konumdaki adalarn, donanmann yetersizliine ramen kolaylkla elden kma
s nlenebilirdi. Stratejik konumdaki Rodos Adas'ndan denizcilik ynyle faydalan
mak iin hi bir zel plan yaplmamtr. Marmaris'e ok yakn olan bu ada, sadece
Anadolu'nun gvenliine bir tehdit olarak grldnden fethedilmitir. Girit Ada
s ise daha uzakta olduundan adalara ynelik harekatta sonuncu sray alm, an
cak bu adaya ynelik harekat iin de o dneme ait geerli bir stratejik gereke orta
ya konamamtr. Osmanl, bu adalardaki ynetimin otorite ve gvenliini, stanbul
daki ana donanmasna ve adalardaki beylik donanmalarna dayandrmt. Herhangi
bir olumsuz durumda Anadolu'dan bu adalara asker sevkediliyor ve isyanlar bastr
lyordu. Donanmann gl ve deniz stnlnn elde bulundurulduu srece, bu
pahal strateji baar ile uyguland. 1 7.yzyldan itibaren gcn kaybeden Osman
l Donanmas, Anadolu'ya en yakn adalar bile gerektiinde takviye edemez ve koru
yamaz hale geldi. Binbir zorlukla ve ok sayda ehitle alnan bu adalar, Osmanl Do-
305 Sanz s.68-6
306 engl Mete. Trablusgarp Sava ve talya. 9 Eyll niversitesi ada 'Iurkiye Tarihi Aratrmalar Dergisi
Cilt:3 say:8 1 998 s. 280-2 S 1
1 49
nanmasnn anakkale Boaz'ndan kamad Balkan Harbi'nde iki ayda elden k

t. Neden? nk adalardaki Rum nfus Trk nfusuna gre kat kat fazlayd. Sakz
Adas'nda isyan baladnda, 80.000 Rum'a kar 2.000 bin Trk bulunuyordu. Dier
adalarda da durum aynyd.30i 1 9 1 2 ylna gelinceye kadar Ege Denizi, Osmanl mpa
ratorluu ile Yunanistan arasnda az ok dengeli bllm bulunuyordu. Bat ve g
ney bat Ege Adalar Yunanistan snrlar iindeydi; dou ve kuzey Ege adalar ile Gi
rit Adas da Osmanl egemenlii altndayd. Bu denge 1 9 1 1 - 1 9 1 2 Trk talyan Sava
nda ve 1 9 1 2- 1 3 Balkan Savalarnda fiilen altst oldu.308 Ege Adalar, teki Osman
l eyaletlerinden farkl olarak, Kaptan Paa'ya balanmt. Osmanl Donanmas, ara
da bir adalara yle bir uramakla yetiniyordu. Adallar kendi iinde, gcnde tica
retindeydi. Bu elverili koullarda Rum deniz ticareti geliiyordu. Fener RumIar Os
manl brokrasisine giriyorlar, Mora ve Adalar RumIar da kendilerini deniz ticareti
ne veriyorlard. Osmanl ynetimi, deniz ticaretini adeta RumIarn tekeline brakm,
bir Rum ticaret filosu, bir Rum tccar snf yaratmak iin elinden geleni yapmt.
Yunan syan
1 779 ylnda Rum tacirleri, gemilerine Rus bayra ekme ve Rus Konsolosluu
nun koruyuculuundan yararlanma ayrcaln da elde ettiler. Tpk bu gn Ameri
ka ve Avustralya'da yaayan RumIarn "ifte vatandalk" statsnden yararlanmalar
gibi.309 htirasl bir yaylma politikas izleyen ve Ege'yi yutma emeli besleyen Yunanis
tan, adalar temelli olarak topraklarna katmak istedi. Osmanl hkmeti ise bu ada
lar Boazlarn ve Anadolu'nun gvenlii iin hayati nemde sayd ve btn Rume
li topraklarndan vazgeebildii halde adalardan vazgemedi.3l O Yunanistan'n bam
szlna varan ayaklanma, Mora Yarmadas'nda 6 Nisan 182 1 'de patlak verdi ve a
bucak dier adalara da srad. 1 5 Nisan'da Spetsai (Suluca), 3 gn sonra Psara (psa
ra) ve 28 Nisan gn de Hidra (amlca) Adalar Moral syanclara katldlar. Mora
yresindeki bu ada, yetenekli ve yrekli denizciler yetitiren yerlerdi. Yunan ihtila
line en ok gemi salayan bu adalar oldu. Hidra'l kaptan Yakoumais Tombazis komu
tasnda bir ihtilal filosu kuruldu. Kimi kaynaklara gre, bu filo, irili ufakl 1 80 gemi
den oluuyordu. Yunan ihtilalinin daha ilk haftalarnda byle bir filonun kurulmasy
la, Ege Denizi'nde Osmanl-Yunan egemenlik sava balam oluyordu. Osmanl'ya
ba kaldran, Ege'de egemenlik iddiasna kalkan bu filo, Rum ticaret filosunun bir
parasyd ve bir bakma Osmanl ynetiminin eseriydi. Osmanl Devleti, Fatih zama
nndan balayarak dou Akdeniz'deki Ceneviz ve Venedik deniz ticaretine ezici dar
beler indirmi, bunlardan boalan yerin ncelikle Osmanl RumIarnca doldurulma
s yolunu amt. Drdnc hal seferinden beri Ege'de stnlk, Bizans'tan Vene
dik tccar devletine gemi bulunuyordu. Yerli RumIar, Katolik Venediklilerce ezili
yor, smryorlard. Osmanllar, Rumlar iin bir kurtarc olarak Ege'ye ktlar ve
307 (lztuna s . 2 1 9
30H B. imiI', Ege S o r u n u Cilt i TTK 1 976 s. V I L
309 imir s . x -x v
3 o .-\ . g . e . , \'
l SD
D E N iz G U C N N OSMAN l TAR i H i U Z E R i N D E K i ETKiL E R I
()
---------
-< - ""
birok yerlerde RumIarn ars zerine adalar Venedik'ten aldlar. Osmanl yne
timi savalarda Trk-Mslman halkn kullanyor, ticaret ilerini ise daha ok Rum
lara brakyordu. stanbul'daki Venedik Elilerinin (Balyoz) karttklar kararlarla
Venedikli saylan Rumlar da vard. Bunlar Beyaz Venedildiler (Veneti Albi) adyla
tannmaktaydlar.3
Adalarda verilen taviz ve ynetim hatalar hakknda Girit Adas da ilgin bir
rnek tekil etmektedir. Yirmibe yl sren sava sonunda fethedilenYalnz Girit
Adas'nn Venedik'ten alnmasnda Trk-Mslman halk 1 30.000 can verdi. Osmanl
Devleti ok yksek mali kayplara urad. Buna ramen sadrazam Fazl Ahmet Paa
tarafndan Venedik'e verilen 1 670 tarihli on yedi maddelik sulhnamede ile Venedik'e
ok byk taviz ve ayrcalklar tannd. nk Osmanl Devleti Venedik'e kar fet
hettii bu adann gvenliini salayabileceinden emin deildi. Venedik'e verilen ta
vizlerle Girit'in btnn elde tutmaya raz olmutu. nk Osmanl toprak istiyor,
Venedik ise deniz ticaretini srdrecek s ve limanlar istiyordu. Sulhname bunu sa
lyordu. yle ki: Savata zaptedildii halde Venedik'in talebi zerine iadesi kararla
tnlan Suda, Garabosa ve spirlonka kalelerinin Girit'e bitiik olmadklar gerekesi
ile geri verilmesi kabul edildi. Hatta bu kalelerin "top alt" mesafesinde bulunan k
k kaya ve adacklarn da Venedik'e ait olduu kabul edildi.3!2
Osmanl ynetimi, RumIar ticarete zendiren tedbirler de almt. Ege
Adalar'ndan az vergi toplanyordu. Buralarda vergiler, tek tek ykmllerden deil,
global olarak adalardan alnyordu. Her ada iin yllk vergi ngrlmt. Adallar
bu global vergiyi kendi aralarnda blerek topluyorlard. Vergi oran, teki blgele
re bakarak daha dkt. Osmanl vergileri, Venedik vergilerine gre ok ok hafifti.
Osmanl, Venedik gibi ezmiyordu Egeli'yi. Yeni Hellen dostu yazarlarn ileri gelenle
rinden biri olan ngiliz tarihisi Profesr Dakin: Halk, Trk ynetimini Venedik y
netimine ye tutuyordu, vergiler daha hafif, ynetim daha yumuakt ve Mslman
lar Roma katoliklerinden daha hogrlyd, diyor.
Korsanlk Stratejisinin Politik ve Ekonomik Etkileri

Osmanllar stanbul ve Trabzon'un fethi ile byk deniz snrlarna ulanca s
ratle gemiler yapmalarna ramen ayn hzla denizci personel bulamadlar, II. Baye
zt zamanna kadar denizci personel tedariki konusunda hi bir alma yaplmad.
ngiltere'nin yapt gibi en kolay ve sratli zm olan Anadolu beyliklerindeki kor
san ve denizci personelden yararlanma yolu seildi. Bunlar, devlet gemilerinde res
mi olarak grevlendirildiler veya devlete katldlar. Ancak hi bir zaman srekli bir
kontrol altnda tutulamadlar. Bu, bazen resmi bir devlet politikas haline de geldi.
Bu nedenle bazen hukuk d tanm iinde Korsan, bazen de hukuki ismi olan deniz
akncs veya deniz komandosu olarak nitelendirildiler. Emekli Fransz Amiral Gravi
ere din faktr ile glendirilmi korsanlk faaliyetlerini yle anlatmaktadr: Bu d-
_ i i Mantran 5.69
3 1 2 i..l r is Bostan, Trkler \"t Deniz, Kitap Yaynevi 2007 5.36
151
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
nem korsanlar iin son derece elverili bir dnemdi; yelkenlerini hangi yne evirse
ler, mkemmel avlanma alan bulacaklarndan eminIerdi. Akdeniz, Nisan ayndan iti
baren Hristiyan gemileriyle dolup tamaktayd ve Mslman sancann korumad
her trl gemi de, gerek inananlara Tanr tarafndan gnderilen meru bir frsat ola
rak alglanmaktayd. Bu deniz korsanlarnn vicdann hi bir gereksiz ayrm rahat
sz etmiyordu: Cenevizli, Venedikli, Napolili, spanyol; hepsi de iyi birer ganimet ola
rak deerlendiriliyordu. Onlar megul eden tek ey, ganimetlerini saklayabilecekle
ri gvenli bir yer ve klelerini elden kartabilecekleri bir pazar salamakt.3l3 s. ve
16. yzyl balarndaki en mehur Trk korsanlar Hayri Bey ( 1521 'de Osmanl Dev
leti adna Suriye-Msr kylarn denetliyor), Kara Hasan ( I497'de Osmanlya katl
yor), Piri Reis'in amcas Kemal Reis ( I495'te Osmanlya katlyor), Kurdolu Musli
hiddin ( I 5 1 7'de Osmanlya katlyor), Kara Mahmud ( I 52 I 'de Osmanlya katlyor),
Kara Durmu'tu.314 Anadolu'daki korsanlarn byk ounluu Sack, Foa, Didim
blgesinde konulanmlard. Bat Akdeniz'de ise Trk korsanlarnn byk merkezi
Cezayir'di. Cezayir, yalnz bat Akdeniz'de deil, Atlas Okyanusu'nda da donanma bu
lundurmaktayd. Cezayir Donanmas, 16. ve 1 7. asrda spanya ve Venedik'ten sonra
dnyann en kudretli deniz gcyd. Korsanlar, Trk ticaret gemilerini ve ticaret yol
larn himaye eder, emir alnnca Donanmay- Hmayuna katlp sefere kar ve ak
deniz muharebesine katlrlard. Devletin sulh halinde bulunduu, padiah tarafndan
"aman' verilmi Hristiyan devletlere ve hi bir ekilde Mslman devletlere ait gemi
lere dokunamazard. 315 1 499- 1 502'de Venediklilerle yaplan sava, denizcilerin etkin
liindeki patlamayla akr. Deniz akncl daha ok desteklenmektedir ve bu eyle
me sahne olan corafi blgeler daha ok saydadr. 1 50 1 ylnn banda II. Bayezt tm
levendler iin genel bir izin karr. Bylece Pandorann kutusunu aan Babali, ba
latt hareketin denetimini ksa srede yitirir. 1 500'den 1 503'e kadar Kara Durmu ve
onu izleyenler, Venedik ile olan atma nedeniyle Osmanllarn emrinde grev yap
tktan sonra, yasa tanmazlar ve kylar yamalarlar. Bunu izleyen yllarda ok say
da Trk korsan Bat Akdeniz havzasna, Cezayir blgesine geer. Yavuz Sultan Se
lim, 1 5 1 5 ylnda, nemli deniz hazrlklar erevesinde, tm reisIerin deniz aknc
lna katlmasna izin verir. 1 5 1 7 ylnda, Osmanl Donanmas, Yavuz Sultan Selime
Msr'da ular ve bunu izleyen yllarda, Trk korsanlnn ayn anda her yere yayl
d grlr. Yeniden Osmanl Devleti durumu denetleyemez duruma gelir. 1 5 1 7 y
lnn sonunda Kurdolu, Midilli ve Naksos'u yamalayarak yasa d eyleme giriir.316
Osmanl Donanmas, 1 5 1 8 ylnda Sakz Adas geidinde 1 1 2 korsan yakalayarak
kafalarn keser. Ancak, ksa sre sonra Kanuni, Rodos'a kar dzenleyecei 1 522 se
feri iin yeniden deniz aknelarn ve korsanlar grevlendirecektir. Bu nedenle, Os
manl deniz aknclnn evrimi kaotik bir grnm arzeder. Elinde henz yeterli bir
3 1 3 Julien de la (;ra\'iere, Doria ve Barbaros, Profil Yemnclk 2006 s. R3

3 1 4 Vatin s.76
3 1 5 Oztuna s 88-H9
3 1 6 Ayn Kurdolu'nun 1 522'deki ikinci Rudos Seierinde Donanmann bana getirilmesi denizci personel
skntsnn boyutunu gstermektedir.
lS2
_._________ _ _
D E N i Z G C N U N O S MA N L I TA R i H I U Z E R i N D E K i ET K i L E R i
.
_ ____ _____________________________

donanma ve yetenekli usta denizciler bulunmayan Osmanl Devleti, baz dnemler
de grev verdii, baz zamanlarda da zerlerindeki denetimi yitirdii korsanlarn in
safna kalmt. Baz anlarda beliren birdenbire ykselme, parlama izlenimi bu du
rumdan kaynaklanmaktadr. m s . yzylda resmi korsanlk ile resmi olmayan kor
sanlk arasndaki fark ortaya koymak iin, almalar yaplyordu. Fransa, Hansa Bir
lii, Kastilya ve ngiltere arasnda gerekletirilen ikili grmelerle belirli mesafeler
kaydedilmiti. O dnemden balayarak da resmi korsan, hkmdarn izniyle tahtn
dmanlarna kar denizde silahlanan ve ganimetinin yasallatrlmasn veya geer
siz klnmasn, donanma komutanl'nn yetkisine brakan kii olarak tanmland.
te yandan adi korsan tanm ise, hi bir denetim altnda olmakszn herkese sald
rp herkesi yamalayanlar iin kullanlyordu. Bylece resmi korsan saygdeer biri,
adi korsan haydut haline geldi. Okyanus ve kuzey blgesinde tam olarak yaama ge
irilemeyen bu tanmlar, resmi korsanlk yararna iledi. Tudorlar dneminden itiba
ren, Avrupa'daki hkmdarlar devlete ait gemilere ve denizcilik tekilatlarna sahip
olmalarna ramen, kendi tebaalarna dmann ticaretine sekte vurmak zere onla
rn gemilerini avlama izni vermekte bir saknca grmyorlard. Bu uygulama o kadar
yaygnlat ve her trl ticarete o kadar zarar vermeye balad ki, yaplan anlamalara,
hkmdarlarn illegal deniz haydutluunu nlemek zere, ruhsat verecekleri korsan
lardan depozito alma art konmaya baland.318 Akdeniz'de durum daha karmakt.
Akdeniz, Hristiyan ve Barbar Korsanlar3l9 arasndaki silahl atmalara sahne oluyor
du, zira burada resmi ve resmi olmayan korsanlk birbirine karmt. Herkes birbi
rini korsanlk ve kafirlik ile suluyordu. Bir ka yzyl boyunca devlet, denizcinin se
rvenci ruhundan yararlanmtr; yal ganimetler elde ederken, sadece adi korsanl
n deil, resmi korsanln da, ekonomi zerinde bir parazit olduunun, zira hi bir
ey retmeden mal ve enerjileri boa harcadnn farknda bile olmamtr.320 l S80'de
Osmanl padiahndan aldklar ahitnameye dayanarak Akdeniz sularnda serbeste
dolamaya balayan ngiliz kalyonlar ticaret gemilerinin korkulu ryas haline gel
miti..23 Kasm 1 600 tarihli stanbul'daki Venedik balyosunun raporuna gre, ngiliz
lerin Akdeniz'de kayda deer bir ticaret hacimlerinin olmad, asl amalarnn tepe
den trnaa silahlandrp erzak ve mhimmatla doldurduklar gemilerle ak deniz
de haydutluk yapmak olduu yazlmaktadr.321 Trkler olsun, Maribi Araplar (Garp
Ocaklar) olsun, 16. yzyldan 18. yzyla kadar, gayriresmi korsanl nemli bir eko
nomik unsur olarak grmeyi srdrdler. Buna karlk Akdeniz'in kuzey, yani Hris
tiyan kylarnda, teknolojik gelime ve ekonomik stnlk bagsterdi. Hristiyan
gayriresmi korsanl, marjinal bir intikam ya da tatmin eylemine dnmeye ve ka
drgalara forsa bulmak iin yaplan kle avlaryla snrl kalmaya balad. Sonu ola
rak, Hristiyanlar deerli Mslman forsalarn (talya'da turchi da remo diye bilinir)
nadiren salverirken, Trkler ve Araplar, Hristiyan esirlerini fidye karl serbest b-
J 17 Va i n s. 1 1 8- 1 1 'i
J I 8 B len t Ar, Trkler ye Deniz Kitap Yaynevi 2007 s. 270
J I 9 Kuzey Afrika'daki Trk Korsanlar kastedilnektedir.
320 :Vfichel :\"lolI<t du JOUl'din, Avrupa "c Deniz 1 993. s. 107-208
321 Ar , . 272
1 53
D E N i Z G C U N N OSMAN l TA R i H i U Z E R i N O E K i ETKiLE Ri
----------------
rakmaya daha gnydler. Aldklar esirleri zel olarak bu ile uraan kardelik
cemiyetlerine ve kurtarc dini tarikatlara (Triniterler, Nolaskenler, Lazarister) g
tryor, bu kurtarc tarikatlarla birlikte alan Hristiyan ya da Yahudi tccarlar da
bu durumu karl bir ticari ilikiye dntrme frsatn karmyorlard. 322 17. ve 1 8.
yzyllarda Kuzey Afrika korsanlar Cezayir, Salee, Tunus ve Trablusgarp limanlarn
da slenmilerdi. Avrupa'dan da nl gemiciler gelip bunlarn yannda korsanlk ya
pyorlard. 1 625'te 60 kadar Hollandal kaptann Cezayir korsanlaryla birlikte yel
ken at biliniyor. 1 600 ylndan itibaren Kuzey Afrika'da yerleen baz Hollanda
llar Mslman adlar alarak yerli korsanlarla birlikte ganimet topluyarlard. Mese
la mehur Murat Reis aslnda Haarlemli Jan Janszen, Sleyman Reis Rotterdaml Ja
cob de Hoereward'dr. Yine Sleyman Reis adyla yelken aan ve fazla bilinmeyen Ve
enboer ise 1620'de Hristiyan gemilerine saldrrken ldrlmtr. Sadece kuzey Af
rika kylarnda "Barbaresk" denilen korsanlar 1 9. yzyla kadar talanarn srdr
dler, gemileri ele geirdiler; ne var ki bunlar hep korsan olarak yaptlar, gerek an
lamda hi bir deniz sava olmad; korsanlar stanbul'daki Sultan'n buyruunu gittik
e daha az dinlemeye baladlar. ou kez bunlar ya tek bana alan korsan kap
tanard, ya da kk filolard, hi bir zaman siyasal bir amaca ynelmediler. Cezayir,
Tunus ve Trablus'taki resmi makamlar da bunlarla yalnzca ganimetlerinden vergi al
mak amacyla ilgilendiler. Bradford, Osmanl Devletinin Korsanlk Stratejisini arp
c ve gereki bir ekilde yle deerlendirmektedir 323: 1 538 baharnda Ege Adalar'n
halla pamuu gibi atan Barbaros, Girit'e de saldrd; fakat Kandiye surlarnn ok
gl olduunu grnce, kydaki balk kylerini ve mezralar talan etmeye yneldi.
Bu harekatta seksenden fazla ky sszlat ve genleri kleletirip, kreklere mahkum
edildi. Bir ynetici, amiral ve sava olarak Barbaros'a hayran olmak olanakldr; yine
de, Osmanl mparatorluu'nu insann bildii en verimsiz yaplardan biri haline geti
ren yann temsil eder. Ege'de, Bat talya'da ve br yerlerdeki muharebeler, amansz
bir etkinlikte ve hatr saylr bir stratejik yetenekle yrtIse de, temel de ykcyd. Ne
o, ne ardllar, yerine koymak zere ykmadlar; Trkler, Vandallara benzeyen fatih
lerdi. Bir lkeyi talan eder, insanlarn kleletirir ve geride sadece harabe ve sszlk
brakarak ekip giderlerdi. Yneticileri, sorumluluklar altna giren topraklara fazla
ya da hi aldrmadlar; yeter ki, vergiler densin ve kleler (gerek duyulduunda) gel
sin. Araplar, aldklar topraklarn tarmn gelitirmi, Dou'dan renilen ileri ekim
ve sulama yntemlerini tantmlard. Ne var ki, Trkler ifti deildi; Yunanistan'a ve
Ege Adalar'na tek katklar, oralara ok sayda fidan katili kei sokmak oldu. Trkle
re esir den spanyol bir denizci de Trkler hakknda unlar anlatmaktadr:324 Esir
denlerden birisi hakknda krekiler bir ikayette bulunurlarsa, bunlar iddetle hat
ta lmle cezalandrrlar. Bunu dier gemi kaptanlar duyup ona gre davransnlar, k
rekileri dvmesinler diye yaparlar. Esir dtm gn, iki kiiyi buna benzer bir sebeb
ten cezalandrdlar. Birisinin bilek, burun ve kulaklarn kesti/er, dierini kaza aktlar.
Bir de eden bulur diye boynuna levha astlar. 1 8 1 5 Viyana Kongresi'ne kadar korsanlk
322 (;iol'"nni R i cc i , Trklr i'c Deniz, Kitdp Yaynevi 2007 , . 68
323 EmI" Hr"dford, Akdenil. i Bankas Kliltr Yaynlar 200-1 s . 3 S- 3 1
3"4 :vlane! Scrrano Y. Sam.. Trkiye'nin Diirt Yl 1 5 52- i 556 s . o
1 54
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
O
---- ------------- -
serbestti. Fakat bu kongreye katlan devletler, korsanln kanun ve devletler hukuku
d olduunu kabul ettiler. Bunun zerine I S 1 Tde Cezayir'de bulunan hemen hepsi
spanyol ve talyan 1200 esir serbest brakld. Bundan byle Cezayir, korsanlk yolu
ile esir aldklar insanlara kle deil, harp esiri muamelesi yapacakt. Tunus ve Trab
lusgarp ise, korsanlktan tamamen vazgeiyordu.32S
Osmanl Devleti, en geni snrlara ulatktan sonra da resmi korsanl devam
ettirmitir. Bu bir yerde, Donanmann sadece yaz aylarnda kullanlmasndan doan,
snrlarn ve topraklarn korunmasndaki yetersizlik ve zafyetin giderilmesine yne
lik bir meydan okuma veya dehet yaratma ihtiyacndan kaynaklanyordu. Ancak,
daha sonralar sratle maddi kar amacna dnt. Genel stratejik dnce iinde,
Girit ve Kbrs Adalar ok ge fethedilmi, Rodos ve Ege Adalar gibi nemli hedefler
ele geirilmekle beraber, Avrupa'nn yumuak karnn tekil eden Malta hari; Sicil
ya, Korsika, Sardunya, Minorka gibi adalarn ele geirilmesine ynelik hi bir harekat
icra edilmemitir. Bu adalara sadece yama maksatl aknlar yaplmtr. Barbaros
Hayrettin Paa'nn hatralarnda konuya ilikin arpc bir rnek yer almaktadr:326
Uygun bir rzgarla Misine Adas'na (Sicilya) geldik. Burada Arile kalesi denen bir
kale vard. Buras gayet zengin bir vilayetti. Bu kaleyi alp askere yama ettirdim. Bundan
sonra da Kzllk denen kale ile Anabolu'yu aldm. Elhasl o taraflarda berbad harap kl
madmz yer kalmad. Gemilerde, Mslmandan ok esir oldu. O zaman krk tekneye
btn esirleri ve ganimetieri koyup slambola yolladm. Hepsi on alt bin esir idi. . Hay .
rettin, l S 1 4'de Minorka'y bastnda kyya kuyruuna mesaj ilitirilmi bir at brak
mt: Cehennemin yldrmym ben. ntikam arzum son adam ldrene ve kadnla
rnz ve kzlarnz kle edene dek yatmayacak. Bu tr eylerin etkisi arpc oluyor
du. Birok geminin mrettebat korsanlar zerine gelince dvmeden teslim oluyor
du; kimisiyse kendini denize atmay yeliyordu.327 spanya kylarnda insanlar; Bar
barossa, Barbarossa, sen ktln kralsn diyerek arklar sylyorlard. Abartl ol
makla beraber, Barbaros Hayrettin Paa'nn, zellikle spanyollara kar duyduu kin
ve intikam ile uygulad yaygn ve lsz iddetin, aabeyi Oru Reis'e spanyollar ta
rafndan yaplan muameleden kaynakland aktr. yle ki; Oru'un kafas ve metal
kolu kesildi. Kolu, zafer kupas olarak bir mzraa geirildi. l bedeni mealelerin
nda Telemsen surlarna akld. Batl korkulardan kaynaklanan varnpire kazk akma
kabilinden bir edimdi bu. Gzleri hala meydan okuyarak parlayan grotesk kzl sakal
l ba ise, lmn kant olarak rmeye balayana kadar Marip'te dolatrld, son
ra spanya'ya gnderildi. Orada ba gren insanlar ha kararak gerilemekten kendi
ni alamad.328 Deniz ticareti ile uramayan, bunu ikinci snfbir megale olarak gren
Osmanl Devleti iin, sava halinde bulunulan lkelerin, insanlarna, mallarna, mlk-
325 zta s. 1 2 2
326 Barbaros Hayretti Paa'm Hatralar Tercman 1 D O 1 Eser S. 1 26
327 Cm",le)" s. 53
328 A.g.e 5.56
D E N i z G U C U N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
------------------
lerine, tarlalarna, yiyeceklerine zarar verilmesinde hi bir saknca grlmyor, bu gibi
eylemler byk takdirle karlanyordu. Korsanlk, dier gl denizci lkelerin de za
man zaman uyguladlar bir strateji olmakla beraber, ieriinde sadece ticaret gemileri
nin engellenmesi, yamalanmas ve esir alma vard. Dorudan ehirleri topa tutmak, si
vil halk ldrmek, tarlalardaki ekinleri yakmak, hayvanlar telef etmek, yakp ykmak
bu yntemin dnda kalmaktadr. Byle bir stratejiyi yaam alan olarak uygulamaya
koyan, Osmanl Devleti gibi bir cihan devletinin, bu eylemlerinin, ganimet elde etme
yannda, Hristiyanlara kar dini bir mcadele amac tad da sylenebilir. Denizde,
Korsan Harekat'n bir strateji olarak semek, zayflk ve yetersizlik gstergesi olup, k
k apl deniz kuvvetlerinin, kendilerinden daha gl deniz kuvvetlerine kar zo
runlu olarak uyguladklar bir stratejidir. Denizlerde stnlk salamak isteyen b
yk deniz gleri, dorudan dmann deniz gc unsurlar olan sava gemileri, s ve
limanlar ile ticaret gemileri zerinde kuvvet konsantrasyonu salayarak, taarruzi ve
kesin sonu alc bir strateji izlemek zorundadrlar. Korsanlk gibi; talan, yama, esir
alma, yakp ykmay esas alan bir strateji, tarihte hi bir zaman kalc baar salayama
mtr. Bu strateji; Garp Ocaklar Donanmasnn, spanya gibi bat Akdeniz'in en gl
donanmasna ve Avrupann en gl kara gcne kar zorunlu olarak uygulad bir
strateji olmutur. Hatta Garp Ocaklar Deniz Gc, spanya'nn zayf olduu dnem
lerde, dorudan onlarn sava gemileri ve limanlarna taarruz ederek, byk bir deniz
gc gibi hareket etmesini de bilmitir. Garp Ocaklar gibi, yetersiz topraklar ve insan
gc ile, hayatiyetini devam ettirebilmek iin denizden baka seenei olmayan lkeler
iin, korsanlk ve haraca balama stratejisi son derece doal karlanmaldr. Osman
l Devletinin Korsanlk Stratejisi uygulama zorunluluu, Osmanl mparatorluunun
idari yapsnn salamlna ramen mali ve ekonomik yapsnn fetihlere ve savalara
dayanmasnn bir sonucudur. Mali ve ekonomik sistem arlkl olarak retime ve tica
rete dayanm olsayd, Korsanlk Stratejisine bu derece ihtiya duyulmayabilirdi. Ersal
Yavi, Osmanl Devleti'nin bu arpk idari yapsn yle anlatmaktadr329: Osmanl d
nce sistemi iinde, savalar bir bunalm gesi ya da etmeni olarak yer almazlar. Tam
tersine savalar bir kazan kaynadr. Savalardan ganaim elde edilir, fatihlere datla
cak ve zerinde tarm yaplacak yeni topraklar kazanlr. Bu topraklar, ayrca anavatan
daki topraksz fazla nfusun iskannda ustaca kullanlr. Fethedilen blgeler halk ise,
maliye iin vergilendirilebilir yeni nfus demektir... Osmanl mali sistemi ayaklarn;
- Merkezi Hazine,
- Tmar Alanlar
- Padiah Hazinesinin
Oluturduu bir saaya zerine oturtmutu .. Sistemin iyi iledii dnemlerde, Os
manl maliyesinde herhangi bir sknt bagsterdiinde, bu genin sistem iinde
ki rol ve arlklarndaki kk oynamalarla skntlar geitirilebiliyor ve denge tekrar
kurulabiliyordu. Karadaki fetihlerin tamamlanmas ve 1683 ylnda Viyana kapsndan
geri dnlmesinden sonra, Osmanl Donanmasnn icra ettii harekatn tamam resmi
329 Ers,,1 Yavi, Bir Clke :--: . s! Batrlr' Yazc Yan nevi istalul 200 1 s.92-93
1 56
D E N i z G U C U N N OSMAN l TA Ri H i U Z E Ri N O E K i ETKi L E R i
O
------ ----------- -
korsanlk stratejisine dayal ganimet elde amacna ynelik olmutur. Balangta kara
muharebelerinin tama ve ate destek vastas olan Osmanl Donanmas, sonradan y
neticilerin ve Hassa Ordusunun gelir kaps haline gelmitir. Byk kara seferleri, jeost
ratejik ve idari sistemdeki artlarn zorlamasyla 10- 1 5 ylda bir yaplrken, deniz sefer
leri her yl Nisan-Ekim aylar arasnda yaplmaktayd. Bu olanak deniz kuvvetlerinin
seyyal (mobil) olma zelliinden kaynaklanmaktayd. Girit, Kbrs, Malta, Korfu gibi
byk adalara ynelik fetihlerin, ykselme devri sonu gerileme devri balarna gelme
si tesadf deildir. Kara savalarnn tkenen gelir ve ganimetinin denizlerde aranma
ihtiyacdr. Bu durum SSCB'nin dalmas sonras kendisine dman ve hedef arayan
NATO'nun durumuna ok benzemektedir. Osmanl Devleti de yeni dmanlarn ve
ganimet elde etme yollarn bu adalarda bulmutur. Corafi, lojistik ve teknolojik art
lardan kaynaklanan Osmanl Ordusunun kara harekat yarap, stanbul'dan ok uzak
lara gidilmesini ciddi ekilde engelleyince, yeni dman ve hedefler denizlerde aran
mtr. Bylece Osmanl Devleti gibi bir cihan devleti 17. yzyl ortalarndan itibaren
resmi korsanlk stratejisine teslim olmutur. Maalesef, Korsanlk Stratejisinden kalma,
kt imajmz, Trk Milletinin Avrupa milletlerinden daha stn olan milli hasletle
rine ramen, gnmzde de devam etmektedir. nk insanolu kendi ektii acla
r, korkular nesilden nesile aktararak, gelecek nesillerini koruma igds ile hareket
eder. Oysa yaplan iyilikler, yardmlar ve gzel davranlar ok abuk unutulmaktadr.
Fato Karahasan'n 1 5 Austos 2004 tarihli Milliyet Gazetesinde yaynlanan haberi330,
Korsanlk Stratejisinin Trk imaj zerinde Avrupa'da brakt olumsuz izlerin bu gn
hala devam ettiini ve zaman iinde, milli kltrden hkmet politikalarna yansyan
ideolojik bir boyut kazandn gstermektedir. Haber yledir: Avrupa'daki mzeler
deki tablolar, sarkl, cppeli Trk askerleriyle savaan Avrupal kahramanlar, Osman
l Donanmasn imha eden efsanevi denizcilerin tasvirleriyle doludur... talya'nn gne
yindeki kentler ve kasabalar yaz aylarnda Trklerden, Barbaros'un askerlerinden ken
dilerini kurtaran kahramanlarn onuruna azizlere dua ederler. Trenler folklorik zel
likler tar gibi grnse de, egemen ideoloji kendisini srekli biimde yeniden retmek
tedir. talya'nn nde gelen gazetelerinden La Republica'da 7 Austos'ta 2004'te yaynla
nan bir yaz Trk imajnn aslnda ok da deimediini ortaya koymakta. " Trk'n z
leri zerinde" balkl yazda Adriyatik kylarndaki yerleim birimlerinde, hafzalarda
yer alan yklerden sz ediliyor. " La Bataglia di Lepanto"( nebaht Deniz Sava) isim
li kitapta anlatldna gre, 1499'daki bir atma beklentisi ncesinde, her eyi yka
cak, paralayacak, datacak korkun Trklerden halk kurtaracak kiinin kutsanaca
vaad ediliyor. Gazetedeki makalede, savaa giderken uyuturucu alm Osmanl asker
lerinin resimleri, karlan ve tecavz edilen kadnlarn ykleri yer alyor. "Yenezia e i
Turchi" (Yenedik ve Trkler) isimli kitaplar gibi yaynlarda, Yenediklilerin Trkler'den
ecinsel ilikiyi rendiklerini ve buna kzan Yenedik Dkal'nn, ahlak dzeltecek
zm olarak sokak kadnlarna izin verdiini anlatyor... Kabul etmemiz gerekiyor ki
Avrupallar iin Trkiye uzaktan baklan, belki biraz merak edilen, bazen ekici ve gi
zemli bulunan ama ok da sevilmeyen insanlarn lkesi..
330 Milliyet Gazetesi Busines> Eki 1 5 Austos 2004
1 57
D E N i Z G C N N OSMA N l TA Ri H i U Z E Ri N D E K i ETKi L E R i
-----------------
Denizci Stratejide Din Faktr
Osmanlnn Akdeniz siyasetini, Osmanl-Akdeniz ve Osmanl-Avrupa ilikile
ri erevesi iinde ele almak ve her iki siyasetin tespitinde devrin artlarn da hassa
siyetle gznnde bulundurmak gerekir. nki, Osmanllarn dou ve gney Akde
niz siyasetlerinde slam lkelerinin varl dizginleyici bir rol oynarken, bat ve ku
zey Akdeniz politikalar iin byle bir engel sz konusu olmad gibi, aksine daha
da tevik edici olmutur. inde bulunduklar artlarn gerei olarak, Trklerin ister
istemez Hristiyan Dnyas karsnda slam Aleminin temsilcisi ve bayraktar ola
rak yer almalar, onlar belirli politikalar izlemeye mecbur brakmtr. Erken Yeni
a talya'snn gnlk dilinde Turco (Trk) kelimesi, aslnda sadece Osmanl sultan
larnn tebaasn deil, tm Mslmanlar kastetmek iin kullanlyordu. Trkler ge
nellikle gnahkar Hristiyanara verilmi ilahi cezann vastas olarak gryordu.331
Bu nedenle, Trkler ister kara Avrupasnda, ister Akdeniz'de baar kazanm olsun
lar, bu baar Mslman toplum tarafndan slam dnyasnn bir baars olarak ka
bul edilmekteydi. Ayrca, slam lkelerinin mterek ideallerini temsilen, Avrupalla
rn korsanlk olarak nitelendirdikleri gaza faaliyetleri deniz gazileri tarafndan srd
rlmekte, ou zaman bu faaliyetler devlet politika ve kontrolunu amaktayd.332 Bat
istikametinde dorudan Hristiyan lkelerini hedef alan slam yaylmas doal olarak,
Hristiyanlk alemindeki Hal ruhunun geri gelmesini kolaylatrmtr. Bu kapsam
da her iki tarafnda uygulad politik ve askeri stratejilerde, din faktrnn yer al
mas kanlmaz olmutur. En arpc rnek olarak, Hristiyan aleminin Barbaros ad
n takt Hzr Reis'in kahramanlklarna ait haberler slam'n Reisine (Kanuni) ula
tnda, bu tutkulu Mslman'a, bitmek bilmeyen enerjisinin karlnda anl ve
herkesin arzulad Hayreddin (dinin hayr) ad verilmitir.333 Hayrettin, Allahn onu
Hristiyanlar korkutmak zere gnderdiini ve kehanet kabilinden ryalarla ynlen
dirildiini savunuyordu.334 spanya'daki Ben-i Ahmer Devleti'nden, Endenozya'daki
Ae Hkmdarl'na kadar birok Mslman devletin dorudan Osmanl Devletin
den yardm istemesi, Osmanl Devletinin Mslman dnyasnn lideri olarak kabul
edilmesinden ileri geliyordu. Osmanl Sultanlar, ncelikle geleneksel slam dnyas
nn yegane nderleri olmay; nce siyasal sonra dinsel nder olmay ve nihayet ran
Krfezi veya Kzldeniz'den Akdeniz'e ynelik kara geitlerinin efendileri haline ge
lerek, Asya ile Avrupa arasndaki ticaretin anahtarlarn ellerinde tutmann yollarn
aramlardr.335 Katolikliin son kalesini koruyan Rodos valyeleri ile Osmanl Dev
leti arasndaki mcadelenin temelinde de din faktr ba ekmitir. Ticari ve ekono
mik ilikilerin srekliliine ramen Rodoslular, Osmanl ile olan ilikilerinde din fak
trn ne srerek Bat'dan yardm talep etmilerdir. 3 1 Mays 148 1 gn Rodos'taki
Tarikatn lider yardmcs, Guillaume Caoursin, sular nedeniyle hak ettii gnahla-
3 3 1 Giovanni Ricci, Trkler ve Deniz, Kitap Ya)"lnel'i 2007 s. 1 1>3

332 Arkan s. 1 4
333 Graviercs. H5
334 Crowley s.53
335 :.l antra s. 1 27
1 58
D E N i z G U C U N N OSMAN l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ET K i l E Ri
O
--- - - - -'
rn cezasn en sonunda cehennemde eken kiiye (Fatih Sultan Mehmet) kar haka
retleri sralarken, eytani bir nee samt. Bu metni simgeleyen bir minyatr, olayn
hangi ruh hali iinde renildiini gsterir; minyatrde, lm deindeki Fatih'in
ruhunu ele geirmeye alan yeil eytanlar grlr. Bylece Rodos ve onunla birlik
te tm Hristiyanlk, zalimin lm ve balayan i sava nedeniyle huzura kavumu
tu. Ama Tarikat adna konuan Caoursin, daha da ilerisini gryordu: Blnm im
paratorluk kolayca igal edilebilir, nk ehzadeler blnnce, saldrgana kolayca
yenik derler. Gerekten de, sunulan bu frsat gzard etmemek gerekir. nk eer
kara ordusu Macaristan snrnda belirirse, eer han hayat veren simgelerini tayan
ve bayrak direine eken bir donanma Ege Denizi'nde, anakkale ve Marmara Bo
azlarnda seyrederse, bu zavall ejderhalar imann gleri tarafndan hemen param
para edileceklerdir. Dou, Bat'dan Latin askerler ve halklar bekliyor. 336 1 48 1 Otran
to Seferinde Trkler tarafndan ldrlenlerin kemikleri, Trklerin talya'dan ekil
mesi sonrasnda, kk bir kilisenin avlusuna trenle gmld. O gnden bu yana
kilisenin ad Capella dei Martiri' (ehitler Kilisesi) dir. Otranto halk her yl bu l
lerini ehitler diye anarak trenler yapar. Trklerin talya'ya girdikleri dneme ait bu
olayn etkisi gnmze kadar uzanmtr.m 1 5 1 4 ylnda Sardunya kral naibi Rebel
ledo, hkmdarn emri zerine isteyen herkese "Trkler, Maripliler ve Kafirlerle "
denizde ve karada savama ruhsat veriyordu. m Bylece rksaL, corafi ve dinsel bu
sembol, Mslman ortak paydasnda dman olarak tanmlanyordu. 1 6. asrn ilk
yarsnda, spanya ile Garp Ocaklar arasndaki deniz gc mcadelesi de, daha ok
kutsal ve dini bir karakter tamaktadr. O dnemdeki ar Mslman - Hristiyan d
manl Valencia Kral Naibi Kalabrya Dknn spanya Kraliesine yazd 12 Ka
sm 1 529 tarihli mektupta aka grlmektedir: .... Kutsal dinimizin dmanlar olan
Trkler ve Mariplilerin seferleri, yamalar ve bunlardan meydana gelen zararlar
yznden, sizin ok byk iler baarmanz gerekmektedir......kutsal dinimizin d-
manlarnn durumu, mdafaasz bulunan bu denizlerde bize nazaran daha gl g
rnmektedir. Ayn kutsal ve dini uygulamalar Osmanl ynetimininde de grlmek
tedir. Osmanl'nn her kara ve deniz seferi daima Mslmanl kabul etmeyen H
ristiyanlara kar yaplmtr. 1 538 Preveze Deniz Sava ncesinde spanya Kralna
gnderilen mektuplarda kullanlan Maripli itler ve Hristiyanlk adna sava ifade
leri, 1 6.yzyln daha hemen balarnda ierisinde bulunulan durumu aklkla orta
ya koymaktadr. Papa V. Pie, daha da ileri giderek, "Trkleri insan trnn dma
n" olarak adlandrmt. Mays 15 7 1 ylnda, donanma ile denizde bulunan Serdar
Mezzinzade Ali Paa'ya gnderilen bir raporda yle yazmaktadr: Kafirlerin sald
r niyetleri burada (stanbul'd a) herkes tarafndan renildii zaman, ulema ve btn
Mslman topluluu tarafndan dinimizin erefini, lkemizi ve Halifelik topraklar
n korumak amacyla, hemen mttefik donanmasnn yerini tespit edip derhal sald
rya geilmesine karar verilecektir. Mart 1 5 1 7 tarihinde Papa III. nnocentus, Trk-
336 Vat in s. 1 4 1
337 Schriebcr s . 1 02
338 Giovani Serreli, Trkler w Deniz, Kitap YayneYi 2007 5. 1 79
1 59
. D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E K i ETK i L E R i
C:\
----------------------------
lere kar harekete geirmek istedii Hal ordusunun harcamalarn karlamak iin
Avrupa'daki btn kiliselerden % LO orannda vergi almak iin giriimlerde bulun
mutur. Katolikleri ve spanyollar sevmeyen ngiltere Kraliesi i. Elizabeth, 1 565'teki
Malta kuatmas srasnda unlar sylyordu: Trkler Malta Adas'na kar stn gel
se, Hristiyan dnyann geri kalan ksm iin peinden hangi tehlikenin gelecei belli
deiL. Ada'nn kahramanca savunulmas Hristiyan glerin hayranln uyandrm
tr. 339 Yine 16.yzyln ortalarnda, 7 Ocak 1 566 tarihinde ve 1 5 7 l nebaht (Lepan
to) Deniz Sava'nn hemen ncesinde baa geen Papa V. Pius, eski bir engizisyoncu
da olarak, Trkler ve Protestanlar en byk iki dman olarak grmekte ve Hristi
yanln birliini gerekletirmek istemekteydi. Kral II. Philip de, arlken tarafndan
konulan, ancak uygulamaya girmeyen yasaklar zerinde durarak, nce Mslman
lara ait hamamlar tahrip ettirmitir. Mslmanlar iin ayin kabilinden bir gusl yeri
olan hamamlarn bylece tahribi ise, Mslmanlar zerinde son derece olumsuz etki
yapmtr. Bu uygulamalarn, nebaht Deniz Sava'nn hemen ncesinde olduunu
bir kez daha vurgulamakta yarar grlmektedir.340 Malta valyeleri de gemi vurmak
amacyla saa sola filolar gndermekteydi. Bu ileri yaparken, ya da baka cinayetler
ilerken ne srdkleri gerekekeri vard: Biz imanszlarla savayoruz.341
Hint Okyanusu'nda Dinci Strateji

Vasco da Gama, Kalkta Liman'na ikinci kez geldiinde, bir yerli ona PortekizIi
Ierin Asya'da ne aradn sormutu. Gama'nn yant "Hristiyanlar ve baharat" oldu.
Portekizli amiral Albuquerque, 1 5 1 1 'de Malakka'ya hcum ettiinde, subaylarna, eli
kulanda olan savaa kendilerini iki nedenden dolay mmkn olduunca vermele
ri gerektiini anmsatmt.
- Yce Tanrmza yapacamz en byk hizmet, lkedeki Araplar ele geirip
Muhammed dinini yok etmek. ..
- Kralmz Don Manuel'e vereceimiz hizmet ise, baharat kayna olan bu eh
ri almaktr.
spanyol gezgin ve tarihi Bernal Diaz, kendisini ve kendisi gibileri Hindistan'a
eken sebebieri aratrrken Avrupa'y "Tanrya ve O'nun yce varlna hizmet ede
bilmek, karanlkta yaayanlara iman n getirmek ve herkesin arzusu olduu ze
re, zengin olabilmek iin" terk ettiklerini yazmt. Dier yandan Portekizlilerin Hint
Okyanusu'ndaki emelleri, ticari olmann yannda slam dnyasn kuatmak ve Or
tadou ile Hindistan'da Hristiyanln yeniden g kazanmasn salayacak bir ha
l ruhunu sembolize etmektedir.342 Misyon ve hal idealleriyle hareket eden "Patih
ler" ortaa tacirinin iflas ettii yerde baarl olmutu; ticaret ve din arasndaki or
taa Avrupa'snn vicdanna azap veren kartl amay baarmlard. Avrupallar
3_9 Bradlrd s. 325- 326

340 Cokun Gngen, XVI. Yzylda Osmanl Denizeilii DZ. K . I\: 1 9'1 7 s . 60-62
34 1 Seheriber s. 1 8 5
342 Graviere s. 7 1
1 60
;>... O
-- ---------------- -
kukusuz dinsel evke kaplyorlar, hogrsz olabiliyorlard. Avrupallar kta d
na iten sebeb din deildi, ama hep nemli olmu ve deniz ar lkelere giden Avru
pallar hep bir arada tutmutu. Dinsel fanatizm, savata cesareti, tehlikelere dayan
ma yeteneini ve zaferlerde kstahl beslemiti.343
zlerek sylemek gerekirse, 500 yl akn sre sonra bile, dnyamzn bu blge
sinde, yani Avrupa ve Ortadou'da, eskiden olduu gibi hala akca dile getirilmeyen,
ancak altnda dini dnce ve saplantlar olan birok atma ve kutuplamalara ahit
olmaktayz. Bu konuda en gncel rnei, Nilgn Cerraholu dile getirmektedir 344:
talya'nn tannm strateji dergisi Limes'de yer alan 'vrupa'nn slam Dini ile bir ara
da nasl yaayaca " konusu ile ilgili olarak dergide unlara yer verildiini yazyor:
- Eski Kta'nn (Avrupa) ideolojisi Hristiyanlktr.
- Jeopolitik, ekonomik, semantik-retorik canavarlar yaratan Avrupa'nn Hristi-
yanlk ideolojisi bu gn hala faaL.
- Baz hkmetler, nebaht (Lepanto) silahlarnn grltsn andran garip
bir saplantyla Avrupa'nn Hristiyan kkenleri zerinde hala srar ediyor. Trkler
sessiz kalsa da, Avrupa Mslmanlarn pek honut eden bir ey deil bu...
- slam tehdidinin bertaraf edilmesi ve 'vrupa'dan slamn kovulmas" ile z
de anlamda kullanlan nebaht; bu gn hala referans alnan bir kavram ola
rak kullanlyor. nk Avrupa'd a slam'n "tekiletirilmesi" Trkler zerinden
nebaht'da olmu.
Cerraholu'nun makalesinden akca anlald gibi, nebaht Deniz Sava'nn
vuku bulduu andaki ok nemli askeri ve siyasi etkilerinin ok ksa zamanda unu
tulduu, ancak etnik (Trk) ve dini (Mslman) etkilerinin aradan geen drt asr
geen zamana ramen Avrupa'da hala devam etmekte olduu anlalmaktadr. Er
turul Gemisinin 1 887 ylnda Osmanl Devleti tarafndan Japonya'ya gnderilmesi
nin altnda yatan esas neden, Asya Mslmanlar zerinde Osmanl Padiahna, yani
Halife'ye siyasi destek salamakt. Erturul Gemisi bu grevi baarl bir ekilde ye
rine getirmi ve Asya Mslmanlarnn siyasi ve ekonomik destei salanmtr. Bu
destek, stiklal sava ve sonrasnda Atatrk'e duyulan sevgi ve gvenle maddi yard
ma dnebilmitir. Akdeniz'deki resmi veya gayri resmi korsanlk faaliyetleri, ister
istemez din faktrn de iine alan bireysel ve toplumsal sonular yaratmtr. slam
dnyasnda yaayan azmsanmayacak sayda Hristiyan esir, ister inanarak isterse bir
hesap sonucu olmu olsun, ha karmaktan vazgeip dininden dnm, dnemin
deyiiyle " Trklemi" ti. Kandan gelen hi bir ayrcal tanmayan ve dinsel davra
nlar zerinde daha gevek bir denetim uygulayan Mslman toplumlarn cezbetti
i zgr kiilerin din deitirmesi de bu olguya hizmet etti. Bunlara ilaveten, acma-
343 Carlo M . Cipolla, Yelken ve Top Kitap Yaynevi 2003 s.70

_44 Nilgn Cerraholu, Trkiye K i l i t lke Cunhuriyet Gazetesi 9 Temmuz 2004
161
D E N i Z G U C N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
-------------------------------
sz bir yasadan kaan haydutlar da din deitiriyordu. Btn bunlar aksi tercihte bu
lunanlarn, yani slamiyeti brakp Hristiyanl seenlerin neden bu denli az oldu
unu, dinsel nedenlerden daha iyi aklar.. Hristiyanlarla Trkler arasndaki Akdeniz
ilikileri -askeri, ekonomik, toplumsal ve bireysel- her halkarda din faktrn gz
ard edemez... Avrupa'da en eitimli evreler bile, slamiyet'e dair temel dini bilgiler
den yoksundu. talyanca'ya evrilmi ilk Kuran'n l S47'd e Venedik'te baslmas, ans
eseri olmayp, burann Trklerle yakn temasta bulunan byk bir denizci ehir ol
mas nedeniyledir. Ancak ortaa geleneinden miras alnan olumsuz yarglarn bir
kenara braklmas iin ok uzun bir zaman gemesi gerekti. Trklerin dini konular
daki ciddiyetini ve dier inanlara kar olan msamahakarln bilenler varsa bile,
Padova'da (Venedik topra) filolojik bir Kuran basksnn yaplmas iin 1698'i bek
lemek gerekti. Avrupa ve talyan kltrleri Kuran'n aklc yorumlaryla ancak daha
sonra, 18 . yzyl ortalarnda tant; ardndan da Aydnlanma'nn inand, Msl
man dsturlarn doal ahlaka uyuu kabul edildi. Osmanl deniz gcne talyan ba
k, zamann akyla birlikte srekli olarak yenilendi.. .. 1 683'te Viyana kaplarndan
ikna edici ganimetler eliinde gelen iyi haberler, btn talya'da cokulu enlikler
le kutland. Osmanl mparatorluu'nun kesin olarak sona erdiini bildiren astrolojik
kehanetler ve yldz fallar yaynland. Papa XI. Innocentius'un taktis ettii Avustur
ya ve Polonya arasndaki Kutsal Birlik, yeni yaam gc bulmu gibi olan Venedik'i
de kapsayacak biimde geniletildi.345 Din unsurunun ne kt bu yeni siyasi olu
um, Venedik gibi bir deniz cumhuriyetini ister istemez Avrupa'nn ktasal stratejile
rinin iine ekmiti.
Kreki ve Denizd Personel Tedarik Sistemi

Her lkenin deniz gcnn ynetiminde olduu gibi, Osmanl deniz gcnn
ynetiminde de en stratejik faktr insan faktryd. Bunu, zamann deniz teknoloji
si asndan ele aldmzda yukardan aaya derya kaptanlar, gemi reisIeri, tayfa
lar ve en nihayet krek devrinde ok nemli olan kreki personel eklinde sralamak
mmkndr. Denizde sevk ve idare edecek ehil personelin iinde en nemlisi gemi
komutanlardr. Esir den denizci personelin de deeri tadklar nvana gre belir
lenmektedir. Buna ok ilgin olarak deerlendirilebilecek bir rnek vermek gerekirse,
Cezayir'de Hzr Reis'e esir den 36 spanyol gemi komutan gsterilebilir: spanyol
lar, esir den 36 gemi kaptann kurtarmak iin Hzr Bey'e mracaat ettiler. 36 gemi
kaptan iin 1 20 bin altn bedel zerine anlama saland. Bir sre sonra spanyollar
bu paray gnderdiler. Hzr Bey ehrin ileri gelenlerini toplayarak fikirlerini sordu
unda ulema, ittifakla bu anlamaya itiraz etti. te gerekesi; Bu zikr olunan kaptan
lar hep yarar kafirlerdir. Bu asl kafirleri yine kafirlere satmak er'i deildir. Zira kin
anlar ehl-i derya derdine derya kub ehl-i slam'a zarar ve gezend eylerler. Bu rnek
hangi milletten olursa olsun denizcilik mesleinin evrenselliin i ve ehliyetli perso
nel bedelinin paradan daha yksek olabileceini gstermektedir. Osmanl Devletinin
Barbaros'u ve baz derya kaptanlarn bir yana brakrsak, gemi reisIeri ve tayfalarda
345 Giovanni Rkci, Trkler ve Deniz, Kitap Yaynevi 2007 s . 1 70- 1 7 1
1 62
D E N z G C N N O S MAN l TA R H U Z E R N D E K ETK L E R
h"-.. O
-- -- ------ ---- --
srekli olarak yabanclardan devirilmi veya dnme personel kulland bilinmekte
dir. Kreki personel tedariki iin ise, Tmar ve Sancak idaresine dayal olduka iyi a
lan bir sisteme sahip olduu grlmektedir. Gnmzdeki petrolle alan motorla
rn nemi ne denli bykse, kreki temini ve idamesi de yelkenli devrine ok ge ge
en Osmanl Donanmas iin o denli nemliydi. Geni topraklara ve okyanuslara ka
dar yaylan Osmanl Devleti balangta kreki tedariki konusunda fazla bir skn
t ekmedi, ancak her yl deitirilen krekilerin deniz savalarndaki etkisi giderek
azald ve eitimleri sorun olmaya balad. Btn bunlara ramen Osmanl'nn "K
reki Tedarik Sistemi" imparatorluk idaresine yakr bir dzene sahipti.
Kreki Personel Sistemi

Kalyon devrine, Avrupa'ya gre 1 50 yl ge giren Osmanl Donanmasnn krek
le yrtlen kadrgalar iin, kreki temini nemli bir sorundu .. Krekiler, donan
mann en kritik unsurunu tekil ediyorlard. Hareketsiz bir geminin iine en gelimi
silahlar ve en savac personeli koysanz bile, bir ie yaramayaca aktr. Osmanl
Devleti, kreki teminini ok dzenli, ciddi ve yaptrm olan bir sisteme oturtmu
tur. Anadolu ve Rumeli'de tesbit edilen yerleim yerlerinden, her yl ilan edilen say
da kreki verilmesi zorunluydu. Ka hanenin bir kreki verecei sava ve bar du
rumlarna gre deiiklik gstermektedir. Bu sistemin ilerliinin takip ve kontrol
sorumluluunun dorudan Kadlklara verilmesi, kreki teminine devletin verdi
i nemi gstermektedir. Ortalama 1 5-20 hane bir kreki temin etmekten sorumlu
idi. Talep edilen saydaki krekinin, her yl Nevruz gnnde (21 Mart), stanbul'da
Tersane Amirliinde bulundurulmas gerekiyordu.
Donanmann normal olarak Mays ay iinde sefere kt dikkate alnrsa, k
rekilerin eitimi iin 2- 2.5 ay gibi bir sre kalmaktadr. Bu sre iinde yzme, krek
ekme, gemi ve deniz yaam konularnda binlerce kiiye eitim verilmesinin zorluu
ortadadr. Bu konuda elimizde herhangi bir belge bulunmamakla beraber, krekile
rin hzl bir eitim srecinden geirildii anlalmaktadr. Normal olarak Eyll-Ekim
aylarnda stanbul'a geri dnen donanmann, krekileri de evlerine geri dndkle
ri iin, donanma gelecek Nevruz'a kadar yaklak 5-6 ay sre ile krekisiz, yani atl
ve fonkSiyonsuz kalmaktadr. Bu durum, stratejik apta bir kuvvet iin son derece sa
kncaldr. Nitekim Osmanl Donanmas k geirmek iin 1 57 1 'de nebaht (Lepan
to) Liman'na gelir gelmez, kreki, sava ve gemici personelden ou izinli izinsiz
memleketlerine dnmek iin gemilerinden ayrlm, bu durum yenilgide en byk
nedenlerden birini tekil etmitir. stanbul'daki meyhaneciler, bozaclar, peremeciler
(kayk ve mavnac esnaf), hammallar ile Yahudi, Ermeni ve Rum taifelerinden de
kreki temin edilmekte idi. rnek olarak 1 646- 1650 yllar arasndaki esnafn ver
dii kreki miktarlar aadadr.346
346 Bostan s. 200-203
1 63
D E N i z G lJ C U N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E R i
-----------------
Meyhaneciler 227
Bozaclar 30
Peremeciler347 1 10
Hammallar 40
Yahudiler 1 50
Rumlar 1 00
Ermeniler 100
Toplam 657
Yanl anlamaya meydan vermemek iin, Mslman olmayanlarn bizzat krek

ilik yapmadklarn, onun yerine istenilen sayda krekiyi kiraladklarn veya cre
tini dediklerini belirtmek faydal olacaktr. Bir kadrga iin 190- 245 arasnda krek
iye ihtiya bulunmaktadr. Buna gre, yukarda belirtilen sayya gre, stanbul'dan
toplanan krekilerle ancak gemi donatlabilmektedir. Bu nedenle, Mslman ol
mayanlar ile meslek erbabnna yklenen bu mkellefiyet fiiliyatta fazla bir anlam
ifade etmemektedir. Ancak;
- Gayrimslimlerin byk bir ksmnn bu ehirde yaamas,
- Anadolu ve Rumeli halkna kar uygulamada adaleti salama,
- Acil ve olaanst durumlarda eksik krekileri mahallinden tamamlama d-
ncesinin, byle bir uygulamaya sebeb olduu deerlendirilmektedir.
Osmanllar ykselme devrinde, Yunanistan ve Arnavutluk'tan para karlnda
kadrgalarda alacak Hristiyan krekiler de getirtiyordu. Krm'n ele geirilme
sinden sonra, Krm Hanl tarafndan gnderilen esir Ruslar da Osmanl Donan
masnda kreki olarak kullanlmtr.348 Osmanl Donanmasndaki esir krekilerin
(Forsa), toplam krekilerin % 1 3' civarnda olduu dikkate alnrsa, Osmanl do
nanmas yln yarsn atl bir durumda geirmektedir. Oysa spanya, Venedik, Por
tekiz, ngiltere, Fransa gibi, deniz ticareti ile de uraan lkeler, devaml esir ve kle
kreki kullandklarndan yln tamamnda faaliyette bulunma kabiliyetindeydiler.
Ayrca, bu lkeler, 16. yzyl bandan itibaren krekiye ihtiya duyulmayan
Kalyon tipi gemileri kullanmaya balamlardr. Yln tamamna yakn bir ksmn
denizde faaaliyet halinde geiren ve Avrupallar gibi Kalyon tipi gemiler kullanan
Garp Ocaklar Donanmas iin byle bir sorun yaanmyordu. Osmanl Donanmas
gibi ylda 5 veya 6 ay kullanlan bir donanma iin elbetteki yln geri kalan ksmnda
onbinlerce krekiyi besleme ve barndrmann bir anlam yoktur. Burada u hususa
dikkat etmek gerekmektedir. Osmanl Donanmas kreki bulamamaktan deil, uy
gulanan yanl denizci strateji nedeniyle, hem kendi kendini atl ve foksiyonsuz hale
347 Kayrklar
348 K.ntemir s. 438
1 64
D E N z G U C U N N OS MAN l TA R H Z E R N D E K ETK L E R '
O
---------------- -
sokmakta, hem de lke gvenliinde byk bir bolua neden olmaktayd. Onbinler
ce kilometre ky eridine, binlerce adaya ve stratejik deniz ulatrma yollarna sahip
bir cihan devletinin bu stratejisinin gerek nedenini anlamak mmkn deildir. Bir
donanmann yln yarsn atl bir durumda geirmesinin en byk sakncas, perso
nelin gemiye ve denize olan alkanln kaybetmesidir. Bunun tekrar istenen dze
ye karlabilmesi iin en az 3-4 ay gibi bir sre gerekir ki, Osmanl Donanmasnn
harekat sresi Mays ayndan Eyll'e kadar zaten tamam 5 aydr. Donanmann bu e
kilde kullanlmasnn sakncas, Donanmann her yl gittike azalan bir gle, zel
likle personel asndan yeniden yaplanma zorunda kalmasdr. Buna bal bir ba
ka nemli konuda, stanbul'a dnte izin verilen 1000-2000 kiinin 8-9 ay bedava
dan maa almasyd. 349
Osmanl Donanmasnn kullanlma stratejisinin arpklndan kaynaklanan bu
ironik durum, bir spanyol denizci tarafndan yle anlatlmaktadr:
-Gryorum ki her yerde esirlik kt ama ben bizim gemilerde krek ekmeye ra
zym.
-Yanlyorsun. Bizim gemilerde bir sene krek ekmektense, Trklerde drt sene
ekmeye razym. Bir defa bizde krek btn sene ekilir. Trklerde ise yazn; sonra biz
de peksimeti ok az verirler, onlarda ise doyasya veriyorlar. Sonra onlarn peksimetle
ri daha iyi. 350
-kiyz, beyz kadrga donatrlar sz palavradr. Evet, yz kadrgay denize in
direbilirler ama donatamazlar. stelik sava halindeyken ancak yetmi para gemi do
natabilirler. Bar zamannda da olsun olsun yzyirmi.
-Madem o kadar geliri var, neden istedii kadar gemi donatamyar?
- Tayfa olmaynca gemi ve para ne ie yarar ? Btn lkede yz para gemiye ye-
tiecek kadar gemici bile yok. Diyelim ki bulundu, ya krekiler. Her gemi iin en az
1 60 kreki lazmdr. stanbul'a gelen budala krekilerin says , drt bini gemez. 351
Sefer esnasnda dier en nemli sorun, bata krekiler olmak zere personelin
yiyecek ve su gereksinimiydi. Zamann gda saklama koular dikkate alndnda bu
nun ne kadar kritik bir konu olduu ortadadr. Osmanl Devleti bu maksatla, denizci
strateji gerei kurmad ileri deniz sleri yerine, artlarn zorlamasyla mecburi gda
ikmal sleri kurmutu. Bu durumu Profesr Danyal Bediz belgelere dayal olarak
yle anlatmaktadr: Stratejik nemi haiz olan ve Donanmann gzergah zerinde
bulunan sahillerde sk yiyecek ikmal istasyonlar vard. Donanma gemilerinin ou
krekli idi. Krekilerin temin ve idaresi g olduktan baka bunlarn beslenmesi de
zor ve masrafl idi. Her gemide kreki adedi fazla olduundan geminin kumanyas
ancak bir ka gn yeterli oluyordu. Bu sebebten harp gemilerinin etki ve harekat sa
halar olduka dar kalmakta idi. Bu sakncann giderilmesi iin kylarda yiyecek ik-
349 Sleyman Nutki, Muharebat- Bahriyye-i Osmaniyye DZ.K.K. 1 993 s. 63

350 Manuel Ferrao Y. Sanz, Trkiye'nin Drt Yl 1 552- 1 556 s. 67
3 5 1 Sanz s. 1 1 2
1 65
D E N i Z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi l E R i
mal istasyonlar ve ikmal sleri kurulmas gerekiyordu. Bu istasyon ve slerde genel

olarak zahire ve hububat ambarlar, deirmenler, frnlar, peksimet imalathaneleri ve
su samlar byk bir zenle kurulmutu.352
1 565 ylnda 49 gnde Malta'ya ulaan Osmanl Donanmasnn gda ve su ih
tiyacnn ne boyutlarda olduunu burada hatrlamak faydal olacaktr. Gemilerde
ki mrettebat, balangta Kaptan Paa'nn emri ile sahil vilayetlerinden toplanan g
nll Levent ve Tmarllardan oluurken, krekiler de bunlardan olurdu. Bir fikir
edinmek bakmndan, Sapienza Sava ( 1 499) ncesi, kreki personel iin 1 5.000
azap askeri eitimden geirilmiti. nk Hristiyan krekiler sava esnasnda sa
dk olmayabilirlerdi. Donanmann hareketinden nce, eksik kalan 1 . 500 krekinin
tamamlanmasna kadar, stanbul'un kaplar gn sreyle kapatlmtr. Zaman
la gittike artan oranlarda sava esirleri ile dier esir ve klelerden kreki yaplma
ya baland. Balkanlara, gneye ve batya yaplan seferlerde alnan sava esirleri ya
nnda, Krm Hanlarnn gnderdii esirler de stanbul esir pazarlarndan geerek
kadrgalarda kreklere balanmaya baladlar. Asl gemi mrettebat, yani tayfalar
ve dmenciler arasnda ok sayda Rum ve Bat lkelerinden gelmi dnmeler var
d. Osmanl'nn zorunlu kreki tedarik sistemi 16.yzyln ikinci yarsndan itiba
ren hem kreki hem de denizci personel sknts iine giren Venedik tarafndan da
uygulanmaya balanmtr. Akdeniz'deki gemici sknts nedeniyle, Akdeniz kentleri
ve devletleri Kuzeyli denizcileri istihdam etmeye balamlardr.353 Barbaros'tan son
ra Osmanl Donanmasnda hi bir zaman, savalarda kendilerini at zerinde ok ra
hat hisseden arkadalar gibi, gemilerine hakim usta bir denizci snf yetitirileme
mitir. zellikle amirallerin tecrbeli deniz subaylar arasndan deil, politik ve ah
si nedenlerle sivil siyaset adamlarndan seilmeleri, ok kt sonular vermitir.354
Sava Personel Sistemi

Gemilerdeki sava personele gelince bunlar;
- Tmarl Sipahi ve Zaimler,
- Kapkulu Askerleri
- Yenieriler,
- Cebeciler (stihkam, Lojistik)
- Topular
- Levendler'den oluuyordu.
352 Danyal Bediz, 1 6- 1 7 Asrlarda Osmanl Denizciliinin Bugne Kadar ;"Iehul Kalm Baarlar Donanma
Dergisi 1 <)67 Say: 458 s. o
353 Brade! s . 1 7 1
354 fisher Svdney Nellle!on, The Foreign Relations o f Turkey 1 48 1 - 1 5 1 2 p.61
1 66 ------
D E N i z GC N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
Tmarl Sipahiler
Kaptan Derya Eyaletine bal sancaklar ile daha nceden tesbit edilen zeamet ve
tm ar sahipleri, sancakbeyleri ile birlikte donanma hizmetinde savac olarak sefere
katlmaya mecburdular. Kaptan Derya Eyaleti'nin sancak beylerine Derya Beyi deni
lirdi. Ve her derya beyi, kendi sancaklarndaki zaim ve tmar erbabyla beraber kendi
has ve salyanelerine gre, bir, iki veya er kadrga ile sefere giderdi. Yeterli olmad
nda dier eyaletlerden de tmarl sipahi alnrd. Tmarl sipahilerden hkmlerde
emredildii ekilde seferde hazr bulunmayanlarn dirlikleri ellerinden alnd gibi,
eitli cezalar da tatbik edilmekteydi.
Kapkulu Askerleri / Deniz Topusu

Tmarl sipahiler daimi silahaltnda bulundurulmad iin ve devletin lzum
grd anda bunlar toplamak vakit alacandan donanmaya, yenieri, cebeci gibi
daimi silahaltnda bulunan muvazzaf snflardan da yeteri kadar asker tayin olunur
du. Top dkmek ve savalarda top kullanmak zere iki ksmdan oluan topu oca,
Kapkulu Ocana bal olup, donanmada gemilerdeki toplar kullanmak zere hiz
met etmekteydiler.355
Donanmann kendine ait bir topu snfnn olmay ok byk bir eksikliktir.
Kara topusunun, gemi gibi hareketli bir platform zerinde ve deiken hava koul
larnda (rzgar, dalga, nem, sis, s) ok baarl sonular almas beklenemezdi. Nite
kim kalyon devrine geile birlikte, denizlerde nemli bir zafer kazanlamamasnn
altnda yatan en nemli nedenlerden biri de, donanmann kendine has zel yetitiril
mi deniz topusu olmamasdr. nk kalyon devrinde, deniz savalarnn sonu
lar byk lde, deniz topusunun baarsna endeksliydi. Bu durum, sa tekne
ler ve onlara has sabit ve dner toplarn (taret) yapmna kadar byle devam etmi
tir. Ancak bundan sonra donanma, kendisine ait bir topu snf oluturabilmitir.
s . yzylda Osmanllarn olduka byk ve ar toplar ile donatlm harp gemileri
yaptklarn btn Avrupa tarihileri yazarlar. 1499'da, deniz gc ile btn dnya
ya dehet salan Cenova, spanya ve dier Avrupa devletleri, donanmalarn birleti
rip Osmanllar zerine geldiler. Osmanllarn zaferiyle neticelenen pek ok deniz sa
va (Sapienza Deniz Sava) yapld gznnde bulundurulursa, o dnemdeki Os
manl Bahriyesinin azameti kendiliinden grlr. Sultan Abdlaziz, 1 867'de Kralie
Victoria'ya s. yzyla ait bir Osmanl topunu hediye olarak gndermiti.356 Bu top,
Trklerin sahip olduu en byk top olmamasna karn, kalibresi 635 mm, namlusu
1 40 mm kalnlndayd. Ve bu canavar, toplam 1 9 ton arlndayd. Bu gn Lond
ra Kulesi'nde bu topa hayranlkla baklyor ve Lizbon Mzesi'nde ise l S33'de yaplm
355 Bostan s. 230 -240

356 Salim Aydz, Osmanllarda Ateli Silahlar Sanayii iin Bkz.
h t tp://www.osar.com/modulcs.php?name=Encyclopedia&op=contet&tid=50 1 4 1 5
1 67
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E K i ETKi L E Ri
C:\
'----------
arl 19 tonu aan, her biri yz on libre (yaklak 40 kg) gelen ar ta glleler frla
tan bir baka Trk topu da sergilenmektedir. Dev Osmanl toplarnn retimi iin ok
miktarda bakra ihtiya vard, ama Osmanllar Anadolu'da zengin maden yataklar
na sahipti.m Kadrga devrinde, toplarn saysnn son derece az olmas (bir kadrga
da 12 top) ve esas sonucun, mahmuzlama sonras yaplan rampa muharebesinde kul
lanlan kl, tfeng ve ok silahlar ile alnmas nedeniyle zel topu snfna fazla ih
tiya duyulmuyordu. Bu dnemdeki topularn byk ounluu korsan snfndan
dnme veya aznlklardan olumaktayd. Kapkulu Askerlerinin donanmada topu
olarak grevlendirilmesi Kalyon devrine geilen 1 7. yzylda balamtr. Deniz Top
usu, hi bir zaman fevkalede olan Trk sahra ve kuatma topusu dzeyine kama
mtr. Tamamen stanbul'da dklen toplar mkemmel idi, fakat acemi topular Ve
nedikli topularla baedebilecek durumda deillerdi. 1 7.yzylda zorla devirilmi
ngiliz, Fransz ve Flarnanlar da topu olarak kullanlmlardr. 358
Deniz zerinde topuluk sanat, ok farkl zelliklere sahip ve beceri gerektiren
bir itir. nk hem toplarn iinde bulunduu gemi hareketlidir, hem de hedefler
hareketlidir. Ayrca rzgar, basn, nem gibi deniz ortamna has deikenler topu
luk sanatn etkilemektedir. Bu ok ynl deniz ortamnda, tamamen bilime dayanan
zel bir eitim gerekliydi. Bu maksatla, 1 9. yzylda Fransz mhendis Baron de Tott,
stanbul'da derse balad zaman., deniz subay adaylarnn hi biri bir kenin i a
lar toplam katr sorusunu cevaplandramamt. Baron de Tott359 anlarnda Trk
lerin baarszlklarn iki temel nedene balamaktadr360:
- Bakr madenIerinin bolluu ve
- Byk toplara olan tutkular
Onlar demir toplarn ergitilmesi sanatn gelitirememiti. Senyr Peyssonel, 1 8.
yzyln ikinci yarsnda halen, Trkler demir toplara sahip deil ve onlar nasl re
teceklerini bilmiyorlar ya da kmsyorlar. Onlarn btn toplar bronzdan, gemi
lerinin bordasnda baka toplar da yok; baz kalelerinde veya gemilerinin bordasn
da demir bir top mevcutsa, bu ya savata ele geirilmi bir toptur, ya da sveliler, Da
nimarkallar veya baka Avrupallardan satn alnmtr, diye gzlemliyordu. Osman
llarn demir dkm teknolojisine sahip olmamalar gerekten ok ilgi ekici bir ko
nudur. Bunun en nemli nedeninin, yksek s kayna olan kok kmrnn yoklu
u olmas kuvvetle muhtemeldir.
357 Cipolla S.SO

3311 lkE. Ekkhotf, Almanya Bykelisi { l 985- 1 99 2 1 DZ.K . K Dergisi Sayl:557 1 993 s.2H-29
359 Osmanl Donanmasnda uzman olarak grev yapan Fransz mhendis
360 Cipolla s. 1 06
[ 68 ------- .
D E N i z G C U N N OSMA N l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
Cl
------------------ -
Levendler
Osmanl Donanmasnda deniz piyadesi olarak vazife yapan levendIer, gemilerde
sava snf oluturuyorlard. Dolaysyla bir geminin inzibat, disiplin ve harp g
cnn temin edilmesinde rolleri bykt. Yine deniz harplerinde, gemilerin birbi
rine yanamas (rampa) esnasnda levendIerin gsterecei gayret, neticeye tesir et
mekte, harbin kazanlmasnda nemli rol oynamaktayd. LevendIerin seiminde dik
kat edilen kstaslar; stanbul'a yakn yerleim yerlerinden ve denize alk kiilerden
01malaryd.36\
Kalyon Tipi Gemilere Ge Geiin Nedenleri

Kalyon; uzun sre yabanc ve yerli deniz tarihilerinin Osmanl deniz gc ze
rinde yaptklar deerlendirme ve tartmalarn odak noktasn oluturmutur. zel
likle Osmanllarn Kalyon tipi gemilere geite Bat'ya oranla neden 150 yl geriden
geldii konusu en ok tartlan husus olmutur. Birok tarihi bunu, Osmanl Dev
letini ynetenlerin denizcilik vizyonuna sahip olamamasna balamtr. phesiz bu
da nemli bir faktrdr. Ancak materyalist bir yaklamla konunun idari, ekonomik,
corafi, askeri ve sosyolojik olmak zere ok geni bir yn bulunmaktadr. Onaltn
c yzyl ortalarndan balayarak 18. yzyl ortalarna kadar devam eden srete Os
manl mparatorluu btn ihtiyalarnn kendi topraklarndan salayabilen otarik
bir yapya ulamt. Bugnn bilimsel tabiriyle Jeopolitik Btnle erimiti. Bu
adan, gerek ticari gerekse askeri gereksinimlerin karlanmasnda kadrga tipi ge
miler yeterliydi. ok sayda kreki gerektiren kadurga tipi gemiler iin geni Os
manl topraklarndan rahatlkla kreki temin edilebiliyordu. Buna karlk kalyon
tipi gemilerdeki yelken ve dier sistemlerin kullanlmas iin yeterli eitim merkez
leri ve yetenekli gemici alt yaps mevcut deildi. Kadrgalar da bile Yunanllar gemi
cilik ilerinde en ok kullanlan milletti. Dier yandan kadrga tipi gemi yapmnda
uzmanlaan stanbul Tersane Amirlii, kalyon inas iin gerek alt yap (kzak, dona
nm vb) gerekse usta personel konularnda tam yeterli donanma sahip deildi. Son
olarak Osmanl'nn bol limanl, bol snakl, korumal uzun kylar sahip corafya
s, kadrga tipi gemilerin kullanmnda hem tasarruf salyor, hem de harekat ve 10-
jistik ihtiyalarn rahatlkla karlyabiliyordu. Kalyon tipi gemilere geilmesi ile bir
likte, yani 1 8 . yzylda hem tersaneler gelitirildi, hem de yelken kullanan Gabyar s
nf personel oluturuldu.
Kalyon-Kadrga Sava Gc Mukayesesi

Krek devrinden, yelken devrine geilmesiyle, kadrga tipi gemilerin yerini kal
yon tipi gemiler almtr. Krekilerin yerine daha fazla top ve sava personel koy
ma imkan dounca, gemilerin manevra kabiliyetlerinin artmasna paralel olarak,
hem tonajlar bym, hem de ate ve sava gc nemli lde artmtr. Aada
ki tabloda Kadrga ile Kalyon arasndaki personel ve silah mukayesesi grlmektedir.
3 6 1 Dostan s. 24 1 -244
1 69
' D E N i Z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
/A
--------------------
Kadrga Kalyon Fark
Gemici (Reis dahil) 35 98 + 63
Sava 1 00 248 + 1 48
Top Adedi 12 1 1 2 - 1 30 + 100
Kreki 196 -
96
Toplam Personel 331 346 + 15
1 5 kiilik bir personel farkna ramen, toplarda 8 misli, sava saysndaki 2.5 mis
li art ile Kalyon'un Kadrgaya olan sava yetenei stnl ak bir ekilde grl
mektedir. Burada ok nemli bir noktay gzden karmamak gerekmektedir. Krek
devri bitince, bir nevi tmar sistemi gibi devlete fazla yk getiwrmeyen krekilerin
yerini, yelken devrinde kalyoncular almtr. Bunlar daimi kadrolu olup, yenieriler
gibi bunlara da kalyoncu klalar yaptrlm ve devletin personel giderleri artmtr.
stanbul'daki Levend semtinin ad, zamannda buralarda denizci personelin barnd
rlmasndan kaynaklanmaktadr. 1 782'de, Kasmpaadaki Kalyoncu Klas tamam
lanp da kalyoncular bu klaya konduktan sonra, kalyoncularn balar olan kalyon
cu avular, tersane sorumluluk sahas iinde bulunan, Kasmpaa, Galata ve Beyolu
semtlerindeki aayiin temininden de sorumlu oldular. Bunlar ksa sre sonra Galata
ve Beyolu cihetlerini haraca kesmeye baladlar... Kalyoncu snf ksa zamanda zapt
ve rapt olmayan bir snf olarak kt. Sefere kmadan nce her zaman akl almaz ta
knlklar yapmalarna ramen, hkmet, bir olaydan ekindiinden olaylarn zerine
gitmedi ve her eyi oluruna brakt. Kalyona geile birlikte, kalyonlarn serenleriyle,
yelkenlerine bakan ve yelkenleri aarak armalar muhafaza ile dzeni salayan Gab
yar Snf kuruldu. Bunun zerine Natika Adalar halkndan cretle Gabyar alnd.362
Denizci Strateji Uygulamasndaki Hata ve Eksiklikler

Osmanl Devleti, tarm/tahl ekonomisi ile sava/hara gelirlerine bal bir devlet
olarak dodu, yle kald. Gelien smrgeci endstri ekonomisinin boy hedefi ola
rak ykld. Ekonominin nemini anlad; ama verimini artracak nlemleri alama
d. Trkolog Melikoff'un syledii gibi, Topraa toprak katt; ama deere deer ka
tamad. Smrgeci deil, varl koruyucu (statkocu) oldu. ok sktnda ken
di insan kaynaklarn (Anadolu'yu) zorlad; toplumdan gelen tepkilerle, ayaklanma
larla urat durdu. Turgut Reis ile Barbaros Hayrettin gibi korsanlardan devirdi
i kaptanlarla Akdeniz'e bir sre egemen oldu. Hint Okyanusu'na ulat; ama hara
iin kt ou savalara. Denizle deryay ekonomik amala ya da ticaret maksady
la kullanamad. 363
Bu genel deerlendirmeden sonra, Osmanl Devletinin Denizci Strateji uygula
malarndaki hata ve eksiklikler yle sralanabilir:
362 Erdoan Dmen, Denizde Yar Boyu Anadolu Trkleri DZ.K.K. Yayn stanbul 1 993 s. i D i
363 Ersal Yavi. B i r Clke "'asl Batrlr' 200 i S . H
1 70
D E N i z G C N N O S MA N l TA R i H i Z E R i N D E K i ET Ki L E R i
- Osmanl Devleti, en gl olduu dnemde dahi, deniz gcn yanl hedef

lere kar kullanarak adeta erozyona uratmtr. Milli gcne hi bir katk sa
lamayan Girit Seferi, 22 yl sre ile bata Osmanl Deniz Gc olmak zere mil
li kaynaklarmz tketmitir. Etrafndaki denizlerde stnlk ve kontrol sala
yamadktan sonra, btn adalarn ele geirilmesinin hi bir ey ifade etmeyece
i, Dou Ege Adalar'nn 6 ay gibi ksa bir srede elden kt 1 9 1 3 ylna kadar
anlalamamtr.
- Denizden ve denizcilik kavramndan ok uzak Osmanl devlet adamlar, deniz
leri de karalar gibi mtalaa ederek, deniz zerinde gezen gemileri vergiye bala
mann, vermeyenerin cezalandrlmasnn yeterli olacan zannederek, deniz ti
caretini yabanclara brakm, denizin esas nimeti olan tamaclktan gelir sala
may gerekletirememilerdir.
- Osmanl Devletinin bir paras olan Garp Ocaklar Eyaletine de, Osmanlnn
yanl deniz politikas yansm ve Garp Ocaklar da deniz ticareti ile urama
mtr. Oysa Garp Ocaklarnn corafi konumu ve Osmanl idaresine bal olma
s, dou Akdeniz'den gelen mallarn Avrupa'ya ulatrlmas ve Atlantik yoluyla
gelen mallarn dou Akdende ulatrlmas iin ok avantajl bir durum yarat
makta idi.
- Adalardaki yanl iskan ve ynetim politikas nedeniyle artan ve zenginleen
Rum nfusu, bu adalarn ksa srede elden kmasna neden olmutur.
- Donanma iin, stanbul dnda, baka bir ana veya ileri s tesisi dnlmemi
tir. Bu durum, donanmann hareket kabiliyetini azaltt gibi, Osmanl toprakla
rn, srekli olarak dman deniz tehdidine kar ak durumda brakmtr.364
- Deniz stnl iin srekli hareket ve varlk gsterilmesi zorunlu iken, ilk
baharda denize kp, k banda stanbul'a dnmeye dayanan bir denizci strate
ji ile Akdende btnyle hakim olmak mmkn olamamtr. Osmanl Donan
mas, bat Yunanistan ve Adriyatik'teki s ve limanlarnda konulanarak, orta ve
dou Akdeniz'de devaml faaliyette bulunsayd, Avrupa devletlerinin blge halk
na ynelik gizli ve ak faaliyetlerini nleyecek, hem de topraklarnn gvenliini
daha etkin ve kolay salayabilecekti.
- Osmanl Devleti Avrupa'daki fetihlerinde Viyana'dan daha teye geemediin
den, ngiltere, Fransa, spanya, Hollanda gibi Avrupa'nn gelimi lkeleri ile olan
siyasi, ekonomik ve askeri ilikilerini sadece deniz ortamn kullanmak suretiy
le yapabilirdi. Nitekim arlken'e kar Fransa'nn yardm talebi, Barbaros Hayret
tin Paa komutasnda bir deniz filosu ile karlanmtr. Bu olay, deniz kuvvetleri
nin bir d politika enstrman olarak II. Bayezt devrinden sonra, tarihimizdeki
ikinci kullanmdr. Cezayir Donanmas da, daha sonra Fransa'y cezalandrmak
iin Fransz topraklarna kar korsan harekat icra etmitir.
364 Ayn durum Cumhuriyet Dneminde de uzun sre devam etmi, Glck dndaki tek deiz ss olan
Aksaz Deniz ss ancak 1 980'Ii yllarn ortalarndan i t ib are n faaliyete gemitir.
1 71
. DEN i Z GCU N U N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi LE R i
-------------------
- Yine ayn ekilde 596 ylnda, ngiltere'nin spanya'ya kar yardm talebi kabul
edilerek, uygun apta bir deniz filosu gnderilmesine karar verilmi, ancak ger
eklememitir.
- Osmanl donanmasnn arlkl olarak stanbul'da konulanmas, deniz yolu
ile Avrupa ile salanabilecek ilikileri kstlamtr. Garp Ocaklar Filosunun
daha da glendirilmesi ve burada daha geni yetkilerle bir idare kurulabilsey
di, Osmanl'nn Avrupa ile daha yakn temas salanabilir ve bylece onun tek
nolojik adan geri kalmas bir dereceye kadar nlenebilirdi. Ayn ekilde Hin
distan ve Basra Krfezi lkeleri ile olan ilikiler de sadece donanma ile salana
bilmekteydi.
- Osmanl deniz harp tarihinde, Preveze dahil, dorudan dman donanmas
n hedef alan bir tek deniz harekat yoktur. Preveze Sava, Avrupal devletlerin,
ok glendii iin hayati tehlike meydana getirdii deerlendirmesi ile bir ara
ya gelerek, Osmanl Deniz Gcne kar balatt bir savatr. Yani bu savata
da inisiyatif, Avrupallardan gelmitir. Avrupallar bu savata yenilmilerdir, an
cak doru hedef tayin etmiler, doru strateji semiler, ancak uygulamada baa
rl olamamlardr. Hal Donanmas daha sonra da, yine doru denizci strate
ji ile gcn Osmanl Donanmas zerinde kullanm ve bu gcn hibir zaman
toparlanmasna frsat vermeyecek ekilde, 57 'de nebaht'da, 77 1 'de eme'de,
1 827'de Navarin'de, 1 853'de Sinop'ta mteakip darbeleri vurmutur. Bylece, Av
rupallar ve Ruslar Akdeniz'de, hem sava hem de ticaret gemilerini ksntsz do
latrmaya balamlardr
- Osmanl Deniz Gcnn en kuvvetli zamannda bile uygulad Korsan
Harekatnn, Avrupal devletlerin ynetimi ve halk zerinde yaratt korku, kin,
nefret ve savunma refleksi onlar daima uyank olmaya ve onlar bu tehlikeden en
ksa zamanda kurtulmaya sevk etmitir. Sadece Ganimet Elde Etme Stratejisi, bir
anlamda Korsanlk Stratejisinin gizli amac ve tamamlaycs olmutur. Kbrs'n
fethinden sonra, gl Osmanl Donanmas, 5 ay (Mays 1 57 1 - Ekim 1 57 1 ) Ege ve
Adriyatik'te dolam, korsanlk stratejisi uygulayarak kaleleri bombardman etmi,
limanlar yamalam, ticaret gemilerini batrmtr.
Donanmann kurumsallamas ve srekli denizci personel yeti
tirilmesi hi bir zaman dnlmemi, Donanma, Osmanl Devle
ti tamamen keye skncaya kadar usta rak usl ile personel te
darik etmeye almtr. Kalyon devrine geildiinde denizci ve topu
personel sknts had safhaya km hi bir zaman soruna kalc bir zm
getirilmemitir.
.....--- 1 72
BQLM-III
D E N i z G C U N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
OSMANL DEVLETNN HNT OKYANUSU DENzc

STRATEJs
Portekiz'in Hint Okyanusu'na Girii

Trklerin stanbul'u fethinden ok nce uzak Bat'da, Portekizli dahi prens, dn
ya tarihini deitirecek bir dizi olay harekete geirmiti. 1 394 doumlu Denizci Hen
ri olarak bilinen Portekizli Henri, yaamnn erken bir dneminde Ha kuanm
ve olanakl olan her yerde Mslmanlara kar savamaya karar vermiti. Akdeniz
havzasnn br ucundaki Trk baarsyla ilgili haberler, Henri'nin Mariplilerin
Portekiz'i bir daha ele geirmelerini nlemek ve lkesine yakn ky blgelerinde on
larn gcn krma kararlln glendirdi. Denizci Henri'nin d, Dou'yla tica
reti srdrebilmek iin, Cenevizlilerin ve Venediklilerin kontrol ettii dolayl yollara
baml olmadan Afrika'y dolanan bir yol bulmakt. 1425 ylnda Cebelitark'n kar
yakas olan Septe'nin alnmasyla birlikte Portekizliler, Akdeniz'in en bat ucunda
Kuzey Afrika kysna yerletiler. Portekiz filosu ve ordusunun Septe'yi almas, Akde
niz tarihinde allmadk bir olayd. spanya'dan ayr bir lke olarak Portekiz ilk kez
yzyllardr Mslmanlarn ynettii topraklara girmiti. Kuzey Afrika'da bir impa
ratorluk kurmalar beklenebilirdi (ve gerekten de, evredeki dmanlaryla kap
maya yetecek insan gcne sahip olsalard, memnuniyetle kurabilirlerdi). Sonraki
hareketleri, byk lde bir tek adamn dehas sayesinde, onlar Akdeniz havzasn
dan karp, dnyann okyanus yollarn amaya gtrd. Denizin uzak kuzeydou
sunda (Bizans) btn bir uygarlk ktnde ve Dou'nun kaps Avrupa'ya kapan
dnda, denizin bat aznda baka bir kap alyordu.365 Arab gemici bn Macid'in,
Vasco de Gama'ya mit Burnu yolunu gstermesi ve 1 6. asrdan balayarak Portekiz
lilerin bu yolu kullanarak Hindistan'a ve Endenozya'ya ulamalar, dnyada o zama
na kadar kurulu bulunan ekonomik sistemi tamamen deitirdi. Portekizlilerin ge
lii, Hindistan'daki Araplar hi de memnun etmemiti. Sahile ilk kan gemiciler,
beria'daki spanyol mezaliminden kam Araplarn kfrleri ile karlandlar. Hris
tiyanlarn buralara kadar el atm olmalar, Araplarn huzurunu karmt. Calicut,
an en uygar ehirlerinden biriydi. Din banazlnn en koyu olduu bu dnem
de, bir Asya lkesinde grdkleri zgrlk anlay, Portekizlileri olduka artm
t. Calicut'ta bol miktarda tarn, karanfil, biber, zencefil, inci ve deerli talar vard,
fakat bunlarla deitirmek iin altn, gm, mercan ve al renkli kumalar vermeleri
gerekiyordu. Bu durum, takas yapmamak ve deerli grdkleri her eyi en ucuz yol
dan ele geirmek amacyla gelmi Portekizlilerce yeterli saylmad. Hele sra, getirdik
leri armaanlar mparatora vermeye gelince, bsbtn skldlar. mparatora sun
duklar on iki para keten kuma, on iki krmz kukulelatal pelerin, on iki tencere,
bir kasa eker ve bir f ya, Bat dnyasnn tabi kaynaklar ve uygarlk bakmndan
Asya'dan ne kadar geri olduunu ortaya koymaktayd.366
365 Bradt(rd s. 304-305
366 1.G. Leithauser, Dnyal11lzn Fatihleri iiyct Yaynhr 1 9 7 1 s. 1 2 - 1 25
1 75
' D E N i Z G U C N N OSMAN l TA R i H i U Z E Ri N O E K i ETKi L E Ri
c:
----------------
Vasko da Gama, nce Kzldeniz'e alarak Araplarn ticaret gemilerini kovalama
ya ve huzursuz etmeye balad. Bu taktie Hint Okyanusu'nda da devam etti. Bu ara
da Mekke'ye yaptklar Hac Seferinden dnen Hintli zenginlerle dolu bir Arap gemi
sini ele geiren Da Gama, teknedeki ganimetleri kendi gemisine aktardktan sonra,
Hristiyanlarn denizlerdeki stnln ispat iin Arap gemisini iindekilerle bir
likte atee verdi. 260 erkek ve 50 kadn feci ekilde sulara gmldler. Kadnlar, k
k ocuklarn Avrupallara doru uzatarak merhamet diledilerse de, Da Gama g
zn bile krpmad. Sadece, bu tekneden yirmi kadar erkek ocuunu Hristiyanla
trmak ve rahip yapmak amacyla yanna ald 36i Bunu izleyen yllarda, Portekizliler
karada ve denizde pek ok kanl savalar yaparak Hindistan ticaretini tam anlamyla
ele geirdiler. Vasko da Gama'nn Koin'de (Cochin) kurduu sse yerletiler. I S09'da
Diu Deniz Sava'n kazanarak Malacca ehri alnd. Bylece Molucca Adalar'na ka
dar uzanan baharat yolu Portekizlilerin eline gemiti. Masallar lkesi Hindistan'dan
salanan gelir, inanlmas g seviyelere ykselmiti. Komutanlar ve askeri valiler
Hint lkelerini batanbaa yama ediyor, baz servenciler bir gece iinde akl al
maz servetlere el koyabiliyorlard. Hilekarlk, rvet ve ahlakszln her eidi alm
yrmt.368
Portekiz Mdahelesinin Ekonomik ve Askeri Etkileri

Endenozya ve inhindi, baharat mallarnn merkezi olup, bu mallar Kalkta'da
toplanyordu. Kalkta'da toplanan uzakdou baharat mallar Hint ve Arap gemiciler
tarafndan Basra ve Svey'e tanmakta idi. Buralarda develere yklettirilen mallar
Basra zerinden Halep'e, Svey zerinden de skenderiye'ye gtrlp Venedikli'lere
satlmaktayd. Venedikliler bu mallar Venedik'e gtryor ve oradan da Avrupa'ya
datyorlard. Venedikliler yaptklar bu tamaclk ilerinden muazzam kar elde
ediyorlard. Portekizin bu sisteme mdahelesi, gelimekte olan Avrupa endstrisi
nin aleyhinde olduu iin parann darya kaymas, dolaysyla piyasann yoksulla
mas demekti. Geleneksel olarak Msr ve Venedik'ten transit geen baharat ticareti
nin Portekizlilerin eline gemesi, Venedikliler iin byk sknt ve znt kayna
olmutu. Msr'daki Venedik elisine, daha 1 502 Ekim'inde, Memluk Sultann, Porte
kizlilere kar kkrtmas emri verilmiti. 369 Portekizlilerin bu faaliyetleri Akdeniz'de
ksa srede ( 1 503 tarihinde) etkisini gstermitir. Lizbon'da karabiberin fiyat Vene
diklilerin satnn S 'ine der. Ama Memllk sultanlarnn, baharat mallarnn fi
yatn yksek tutmak istemeleri de Venedik mallarnn fiyatlarnn yksek olmasnda
bir etkendir. Bylece Venedik ticareti ksa zamanda 600.000 dka'dan 1 00.000 dkaya
der. Ama bu durum sadece Venediklileri deil Memluk Sultanln da vurmutur.
En mhim gelir kaynandan mahrum kalan Sultan Kansu Gavri, ticaret yollar
nn deimesinden dolay azalan gelirleri tebaasna ar vergiler ykleyerek telafi et
rnek istemitir. Bu da tebaasnn sknt ekmesine ve ezilmesine sebep olmutur. Du-
367 Lcithauser 5. 2X- 29
361l A .g. e
s. 29- 1 3 0
369 Alain Servantie, T rkler ,.t' Deniz, Ki t ap Yarnevi 2007 s . 1 48- 1 4 9
1 76
D E N i Z GC N N O S MAN l TARi H i U Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
rumdan memnun kalan Portekiz bylece baharat ticaretinden hatr saylr bir pay
elde etmitir. Deniz seferleri geleneksel ticarete devam eden Osmanl taciri; esnaf ve
sanayisi iin bir ykm olmutur. Maden akm, fiyat artlar, maden-mal kaakl
Osmanlnn ekonomik hayatna byk darbe vurmutur. Arap, Hintli, ranl, Trk
armatrlerin tekelindeki deniz ticareti hem el hem de yn deitirmiti. Hindistan
ticareti ile salanan eker ve ay 5 misli, karabiber 8 misli fiyata satlyordu. Bu se
ferlerin kazanc, Avrupa iin artarken Osmanl iin gittike azalmaktayd. Yeni tica
ret yolu daha uzun olmasna ramen yerinden alnarak kendileri tarafndan tanan
mallar daha fazla kar getiriyordu. Ayrca gemi ile bir seferde, kara yolu, yani kervan
larla tananlara kyasla 5-6 misli mal tanabiliyordu. Aslnda o dnemde sava ge
milerini, bordasnda toplar tayan ticari gemilerden ayrt etmek ok zordu; ticari ge
miler de savunma veya korsanlk amacyla epeyce donanmlyd.370 Baharat ticareti
nin yn deitirmeye balamasndan en ok etkilenen Venedik ve Osmanl Devleti
oldu. Venedik, birden st kesilen bir ocua dnmt. skenderiye, Kahire ve Bey
rut pazarlarnda baharat fiyatlar grlmemi ekilde dalgalanmaya balad. Fransz
deniz tarihisi Graviere bu noktada ok hakl olarak u soruyu sormaktadr37l: As
lnda Venedik ve Bab- Ali eski fkelerini gndeme tamak ve Avrupa'da sava ba
latmak iin yanl bir zaman semilerdi. Bunlarn karlar iin, o zamana kadar
ok verimli olan Uzak Dou ticaretini Akdeniz glerinin elinden almakla tehdit
eden ortak dmana (Portekiz) kar, gemilerini ve siyasetlerini Hint Okyanusu'nda
birletirmeleri daha yerinde olmaz myd? 1 509 ylndan itibaren Portekiz gemileri
nin mit Burnunu dolaarak, Hindistan ticaretini Afrika'nn batsna kaydrmalar,
Kzldeniz'e girerek Svey terminalini ve Cidde liman yoluyla Kutsal topraklar teh
dit etmeleri, Osmanl mparatorluunu, en hametli zamannda zor duruma sokmu
tu. Bu sknt;
- Anadolu zerinden gelerek stanbul, Trabzon, Sinop, skenderun, zmir'den
Avrupa'ya ihra edilen tm yerli ve yabanc mallarn transit, depolama, nakliye,
gmrk ve iskele vergilerinden mahrum kalnmas,
- Msr'n ve kutsal topraklarn bir istila tehditi olmasa bile, tecavze ak hale gel
mesi,
- Basra-Dide-Birecik-Dou Akdeniz ticaret yolunun kapanma tehlikesinden
kaynaklanmaktayd.
Baharatn Ortaa Avrupa'snda ok nemli bir yeri vard. Bunun, Avrupal'nn
az tadyla ilgili lks bir ihtiyaca karlk verdii, hi bir zaman dnlmemelidir.
Baharata Bat lkelerince neden bu kadar deer verildiini anlamak iin, o dnemin
hayat artlarn incelemek gerekir. Bu ada Avrupa mutfa genellikle baharata da
yanmaktayd. Patates ve birok sebze cinsleri henz bilinmiyordu. Buna karlk b
yk tketimi olan etlerin uzun sre bozulmadan saklanmas gerekmekteydi. Ortaa
Avrupa'snn yemek listesi, bu gne kyasla ok snrlyd. Ne ay biliniyordu, ne kahve,
370 v. Molla! du [ourdin, Avrupa ve Deniz 1 993 s. 92
37 1 Graviere 5.222
1 77
D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETKi L E R i
-----------------
ne de kakao... Ancak ok zengin ailelerin eker ve arap almalar mmknd. Halkn
ounluu, byk bir gda yoksuniuu iindeydi. Yalnz tat bakmndan ok kuvvet
li olan ilalarn iyi edici nitelikte olduuna inanlyor, bu nedenle baharat ayrca ila
lar tatlandrmakta kullanlyordu. Ortaa insannn kuvvetli kokulara da ok ihtiyac
vard. inde yaad pisliin kokularn baka trl bastrma imkan yoktu.372 l S 1 8'de
Antonio de Saldanha komutasndaki Portekiz filosu baharat dolu Mslman gemileri
ni ele geirdi ve Afrika sahillerindeki Barbori'de atee verdi. Portekiz'in Hindistan Fi
losu, Hint Okyanusu'nda rakipsizdi. Onlar her yeri tahrip ediyorlar, Mslman gemi
lerine saldryorlard.373 1 525 ylndan nce Osmanl bayra, Arap gemilerinin Hin
distan rnlerini getirdikleri blgelerde grnmemilerdi. O dnemde Sultan Sley
man yirmi kadrgayla birlikte yemen kylarn yamalamak ve Selim'in istila dne
minde Msr Sultan'nn egemenliini kabul eden eyhleri vergiye balamak iin Sel
man Reis'i Kzldeniz'e gndermiti. Yirmi yl sonra Portekizlilere kar mcadele ve
ren Gucerat racas, kafirlerin zulmne kar mminlerin emirinin yardmn istemi
tir. Sultan, Msr Beylerbeyi Hadm Sleyman Paa'ya Svey'de bir filo ina edip ba
na gemesini emretmitir. Deniz yoluyla Antalya'dan gelen odunlar Nil zerindeki ge
milerle Kahire'ya tanacakt; deve srtnda da Kzldeniz'in kylarna gtrlecekti.374
Osmanlnn Blgedeki Gemi naa Faaliyetleri

Venedikliler, 1 5 1 2'de Memluklulara yardm etmeyi Hristiyanlk adna redderken,
siyasi ve ekonomik durumu ktye giden Venedik l S 3 1 'de stanbul'a bir usta gnder
meye raz oldu. Venedikli Gianfrancesco, okyanus seyrine uygun hale getirilmi yel
kenli teknelerle Cebelitark Boaz alp Hindistan'a doru yol alnrken, Portekizli
lerle rekabet etmeye yardmc olabilecek mhendislik hizmetlerinde uzman olduu
iin arlmt. Gritti ve Yunus Bey'in kaytlarna gre, 50 ake gndelikle tersane
de ie balad. Dier taraftan Msr'da ele geirilen Venedik gemilerinin askerleri de
Svey'e nakledilerek orada ina edilen donanmann yapmnda altrlmlardr.375
Msr ve ran'n fethi zerinden 20 yl gemesine ramen, Portekiz'in Hint Okyanusu
Filosuna kar koyabilecek bir deniz gc meydana getirilememiti. Osmanl'nn za
man ve kaynaklar olduu halde, bu gc oluturarnamasnn nedenlerini yle s
ralamak mmkndr.
- Basra ve Svey Tersanelerinin kalyon ina teknolojisine sahip olmamas ve ka
pasite yetersizlii,
- Gerekli gemi ina malzemesinin blgede bulunmamas,
- Hedef ve stratejilerin yanl seilmesi, denizcilik vizyonundan yoksunluk,
- Akdeniz'den Kzldeniz'e dorudan deniz kuvveti gnderme imkannn olma-
mas (Svey Kanal Ak olsayd, durum ok farkl olabilirdi.)
372 Leithauser s. 20- 2 1

3 7 3 zbaran p . 9 3
3 7 4 Graviere s. 222
375 Alain Servantie, Tii rkler ve Deniz, I\:itap Yaynevi 2007 s. 1 56
1 78
D E N i z GC N N OS MAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
O
------ ----------- -
Svey Kanal'nn almas projesi, Kanuni zamannda tasarlanmakla beraber, bir
trl gerekletirilememiti. Bu konudaki emir ok ge olmasna ramen, ilk defa II.
Selim tarafndan 12 Ocak l S68 tarihinde Msr Beylerbeyi'ne verilmitir. yleki: Do
nanmamn denizden Kzldeniz'e gemesi iin bir kanal almak lazmdr. Buyurdum
ki, emir alnnca, asla gecikilmeksizin, oradaki bilgili mimar ve mhendisleri topla
yp, grevlendirerek bildiresin ki, varp Akdeniz ile Kzldeniz'in aralarn ilmi ekil
de incelesinler, kanal almaya msaitmidir ve uzunluu ne kadar olur ve yan yana
ka gemi geebilir, bilgi edinip bildiresin ki, ona gre gereken temin edilerek kazd
rlsn. Aziz Allahn izni ile bitirildiinde .. :'
400 yl Osmanl egemenlii altnda kalan Arap topraklarnn tek belirgin zellii
vard. Buralarda, Balkanlar ve Anadolu'da uygulanan Tmar sistemi yoktu. Bu neden
le dorudan alnan vergiler, eyaletlerin ihtiyac karlandktan sonra stanbul'a hazi
neye gnderiliyordu.376 Bu sistemin, Kzldeniz ve Basra Krfezi'ndeki Osmanl De
niz Gc asndan u sakncas vard; Kreki ve denizci personel temini, tamamen
parayla salanmak veya stanbul'dan gnderilmek zorundayd. 1 7. yzyl sonlarna
kadar, krekle yrtlen Kadrga tipi gemiler kullanmak zorunda olan Osmanl Do
nanmas iin kreki temini hayati nemini daima korumutur. Venedik'teki Porte
kiz Bykelisi Pero Caroldo'nun 24 Kasm l S3 1 'de yazd raporda;377
- Svey'te 10 byk kadrga, 40 kk kadrga, 20 byk nakliye, 10 kk nak
liye gemisinin hazrlanmakta olduunu,
- Sultan'n Svey'e yelken bezi, halat, silah ve cephane gnderilmesi iin emir
verdiini,
- Develerin Svey'e btn keresteyi tad,
- Ayrca 3000 usta, kreki ve dier personelin Svey'e gnderildii belirtiliyordu.
Bu rapor, Svey ve Basra'da donanma ina etmek ve idame etmenin ne kadar
zor olduunu, her eyin dardan tanmasnn gerektiini gstermektedir. zellikle
denizci personel ve kreki temini en byk sorunu tekil etmekteydi. Svey'te ha
zrlanan sava gemileri, Sleyman Paann kontrolunda ve Venedikli bir ustann de
netiminde gerekletiriliyordu. Osmanl donanmas hazr olmasna ramen, stan
bul hkmeti, Hindistan'a gitme projesinden vazgeti. Yabanc tarihiler, Akdeniz'in
daha nemli ve hayati olmas nedeniyle bu projeden vazgeildiini yazmlardr.
Svey'teki silahlar ve cephane, Akdeniz tarafna nakledildi. Bir mddet sonra Sley
man Paa'ya Irak'taki Safavilere kar harekat iin ana kuvvetlere katlmas emredildi.
Bu nedenle Hindistan seferi yedi yl geikmi oldu.378
376 zbaran p.27

377 A.g.e. s. 96
378 zbaran p. 97
1 79
D E N i z G U C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
------------------
Venedikli bir ustann Svey'e gnderilmesinden, Osmanllarn bilmedii, Okya
nuslara dayankl Kalyon tipi gemilerin yapmnn planland anlalmaktadr. Nite
kim 1 552'de Piri Reis'in Basra seferinde alt adet kalyon tipi geminin bulunduunu
dikkate alrsak, Venedikli ustann burada neden bulunduu ispatlanmaktadr. Bu ok
ilerici bir grtr: Teknolojiyi, nerede bulunursa alp kullanmak. Baka bir Vene
dik raporu ise, Venedik topular, krekileri, marangozlar, kalafatlar ve subayla
rnn da Osmanl Donanmasnn ihtiyalarnn karlanmasnda yardmc olduklar
n sylemektedir. Hindistan Seferinin ertelenmesi, Portekiz Armadas ile ba edebile
cek bir deniz gcnn oluturulamamas yannda, Anadolu'nun dou ve gney bl
gelerinin gvenliinin, Osmanl'nn baharat ticareti gelirlerinden vazgeebilecek ka
dar nemli olduu anlamna gelmektedir. Bu olayda, deniz gc bakmndan en b
yk olumsuzluk, hazrlanan donanmann yedi yl sreyle hareketsiz kalmasdr. Bu
kadar uzun sre hareketsiz ve eitimsiz kalan bir donanmann baarl olma ans ola
mazd ve nitekim Hindistan'a bile zor vard. Ayrca geen yedi yl iinde aa gemile
rin bakm ve tutumlar iin harcanan masraflar da nemli bir kaynak israf olmutur.
Selman Reis'in stanbul'a Gnderdii Rapor

Svey'teki Donanma Komutan Selman Reis'in 2 Haziran 1 525'de stanbul H
kmetine gnderilmek zere Msr Beylerbeyine sunduu rapor; Portekiz'in Hint
Okyanusu'ndaki Denizci Strateji uygulamalar ve Osmanl Devleti'nin bir amiralinin
olaylara bak ve deerlendirmesi asndan ok nemli bilgileri iermektedir. Rapor
u ekildedir:379 Selman Reis Portekizlilere kar kullanlabilecek Osmanl Harp G
cn yle belirtmektedir.
Gemiler:
6 Batarda ( Byk Kadrga)
8 Kadrga
3 Kalyete ( Kk Kadrga)
2 Kayk ( Biri harap durumda)
Silahlar:
7 Badaluka ( Byk kuatma topu)
13 Yan topu
57 Zarbozan ( eitli aptaki gemi toplar)
29 ayka ( Top monteli kk kayk)
95 Demir top
97 Prang ( Gemi topu)
379 A.g.e p. 100- 1 03
1 80 ------
D E N i z G CU N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E K i ETKi L E R i
400 Kental Barut( 100 kental 45 kg)

Gereksinim Duyulan Harp Malzemesi ve Personel:
50 Kalafat, 20 Neccar ( Marangoz), 2 Haddad (Dkmc), 2 Demirei, 2 Hzarc
500 Kental zift
200 Kental beyaz kurun ( kalafat iin)
200 Kental stb ( pamuklu iplik)
1 0000 Arn yelken bezi
200 Kental bezir ya ( keten tohumu)
500 Krek
20 Topu personel
1 000 Cesur gen denizei
Yukarda bahsedilen gemi ve silahlarn hazr olabilmesi iin bir milyon 200 bin
den fazla altn sikke ve yllarn gayreti gereklidir. Bu gemiler ve silahlarla, Hindistan'da
kafirlerin elinde bulunan kaleler ve limanlar ele geirilebilir ve muhafaza edilebilir.
Portekizliler yukarda bahsedilen gemilerin bir mddet sonra kullanlamayacann
farkndadrlar. rendikleri zaman onlara kar savaa gireceklerdir. phesiz ger
ekten ok aktr ki, her gemi az ak bir ejderhaya benzemektedir. Onu gerekten
grmeden, bu gemi ve silahlarn gcnn neler yapabileceini tahmin etmek veya
aklamak herhangi biri iin mmkn deildir. Sulu Portekizin, Hindistan toprak
larndaki pervasz faaliyetlerini iiten birinin, Cidde Limannda hareketsiz yatan bu
silah ve gemileri grdnde ac dolu duygulardan kanmas imkanszdr. Porte
kiz, bu gemi ve silahlarn korkusu nedeniyle, gemilerini Svey Krfezi'ne gndere
memektedir. Ancak, eer onlar bu gemilerin kullanlamaz durumda ve personel ek
siklii olduunu renirlerse, Byk Armadann onlar iin gelmesi kanlmazdr.
Cidde'deki bu gemilerden baka, sulu Portekiz' i caydracak hi bir ey yoktur.
Portekiz tarafndan zaptedilen Hindistan eyaletlerinin durumu u ekildedir:

- lk olarak ran'a balant salayan Hrmz Adas Liman; Orada kk bir kale
ina ettiler. 200 askeri burada konulandrdlar ve aday ele geirdiler. Her yl bu
raya 50-60 byk gemi gelmekte, vergi toplamakta ( 100.000 duka) ve Portekiz'e
gndermektedirler.
- Sonra, ilk olarak Hindistan'n Du Liman geliyor. Bu limandan 2 gnlk seya
hat mesafesindeki yere, son iki ylda bir kale ina ettiler ve 1 00 kafr burada bu
lunuyor. Etraftaki topraklardan ve dier yerlerden kymetli eyalar, mcevherler
toplayp bunlar kutulayp Portekiz'e gnderiyorlar.
- Yukardaki bahse konu kaleden 5 gnlk seyahat mesafesinde, GOA olarak bili
nen yere bir baka kale ina ettiler. Burada 1 000 kafr bulunduu syleniyor. On
larn karargahlar bu kalede bulunuyor. Onun etrafndaki eyaletler zengin ve bu-
181
D E N i Z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
rada oturanlar bu kafirlere dmandr ve bu eyaletler onlarn gelilerine mani ol

mak iin, dman devaml gzetlemektedir.
- GOA'nn aasnda 2 gnlk seyahat mesafesindeki CALCUT'da da bir kale
ina ettiler. Kaledeki 300 askerle kasabay igal ettiler. Her tccarn anta ve cep
lerinin arand, hi kimsenin en ufak bir paray bile karma ansnn olma
d syleniyor. Bulduklar btn elmaslar ve dier mcevherleri, paketleyip
Portekiz'e gndermektedirler.
- CALcUT Limanndan 2 gnlk seyahat mesafesinde, mehur COCHN(
Kui)'de bir kale ina ettiler. ehri elde tutmak iin buraya 300 asker yerletirdi
ler. Her ne mal buluyorlarsa Portekiz'e yolluyorlar.
- COCHN'den 2 gnlk seyahat mesafesinde bulunan SEYLAN Adas Liman
nn kontrolunu ele geirdiler. Burada bir kale ina ettiler ve kontrol iin 100 asker
yerletirdiler. Bu adada ar miktarda Kimyon bulunduu anlalyor ve Adem
Peygamberin adann ortasndaki Surandip denilen yerdeki yksek dan zerin
de gml olduu sanlyor.
- Portekizliler ayn zamanda SUMATRA olarakadlandrlan byk adann limann
da kontrol etmektedirler. Burada 200 asker vardr. Sumatra'nn karsnda bulunan
MALACCA Liman da 200 askerle ele geirildi. Baharatn tamam bu adalardan
gelmektedir. imdi bu baharat Portekiz'e gidiyor.
- nceleri Portekiz bu limanlar bizden almadan nce, baharattan kazanlan bu
byk gelirler Msr'a geliyordu ve ok miktarda mal burada bulunuyordu.
- Sulu Portekiz, yukarda bahsedilen limanlar sadece 1000 kii ile elinde tutu
yor. Bu nedenle, bizim gemilerimiz hazr olunca ve Allahn izniyle onlara kar
hareket edelim, onlarn tamamnn yok edilmesi kanlmazdr. Bir kalenin bir
dierini desteklemesi mmkn deildir ve onlar toplu bir gle baa kamazlar.
Raporun Deerlendirilmesi
Selman Reis'in Raporuna, Denizci Strateji asndan baktmzda, Osmanl
Devletinin bu denizdeki resmi politikasn da yanstan u gerekler ortaya kmak
tadr.
- Selman Reis, okyanus artlar ile Portekiz gemilerinin yksek manevra kabiliye
ti ve stn ate gcnn farknda deildir.
- Portekiz hakknda bilgi toplarken, daima karada ina edilen kaleler, iinde bu
lunulan asker saysn anlatmaktadr. Portekiz deniz gcndeki toplam gemi sa
ys, nerede konulandklar, faaliyetleri, materyal ve personel durumu hakkn
da hi bir bilgi yoktur. Oysaki denizci bir komutan olarak hedefi, Portekiz Deniz
Gc ve onun hakknda detayl bilgi edinmek olmalyd.
1 82 ------
D E N i z G C N N OSMA N l TARi H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
O
----------------------------------
- Selman Reis'in bahse konu yerleri Portekiz'in 1 000 kii ile kontrol ettiklerini
sylemesi ve buralarn geri alnmas ile her eyin dzeleceini zannetmesi, De
niz Gcnn kullanm ve etkisi hakknda hi bir fikri olmad ve Portekizlile
ri Svey Krfezi'ne girmekten caydracak tek kuvvetin buradaki gemiler oldu
unu sylerken, gemileri kara kuvvetlerinin bir paras olarak dnd anla
lmaktadr.
- Selman Reis, Portekiz'in bu kritik s ve limanlar asker ve kaleler ile elde tuttuu
nu zannetmektedir. Denizci bir komutann, karac gibi dnmesi, Osmanl'nn
denize bak asnn stanbul'dan ok uzaklara yansmasndan baka bir ey de
ildir.
- Svey'te bir donanma inas ve donatlmas iin gerekli alt yap mevcut deil
dir. Her eyin stanbul'daki Tersane Amirliine bal olduu anlalmaktadr.
-Selman Reis'in dorudan Portekiz Deniz Gcn hedef olarak dnmesi gere
kirken, limanlar ve kaleleri ncelikli hedef olarak kabul etmesi denizcilik vizyo
nundan uzak olduunu gstermektedir.
- Selman Reis gen ve cesur denizci talep etmektedir. Deniz Kuvvetlerinde perso
nel her zaman gemiden daha nemlidir. ngiltere gibi bunun ac tecrbelerini ya
ayan milletler ok iyi bilirler. Yetenekli denizci personel olmakszn en iyi gemi
ve silahlar hi bir ie yaramaz. Selman Reis'in 1 000 kii talep etmesi Svey Do
nanmasnn durumunun iyi olmadn gstermektedir.
1 83
' D E N i Z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
----------------
- Anavatanla deniz balants ve gerekli ham madde kaynaklar olmayan cora
fi artlarda, deniz gc oluturmak ve idame etmek ok zordur. ingiltere ve is
panya uzun sre, gemi inas iin gerekli olan kereste, zift, demir gibi maddele
ri Baltk blgesinden salamlardr. Ancak bu devletlerin ana vatanar ile ba
lantlar vard ve donanmalar bu tamay salyordu. Svey Kanal 1 5. veya 16.
yzyllarda alabilseydi Hint Okyanusu'ndaki deniz gc dengeleri byk oran
da deiebilirdi.
Irak'n Fethi Sonrasnda Basra Krfezi'ndeki Stratejik Deniz Durumu

I S34'de ran seferi sonrasnda Badat'n alnmasyla, Basra Krfezi ile corafi ola
rak irtibat salanm oldu. imdi iki krfezin dibinde, iki Osmanl Filosu ve bu kr
fezlerin klarn tutan Portekiz Deniz Gc vard. Portekiz, Basra Krfezi giriin
deki Hrmz Boaz'n kontrol eden Hrmz Adas'n 1 5 1 7'de ele geirmiti. Bu uy
gulama, deniz gcnn ekonomik karlara salad katky gsteren en gzel r
neklerden birini tekil etmektedir. Osmanllar, Msr'n fethinden 1 7 yl sonra, de
niz ticareti bakmndan ok stratejik bir krfeze erimilerdi. Basrann alnmas hita
mnda burada bir tersane kuruldu. Gerekli kereste Mara'tan getiriliyor, Birecik ze
rinden Frat yolu ile Basra'ya ulatrlyordu. Simao de Costa adl bir Portekiz ajan,
I S63'te Basra Krfezini ziyaret etmiti. Costa, 22 oturakl 5 yeni kadrga rapor etmi
ti. Basra'nn alnmasn mteakip gneye doru kylarn ele geirilmesi Portekizlile
ri ok tedirgin etmiti.
Osmanl Donanmasnn Hindistan Seferi

1 532 ylnda, Svey'te, Portekizlilere kar savamak zere, irili ufakl 60 ka
drga ina edilmi olup halen donatlmaktayd. Gemiler nihayet stratejik apta bir
sefer iin hazr olabilmilerdi. 22 Haziran 15 38'de Svey'ten yola kan Sleyman
Paa, Msr'dan hereketinden tam 72 gn sonra 2 Eyll 1 538'de 74 gemi, 3000 sava
ve byk toplarla Diu'ya vard. Gucerat Racas tarafndan kuatma altnda tutulan
Diu Kalesine hcum iin 8 Eyll gn karaya asker karan Sleyman paa, 30 Ekim
gn kaleye genel bir hcum balatt. Bu hcumda, 400 askerini kaybeden Sleyman
Paa, bir Portekiz filosunun yaklat haberi zerine kuatmay kaldrararak 5 Ka
sm I S38'de Msr'a dne geti. Bu baarsz bir seferdi. Hint Okyanusu'nda baa
rsz olan Sleyman Paa'nn seferi Kzldeniz'de ise tersine ok iyi sonular vermi
tir. Sleyman Aden'i ele geirmi, Portekiz taraftar olduu konusunda kuku duyu
lan Emir Bin Davud'u kovmu ve Yemen blgesine yeni bir vali atamtr. Bylece
Osmanl'nn Svey'teki varlnn, Portekiz Filosunu caydrmaya devam etmesi sa
lanabilmitir. 1 54 1 'de kuvvetli bir Portekiz filosu, Svey'teki Osmanl kadrgalarn
imha etmek istedi. Bu da baarsz oldu. iki imparatorluk birbirlerine resmi mektup
lar gndererek bir ekilde anlamak istediler. Osmanl Saraynn Baharata, Portekiz
lilerin Budaya ihtiyalar vard. Sultanla Kral arasndaki bu iletiim 16. asrn orta-
1 84
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
(:;>o...O
------- -- -
e
I R A N
\' 'I'
\3
c:
t.
AM
MDsI
(Abu Mu..)
Persian Gulf
Umm al payw,n.
'Ajmllt!
Duban. 1.011 Shlnqah
(Sharol\)
KhMr F Gulf
ol
Oman
Iran
Kuwart ""' oI
POkn
. CL Abu M usa
o- and
U.A.E.
0.. ' ..... .
Soudl o",." the Tun bs
--
A,ob.
Arabian
Se. o 26 60 1(11otnotora
1
Yon\ o ! 2& ' tio MI..
larna kadar devam etti. Karac strateji uygulamas nedeniyle, Sleyman Paa'nn za
ten say ve teknik olarak yetersiz filosu, Gucerat'taki Mslman Hintlilere top ve silah
yardm dnda hi bir baar salayamad. Atl bir g olarak geri dnd.
Piri Res'in Basra Seferi

Piri Reis'in lmne neden olan, Basra Seferi stratejik ve idari adan ok tart
lan bir olaydr. Piri Reis'in sulu olup olmad konusunda ok deiik yaklamlar
1 85
. D E N i z GC N N OSMA N l TAR i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
-------------------
vardr. 1 552 Nisan aynda 25 kadrga, 4 kalyon ve 850 kii tayan bir baka gemi ile
Svey'ten hareket eden Piri Reis'e verilen emir;
- Hrmz Adas'n ele geirmek,
- Mmkn olduu takdirde Bahreyn Adas'n da almakt.
Portekizli tarihi Couto'ya gre ise bu seferin amac, Basra Geidi'nin (Ht
mz Boaz) emniyetini salamakt. nce Basra giriindeki Muscat ele geirildi. 19
Eyll'de Hrmz'e varld. 380 Piri Reis'in bu seferinde iki husus dikkati ekmektedir.
Birincisi, Osmanl Filosunda 4 kalyonun bulunmasdr. direkli yelkenli harp
gemileri olan kalyonlar, Osmanllarda harp gemisi olarak ilk defa 1 644 ylnda Girit
Seferi srasnda ina edilmiler ve kullanlmlardr. Bu gemiler gerekten kalyon ise,
50 yldr blgede bulunan Portekiz gemileri ile denge salamak maksadyla, Venedik
li ustalarn yardmyla, ncelikle Svey'te ina edildikleri anlalmaktadr.
kincisi, Svey'ten Hrmz'e be ayda gidilmesidir ki, Osmanl Filosunun k
rekle yrtlen kadrga tipi gemilerinin ne kadar yetersiz olduunu gstermektedir.
Bu yavalk, hem muharebe esnasnda bir dezavantaj tekil ediyor, hem de, dmann
daha nceden bilgi almasn kolaylatryor ve baskn imkann ortadan kaldryordu.
Oysa Portekizliler ayn mesafeyi, kalyon tipi gemilerle 20- 25 gnde alabiliyorlard.
ok iyi alan Portekiz istihbarat nedeniyle, Hrmz Valisi Alvaro de Noronha,
kar koymak iin gerekli hazrlklar yapmt. Buna ramen Trkler Hrmz ehri
ni ele geirmeyi baardlar. Kaleyi bombardmana tuttular. 700 kadar Portekiz askeri
kaleyi savunuyordu. Ancak kar taarruza cesaret edemediler. Portekiz kaynaklarna
gre, Hrmz halknn en zenginlerinin Kishm Adas'nda381 yaad haberini alan
Piri Reis, bu adaya ekildi. Adada direnile karlamad. Adann zengin topluluu,
ortalama sermayeleri 20 bin CrulOdos olan 30 kadar tccardan oluuyordu. Ayrca
80 bin altn Cruzados sermayeli bir spanyol Yahudisi vard. Ekim ay sonlarna do
ru Piri Reis, btn ganimetlerle birlikte Basraya hareket etti. Goa'daki (Hindistan)
Portekiz Karargah Osmanl tehdidini haber almt. Alfonso de Noronha, 80'den faz
la gemi ve ok sayda sekin asker ile Hrmz'e gitmeye karar verdi. Diu'ya vardn
da, Osmanl Filosunun Basraya ekildiini haber ald. ahsen Hrmz'e gitmekten
vazgeti, yeeni Antonio de Noronha'y gnderdi. Noronha Kasm ay sonlarna do
ru 28 byk, 1 2 kk gemi ile Hrmz'e vard. Biraz hasarn dnda Hrmz'de hi
bir tehlikenin olmadn grd.382
Yeterli deniz gc olmadan, hi bir deniz geidinin veya alannn kontrol edil
mesi mmkn deildir. Piri Reis'in Hrmz'de kalp kaleyi ele geirmesi gerekirdi.
380 zbaran p. 1 3 1
38 1 Baknz harita s . 1 1 3
3R2 zbaran p. 1 3 1 - 1 3 2
1 86
D E N i Z G UCU N N OSMAN l TA Ri H i U Z E R i N O E K i ETKi l E R i
(:;>.... O
---------- ------- -
Portekiz Filosunun yokluundan istifade ederek 850 askerle kaleyi ele geirme frsa
tn kullanamamtr. phesiz, Piri Reis ok iyi savunulan kaleyi ele geirse bile bu
zafer geici olacakt. Daha sonra blgeye gelecek Portekiz Filosu, nce Osmanl Filo
sunu etkisiz hale getirecek, daha sonra kaleyi tekrar kuatarak geri alacakt. Tekno
lojik ve matematiksel gereklerden kaynaklanan deniz gc dengesizlii, bunu gs
termekteydi. Belki de Piri Reis, bu zaferin bouna bir gayret olacan grm, gani
met toplayarak Bab- Ali'ye yaranacan sanmt. Buna ramen, bir asker olarak,
Piri Reis'in grev anlay ok hataldr. Hedefi ele geirerek verilen grevi Cra etmek
yerine, bir nevi yamay tercih etmi ve korkarak Basra'ya ekilmitir. Ya ve yksek
kariyeri ban kurtarmasna yetmemitir.
Murat Reis'in Basra Seferi

Portekizlilerin Hrmz'e ve Kzldeniz'e ulamas sonras, korku sras Trklere
gelmiti. Portekizliler her an misilleme yapabilirlerdi. Portekiz Filosu Pero de Taide
nferno komutasnda Kzldeniz'de karakol yapyordu. Sultan, Basra'da bulunan Os
manl gemilerini Svey'e getirmek iin acele bir kaptan tayin etti. Atanan yeni kap
tan Murat Reis, 1 5 kadrga, 1 kalyon ve 1 yk gemisini Svey'e getiremedi. 383
Svey, Akdeniz'e olan ok ksa mesafesi, Msr'a yaknl nedeniyle o dnemde
Basra Krfezi'nden ok daha stratejik neme sahipti. Piri Reis'le balatlan Basra Se
feri u sakncalar da beraberinde getirmitir.
- Svey Filosu'nun yars kaybedilmitir.
- Svey Krfezi ve Kzldeniz, denizden gelecek tehlikelere kar savunmasz b-
raklmtr
- Filodan arta kalan gemiler Basra Krfezi'nde mahsur kalmlardr.
Ksacas, Dimyat'a pirince giderken, evdeki bulgurdan olunmutur. Svey'teki
savunma zafiyetini, ciddi olarak deerlendiren Bab- Ali, srarla Basra'daki gemilerin
acele Svey'e geri getirilmesini emretmitir.
Seydi Ali Reis'in Basra Seferi

Bu kez Seydi Ali Reis grevlendirilmitir. Ali Reis, 2 Temmuz l SS4'de 1 5 gemi ile
Basra'dan hareket etti. Portekiz'in Basra Krfezi'nde sadece 4 gemisi olduunu ren
miti. Portekiz Filosu o tarihte Muscat'ta bulunuyordu. Haberi alan Portekiz Amira
li Fernando de Menezes, 25 kalyon, 6 karavel ve 1 2 grap ( krekli gemi) ile Khawr
Fakkan384 yaknlarnda Osmanl Filosu ile karlat. 9 Austos l SS4'de, Osmanl ve
Portekiz Filolar kendilerinin en iddetli deniz savan yaptlar. Portekizliler Lima
Krfezi'ne ekilmeye zorlandlar. Ali Reis Miratl Memalik adl eserinde bunu bir
383 zbaran p. 3 3
384 Baknz harita s . 3
1 87
. D E N i z G C N U N O S MAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
C:\
-------------------
baar olarak kabul eder. Ancak, Portekiz armadas onarld ve yeniden donatld. 1 6
gn sonra, Menezes 2 4 gemi ile Osmanl Filosuna 2 5 Austos'ta tekrar angaje oldu. .
B u defa Osmanllar ar kayplar verdiler. Ali Reis bu sava Barbaros'unkilerden
daha mthi olarak aklamaktadr. Ali Reis kalan 7 gemi ile Yemen'e doru yola k
t. Batl rzgar onu, Hindistan kylarna dndrd. Sonunda Gucerafa geldi. Ve ora
da bir mddet kald. 385
Krekli Osmanl flosu 1 5 gnde blgeden uzaklaamam ve Hindistan'dan kal
kan sratli Portekiz filosu tarafndan yakalanmtr. Bu sava, Portekizlilerle Osman
llar arasndaki gerekleen iki deniz savandan en nemlisidir. lki, Murat Reis'in,
gemileri Basra'dan karmak iin yapt baarsz deniz savadr. Savatan alnacak
derslere gelince;
- Yeterli deniz gc oluturmadan muharebeye girimek intihardr.
- Portekizliler ok ksa zamanda birliklerini takviye etmilerdir.
- Osmanl kadrgalarnn okyanuslara ve denizdeki taktik uygulamalara uygun
olmad bir kere daha ortaya kmtr.
- Portekiz haber alma sistemi ok iyi almtr.
- stenilen bir yere gidemeyen bir deniz gc ile Osmanl Filosu komik duruma
dmtr.
Osmanllar Basra Krfezi'nde hi bir zaman byk bir donanma tutmay baa
ramadlar. Basra'da gemi inasnda kullandklar malzemeler uzak yerlerden salan
yordu. rnein kereste Anadolu'nun gneyinden, Mara civarndaki dalardan geli
yordu. Basra Donanmasnn bandaki grevli Lahsa Kaptan burada slenen gemile
rin komutanyd. Blgedeki gemilerin ilevi Portekizlileri ve bazen de yerel Arap faa
liyetlerini gzetlemekten ibaretti. attl-Arap Blgesindeki Osmanl idari egemenli
i hep glklerle kar karyayd ve Araplar kontrol altnda tutmak iin srekli bir
deniz gc gerekliydi.
Hint Okyanusu in Genel Stratejik Deerlendirme

16. yzyl balarnda, Osmanl Devleti, tm gcyle Avrupa istikametinde ge
nileyerek jeopolitik btnlk snrlarna ulama abasndayd. Karadeniz ve Ana
dolu tamamen kontrola alnm, Mora, Eriboz ve Balkanlar ele geirilmi, Macaris
tan ve Avusturya hedef listesine girmiti. Msr'daki Memluklu Devleti ile ekonomik
ve siyasi anlamazlk doruk noktasna varmt. Ayn dnemde, Portekiz deniz g
cnn Hint Okyanusu'na girmesi, Osmanl'y diversiyona uratm, hi beklemedi
i bir zamanda ve corafyada yeni bir g mcadelesine srklenmitir. Bu durum,
Msr ve ran'n fethine hayati ncelik kazandrmtr. Yaamsal jeopolitik gereksi-
385 zbal'an p. 1 34
1 88
D E N i z GC N N O S MAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
O
------ -- -- ------- -
nimler ayn zamanda organize olma ve kurumsallamay da zorunlu klar. Avrupa'da
da byle olmutur. Osmanl kara gc karsnda tutunamayan Avrupa, en kolay ge
litirilecek yann, yani, deniz gcn ne karmtr. Bylece hem okyanuslara a
larak zenginlemi, hem de Osmanl kara gc karsndaki askeri dengeyi kendi le
hine evirmeyi baarmtr. Avrupa, deniz gc vastasyla, pasif ve statik durumdan
karak Osmanlya her ynden ve her zaman saldrabilecek dinamik bir yapya ka
vumutur. Eitimden, ticarete, gemi inasndan, devlet ynetimine, denizci doktrin
den, sava stratejilerine kadar her alanda kurumsallaan Avrupa denizcilii, 1 6.Yz
yln sonlarna doru Osmanl deniz gc karsnda jeostratejik ve teknolojik stn
l ele geirmitir.
ncelikle, Hint Okyanusu'nda ortaya kan bu ekonomik ve siyasi deiim,
Osmanl'nn jeopolitik btnln tehdit eden stratejik faktr ortaya karm
tr. Bunlar;
- Svey-Basra-Akdeniz eksenli baharat ve ipek yolu deniz ticaretinin sona er
mesi,
- Ekonomik ve jeostratejik (Kzldeniz) deeri yksek Msr blgesinin Portekiz
kontroluna girme olasl,
- Mekke, Medine ve Kuds gibi kutsal merkezlerin Hristiyanlarn eline geme ola
slyd.
Bu faktrden ilki fiili olarak l S03'de balamtr. Osmanl, kendi jeopolitik etki
alannn tamamen dnda kalan Portekiz faaliyetlerine dorudan mdahele edeme
mitir. Bu nedenle dolayl mdahele stratejisi izlemek zorunda kalmtr. Bu balam
da Osmanl'nn iki seenei vard.
- Birincisi; Osmanl donanmasn kullanarak dorudan Portekiz Devleti zerine
kuvvet uygulamak,
- kincisi; Hint Okyanusu'na ulamak iin Msr ve IraKI ele geirmekti.
Dorudan Portekiz Anavatanna Kuvvet Uygulamak (Seenek No: l )

1480 ylnda Osmanl Devleti, 1 40 para gemi ile talya'ya 1 8 bin kii karma ka
biliyetinde bir donanmaya sahipti. 1 492'de de Kemal Reis, Mslmanlar korumak
maksadyla spanya ve talya limanlarna akn tipi deniz harekat icra etmiti. Ay
rca Osmanl donanmas 28 Temmuz 1 499'da, Sapienza'da 200 gemilik Venedik do
nanmasn malup etmiti. Dnyann byk deniz savalarndan biri olan Sapienza
Deniz Sava, Trklerin tarihte kazandklar dnya apndaki ilk ak deniz sava
dr. Buna ramen, tutucu Osmanl askeri ve idari yaps iinde kurumsallaamam,
orta ve bat Akdeniz'de yaygn s ve liman zinciri olmayan, kalyon teknolojisine ge
ememi bir donanmann, Cebelitark'tan karak stanbul'dan yaklak iki bin deniz
mili uzaklktaki Portekiz'e ulamas, teknolojik ve lojistik olarak mmkn deildi.
Ayrca dorudan Portekiz anavatanna yaplacak bir harekatn, Hint Okyanusu'ndaki
1 89
. D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
-------------------
Portekiz faaliyetlerini durduracak kesin bir sonu vermesi de ok zayf bir olaslkt.
Akdeniz'de Portekiz'e dorudan kuvvet uygulanmas amacyla kullanlabilecek Garp
Ocaklar Donanmas ise, ancak 1 520'lerde fonksiyonel bir g haline gelebilecekti.
Fransz tarihi Graviere'nin; " 1 520 ylnda kuzey Afrika korsanlar spanya sahille
rine yaptklar aknarda ylesine byk bir terr salmlard ki, kylardaki btn
halk kayordu. 15 3 1 'de ise Cezayir korsanlar, spanyol Yarmada'syla Kuzey Afri
ka kys arasndaki denizin mutlak efendileriydC' eklinde ortaya koyduu gerekler,
Garp Ocaklar Donanmasnn blgedeki gcn ispatlamaktadr. Bu noktada sor
mamz gereken soru udur; neden Garp Ocaklar Donanmas, 1 520'den sonraki yl
larda, Portekiz zerinde dorudan bir bask arac olarak kullanlmad? Buna ramen
1 538 Preveze Zaferini takiben 1 54 1 'de Barbaros'un yapt Toulon Seferiyle birlikte
Portekiz'de dorudan saldrya urama korkusu yaand Portekiz belgelerinden an
lalmaktadr. Bu itibarla Osmanllarca dnlmeyen veya gndeme getirilmeyen
byle bir seenein, denizci strateji ve jeopolitik gerekler ynyle 1 538 sonras tat
bik kabiliyeti kazand anlalmaktadr.
Msr ve Irak' Ele Geirmek (Seenek No:2)

Portekiz'in Hint Okyanusu'na girii balangta en ok Memluklular etkile
di. Memluk Sultan Kansu Gavri, 1 504'de Papa'ya, Portekizlilerin baharatlar mit
Burnu yoluyla dorudan Avrupa'ya gtrmelerinden ikayet eden bir mektup yaz
d. Papa'dan, bu sorunun zmne yardmc olmasn rica ediyor, aksi takdirde Kut
sal Kabri ve hkm altndaki topraklarda bulunan tm kiliselerle Hristiyanln kut
sal yerlerini yakp ykacan bildiriyordu. 1 509'da, Portekizlilerin, Hintli bir prensin
istei zerine gnderilen Memluk donanmasn Diu nlerinde yenilgiye uratmas
zerine, Memluk Sultan Kansu Gavri Osmanllardan gemi ve top yardm istedi. 386Bu
talep ayn zamanda Memluklularn Portekizlilerle tek bana baa kamayaca anla
mna gelmekteydi. Bu balamda, Osmanl Devleti, dorudan sonu alabilecek ve tat
bik kabiliyeti olan ikinci seenei sratle uygulamaya koydu; ve o dnemde rakipsiz
durumdaki ordusunu kullanarak 1 5 1 4'de ran', 1 5 1 7'de Msr' fethetti. Bu fetihler,
Portekiz'in Hint Okyanusu'na mdahelesine kar bir tepki stratejisiydi. Msr'n fet
hi ile blgenin Portekiz kontroluna girme ve kutsal merkezlerin Hristiyanarn eline
geme olasl nlenmi oldu.
Onyedi yl sonra, 1 534'de fethedilen Arap Yarmadas ve Basra blgesi ile de
Osmanl'nn Ortadou'daki teritoriyal jeopolitik yaplanmas tamamland. Bylece,
1 534 ylndan itibaren Osmanl Devleti corafi olarak Okyanusa ulat. Ancak, blge
de gl bir deniz kuvvetine sahip olamamas nedeniyle, jeopolitik adan fiili bir ok
yanus imparatorluu olamad. nk binlerce mil uzunluunda kylara ve ok geni
bir deniz alanna sahip bu corafyada, Portekiz deniz gcnden kaynaklanan tehdi
de kar koyma vastalar hemen hemen hi yoktu. Blgedeki deniz gvenlii bolu
u, Osmanl jeopolitiinin en nemli ve kritik boyutunu tekil etmekteydi. Ulalan
386 Alain Servantie, Trkler ,-e Deniz, Kitap Yayevi 2007 ,_ 148- 1 49
1 90
D E N i Z GC N U N OSMAN l TA Ri H i U Z E R i N O E Ki ETKi L E R i
(:;>O.... O
------ ----------- -
bu corafi konumla birlikte Osmanl iin, biri zorunlu, ikisi istee bal olmak zere
stratejik hedef daha ortaya kt. Bunlar;
- Ortadou'da yeni sahip olunan kylar, geitleri ve ehirleri korumak,
- Portekiz deniz ticaretine mani olmak,
- slamn Halifesi olarak Hindistan ve Uzakdou'daki Mslmanlar korumak ve
Hristiyan misyoner faaliyetlerini engellemek,
Osmanl Devleti, bu stratejik hedeflere ulamak iin blgedeki deniz gcnn ar
tnlmasnn gerekli olduunu ok abuk kavrad. Portekiz ise, blgeye getirdii deniz
gcn gvenli bir konulanmaya geirmenin peindeydi. Bu hedefler, Avrupa'nn
en ucundaki kk bir denizci devlet ile kresel bir kara imparatorluunu Hint
Okyanusu'nda atmaya zorlad. Kar karya gelinen alann deniz ortam olmas,
her iki devlet arasndaki g farklln bambaka bir boyuta tad. Her iki lkenin
deniz gc yaplanmas arasndaki byk farkllklar ise, planlamadan uygulamaya
kadar her aamada atmann karakterini belirledi. imdi atmaya ve uygulanan
stratejilere yn veren her iki lkenin askeri doktrinlerine bir gz atalm.
Portekiz Deniz Gc Yaplanmas

Yaam mcadelesinde dorudan denize gcne dayanan Portekiz; askeri, ekono
mik ve siyasi kurumsallamasn deniz ortamnda mcadele esasna gre yaplandr
mt. Gemilerle yaklak 3 bin deniz mili uzaklktan nakledilen Portekiz kara gc,
sadece denizci stratejinin gereksinim duyduu s, liman, kritik geit ve kanallar ko
rumak amacyla kullanld. Zaten, o dnemdeki nfusu 1 ,5-2 milyon civarnda olan
Portekiz'in etkili bir kara gc oluturmas da mmkn deildi. Portekizli Amiral
ve Goa Valisi Francisco de Almedia, 1 6. yzylda, denizlerdeki gcn, mevcut duru
mun kilit ta olduunu aka sylemiti. Portekiz Kralna "Gemicilikte baarlysa
nz, Hindistan ticareti sizindir, eer gemicilikte baarl deilseniz ksa zaman iinde
karada bir kale elde etmeniz gerekecek, bu byle bilinsin" diye yazmt. Bu ayn za
manda Krala, "Portekiz tesadfen denizlerde bir yenilgiye urayacak olursa, smr
geleriniz, yerel gler hogr gstermedikleri srece bir gnden fazla dayanamaya
caktr:' diye yazm olan Albuquerque'nn de dncesiydi.387 Portekiz 1 5. yzyln
son eyreinde top tccarlar asndan esiz bir pazar olmutu. Portekizlilerin de
niz tesi yaylmas, henz i endstride retilmeyen deniz toplarnn kullanm ola
nana balyd. Deniz tesi ticari speklasyonlarn salad nemli kazanlar, ih
tiyac etkin talebe dntryordu. Portekiz krallar, dardan ateli silahlar getir
mekle kalmam, topular ve top dkmcleri de getirmiti. Portekiz gemilerindeki
toplar ve topular ounlukla Alman ve Flaman kkenliydi.388 Portekizliler, denizci
lik teknolojisinde, gemi direklerinin saysn artrarak ve birden fazla yelken takarak
Avrupa'da ba ektiler. Bu durum, hem gemilerin manevra yeteneini, hem de da-
387 Cipolla s. 7 3
388 A.g.e s. 6- 7
191
D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E K I ETKi L E R i
'- - ->----
- ------
yanklln artrd. Gl omurga ve mee kaplama ile ina edilen Portekiz gemile
ri, ar toplarn geri tepmesine de dayankl hale getirildi. Kadrga tipi gemilerde bu
toplarn kullanlmas mmkn deildi. 1498'de Portekizlilerin sahip olduu dona
nm, in ve Hint denizlerinde btnyle yeni ve beklenmedik bir eydi ve bu Porte
kizlilere byk bir stnlk salamt. Vasco da Gama, Calicut'a geldii zaman Av
rupa toplar, Asya'daki hi bir topla karlatrlamayacak kadar etkiliydi.389 zetle,
Avrupa'nn daha kaba, ama ok daha geni apl metalrji endstrisi, gemilerin ate
gcn nemli lde artrmt. Bir deniz devleti olan Portekiz'in gemi kaptann
dan, miosuna kadar denizci personel asndan herhangi bir sknts yoktu. Deniz
cilik okullar, balk ve ticaret gemileri ile kurumsal bir btnlk iindeki Portekiz
denizcilik gc, takip eden 1 2 ylda, Hint Okyanusu'nda da denizci stratejiye uygun
bir konulanmay salad. Hint Okyanusundaki Portekiz denizci stratejisi;
- Mmkn olduunca ok ticari mal Avrupa'ya kendi gemileri ile tamak ve
bunlar pazarlamak,
- Basra Krfezi ve Kzldeniz yoluyla yaplan deniz ticaretini engellemek,
- Hindistan'da, Yemen'de ve Umman denizi kylarnda elde ettii s, iskele ve li-
manlar elde tutmak ve oaltmakt.
Bu strateji yaklak 1 50 yl sre ile baar ile uygulanm ve Osmanl Devleti
zerinde nemli ekonomik ve mali etkiler meydana getirmitir. Bu balamda Goa
( 1 5 1 0), Malakka ( 1 S 1 1 ) ve Hrmz Adas ( 1 5 1 5) gibi stratejik noktalarda deniz s
leri kurdular. Akcas, farkl deniz artlarnn gerektirdii deiik teknikleri uygu
layan Portekiz Deniz Gc zerinde, Osmanllarn kesin bir zafer kazanmas ok
zordu. Corafi artlar ve yelkenli gemilerin ykseklii, Portekiz gemilerinin yksek
ate gc, Osmanllarn karlatklar bata gelen engellerdi.390 talyan tarihci Cipol
la Hint Okyanusu'ndaki Portekiz stnlnn teknik ynlerini yle aklamakta
dr391 : Kzldeniz ve Hint Okyanusu'nda Mslmanlarn baarszlnn gerek ne
deni, zamanla alm olan deniz sava tekniklerinde gizliydi. Osmanllar, tpk ge
leneksel dmanlar Venedikliler ve Maltallar gibi, Atlas Okyanusu lkelerince ger
ekletirilen gemicilik devriminin kapsamn ve nemini kavrayamamlard. Mo
dern a balad zaman ortaada kalmlard. Gemilerinde bulunan toplar (hep
kendi eski yntemleriyle) kullanrken, yelkenlilerden de yararlanyorlard, ama te
melde insan enerjisine baml kalmay srdrmlerdi; gs gse arpma ve
bordalama gibi eski yntemlere tutunmulard. Kadrgalar da deniz glerinin ana
dayana olarak kalmt. Portekizliler de kadrga kullanyorlard, ama onlarn do
nanmasnda en nemli unsur, okyanuslara alan yelkenliydi. Byk kadrgalar k
k i denizlerde ok daha baarl olma imkanna sahipti. Ne Portekizliler, ne de
Hollandallar, Kzldeniz kylarnda demirlernemitir. Ama okyanusta kadrgalarn
hi ans yoktu ve byk yelkenlilerin toplar iin iyi birer av oluturuyorlard. Os-
389 A.g.e s. 56
390 zbaran p. 95
3 9 1 Cipolla s. 54- 5 5
1 92
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
Cl
----------------- -
manllar okyanuslara alan yelkenlilerden yararlanmay 16. yzyl sonlarna doru
renmilerdi. 392 1 7. yzyln ilk yllarnda kuzey Afrika kylarndaki yerliler korsan
lk amacyla nemli bir donanma meydana getirmiti.393
Osmanl Deniz Gc Yaplanmas

Osmanl Devleti ise, dnyann en zengin lkesi olmann ve her trl gereksini
mini kolaylkla karlayabildii jeopolitik btnle erimenin verdii gle; Ordu
nun bir kolu gibi kabul edilen deniz gcnn kurumsallamasna gerek duymamt.
Osmanl idari ve eitim yaps iinde deniz gc yer almyordu. Bu nedenle, Osman
l askeri doktrini; karada, rakibin ordusunu yok ederek, o lkeyi kontrol altna alma
y ngrmekte iken, denizde dorudan rakibin deniz gcn yok ederek, deniz alan
larnn kontrolunu ngren bir doktrin veya strateji mevcut deildi. Deniz gc, Os
manl siyasetinde kara birliklerini nakletme ve onlara lojistik destek salama, korkut
ma, sindirme ve resmi korsanlk stratejilerinin en ok kullanlan enstrmanyd. Hint
Okyanusu'nda da ayn tutum ve strateji devam ettirildi. Denizci strateji asndan ge
linen bu noktada belirtilen stratejik hedeflere ulamak iin yaplmas gereken tek ey
vard. Portekiz deniz gc ile baa kacak bir deniz gc oluturmak. Osmanl Dev
leti, Svey blgesinde deniz gc oluturma konusunda doru karar verdi ve bl
gedeki yetersiz lojistik ve teknik olanakszlklara ramen, blgeye kaynak aktararak
kararn gerekletirmeye alt. Blgedeki Portekiz deniz gc, okyanuslara uygun,
yelkenle yrtlen ve ate gc yksek kalyon tipi gemiler kullanyordu. Osmanl ise,
Akdeniz'de bile bu teknolojiye henz gememiti.
- Kalyon tipi gemiler, Osmanlnn kulland kadrga tipi gemilere nazaran, ate
gc bakmndan 8 misli, tad sava personel says bakmndan da 2,5 mis
li daha gyd.
- Kurumsal yapdan ok uzak Osmanl deniz gc, korsan kkenli gemi kaptan
lar ile ounluu RumIardan oluan gemici personel kullandndan srekli bir
personel sknts yaamaktayd. Donanmann kendi topu snf yoktu, sava
personel ile gemi topu personeli de ordudan salanyordu.
Yelken ve krek arasndaki sava gcn dorudan etkileyen fonksiyonel fark
llk ok akt; Osmanl'nn be ayda gittii Svey-Hrmz arasndaki mesafeyi,
Portekizliler 20-25 gnde gidebiliyorlard. Msr'n fethi sonras balatlan stratejik
bir deniz gc oluturma abalar, 1 532 ylna gelindiinde, yani 1 5 yl sonra an
cak 60 gemilik bir gce ulaabilmiti. Bunlardan sadece LO tanesi Okyanus artlar
na uygundu. Bu g, 6 yl sre ile atl vaziyette bekletildi. Beklemenin sebebi olarak,
Kanuni'nin Irak Seferi'nin tamamlanmas bir dereceye kadar makul grlebilir ise de,
392 B urada (jarp Ocaklar Donanmas kastedilmektedir. Osmanl Merkez Donanmas ancak 1 667 ylnda Girit
Sava'ndan sonra yelkenli gemilere (kalyon) gei yapmtr.
393 Yazarn yerliler olarak niteledii blge, Osmanl idaresine bal Cezayir, Tunus ve Trablusgarp
Beylerbeyliklerinden oluan, Garp Ocaklar Eyaletidir. Yazarn kulland korsanlk ve yerliler iiadelerinin
buradaki nemli deniz gcn babo ve kontrolsuz gslererek kmsemeyi amalad deerlendirilmektedir
1 ')3
D E N Z G C N N OSMAN l TAR H Z E R N D E K ETK L E R '
/,:i
------------------
takip eden 4 yl neden beklendiinin askeri ve politik bir aklamasn yapmak olduk
a zordur. Irak harekat ile koordineli olarak 15 34'de Barbaros'un Akdeniz'de balat
t Stratejik Aldatma Harekat394 ve Avrupadaki deiken g dengeleri bu emrin ve
rilmesini geciktirmi olabilir. Ayn dnemde ise, blgedeki Portekiz deniz gc, 190
harp ve 2 1 0 nakliye gemisi ile muazzam bir seviyede idi. Bu deniz gc, ayn anda
26 bin kiiyi tama kabiliyetinde idi. 1 538 ylna gelindiinde, corafi, lojistik, tek
nolojik ve personel kstlamalar nedeniyle Osmanl ancak 76 paralk bir deniz g
cne ulaabilmiti. Bu muazzam deniz gc dengesizlii Osmanl'y ister istemez sa
vunma stratejisine zorlad. Osmanl'nn zaman ve kaynaklar olduu halde, blgede
etkili bir deniz gc oluturamamasnn nedenlerini yle sralamak mmkndr.
- Basra ve Svey tersanelerinin kalyon tipi gemi ina teknolojisine sahip olma
mas ve kapasite yetersizlii,
- Gemi ina malzemesinin ve denizci personelin blgede bulunmamas,395
- Hedef ve stratejilerin yanl seilmesi, denizcilik vizyonundan yoksunluk,
Osmanl Deniz Stratejisi

Osmanl'nn Avrupa ve Akdeniz'i de kapsayan genel stratejisi de dikkate aln
dnda, Hint Okyanusu blgesi ile ilgili ksa zamanda dzeltilmesi mmkn ol
mayan handikaplar vard. Akdeniz'deki deniz gcnden kaynaklanan skntlar
n, corafi koullarn farkll nedeniyle ok daha fazla ve daha iddetli olarak Hint
Okyanusu'nda hissetti. Avrupadaki ftuhatn devam etmesi ve doudan Anadolu'ya
uzanan jeostratejik hatlarn gvenlii nedeniyle donanmaya ok ihtiya duyulduu
bir dnemde, kanlmaz bir baka mcadele alan daha ortaya kmt. Bu durum,
nceliin Akdeniz'de kalmasn gerektirdi. nk;
- Hint Okyanusu'ndaki Osmanl karlar hayati ve acil deildi,
- Portekiz'den kaynaklanan ok kat ve zorlayc gereklerle mcadele iin zama-
na ihtiya vard,
- Avrupa ve Akdeniz'deki siyasi ve askeri dengeler daha ne kmt,
Osmanl Devleti'nin Hint Okyanusu Deniz Stratejisi; deniz gc yetersizlii ne
deniyle, 1 509 ylnda Portekizliler ile balayan, Afrika'nn batsndan geen yeni de
niz ticaret yolunun kullanlmasn engellemek deil, daha ziyade, Portekiz'in bl
gedeki kolonizasyon ve s edinme faaliyetlerini durdurmay ve kylarn koruma-
394 Barbaros 28 Mays 1 534e bat istikametine denize alrken. Kanuni komutasmdaki Osmanl ordusu da
14 Mays 1 534 gn son hazrlklarn yaplaca Diyarbakr'a ulamt. Bu stratejik aldatma ve operatifbaskn
Fransz Amiral J. Graviere yle anlatmaktadr: Sleyman'n uzun sreli yokluu sayesinde, kendi hallerine
braklm Hristiyanlarn, Osmanllara kar stnlklerini yeniden salamak iin on sekiz aylar vard. Bu
zaman kuUanamamalannn nedeni ncelikle blnmeler olduu gibi; ayn zamanda Barbaros'un, Sultan'n
emirlerine uygun olacak 534 ylnn yaz aylarnda talya ve Afrika kylarnda meydan getirdii artmacay
da gz nnde bulundurmak yerinde olur.
395 Bu blgedeki Osmanl idari sisteminde topraa dayal sistem yerine eyalet sistemi geerliydi. Bu nedenle
zellikle kreki tedariki tamamen paral ve esirlere dayal bir sistemle yrtlyordu.
1 94
D E N i z G U CU N N OSMAN l TAR i H i Z E R i N D E Ki ETKi l E Ri
Qo... O
---- ------------- -
y amalyordu. Hedef olarak dorudan Portekiz Deniz Gc alnsayd, netice ke
sin ve zaman ok daha ksa 01acakt.396 Ancak, g dengesizlii doal ve zorunlu ola
rak Osmanly savunma stratej isine mahkum etti.397 Blgede olanaklar dahilinde ol
duka uzun srede oluturabilen Osmanl Deniz Gc, hem caydrc etkisi, hem de
savunma stratejisi iinde gerekletirilen taarruzi deniz harekat ile Svey ve Basra
blgelerinde, Portekiz deniz gcnn etki alann daraltarak nemli lde marjina
lize etmeyi baard.Bu kapsamda, etkin bir ky savunmas yaplmas, Aden ve Hr
mz gibi kritik geitlerin ele geirilmesi hedef alnmt. Osmanlnn Svey'te olu
turduu deniz kuvveti ve Aden'in ele geirilmesi, Portekiz'in Kzldeniz'e giriini cay
drc bir etki yapmtr. Osmanl'nn Hint Okyanusu'nda taarruzi stratej i kapsamn
da kabul edilebilecek sadece bir olay vardr. O da, Piri Reis'in l SS2'deki Hrmz se
feridir. l S38'deki Diu seferi ise, ama bakmndan Hint ktasndaki Portekiz kart
Mslman glere silah, malzeme ve sava tedarikini ngren bir destek seferidir.
Hint Okyanusu'na, Avrupa eksenli g dengeleri asndan bakabilmek iin, 1533
yl itibariyle Akdeniz'e bir gz atmak gereklidir; Akdeniz'de iddetlenen deniz stn
l mcadelesi devam etmektedir. Barbaros, stanbul'a davet edilerek donanmann
bana geirilmitir. Msr'n fethi sonras yaanan idari organizasyonda bir takm
skntlar vardr. Barbaros arldnda, Sadrazam brahim Paa bu sorunlar z
mek amacyla Msr'da bulunmaktadr. Irak seferi hazrlklar son aamaya gelmitir.
Barbaros'un bu seferle koordineli olarak Akdeniz'de uygulayaca, stratejik artma
harekat iin gemi inas hzlandrlmtr. Bu artlar altnda bile, Svey'e kaynak ak
tarlm ve blgesel bir deniz gc yaratlmas planlanmtr. Bu byk bir baardr.
Ayrca, Barbaros'un, Svey donanmas iin ok olumlu tavsiyeleri olduu da kabul
edilmelidir. 398 l S7 1 'deki nebaht (Lepanto) yenilgisinden sonra Akdeniz'deki deniz
gc dengesi, Avrupa lehine deitiinden, Hint Okyanusu'ndaki donanmaya yeter
li kaynak aktarlamam, Portekizlilerin sahneden ekilmesinden sonra ise, ngiltere,
Hollanda, spanya ve Almanya, blgedeki smrge ve deniz ticaret faal.iyetlerinde re
kabet iine girmilerdir.
396 Denizci Strateji' de ilk hedef, onun en nemli iki unsuru olan sava ve ticaret gemileridir.
397 Denizde Savunma Stratejisi; kar tarafn faaliyetlerinin her trl frsattan istifade ile zorlarlmas,
yavalatlmas ve kazanlarmn pahalya mal olmasn amalayan bir stratejidir.
398 Kurumsallaamayan bir deniz gcnn, Osmanl merkezi idari sisteminde yaratt olumsuzluklar ve skntlar
meydan da iken, Svey'teki mtevaz aptaki bir deniz gcnden ne beklenebilecektir? Derya kaptanlarmn gelii
gzel seilmesi, gemilerde kullanlan topu personelin ordudan alnmas, toplama gemici kaptan ve personel
altrlmas, denizcilik okulunun olmamas, kabul edilmi stratej ik dokrin ve konsept yokluu gibi son derece
hayati eksikliklere ramen, Osmanl donanmasnn Sapienza ve Preveze gibi son derece nemli jeopolitik sonular
douran zaferleri nasl kazand sorusunun cevab nasl verilebilir? Benim cevabm, o dnemde Kemal Reis,
Barbaros, Turgut Reis, Piyale Paa, Ulu Ali Reis gibi korsan kkenli deneyimli denizciler ile Osmanl mali ve
askeri gcnn bir araya gelmesi eklindedir.
1 95
O E N i Z G C N N OSMA N l TARi H i U Z E Ri N O E Ki ETKi L E Ri
------------------
Portekiz'in Deniz Stratejisi
Portekizliler dou imparatorluklarn artc bir hzla ina ettiler. Birok strate
jik noktay igal ederek, Hint Okyanusu zerinde kontrol salamak iin deniz gle
rini kullandlar zellikle Kzldeniz ve Basra Krfezi giriini ablukaya alarak, ticaret
ve baharat akn, Asya'dan, mit Burnu yolu ile Portekiz'e evirdiler. Portekiz de
nizcileri, ticaretin Kzldeniz yolu ile yaplmasna msade etmiyorlard. Kzldeniz ile
Malabar Hindistan arasnda alan ticaret gemilerine Portekizliler tarafndan ha
sar veriliyordu.J99 Portekizliler, Hindistan veya Endenozya'dan gelen ve Ortadou'ya
giden her gemiyi kontrol etme imkanna sahip deillerdi. Bu kadar byk bir de
niz alannn, o aptaki bir deniz gc tarafndan kontrolu fiilen mmkn olamaz
d. Ama, Portekizliler ngilizlerin Atlantik ve Akdenizde yaptklar gibi, kritik ge
it ve kanallar kontrol eden noktalar igal ederek s haline getirdiler ve kuvvet tas
sarrufu salayarak, geni bir deniz alann optimum ekilde kontrol etmeyi baar
dlar. Onlar iin ncelikli olan, Kzldeniz ve Basra yolunun kapatlmas idi. nk
bu yol, onlarn ticari kazanlarn engelleyen yoldu. Dou Afrika'ya veya mit Bur
nu yolu ile ngiltere'ye, Hollanda'ya veya Almanya'ya baharat tayan ticaret gemi
leri onlar daha az ilgilendiriyordu. Portekiz'in denizci stratejisinin ilk hedefi, M
sr ve ran zerinden Akdeniz ve Anadolu'ya ulaan tarihi baharat yolunu kesmek
ti. Bu maksatla, Hindistan- Svey ve Hindistan-Basra hatlarnda alan ticaret ge
milerine kar orantsz g kullanan bir korku stratejisi uygulad.40o Portekiz, blge
de, rakip bir deniz gc olmadndan, Osmanllarn Svey ve Basra'da oluturdu
u deniz gcn, bu denizlere hapsetme stratejisi ile, hem kendine ynelik tehdi
di ileriden karlayc bir durum kazanm, hem de Svey ve Basra Krfezi yoluyla,
Akdeniz'e ynelik ticarete mani olarak bir tala iki ku vurmutur. Bu arada baar
sz olmasna ramen, Svey'teki Osmanl Filosuna da saldrmtr. Osmanl Devleti
nin aksine, Portekiz'in Deniz Stratejisi' nin btn unsurlarn tam olarak uygulad
grlmektedir. yle ki;
- Kritik, geit, boaz ve kanalllar kontrol eden s ve limanlar ele geirmitir.
- Dman deniz gcn dorudan hedef alan bir strateji ile Cidde'deki Osman-
l Filosuna taarruz etmitir.
- Kendi ticaret gemilerinin emniyetini salam, Mslman ticaret gemilerini en
gelIemitir.
- Anavatanndan binlerce mil uzakta olmasna ramen, Hint Okyanusu'ndaki de
niz gcn harekata hazr durumda idame edebilmitir.
- s, liman ve kalelerdeki karac personelin lojistik desteini salamtr.
399 s. zbaran, O tonan Response to European Expansion 1 994 p. 69-70

400 rnein, hac selerinden dnen Hintli zenginlerle dolu bir Arap gemisini ele geiren Da Gana, teknedeki
ganimetieri kendi gemisine aktardktan sonra, Arap gemisini iindekilerle birlikte atee verdi. 260 erkek ve 50 kadn
feci ekilde sulara gmldler. Kadnlar, kk ocuklarn Avrupallara doru uzatarak merhamet diledilerse de,
Da Gama gzn bile krpnad. Sadece, bu tekneden yirmi kadar erkek ocuunu, Hristiyanlatrnak ve rahip
yapmak amacyla yanna ald. Bkz. leithauser s. 1 28.- 1 29
1 96
D E N z G C N N OSMA N l TA R H Z E R N D E K ETK L E R
Portekiz, Basra Krfezi giriini kontrol eden Hrmz Adas'n 1 5 1 7'de ele geir
mi ve 1622 ylna kadar aralksz o5 yl elinde tutmay baarmtr. Bu byk bir
askeri baardr ve Portekiz'e salad ticari avantajlar byktr. Portekiz'in Hint
Okyanusu'na mdahelesi, ekonomik karlar yannda, Hristiyanln yaylmasn da
amalayan bir misyona sahipti. Bu balamda, 1 5 1 7'den sonra Halifeliin Osmanlya
gemesi, Hristiyanln yaylmasn nlemek ve Mslmanlar korumak grevlerini
de beraberinde getirmitir. Din faktr, Portekiz'in Hint Okyanusunda uygulad
denizci stratejinin nemli boyutlarndan birini oluturmutur.
Blgesel Etkiler
Portekizlilerin sahneden ekilmesinden sonra, ngiltere, Hollanda, spanya ve
Almanya bu denizdeki smrge ve deniz ticaret faaliyetlerinde rekabet iine girmi
lerdir. Portekiz kanalyla Avrupann Hint Okyanusu ve tesindeki Pasifik'e alma
s, hem Avrupa'da hem de dnyada byk apl jeopolitik deiiklikleri de balatm
tr. yle ki;
- Bat smrgeciliinin kapsn Portekizliler amtr,
- Paylam alanlarnn genilii ve kaynaklarn bolluu ngiltere, spanya ve Hol-
landa arasndaki olas bir atmay nlemitir,
- Bat, Hindistan ve uzakdouya resmi deniz gc ile deil anonim irket stat
sndeki ticari deniz gc irketleri ile girdi. Bylece bugnn Kresel ekonomik
sistemin temelleri ilk defa bu blgede atlm oldu.
- Hollanda ve ngiltere'nin Dou Hindistan Kumpanyalar blgede salam ve et
kili bir ticari organizasyon salamtr.
- Avrupann Portekiz'le balayan Hint Okyanusu ve Uzakdou maceras Hollan
da, ngiltere ve Almanya ile kinci Dnya sava sonuna kadar devam etmitir.
- O gnlerden gnmze kadar uzanan en canl rnek in'deki Makao blgesidir.
1 5 57'de gney in kysnda Hong Kong'dan 60 km mesafedeki Makao'da Portekiz
kolonisi kuruldu. Portekiz kkenlilerin yaad ve Portekizce konuan bu aznlk,
AB yesi Portekiz ile in arasnda stratejik ortakln mimar olmutur. arpc bir
rnek olarak, in, Portekiz'de ilettii yaklak 2000 in lokantasnda 10.000 Porte
kizliyi istihdam etmektedir.
\ 97 --?
---T'
D E N i Z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
C:\
,, -----------------------------
Sonular
- Osmanl'nn kalc jeopolitik karlar Avrupa ve Akdeniz merkezli olduun
dan, Hint Okyanusu blgesi ikinci ncelikli bir corafya olarak kabul edilmitir.
- l s34'den itibaren Okyanusa ulalmasna ramen, Osmanl g merkezi ile Hint
Okyanusu arasnda dorudan jeostratejik bir deniz irtibatnn olmamas ve bl
gedeki kaynak zafyeti g oluturma ve tatbikine imkan vermemitir.
- Osmanl, Msr ve Irak'n fethi ve takip eden 50 yl iinde Portekiz'e kar nemli
lde caydrc ve dengeleyici bir deniz gc oluturmay baarmtr.
- Osmanl, Hindistan ktas hari, blgede, kuvvet/etki oran bakmndan baar
l bir savunma stratejisi uygulamtr.
- Hereyden nce Osmanl, jeopolitik artlarn uygunsuzluu nedeniyle bir ok
yanus denizcilii gelitirememitir. Bu nedenle, blgedeki deniz gc mcadele
si Osmanl asndan, kazanan ok nceden belli bir prestij mcadelesi olmak
tan teye gidememitir.
1 98
: BLM-IV
GARP OCAKLAR DENz GC

VE DEN STRATEJs
D E N i Z G CU N U N OSMAN l TAR i H I U Z E R i N O E K i ETKi L E Ri
Q-... CJ
---- -------------;
GARP OCAKLAR DENz GC VE DENz STRATEJs
Kuzey Afrikada Deniz Gc Oluumu

Mslmanlarn ve Yahudilerin spanya'dan atlmasndan sonra, Afrika'nn kuze
yinde Hristiyan kart bir g yaplanmas kanlmazd. Yksek teknoloji ve mede
niyet erbab bu topluluk, ok ksa zamanda aradaki denizi kullanarak eski vatanarna
g nakletmeyi baard. Afrika'daki kt kaynaklarn, Avrupa ktasndan ve ticaretinden
elde edilecek ganimetlerle karlanmas onlar iin jeopolitik bir zorunluluktu. Avrupa
literatrnde Berberi, Osmanllarn Garp Ocaklar (Tunus, Cezayir, Trablusgarp) ad
n verdii bu oluum denizcilik konusunda byk ilerlemeler kaydetti. Cezayir'i, ken
di hesabna 1 5 1 6'da Oru Reis fethetti. Kardei Hzr Reis (Barbaros) lkenin fethi
ni tamamlad. Hzr Bey, Tunus Sultanl ve Telmesan Beylii arasnda Cezayir'in ya
ayamayacan, Osmanl padiahnn himayesine girmekten baka are kalmadn
deerlendirdi. Ahali ve ayann kabul zerine 1 5 1 9 sonbaharnda drt para gemi do
natarak 40 esir padiaha, 40 esir de paalara hediye olmak zere Yavuz Sultan Selim'e
gnderdi. Selim bu itaatten memnun kalarak gelen drt gemi ile Hac Hseyin'i san
cak, berat ve harp malzemesiyle birlikte Cezayir'e gnderdi. Padiah'n gnderdii fer
man Cezayir'de okundu ve bundan byle Hzr Bey Osmanl himayesine girmi oldu.401
spanyollarn Morisko adn verdii spanyol Mslmanlarn kuzey Afrika'da olutur
duu Hristiyan kart cephe iin, Amerikal tarihi Andrew C. Hess "Beinci Osman
l Cephesi" adn kullanmaktadr.402 spanyol tarihi Francisco Lopez de Gomara iin,
Oru Reis, Bat Akdeniz'deki Trk zaferlerinin yaratcsdr: Oru Reis, Messina ky
fenerinden Cebelitark Boaz'na kadar uzanan yolu reterek, Trkleri Akdeniz'in
sahibi yapm, onlara an, hret ve servet kazandrmtr. Barbaros, Trklere en ok
ekindikleri millet olan spanyollar yenmeyi rettii gibi, ok sayda esir ve byk
apta zenginlik elde etmelerini de salamtr... Baka spanyol tarihi Diego Haedo'ya
gre Oru Reis, Trkleri Berberiye'ye getiren ve onlara Bat'nn zenginliklerini tat
may ve onlardan faydalanmay reten ilk kiidir.403 Oru Reis, 16. yzyln ilk ey
reinde kuzey Afrika'daki Berberi devletlerinin gsterdii anari ve istikrarszlktan
Osmanl'nn lehine, siyasi anlamda faydaland. Kuzey Afrika'daki blnme ve gsz
lk, Oru'un Cezayir'de Trk-Osmanl egemenliinin temellerini kurmasna yardm
c olan faktrlerdi. Byk baarsnn ilk adm, nce Cezayir valisi ve daha sonra 1 546
ylndaki lmne kadar Trk donanmasnn kaptanderyas olan kardei Hayreddin
tarafndan tamamlanm olacakt. Bu sebebten dolay, Oru Reis tm Berberistan'
kapsayan bir Mslman birlii kurmay hedefleyen bu hareketin ncs olarak kabul
edilir. Bu yzden Oru, Kuzey Afrika'daki spanyol yaylmasn nleyen daimi bir en
gel oldu.. Dier bir deyile, " Mslman dnyann koruyucular" olarak kabul edilen
Osmanllarn evrensel grevini Afrika'da devam ettiren kii oldu.404 1 520 ylnda kuzey
o Blent Ar, Trkler ye Deniz, Kitap Ya\'n c\'i 2007 s. 2S0
402 Paulino Toledo, T rkler \'c Deniz, Kitap Yaynl'Y 2007 s. 233
40) 'Illt'do s, 2 3 2
404 A.g,t' s. 236-237
201
. D E N i z GC N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
c:
-----------------
Afrika korsanlar spanya sahillerine yaptklar aknarda ylesine byk bir terr sal
mlard ki, kylardaki btn halk kayordu.40s I S 3 1 'de Cezayir korsanlar, spanyol
Yarmada'syla Kuzey Afrika kys arasndaki denizin mutlak efendileriydi; Barbaros,
36 galyotuyla406 bu havzann bir ucundan dierine srekli gidip gelmekteydi. Endls
kylarnda zulm altnda bulunan Maripliler ona kollarn uzatmaktaydlar. Gpe
gndz onlarn yardmna gidip, gnein altnda, bayra asl gemilerle hepsini kur
tarmaktayd. Hi bir Kastilya gemisi, onu bu operasyonlarda asla rahatsz etme gaf1e
tinde bulunmamt. Yedi sefer yaparak, spanya'nn elinden yaklak 70 bin kii kar
mt. Onun sayesinde birok ayaklanmann lletirdii Afrika, gzle grlr biim
de nfuslanmaktayd ve bunun deerini iki katna karan unsur da, sanayi ii yapabi
len nfusun oalmasyd. .. Dkmhaneler, antiyeler durmadan almaktayd; dal
gakran almalar byk bir enerji ile devam etmekteydi.407
Airetten Deniz Eyaletine

Kuzey Afrika'daki Garp Ocaklar Eyaleti ( Cezayir Beylerbeylii) denilen devle
tin kurucular Oru ve Hayreddin'di. Oru, I S I6'da Cezayir ehrini zapt ederek Trk
hakimiyetinin temellerini atm, Hayreddin ise, paa ve beylerbeyi nvanarn kabul
etmek suretiyle lkeyi Osmanl hakimiyeti altna koymutur. Osmanl hakimiyetine
girdikten sonra, Cezayir Beylerbeylii adn alacak olan Garp Ocaklar ile Osmanl
Devleti arasndaki ilk temas, Oru Reis'in Yavuz Sultan Selime ( i. Selim) pahal arama
anlar ve kleler gndermesi ile I S 1 6 ylnda balad. Selim'i duygulandran bu itaat, 1 4
Osmanl gemisinin Oru ve Hzr'n filosuna katlmasn salamtr. Bylece Osman
l Devleti, deniz glerinin kar karya gelmesi sonucu spanya'nn siyasi rakibi ve he
defi durumuna gelmitir. Garp Ocaklar asndan ise, Osmanl gibi bir devletin hima
yesinde olarak Hristiyan devletleriyle atmak onlara o devrin usulleri iinde yasal bir
stat kazandrmtr. Yabanc kaynaklarca4oB, Selim'in cihat kapsamnda deerlendirilen
bu destei, henz spanya'nn tamamndan karlamayan Mariplilere phesiz byk
moral vermitir. Kuzey Afrika ile spanya kylar arasnda, Osmanl destei ile hzlanan
sava beklenmedik boyutlara ulamtr. Artk ani saldrlara sadece tek bana bulunan
gemiler maruz kalmyordu; bir ka hafta iinde spanyol ve Cenevizli gemi konvoyla
r da btnyle karlmtr.409 Bu bilgilerden Birinci Dnya Sava ile balayan ticaret
gemilerinin topluca korunmasn amalayan "Konvoy Sistemi"nin 1 6. yzyln hemen
balarnda kullanlmaya baland anlalmaktadr. Oru'un lmnden sonra, Barba
ros (Hzr), kaptanlarndan Hac Hseyin'i; Memluklar yenen, ran' fetheden i. Selim'e,
Halifenin beylerbeyinden biri olmak istediini ilan etmek iin gndermitir. Artk Se
lim adna her Cuma hutbe okutulacak ve onun adna para baslacakt. Oru, boyun ee
rek, Sultann yalnzca bir ka gemiyle kendisine destek vermesini salamt; Barbaros
ise, mparatorluun Sultann, Cezayir Oca'nn savunmasna dahil etmiti. Selim Hac
405 (;rn'iere s . 1 74
406 Bir eit kadrga
407 Graviere. s. 1 79
40R A.g.e s.R9
409 A.g . e s. H9
202
D E N i z G U C N N OSMAN l TA Ri H i U Z E R i N O E KI ETKI L E Ri
O
----------------- -
Hseyin'in teklifni byk bir memnuniyetle kabul etmiti.; Barbaros'un elisi, kuru bir
bamszlktan vazgeip, Msr'dan Allahn ve Peygamberi'nin ann yceltmek isteyen
sadk Mslmanlara verilen sancan alametleri olan kl, at ve davul ile dnmt. 4 10
Bylece Osmanl Devleti jeopolitik adan Akdeniz'in gneyini tamamen kontrol al
tna almtr. Osmanl Devletinin jeopolitik btnlnn bozmak amacyla, arlken
1 533'de kuzey Afrika'daki Cezayir Penon'u karlnda, Bab- Ali'ye Koron'u teslim et
meyi nermitir. Sadrazam brahim Paa'nn cevab ise yle olmutu: Cezayir Sanca
Hayreddin'e aittir; onu, onun elinden almak Sultan'n elinde deildir. Hristiyanlarn le
hine Mslmanlar madur etmek onun anna yakmaz. Koron'a gelince; onu bir an
lamayla deil, kendi silahlarmzla geri alacaz.41 1 Kanuni devrinde Cezayir, bir Trk
Beylerbeylii, yani Eyaleti olarak tekilatlandrld ve 1830'a kadar Trk idaresinde kal
d. Avrupallar tarafndan Krallk saylan, ekonomik ve askeri gc bakmndan bir Av
rupa krallna denk kuvvette olan Cezayir Eyaleti, daima denizcilikten yetimi beyler
beyilerin idaresine verilirdi. Cezayir Beylerbeylii'nin Donanmas, Avrupa byk dev
letlerinin donanmas gcnde, ok byk bir deniz kuvvetiydi.'2 Cezayir Korsanla
r 16. asrda, alarnn birinci denizcileri idi. Trkler, Akdeniz'in istisnasz her yerin
de faaliyet gsteriyorlard. Trklerin uramad hi bir Akdeniz liman gsterilemez
di. Sardunya, Sicilya, Korsika, Malta Trklerin her yl kartma yaptklar adalard. Hat
ta Korsika'y btnyle Turgut Reis fethetmiti. Pantelleria Adas, Malta'nn yanndaki
Gozzo Adas uzun yllar Trklerin elinde kalmt. spanya, Akdeniz'deki bu adalar sa
vunmak iin byk fedakarlklar gze alyordu. 16 ve 1 7.asrlarda Cezayir Eyaletinin
Donanmas, tek bana dnyann balca deniz kuvvetlerinden biri idi. 16.asrda Ceza
yir Donanmasndan kuvvetli deniz kuvveti olarak sadece dnya devleti vard: span
ya, Venedik ve Portekiz. 1 7.asrn ikinci yarsndan sonra, Cezayir Donanmasndan s
tn olan donanma sahibi dnya devletleri sadece spanya, Venedik, ngiltere, Fransa,
Hollanda idi. Cezayir Beylerbeyisi olan oramiral, derya kaptanna bal en mhim ami
raldi. Atlas Okyanusunu Avrupa'ya balayan deniz yollar da onun sorumluluk saha
s iindeydi. Cezayir Beylerbeyinin emrinde ayrca bir ka derya sancak beyi (tmami
ral) vard. 16.asrn ikinci yarsnda kurulan Trablusgarp (Libya) Beylerbeylii de ayn
statde bir oramiraldi. Bu makamda, 1 565 ylna kadar Turgut Reis bulunmutu. Ceza
yir Eyaletinin Barbaros zerinde braklmas, bir nezaket eseri deildir. Bu devirde Ce
zayir, Trk deniz siyasetinin odan tekil ediyordu ve uluslararas deniz rekabet alan
na stanbul'dan daha yaknd.
Osmanl Deniz Gc'nn bir unsuru olan, Cezayir, Tunus ve Trablusgarp'taki ge
milerin oluturduu, Garp Ocaklar Donanmas, uzun bir sre Akdeniz'in batsnda,
kontrolu baaryla elde bulundurabilmitir. Garp Ocaklar Donanmas, yabanc kay
naklarda Cezayir Donanmas veya Berberi Donanmas olarak gemektedir. Merkeze
4 1 0 A.g.e s. 99- 1 00
4 1 1 A.g.e s. 1 82
4 1 2 Y. ztuna, Trk 'I" rihinden Yapraklar M EB Yaynevi 1 969 s. 1 69- 1 70
203
. D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
-------------------
olan corafi uzakln yaratt koordinasyon zorluu nedeniyle, Garp Ocaklar iin oto
nom bir idare tarz kabul edilmi, donanmann esas ksm srekli stanbula bulundu
rulmu ve merkezden idare edilmitir. Bu donanmaya verilen ana grev: Osmanl'nn
Afrika'daki topraklarnn muhafazas idi. Bu maksatla, uygulanan deniz stratejisi ise;
- Denizden kuvvet karmalarna mani olmak,
- Bata spanya Donanmas olmak zere, blgedeki donanmalarn glenmesi-
ne frsat vermemek,
- ngiltere, Hollanda, spanya, Malta ve ABD ticaret gemilerinin faaliyetlerine
msade etmemek veya vergiye balamak,
- Rusya, ngiltere ve Hollanda Sava gemilerinin Akdenize girilerini engellemek,
esaslarna dayanyordu.
Garp Ocaklar ( Tunus, Trablusgarp, Cezayir) Donanmas, Osmanl Donan-
masna nazaran daha ada ve personeli daha eitimli idi. Bunun nedenlerini;
- Garp Ocaklarnn, Osmanl bakenti stanbul'dan uzak ve zerk bir ynetime
sahip olmas,
- Varlnn devamnn, sadece denizden gelecek gelirlere bal olmas,
- Srekli denizde olduklarndan, yabanc donanma ve gemilerle daha sk temas
etmeleri,
- Avrupa'nn teknoloji, kltr ve medeniyetine daha yakn olmalar,
- Byk bir tersaneye sahip olmalar
- Kalyon (yelkenli ) yapmna ve kullanmna daha erken gemeleri, tekil etmektedir.
Akdeniz'in batsndaki deniz artlarnn daha sert olmas, yaz k devaml deniz
de faaliyet gstermeleri nedeniyle, Garp Ocaklar gemileri, Osmanl gemilerine gre
teknik ve donanm asndan daha stn durumdayd. Garp Ocaklarnn 16.yzyl
da kullandklar Maribi teknelerin borda ve kpeteleri ok daha yksek olup, hem
yelken hem krekle kullanlabiliyordu. Donanm iki veya direkli latin yelkenli idi.
Barbaros Hayrettin, kendi mal olan emrindeki eitli gemileri Osmanl Donanmas
na getirip tantyordu. Garp Ocaklar'ndaki slerde "Derya Ekol" zerinde yetitiri
len reis ve leventler, Osmanl Donanmasndaki Kalyon diyebileceimiz byklkteki
gemilerin idaresinde hi bir yabanclk ekmediler. Kalyonculuk daha fazla denizci
lik bilgi ve tecrbesi, rzgar ve aknt hesab, matematik ve maharet gerektiriyordu.4l3
ngiltere-Garp Ocaklar likileri

i. Elizabeth devrinde spanya'nn nl Yenilmez Armada snn yenilmesinden '
sonra, ngiltere'de donanma ve denizciliin serpilmesi ve gelimeSi, Divan' kuku

landrr. Divan- Hmayun'a gre ngiltere, ikinci derece bir devlettir ve spanya'ya
dman olduu iin desteklenmesi de lazmdr ama ngiliz gemilerinin olur olmaz
Akdeniz'e dalmalar Osmanly sinirlendirir. l S80'de Akdeniz'e girmek cesaretini gs
teren 49 gemiden mteekkil bir ngiliz Donanmas, Garp Ocaklar Donanmas ta-
4 1 3 Selim Srr Aler. lhmanl Bahri\'c'sinin Ydken De\Ti ve Trk Kor,anlar 1 995 s,98
204
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E K i ETKi L E Ri
O
---- ------------- -
rafndan tamam esir edilerek Cezayir'e getirilir. 1 6 19-21 yllar arasnda, yalnz 3
yl iinde 400 ksur ngiliz ticaret ve harp gemisi zapt edilip ou Cezayir'e getirilir.
Bu dnem de, Cezayir'in Akdeniz donanmas 30-40 toplu 70 harp gemisinden iba
ret olup, Atlas Okyanusu'nda bulundurulan filolar bunun dndadr. Daha sonra
ki bir tarihte yazmasna karn, spanyol Ba Rahip Diego de Haedo'nun History Of
Algiers'inde, Garp Ocaklar Donanmasnn (Berberi Korsanlarn) etkinlii hakkn
da bir fikir edinilebilir: Hristiyanlar bo yatan kadrgalaryla limanlarda bbrlenir
ken, keyiflerince elenirken, gnlerini ve gecelerini ziyafetlere katlarak, kat oyna
yarak ve zar atarak geirirken, Kuzey Afrikal korsanlar hi bir kayg ve korku duy
madan, zgr ve mutlak hkmran gibi dou ve bat denizlerini geiyorlar. Hatta
keyif iin tavan avna km gibi rahata dolayorlar. Kah Hindistan'dan gelen al
tn ve gm ykl bir gemiyi, kah Flanders'den gelen zengin bir gemiyi kapyor
lar; kah ngiltere'den, kah Portekiz'den gelen gemiyi avlyorlar. Kah, Venedik'ten, kah
Sicilya'd an bir gemiye yanap gtryorlar ve biraz daha ileride Napoli, Livorno ya
da Ceneviz'den gelenlere yorlar; hepsi de byk ve harika zenginliklerle dolu.
Baz kereler de, yanlarna rehber olarak dnekleri414 de alarak, kasten le vakti ya
da canlar istedii zaman sahile frlyor, hi bir eyden ekinmeden yryor, on, on
iki, on be fersah lkenin iine giriyorlar; ve gvende olduklarn sanan zavall Hris
tiyanlar gafil avlanyorlar; kasabalar, kyer ve iftlikler yamalanyor; sonsuz sayda
ruh, erkekler, kadnlar, ocuklar ve memedeki bebekler berbat bir esarete srkleni
yorlar. Deerli eyalarn gasp ettikleri bu zavall insanlarla birlikte, ellerini ve kollar
n sallayarak, glen gzlerle teknelerine geri dnyorlar. ok iyi bilindii gibi bu yaz
Sardinya, Korsika, Sicilya, Calabria'y, Napoli, Roma ve Cenova civarn, tm Balear
Adalar'n ve tm spanya kysn yakp yktlar; spanya'da, orada yaayan Fasllar
dan tr istedikleri gibi yiyip iiyorlar; Berberi'de doan Mariplilerden daha ateli
Muhammedi yoktur, korsanlar barndrp bakarlar, onlara renmek istedikleri her
konuda bilgi verirler. Bu korsanlar, evlerinden yirmi ila otuz gnden fazla uzakta kal
dktan sonra, yuvalarna zengin, tekneleri esirlerle ve servetle dolu dnerler; bir kere
de ve pek zahmet ekmeden, tamahkar Meksikalnn ve agzl Perulu'nun zahmetle
ve terle topraktan kazarak kartt ve susuz tccarn da bin bir tehlikeyi gze alarak
bir araya toplad, doudan ya da batdan getirdii tm meyveleri devirerek. Byle
ce bu Hrsz Yata'nn evlerini, arlarn ve dkkanarn altn, gm, inci, amber,
baharat, ila, ipek, kuma ve kadifelerle sslediler; bu yolla o kenti (Cezayir) dnya
nn en zengin kenti yaptlar: yle ki, nedensiz deil, Trkler ona kendi Hindistanla
r, Meksikalar, Perular der.4l5 O zamanlar yeni dnyadan (Amerika ktas) gelen ha
zineler spanya'nn Cadiz Liman'na gelmekteydi. Korsanlar boazn dna kmakta
tereddt etmemilerdi. Kader bu gz pekliklerini dlsz brakmamt. Bu alanda
en ufak ganimet zerinden alnan yzde onluk bir payla Cezayir'in devlet hazinesine
inanlmaz byk paralar kazandryordu.4 l6
4 1 4 Cezayir'de t m Hristiyan uluslardan o k sayda dnek \'ardr, stelik korsanlarn geneli dneklerden bakas
deildi ve hepsi Hristiyan dnyann kylarn, hatta karay iyi tanrd
4 1 5 Bradfords, 3 1 3- 3 1 4
4 1 6 C;ravere s , 1 R9
2 05
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETK i L E Ri
--------------------
Garp Ocaklar Donanmasnn Atlas Okyanusu Faaliyetleri
Osmanl Devleti, Garp Ocaklar deniz gcnden politik ve askeri alanda yete
ri kadar istifade edememitir. Bu g 1 6. yzyldan itibaren, Atlas Okyanusu'na
kabilen, Kanarya Adalar, ngiltere, rlanda, Danimarka sahillerine kadar aknlar ya
pabilen stn bir kabiliyete sahipti. Trk korsanlar, Asor Adalar'na da seferler yap
tlar. Bu adalar Avrupa ktasnn en bat topraklarn tekil ederler, Portekiz'e aittir,
Cebelitark'tan 2 bin kilometre uzaklktadr. Murat Reis 1 586 ve 1 587' de Kanarya
Adalar'nn en kuzey douda olann, Lanzarote'u vurmutur. Bu ada Cebelitark'tan
bin iki yz kilometre mesafededir. 1 625 ylnda Murat Reis komutasnda 1 5 paralk
bir filonun Cezayir'den hareketle, Cebelitark Boaz'ndan karak, Atlas Okyanusu'na
ald, ngiltere'nin Bristol Krfezi azndaki Lundy Adas'n4 17 igal ederek s ha
line getirdii, 4-5 yl sre ile bu sse dayanarak rlanda, zlanda, Danimarka ve s
kandinav limanlarna aknlar yaptklar, ngiliz, Danimarka ve zlanda resmi ve ya
zl kaynaklarndan anlalmaktadr. Lundy Adas, Amerika ve Akdeniz'e gidecek b
yk yelkenli gemilerin topland stratejik bir noktada bulunmaktadr. ngiltere'ye
kar yaplan deniz aknarndan en mehuru 1 63 1 ylnda yine Murat Reis tarafn
dan gerekletirilen Baltimore seferidir. Bu ehir. Cebelitark'tan 2 bin km mesafe
dedir. ngiltere, yllarca, Trkleri Scilly ve Lundy Adalar'ndan atamamtr. Byle
ce ngiltere adalarnda Trkler iki s edinmi oldular. Lundy ssn elde eden Trk
ler, 163 1 'de birok ngiliz limann da vergiye balamard. 1654 ylnda, 30 yl son
ra, Trkler hala Bristol Kanal'nda idiler. ngiltere Kral i. James ve olu i. Charles'n
btn gayretlerine ramen, ngiltere kylarnn sadece 1 0 kilometre tesinde olan bu
ada, Trklerden geri alnamam, bu yzden birok ngiliz amirali Kral tarafndan az
ledilmitir. ngiltere ile Fransa arasndaki Man Denizi, Fransa ile spanya arasnda
ki Biskay (Gaskonya) Krfezi, Portekiz'in Atlas Okyanusu'ndaki Asor ve Afrika ky
larna yakn Maderia Adalar, Trk gemilerinin 1 6. ve 1 7 . Asrlarda devaml gezdii
ve vurduu yerlerdir... 418 Cezayir Filolarnn Atlantik seferleri, 1 8.yzylda da devam
etti. Portekize ait Yeil Burun Adalar'ndan birini ele geirerek burasn, Atlantik'e
k iin ileri bir s haline getirdiler. Cezayir Donanmas 1 8.yzyln ikinci eyrein
de hala gcn korum aktayd . Garp Ocaklar Donanmasnn Bat Akdeniz'deki akl
l stratejisi Avrupa Devletlerini son derece skntya sokmutu. Yalnz ngiltere'nin
son yllarda 256 gemisini ele geirmilerdi. 1 708'de kuzey Afrika'daki tek spanyol
ss olan Vahran liman vire ile teslim oldu. 200 spanyol subay ve Malta val
yesi ile 1 800 er, Trklerin eline geti.Bu surette spanyollarn Cezayir'de iki asrdan
beri ellerinde tuttuklar tek s, Vahran ( Oran) ehri fethedildi.4I9 18. Yzyln ikin
ci yars balarken, ngiltere henz Cezayir'le baa kacak gte deildi. 14 Temmuz
1 776'da Cezayir Donanmasnn, spanya'nn Cezayir'e saldrsn baaryla durdur
mas zerine, Osmanl Hkmeti gemi yapmnda kullanlmak zere stratejik mal
zeme gndermi ve bunlarla Cezayir tersanelerinde 1 2 kalyon yaplmtr. 1 780 yln-
.. i 7 Baknz harita s . 1 20
" l ()ztuna ,. 'I6- 1 02
.. i 'i (iztuna s. os
206
' D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E K i ETKi L E R i '
O
-----------------
da Cebelitark'tan karak, spanya'nn Cadiz Limanna taarruz eden Cezayir Donan
mas, spanyol Donanmasn byk bir yenilgiye uratmtr. Bu sava, deniz gc
nn dorudan dman deniz gc zerinde, kesin sonu alnacak ekilde kullanl
masna ok gzel bir rnek tekil etmektedir. Bylece; spanya, Afrika kylarna kar
25 yl sre ile harekat yapamaz hale getirilmitir. spanyollar Cezayir'e kar 1 783 ve
1 784'de pepee yaptklar iki saldrdan Cezayir Donanmasnn gc nedeniyle bir
netice alamamlardr.
ABD- Garp Ocaklar likisi

1 783'te, Avrupa llerine gre mtevaz da olsa, yeni bir denizci devlet, deniz
lerde mstakil bayrak gezdirmeye balad: Birleik Amerika. 1 790'da nfusu 3.9 mil
yon, 1 800'de 5.3 milyondan ibaretti. Osmanlnn kuzey Afrika eyaletlerindeki n
fus bundan ok fazla idi. Daha 25 Temmuz 1 785'te, Atlantik'te Cadiz aklarnda, bu
yeni bayra tayan ilk gemi Cezayir gemileri tarafndan zabtedildi. Bu gemi, Bos
ton limana bal, Kaptan Isaak Stevens'in idaresindeki Maria idi. Az sonra, Philadelp
hia limanna bal, Kaptan O'Brien'n Dauphin'i de ayn akbete urad. Cezayir'e ge
tirildi. 1 793 Ekim ve Kasm aylarnda I I ABD gemisi daha Trkler tarafndan elege
iriIdi. Kongre, 27 Mart 1 794'te, Trk korsanarna kar koyacak gte harp gemi
leri ina edilmesi veya satn alnmas iin, Bakan George Washington'a 688.888 al
tn dolar harcama yetkisi verdi. Trk korsanlar sayesinde, ABD donanmasnn te
melleri atlyordu. bununla da kalmad; ABD, Cezayir Donanmas ile ba edeme
yeceini hemen anlad. Bu, ancak byk Avrupa devletlerinin harc idi. Baa ka
cak bir deniz gc oluturana kadar, Cezayir'le anlamaya varmay daha pratik say
d. 5 Eyll 1 795 anlamas ile ABD, Cezayir'deki esirlerin iadesi ve gerek Atlantik'te,
gerekse Akdeniz'de ABD sanca tayan hi bir tekneye dokunulmamas karln
da, 642.000 altn dolar ve ylda 1 2.000 Trk altn ( 2 1 6.000 dolar) deyecekti. Trk
e ve 22 madde olan Anlamaya, Bakan George Washington ve Beylerbeyi Hasan
Day imza koydular. Bylece ABD yllk vergiye balanm oldu. Bu, iki asr gekin
ABD tarihinde, yabanc bir dille imzalanan tek anlama olduu gibi, yabanc bir dev
lete vergi demeyi de kabul eden tek ABD vesikasdr. Bu anlama, ABD tarihi ve bu
cihan devletinin istikbali bakmndan nemliydi. nce, ABD Donanmasnn ekir
deinin kurulmasna, sonra da, Akdeniz'de Amerikan bayrana gven kazandra
rak, gen devletin ticaretle megul olan vatandalarnn, dnyaya yaylmasna sebeb
oldu. ABD gemileri, bu sayede Dou Akdeniz'e ve Anadolu limanlarna da gelebildi
ler. Henz Pasifik'le en kk bir ilgisi olmayan ABD, Atlantik ve Akdeniz'de bol bol
sancak gsterme frsatn bulabildi.420 1 8 1 2'de ABD'nin Cezayir Konsolosu Lear, Ce
zayir Beylerbeyine yllk vergi olarak 2 1 6.000 altn dolarn dedi. Bu, ABD'nin Trk
lere dedii son vergi oldu.42 l
D E N i Z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
Rusya-Garp Ocaklar likisi

Rus Donanmasnn 1 8. yzyl sonlarnda, ngiliz amiraller idaresinde Akdeniz'e
girmesi, Divan son derece sinirlendirmi, Ruslarn Cebelitark'tan geilerini engel
liyemeyen Cezayir Beylerbeyi Mehmet Paa'ya ar hkmler yazlarak, hi olmaz
sa Ruslarn Cebelitark'ta yollarnn kesilmesi, Baltk Denizi'ne eriememelerinin te
mini istenmitir. yle ki: Moskof keferesinin, Sebte Boaz'ndan donanmay- men
husesinin (uursuz donanmasnn) huruetan men'ine (giriine mani olunmas) dair
kaptan- derya Gazi Hasan Paa tarafndan bundan akdem (nce) sana ba-tahrirat
(gnderilen yazl emir) vak olup sipari muktezas zere kefere-i merkuumenin
(emrin gerei olarak ad geen kafirlerin) donanmasnn boazdan Akdeniz'e sal
verilmemesi.... ne tarik (yol) ile olursa olsun Moskovlu'nun Sebte Boazndan k
mamas in... msaraat eylemen babnda (acele etmen hakknda) Evail-i Rebi'l ...
a'hr 30 Aralk 1 788. Kaptan Derya ve Padiah, birbiri ardnca Cezayir Beylerbeyi
Mehmet Paay azarlyorlard. Bir ay sonraki baka bir iradesinde LAbdlhamit, Ceza
yir Beylerbeyine yle diyordu: Moskovlu'nun ve Nemel'nn (Avusturyal) tccar
gemilerini almalar iin Trieste ve Alikorna sularna korsanla kmalar hususuna
irade-i ahanem ta'alluk etmekle, emr-i a'li-anm sdar (yksek emrim karlm)
ve kapdan- derya Gazi Hasan Paa tarafndan irsal olunmutur (yollanmtr).
Garp Ocaklarnn Denizci Strateji Uygulamalar

Bu dnemde, Osmanlnn Merkez Donanmas hala kadrga tipi 1 0- 1 2 toplu, k
rekli gemilerden olumakta ve gelien denizcilik teknolojsi ve silahlar karsnda g
cn ve etkisini gittike kaybetmekteydi. Garp Ocaklar Donanmas, spanya, ngil
tere ve Fransa gibi denizci devletlere kar deniz gc dengesini salayarak, bu dev
letlerin gcn kryor ve onlarn Osmanlya kar birlemelerini nlyordu. Aksi
takdirde ikinci bir Lepanto'nun meydana gelmesi kanlmazd. Garp Ocaklarnn
"Denizci Strateji" uygulamas son derece baarl idi. yle ki;
- Cebelitark'tan karak bu Boazn bat yaklama sularn kontrol altnda tut
mak zere, Kanarya Adalar ve Asor Adalar'nda sler elde ettiler; bylece
Cebelitark'n kontrolunu tamamen ele geirdiler. 1 586 ve 1 587 yllarnda tekrar
lanan Kanarya Adalar seferleri bu nedenle batda byk akisler yaratt.
- Bu adalara ilave olarak, ngiltere'nin batsndaki ve gneyindeki adalar da ele
geirerek, Amerika ktasndan Avrupa'ya akmaya balayan deniz ticaretini kont
rol altna almaya altlar.
- spanya Deniz Gcne kar srekli dengeyi koruyacak taarruzi bir strateji izle
diler. Bat Akdeniz'de, ngiltere ve Fransa ile 1 778'den sonra ABD deniz ticareti
ni kontrol altna aldlar.
Corafi pozisyonu, lojistik imkanlar ve insan gc son derece snrl olan bu de
niz gc, yaklak 50 yl sre ile bu stratejiyi baaryla uygulayabilmitir. Garp Ocak
larnn, Cebelitark'n batsnda, spanya, ngiltere, Portekiz ve Fransa'y batdan ku-
208
' D E N i z G C N N O S MAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri '
(l
-----------------
atacak ekilde Blgesel Deniz Kontrolu salamas ve bunu o devre gre olduka
uzun sre devam ettirmesi, Osmanl Devleti'nin hem gvenliine, hem de ekonomi
sine byk katklar salamtr. O tarihlerde ngiliz Donanmas, yeni yeni oluturul
maktayd, 1620'de Akdeniz'de ilk defa grlen ngiliz Filosu 6 kraliyet, 1 2 zel gemi
den meydana gelmiti. 1 6 1 6 ylnda ise ngiltere'de bahriye namna hi bir ey yoktu.
163 1 ylnda ngiliz Donanmas sava gemisi mevcudu 50 civarndayd. Bu dnemde
spanya hari, Garp Ocaklar Filosu karsnda ciddi ve sava deneyimi olan bir de
niz gc olmad anlalmaktadr. Garp Ocaklar Donanmasnn Atlantik'teki faali
yetlerinin; aknardan ve esirlerden salanacak maddi gelir teminine ynelik olduu,
bakaca herhangi bir siyasi ve askeri gereksinimden kaynaklanmad, Osmanl ban
dras ile yaplan bu harekatn, dolayl olarak, batdan gelecek tehlikelere kar Os
manl topraklarnn emniyetini salad, 1 S.yzyldan itibaren ngiltere ve Hollanda
Donanmalarnn Atlantikte ve Man Denizi'nde stnl ele geirmesinden sonra,
Garp Ocaklar Donanmasnn Atlantik'te benzer faaliyetlerde bulunmad/ buluna
mad anlalmaktadr. Yine de, Garp Ocaklar Donanmasna ait 1 5 paralk bir flo
nun, 1 62S'den balayarak 30 yl sre ile, blgedeki sayl deniz glerine ramen n
giltere, rlanda, zlanda, Danimarka ve skandinavya sularnda dolamas ok byk
bir baardr. Akdeniz iklimin tuzlu ve scak sularndan kalkarak, 2 bin deniz milini
akn mesafedeki zlanda ve skandinavya kylarna kadar aknlar yapabilecek ve bu
sularda uzun sre kalabilecek bilgi, teknoloji, cesaret, disiplin ve denizcilik tecrbesi
ne sahip olan Garp Ocaklar Donanmas, 1 S.yzyl ortalarna kadar kendisinden e
kinilecek bir deniz gc olma durumunu korumutur. Bu tarihi gerekler; Osman
l gemilerinin okyanuslarn byk dalgalarna dayankl olmad, yeterli adet ve ka
litede silahlarla donatlmadn ileri sren Bernard Lewis gibi tarihilerin deerlen
dirme ve savlarnn tamamen doru olmadn ispatlamaktadr. Bernard Lewis'in
deerlendirmeleri, sadece Osmanl'nn Hint Okyanusu'ndaki gemileri iin geerli
dir. Osmanl Deniz Gcnn, Hint Okyanusu'nda Portekiz gemi teknolojisine ye
nik dt yadsnamaz bir gerektir. 1 66 1 - 1662'de Saint-Tropez Antibes, Mantiqu
es, Narbonne, Agde gibi Fransa'nn Akdeniz ehirleri, birok defa Cezayir Donan
mas tarafndan vuruldu. Trkler, Toulon yaknlarndaki Hyeres Adalarn zabt ede
rek, Cote d'Azur ve Lyon Krfezi zerindeki Fransz ehirlerini vurmak iin, yllar
ca s olarak kullandlar. xV. Louis'nin, Trkiye ile harp halinde olmamasna ramen
Girit'teki (Kandiye) Venediklilere ok byk yardm yapt yllard. Bu harekatla,
Gne Kral'n, anavatannda burnu krlmt. 422
Fransa'ya kar giriilen bu harekatta, Cezayir'in Denizci Strateji'ye uygun olarak
iki baarl uygulamasn gryoruz.
- Birincisi, potansiyel dmana kolayca ulamay salayacak s edinmek,
- kincisi, donanmay bir politik uygulama arac olarak kullanmak.
Fransa'nn cezalandrlmas, Osmanl Devleti ile kara snr olmadndan ancak
422 ztua s . 95
209
D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
deniz gc ile yap

labilirdi. Gl bir
,.<
denizci devlete ya
,..Lnd.,
TOi""hO\n ,0(1'1
kr ekilde, Fran
sa hem cezaland
rlm, hem de m
teakip hareketleri
caydrlmtr. Ay
nen, amzn en
gl denizci dev
leti ABD'nin snrla
r tesindeki politi
kalarn uygulamas
gibi. Garp Ocaklar
Donanmasnn ba
ansnn altndaki esas neden, denizdeki faaliyetlerinin srekli olmasndadr. 1 5. yz
yl ile 1 6. yzyln ilk yarsnda, zellikle Barbaros dneminden itibaren donanma fa
aliyetlerinin artt ve kn stanbul'a dnmeyerek Adriyatik ve Egee kalnd bilin
mektedir. Bu dnem, Osmanl Donanmasnn en gl ve baarl zamanlardr. 16.
Asrn sonlarnda Trkler, Akdenize spanya'ya gz atrmamlardr. 15. Asrn son
larnda Kemal Reis ile balayan spanya'ya kar deniz harbi, kesintisiz devam etmi
tir. 16. Asrn btn ile 1 7. Asrn ilk yarsnda spanya, en gl Hristiyan devleti ola
rak, dnyann en byk smrge imparatorluuna ve en kudretli Hristiyan donanma
sna sahipti. 1 780'li yllardan itibaren Garp Ocaklar Donanmasnn yava yava Bat
teknolojisi karsnda gcn kaybetmeye baladn grlmektedir. zellikle silah
gc, bu stnln odak noktasn oluturmutur. O nedenle ngiltere'nin destei ile
oluturulan Rus Donanmasnn durdurulmas faaliyetlerinin, Garp Ocaklarnnn ha
yatiyetini tehdit etme riskinin bykl yannda, Osmanl Devletinin giderek azalan
destei de Garp Ocaklarn Cebelitark'n kontrolu grevini yapamaz hale getirmi
tir. Osmanl Devletinin, Merkez Donanmasn sefere kartarak, Cezayir Donanmas
nn da destei ile dorudan dman sava ve ticaret gemileri zerinde kuvvet konsant
ransyonu yapmas gerekirken, gc limitli Cezayir Donanmasna bask yapmay ve
hatta ona Korsanlk yapmay bir emir olarak vermeyi tercih etmek gibi, tamamen g
szlk ve acizlik gstergesi olan bir yolu semitir. Tersine, Osmanl Hkmetinin ta
lebi zerine, Garp Ocaklar 1 78 1 ylnda Cezayiren 12 kalyon ve 3 ektiri, Tunus'tan
6 ve Trablusgarp'tan 8 kalyonla Osmanl Donanmasn desteklemitir. Bu destek kar
l, Cezayir gemilerine 28 bin, Trablus'a 16 bin ve Tunus'a 12 bin altn verilmitir.m
Bu paralarn ne amala verildii bilinmemekle beraber, personelin maa, iae ve gemi
lerin bakm iin olduuna phe yoktur. Garp Ocaklar 19.yzyla kadar, hatta Ame
rikallar resmen korsan faaliyetlerinin durdurulmasn talep edene kadar, yine de ken
disinden ekinilecek bir deniz gc olma zelliini korumutur.
423 E. Dmen, Denizde Yar Boyu Anadolu Trkleri Dz. K. K. 1 993 s. A-3,4
{'"J,9"----- 210
D E N i z G C N N OSMAN l TAR i H i Z E Ri N D E K i ETKi L E R i
O
-- ---t;;; _ -'
OSMANL DENz GCNN GERLEMES
Osmanl Devletinin Gerilemesinde Deniz Gcnn Etkisi

Osmanl Devleti'nin gerileme ve kn hazrlayan en temel ge, Deniz Gc
nn zayflamas nedeniyle, lke topraklarnn Denizci Avrupa Devletleri (Maritime
States) tarafndan her taraftan tehdit edilebilir hale gelmesidir. Deniz karlarnn l
kelere getirdii kazanlar bilmedii, ya da bu karlardan kendi rzas ile vazgetii
iin haritadan silinmeye aday olmu herhangi bir devlete, Osmanl Devletinden daha
iyi bir rnek gstermek mmkn deildir. Yoksa;
- ktann en verimli yerlerine yerlemi,
- Akdeniz'in en byk parasn kontrol edebilen,
- Hindistan ve Uzak Dounun ham madde ve pazarlar ile Avrupa arasnda yer
alm,
- Boazlar, Tuna ile Karadeniz'in dier byk akarsu yollarn elinde tutmu,
Osmanl Devleti iin kk bir devlet haline gelmek asla mmkn olamazd. tal-
yan tarihi Cipolla, Avrupa'nn Osmanl Devletinin karadaki genilemesi karsnda
bir ey yapamamasna ramen, denizlerdeki stnl ile dengeyi lehine evirmesi
ni bir paradoks olarak deerlendirmektedir: Trklerle Avrupallar arasndaki gler
dengesi 1 7.yzyl boyunca karada Trklerin aleyhine gelimiti. Denizlerde ise den
ge bir yzyl nce ( L 6. yzylda) Trklerin aleyhine dnmt. Gemilerinde yenil
mez olan Avrupallarn karadaki gszl, hem Avrupa'nn genilemesinin zel
liklerini, hem de tuhafbir paradoksu gsteriyor. Paradoks yle: Avrupa gzpek bir
biimde deniz ar lkelere doru yaylyor, Asya, Afrika ve Amerika kylar zerin
deki hakimiyetini saldrgan bir yolla kabul ettiriyordu.
Oysa dou cephesinde Osmanl ordularnn basksna boyun eerek geri e
kilmekteydi. Kuzey Srbistan' Osmanllar 1 4S9'da igal etmiti, 1 466'da ise Bosna
Hersek'i. Venedik Negroponte'yi (Eriboz) 1 470'de kaybetti. 1 468'den sonra Arnavut
luk da elinden kt. l S26'da Macar Kral Layo'un ordusu Moha'ta kltan geiril
di. l S29'da Viyana kuatld. lS3 1 'de Macaristan yaklp ykld. Avrupallar l S96'da
Haova'da ar bozguna uradlar. 1 606'da stanbul'daki Batl diplomatlar, Osmanl
lardan gelecek yeni saldrlardan rkyorlard ve Viyana'nn yazgs onlar kaygland
ryordu. Osmanllar 1683'de Viyana'y kuatmt. Avrupallar sava gemilerinin dev
rim yaratan zellikleri sayesinde yirmi-otuz yl iinde okyanuslarda hakimiyetlerini
pekitirmilerdi. Avantajlar donanmalaryd, stnlkleri yaklak yzyl boyun
ca denizlerle snrl kalmt.424
---- - - - --- -- ---
424 Cipoa s.74
2 1 3 -------f'/f"'.A
.c..
D E N i z G C U N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
Bu deerlendirmeye tamamen katlmak mmkn deildir. Avrupa, doal olarak
diren olmayan veya daha az olan istikamete doru ynelmi, karadaki kuvvet ve tek
noloji yetersizlii nedeniyle, ktann ortasndaki lkeleri kaderleriyle babaa brak
mt. Ancak kylarn her zaman iddetle savundu. Yunanistan, Arnavutluk ve Ad
riyatik kylarnn elden kmas nedeniyle Srbistan; Arnavutluk, Bosna-Hersek'in
kaybedildiinin farkndalard.
O nedenle her zaman Osmanl Donanmas bir numaral hedefleri oldu.
talya'nn dou sahilleri, Kbrs, Malta ve Girit'e' kar denizden yaplan Osman
l taarruzlarna mthi bir direnle kar koydular. Denizlerdeki teknolojik s
tnlkleri ile eninde sonunda karadaki topraklarn geri alacaklarn ok iyi bi
liyorlard. Onun iin Batya doru genileyerek hem deniz glerini ge1itirdi
ler hem de zenginletiler. Bu zenginlik 1 8. yzyldan itibaren Avrupa'ya Akdeniz
hakimiyetini getirerek kaybedilen topraklarn geri alnmas yolunu at. Yazarn
Paradoks olarak deerlendirdii Avrupa'nn davran, askeri stratejinin kuvvet ta
sarrufu ve hedef ncelikleri prensipleri iinde kolaylkla aklanabilen jeopolitik ve
jeostratejik artlarn zorlad akll bir stratejiden ibarettir.
Avrupa-Osmanl G Dengesindeki Deiimler

lk 16.yzyl Venedik Eli Raporlarnn hepsi, kapal veya ak olarak, Osmanl
kurumlar ile Venedik kurumlar ve daha genel bir biimde, Hristiyan kurumlar ara
snda bir karlatrma ieriyordu. Birok noktada bu karlatrma Trklerin lehine
dnyordu. 1 575'ten sonra, baz Trk edimleri yine Hristiyanlara rnek diye nerili
yorsa da, bu iliki ters dnyor. Trklerin deerlendirilmesi olumsuzluk, yokluk, az
lk, yitirme lleriyle yaplyordu.42S 16.asrn son yllarndan itibaren, Osmanl Do
nanmas gerek teknoloji, gerekse denizci personel ve deniz taktikleri ynnden s
tnln kaybetmeye balad. 1 683'deki Viyana bozgunu, Osmanl Ordusunu eski
atlgan karakterinden uzaklatrp, kendi snrlarna dmann taarruz etmesini bek
leyen pasif bir karaktere sokarken, donanmas da, engineilik kabiliyetini kaybetmi
Kale Donanmas426 haline girmiti.
Karadan ve denizden Osmanl Devletine kar saldr savalar bundan dolay
balamtr. Saldrlarn ou da denizden gelmitir. 1 7.yzyl balarndan itibaren
Akdeniz kadrgalar, Hollandal'larn ve ngilizler'in Atlantik iin donatlm gem ile
riyle boy lebilecek durumda deildi. 1 607 ylnda Sir Thomas Sherley, tek bir n
giliz sava gemisinin on Trk kadrgasn yenebileceini syledi ve Akdeniz'deki ye
nilikleri, zenle izleyen Osmanllar, kalyon (yelkenli) anda ok yava hareket etti
ler. Hiristiyanla kar, sadece Akdeniz'de giriilecek maceralar iin, birinei snf bir
donanma adna, almak zorunda olduklar muazzam vergilerden ekiniyorlard.
425 L. Valensi, Venedik ve Babali 1 987 s.99 - 1 00
426 "Kale Donanmas" de)'imi Rauf Orbay'n kullandzel bir terimdir. Kendileri bu terirnk Osmanl
Donanmasnn ak denizlerden ekilip limanlarda dman bekleyen bir donanma haline geldiini anlatmaktadr.
214
D E N i z G C N N OS MAN l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E R i
Bu yzden bir ka istisna dnda, Osmanl Donanma Tarihi, giderek hzlanan bir
k tarihidir. Sava gemileri, paraszlktan ve bilgili denizci noksanlndan dola
y, Tophane'de rd. Denizi yalnz korsanlar anlyordu ve onlar sancaklarn den
direklere ivilernek yerine, bamsz almay yeliyorlard. Bunun sonucunda Os
manllar iddetli oklara uradlar. 1687'de Boazdan gemeyen bir Rus Donanma
snn, Yunanistan aklarnda karlarna kmas onlar yldrm dm gibi art
t. Corafya bilgisinden o denli yoksundular ki, Rus Donanmasna, kendi akllarna
gre, Adriyatik'e alan gizli bir kanaldan gemesine izin verdikleri iin Venediklilere
ciddi biimde serzenite bulundular.427
Bat'nn, Osmanl Deniz gcnn iinde bulunduu zafiyetten yararlanmadaki
teredddn, ngiliz tarihi Toynbee yle anlatmaktadr: Trklerin 14. ve 15. yz
yllardaki fetihlerine Batnn karlk vermesi, okyanusu fethederek slam alemini
evirmek eklinde olmutur. Portekizliler Afrika yolundan Hindistan'a, spanyollar
Atlantik-Pasifk yolundan Filipinler'e ulaarak yeni cepheler atlar. Gerekten Bat
alemi okyanuslar fethederek 16. yzyl sonunda Mslmanlarn boynuna kemend
atmay baarmtr. Fakat 19.yzyla kadar bu kemendi skmaya cesaret edememitir.
Piyale Paa'mn Katli

Trablusgarp Beyi Mehmed Day, Himarolu Mehmet Kaptan vastasyla Derya
Kaptan Piyale Paa'ya deerli hediyeler yollamt. Gelen eya iinde iki sofralk al
tn ve iki sofralk gm sahan takm ve altn glleler vard. Altn sahanlarn kena
rna Padiah'n ad yazld gibi, gm sahanlardan bir takmnn kenarna yine
Padiah'n, dierlerinin kenarna da sadrazarnn adlar ilenmiti. Piyale, stanbul'a
dnnce sahanlar yerlerine taktim etmi, fakat altn glleleri kendisine saklamt.
Ayrca bir takm altn sahan da kendisine alkoymu bulundu. Himarolu bir sebeb
ten velinimeti Piyale'ye krgnd. Naima'nn deyimiyle "Hirnarolu eeklik edip" du
rumu Galata Kads bulunan Cinci Hoca'ya aklad. Bunun zerine Piyale, Padiah'n
huzuruna arld. Bir taraftan da evi aratrlarak zerlerinde Padiah'n ad yazl
sahanlar ele geirildiinden 1 644 ylnda derhal bouldu.428
Girit Seferi
Bu sefer, deniz gcnn Osmanl devleti zerindeki etkilerini en arpc rnek
lerle gzler nne seren bir savatr. Bu sava ayn zamanda Bat ve Osmanlnn Gi
rit Adasna sahip olmay, gvenlik ve ekonomik sebebIerden ziyade bir prestij soru
nu haline getirdikleri psikolojik boyutlu bir savatr. Bu nedenle detayl incelenme
sinde fayda grlmtr.
427 Jason Goodwin, Ufuklarn Efendisi Osmanllar 1 998 s. 1 1 3

428 Hammer s.232
215
D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E KI ETKi L E R i
Savan Nedenleri
Girit, Ege Denizi'nin anahtaryd, bu anahtar almak iin er ge sultanlardan biri
saldrya geecekti, beklenen bir eydi bu. Ama bu giriimin hi de nem verilme
yen, henz pek gen, stelik ii gc haremin zevklerine dalmak olan Sultan brahim
tarafndan yaplacan, Venedik dorusu son ana kadar hi ummuyordu. Sava ne
deni olarak gsterilen olay, aslnda bir bahaneydi. Geri ac bir olay cereyan etmiti
ve Sultan bu olaya fkelenmekte yerden ge kadar da haklyd, ama bunda Venedik
Cumhuriyeti'nin bir suu yoktu; btn su, bir defa daha yine Malta kadrgalarn
da, talan dkn Malta valyelerindeydi. Bu kadrgalardan alts, 1644 Eyll ayn
da Girit ile Rodos arasnda yer alan Kerpe ( Karpathos) Adas nlerinde on Trk ge
misinden oluan bir konvoya rastlad. Trk gemilerinin arasnda bir de ok iyi dona
tlm, olaanst byklkte bir kadrga vard.
Maltallar saldrdlar. Zorlu vurumada generallerini, yksek rtbeli subaylarn
ve 1 LO savac kaybettiler, ama ganimetleri korkun derecede byk oldu. Ele geir
dikleri Trk gemileri yksek dzeyde kimseleri Msr'a gtrmekteydi: Bunlarn ara
snda Sultan'n en sevdii karlarndan biri, gen bir ehzade, Kzlaraas Smbl Aa
ve Bursa ile Mekke kadlar vard da vard; Zaferden sonra Maltallar Girit'e geldiler,
ganimetlerinin bir ksmn burada sattlar, Hristiyan forsalar karaya karp serbest
braktlar, sonra da slerine dnmek zere yola ktlar. stanbul'da Sadrazam Vene
dik Balyozunu (Eli) artarak bu olaydan dolay iddetle azarlad, ama bu azarlay
da imdiye kadarkinden daha fazla kayglanmak iin bir neden deildi. Ancak yine
de ne olur olmaz diye Venedik, Girit'teki garnizonunu takviye etti ve orada slenen
sava gemilerinin saysn ondan yirmiye kard.
Harekatn cras
Bu arada Trkler byk bir donanma hazrlamlard. Bu hazrln Malta'ya kar
giriilecek cezalandrma seferi iin olduunu syleyip hatta ikmal yapmak amacy
la Girit'te bir limandan yararlanp yararlanamayacaklarn sordular. Venedik bu ne
riyi tabii reddetti. 1645 Nisan aynda Trk donanmas Altnboynuz'dan hareketle ak
denize yelken at.; yolda daha baka gemilerle glendirilerek Mays sonlarnda, o
zamanlar Venediklilerin Cerigo ve Candia dedii, Kitara ve Girit adalar arasnda g
rnd. Donanma iki adann arasndan geip de kuzey batya ynelince, Girit de, Ve
nedik de rahat bir soluk ald: Aka belli olmutu ki, sefer gerekten Malta zeriney
di. Trk gemileri hafta kadar Pllos Krfezi'nin (Navarin) sakin sularnda Tunus ve
Trablus'tan takviyeler gelinceye kadar bekledi. Donanma ancak yeniden denize al
dnda, gemilerin kaptanlar seferin hedefini renebildiler. Hedef Girit'ti... 25 Ha
ziran 1 645'de balayan harekat sonunda 1 8 Austos'ta Hanya ele geirildi.
Yusuf Paa Trk alkanlklarnn tersine bir tutum izlemi, bylece Girit'teki
RumIara karlatklar Trk egemenlii, ilk gnlerde hi de gaddarca grnmemi
ti. Zaten RumIarn Venediklileri sevmeleri iin pek az nedenleri vard; Venedikli, on-
216
D E N i z G C N U N OSMAN l TA R i H i U Z E R i N D E K i ET Ki L E Ri
O
----------------- -
lar korsanlardan yeterince koruyamad gibi, yksek vergiler alp angarya alma
lara zorlamt. Venedikliler Trklere kar yrttkleri savata yerli halktan pek az
destek grebildiler; bu halk ancak 1646 yaznda Messara ovasnda btn rn elle
rinden alnd zaman Trklerden nefret etmeye balamtr. Trkler ilkin Hanya'y
kprba olarak ellerinde tuttular; byk kiliseyi camiye dntrp istihkamlar
glendirdiler. Venedikliler ancak kentleri savunabildikleri ve krsal kesimdeki yerli
halk hi bir direnite bulunmad iin, Trkler bir buuk ylda btn aday egemen
likleri altna almay baardlar. Sadece Rumiarn "Megalokastron" Bykkale dedii
Kandiye kenti, adann dousundaki Ostia ve kuzey kysndaki kk liman hisa
r Venediklilerin elinde kald. Fakat bu baarya ramen Trkler, yine de zafer sevin
cini yaayamadlar ve daha sonraki yllarda durumlar iyice gleti. Venedik, Trk
lerin aday istilasn nleyememiti, ama igal ordusunun ikmalini gletirecek veya
tmyle nleyecek kadar gyd.
1 645 ylnda balayan Girit Seferi ile Venedik'in doU Akdeniz'deki en nemli
ve en son topraklar da tehlikeye girmiti. Bu adann Osmanlya kaptnlmamas iin
her ey yaplmalyd, aksi takdirde bu, Venedik deniz ticaretinin ve dolaysyla Vene
dik devletinin sonu olurdu. Girit Savann bu kadar uzun srmesinin ( 21 yl) bir
ok nedeni arasnda en bata geleni, Osmanl Deniz Gcnn zayflamas ve bu g
cn yanl kullanlmasdr. Bu nedenle, Girit Adas'na gerekli insan ve lojistik destek
zamannda ulatnlamamtr. Osmanl Devleti yaam boyunca, hi bir zaman, Gi
rit Seferi'nde olduu kadar deniz kuvvetlerine baml olmamtr. Girit'in Venedik
ve Avrupa iin ne anlama geldiini ve Osmanl Devletinin bu savata iine dt
durumu daha iyi anlamak iin sadece Venedik Deniz Gcnn harekatn takip et
mek yeter. Venedik, Osmanlnn Girit Adas'n takviyesine mani olmak amacyla de
niz gcn dorudan Osmanl topraklar iinde kullanm ve anakkale Boaz'n
kendisine mesken tutmutur.
Her yl, Osmanl Donanmasn anakkale'de karlayarak ona balangta, ken
di i sularnda darbe indirerek, Girit'e ynelik takviyeleri byk lde engellemi,
kendisi ise, Girit Adas'na ynelik takviye ve destek harekatn, Avrupal dier dev
letlerin de yardmyla rahatlkla srdrm ve Ada etrafnda ok etkili bir abluka uy
gulamtr. Gerileme devrinde olmasna ramen, hala dnyann sayl devletleri ara
snda olan Osmanl Devleti ise, anakkale Boazn mesken tutan Venedik Deniz
Gc karsnda, kendi kylarn bile koruyamayarak aciz duruma dmtr. Vene
dik Deniz Gcne kar, kylara yerletirdii topu bataryalar vastasyla mcadele
stratejisini seen, donanmasn hala stanbul'da tutmaya devam eden Osmanl Dev
leti, deniz gcnn tek aresinin, yine deniz gc olduunun bir trl farkna vara
mamtr. Venedik, anakkale Boaz azn kontrol eden Bozcaada ve Limni'yi de ele
geirerek taarruzi deniz stratejisi iin ok kritik iki s elde etmitir. Denizlerde rakip
siz olduu dnemlerde bile, Venedik Devletinin yan banda bir s elde etmeyi hi
217
D E N i z G C N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
/,:i
-----------------
dnmeyen Osmanl Devleti, her seferinde karsnda bulduu bu denizci devleti
aknla izlemitir. Venedik, Osmanl Devletinin asker ve lojistik destek ald e
me, Eriboz, Bosna, Selanik gibi her limanda Osmanl Donanmasnn karsna k
yordu. Bunda ok iyi alan istihbarat ann da katks vard. Bu dnem de, Osmanl
Donanmasna denizci personel temini de nemli bir sorun olarak ortaya km, de
nizden korkan, ilk top atnda kendini denize atan, gemisini karaya oturtan, savatan
kaan, emirleri dinlemeyen bir denizci grubu olumutur. 1646 ylndan sonra Os
manl Donanmasnn bir ka yerde yenilmesi, stanbul'un karkl, ayda bir vezir
deiiklii ve hazinenin ak vermesinden dolay, donanma bir trl dzeltilemiyor
du. anakkale Boaz'ndan kmakta glk eken Osmanl Donanmas, 300 yldan
beri devam ettirdii sadece yaz aylarnda sefere kma geleneini srdrrken, Vene
dik ve Avrupa Donanmalar her mevsimde denizlerde dolayorlar ve milli karlar
n koruyorlard. nk Batllar, her havada ve deniz koullarnda rahata kullanla
bilen tamamen yelkenle giden, top says ve ate gc yksek kalyon tipi gemiler kul
lanrlarken, Osmanl Donanmas ise hala krekle yrtlen kadrga ve ektirilerden
oluuyordu. Girit Sava'ndaki kayplar ve zararlar Osmanl Devletine kalyon tipi ge
milere gemesini zorla kabul ettirmitir.
Girit Savann Osmanl Ynetiminde Yaratt Skntlar

Osmanl Deniz gcnn yetersizlii, Girit gibi stanbul'dan ok uzaktaki byk
bir adaya yaplan deniz ar savan, hem uzamasna hem de ok byk insan ve
maddi kayplara sebeb olmutur. Salih Paa'nn sadrazamla ykselii zerinden he
nz bir ay gemiti ki, stanbul, Hanya Fatihi Yusuf Paa'nn 2l Ocak 1646'daki trajik
lm ile alkaland. Sultan brahim, bir gn Silahtar Yusuf Paa'y ararak, Girit
Adas fethini tamamlamak iin 30 gemi ile hareketini emretmiti. Yusuf Paa, gemi
lerin tersanede bulunduunu ve henz k ortas olduunu syleyerek gitmekten e
kiniyordu. Sultan brahim: Git, yoksa seni ldrrm deyince, Yusuf Paa diretmek
te devam etti. Bunun zerine boularak ldrld. Yusuf Paa'nn 9lme uramas,
serbeste konumalarndan olduu kadar, evinde byk hazineler bulunmas mi
dinden de domutur. Onun Harem'deki dmanlar, Girit'ten dnnde birok he
diyeler getireceini umduklar halde bir eye kavuamaynca, Padiah'a iki mermer
stun verip de kendisine bir altn stun saklam olduu sylentisini yaydlar. Ancak
idamndan sonra bu stunun krmz benekli bir sar mermer olduu anlalmtr.429
Bu olayda, Osmanl Deniz Gcnn sadece yaz mevsiminde kullanld bir
kere daha dorulanmaktadr. Bu tarihte henz kalyon devrine, yani yelkenli gemi
lere geilmediinden ve Osmanl Donanmasnn kreki tedarik sistemi gerein
ce, krekiler Mart banda Tersaneye geldiklerinden, Yusuf Paa'nn hem kreki,
hem de gemici personel yokluu nedeniyle, Padiah'n emrini yerine getirmesi mm-
429 Hamiller ,. 239
218
D E N i Z G U C N N OSMAN l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
O
------------ ------- -
kn olamazd. Bir Padiahn bu husus u bilmesi gerektii dikkate alndnda, Yusuf
Paa'nn lmne neden olan amacn, gizledii iddia edilen altn stun olma olas
l daha fazladr. Ayrca, 1 649 ylnn 20 Austos gn Girit'te Kandiye Liman ku
atmas devam ederken gemilerden 4 bin levent de karaya karak kuatmaya itirak
etmilerdir.4JO Gemi personelinin kara savanda kullanlmas, hele, iinde bulunulan
askeri durumda, yani deniz stnlnn olmad bir ortamda, gemilerin personel
siz braklmas son derece sakncal ve riskli bir uygulamadr.
Sakz Adas'nn zel Stats

Sakz Adas, uzun yllar, Ege adalar iinde sosyo-ekonomik ve kltrel a
dan Yunan kltrnden farkl bir stat iinde olmutur. Bu durum, Sakz'a Osman
llarn tand ve uzun sre devam eden ayrcalklardan kaynaklanmtr. 1 462'de
Midilli'nin Osmanllar tarafndan fethedilmesini takiben, Sakz Adas'nda yaayan
Latinler, yani talya'dan gelme Katolikler (Ceneviziler) stanbul'a hemen yklce bir
para gnderip, bylece bir sre iin bar satn aldlar. Rumlarla Katolikler genellikle
uyum iindeydiler, ama arasra siyasal atmalar da olmuyor deildi. Egemenlik Ce
nevizlilerdeydi; Cenova Cumhuriyeti'nden tccarlar da adann ekonomisini ellerin
de tutmaktayd. arap, zeytinya, meyva, ipein yan sra adann kendine zg ok
deerli bir rn daha vard. Bu, "Mastiks-engel Sakz" denilen rnd ve 1481 y
lnda Sultan'n haremine gnderilmeye balanmt. Btn Akdeniz'de ancak bir ka
adann yazgs, Sakz'nki gibi byle gzel olabilmitir. Sultan'n egemenliine girdii
zaman dahi, sadece bakentin kalesinde bulunan kk bir birlie ve birka yneti
ci grevliye katlanmak zorunda kalm, bunun dnda tam bir serbestlik iinde ken
di hayatn yaamtr. Arada bir adaya gelen yabanclar, hep burann verimliliinden
ve kadnlarnn gzelliinden sz etmilerdir. stelik adadaki Katolikler de gnm
ze kadar yerlerinde kalmlar, yalnz adann dier halk bibi Rumca konuur olmu
lardr. Venedikliler 1 694 ylnda Sakz Adas'n igal ettiler. Sakz Adas nfus, din ve
rk bakmndan dier adalardan olduka farkl bir yapya sahipti.
Jeopolitik adan o devir ve gnmz iin rnek olabilecek bir idare kurulmutu
yleki; nceleri Sakz Adas'nn byk bir blmnde, Katolik Roma dininde olan
bir halk oturmaktayd. Bu halk, birok kuak nce, yani Ada daha Trk egemenliine
girmeden nce Venedik'ten ve talya'nn baka yerlerinden gelmiler ve Katolik-Roma
dinini de getirerek, buraya yerlemiler ve aday son kuaklarna kadar iskan etmi
lerdir. Bunlar, adann teki halknn (Rum) yararland haklardan yararlanrlard,
yani dinlerini zgrce uygulamakla kalmayarak, aksine bunlardan daha fazla kilise
leri vard. Ayrca, Fransz Bykelisinin ve Papa'lka sadk dier hkmdarlarn n
fuz ve yetkisi sayesinde Osmanl Devletinin teki tebasndan daha fazla olarak Bab-
Ali'den birok baklklar ve ayrcalklar elde etmilerdi. Fakat Girit Sava ile bir
likte, Katolik halk, Venedik Cumhuriyetinin casuslar oldu ve stanbul'daki ve adalar
daki Trk donanmasna ait bilgileri, Venedik donanmasna bildirmeye baladlar. Ni-
430 A.g.e. s. 254
2 1 9 --------YfA

' D E N i z GC N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
------------------
hayet Venedikliler btn Mora'y ele geirdikten sonra, Ada'daki Katolik halk o kadar
cesarete geldi ki, kendi adalarn da San Mark'n (yani Venedik Cumhuriyetinin) ege
menlii altna sokmay dnmeye baladlar. Bunu haber alan RumIar, durumu Os
manl Devletine bildirdiler. Katolik Sakz halknn arsyla Adaya gelen Venedik
liler ( 1 694) gn iinde aday alarak hem Trklere hem de RumIara eziyet ettiler.
RumIarn kiliselerini kapattlar. Sakz Adas, iki din arasnda deil, iki Hristiyan mez
hebi arasndaki ekimenin kurban oldu. Sonu tabi ki uzun vadede RumIarn lehi
ne geliti. nk Osmanl Devleti buradaki tm Katolikleri temizleme karar aldYI
Mezamorta Hseyin Paa ve Kalyon Devrine Gei

1 664 ylndan itibaren, artk Osmanl Donanmasnda da fazla miktarda kalyon
bulunuyor ve bu sayede Venediklilerin Akdenizde yarm asra yakn bir zaman elde
ettikleri stnlk ellerinden alnyordu. 1 690 senesinde Derya Kaptan Msrlzade
brahim Paa ile Akdeniz'e yirmi drt kta ekdiri, on be adet kalyon ile firkateler
karmt. Osmanl Devleti gerileme devrine girdiinde, Donanma, Mezamorta H
seyin Paa sayesinde bir nefes alabilmitir. Bu balamda, kalyon devrine geiin hz
lanmas, kurumsallama yolundaki atlmlar, modernleme giriimleri dikkati ek
mektedir. Donanmann modernlemesi ve glenmesi, Osmanl devletinin mrnn
uzamasnda ve imparatorluk karlarnn savunulmasnda dorudan etkili olmutur.
leride de grlecei zere, gerileme devri, deniz gc asndan artk kiisel baa
rlarn ve tercihlerin rol oynad bir dnem olarak gze arpmaktadr. Bu nedenle,
Mezamorta Hseyin Paa ve benzerlerinin uygulamalarnn incelenmesi ve deer
lendirilmesi gerekmektedir. Mezomorta Hseyin Paa'nn Derya Kaptan olma hika
yesi olduka ilgi ekicidir. Lamartine bunu yle anlatmaktadr432: Cahil ve ekingen
Kaptan Deryalarn emrinde ok nceden beri mehur olan Mezomorta Paa, ken
di komutasna bir donanma verilmesini istiyor ve Sakz Adas'n Venediklilerin elin
den kurtaracan sylyordu. Bir gn Divan Toplantsn grnmeden kafes arka
sndan izleyen Padiah II. Mustafa, Paa'nn srarlarn ve vezirlerin kar klarn
iitti. Deniz kurdunun sesinde grleyen gvenden ve enerji dolu konumasndan ok
etkilendi. Hemen kafesi kaldrd ve Mezomorta Paa'nn cretini kantlamas iin is
tedii her eyin verilmesini Divan'a emretti. Sakz Adas, yerli Rum halknn da yard
myla bir yl sonra 1 695'de Venediklilerin elinden alnd. Mezomorta Paa stanbul'a
gverteleri zincire vurulmu tutsaklarla dolu gemilerle dnd. Padiah, Sakz' kurta
ran adama Derya Kaptanl nvanyla birlikte deniz zerinde her trl yetkiyi verdi.
Mezomorto Hseyin Paa, krek devrinin son, kalyon devrinin ilk Derya Kap
tan idi. Krka yakn kalyon olmak zere, yzlerce harp gemisi yaptrm, tersanele
re bambaka bir canllk kazandrmt. Denizcilerin terfi, maa, emeklilik haklar
n kesin kanunlara balad. Saffet Bey; Mezamorto Hseyin Paa adl eserinde yle
yazmaktadr: Dzensizlik, beceriksizlik, cahillik yznden memleketi kara bulutla-
43 1 Detayl lilgi iin lk/. Kantemir 5.97 1 972

432 Lamarhne S . 77
220
D E N i z G U C U N U N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E K i ET K i L E Ri
O
-----------------
rn sard, Osmanl Devletinin geliri, Saray adamlarnn arpal, bahriye ileri, de
niz tutanlarn elencesi olmutu. Hkmetin kepaze olduu, her iin sarpa sard
bir srada Mezamorto Hseyin Paay i bana getirmek zorunlu oldu. Hseyin Paa,
bahriyemizi engine sald, kurtard. Bahriyeye srlen lekeyi ve omuzlarna yklenen
suu temizledi. Devlet geni bir nefes ald. O gne kadar donanma nedir, kimlerin
eline verilmelidir, gereini anlamam olanlara gerek yzn gsterdi.433
Bahriye Kanunnamesinin Yaynlanmas

Hseyin Paa kendisinden sonra kalc bir sistem brakmak amacyla 702 ylnda,
Osmanl Bahriye Kanunnamesinin434 yaynlanmasn salad. Kanunnameden dik
kati eken nemli maddeler aadadr. Ne kadar basit eylerin kanun maddesi hali
ne getirildii dikkate alndnda, Osmanl Bahriyesinin iinde bulunduu ackl du
rum daha iyi anlalmaktadr.
- K bitiminde krk gemi tamamlandktan sonra da, tamam oldu diyerek ihmal
edilmeyip, yine yldan yla ocaklardan tersaneye kuvvetli ve salam keresteler ge
tirilip, zaman am khneleip eskiyen kalyonlarn yerine konulmak zere birer
ikier yeni kalyonlar tezgaha konup ina olunarak artrlsn.
- Akln bana getirmeyen gemi kaptan ve reisierinin gemileri ellerinden alnp
ehliyetli ve hak bilirkiilere verilsin.
- Derya Kaptanlnn bir bakasna verilmesi gerektiinde, denizcilik bilgileri
ne ve donanma ileri gelenlerinin durumlarna vukufu olmayan kara paalarn
dan birine kesinlikle verilmeyecek, byle zamanlarda Kapudane Kaptan (Derya
Kaptan Yardmcs, Donanma Komutan, Oramiral) her kim bulunursa, yolu ile
ona verilsin. Kapudane Kaptanl, Patrona Kaptanna, keza Patrona Kaptanl
da Riyale Kaptanna verilip, bu usul ve yoluyla hareket edilsin.
- Bir harp srasnda Derya Kaptanlar batardeye435 binmesinler. Onun yerine,
ina olunan byk kalyona zafer sembol fener ve tanr yardm sembol
bayrak ekilip ona binsinler ve bu kalyona ba kapudane denilsin,
- Bar zamannda eski usullere uygun olarak Derya Kaptanlarnn karargahlar
batarde-i hmayunda olsun.
- Bir harpte yaralananlara, istedikleri yerlerden denmek zere emeklilik verile
rek haklar kayrlsn.
- zellikle bahriye kkenli olmayanlarn donanmaya sokulmasndan ekinilsin.
- Derya Kaptan ve dier kaptanlar tamahkarlk yoluyla veya dier nedenlerle ter-
tip ve tayin olunan kalyon personelinin miktarn kesinlikle azaltmayp, titizlik
le her kalyon iin ngrlen personel ile gereleri noksansz olarak tam tutulsun.
- Kalyonaalar, gereince dindar, asayi ve dzen bakmndan gl ve kararl
.. 33 [)men d - 5
434 A . g , e 5.6-9
435 Merasimlerde ve stanbul Liman'nda karargah olarak kullanlan Derya Kaptannn bindii gemi
221
kimseler olsunlar. Leventleri gereince asayi ve dzen iinde tutarak halkn kadn
ve ocuklarna saldrmalarn, kutsal eriat kurallarn inemelerini nlesinler.
- Ortaya konularak yaynlanan bu kurallar daima yrrlkte ve her ite uyulmas
gerekli esaslar olup, her kim buna uymayan hareketlerde bulunur veya buna kar
t tutum ve davranta bulunursa, devletin dayana olan kapma bildirsin ki, ge
reine gre ceza verilsin. Bu Bahriye Kanunnamesinde ortaya konulmu olan ku
rallar, tanrnn istedii srece yrrlkte kalsn ve deitirilip bozulmas yasak
olup ve her madde yerli yerince kullanlsn.
Kanunnamede yer alan maddeler son derece isabetli ve sistemin hastalklarna
are olacak niteliktedir. Ancak, yllarn kiisel avantajlarna ve maddi karlarna da
yal eski uygulamalardan vazgeilemedii iin bu kanunname de kadk olmutur.
Kanunnamenin son maddesi, cezai yaptrmlar iermesine ramen bir ie yarama
mtr. Damad brahim Paa'nn sadaretinde ise, gerek gemi, gerek malzeme ii ihmal
edilmi, gemiler limanda kalm ve bu yzden kaptanlara ve tayfalara uyuukluk gel
mi ve denizcilikteki yetenekleri azalmt; 702 Kanunnamesi'ndeki esas maddeler
den biri, donanma kaptanlnn, kaptan paadan balayarak dmen neferine kadar
ehline verilmesini emrederken, zamanla bu da terkedildiinden kaptanlklar, rvet
ile ehliyeti olmayanlara verilir olmutu.
Her ne kadar donanmann Akdeniz'e knda baz korsan gemile
ri yakalanp getiriliyorsa da, bu, bir donanmann alelade be gemisi
nin yapaca karakol hizmeti demekti. 709 ylna gelindiinde, hala Osman
l Donanmasndaki kalyon adedi 20 kadard. Halbuki 702 tarihinde yaynlanan
Bahriye Kanunnamesi kalyon adedinin 40'a karlmasn ngryordu. Bu kadar
uzun sren bara ramen kalyon adedi 40'a karlamad gibi, mevcut 20 kalyonun
bile onarmar yaplamamt. Yce Osmanl Devleti; grkemli alarnda z kay
naklarnn bolluu ve verimlilii sayesinde dnya zerinde en ucuz retim yapan ye
gane lke idi. Dolaysyla denizcilie ilikin ham madde kaynaklar da ylesine bol
du ki, bunlar sayesinde donanmasn 3-5 ylda tamamen yenileme olanana sahipti.
Fakat Osmanl Bahriyesinin en byk kereste ikmal ormanarn oluturan Bolu San
ca (Bolu, Kastamonu, Zonguldak, Sakarya ve Kocaeli'den olumaktadr) 709 yln
da, emredilmi bulunan onarm malzemelerini bile teminden uzak bulunuyordu.436
Artk Osmanh Bahriyesi de, ngiltere, Fransa ve spanya gibi da baml hale gel
miti. l 735 ylna gelindiinde, Osmanllarn denizdeki bu sakin devrinde, Venedik
liler de eski faaliyetlerini gstermeyip, onlarda da duraklama devri balamt. Vene
diklilerin bu pasif durumu Osmanl Donanmasn fazlasyla etkiledi. Osmanl Do
nanmas, 7.yzyl sonlarndaki gibi artk kuvvetli deildi. Geri her yl sahilleri ko
rumak iin Akdeniz'e kan donanma, bir gezintiden sonra avdet eder gibi olmutu.
Bundan baka;
D E N i z G C U N U N OSMAN l TA R i H i U Z E R i N O E Ki ETKi L E R i
O
------------------ -
- Yeni ina edilen kalyonlarn, k taraflar mteaddid odalarla sslenip seyyar bir
deniz kk haline getirilmi,
- Yeni gemici personel yetitirilmesi ihmal edilmi,
- Tersane geliri ile Paa gemilerine tahsisli yerlerin haslat ve salyane kapudan-
lklar kaldrlm,
- Kalyoncu askerleri de ticarete dklmlerdir.
Osmanl Devletinde hal byle iken, Avrupa devletlerinde denizcilik fenni bir e
kilde ilerlemekte olduundan, gnn birinde Osmanl Donanmasnn elim bir du
ruma decei tabii idi. Osmanl Donanmas bu dnemde, denizlerdeki kudretini
kaybetmekte olan Venedik Cumhuriyetini kendisine rakip grdnden, faaliyetinin
derecesini ona gre uydurmu ve bir gn kendisine Akdeniz'de baka bir hasm
kacan dnememiti.437 Denizcilikte birinci snf igal eden kalyonculuk sayesin
de, Osmanl Donanmas 770 senesindeki eme malubiyetine kadar seksen sene
mddetle, Akdeniz'de dengeyi salayabilmiti, yani en azndan denizden gelecek teh
likelere kar, Osmanl Deniz Gc ksmi bir caydrclk salayabiliyordu. Kanun
nameye ramen, donanmann kullanlmasndaki Korsanlk Stratejisinden bir trl
vazgeilemiyordu. nk gelirleri azalan denizciler ve kaptanlar iin bu strateji zel
likle tercih ediliyor donanma amacna uygun olarak kullanlamyordu. 707 sene
sinde Akdeniz'e donanma ile kan Hac Mehmed Kaptan, yirmi kadar kalyon ile s
panya ve Mayorka Adalar taraflarna kadar gidip, Messina'ya asker karp iki kale
sini kuatma ile zaptetmi ve Messina'nn altm mil mesafede bulunmas nedeniyle
muhafazas mmkn olamyacandan dolay, zaptolunan kaleleri ykp bir hayli esir
alarak geri dnmt. Artk her Akdeniz'e kta bir ksm dman kalyonlar yaka
lanarak stanbul'a getiril yordu.
747 ylna gelindiinde, Osmanl Bahriyesi iin kara gnler yaklamaktayd. Os
manl Bahriyesini, boulmak zere drlm olduu bataklktan kurtarp kald
ran, modernize eden deerli amirallerden Msrlolu brahim Paa ile Mezamor
to Hseyin Paa'nn emekleri yok edilmek zereydi. Bata hkmdar olmak zere,
devleti idare edenler, yz kzartc gnleri ve donanmann deerini unutmulard.
Her yaz mevsimi, donanma ad altnda Akdeniz'e 5- LO tekne yine karlyor, fakat
bu, Derya Kaptan Eyaletleri denen sahil vilayetleri ile adalardan vergi toplamak ve
bu arada, Derya Kaptan mevkiine getirilen kiilerin bir ka aylk deniz safas yap
malar iindi. Bylece donanma, yine enkaz yn haline srklenmekteydi. Trab
lusgarp, Tunus, zellikle Cezayir Bahriyesinden alnm yiit, mert, tecrbeli deniz
ciler, Osmanl Bahriyesinin karartlan ruhu ve kertilen bedeni karsnda, zlemi
ni duyduklar eski ocaklarna g etmeye balamlard. Donanmay terk eden bu yi
it denizcilerin yerine de, Akdeniz Adalar'ndan Rum denizciler toplanmakta, bun
lar kalyonlarda yazn ay hizmet grdkten sonra ekip gitmekteydiler.438 760 yl
Mays aynda. Abdlkerim Paa komutasnda Akdeniz'e alan donanma, stanky
437 Dumen s. 1 1 6
431'\ A.g.e s. 1 1 7
223
D E N i z G lJC N N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
------------------------------
Adas'nda demirli bulunduu srada, namaz klmak iin btn personeli sahile k
m olan bir ektirideki forsalar, bu frsattan ve esen rzgardan faydalanarak, donan
mann bu gemisini karmay baarmlard. 439
Rusya'nn Karadeniz'e ve Ege'ye kmas

1 736'da Rusya, Osmanl Devletinin, uzun sren ran Harbi'nde tam anlam ile
yorulduunu ve yprandn bildii iin, artk ona kar zor kullanarak Karadeniz'e
kmak zamannn geldiine inanmt. Osmanl Donanmasnn vaktinde yetieme
rnesi nedeniyle, 1 3 Temmuz 1 736'da Ruslar Azak Kalesi'ni ele geirdiler. Osmanl
Devleti, Azak gibi stratejik ve ekonomik deeri byk olan bu deniz geidinde de
vaml bir donanma bulundurmamann cezasn ekiyordu. Rus filosunun Baltk yolu
ile Akdeniz'e inerek 1 770'de eme'de Osmanl Donanmasn yakmas sonrasn
da, Ege'deki deniz stnl Rusya'ya gemiti. Rus'larn Ege'de zellikle Boazn
Adalar'n igal ederek s olarak kullanmaya balamas ve el altndan Yunan ayaklan
masn organize etmesi nedeniyle, Rumlar derhal taraf deitirerek Rus bayra ek
me hakkn aldlar; hem Rus filosunu desteklediler, hem de Rus'larn Ege'deki deniz
kontrolundan yararlanarak serbest ticaretlerine devam ettiler ve zellikle eski d
manlar olan Venedik'ten kendilerini korudular.
1 768- 1 774 Osmanl Rus Sava'nda, Ruslarn Ege'yi abluka altna almalar Os
manl Devletinin jeopolitik btnln ortadan ikiye blmtr. Milyonlarca kilo
metre kare topraa sahip olmasna ramen Msr (Dimyat) - stanbul tahl yolu Rus
tehdidi altna girdiinden payitaht alk tehlikesi ile kar karya kalmtr. Durum
dan istifade eden Galata'daki Fransz tccar yksek karlarla stanbul'a buday nak
lini organize etmitir. 1 772 ylnda 17 bin ton buday karl imzalanan szleme
den Franszlar 200 bin kuruun zerinde net kazan salamlardr. Donanmasz
lk, Osmanl Devleti'nin bakentini sava zamannda gdasn salayamaz duruma
drmtr. Bundan daha da kts, Osmanllarn kendi sularnda hareket ede
mez duruma gelmeleridir. yle ki Kbrs Kads 1 757 tarihinde Kbrs ile Anado
lu arasnda daha nce ulam salayan Fransz gemilerinin tekrar hizmete girmesi
ni stanbul'dan talep etmitir. Fransz gemileri, aikar bir ekilde ada halknn sala
yamad ve merkezi hkmetin ise gerekletirmedii veya gerekletirmek isteme
dii bir gven ortamnn artyd. .. Sava zamanlarnda zel bir gayretle donanma
sn imparatorluun en u noktalarna kadar gndermeyi baaran Osmanllar, bar
zamannda bu geni alan kendilerine balamak ve kontrolunu salamak iin gere
ken artlar yerine getirmekte ciddi ekilde zorlanmaktaydlar. Osmanl donanmas
giderek denize yabanclamaya ve kopmaya balam, asayiini salayamad bu or
tamda kendini riske atmaktansa limanlarn emniyetli ortamna snmay tercih et
mi grnyordu.440
439 .-\..g.e. s. H
440 Edhcm E)(In. Trkkr \ Den if K itap Ya ne\ i ()07 s. hh h 7. h9. 7-'1
224
D E N i z G U C N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETKi l E Ri
(:;>o... O
-----------------
Osmanl-ngiltere Zorunlu ttifak
1 800 yl Ekim ayna kadar ngiltere, Malta Adas'n elinde tutmaa arzusu oldu
unu aklamamt. Malta'y St. John valyelerine veya ar'a devir etmeye hazrlan
mt. Fakat o an iin adaya bir ngiliz Garnizonu yerletirildi. Ablukaya itirak et
meyen ve Akdeniz'deki filosunu, Yunan Adalar'n (Osmanl Adalar) zaptetmek gibi
kendi menfaatleri urunda kullanan Rusya, imdi Malta'y istiyordu. O zaman iin bu
istekten bir netice kmad ise de, bu mesele ilerdeki ngiliz- Rus mnasebetlerini bo
zarak 1 804'te nc ittifakn tekiline ciddi surette tesir etti.H1
Ruslarn Akdeniz'de tutunabilmek iin, filolarn sratle s elde etmede kullan
dklarn grmekteyiz. Malta, Akdeniz'in tam ortasnda bulunduundan, kendi ana
vatanarna hem Trk Boazlar, hem de Cebelitark yoluyla ulamada stratejik bir
konumdayd. Ancak Malta, Rusya'ya Trk Boazlar yoluyla daha yakndr. Bu itibar
la Ruslarn ncelikle Ege'de, anakkale Boaz'na yakn blgelerde s teminine gay
ret etmeleri doru bir strateji olmakla beraber, anavatanna kesintisiz ak deniz ir
tibat olmayan bir deniz gcnn, kalc bir baar salamas mmkn deildi. Nite
kim benzer rnei, Osmanl Devleti'nin Hint Okyanusu Donanmasnda olduu gibi
Rus Filosu Akdeniz'de tutunamad.
ngiltere'nin Osmanl Limanlarn Kullanmaya Balamas

Msr'a gnderilmek zere tekil edilen ngiliz deniz ar kuvveti, 1 800 yl Ekim
aynda Cebelitark'tan ileri harekete gemi, kara ve deniz mterek kuvvetin eiti
mi iin Marmaris'te biraz zaman sarfettikten sonra, 2 Mart 1 80 l 'de Msr'a varmtr.
1 798 senesi Temmuz aynda mit Burnu yolu ile Kzldeniz'e gnderilmi olan kk
filo, dou mntkasnda cssesinden byk olan faydal tesirler yapyordu. Filonun
mevcudiyeti, Arap hkmdarlar zerinde sakinletirici bir tesir yaratyordu. Komo
dorun anlattna gre, hakimiyeti altnda bulunduklar Trklere hcum etmek ze
re frsat kollamakta olan Mekke erifi, Muscat mam ve Badat Paas, filonun yuka
r Msr'dan gelen ve Araplarn muhta olduklar gda maddelerini kesme kudreti sa
yesinde, kontrol altnda tutulabiliyordu.
Bu olayda Osmanl Devleti iin nemli hususlardan biri, ngiliz Donanmas
nn Marmaris'te amfibi prova yapmasdr. Osmanl Devleti ile ngiltere'nin mtte
fik olmalarna ramen, Marmaris'in kullanlmas iin izin alnp alnmad bilinme
mektedir. Sleyman Nutki, ngiliz Donanmasnn, Osmanl sahillerinden her ne
reye urarsa, yiyecek, iecek ve baka malzeme yardmlaryla, gerekli kolaylkla
rm gsterilmesinin emredildiini bildirmektedir.442 Bu durumda, Osmanl Dev-
441 A.g.c. , . 237

442 S.l':uki, Osmanl Denz Sa\'aar DZ.K.K 1 993 s. 1 26
225
. D E N i Z G U C N N OSMAN l TA Ri H i U Z E R i N O E Ki ETKi L E Ri
c:
------------------
leti ilk defa bir yabanc deniz kuvvetine s olarak kullanmak zere anavatan top
raklarn am olmaktadr. 1 8.yzyl sonlarndan itibaren Osmanl Devletinin ky
larn ve denizlerini kontrol edemedii ve gvenliini salayamad sonucu ortaya
kmaktadr ki, bu son derece vahimdir. Zira, Anadolu Yarmadas herhangi bir eya
let deil, dorudan Osmanlnn anavatan topraklardr. Bundan cesaret alan ngiliz
lerin istekleri hi bitmeyecek ve nihayet 1 878'de Kbrs verilecektir. Dier dikkati e
ken bir nokta, ngiliz Donanmasnn hem Akdeniz tarafndan, hem de Kzldeniz ta
rafndan Msr' kontrol altna alarak, Franszlar ift tarafl kuatmas olmutur. mit
Burnu yoluyla, onbinlerce deniz mili katederek, Kzldeniz'e giren bu deniz gc, sa
dece Franszlara kar olan savata deil, ayn zamanda Osmanl kontrolundaki top
raklar da tehdit edebilecek bir gce sahipti.
Ruslarn Karadenz'e kmas

i 783'de Trklerle yapt savata, Krm'n zapt ile balayan Rus zaferleri seri
si, Dinyester Nehri azna yakn bir yerde olan Azak (Oczakow) kalesinin Rusla
rn eline gemesine sebeb olmutu. Eer Rus Deniz Kuvvetleri, Marmara Denizi'ne
Sivastopol'dan daha yakn bir s elde ederse, Trkiye'nin fethi kolaylard. nk
denizden yaplacak istila, Moldovya gibi geilmesi g memleketler zerinden ya
placak olana gre daha kolayd. Zamann yazarlarndan biri yle yazyordu: De
niz, Trkiye'nin zayf taraf idi. Denizdeki kati bir harekat, Trk mparatorluu
nun emniyetine, karadaki yarm dzne muharebeye nazaran daha fazla tesir ede
bilir. Ruslar i 784'de Sivastopol'da tersane kurmular, sava ve ticaret gemileri yapm
na hz vererek Tuna'dan gelen ticaret yolu zerinde de denetim imkan elde etmiler
di. Bylece Balkanlar'daki stratejik konumlar glendi; uygun diplomatik koulla
r oluturduklar an blgeye mdahele edebilecek bir pozisyon elde ettiler. Ruslar bir
kara devletine sahip olmalarna ramen deniz devleti olmak iin rpnrlarken, za
ten bir deniz devleti olan Osmanllar bir anlamda denize srtlarn dnerek impara
torluklarn yitirdiler.443
Fransz Kaptan Bonneval'n Osmanl Donanmas Hakkndaki Raporu

1 8.yzyln ikinci yarsnda, III. Selim'in tahta kmasndan bir ka yl nce, Os
manl Donanmasnn perian bir durumda bulunduu hususunda Trk ve yabanc
yazarlar gr birliine varmlard. Bonneval isminde bir Fransz kaptann, Osman
l Donanmas hakknda hkmetine yollad i 784 ylnn tarihini tayan bu rapor
dan en ok u satrlar dikkati ekmektedir: 7 Temmuz 1 770 eme Deniz Sava'nda,
btn donanmalarn cehaletleri yznden kaybeden Osmanllar, bu tarihten beri
akllarn balarna toplamak lzumu idrak edemediler. Cesur adam olarak tannan
ve cesaretini birok vesilelerle ispat etmi olan Derya Kaptan Hsamettin Paa de
nizci deildir. Osmanl Donanmasn tekil eden byk harp gemilerinin kaptanla
rna gelince, bunlardan hibirisi, seyrsefer, manevra ve harp taktii hakknda, en il-
443 Mehmet Tanju, Abd Osmanllarn Strateiik Sorunlar l\:astd Ydynlar 1995 S. 243
226
D E N i z G C N N OS MAN l TAR i H i Z E R i N D E Ki ETKI L E Ri
kel bilgiye sahip bulunmuyor. Esasen bir harp gemisinin kaptanl para kuvvetiyle
elde edilmektedir. Derya Kaptanna en ok para teklif eden tercih ediliyor. Bu ekil
de kaptan olmak keyfiyeti, kaptanlar, hereyden evvel, verdikleri paray kazanmak
iin, her vastaya mracaata srklemektedir. En ok kullanlan yntem; gemi, s
tanbul Liman'ndan knca, mrettebatn yarsn karaya karmak ve btn yolcu
luk srasnda onun maa ve yiyeceklerinden istifade etmektir. Kaptanlarn sahip ol
duklar az tecrbe ve gemilerde yarya inmi personel ile kesin tehlikelerden kurtul
mak iin yaptklar i, limanlarda beklemek ve ancak uygun rzgar bulunca yollarna
devam etmekten ibarettir. Klavuzlar Rumdurlar. Bunlar, uzun bir tecrbe neticesin
de elde edilmi tamamen pratik bilgiden baka bir ey bilmezler.. Bu nedenle, kara
y gzden kaybedince, yollarn tayin etmek iin pusula ile hibir i gremezler. Bun
dan dolay da, bir harp gemisi Suriye veya Msr'a gnderildii vakit, bu geminin ev
vela, zmir ve Rodos'a urad ve orada peine taklmak iin gidecei yerlere hareket
eden bir Frenk gemisi arad grlr.
Osmanl gemilerinde hibir dzen ve hibir disiplin yoktur. Onlarda herey kar
makarktr. Gda datmnda eitlik yoktur. Her fert ayr olarak ve iine geldii e
kilde yemek yer. Bundan dolay bir kaptan iin mevcut yiyecek ile denizde ne kadar
kalabileceini evvelden kestirmek mmkn deildir. Osmanllar, gemilerin ina ve
donatlmasnda biraz ilerlemi grnyorlarsa da, bu ilerlemelerini, ellerine geir
dikleri bir Fransz gemisiyle bir ngiliz frkateynine borlu olduklar muhakkaktr.
Bununla beraber, gemilerin i dzeni her zamanki gibi kusurludur. K kpete su
baylara ait birok kk kulbelere taksim edilmitir. Geminin gvertesi de boydan
boya tahtadan yaplm kk barakalar ile doludur. Bunlar, mrettebata dkkan,
kahve ve mutfak vazifelerini grrler. Ik, geminin her tarafnda ve gn ile gecenin
her saatinde vardr. Deniz harbine dair talim ve top egzersizleri bilinmeyen eylerdir.
Bundan dolay da, bir Osmanl gemisini sava durumuna getirmek ve harp yapacak
hale koymak kadar g bir ey yoktur. Bataryalarda her aptan top bulunur. Bu eit
li aptaki toplarn mermileri de genelIlikle yanyana bulundurulur. Dolaysyla mer
mileri kullanmak gerektiinde, gerekli olanlar semek ve onlara uygun hartular444
bulmak iin meydana gelen karkl hayal etmek kolaydr. Yirmi drt harp gemi
sinden her ne kadar on alts, iyi durumda ise de, bu durumlar uzun mddet devam
etmeyecektir. nk; korunmalar iin gsterilen ihmal son dereceyi bulmutur. Ge
miler, bar durumunda, silahtan arndrlnca, merkezde bulunan arlklarnn bir
ksmndan kurtarlrlarsa da, dengenin bozulmamas iin kenar ve utaki arlklara
dokunulmaz, bu sebebten de aa gemilerin asl ekillerini yava yava kaybetmeye
baladklar grlr. Kalafat ve onarm da ok ihmal edilmektedir.
lgililer, gndelikilere ayrlan paray ceplerine attklarndan baka, malzemeyi
de genellikle kendi menfaatlerine kullanrlar. Bu nedenle, Osmanl Donanmas sekiz
gn bile denizde dolaacak dayankllkta deildir. Nitekim geen yl, Karadeniz'de
bir limana pek yakn mesafede yepyeni bir gemi birdenbire denizin dibine inmek su-
444 Barut kaplar
227
D E N i Z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
retiyle kayboldu. zetle, cehalet, dzensizlik, ihmaL, Osmanl Bahriyesinde o dere

ceyi bulmutur ki, bir Osmanl gemisinin kp da en zayf dmana bile kar koya
mayacan tahminde mbalaa etmiyorum. Bu atalet, Osmanllarda devam edecek
ve onlarn Avrupa'dan kovulmalarn neticelendirecek olan deiimi hzlandracaktr.
ok yakn olan bu an iin tahmin yrtmek bile zumsuzdur. stanbul Tersanesinin
ambarlarna kadar girmedim ise de, her trl cephaneden yoksun olduuna eminim.
Mareal Hazretleri iliik cetvelde greceklerdir ki, stanbul Tersanesinde iki gemi ile
bir ka kayk ina edilmek zeredir.
Fakat Osmanllar o kadar disiplinsiz ve ihmal ile alyorlar ki, gemilerin deni
ze indirilecekleri gn kestirmek imkanszdr. Derya Kaptan ile yaptm bir gr
mede, Osmanl Bahriyesi hakkndaki dn tarzm kendisine ifade ettim. Efen
disine erefli bir mevki temin etmesi lazm geldiini hissettirmeye altm. Bu yol
da baarl olmas iin bavuraca vastalar da gstermeye uratm. Btn bunlar
sklnetle dinledi, samimiyetimden minnettar grnd. Sylediklerim zerinde mu
tabk kalnd. Fakat bu harici, drst ve mteekkir grne ramen, bir Mslma
nn bir Hristiyandan ders almaktan hiddetlendiini kolayca fark ettim. Esasen efen
disinin an ve evketine, vatann korunmasna duyarsz bir Mslman, byk adam,
sadk teb'a, iyi vatanda yetitiren ruhun byk ihtiraslar ile tahrik edilmeye ve he
yecanlanmaya muktedir deildir.445
Osmanl - Rus ttifaknn Deniz Cephesi

Fransann, Akdeniz'deki menfaatlerini korumak ve ngilizlerin Hindistan yolunu
kapatmak maksadyla Msr'a saldrmas zerine, Osmanl Devleti, iinde bulundu
u aresizlik nedeniyle Rusya ile ittifak yapmak zorunda kalmtr. 23 Kasm 1 798'de
imzalanan bu anlamann gizli maddeleri, Boazlarn her devirdeki jeostratejik ne
mini ortaya koyan maddeleri iermektedir. Buna gre;
- Ruslar Boazlardan serbeste 1 2 byk gemi ve muhtelif gemilerden oluan do
nanmalarn geireceklerdi.
- Bu donanma, harpten sonra Karadeniz'e geri dnecek, fakat harp mddetince
de urad Trk limanlarndan ihtiyalarn temin edebilecekti.
- ki devlet, Karadeniz'i kapal bir deniz olarak tutacaklar, buna uymayanlara b
tn gleriyle birlikte kar koyacaklard.
Bu anlamann nemi, Rus Filosunun ilk defa Boazlardan gemesi ve Akdeniz'de
ekonomik ve ticari menfaatler elde etmesi idi. Bylece, ngilizlerin korktuklar ba
larna geliyor, Akdeniz'de Fransa'ya ilave olarak yeni bir deniz gc ortaya kyor
du. imdi bu gcn tekrar kt delie geri sokulmas gerekmekteydi. Bundan son
raki ngiliz politikasnn ana amac bu olacakt. Osmanl Devleti ise, Rusya ile yapt
ittifak ile dou Akdeniz'den Franszlar kovacak yardm salam ve Boazlar kul
lanarak, Bat ile Rusya arasnda izlenecek bir denge politikasnn kendi menfaatle-
445 Enver Ziya Kara, Selim l I'n Hall Hayunlar, ;-.iiza- Cedit, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1 988 s . 63-66
228
D E N i z G UCU N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKI L E R i
:.... CJ
-----------< -
ri iin daha iyi olacan kavramt. 446 Karadeniz'de Britanya'y telaa dren sebeb,
Rusya'nn ilerlemesinin, Akdeniz'deki Britanya Deniz Kuvvetlerini ve Hindistan yo
lunun savunmasn tehdit etmesi idi. 1 8 1 0 ve 1 820 yllarnda iranllarla yaptklar sa
va kazanan Ruslar, Hazar Denizi zerinde kontrolu ele geirerek, Bak'de dnyann
ilk petrol rafnerisini kurdular. Bu rafneri, onlarn her iki dnya harbinden de baa
ryla kmalar zerinde hayati bir rol oynamtr. Ruslar 20 yl iinde Hazar Filosu
nu kurarak, blge lkelerine kar kontrolu ele geirdi ve o tarihten bu yana Hazar'a
kys olan hi bir lkenin daha stn bir deniz gc oluturmasna imkan verme
diler. Rusya, 7 Ekim 1 826 tarihinde imzalanan AkkermanAnlamas ile, Osmanl li
manlarnda ve denizlerinde ticaret yapma hakkn da kazanyordu.44i Osmanl Devle
tinin gerileme dneminde, Rusya'nn, Osmanl Devletine kar uygulad politikalar,
hem ar Petro'nun vasiyetine, hemde gnn koullarna ok uygundu. Bunlar zetle;
- Osmanl Devleti ile harp yaparak, kendilerini istanbul'dan ve Akdeniz'den ay
ran engelleri ortadan kaldrmak,
- Osmanl imparatorluunda menfatleri olan devletlerden Avusturya, Fransa ve
ngiltere ile frsat dtke ibirlii yaparak, Osmanl topraklarn paylamak,
- Ve nihayet, frsat dtke dier devletlerden nce, Osmanl Devletinin koru
yuculuunu stenmek idi.
Mahmut Raif Efendi'nin Raporu

Bonneval'dan 1 4 sene sonra 1 798'de Reislkttap Mahmut Raif Efendi'nin hazr
lad yeni donanma nizamnamesinde ise, Osmanl kalyonculuunun ne kadar kt
durumda olduunu, herkesin kendi yemeini piiriyor olmasnn yaratt yangn
tehlikesinden balayp, gvertelerin denizcilikten ve savalktan uzak kemekein
den geerek, barutun zayflna ve top taliminin hantallna varncaya dek, acma
sz izgilerle betimlemektedir.
Teknoloji ithalinin baarl olabilmesi iin, kullanm kltr ve teknolojik disip
linin de yerlemesi gereklidir. Gemi tasarmnn henz bilimsel esaslara kavuma
d bir dnemde, denge hesaplarn grglerine dayanarak el yordamyla oturtma
ya alan ustalar, grmedikleri, almadklar derecede byk teknelerin inasnda
ciddi hatalar yapabiliyorlard. ikincisi, kaptan ve tayfalar da hzla byyen kalyon
lar kullanmaya alkn deiL. eme, Navarin ve Sinop basknlar, Osmanllarn ge
ktklar kadrga ann zihinsel alkanlklarndan da bir trl kurtulamam ola
bileceklerini; bu yzden, kalyonlarn srekli ak denizde ve seyir halinde tutacak
larna, kadrgalar gibi korunakl limanlarda demirli bulundurmaya devam ettikleri
ni dndryor.448
446 Saray s. 1 09
447 Saray s. I I
448 Tosun Terzioglu - Halil Berk ay, T rkler ve Deniz, Kitap Yaynevi s. 1 32 - 1 35
229 ----,l
---f'
' D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
-------------------
Bu raporlar yazld tarihteki gerekleri tm ayrntlar ile gzler nne sermek
tedir. leride de grlecei zere Osmanl Devleti, ngiliz ve Fransz uzmanlar vasta
syla eksikliklerini gidermeye alacaktr. Raporlarn yazlm tarihinden yaklak 10
yl sonra, yaplan olumlu almalarla Osmanl Bahriyesi, Batl donanmalarla sava
a muktedir olamasa da, Girit ve Yunan syanlarna mdahele edebilecek kabiliyette
bir deniz gcne kavuacaktr.
ngiliz Filosunun Osmanl Pay-i Tahtn Tehdidi

Durum o kadar kritik ve hayati hale gelmiti ki, artk anakkale ve stanbul Bo
azlarnn bile emniyeti kalmamt. Denizci devletlerin donanmalar rahatlkla
Boazlar'dan geip, Osmanl bakenti olan stanbul'a gelerek Osmanl Devletini do
rudan tehdit bile edebiliyorlard. 1807 ylndaki olay bunu gstermektedir. Tarihi
mizde detaylar tamamen dorulanamayan bu olay, deiik kaynaktan aktarma
y uygun grmekteyiz.
Sleyman Nutki'ye Gre 449

19 ubat 1807'de Amiral Ducworth komutasnda, deiik tip ve tonajdaki I I ge
miden oluan bir ngiliz Filosu anakkale'den geti. nk o gn Kurban Bayram
nn ilk gn olup, Osmanllar Bayram namaznda idiler. Gerekte Boaz, Kumkale
ve Seddlbahir'e yerletirilen toplar ile korunuyordu. O gn, btn askerler namaz
da olduundan gerekli ate alamam ve ngiliz Donanmas ieri girmitir. Kilit
bahir ve anakkale nlerine geldiklerinde, Osmanl askeri ate amsa da, ngiliz
ler de atee karlk vererek sratle ieri girmilerdir. ngiliz Filosu, 7 gemiden olu
an ve Nara'da bekleyen Osmanl Filosundan 4 gemiyi yakn, 2 gemiye ise ar hasar
verdirmitir. Ancak bir gemi kaabilmitir. Osmanl Filosundaki personelin de b
yk bir ksm bayram namaznda bulunuyordu. Kaan gemi, bayramn nc gn
stanbul'a ulaarak durumu Babali'ye haber vermitir. Hemen telae kaplan saltanat
erkan, sahil koruma emrinde tabyalar ina edilmesine karar verdi. Oysa ayn gn
akam ngiliz Filosunun Adalarda450 demirli olduu anlalmt. ngiliz Elisi bura
dan hkmete bir yaz gnderip;
- Osmanl Donanmasnn kendilerine teslimini,
- Rusya ile anlama salanmasn,
- ngiltere ile ittifakn yenilenmesini,
- Fransz Elisi General Sebastiani'nin kovulmasn,
talep etmi, bu ilerin yaplmas iin sadece 20 saat sre tanmt. Kurulan zel mec
liste ngilizlere red cevab verilmi ve savaa karar klnmtr. Sratle ky istihkam-
449 Nuki s. 13 - 1 3 3
,150 Byk, Heybeli, Knal, Burgaz Adalarnn oluturduu yer
D E N z G U CU N U N OSMAN l TA R H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
O
--- -----------< _ 'ov
lar kurulmaya balanm ilk gn sahile 300 top yerletirilmi, beinci gn bu say
1 200' amt. Bu srada Sultan Selim, Ahrkap dolaylarn kontrol etmelerini ister
ken, sarayn kapc balarndan Cezayirli Seyit Ali Bey'i grp durum hakkndaki fik
rini sorduunda, O da: Bu husus, o kadar nemli deildir, bir ka gemi gnderilir
se ngiliz Donanmasn perian ederiz, demiti. Seyit Ali Bey'in, bir zamanlar bahri
yede bulunduundan vnerek ve kendinden emin olarak syledii bu szler, padi
ahn rahatlamasna sebeb oldu. stelik Padiah onu hemen tersane limannda bu
lunan kalyon, frkateyn ve korvetlerden seilen 20 gemilik donanmaya komutan ve
rerek, Beikta nlerine yollad. Halktan bir gn iinde 7.500 gnll yiit toplana
rak sava gemilerine yerletirildi. Seyit Ali Bey'e Cezayir Eyaletinin idaresi verilerek
Derya Kaptanlna ykseltildi. 20 gemilik bu filo, ngiliz Filosuna saldrmaya cesaret
edememiti. ngiliz Filosu, civardaki balklar, Fenerbahe ve Kadky'den kk ge
milerle gelen askerlerin su ikmali yapan ngiliz sandallarna kar giritikleri kk,
ancak, taciz edici saldrlardan rahatsz olmaya balamt. Ayrca, dn yolundaki
ky bataryalarnn takviye edildiini dnrek, biraz daha kalrlarsa Boazdan k
mann zorlaabileceini deerlendiren ngilizler, 3 Mart 1 807 gn Saray nlerinde
gvde gsterisi yaparak 1 2 gn sonra stanbul'dan ayrldlar. ngilizler, Kapda Yar
madas aklarndaki Ekinlik Adas'nda iki gn bekleyerek, yola devamla Boazdan
ktlar. Bu harekat esnasnda hazrlkl durumdaki ky bataryalar, ancak bir ka ge
miye hasar verdirebildi. Bozcaada'ya gelen ngiliz Filosu burada hasar onarmn ya
parak grevine devam etti.
A. de Lamartine'e Gre45
20 ubat 1 807 tarihinde amiral Ducworth'un kumandasndaki 14 ngiliz yelken
lisi rahata anakkale'yi at, stanbul Liman'na gelerek eli Arbuthnot'u brakt ve
toplarnn glgesinde Hkmeti'nin isteklerini bildirdi. lk defa olarak alan anak
kale istihkamlar, Devlet'in kalbine giren dman ve Padiah'n Sarayna her an gl
lelerini ve bombalarn kusmaya hazr ngiliz Donanmasnn toplar, Saray' yle bir
dehete ve yle bir eleme itti ki, Divan btn asaletini ve enerjisini kaybetti. III. Se
lim yakn adamlarndan smail Bey'i Fransz Elisi General Sebastiani'ye gndererek,
mecburiyet karsnda Padiah'n boyun ediini ve elinin hemen stanbul'dan uzak
lamasn istedi, smail Bey yznn ifadesi ve dilinin sertlii ile, Padiah'n kederli
haberine kiisel soukluu nu ve tehdidini ilave etti.
Sebastiani, kendinden emin bir adam ve ahsiyetine yaplm hakaretin er ge in
tikamn alacak byk bir milletin temsilcisi olarak cevap verdi: Ben burada milletle
raras haklarn teminat altnda bulunmaktaym. lkeme dman bir lkenin donan
masnn burada bulunmas ne benim grevimi etkiler, ne de, Hkmetimin bana tevcih
ettii elilik nvann kaldrr. Ben Padiah'n konuuyum; eliliimi ancak onun buy
ruu zerine terkederim ve bu da Fransa'ya ak bir sava ilan demek olur.
451 Lamarline 5. 1 707- 1 7 1 5

D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
--------------------
aknlk iinde kalan smail Bey, III. Sultan Selimi yiitlik ile korkaklk arasn
da brakan bu cevab iletti. Selim, kalben kahraman ise de, imdi gsterdii gibi zih
nen tutuk ve kararszd, smail Bey'den bu cevab iitince, Sebastiani'nin enerjik tutu
mu ile yiitliini gstermeye mecbur kaldndan belki de sevinmitir. Zaten halk ve
askerler de tereddt etmiyordu; Sarayn kapld dehet, vezirlerin ekingenlii, Pa
diahn kararszl hibir surette millete intikal etmiyordu. Tehlike en nemli nok
tasnda Osmanllara eski hretlerine en fazla layk olduklar bir dnemde rastlam
t. Her azdan sava l kyordu. Topular ve yenieriler kendiliklerinden sila
ha sarlyorlar ve hazrlanyorlard. Yallar ve ocuklar istihkam ve savunma aba
larna katlmak iin gnll olarak greve kouyorlard; kadnlar her meslekten ve
her yatan erkekleri ngilizlerin bakentlerine yaptklar hakaretin intikamn almaya
veya vatan ve din uruna lmeye tevik ediyorlard. Cesaret nihayet dardan gelerek
Saray'n duvarlarn at. Yeniden Sultan Selim'in nezaretinde toplanan vezirler, ngi
liz gemilerine boyun emektense, savamay gze almay kararlatrdlar. Padiah, ve
zirlerin ald karar d ve haremi boaltarak kadnlarn hepsini daha emin olan
eski Saray'a yollad. Silahlarn kuand, atna bindi, Sebastiani ve dier Fransz su
baylar tarafndan kumanda edilen topu birliklerinin bataryalar yerletirmesi iin
Saray'n kaplarn atrd. Milletiyle ayn heyecana kaplarak halkn arasna kart,
kendisini hem padiah, hem kumandan ve hem de asker olarak gsterdi. Ortak bir
duyguyla hareket ederek yenierilerin saygsn ve milletin sevgisini yeniden fethetti.
Ak bir toplantda, kendisini, bakentini ve bamszln savunmak iin yanndaki
birka yz Fransz ile dmeye hazr olan General Sebastiani'yi kabul etti. Savun
maya ar bir gayret vermek maksadyla, halka, orduya ve donanmaya avu dolusu
altn datld. Az bir zaman sonra, stanbul bir saldrya kar btnyle hazrlanm,
bizzat halk tarafndan kullanlan saysz top, Avrupa ve Asya kylarnda namluIar
n gstermeye balamt. stanbul'un ngiliz Donanmas nnde ve elinin Divan'da
karlat byk buhrana tank olan bu vesikay burada aklayacaz.
Fransz Elilik katibi Prevost yle demektedir: Fransa'nn bu d ilikilerdeki buh
randa sahip olduu eref ve mutluluk tamamen Fransa'nn stanbul'daki tercman sa
yesinde mmkn olmutur. General Sebastiani'nin cevabndaki gurur, siyasi durumu
muzun bozulmas karsnda duyulan derin acy saklayan bir maskeden baka bir ey
deildi. Byk bir gizlilik iinde olsa dahi, eli, tercman M. Ruffin'in iddetle kar
koyduu stanbul'dan ayrlma meselesi zerine eilmiti; ... Bir ka saat iinde mevcut
durumun bu ekilde kesin ve n grlmeyecek ekilde ters dnmesine raslanmamtr.
Boazii ile birletirilmi iki denizin arasna yerlemi olan stanbul'un corafi duru
mu, herkesin malumudur; orada, aklanmas mmkn olmayan, fakat uzun gzlem
ler sonunda devaml bir olay olduu anlalan rzgarn sk sk yn deitirmesine ras
lanr. M. Ruffin (Tercman) uzun yllar bu bakentte bulunduundan, hava durumla
rn ve zellikle rzgar ile akntlarn deiimini mkemmel bir ekilde biliyordu, ngiliz
Filosunun gzkmesinden beri onu Adalara kadar getiren gney bat rzgarnn ans
zn kuzey douya dnerek filosunun stanbul kysna gelmesini nleyeceini gzlemi-
D E N i z G lJCU N U N OSMAN l TA Ri H i U Z E R i N O E Ki ETKI L E R i
O
-----------------
ti. Genellikle bu iki rzgar birbirini izlerdi; o srada Boaz'dan esen ve gittike iddeti
ni arttran poyraz (kuzey-dou) yelkenlilerin karaya yanamalarna nemli ekilde en
gel oluyordu. Nitekim bir ngilizfirkateyni btn gn Boaz'n ters akntsna kar k
maya alm, ancak baaramamt; rzgar ve aknt tesiriyle srklenince beklenme
dik bir anda kydaki bir Trk topunun menzili iine girmi, iddetli top ata karsnda
teebbsnden vazgemek zorunda kalmt. Muhakemesi kuvvetli Ruffin'in tecrbe
si, poyraz devam ettii mddete, onyedi kilomete uzaklkta bulunmasna ramen hi
bir ngiliz gemisinin kyya yaklaamayacan ngryordu. Doruluunu ve bilgelii
ni bilen General Sebastiani'ye bu durumu aklad; karlan netice ok nemliydi; eer
rzgar birka gn daha bu ekilde eserse, ngiliz Donanmasnn seferi suya dyordu.
u halde hemen grmelere balamak, mmkn olduu kadar ii uzatmak ve kazan
lacak zaman savunmaya harcamak Lazmd. M. Ruffin, elinin derhal Reislkttap',
Sadrazam' grmesini, Padiahla bir mzakere imkann tledi... Reislkttap Ga
lip Efendi, talebi Sadrazam'a iletti. Padiah'n kabul ok nazik ve dosta oldu; Gene
ral kurtulu iin bir tek yol kaldna dair kanaatini aklad; bu yol hemen savunma
y tekilatlandrmakt; bunun nemini ve usuln etraflca izah etti. O zaman mesele
ye her ynyle eilindi; Reislkttap, Sadrazam ve birka danman hemen toplantya
arld; tartmaya byk bir serbestlik iinde devam edildi.
General Sebeastiani grmeye u metin szlerle son verdi: Bu derece kstaha
verilen bu ihtar, dnya milletleri arasndan silinmek kaydyla kabul edebilirsiniz. ngi
liz Filosunun ehrinizi yakacan m iddia ediyorsunuz? O halde ehrinizi yeniden ya
parsnz, fakat hi olmazsa erefiniz lekelenmemi olur! Ancak iyice dikkat edin, d
man toplarnza hedefolmadan size saldrmaz, onun maruz kald tehlikeler sizinkile
rin yz misli fazladr. Farzedelim ki anl bakentinizi yakt, bir avu adamla nasl i
gal yapabilir? Dmannzn bu ansna karlk savan, akntlarn, rzgarn tehlike
leri var! Eer onlarn stesinden gelemezse, sadece hareketsiz kalmayacak stelik sizin
elinize decektir! u halde vakit kazann, pazarl uzatn, zira zaman sizin lehinize
alyor; selametiniz, dmann perian olmas, tamamen sizin tutumunuza baldr.
Bu yiit konuma herkese cesaret verdi ve gizli grmede bahsedilen btn ko
nular ittifakla kabul edildi. Tasarnn her safhasnda nclk eden eli, yneticilii
zerine ald; ona bu savunma iinde en fazla yardm dokunacak olan ve baar iin
byk mitler vaad eden ey, bar iindeyken hibir uyarya bavurmadan bir Trk
gemisini yakan dman, alak ve ikiyzl olarak niteleyen stanbul halkyd. nsiya
k bir ekilde, ngilizlere kar vaziyet alan halkn nefretinden faydalanmann yollar
dnld. Saray'n ve bakanlarn korkaka ekimserlii karsnda ne yce bir duy
gu! Bir defa harekete geildikten sonra hkmet hibir eye karmaya cesaret ede
medi; aksine btn samimiyetiyle savunma arelerine eildi. O andan itibaren btn
ehrin grnts deiti; her tarafta enerji dolu, faal ve heyecanl bir halk toplulu
u grlyordu. Sihirli bir deynek demiesine ehrin en yksek noktalarnda, top
raktan tabya siperleri, hendekleri ile bataryalar dikilmeye baland. Avrupa, Asya k
ylar, herhangi bir saldrya kar tesadfen en iyi noktada bulunan Kzkulesi, top-
233
D E N i Z G U C U N U N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i '
-------------------
larla tahkim edildi. Byk gemilerden filikalara kadar, bir sr irili ufakl gemiden
meydana gelen muazzam bir hat, Tophane'den Sarayburnu'na kadar liman kapat
t ve muhtemel bir dman saldrsna kar ate gemileri hazrland, yz top atee
hazr bir hale getirilirken, misli topa yetecek kadar yer hazrlanmt. stanbul'un
karsna yerleen, fakat ehirde olup bitenlerden haberdar olmayan ngiliz Amira
linin daha tehditkar bir ihtar zerine Divan beklenen cevabn verdi: Hibir suret
te makul olmayan sebeplere dayanarak bakentimizi bombalamakla tehdit ediyor
sunuz; o halde istediiniz gibi davranmakta serbestsiniz! 1 200 topumuz size ce
vap vermeye hazrdr. 28 ubat 1 807 gn talimli ikiyz topu ile Fransz subaylar
anakkale'ye hareket ettiler. Bir mddet sonra renecei bu tedbir ile, ald metin
cevap, ngiliz amiraline Marmara'da hapis kalaca endiesini verdi. O zaman, ken
disine bir mddettir vakit kaybettiren Bab- Ali'nin mahir ve sinsi davrann takdir
etti. ok ge olarak elinden frsatn katn farketti ve ilk taleplerini yumuatt. Os
manllarn gururunu kamlamaktan baka bir ie yaramayan tavizleri, ngiliz erefi
ni drrken, hareketsizlii de filosunu tehlikeye sokuyordu. Bu durum karsnda
kesin ekilde geri dnmeye karar verdi. 2 Mart gn Adalar'n andan demir alan
filo, 3 Mart'ta Lapseki aklarna gelmi; 4 Mart'ta akntnn ve rzgarn uygunluun
dan istifade ederek anakkale'den ekip gitmiti. Balangta herey ngilizlerin lehi
ne cereyan etmiti. Filolarnn mevcudiyetinin yaratt dehet, Padiah' Fransz el
isinin ehri terketmesi iin karara varmasna itmiti, eli de bunun Padiah'a zorla
kabul ettirildiini bildiinden bu istemi geri evirmiti. O srada General Sebastiani
kendi kendine davann kaybedildiine inanmsa da, davranlar lmeye layk ol
mutur. Bir anda talih dnm, mitler yeniden domutu. ngilizlerin aksi tesadf
lerle dolu bu teebbsnn sonu ite byle bitmitir.
Bu seferin amac, Divan' sindirerek, bakentinin nnde isteklerini kabul ettir
mekti. Uygulama safhas iki ayr nokta gsteriyordu; biri askeri, dieri siyasi. Bu olay,
meteorolojik bir gzlemin, askeri bir harekat etkileyerek ok nemli siyasiler sonu
lar dourduuna ilikin esiz saylabilecek bir rnektir. stanbul nnde bir tek top
bile atelenmedii iin teferruatna girmeyi; gereksiz grdmz birinci nokta, an
cak stanbul'dan 320 kilometre uzaklkta kendini gstermek frsatn buldu. Ancak,
ngilizler ender rastlanan bir gayret ile anakkale Boaz'n zorlamann mmkn ol
duunu ortaya koymulardr. stihkamlardan alan top ateine cevap vermeyen n
gilizler, hayranlk uyandran soukkanllklar ile ilerlemelerine devam etmilerdir.
Trkiye'de askeri usuller o kadar eksikti ki, tabyalardaki toplarn bir ksmnn top
kunda dahi yoktu; ou kumlarn iine gmlmt. Bu durumda toplar yerinden
kmldatamayan topular, dman gemilerinin tam topun hizasna gelmelerini bek
liyorlard. Grld gibi, bu, en muhteem cesarete mutlaka ilave edilmesi gerek
li bilimin ve tecrbenin lzumunu kavram bir grn yokluunu ispat ediyordu.
234
D E N i z G C U N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E K i ET K i L E R i
O
----------------- -
Bu denli kt bir silahlanma ile acemi bir savunmann bu geidi ngiliz filosuna
mezar yapacan syleyebilmek mmkn deildir. Buna ramen topuluk sanatnn
tamamiyle bilinmemesi dahi, endie edilmemesine sebep tekil etmez; iler vaziyet
te olan yeni bir bataryadan atlan bir glle, 1 1 0 toplu Windsor - Castle'in seren dire
ini paralam ve 2 1 kiinin lmne sebep olmutu; 74 toplu Standart zerine d
en bu muazzam gllelerden biri cephanelii infilak ettirmi ve 60 kiiyi yaralam
h. Bu mermer gllenin yz, drtyz kilo arlnda olduu tahmin edilmektedir.
Filonun ikinci geiinde talim grm topular ile gz pek savunucular, su hizasna
yaptklar atlarla bir hayli zarar verdirmilerdir. ngilizlerin kayb 37 l ve 4 1 2 ya
ral olmutur. Trklere gelince insanca bir kayba uramamlar, ancak bir kadrga ile
be firkateynleri yaklmt. ngilizler ise, iki korvet ile 74 toplu Ajax' kaybetmiler
di. Siyasi bak asndan deerlendirildiinde, bu sefer, Trkiye'den ziyade Fransa'ya
kar yneltilmiti. Askeri olarak gayet iyi dzenlenmi, fakat siyasette grlen bece
riksizliklerden dolay baarszlkla sonulanmtr.
ngiliz Belgelerine Gre452

1 807 ubat aynda Koramiral Ducworth, ngiltere'nin mtefiki olan Rusya'ya
kar bir saldry nlemek iin, Trk Filosunun silahszlandrlmas veya ele ge
irilmesi grevini almt. Bunu gerekletirmek iin, anakkale Boaz alp
stanbul'a ulalmasna ihtiya vard. 1 2 gemiden oluan bu filo, 9 gemiden oluan
Trk filosundan daha gyd. Ducworth filoya, 1 00 toplu HMS Royal George ge
misinden komuta ediyordu. Tmamiral Sidney Smith ise HMS Pompei'deydi. Filo,
anakkale Boaz'na girdiinde her ey balangta iyi gitti. Boazdaki baz Trk ba
taryalarnn sonu vermeyen atelerine maruz kaldlar. Onlara gerekli karlk veril
di ve bir ka Trk karakol gemisi saf d brakld. Baz Trk gemileri ele geirildi.
Trk bataryalarn etkisiz hale getirmek iin karaya asker karld. Sir Sidney Smith
7 saat sonra geri dndnde 72 zayiat vard. Filo stanbul'a vard ve ehrin 8 mil
ana demirledi. Ducworth, bir diplomat olarak kendisini Trklerle anlaabilecek
bir durumda grmyordu. ngiliz Filosunun varlnn onlar ikna etmek iin yeter
li olacan mit etmiti. Ancak Trkler onu dinlemiyorlar ve korkak olmay redde
diyorlard.
Ducworth imdi ark usul bir uygulamaya bavurmay dnd. Sultan'a bir not
gndererek Trk Filosunun teslimini istedi. Amiral Collingwood, Ducworth'a Trk
lerle pazarlk ederek zaman harcamamasn, onlara karar vermek iin 30 dakikalk
sre verilmesi tavsiyesinde bulundu. Ducworth tavsiyeye kulak asmad ve onlara 36
sat mhlet verdi. Fakat Trkler onun elisinin bile karaya kmasna msade etmedi
ler. Birinci raund Trk'lerindi. Amiralin fkesi ykselmiti. Sahil bataryalarnn g
lendirilmesinden vazgeilmesi iin nc bir uyar notu gnderdi. Trkler bunu da
dikkate almadlar ve bataryalar bir Fransz subaynn yardm ile glendirdiler. Bu
subay Albay Noy'du. Franszlar ngilizleri iyi tanyorlard. Eninde sonunda geri d-
452 Geolfrey Regan, Naval Binder p . .16-.18 Ve A.B Sainsbury, -n1C Rup" N.vy Day By Ilay
235
D E N i z G C N N OSMAN l TAR i H i Z E Ri N D E K i ETKi L E Ri
neceklerdi ve bunu yaptklarnda bundan znt duyacaklard. Ducworth bu ara

da herhangi bir cevap alamazsa, stanbul'u bombalayacan bildiren drdnc notu
gnderdi. Trkler ona inanmadlar. Aksine ngiliz gemilerinden HMS Endymion'un
vasta motorunu pusuya drerek bir astsubay ile drt askeri kardlar. Ducworth
onlarn geri verilmesini talep etti. Fakat Trkler oral olmad. Bu Ducworth'un anla
d gibi bir sava deildi. stanbul nnde durduu zaman iinde gittike cesareti
nin krldn hissetti.
steklerini zorlamak iin hi bir ey yapmad. Trkler hemen hemen hazrd ve
yenieriler Fransz danmanlar nezaretinde gemilere ate atklarnda, Ducworth
onlar durdurmak iin deniz piyadeleri sahile kard. atmada 30 ngiliz askeri
zayi oldu ve geri pskrtldler. Bu her eyin sonu oldu. Ducworth'un sinirlilii art
t ve birliinin Trkler tarafndan imha edilebileceini dnmeye balad. Geri e
kilme tek seenekti. Ancak Trkler anakkale'deki ky topu bataryalarn da g
lendirdiklerinden geri ekilmek zor bir grevdi. Bu onun iin gurur krcyd. Ancak
geri dn emrini verdi. Ducworth'un geri ekilmesi ksa bir sre sonra kabusa d
nt. Trkler anakkale'de deiik dnemlere ait toplar kullanyorlard. aplar ve
tahrip kabiliyetleri gerekten muazzamd. ngiliz gemileri 32 poundluk (2.2 pound =
1 kg) arlndaki glleler ile ate aarken, Trkler'in kydan attklar gllelerin ar
l 1 000 poundu geiyordu. Bu eit bir glle 16.yzyl frkateynlerini tamamen saf
d brakabilirdi.
Bir ta glle HMS Standart gemisinde 7 fit ( 1 fit 30 cm) apnda bir yara at ve
=
SO'nin zerinde l ve yaralya sebeb oldu. Bir dier 800 poundluk glle Ducworth'un
sancak gemisi olan HMS Royal George'a isabet etti ve moral bozukluu yaratt. HMS
Canopus gemisinin dmen donanm hasar ald. Ducworth Boazdan kp Akdeniz'e
ulatnda, 100'den fazla zayiat vard ve Trk toplarnn izi olmayan hi bir gemisi
kalmamt. Alay eder gibi, Rus Filosu onu Boaz knda bekliyordu. Rus amirali
stanbul'a iki filo birlikte dnp Trk gemilerini datmay nerdi. Ancak Ducworth
yenik bir adamd. Cebelitark'a dnmekten baka bir ey dnemiyordu. ngilizler
gittikten sonra Ruslar Boazdan kan Trk filosuna saldrarak 4 aydan beri Trkle
rin elinde olan S ngiliz denizcisini kurtardlar.
Tarihimizde fazla zerinde durulmayan 1 807 ylnda meydana gelen bu olay, as
lnda deniz gcnden yoksun kalan Osmanl Devletinin, bundan sonra topraklar ne
kadar geni olursa olsun, bunlar savunamayacan gstermi, hatta mparatorluk
Bakentine kadar gelen kk bir filo karsnda devlet aresiz kalm ve traji-komik
bir duruma dmtr. Boazlardan rahata girilerek stanbul'un tehdit edilmesi, Bi
rinci Dnya Harbi'ndeki Mttefik Donanmasnn planlar iin de bir rnek olutur
mu ve zellikle Churchil'i cesaretlendirmitir.
236
D E N i z G U C U N N OSMAN l TA Ri H i U Z E R i N D E Ki ETKi l E R i
h'-.. O
---- -------------
Yunan Sorunun Yaratlmas ve syann Balamas
Fransz htilal Savalar Rum ticaretine yeni kaplar at. Napolyon'un Msr Se
feri zerine Osmanl-ngiliz ibirliiyle Franszlar dou Akdeniz'den atldlar. Vak
tiyle Venediklilerin bu blgeden uzaklatrlmalar srasnda olduu gibi, bu kez de
Fransz tccarnn dou Akdeniz'de brakt boluu ksmen Rumlar doldurdu. Yine
Trkler savat, Rumlar ticaret yapt. Rum deniz ticareti bir kez daha geliti. 1821 y
lnda Rum ticaret filosunun 600 gemiye, yllk ticaret hacminin de 1 50.000 tona ula
t bilinmektedir. Osmanl ynetiminin de eseri olan bu gemilerin nemli bir bl
m, 1 82 1'de Osmanl ynetimine ba kaldrd. Osmanl Devleti, Yunan ayaklanma
snn daha ilk haftalarnda, birden bire Ege'de asi bir filoyla kar karya kald. Geri
bu ereti filo, dzgn bir deniz savana girecek durumda deildi. Ama Ege'nin g
venliini bozmaya yetti.
Denizde bir eit gerilla sava yapyordu Rumiar. Vurup kayorlard. Osman
l Donanmas ile pek kar karya gelmiyorlard. Kaak greiyorlard. Ve yzlerce
adas, girintili kntl kylar, saysz koylaryla Ege Denizi, byle kaamakl bir sa
vaa adamakll elveriliydi. Rum gemileri darda kalnca yelkenleri indiriyorlar, mey
dan bo bulunca yine saldryorlard. Yalnz Osmanl gemilerine saidrmakla kalm
yorlar, arada srada yabanc ticaret gemilerini de vuruyorlard. zellikle Avusturya
gemilerini hedef alyorlard. nk Metternich Avusturya's, Yunan ihtilaline kary
d. Rumlar arada bir ngiliz ve Fransz gemilerini de durdurup aramlard. Ksaca
s Ege'de gvenlik adamakll bozulmutu. Bu durum Byk Devletlerin, kendi yarat
tklar Yunan Sorununa karmak iin ne srdkleri bahanelerden biri oldu. ngilte
re, Rusya ve Fransa, nce "insani duygular" ne srerek Yunan sorununa karmak
istediler. Bu yetmeyince Ege'nin bozulan gvenliini ne srdler.453
ngiliz Bykelisi Stratford Canning bunu yle anlatr: Babali ile insani duy
gular zerine tartma yrtlemeyecei anlaldktan sonra, Ege Denizi'nin bir
korsan gl haline geldii noktas zerinde durulmaya baland. ngiltere'nin tica
ri karlarn ilgilendiren bu konu zerinde Babali'ye bask yapmak daha akla ya
kn grlebilirdi. Ege Denizi'nde korsanlk ylesine alm yrmt ki, ngiltere
denizci bir millet olarak yaknmakta, durumu protestoda yerden ge haklyd. Ne
var ki, bu korsanlarn ou Yunand. Korsanlk meselesi ortaya atld zaman Reis
Efendi ( Reislkttap) cevab yaptryordu: Hele yabanc mdahele olmakszn
Yunanistan'daki reaya ayaklanmasn bastralm, o zaman bakn, Ege Denizi'nde
tek bir korsan gemisi kalacak mdr? Cevap ylesine yerli yerindeydi ki, bu konuyu
bir daha amamak en hayrls': 454
syan, papazlar ynettiinden, ulusal ve dinsel bir karakter ald. Rumlar silahl
ticaret gemileri ile isyan adalara yayd. Bylece Mora ve Adalarda genel bir Rum is
yan ile, Ege'de Trk-Yunan Egemenlik sava balad.
453 Trkiye'de Bat yine ayn oyunlar oynuyor. AB taraCnJan, olmayan bir Krt Sorunu yaratld, insani amalarla
gelitiriidi. imdi gvenlik (ine -karlarak siyasiletiril meyt' al1ly()r.
454 imir s. XVI
237
D E N z G C N N OSMAN l TA R H Z E R N D E K ETKi L E Ri
Osmanl Devleti, karsnda VLlrup kama taktii ile savaan, ama ticareti hi el
den brakmayan, kk, ama kendi topraklar ve nfusuna oranla fazlasyla yeterli bir
deniz gc ile kar karya kalmt. Yaplacak ey, bir yandan Mora Yarmadas'nda
kara ordusu ile isyanlar bastrrken, donanmay da blgede srekli bulundurmak ol
malyd. Donanma, yine tarihi geleneklerine bal olarak her yl Mays ay ile Ekim
arasnda sefere kmaya devam etmekteydi. Bu isyann ciddiyeti anlalm olmakla
beraber, donanmann kullanlmasnda her zaman olduu gibi hata yaplmtr. Os
manl Donanmas, isyan sona erene kadar Yunanistan'n nemli limanlarna konu
lanarak, hem korsan harekatn engellemek, hem de Yunan gemilerinin silah ve cep
hane naklini nlemek amacyla kullanlmalyd. Bu kk ve dank Rum filosu, Yu
nan isyannda stratejik bir rol oynamtr. Fonksiyonel olarak;
- Osmanl ve Mslman bandral gemilere ve limanlara saldrarak gelir salam,
- Bu gelirle salad silah ve cephaneyi isyanclara ulatrm,
- Blgede yaratt gvensizlik ortam ile tarafszlarn olaya mdahil olmasn ba-
arm,
- Bamsz Yunanistan Donanmasnn ve denizci personelinin ekirdeini te
kil etmitir.
zgrlk kazanan Yunanistan, Osmanl Devletine oranla bir nokta tekil ediyor
du; ama bu nokta Osmanl Devletini besleyen deniz yolunun tam zerindeydi. Ar
tk Yunanistan, corafi olarak Osmanl ekonomisine egemendi. Kuvvetli bir donan
ma yaparak bu durumu deerlendirirse, Osmanl Devletini, tekrardan kuruluunda
ki ada ablukas altna alabilir; bu devleti kmeye mahkum edebilirdi.55
1 825 ylnda, Girit'e karlan kuvvetlerle isyan bastran Osmanl Devleti, do

nanmasnn tama gc sayesinde denizar topraklarnda ve Ege'deki adalarda ege
menlik haklarna kar yaplan tecavzler veya bakaldrlarla baa kabiliyordu. Ge
rek Mora Yarmadas'nda, gerekse Ege Adalar'ndaki yzyllar boyunca aleyhine ge
lien nfus art nedeniyle, bu blgelerdeki sabit konulu kara kuvveti, artk Yunan
llara kar saysal stnln kaybetmiti. Osmanl lehine olan ate ve silah gc
dengesi ise, bata ngilizler olmak zere, Fransa ve Rusya'nn yardmlar ile denge
noktasna ulamak zereydi. Osmanl iin tek are, bu blgedeki kara kuvvetlerini
takviye etmekti. ntikal yollarnn uzunluu ve emniyetsizlii, Trakya zerinden by
le bir takviyeyi hemen hemen imkansz klmaktayd. Adalar iin ise zaten tek alter
natif vard. Tek yol deniz yoluydu. Osmanl Deniz Gc sayca yeterli olmakla bera
ber, personelin eitim dzeyinin yetersizlii, teknolojik gerilik ve denizcilik bilinci
nin eksiklii nedeniyle, ngiltere, Fransa ve Rus Deniz Gleri ile baa kabilecek d
zeyde deildi. Ancak, herhangi bir mdahele olmad srece, kendi kara kuvvetleri-
D E N i Z G U C U N N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
(:;>.... (l
------------------ -
ni rahatlkla hedef blgelerine ulatrabilme kabiliyetine sahipti. Girit ayaklanmas,
Osmanl Deniz Gc sayesinde bastrlmt;
- Bu g, hem Yunan ticaret gemilerinin Girit'e personel, malzeme ve silah ta
masn engellemi,
- Hem de Osmanl askerlerini Anadolu'dan adaya tamt.
Yelken devri deniz gcnn son yllarn yaad bu dnemde, Osmanl Donan
mas "Stratejik Tama Kapasitesinni korumaktayd. Corafi uzaklklar nedeniyle,
ngiltere, Fransa ve Rusya'nn bu blgelere kolaylkla kara kuvveti nakletme kabili
yeti yoktu. Bu durumda, Batllarn Yunanistan'a yardm etmek iin tek aresi var
d: Osmanl Deniz Gcn ortadan kaldrmak. 1825'teki Girit syannn Osman
l tarafndan bastrlmasnn ardndan, Moradaki isyann da bastrlma olasl art
m ve Batllar iin Osmanl Donanmasnn ortadan kaldrlmas hususu artk acili
yet kazanmt.
Navarin Deniz Sava

Osmanl Donanmasnda Mavir Paa nvan ile grev yapan ngiliz Amiral Sir
Adolphus SIade yazd Seyahatnamesinde, Yunan ayaklanmas konusunda kendi l
kesinin kaypak politikas hakknda unlar yazmaktadr456: Sonu, Trkiye'nin Rus
ya mparatorluu elinde ezilmesiyle neticelenebilecek olan bu, olaylarla dolu Yu
nan htilali esnasnda, ngiltere'nin izledii politika, kk bir devlete bile yak
mayacak kadar eri br ve ktyd. Bu politika her tarafa yardm etti. Ancak hi
kimseyi memnun edemedi. ngiltere, devletinin gvenilirlii ve iyi niyetine sz ge
tirdii gibi, mcadeleyi de uzatt. Bir taraftan aktan aa Rum ve Yunanllarn
Trk boyunduruundan kurtarlmalarn abuklatrmaa altmz ve Yunan
llarn ngiliz ticaretine zararl olan bu temelsiz zc ablukasn tandmz hal
de, bir taraftan da dou limanlarnda, kasabalarnda bulunan ngiltere Konsolos
luklarna Trklere yardm etmeleri iin talimat veriyorduk.
Navarin Baskn ncesi, byk devlet ( Rusya, ngiltere, Fransa) Londra'da ka
rarlatrdklar bamsz Yunanistan nerisini Babali'ye sununca, etin bir direni ile
karlatlar. Reislkttap Mehmet Sait Pertev Efendi, 9 Eyll 1 827 gn anlan dev
letlerin elileri ile yle konuur: Toprak bizimdir. Tebaa (yurtta) bizimdir. Bizim
hukukumuz kesindir. Byk devletler bizden ne isterler? Bizim Fransa ile ngilte
re ile, Rusya ile andlamalarmz var. Bu andlamalarn tek bir maddesi, ortaya at
tnz iddialara hak veriyor mu ? Arabuluculuk, mtareke, yattrma nerileri de
nereden kt? Saduyu ve mantk bunlarn hepsini reddeder. Babali tekrar edi
yor, bunlar dinlemeyi kyamete kadar reddedecektir! Bir imparatorlukta iki ege
menlik olamaz. Birinin tekini yok etmesi gerekir. ki gn sonra, Eyll 1 827'de,
eli tekrar Reis Efendiye gelirler. Ege Denizi'nde gvenlik kalmadn, Avrupa ti
caretinin bundan zarar grdn, ayr bir Yunan Devleti kurularak savaa son ve-
456 H. ehs,""rol, Deniz Tarihi mize Ait Jkalcler DZ.K.K 1 965 s . 59
/,:i
- ------------------
rilmesi gerektiini anlatrlar. Reis Efendinin cevab yine kesin olur: "BabaJ.i, byk
devletlerin bu mantn kabul edemez. Bu insanlar, bu denizler, bu kylar ve bu
filolar bizimdir" der. byk devlet diplomatik basklarla yetinmezler. 20 Ekim
I S27 gn ngiliz, Fransz ve Rus Donanmalar, Navarin Koyu'nda yatmakta olan
Osmanl-Msr donanmasn bir basknla yok ederler. Tpk, kinci Dnya Sava'nda
Japonlarn Pearl Harbour'da ABD Pasifik Donanmasn batrmalar gibi. Osmanl
Donanmasndan 60 kadar gemi bir ka saat iinde yok edilir.m
Navarin olay eitli kaynaklarda farkl ekillerde anlatlmaktadr. O nedenle olay,
be ayr kaynaktan aada nakledilmekte ve deerlendirilmektedir.
Haluk ehsuvarolu'na Gre458

Navarin'de bulunan Trk Filosunun komutan engelolu Tahir Paa, Msr Fi
losunun komutan Muharrem Beydi. Btn Donanma komutanl da, brahim Pa
aya verilmiti. ngiliz, Fransz ve Rus Donanmalar, Navarin Liman'n derhal ab
luka ederek, Yunanllar zerine bir harekettte bulunulursa, kar koyacaklarn bil
dirdiler. brahim Paa bu vaziyet hakknda Babcli'ye bir rapor gnderdi. Gelen ce
vapta: Navarin Liman Boazn gzelce muhafaza ile mersumlarn (Mslman ol
mayanlarn) ayak patrdlarna nigah etmeyerek (bakmayarak) icabeden gemiler
le hareket ve Frenk donanmasndan fiili mmanaat (engel) grldnde misliy
le karlkta bulunulmas bildiriliyordu. Bu cevap karsnda brahim Paa, Filo ve
gemi komutanlarn toplantya ard. Uzun tartmalardan sonra, Trk Donanma
snn devlet donanmas ile harp etmeye yeterli olmad sonucuna varld. brahim
Paa, bu karar bildiren tutana Babcli'ye gnderirken bir taraftan da, Donanmann
Navarin'den hareketine karar vermiti. Donanma hareket etmek zere iken liman a
zna 1 4 harp gemisi geldi ve mttefikler bir defa daha, bir giriimin harp douraca
n bildirdiler. O srada Fransz Amirali de bizzat brahim Paa ile grerek vaziyeti
detayl olarak aklad. brahim Paa durumu tekrar stanbul'a bildirdi ve kendisi de
Osmanl Donanmas ileri gelenlerine, mttefik donanmaya kar dmanca bir hare
kette bulunulmamas emrini vererek, kara harekatnn durumunu yakndan izlemek
zere Mora Yarmadasnn ierlerine doru hareket etti.
On be gn sonra, bir Fransz gemisi dostane bir ekilde limana girerek brahim
Paa'y sormak bahanesi ile her taraf gzden geirip geri dnd. Ertesi gn 20 Ekim
I S27 sabah, devletin; liman dnda bulunan 27 gemisi limana girdiler ve her biri,
gemilerimizden birinin hizasnda yer aldlar. Be gemi de yelken zere bulunuyor
du. lk giren gemi, donanmamzda bulunan Ate Gemisi nin459 baka yere kaldrl '
masn istedi. Kabul edilmeyince, anaklkta hazr duran erler gemimiz zerine ate
457 imir s. XXI\'
458 ehsuvarolu s. 2 9 - 1 3
459 Ate (;emisi, muharebe zamannda dman gemisini yakmak iin kullanlrd; ilri patlayc ile dol u olup,
ilzel olarak yaplmlard; gemiciler bunu dman zerine sevk edip hedefe yaklatklar s r ad a iindekiler gem i n i n
arkasndaki lumbarlardan kendilerini denize a t p yurek g e m i n i n arkasna bal kaya binip e k il i rl e rd i .
Kaynak: Uzunarl O sm a n l ,\ lerkez ve Bahriye Tekilat TTK 1 988 s.466
240
D E N z G U C U N N OS MAN l TAR H U Z E R N D E K ETK L E R i
(:;.>o... O
---- -------- -- --- -
atlar, bizden de karlk verildi. (Bu bilgiyi Cevdet Paa, Babakanlk Arivinde bu
lunan neredilmemi bir yazsnda bildirmektedir. Dier yabanc kaynaklarda Ate
G emi mizin yerini deitirmek zere ngiliz Filikalarna bizim tfek attmz ve bu
'
nun zerine mttefik donanmann top atei at yazldr.) Bu srada ate gemisin
de yangn kt. ngiliz frkateyninden balayan glleli toplarn atlarn, dier gemi
lerin toplar takip etti. buuk saat sren sava sonrasnda 89 Trk gemisinden 57
tanesi kullanlamaz hale gelmiti.
Navarin hakknda yerli ve yabanc birok tarihiler yaz yazmlar ve bu olay ze
rindeki grlerini belirtmilerdir. Bunlardan biri olan Lamartin, unlar sylemek
tedir: Mttefikler milli arzuya uyarak, 20 Ekim 1827' de bar olarak Navarin'e gi
rip, bir bahane ile harbe tututular. Trk ve Msrllar bu atee kahramanca kar
lk verdiler ve gemilerinin gverteleri suya gmlnceye kadar toplar ate ediyor
du. Bir ka saat iinde 8.000 Trk ve Msrl ehit ve yaral hale geldi. Mttefiklerin
kayplar bir ka yz gemiyordu. u hale gre mttefikler yangnc korsan, Trk
ler ise hakiki kahramand.
Bilal mr'e Gre (ngiliz Kaynaklar)460

1 827 ylnda Osmanl Devleti, Yunan ayaklanmasna son yumruu indirme
ye hazrlanyordu. Byk bir Trk- Msr donanmas Navarin koyunda toplanm
t. Kimi kaynaklara gre, yaklak 2 bin toplu 65 sava gemisinden ve 22 bin asker
den oluan gl bir donanmayd bu. Rusya, ngiltere ve Fransa ise Yunan ihtilalcile
rini ezdirmemee karar vermilerdi. Donanmalaryla Mora yresini ablukaya alm
lard. 20 Ekim 1 827 Pazar gn, ngiliz-Rus-Fransz Donanmas Navarin nne gel
di. 1 2 ngiliz, 8 Rus, 7 Fransz gemisinden kurulu, 1 298 toplu ve 1 7 bin be yz as
ker tayan byk bir armadayd Mttefik Donanmas. ngiliz Amirali Sir Edward
Codrington'un komutasndayd. Szde Osmanl Donanmasna gz da verecek, bir
"mtareke" dikte edecekti. Yani, Yunanly ezmekten Osmanly caydrmakla yetine
cekti. Ama yle olmad. Tam bir sava dzeni iinde Navarin Koyu'nun azn tutan
mttefik gemiler, kk bir bahane ile birdenbire Osmanl Donanmasnn zerine
ullandlar. Limanda demirli bulunan Osmanl Donanmas tam bir baskna uram,
kapana kstnlmt. 3-4 saat sren bombardmanda 60 kadar Trk-Msr gemisi ba
tnld. Osmanllar 6 bin l, 4 bin yaral verdiler. Mttefiklerin kayb sadece 1 74 l,
475 yaralyd. Gemi kayplar yoktu.
20 Ekim 1 827 akam, mttefik amiraller, byk bir sevinle Navarin olayn
stanbul'daki Elilerine mjdelediler. ngiliz Amiral Codrington, alevler iindeki Na
varin Koyu'na bakarak, Bykeli Canning'e unlar yazd: Trk-Msr donanmas
nn yok edildiini Ekselanslarna bildirmekle zevklenirim.... gemilerin ou hava
ya uuruldu, bir ou batrld ve u anda liman ylesine enkazia dolu ki, byle bir
tabloya bugne kadar pek az kimse tank olabilmitir, sanrm.461
-160 imir s. XXXIX-XL
-16 1 Raporln ngilizce m e t n i E K - A da d r
241
D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
----------------
Fransz amirali valye de Rigny'nin Navarin'den Bykeli Kont Gui1lominot'ya
gnderdii uzun rapor ise, "Trk donanmas yok edildi" diye balyor ve "yarn sa
bah arta kalanlarn da iini bitireceiz" diye devam ediyordu. Hollanda asll Rus
amirali Kont de Heyden de, Fransz silah arkadann szlerini tamamlyordu: Trk
lere ve brahim'e (Msrl brahim Paa) ok sert bir ders vermi olarak Navarin'den
ayrlacaz. Bu olayn, nceden kestirilemeyecek kadar geni yanklar olabilir ve
olmaldr.
James Howarth'a Gre462

Navarin Sava, yelkenli gemilerle yaplan son sava oldu. Bu sava balatan ani
neden kk bir buharl geminin saldrs idi. ngiliz Bahriyesi buharh gemilerden
holanmamt. Ve gemileri liman dna ekme ii hari olmak zere, bu gemile
ri kullanmay reddettiler. Bununla beraber bir buharl gemi Yunanistan'a ok yakn
d. Karteria adl bu drt direkli, yandan arkl, ar uzun bacal Ganbot'a (Gunbo
at) Frank Hasting adl bir ngiliz komuta ediyordu. Hasting, bir delloda yksek rt
beli bir subaya meydan okuduu iin ngiliz Donanmasndan atlmt. Bir ka yldr
byk bir istekle Yunanllar iin savamaktayd. te bu adam, farknda olmadan Na
varin Savan balatan adamd. Alt yldan beri devam eden sava sonunda, Yunan
llar yenilmek zereydiler. Yunanllarn ellerinde sadece ince bir ky eridi kalmt
ve ky eridinin evresi, Trk ve Msr filolar tarafndan kontrol edilmekteydi. De
nizde, bu filoya kafa tutabilecek bir tek Hasting'in Ganbotu ve ngiliz Amiral Lord
Cochrane tarafndan ynetilen bir ka Yunan gemisi vard. Bu Amiral de, 1 8 1 4 yln
da yolsuzluk suuyla ngiliz Donanmasndan atlmt. Avrupal gler, bu ac veren
sava sona erdirme kararn iki nedenle aldlar.
- Birincisi, Msrl Serdar brahim Paa'nn Mora Yarmadas'ndaki Yunanllar
yok edeceini ve burasn bir Arap devleti haline getireceini aklamas,
- kincisi, birok Yunan gemisinin savamaktan ziyade, korsanlk yapmas ve de
niz ticaretinin gvenliinin tehlikeye girmesiydi.
Osmanl Sultan, atekesi ve anlamay reddediyordu. nk Yunanllarn ii
ni bitirmek iin sadece son bir hamle kalmt: Navarin Liman yaknndaki Hydra
Adasn (amlca) ele geirmek. Bunu yapmak iin Msr ve Osmanl Filolarndan
oluan 89 gemi Navarin Liman'nda toplanmt. Mterek komutan ( Serdar) bra
him Paa ile ngiliz ve Fransz Filo Komutanlarnn yapt grmede, brahim Paa,
Padiahn emirlerinin tartlamayacan, Hydra Adas'n almak zere Liman d
na kacan bildirdi. ngiliz Amiral Lord Codrington byle bir teebbse msade
edilmeyeceini, liman dna klmas halinde Osmanl Filosunun tahrip edileceini
bildirdi. Sonunda, brahim Paa durumun Padiaha rapor edileceini hafta iin
de gelecek cevaba kadar herhangi bir giriimde bulunmayacan bildirdi. brahim'in
szne gvenen iki amiral Navarin'den ayrld. brahim Paa, kendi gemileri kst1a-
462 James Howarlh, Famous Sea Batles 1 98 s. 82-87
242
D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
h".. O
------------------ -
nrken, zellikle Lord Cochrane ait Yunan gemilerinin savamasna izin verilmesi
nin hakszlk olduunu syledi. Mterek Filo Komutan Amiral Codrington Yunan
gemilerinin faaliyetlerinin durdurulacan, Lord Cochrane'in kendi emrinde olma
dn, ancak yine de mani olmaya alacana sz verdi. Ancak Karteria adl gemi
nin komutan Frank Hasting'e sylemeyi kimse akl etmemiti. Codrington, Frank
Hasting'in gemisinin Lord Cochrane'in emrinde olduunu zannediyordu. Ama de
ildi. Hasting, denizde bamsz savayordu ve o anda Navarin'den 1 50 deniz mili
uzaktayd ve Korent Krfezi'ne doru seyrediyordu. Orada, Trk gemilerinin etraf
ta dolat haberini ald. 20 toplu drt direkli bir gemi, iki direkli 6 sava gemisi ve
zm ykleyen iki Avusturya ticaret gemisi de oradayd. Hasting byk bir bulu
cu idi. Birok bakmdan onun fikirleri, ngiliz Bahriyesinin 25 yl nndeydi. O hala
dz apl top kullanyor ve bu toplarla iinde 3 1 kilogramlk patlayc olan mermile
ri atyordu. Bazen onlar Karteria'nn ocanda starak akkor haline getiriyor ve isa
bet alan gemilerde yangn karyordu. Bizzat kendisinin nian alarak att mermi
lerle tarihteki en iyi atn yapt. Bu olayda 500 yarda mesafeden en byk drt ge
miye birer at yapt ve drdn de vurarak alevler iinde brakt. Hasting btn ge
mileri tahrip etti. Bu baarl muharebe sadece yarm saat srmt. Ve tarihte sitim
li gemiyle yaplan ikinci savat. Birincisi de yine Hasting tarafndan alt ay nce ya
plmt. Onun nemi, yelkenle savaa son vermesinden geliyordu. brahim Paa bu
olay iittiinde, Codrington'un sznde durmadn dnd ve bir ey yapmadan
hafta bekleme hakkndaki kendi sznn de artk geerli olamayacan hissetti.
Navarin'den iki kez kmaya teebbs etti. Her ikisinde de Codrington ile karlat,
Codrington o srada yannda bulunan 3 gemi ile 50 gemilik Osmanl Filosunun tek
rar tekrar limana geri dnmesini salad. O gnlerde ngiliz Donanmasnn kendine
gveni ok yksekti. Codrington, daha sonra yapt itirafta; brahim Paa'nn deni
leni yapmas karsnda ardn ve memnuniyet duyduunu aklamtr. Liman
dan k giriiminden daha kt olan ey, brahim Paa'nn askerlerini karaya
karmas ve Mora Yarmadas'ndaki Yunanllar yok etmesiydi ki, bu, akca her eyin
sonu demekti. brahim Paa kyleri yakt, ahaliyi ldrd, balar, portakal ve limon
bahelerini bozdu, zeytin ve incir aalarn atee verdi. Kurtulanlar dalara ve ma
aralara sndlar. Codrington, brahim'e katliamn durdurulmasn talep eden bir
mektup yazd ve bir gemi ile Navarin'e gnderdi. brahim'in karargah, onun Yarma
da iinde olduunu, nerede bulunduunu bilmediklerini syledi. Codrington acele
filosunu bir araya toplad. ans eseri Navarin'den ayrlm olan Franszlar da geri gel
miti ve bu hayati anda Rus Filosu da Baltk'tan Navarin'e varmt.
Bu amiral Codrington, De Rigny ve Count Heyden bir araya gelerek bir proto
kol imzalayarak anlamalarn kayt altna aldlar. Anlama uydu: Katliam durdur
mak iin Navarin'e gireceklerdi. Bu lkelerin hi biri, resmi olarak Osmanl Devleti
ile sava halinde deillerdi ve Navarin Liman'nda btn filolar alabilecek kadar yer
vard. Onlar sadece orada bulunmalarnn brahim'i durduracan mit ettiler. An
cak, phesiz bir atma riskini de aldklarn ok iyi biliyorlard. Bir atmann ba-
243
D E N i Z G C N N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E K i ETKi L E R i
lamas halinde, Codrington filosuna gereken emirleri yazmt: Lord Nelson'un ke

Hmelerinde akca grlmektedir ki, gemisi dmanla yan yana olan hi bir gemi
komutan ok byk bir yanl yapamaz. 19 Ekim 1 827 gn hava sakindi. eri gir
mek iin yeterli rzgar yoktu. Fakat hemen leden sonra, bat ynnden hafif bir
rzgar kt ve Birleik Filonun ieri girmesini salad. 27 gemiden oluan Birleik
Filo 89 gemiye kar demirledi. Birleik gemilerin normal seyir durumundaki gibi alt
gverte top kapaklar yar ak durumdayd. Amiral Codrington'un bulunduu Asya
(Asia) adl gemideki bando cokulu bir mzik alyordu. Btn bunlar Liman bar
iinde paylamak niyetini gsteriyordu.
amiral de, gemilerine kar taraftan ate almadka, ate edilmemesini em
retmilerdi. Gemiler birbirlerine tabanca mesafesinde yakndlar. Ortam o kadar ger
gindi ki, bir ey olmamas imkansz gibiydi. Bir ngiliz frkateyni kendisine ok ya
kn durumdaki bir Osmanl Ate Gemisrnin uzaklatrlmasn talep etmek zere bir
filika gnderdi. Bu filikaya Msr gemisinden tfekle ate ald ve bir subay vurul
du. Frkateyn de tfekle atee karlk verdi. Bir Msr gemisi Fransz sancak gemisine
ate at ve sancak gemisi cevap verdi. Bir ka dakika iinde, koy'u, top sesleri kaplad
ve civardaki dalardan yanklanmaya balad. Duman o kadar youn idi ki, gz gz
grmez hale gelmiti. Sava, benzerleri gibi ksa srd. Drt saaat iinde her ey bit
miti. Navarin Sava demir zerinde yapld, dolaysyla manevra ve gemicilik ma
hareti nemli bir rol oynamad. Ayrca gemiler aras mesafe o kadar yaknd ki, top
ularn becerisi sadece at hzna kalmt. spat edilen tek ey, Batl filolarn kar
k halde savamalarna ramen etkili eitim dzeyleri idi ki, doulu filolar her art
ta yenebilirlerdi. Navarin'deki 4 saatlik sava, Trklerin Yunanistan'daki 400 yllk ida
resine son vermiti.
Sleyman NUTK'ye Gre 463

1 B2 l 'de balayan Yunan isyan, bata eski Yunan medeniyetinin hayran ngiltere
olmak zere, Fransa ve Rusya'nn dorudan ve dolayl politik ve askeri desteine ra
men, 1 827 ylnda bastrlma aamasna kadar gelmiti. Mora Yarmadas'nda devam
eden Osmanl kara harekatnn baarya ulamas ve isyann bastrlabilmesi iin:
- Yunan Donanmasnn etkisiz hale getirilmesi,
- syan destekleyen Mora civarndaki adalarn tekrar ele geirilmesi,
- Yunanistan'daki Osmanl Ordusunun srekli denizden asker, zahire ve mhim-
mat ile takviye edilmesi gerekiyordu.
Bu belirtilen grevler sadece gl bir donanma ile yaplabilirdi. Yaklak 6 yl
sren almalar sonunda, Yunan Donanmasna kar stnlk, Rus Donanmasna
kar caydrclk salayan ve yukarda belirtilen grevleri yapabilecek bir deniz gc
oluturularak Navarin'e gnderilmiti. Osmanl Donanmas, Msr Donanmas ile
takviye edilmiti. Msr Donanmasna Muharrem Bey, Osmanl Donanmasna en-
46.\ ;-.Jutki ,. 1 47- 1 50
244
D E N i z G U C N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E K i ETKI L E Ri
(;.>o... O
---------------- --- -
gelolu Tahir Paa komuta ediyordu. Her ikisinin amiri olan brahim Paa ise Serdar
grevindeydi. 25 Eyll 1 827'de ngiliz ve Fransz Filolar Navarin Liman dna de
mirlemiler ve Serdar brahim Paa'dan Osmanl kara ve deniz harekatnn durdurul
masn talep etmilerdi. Aksine bir harekette savaacaklarn bildirmilerdi. brahim
Paa ise cevap olarak Osmanl Donanmasnn kendi sularndaki hereketlerini hi bir
devletin durdurmaya hakk olmadn bildirmitir. Zahire ykl Osmanl ticaret ge
milerinin limana girii engellenmi ve geri gnderilmitir. Durum stanbul'a bildiril
mi, gelen cevabi emirde:
- Navarin Liman Boaznn korunmas,
- Yabanc Donanmalarn tehdidine kulak verilmemesi,
- Gerektiinde gemiler ile Craata gidilmesi ve eer kaleye bir saldr olursa ayny-
la karlk verilmesinin bir bor olduu,
- Gerekenlerin yaplmas hususunda Kaptan Paa'ya yetki verildii, akca belir
tilmiti.
Ksa bir durum deerlendirme toplantsndan sonra brahim Paa, Mora'daki
kara harekatn izlemek bahanesiyle donanmay engelolu Tahir Paa ve Muhar
rem Bey'e brakarak Navarin'den ayrlmtr. Bu arada Msr Donanmasnda mavir
ve eitmen olarak bulunan Fransz Subaylar, Fransz Filo komutan tarafndan geri
arlm ve Fransz subaylar Msr Filosundan ayrlmlardr. Muharrem Bey, Fran
sz Filo Komutanna bir haber gndererek, limann ok dar olduunu limana girme
leri halinde gvenliin tehlikeye dp kazalar olabileceini bildirmitir. 15 Ekim
1 827 gn Baltk Deniz'i yoluyla Akdeniz'e ulaan Rus Filosu da birlie katlm
tr. 20 Ekim gn leden sonra limana giren mttefik donanmadaki ngiliz Amiral
Codrington'un bulunduu Asia adl gemi, Tahir Paa'nn bulunduu geminin kars
na demirlemitir. Dier mttefik gemileri de her biri, Osmanl gemilerini top menzi
li iinde tutacak ekilde hedef paylaarak demirlemilerdir. ngiliz tarihilerine gre,
Dartemus adl ngiliz frkateyninin komutan Felous tarafndan Osmanl komutan
na elilik maksadyla gnderilen filikann dn srasnda, Muharrem Bey'in ge
misinden ate alarak iindeki Yzba Fitzaroy' un ldrlmesi, arpmay bala
tan resmi olay olmutur. Drt saat sren arpmada 52 Osmanl gemisinden LO ta
nesi batm, 36 tanesi de kullanlamaz hale gelmitir. Ertesi gn Mttefik Donanma
s liman dna km ve kalan gemileri de atee vermilerdir. brahim Paa, bu deh
et verici haberi alr almaz derhal Navarin'e gelmitir. Burada, Tahir Paa, Muharrem
Bey ve hayatta kalan dier ileri gelen subaylar toplayarak sorguya ekmi ve bir yaz
ile padiaha bildirmitir. Bu zc olaydan sonra, ngiliz Amiralinin; "arpmann
olmasna asla rzamz yoktu. Bu olaya Osmanllar neden oldu:' gibi szleri, gerek
lerden ok uzaktr. Bunun en byk kant, limana harbe hazr bir ekilde giren d
man donanmasna kalelerden hi bir ate almam olmasdr.
245
D E N i z G C N N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E Ki ETKi l E R i
-- >---- -------
A. de Lamartin'e Gre 464
Navarin Deniz Sava'nn haberi Fransa'd a patlad vakit, partiler en ateli bir d
nemi yayor ve dileri bakan grevinden istifa ediyordu. Kamuoyu bu hareketin
ann hakl olarak bakana deil de kendisine verdi. Gerekten Navarin Krfezi'nde,
emir almadan, bahane gstermeden ve tarihin kabul etmek zorunda kald ekliy
le, namussuz bir tarzda ate aan kamuoyundan bakas deildir. ngiliz, Fransz ve
Rus Donanmasn yneten amiraller bu zaferin veya suikastn btn sorumluluu
nu zerlerine aldlar.
Onlarn hatralarna dnmek daha doru olur; ite olaylar: Rusya, Fran
sa ve ngiltere'nin, Yunanistan ile Osmanl Devleti arasnda silahl bir hakemlie
bavurmaya karar aldklarn grmtk. O sralarda, blgeyi itaat altna almak zere
Sultan Mahmud'un gnderdii ordular tketen Yunanistan, Msr Hidivi Mehmed
Ali Paa'nn olu brahim Paa'nn ordular altnda son nefesini veriyordu. Ordula
r ile Mora'ya, Trk Donanmas ile birlemi donanmas ile denizlere hakim olan b
rahim Paa, Padiah ile byk Devletlerin arasnda bir anlamaya varlmasn bek
liyor, her an verilecek emirleri uygulamaya hazrlanyordu. Grmelere vakit ka
zandrmak maksadyla iki taraf arasnda bir aylk bir mtareke yapld. Bu mtare
ke 20 Ekim 1 827'de son buluyordu. Bab- Ali'ye kar kimse sava ilan etmemiti;
aksine Hristiyan gler ile Osmanl Bakumandanl arasnda st kapal bir ba
r hkm sryordu. Ruslarn amiral Heyden'i, ngilizlerin amiral Codrington'u ve
Franszlarn amiral Rigny'si Mora kylarnda dman olarak deil de, arabulucu
lar olarak dolayorlar, brahim Paa ile her gn muhabere ediyorlard. Sadece b
rahim Paa'ya, insani gr asndan beklemeyi ve arpmalarn durdurulmas
n telkin ediyorlard. Zaten o da, stanbul'daki grmeler bir sonuca varncaya ka
dar yle davranmay dnmt. Bu st kapal mtareke srasnda, Msr ve Os
manl Donanmalar Navarin kalesinin toplar altnda krfezde hilal eklinde sra
halinde demir atmlard. Tahir Paa'nn kumandasndaki Osmanl Donanmasn
da otuzu korvet olmak zere doksan gemi bulunuyordu. Donanmann mevcudu 1 6
bin idi. Osmanl Devleti hi bir Avrupal Devleti ile sava halinde olmad iin, Os
manl Donanmas tarafsz bir denizde mttefik donanmasna gei yeri brakmak
maksadyla limann sadece bir tarafna gvenle ylmt. Bu gven, Trk ve Msr
Donanmalarn Avrupa'nn bir tek atei ile yanmaya hazr bir hale getirmiti. imdi
lik hibiri atmaya hazr durumda deildi. Bakumandan brahim Paa ise, belki
milletleraras hukuka inandndan, belki de Hristiyan amirallerin emredici istekle
rine tek bana muhatap olmamak kaygusuyla, Navarin'deki karargahn birka gn
lne terkederek Peloponez'deki ordularn teftie gitmiti.
Bab- Ali tarafndan istenen ilk mhletin 20 Ekim'de son bulmasna ramen, by
lesine kark bir meseleyi zmlernek iin mecburen baka mhletlere bavurul
mutu; atma balamadan nce yaplan ekli ihtarlar da olmadndan, Avrupal
6 LamarlIle s. 1 863- 1 868
246
D E N z GUC N N OSMA N l TA R H Z E R N D E K ETK L E R
O
------------------ -
amirallerin ani ve tahmin edilemeyen bir baskn iin ortada bir sebep yoktu. Bir
mddet nce bar iinde limana giren yabanc donanma, kumandanar karada
olan Osmanl gemilerinin yanna dizilmiti. Bar ve sava yasalar, tarafszlk, do
ruluk, insanlk gibi kavramlar, amiralleri, henz dost bir donanmaya kar, milletle
rine layk bir ekilde davranmaya zorluyordu. amiralin nndeki yazl talimat
byleydi; lakin, Yunanistan uruna dnceleri dolduran din, hrriyet ve insanlk
rzgar, amirali, talimatlar artk kendi vicdanlarndan almaya srklemiti. Ak
tlan kann, Avrupa ve hkmetleri nnde halkn destei ile mazur gsterileceini,
hele olaydan sonra elde edilecek bir halk zaferinin hatalarn rahatlkla rteceini he
sap ediyorlard. Londra, Sen Petersburg ve Paris'teki Yunan davas taraftarlarndan
aldklar szl veya st kapal talimatlar, amirallere, hereye halta yazl talimat
lara bile kar koyma cesareti ve serbestlii salamt.
Halkn dnceleri, hkmetlerin siyasetini amt. Devlet, amirallerine ke
sin ekilde saldry men etmiti; ama o srada Byk Amiral olan ngiltere Kral, ay
rlmadan nce amiral Codrington'a kelime oyunu yaparak mit vermiti. Rusya'nn,
Avrupa ve Asya'daki alt milyon Ortodoks Rum nezdinde parlak bir mdahalede
bulunmasnda byk karlar vard; Akdeniz'de ngiltere'nin ve Rusya'nn deniz g
cne kar koyabilecek tek dost Devlefin Donanmasn imha etmemek iin, dier iki
Devleften daha fazla kar olan Fransa, Donanmasnn bana, hereyin nceden ba
land, bir frsatta adn ve bayran yceltmekten kanmayacak olan gen ve ih
tirasl bir amiral getirmiti. Hangi milletin gemisinden geldii anlalmayan, tesad
fi veya nceden tasarlanm bir top atei, atmann balamas iin iareti veya ba
haneyi verdi, ngiliz amirali yann bykl dolaysyla Hristiyan Donanmasna
bakumandanlk ediyordu; iki meslekdann desteinden emin bir ekilde Osmanl
Donanmas zerine btn toplar ile ate at; amiral Rigny ile amiral Heyden nle
rindeki Trk gemilerine ate amakta gecikmediler. filonun aralksz atei altnda
Trk gemileri birer birer patlayarak paralanyordu. Demir zerinde hareketsiz, sk
k nizam bulunduklarndan, yangnn sratle yaylmasn engelleyemeyen Msrllar
ve Trkler, canla bala Hristiyan ateine cevap veriyorlard. Batmak zere olan gemi
lerin sulara batmam son topuyla bile ate ediliyordu; havaya uan gemiler g ka
ln bir duman, liman da paralar ile dolduruyordu; gIlelerden veya alevlerden ko
pan demir halatlar, hala tten kadrgalarn kayalklara srklenmesine sebep olu
yordu, iki saat iinde sekiz bin Trk denizcisi dalgalarn zerinde yzmeye balam
t; Avrupa Donanmalarnn ierisine alnan ancak birka yz yaral, Osmanl Donan
masnn can ekimesinin ne kadar gl olduunu ortaya koyuyordu. Dalan du
man doksan sava gemisinden sadece harabelerin kaldn gsteriyordu. Navarin za
feri deil, Navarin idam, ite byle cereyan etti. Bir dehet l onu Asya'da haber
verdi, bir kurtulu l Yunanistan'da selamland, bir heyecan l Avrupa'da
alk tuttu. Soukkanllk yerini ald vakit, Avrupa, iki donanmann yaklmasna
ne ad vereceini ard; bir ksm iin kahramanca olarak nitelenirken, dierleri onu
kundaklkla suluyordu. Olay rten esrar perdesini fazla aralamamak ve adaletsiz
bir durumu ortaya dkmemek iin sessizlik iinde geitirilmek istendi. Yunan dava-
247
D E N i Z GCU N U N OSMA N l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
-----------------
snn, Navarin faciasna itirak eden amiral Rigny'i nce bir hayli mehur yaptn,
ancak zaman getike vicdanen kabul etmedii bu hareket yznden kedere kapld
ve vaktinden nce lmne sebep olduu sylenmektedir. Bu olay rendii vakit
btn Fransa, bunda dinin, hrriyetin ve kendisinin bir zaferini grd ve sanki Fran
sa Kral ile Dileri Bakan Villele, kaybettikleri sevgiyi Navarin'de bulacaklarn san
dlar; halbuki halkn gzne girme geici bir olay, nefretini kazanma ise amansz bir
sonutur. Navarin ve Cezayir olaylar bunu X. Charles'a ispat edecektir.
Codrington'un Navarin zaferini mjdeleyen mektubundan (Ek-A); 9 ve I l Eyll
1 827 tarihlerinde ngiliz, Fransz ve Rus Elilerinin Bab- Ali nezdinde yaptklar dip
lomatik ve hatta tehdit derecesindeki giriimlerden bir netice alnamamas zerine,
bu devletin Osmanl'nn Yunan ayaklanmasna kar giritii hareketlerin nlen
mesi yolunda bir karar aldklar ve bu kararn uygulanmasn, durum ve artlara ba
l olarak ngiliz Filo Komutanna braktklar anlalmaktadr.
Osmanl Donanmas denizde adm adm takip edilmi ve Navarin'de kontrol alt
na alnmtr. Asia, Genoa ve Albion adl ngiliz gemileri Trk gemilerinin ok yak
nna, yani i ie demirlemilerdir. Msrl Filo Komutan Muharrem Bey'in durumu
grmesine ramen, buna kar kmamas, bu uygulamay, dikkat ekici ve pheli
hareketler olarak alglamadn gstermektedir. Bunda, ngiliz ve Franszlarla harp
halinde olunmamas rol oynamsa da, Bab- Ali'nin, bu lkelerin Yunan ayaklanma
sna karlmamas konusundaki srarl tutumu nedeniyle, Donanma Komutann en
azndan beklenmedik ve srpriz bir saldrya kar uyarmas gerekirdi. Bab- Ali, b
rahim Paa'ya herhangi bir saldrya kar aynen karlk verilmesi konusunda akca
emir vermi olmakla beraber, mttefik gemileri liman istedikleri ekilde paylaarak
taktik stnlk kazanmlardr. Buna, Mttefik Donanmann stn ve seri ate gc
ile eitimi yksek personeli de eklendiinde yenilgi kanlmaz olmutur. Liman d
nda bir ara, sadece ngiliz gemisi kald halde, Trk Komutan Bab- Ali'nin ak
olarak verdii emirlere ramen, inisiyatif kullanarak limandan kmam ve Yunan
korsanlarnn s olarak kulland Hydra Adas'n (amlca) ele geirme grevini ye
rine getirmemitir. Daha ilk intikal esnasnda Navarin Liman giriinde bulunan bu
ada ele geirilebilirdi.
Yunan isyanna kar Osmanlnn tek ve alternatifsiz gc olan Osmanl Donan
mas, Bat asndan sorunun hem kendisini, hem de, zmn tekil etmekteydi.
I S 7 1 'de nebaht'da olduu gibi bu gcn mutlaka yok edilmesi gerekiyordu. Trk ge
milerinin ok yaknna demirleyen ngiliz gemileri, HMS Dortmouth gemisinin fi
likasn indirerek Trk gemileri arasnda tahrik edici bir ekilde dolamas; hk
metler seviyesinde olmasa bile, mttefik amiralin Osmanl Donanmasna taar
ruz edilmesi konusunda anlatklarn, zaferle sonulanmas halinde ok nemli ki
isel kazanlar salayabileceklerini deerlendirdikleri ve bu niyetle Navarin'e girdik
lerini dorular niteliktedir.
248
DE N i Z G lJ C lJ N N OSMAN l TA Ri H I U Z E Ri N [)[ K i ETKi l F R i
(:;.'o.... O
---- ------------- -
Osmanl Donanmasna gelince, sayca daha stn, top ve insan gc olarak den
geli bir durumun var olmasna ramen, eitimsizlik, kendine olan gvensizlik, deniz
ci personelin azl ve Serdar ibrahim Paa'nn ve derya kaptanlarnn beceriksizlii
ve ngrszl de bu faciada nemli bir rol oynamtr. Bu olaydan sonra, deniz
lerdeki gcn tamamen kaybeden Osmanl Devletinin, siyasi ve askeri alanda ba
msz karar alma gc kalmamtr.
Osmanl Donanmasnda uzun sre danman olarak grev yapan ingiliz Sir
Adolphus Si ade "Trkiye Seyahatnamesi" adl kitabnda Osmanl Donanmasnn
son zamanlarn yle anlatmaktadr: I S2 I 'de p atlayan Yunan isyan ve ihtilali, bah
riyeyi harekete getirdi ise de, Yunanllarn silah ve top koyduklar genel tccar ge
milerine kar her yerde baarszla urad ki; bu vaziyet donanmann ne kadar
kt bir halde bulunduunu birok szden daha iyi anlatmaya kafidir. Trkler
bundan ders alarak, ihtilalin be yl iinde Adalar Denizi'nin (Ege) hakimiyetini
kazanmak iin uratktan sonra maksatlarna eritiler. Artk Trk Donanmas
Akdeniz'in dou havzasnda dolayordu. Trkler Donanma ve filo halinde gece
denizde hareket ederken, nizamlarn bozup birbirleriyle atmayacak kadar ge
micilik renmi bulunuyorlard. Szn ksas, I S27 ylnda Trk Donanma
s fiilen g ve yeterlilik kazanm bulunuyordu. Eer bu donanmay Avrupallar
Navarin'de yakmam olsalard, biraz sonra patlayacak Rus harbinde, Trk gemile
rinin ve gemicilerinin Ruslar'dan ne kadar stn olduu ispat edilecekti. ngiltere
Parlamentosunda "Bu beklenmeyen hadise" "Bu naho hadise" gibi tabirlerle tarif
edilen Navarin facias, Trk Bahriyesinin felaketler, tecrbeler, almalar pahas
na 5 ylda elde etmi olduu kudret ve bilgiyi kknden yok etmitir. Trkiye'nin,
Avrupa'nn elinden urad bu milli felaketten sonra, yeni bir donanma yapmak
iin byk emekler sarfedilmeye baland ve Karadeniz'de Rus Donanmasna kar
kacak bir kuvvet hazrlanmaya alld; lakin Kaptan Paalk hemen kahraman
engel Olu Tahir Paaya verilecek yerde, birbiri ardna denizle ilgisi olmayan pa
alara verildi. Bu kara adamlar, iinde bulunduklar dar, tehlikeli zamanda tedbir
alacak iktidara sahip olmadklar gibi, ihtimal, devletin o zaman deniz kuvvetine
ne kadar muhta bulunduunu bile akl edemiyorlard.
Osmanl Deniz Gc asndan ise, Navarin olay bir dnm noktasdr. Birbiri
ne denizlerle bal ktaya yaylm bulunan ve 1 6 bin deniz mili kadar kys olan
Osmanl Devleti, birdenbire donanmasz kalvermitir. En gl sava gemileri, en
sekin Trk denizcileri toptan Navarin sularna gmlvermilerdir. "Donanmasz
bir deniz imparatorluu" durumuna den Osmanl imparatorluunda zlme he
men bagstermitir.
1 830 ylnda Cezayir mparatorluktan koparlmtr. Yunan Megali dea'clarnn
cretleri artm ve Atina yneticileri, Ege Adalar'na ve kylarna gz dikmeye bala
mlardr. Bundan byle Osmanl Devleti, kylarn ve denizlerini kendi gcyle ko
ruyamayacaktr. Hatta ayakta kalmas bile, kendi gcnden ziyade byk devletler
249
D E N i z G C N N OSMAN l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E Ri
/.:i
----------------
arasndaki g dengesine bal olacaktr. Navarin'de Osmanl Donanmasn batran
byk devlet, ta 1 9 1 5 anakkale Sava'na kadar Osmanl Devletine kar ortak
bir askeri harekatta birleemeyecektir. Ve biraz da bu yzden Osmanl mparatorlu
unun mr yz yl kadar uzayacaktr.465 Navarin'de Osmanl Devletinin donanmasz
braklmasnn, Avrupa g dengeleri zerindeki etkisini, II. Mahmut, Ihlamur K
kne ard Fransz Bykelisine hitaben u szlerle deerlendirmitir466: Tek ba
na Moskof istilasna kar koruduum Avrupa'nn beni yok etmek iin Moskof
larla birlemesini grn! Benden sonra Avrupa istila ve yok edilmek mi istiyor? El
inin cevab ok ilgi ekiciydi ve Avrupadaki siyasi ve askeri dengelerin ne kadar a
buk deiebileceini gstermekteydi: Haklsnz; fakat Avrupa iin endie etmeyin.
Bir gn gelecek, sizin gayretlerinizi anlayacak ve sizin denizlerinizde, Navarin'de
gemilerinizi yakan Rus gemilerini de yakacaktr.
Navarin baskn, yelkenli donanmalarn son byk savayd. Ondan sonra yel
ken a kapanr, makina a balar. Yani Navarin olay, gemicilik tarihinde a de
itirildii bir zamana raslar. 1 838 ylnda buharl gemiler artk yelkensiz olarak Ok
yanusu batanbaa aarlar. Som glle kullanan toplar yerine, patlayc mermiler atan
toplar yaplr. Gemicilik tarihindeki bu devrimlerin, Osmanl Deniz Gc bakmn
dan tadklar nem son derece bykt. Yeni gemiler artk birer teknoloji rny
d ve Osmanl Devleti byle bir teknolojiden yoksundu. Bundan byle Osmanl Dev
leti, yeni donanma kurabilmek iin yabanclara muhtad.
Navarin Sava'nn Avrupa'daki Yansmalar

Gerekten Navarin Baskn'nn yanklar geni oldu. nebaht da olduu gibi,
Avrupada halk, olay lgn sevin gsterileriyle karlad, Yunan dostu yazarlar, i
zerler, airler, ressamlar sevinten cotular. Victor Hugo gibi Yunan hayranlar, Os
manl Donanmasnn batn iirlerle kutladlar. Ressamlar hayal gleriyle saysz
tablolar yaptlar. "Zafer" iin vgler yazld, arklar dzld. Osmanl Mslman
lar ise, Navarin'i bir Hal Sava olarak grd ve donanmasnn batna sessizce yas
tuttu. ngiliz Amirallii, Navarin Baskn'ndan sonra yapt deerelendirmede Os
manl Hkmetinin hi bir zaman ciddi bir deniz gcne sahip olamadn aka
belirtiyordu. Dnya ikincisi olduu iddia edilen Abdlaziz Donanmas, Ege'de Yu
nan saldrganln, Girit ayaklanmasn, Yunan gemilerinin Girit'e silah, cephane ve
asker tamalarn nleyernemitir. Yani bu denizi dmana kullandrmamak yetene
ini gsterememitir.
NavarinolayileAvusturyaBabakanMetternich'inmilliyetilikdncelerinekar
kurduu ittifakve Rus ar'nnkutsalsistemisuyadmoldu. Buyzden Metternich,
Navarin ile tarihte yeni bir a balyor dedi ve olay korkun bir felaket (epouvan
table catastrophe) diye adlandrd. ngiltere'de ise resmi evreleri bir dncedir ald.
ngiliz Hkmeti ka yapmak isterken gz karld kaygusuna kapld. Osmanl
465 imir s. X L I X L I I
466 .'vlustafa Hergner. Boazlar Komisyonu Haka \'asf Paa T e D A\. 2004 ,. 9
250
D E N z G C U N N OSMAN l TA R H U Z E R N D E K ETK L E R
O
------------------ -
. Donanmas yok edilmekle, Rusya'nn stanbul'a ve Akdeniz'e sarkmasn nleyebile
cek en etkin g ortadan kalkm oluyordu. Rusya'ya gs gerebilecek bir Osman
l Deniz Gc yoktu artk. Bir Trk-Rus savanda Ruslar, Boazlara, Akdeniz'e ine
bilirlerdi ve blgedeki g dengesi ngiltere zararna iyice bozulabilirdi. ngilizler,
Navarin olayndan Franszlarn da kazanl kabileceklerini dndler. Akdeniz'de
Fransz Donanmasna kar koyabilecek bir Osmanl Donanmas kalmaynca, Fransa
bu boluktan yararlanabilecek ve denge yine ngiltere zararna dnecektL Gerekten,
yl sonra Fransa Cezayir'e el koyar ve ngiltere bunu kayguyla seyretmekten baka
bir ey yapamaz. 1 85 1 ylnda len Codrington, Yunan Parlamentosunca "nl Hel
len Dost" diye minnetle anlr ve ad, Yunan Parlementosundaki bir levhaya kaznr.
1 8 2 1 'de balayan Yunan syanndan bu yana srekli Osmanl Devleti ve Trkiye'nin
aleyhine genileyen Yunanistan, Trkiye'yi batdan kuatan Ege Denizi'ne tamamen
hakim duruma gelmitir. Yunanistan, bu konumunu, Trk Deniz Kuvvetleri ile den
geli bir deniz kuvveti ve dnya ncs ticaret filosu ile srdrmeyi hedefleyen bir
denizci strateji izlemektedir. Trkiye ise uygun corafi konumuna ve Atatrk'n ok
nemli yol gsterici direktif ve uyarlarna ramen, yanl ve yetersiz denizcilik po
litikalar nedeniyle, Yunanistan'n deniz kuatmasn kramamtr. Ege Denizi'ndeki
yksek petrol potansiyeli ve dier stratejik mineraller, zellikle kta sahanl soru
nunun zmnde, Trkiye'yi Ege'nin haka paylam konusunda taviz vermemeye
ve uzun vadede, artlar olutuunda mevcut statkoyu deitirmeye zorlamaktadr.
Ege Denizi'nin Trkiye'nin deniz ulatrmasnda zel bir yeri bulunmaktadr. Deniz
ulatrmamzn % 65'i Ege Denizi zerinden gerekletirilmektedir. Ayrca, lkemi
ze yaplan yllk 25 milyon ton ham petrol dalm ve rafinerilerde ilenmi rnle
rin datmnn da % 75'i Ege zerinden yaplmaktadr. Bu zellikleri ile Ege Deni
zi Mahan'n da belirttii gibi, Trk ekonomisinin oto yoludur.467 Ege'nin sadece de
niz ulatrmas ynyle olan bu nemi bile, Trkiye'nin Ege Denizi'ne ynelik politi
ka ve stratejilerindeki tavizsiz tutumunu srdrmesini gerektirmektedir. Trkiye'nin
ah damar niteliindeki Ege Denizi'nin mevcut statsnn devam, sadece Trkiye
iin deil ayn zamanda, Karadeniz'e sahildar tm lkeler iin de hayati neme haiz
dir. Yunanistan'la geni bir deniz cephesine sahip olan Trkiye'nin, hem denizden ka
raya g nakli (power projection) kabiliyetine sahip gl bir deniz kuvvetine, hem
de gl bir ticaret filosuna sahip olmas bir zorunluluktur. Bu gn, yabanc bandra
l gemilere tattrdmz yklerimizi, yksek navlun ve sigorta cretleri nedeniyle,
yarn kriz ve sava durumunda bulamayacaz kanlmaz bir gerektir.
Bugn de kar karya olduumuz Yunan milliyetiliini arkasnda her zaman
kilisenin olduu gereidir. Yunanistan bir din devletidir. Kilise temel eitimde en
etkin kurumdur. Yunan milliyetiliine gda veren kaynak ne Eflatun ve Aristo'nun
Hellas, ne de Bat Avrupa'nn liberal ve sosyalist fikirleridir. Yunan milliyetilii en
467 Dz. K. K.ll Dergisi Eki s"y 570 Kasm 997 $.6
25 1
. D E N i z G U CU N U N OSMAN l TA R i H i U Z E R i N D r K i ETKi L E R i
r.::
-----------------
baarl eklinde papaz teokrasisinin yaratdr. Bizde yobazlar, ulusal duygulara her
zaman yabanc kalmlardr. Yunanllarda ise ulusculuun rehber ve bekileri papaz
lar olmutur. Kilise'yi ve OrtodoksIuu yok farz ediniz, Yunan ulusunun birlik iin
de bir ulus olarak ayakta durabilecei phelidir. Trk ulusculuu, Halife teokrasisini
nleyebildii zaman mmkn olabildi. Ortodoks Kilisesi karsnda liberalizm, de
mokrasi, sosyalizm ve laiklik, halk kitleleri iin hemen hemen hi bir anlam tamaz.
Herkesin bildii olay udur ki, Rum Kilisesi olmasayd bir Yunan ihtilali ve bir Yunan
bamszl olamazd. Bu olay bize Rum milletinin neden kiliselerine bu kadar ba
l olduunun nedenini gsterir.468
Ruslarn stanbul Boazna Asker karmas

Msr Hidivi Mehmet Ali Paa'nn isyan baladnda, ngiltere ve Fransa'nn
Mehmet Ali Paa'y destekler ekilde hareket ettiini gren Ruslar, yardm teklifinde
bulunmulard. Mehmet Ali Paa'nn stanbula yaklamas zerine, Ruslar, emri vaki
yaparak 9 harp gemisi ile stanbul Boaz'na girerek, Bykdere nlerinde demirle
miler ve akabinde 5 Nisan 1833'te 1 5 .000 kiilik bir Rus kuvvetini Boazn Anadolu
yakasnda karaya karmlardr. Geici de olsa Ruslarn asrlardr hayal ettikleri so
nucun meydana gelii, ngiliz ve Fransa'y dehete drmtr.469
ngiltere, 8 Temmuz 1 833'de imzalanan Hnkar skelesi Antlamas'nn gizli
maddesini bu ayn onikisinde elde etmiti. Bundan da Osmanlnn Rusya'ya bam
l bir devlet durumuna dt ve artk Osmanl politikasnn Ruslar'ca yneltilecei
anlamn karmt. KraL, Eyll 1 833'de Parlamentoyu a konumasnda Osmanl'y
anarken yle demiti: Dikkatim, bu mparatorluun bugnk durumunu ve gele
cekteki bamszln ilgilendirebilecek olan her olay zerine nemle ynelecek
tir. Boazlarn Rusya'nn kontrolne gemesi halinde, sadece Hindistan yolunun g
venliini deil Akdeniz yolu ile Fransann ve ngiltere'nin gvenliini ve ekonomik
menfaatleri de tehlikeye girecekti. Batl devletlerin mstakbel Rus tehlikesini gerek
ten anlamalarna neden olan Hnkar skelesi Anlamas'nn gizli maddesi, Rusya'nn
Karadeniz'e kacak Batl donanmalardan ne kadar ekindiini ortaya koymaktadr.
Buna gre: Osmanl Hkmeti karlkl yardm kuralnca, siyasi ve askeri kuvve
tini Rusya'nn karna olarak anakkale Boaz'nn kapanmas iin kullanacak,
baka bir deyim ile ad geen boazdan hi bir yabanc harp gemisinin girmesine
izin vermeyecektir.
Rusya, Osmanl Devleti gibi Karadeniz'in sadece kyda devletlerce kullanlma
s stratejisinin, nemini anlam, bu tutumunu, bu gnk Boazlar rej imini dzen
leyen Montr Szlemesine kadar srdrmtr. Rusya'nn, Osmanl Devleti, zel
likle Boazlar zerinde hakimiyet kurma teebbs, Fransa ile ngiltere'yi derhal ha-
468 N i ) ""i Herkes. I'atriklan \ Ekm"n i k l i k <;.n .. . Kaynak Yayninn 2002
46'1 Saray '. 1 1 'i
252
D E N i z G C N U N OSMAN l TA Ri H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
.>o.." Cl
----------------- -
rekete geirip, Hnkar skelesi Anlamasn protesto etmekle yetinmeyerek Rusya'y
tehdit ile Boazlarn durumunun, milletlerearas bir konferansta tesbitine zorlad
lar ve bunda da baarl oldular. 13 Temmuz 1 84 1 'de Londra'da toplanan ilgili dev
letler, Boazlarn statkosunu kararlatrdlar. Buna gre, Osmanl Devleti, Boazlar
zerindeki egemenliini serbeste kullanabilme hakkn tekrar elde ediyordu. Bu an
lama ile Rusya Boazlarn kapall prensibini devam ettirerek, Karadeniz'de kendi
gvenliini garantiye alrken, Osmanl Devleti de kurulduu gnden beri, kendi ha
yatiyetine kasd eden, bu sevimsiz kuzey komusu ile istemedii halde yapt ittifa
kn yknden kurtuluyordu. Rusya'nn gerek yzn gren, ngiltere D leri Ba
kan Lord J. Russel: Eer Rusya'y Tuna zerinde durduramazsak, gnn birinde
ndus kylarnda durdurmak zorunda kalacaz. O devrin mehur diplomatlarn
dan White ise: Eer stanbul ve Boazlar baka bir devletin eline geerse, Britanya
nn menfaatleri bundan zarar grecektir. Bu takdirde yalnz bizim ticaretimiz sek
teye uram ve yakn dou da bizim siyasi nfuzumuz gmlm olmakla kalma
yacak, stelik donanma iin yapm olduumuz masraflar da nemli lde arta
caktr demitir.470
Krm Sava
Osmanl yannda savaa giren ngiltere ve Fransa, Krm hedef alan bir strate
ji tesbit etmilerdir. Son derece isabetli olan bu stratej iye gre, Akdenize k iin
bir s vazifesi gren Krm ele geirilirse, Rusya bara zorlanabilirdi. 1 855'te Krm
Harbi'ni kazanan Batl devletler Rusya'y sulh masasna oturttular. Krm Harbi'nin
neticesi, Batl tarihiler tarafndan "brokratik ve otokratik Rusya hkmetinin
yaylma siyasetinin, Avrupa teknolojisi karsnda yenilgisi" olarak aklanm
t. 1856 ylnda, sava sonunda yaplan anlama ile 1 84 1 'de Londra Boazlar Anda
mas teyit edilirken, Karadeniz tarafsz hale getiriliyor ve askerden arndrlyordu.
Karadeniz'de hi bir devletin donanmas bulunmayaca gibi, mevcut tersaneler de
yklacakt. Karadeniz'in uluslaras yasalar gereince 1856'dan 1 8 7 1 'e kadar 1 5 yl as
kerden arndrld dnemde, Rusya burada sava filosundan yoksun kalmt; Os
manl ise tam aksine, ak denize kmaya elverili 13 tekne ve 9 ky ya da nehir sava
gemisinden oluan bir zrhl filoya sahipti. Bu durum, 1 8 7 1 Paris Anlamasna kadar
devam etmi, bu anlama ile Karadeniz'de donanma ve tersane bulundurma yasa
sona ermi ve Karadeniz btn ticaret gemilerinin serbeste dolamna almtr.
Rusya'nn Boazlar Stratejisi

Rusya'nn Trkiye ile arasndaki faslal savalar kanlmaz eylerdi ve 1 8.yzyl
da bu savalarn daha sk olmas, Osmanl mparatorluunun konumunun, Rusya'y
gney denizlerine kmaktan men etmesinden kaynaklanmaktayd. Rusya'nn
Karadeniz'e hakim olabilmesi ancak, stanbul'un zapt edilmesi ile mmkn olabilir
di. ngiltere ve Fransa'nn Trkiye hakkndaki emelleri, Rusya'y tedirgin etmekle be-
470 Saray s. l 2 l ve 126
253
D E N i z G CU N N O S MA N l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
raber Rusya, Boazlara hakim olma emelinden asla vazgememitir. Rusya'nn stan
bul byk elisi Nelidof, ar III. Aleksandr'a 1 882'de gnderdii bir raporda, Rusla
rn Boazlara hakim olma lzum ve vesilelerini yle tesbit etmitir:
Boazlarn ele geirilmesi bizce tarihi bir zarurettir. Bunun iin u yolu takip
etmeliyiz.
- Her an bir bahane karabilecek bir savala,
- Dahili karklklardan istifade edilerek stanbul'a denizden yaplacak bir bas-
knla,
- Osmanl Devletinin skk bir annda isteyebilecei Rus yardm ve ittifak ba
hanesiyle.
Btn gayretlerine ramen stanbul'u ve Boazlar ele geiremeyen Rusya'da Trk
dmanl gittike artm, bunun acs doudaki vatandalarmzdan karlmtr.
Trk dmanl, Rusya'y ynetenlerin milli politikas haline gelmitir. Nihai ama
c scak denizlere, yani 365 gn zerinde seyir yaplabilen denizlere inmek olan Rus
lar tarihleri boyunca, Akdeniz'in tapasndan biri olan Trk Boazlar ile ilgilendi
ler. 1 900 ylnda Rusya Sava Bakan olan general A. N. Kropotkin "Boazlarn aln
mas Rusyann 20. yzyldaki en byk hedefidir" diyerek bunu aka ortaya ko
yuyordu. Bunun tipik misalini, Rus Babakan Trepov'un 2 Kasm 1 9 1 6 ylnda ar
lk Rusyas'nn o zamanki meclisi Duma: da iddetli alklarla kesilen u nutkunda gr
mekteyiz: Bin yl akn bir zamandan beri Rusya, gneyindeki serbest ak denizi,
emellerinin hedefi kabul etmitir. Karadeniz ve anakkale Boazlarnn anahtarla
r ile birlikte stanbul kaplar, Rus Milletinin asrlar grm samimi gayesini tekil
eder. Btn tarihi boyunca beslemi olduu emeller imdi hakikate dnmek zere
bulunuyor. Rusya, ngiltere ve Fransa arasnda 1915'de imzalanm, sonra talya ta
rafndan itirak edilen anlama, Rusyann Boazlar ve stanbul zerindeki haklarn
tanmaktadr. Rus milleti ne iin kann dktn bilmelidir. Ne var ki, lkesi pay
lalmak istenen Trklerin anakkale'de kazand byk zafer, bu ihtirasl komusu
nun kaderini bambaka bir yne evirmitirY' Ruslar bir mddet iin Boazlar alma
y dnmekten vazgeip, uzak doudan scak denizlere almay denemilerdi. Fakat
1 905 ylnda Coima'da Japonlara yenilince, dikkatlerini tekrar Trk Boazlarna evir
diler. Trk-talyan Savanda ( 1 9 12), Trklerin Boazlar maynla kapamalar netice
sinde, Rus ticareti 3 milyon altn zarara uram, bu durum, onlarn Boazlar almak
hususundaki hrslarn daha da artrmt!. Rus Dileri Bakanl ile Genelkurmay
Bakanlnn 1 9 1 3 ylndaki mterek karar; Osmanl Boazlar ancak, her hangi
bir dnya savann arifesinde, denizden yaplacak bir basknla alnabilir. Bu amala
Odesa'da bir kolordu, bol miktarda karma arac ve gl bir Karadeniz Filosu ha
zrlanmaldr eklindeydi. Bu hazrlk tamamlanmadan Birinci Dnya Sava'nn k
mas, Ruslar yine hayal krklna uratmtr. Daha sonra kan Komnist htilali
ok ksa bir sre iin de olsa, Ruslar Boazlar almak politikasndan uzaklatrmtr.
47 Saray s. 68- 69
254
D E N i Z G C U N N OSMA N l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKI L E R i
O
---- ------ - ""
Kbrs'n Elden k
1 877-78 Osmanl-Rus Sava'nda Osmanl Devleti yenilmitir. Bu savata yeni
kurulan donanma da baarl bir grev yapamamtr. Trk denizcileri ac ac yeril
milerdir. Oysa ki su, Trk denizcilerinin deil, onlara an gerektirdii biimde
yetime olana tanmam olan sakat politikadayd. Abdlhamit ise, Osmanl-Rus
Savandan sonra donanmay Hali'e hapsederek, 20 yl boyunca hem personeli hem
de gemileri hurdaya evirmitir. Balkan Sava'nn patlak verdii srada Yunanistan'a
drt muhrip birden veren ngiltere, g dengesini Trkiye aleyhine bozmutur.
3 Mart 1 878'de imzalanan Yeilky Anlamas'nda yer alan nemli bir madde
yleydi: Osmanl Devleti, arlk Rusya'snn savata verdii yz bin asker kaybna
ve savata yapt harcamalara karlk, Rusya'ya .4 milyar ruble sava tazminat
verecekti. Ancak Kars, Ardahan, Batum ve Dou Bayezt' Ruslara verdii ve bun
dan baka da en yenilerinden olmak zere 6 zrhl sava gemisini teslim ettii tak
dirde bu bor 0.4 milyar rubieye indirilecekti...
Hkmet, daha feci bir felakete duar olmamak iin 6 yeni sava gemisi
nin verilmesine raz olmutu. Burada Sultan II. Hamit kiisel olarak duruma m
dahele edip Sadrazam Ahmet Vefik Paa'ya kendi el yazs ile Her fedakarl ya
par, fakat donanmarn vermem diye haber yollaynca 6 zrhl sava gemisinin tes
lim edilmemesi konusunda Rus Komutan Grand Dk' ikna edecekti.472 Bu
gn de, lkemizin en nde gelen d politika sorununu tekil eden Kbrs'n el
den k hikayesi de olduka ilgi ekicidir. ngiltere, Hindistan'a giden deniz yo
lunun gvenlii iin blgede deniz ve kara kuvveti konulandrabilecei sa
lam bir s aramaya balamt. En uygun yer Kbrs't. ngilizler, 1 877-78 Osman
l-Rus Savandan nce de Kbrs Adas'n almaya heves etmilerdi. Bu devle
te mensup iki byk devlet adam ve politikac olan Lord Salisbury ve Beaconsfi
eld kafalarna bu hayali yerletirmilerdi. Bu konudaki abann daha 1 830 yllarn
da balad anlalmaktadr. Bu fikir iki devlet adamnn anlarnda yer almaktadr:
Osmanl Devletinin paralanmas halinde Anadolu'da kmas olas bir ngiliz-Rus
mcadelesine hazrlkl olmak iin ngiltere'nin Osmanl Devletinden Kbrs ve
Limni Adalaryla skenderun Liman'n istemesini tasarlamlard.4i3
Kbrs Adas'nn ngiliz ynetimine geiinde, zlerek sylemek gerekirse bir
denizci ok nemli bir rol oynamtr. ngiltere Dileri Bakan Lord Salisbury'nin
stanbul'daki ngiliz Bykelisine ektii telgrafta yle talimat verilmektedir: Os
manl Devleti'nin Rusya'ya kar savunulabilmesi iin, ngiltere'nin Anadolu ve Su
riye kylar civarnda bir blgeye sahip olmas gereklidir. Kbrs Adas ngiltere
asndan bu ama iin ok uygun grlmektedir. ngiltere, Osmanl Devletinden
toprak almak arzusunda bulunmadndan, Ada'nn, tamamen Osmanl Devletin
de kalmasn ve sadece ynetiminin ngiltere'ye ait olmasn yeterli grmektedir.
-t72 Mir B.iykturll, l lz.K.K. Dergisi San 5 1 3 1 98 1 s. 4

-t 7 3 B\'klunl s. 3
255
D E N i z G C N N OSMA N l TAR i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i
ngiliz Dileri Bakan, telgrafnn sonunda, Rusya'nn dou hudutlarmzda ele

geirdii yerlerleri terk etmesi halinde, bu anlamann hkmlerinin geerli olmaya
ca artyla Bykeliye, Babali ile bir ittifak anlamas yapmas emrini vermekte
dir. Bykeli Sir Layat, sorunun yksek hassasiyetini gz nne alarak, Babali ile
temasa gemeden nce, mabeyin miri ve Bahriye Nazr Sait Paa ile grmeyi
uygun grm ve kendisine, bu ittifakn detayl bir savunmasn yapm, paann II.
Abdlhamit'e durumu arz ederek, ittifak anlamasnn yaplmas iin yardm etme
sini istemiti. Sait Paa, ngiliz terbiyesiyle yetimi bir adam olmakla, ngiltere'nin
nerisini Osmanl Devletince her zaman kanlmaz bir nimet gibi kabul ederek ve
Eliyi nne katarak lafkalabal ile neriyi padiaha kabul ettirmi ve Babakan Sa
dk Paa dahi, bu kt amaca alet olmutu.474
Bata ngiltere olmak zere dier smrgeci lkeler, bir lkedeki karlarn elde
etmek iin ncelikle kendi kltr ve eitimlerini alm olan o lkenin vatandalar
n kullanmaktadrlar. Bugn de geerli olan bu yntemin, tarihte pek ok rnei bu
lunmaktadr. Kbrs Adas konusunda zellikle, hem bir denizcinin maa olarak kul
lanlmas, hem de Adann Denizci Strateji ve Osmanl Devletinin gvenlii asndan
nemini farkedemeyen bir kiinin bu makarnda olmas ok dndrcdr. Bugn
de, Kbrs Adas ile ilgili olarak ayn senaryolar ortaya konmakta ve benzer ekilde,
Kbrs'taki Trk varln sona ermesini hedefleyen bu planlar lkemizde bilinli ve
bilinsizce destekleyenler bulunmaktadr.
Osmanl Devleti geni topraklarna ve salam idari yapsna ramen, ald bor
larla ekonomik olarak o kadar zayf bir duruma drlmt ki, amalarna ula
mak iin, o lkedeki ynetimi bile ok ksa zamanda deitirme gcne sahip olan
smrgeci devletler, bata Padiah olmak zere her kesimde kolayca yanda bulabili
yorlard. nk ynetime, nce smrgeci devletlerin, sonra sadece kendi karlar
n koruyan kiiler getiriliyordu.
Padiah'n hi bir geerlilii olmayan ve sadece Bykeli Layard'n imzasn ta
yan bir belge karlnda, 300 yldan beri Trk hakimiyetindeki topraklar ngilte
re ynetimine devretmesi, Trk tarihinin en ac sayfalarndan birini oluturmaktadr.
Makina dnemi ilk alarn yaad iin Malta Adas dou Akdeniz'e olduka uzak
kalmaktadr. Dier taraftan harekat alanna yakn bir aday s olarak kullanmak ngi
liz stratejisinin ana prensiplerinden biridir.
474 ehslIvurolu s. 7
{"'''....9....-
.- -------- 256
D E N i z G LJ C LJ N N O S MA N l TA R i H i U Z E Ri N D E Ki ETKi l E R i
O
------------ -
Kbrs Adas'nn Devri
Lord Salisbury stanbul'daki ngiliz Bykelisi Layard'a 9 Mays 1 878 tarihinde
ikinci bir mektup daha yollamt475: Osmanl Devleti kendi topraklarnda yaayan
Rus Ordusundan kurtulur kurtulmaz Asya'daki topraklarnn btnln koru
mak sorununu zmlernek zorunda kalacaktr. Yalnz kendi gcne gvenirse,
hi kimse onun direnme gcne inanmayacaktr. nk bu devlet ou kez sava
larda ve ayaklanmalarda yenilmitir. Araplarla Asyallar gelecein adam olarak
arlk Rusyasna bakacaklardr.
Osmanl Devletinin tek aresi byk bir devletle ittifak kurmaktr. Bu devlet
ngiltere olmaldr... Dolaysyla, ngiltere'nin bu denli bir savunma pakt imzala
yabilecei konusunda umutsuzlua kapmyorum. Ama bu amala daha nce de
dediim gibi ngiltere'nin Malta Adas'ndan ok daha yakn bir yerde bulunmas
kesinlikle gerekmektedir ve bundan kanlamaz...
ngiliz Elisi Layard'n grmesine Yldz Saray'nda balad ve Babakan Sadk
Paa ile temelde mutabk kald Kbrs ynetiminin geici olarak ngiltere'ye devri
hususu, ngiltere'nin istedii bir sratle sonulanamamt. ngiliz Elisi, Babakan ile
Dileri Bakan tarafndan imzalanm olan evrakn bir an nce Bakanlar Kurulun
dan geirilmesini istiyor ve bu yoldan Babcili'ye bask yapyordu.
Sadk Paa, bu anlamay Osmanl karlarna uygun grmediinden olumsuz ta
vr alnca grevden alnm, yerine getirilen Rt Paann Babakanl da ancak bir
hafta srmtr. Yerine Saffet Paa getirilmi bu arada ngiltere'nin basklar, dolayl
tehdit seviyesine kadar ykselmitir.
Sonunda, Kbrs Anlamas(Convention of Cyprus) iki madde halinde 4 Hazi
ran 1 878'de Babakan Saffet Paa ile ngiltere Elisi Layard tarafndan imzalanmtr.
II. Abdlhamit Anlamann stne; Hukuku ahaneme asla halel gelmernek arty
la anlamay onaylanm ibaresini yazmtr. Hkmdarn ngiliz Elisi Layard'dan al
d senet ise yle idi:
Tarabya- 1S Temmuz 1878, Hametli Kralie hazretlerinin elisi, hazreti pa
diahn ahsen buyurduklan ekilde, hukuku ahanelerine asla halel getirilmeye
ceini beyan eder.m Yaklak bir ay sonra, ngilizler Lord John Hay komutasndaki
bir floyu 8 Temmuz 1878'de Larnaka Limanna gndermiler ve 1 1 Temmuzda ada
y resmen igal etmilerdi.
475 Bykturul s. 5
;6 els\arol s . 1 1 9- 1 20
257
D E N z G C N N OSMA N l TA R H Z E R N D E K ETK L E RI '
Erturul Facias
1 9. yzyln sonlarna doru Osmanl Bahriyesi teknoloj ik ve mali gerilik ve ek
sikliklere ilave olarak Osmanl idari yapsndaki btn hastalklar da tamaktay
d. 1 889 ylnda Japonya'ya gnderilen Erturul gemimizin ve ehit vatan evladlar
nn kayb, denizcilik alannda bilerek yaplan yzlerce zincirleme hatann kanl
maz bir sonucudur. Zamannn ders alnacak zgn ve arpc hatalarn ieren bu
ykye aratrmada yer vermemek bir eksiklik olacaktr.
Dier taraftan Erturul gemisinin Japonya seyahati, deniz kuvvetlerinin dip
lomatik grevlerde kullanlmasna da iyi bir rnek tekil etmektedir. Seyahatin ta
mamlanamamasna ramen, Erturul gemisi, Osmanl Halifesinin Asya Msl
manlar zerindeki sanal etkisinin geree evrilmesini salamtr. Bu ynyle ka
zanlan baar, stiklal Sava'mz ve sonrasnda Asya Mslmanlarnn maddi ve
siyasi desteinin kazanlmasnda nemli bir rol oynamtr
Erturul Gemisinin politik, askeri ve bireysel derslerle dolu hikayesini Onur
Ataolu'nun kaleminden aktaralm477: Erturul ve Osman isimlerinin, Osmanl
mparatorluu'nun kuruluunda ne kadar nemli rol olduu bilinse de, impara
torluun knde de byk bir dnm noktas olduklar az bilinen bir hikayedir.
1 887 ylnda, Japon mparatoru Meiji'nin yeeni Prens Akihito Komatsu, bir Av
rupa gezisi dnnde stanbul'da II. Abdlhamit'i ziyaret eder. Japonya, Shogun
Dneminde yaklak 300 sene dnyaya kapal kaldktan sonra, mparator Meiji ile
dnyaya almaya balam, gzn acar amaz karsnda bulduu ABD, ngilte
re, in ve Rusya dndaki lkeleri de tanmak istemektedir. II. Abdlhamit, bu zi
yarete karlk vermek istemektedir.
O dnemde hzla glenen Japonya ile iyi ilikiler kurulmas, iki mparator
luun da ortak tehdidi Rusya'ya iyi bir gzda verecektir. Nitekim Japonya, bir
ka sene sonra bir deniz savanda ( 1 905 Coima Deniz Sava) Rus Donanmas
n perian etmi, bu zafer 50 yl srecek Asya'daki Japon emperyalizminin ve vah
etinin tetikleyicisi olmutur. Ancak, bu ziyaretin ikinci bir gndem maddesi daha
vardr. Daha nceleri Rusya'ya kar bir mttefik saylabilecek ngiltere, birka yl
nce Msr' igal etmi, Araplar da Osmanlya kar kkrtmaya balamtr. Hila
feti, Osmanl'nn zorla Araplardan aldn ve Mslman dnyasnn Osmanl hi
lafetini kabul etmemesi gerektiini ne srmektedir. Garp cephesinde kaybetmesi
kesin grnen Osmanl iin Abdlhamit'in kafasnda bir k plan vardr; Asya'da
kk salan ngiliz mparatorluu'nun idaresi altndaki Mslman toplumlarda nabz
yoklamak, slam dnyasnn sadece Araplardan ibaret olmadn, Asya'd aki Ms
lmanlarn da ngiliz smrgesindense, Osmanl hilafetini benimseyebileceini
gstermek. Bu ama iin, Japonya'ya bir "iade-yi ziyaret" heyeti gndermek ok iyi
bir fikirdir. Japonya ile ilikiler kuvvetlendirilirken, geminin yolda ikmal iin u-
477 Onur Ataolu, Erturul Faciasnn Bilinmeyen yks http://Kethaber.com!sayfalar/haberDetay.

asp'ID= 1 93 7
258
D E N i z G C N N O S MAN l TA R i H i U Z E Ri N D E Ki ETKI L E R i
O
----------------- -
rayaca Mslman limanlardaki atmosfer de, mparatorluun gelecei iin nem
li bir gsterge olacaktr. Sra, geminin ve heyetin seimine gelmitir. lk akla gelen
seenekler, yeni yaplm, modern ve zrhl gemilerdir. Ancak, sadece kmrle yol
alacak byle bir geminin Japonya yolculuu ok masrafl olacaktr ve Hazinede ku
ru para olmad gibi, gnmzde halen devam eden tasarruf tedbirleri uygulan
maktadr. Osmanl, o dnemde Dolmabahe Saray'n yaptrabilirken, mparator
luun belki de tek kurtulu ans olan bir misyon iin paray ksmaktadr. Bu g
rev iin, 30 yllk, sadece i denizlerde yzebilecek, hem kmr hem de yelken do
nanm olan ERTUGRUL firkateyni seilir. Bir iddia da, % 100 yerli yapm oldu
u iin bu geminin seildiidir; ancak geminin okyanuslar amaya mecali olmad
alenen bellidir. Nitekim, geminin baarks, Erturul'un makine ve kazan do
nanmnn byle bir seyahati kaldramayacagn rapor etmitir. Rapora sinirlenen
Bahriye nazr, arkbaya "haritada kendine bir yer been" diyernemitir, nk
harita her gn deimekte ve klmektedir. Ama arkcba, bu grevinden al
np adalara ileyen bir yandan arkl vapura arkba atanmtr. Nazr ise, gemi
nin komutanlna ve Abdlhamifi temsil edecek heyetin bakanlna kendi da
mad Albay Osman Bey'i atayarak, gemiye gvenini gstermitir. Gemi kaptanl
na da Hint Okyanusu tecrbesi olan Svari Ali Bey getirilmitir. Gemiye, mpa
rator Meiji'ye sunulacak hediyeler ile birlikte, o dnem Bahriye Mektebi'nin (De
niz Harp Okulu) en iyi mezunlar da bindirilmi, bylece uzun seyir tecrbesi ka
zanmalar amalanmtr. Gemiye ou marangoz ustas yaklak 500 tayfa veril
mi, yol boyunca rmesi beklenen tahtalar deitirerek, yamayarak gemiyi des
teklemeleri istenmitir.
Gemi, bu ekilde 1 889 Temmuz'unda yola kmtr. Gemiye ok az bir k
mr tahsisat verilmi, sadece limanlara girip karken grnty kurtarmak iin
buhar kullanlmas, ak denizde yelken almas emredilmitir. Gemi bu ekilde
bir ka kk kaza ile Svey Kanal'n gemi, Aden'd e bir mola verdikten sonra
Bombay'a doru yelken amtr. Geminin yolculuunu en dikkatle takip edenler
ise, tek amacn Japon mparatoru'na hediyeler vermek olmadn bilen ngilizler
dir. Ancak, usta denizci ngilizlerin bir bakma gnl ferahtr, nk Erturul'un
batacandan yana kukular yoktur. ngiliz denizcileri arasnda alan bahisler, ge
minin en fazla hangi limana kadar dayanabilecei zerinedir; bazlar ise, gemi
nin Japonya'ya varabileceini, ancak dn tamamlayamayacan iddia etmekte
dir. Erturul, 1 889 Ekim aynda ngiliz smrgesi altnda, ancak nfusunun yars
Mslman olan Bombay'a ular. Erturul'un Hindistan'a gelecei, Mslman top
lum arasnda bir efsane gibi yaylmtr ve Lahor'dan, Delhi'd en, Haydarabad'dan
onbinlerce Mslman Bombay'a akn eder. Gemi limanda ziyarete alr ve bir haf
ta iinde 1 50 bin kii gemiyi ziyaret eder ki, aralarnda Mslman olmayan, ama
ngilizlerden iHallah etmi mihraceler de vardr. Gemi yoluna devam edip Kasm'da
Seylan'n bakenti Kolombo'ya ular. Yolda eitli yerlerinden su almaya balasa
da, ziftli bezler ve kalaslarla durum idare edilir. Gemi, bir cuma sabah Kolombo'ya
25 9 ----r
---f!'/ ..'"Q,j,lA
D E N i z G U C N N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E K i ETKi L E Ri
C:\
-----------------
varr ve mrettebat cuma namazn klmak iin topluca gemiden inince halkta
mthi bir coku uyanr. Seylan Genel Valisi, 300 bin nfusu olan Kolombo'd a 200
bin kiinin gemiyi ziyaret etmek istediini syler. zdiham eklindeki halk ziyaret
lerinin gemiyi ypratt bilinse de, ses karlmaz. Gemi buradan yola kp Kasm
sonlarnda yine bir cuma gn Singapur limanna varr. Singapur'da gemiyi, Os
manl sancaklaryla donanm kk tekneler Halife lehine sloganlar atarak kar
lar. Singapur yaknlarndaki ufak Mslman devletiklerinden olduu kadar, in
Hindi'nden, Sumatra'dan, Java'd an gelerek toplanan Mslmanlar, cuma namazn
Halifenin memuru olan gemi imamnn kldrmasn isterler. Erturul ve komuta
n Osman Bey, umduunun tesinde olumlu sinyaller almaya balam, Singapur'a
gelen bir telgraf ile Osman Bey tuamirallie terfi ettirilmitir. Ancak, uzayan seya
hat sonucu harcrah tkenmi, mparatorluk Galata Bankeri Ohannes efendiye rica
minnet, Singapur'a 2000 altn gndertmitir. Gemi birok onarmdan daha gemi,
gverte tahtalar deimi, ite kaka ayakta durmaktadr. ErturuL, Nisan banda
Saygon'a ulam, burada da in Mslmanlar tarafndan karlanmtr.
Daha sonra Hong Kong'a giden gemi ve heyet, in Deniz Kuvvetleri yetkilile
ri ile tanarak temaslarda bulunmutur. Temaslar srasnda, inlilerden gemide
ki fare problemi iin yeni teknikler renilmitir. Kedilerle zlmeye allan so
run, farelerin girdii deliklere girernemeleri ve uzun sre topraa ayak basmadk
larnda denize atlayp intihar etmelerinden dolay sonulanmamtr. Bunun zeri
ne gemide un ve al karm yem olarak kullanlmaya balanm. Yanna ufak bir
kapta su konulunca, unlu aly yiyen fareyi hararet basyor, suyu iince de al mi
desinde donup, hayvan ldryor, lsnn de kokmasn nlyormu, ama fare
ler bu tuza renmiler.
inliler ise, 5- 10 adet gl fare yakalyorlar, bunlar hapsedip sadece su veri
yorlarm. 3-5 gn ala dayanan fareler birbirlerini yemeye balyorlar ve on gn
sonra sadece yamyamla alm 2-3 fare hayatta kalyormu. Bu yamyam fareler
serbest kalnca hemcinslerini yiyiyorlar, kaabilenler denize atlyormu. Fareleri de
alt eden Erturul, Hong Kong'd an Nagasaki'ye ulam, yola ktktan I I ay sonra
da Yokohama limanna varm. Limanda gemiyi, Abdlhamit'i ziyaret eden Prens
Komatsu'nun temsilcisi karlam. O gnlerde halen yabanclarn Japonya iinde
dolamas serbest olmadndan, Yokohama'da kendilerine tahsis edilen yere yer
lemiler. Birka gn sonra Heyet Bakan Osman Bey, Gemi Komutan Ali Bey ve
st dzey heyet, mparatoru ziyaret amacyla Tokyo'ya gtrlmler. 1 2 Haziran
iin planlanan ziyaret, son anda bir gn sonraya ertelenince, heyet 1 2 Haziran g
nn Tokyo'da ncs dzenlenen Endstri Fuar'n gezerek geirmiler.
Sene 1 890 ve o gnn Japon gazetelerine gre, imparatorluk tarafndan 500 bin
Japon, yeni bte ayrlan ve 1 ,5 hektarlk bir alana kurulan bu Sanayi Fuar'ndaki
tm standlar gezmek 16 millik bir yrme gerektirmekteymi. Nisan bandan
beri ak olmasna ramen, fuarn gnlk ziyareti says LO binin altna inmemek-
260
D E N i z G U C N N OSMA N l TAR i H i U Z E R i N D E Ki ETKi l E Ri
O
---------------- --- -
teymi. Gsterili kyafetleri, kibar ve saygl tavrlar ve iki imemeleri (ki, o za
mann Japonya's iin ok acayip bir durum) ile ilgi toplayan heyetin fuar ziyareti,
zamann Japon basnnda byk yer alm. Osman Beyin ertesi gnk saray ziyare
ti ve resmi temaslar da ok baarl gemi ve Osman Bey, mparator, Prensler ve
Sava Bakan ile grm, arkasndan gelen resmi davetler, yemekler, balolar ok
iyi gemi ve Japonya'daki Osmanl heyeti lkenin ileri gelenlerinin, soylu ailele
rin, sosyetenin ilgi oda olmu. Osmanl heyeti davet tekliflerine yetiemez bir e
kilde, 2-3 haftay Tokyo'da geirmiler. 1 890 Japonya'snda, gnmz Trkiye'sinin
ok tesinde bir Sanayi Fuarna ahit olan Osmanl heyeti, 1 Temmuz 1 890 tarihin
de ilgin bir gelimeye daha tanklk etmi. Bu tarihte Japonya, ngilizlerin yorum
larna gre, Japonya'daki ilk, Asya ktasndaki ikinci demokratik seimleri gerek
letirmi. Asya'daki ilk demokratik seim (veya seim denemesi) ise, 1 876 ylnda
konuk heyetin lkesi Osmanl mparatorluunda gereklemi. Her ne kadar seil
mi hkmetin yetkileri ok kstl olsa da, Japonya bu seimi baar ile atlatm.
Daha sonra Yokohama'ya dnen heyet gnlerini ngilizlerin ve dier yabanclarn
da bulunduu Yokohama'd a eitli sosyal faaliyetler ve Japon donanmas yetkilile
ri ile grmelerle geirmi.
Japon'larn sava gemisi ve silahlarndaki teknolojilerine hayran kalan Osman
Bey ve Ali Bey, baz siparilerde bile bulunmular. Temmuz aynda, birka hafta
sonra yaanacak trajedinin jenerikleri belirmeye balam. Tayfalardan birisi kole
raya yakalanarak hayatn kaybetmi; Japonya'da kolera grlmedii iin gemi he
men kontrole alnm ve cesedin yaklmas istenmi. Osman Bey, dinen cesedin ya
klamayacan, gmlmesi gerektiini, ama denize de defnedebileceklerini syle
mi. Japon yetkililer, cesedin ancak krfez dnda denize atlmasn kabul etmiler.
Nitekim tayfann cesedi Yokohama Krfezi'nin dnda denize atlm, ancak olay
Japon balklar tarafndan renilmi ve byk bir infiale sebep olmu.
Osmanl heyeti lehinde esen olumlu rzgar birden tersine dnm, stne st
lk balk fiyatlar keskin bir d yaam borsalar alt st olmu, faizler frlam.
Yokohama balk piyasasn sarsan kolera vakas gemide yaylp 36 kii daha hastala
nnca, gemi uzak bir blgede karantinaya alnm, ama salgnn n alnana kadar
da 12 denizci ehit olmu ve cesetleri yaklm. Bu arada, kolera salgn yznden,
Yokosuka'da bulunan tersaneler (bugn ABD Donanmasnn ss) Erturul'un
dnmeden nceki tamirat istemini reddetmiler. basa dnce, gemideki ma
rangozlar var gleriyle tamirata girimiler ve Eyllde gemi sefere hazr hale gel
mi, "hazr"dan ne kastedildii mehul.. Ancak Eyll, Japonya ve civarnda tayfun
dnemidir. Osman Bey, bu konuda uyarlar aldysa da, kolera salgnnn moral bo
zukluu, "harcrah"n dibini bulmas ve dn yolunda kendilerini bekleyen mis
yon yznden denize alma karar alm. Nitekim aldktan iki gn sonra tayfu
na yakalanan gemi, Oshima Adas'ndaki Kashinozaki deniz fenerinin aklarnda,
19 Eyll 1 890 sabaha kar, kayalklara arparak paralanmtr.
261
. DENiz GLKNN OSMA N l TA R i H i U Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
c:
------------------
Kashinozaki deniz fenerindeki Japon balklar, tayfunun grltsnden uyu
maya alrken, kaplar alnr. Karlarnda bitkin, bykl ve yuvarlak gzl var
lklar, "hey, dnyal, biz dostuz" gibi bir ifade ile durmaktadrlar. Civardaki tm Ja
pon kyleri seferber olur ve o frtnada byk bir arama kurtarma almas bala
trlar. Bu dilini bilmedikleri insanlardan sadece 69 tanesini sa salim kurtarabilir
ler, Osman Bey ve Ali Bey'in de aralarnda bulunduu 500 ksrnn ise ancak ce
setlerini denizden toplayabilirler. Yarallarn tedavisi ve bakm iin Japon kylle
rin gsterdii aba gz yaartcdr; fakir balklar, tayfun sezonunda avlanamaya
caklar iin stokladklar balk ve tavuklar kazazedelere verirler. Olay Tokyo'da du
yulur duyulmaz da, mparator Meiji gemilerinden birini hemen olay yerine gn
derir, bu gemi hem kye doktor, hemire ve yiyecek getirir, hem de ceset arama a
lmalarna yardm eder. Sonuta, 500 ksur Trk denizcisi, Japonya'da yaanm
en byk deniz facialarndan birinin kurban olarak, Kushimoto yaknlarndaki
bir ehitlikte yatmaktadr. Japonya'da bile bir ehitliimiz olabilecei kanzn ak
lna gelirdi?
Byk bir trajedi, ayni zamanda iki halkn arasndaki dostluun temelini de at
mtr. mparator Meiji, kazadan kurtulanlar, hediyelerle beraber iki kruvazr
n tahsis ederek stanbul'a gnderir. Abdlhamit'e de hediyeler getiren bu kruva
zrler bir ay stanbul'da kalr. Trajediden ok etkilenen bir Japon, Torajiro Yama
da, eitli gazetelerin de yardm ettii bir kampanya ile halktan toplad yardmlar
stanbul'da kazazedelerin ailelerine verir. Herhangi bir afette Trkiye'ye ilk yardm
eden lke olan Japonlar, bu adetlerini 1 00 ksr sene nce balatmlar. Kobe'de
yaayan tantm bir Japon, Marmara depremini duyar duymaz o gnn sabah
bankaya yardm balamaya gittiini anlatmt, henz Trk bankalar kampanya
balatmadan .. Bunu kafanza kakmak iin sylemiyorlar, sadece damdan denin
halinden, en iyi damdan denlerin anlayacan vurguluyorlar.
Yamada, hazr gelmiken 22 sene stanbul'da kalarak, Japon kltrn tantma
ya, iki lke ilikilerini gelitirmeye alr. Abdlhamit tarafndan baz subaylara Ja
ponca retmesi de istenen Yamada, Beyolu'nda ilk Japon hediyelik eya dkkan
nn da ortaklarndan olmu; ancak sosyeteyi sushiye altran Yamada mdr, o ko
nuda bilgi bulamadm... Zamanna gre, stratejik bir ngr ve misyon ile yola
kan Erturul, hi bir amacna ulaamad. Gz gre gre yaplan basit hatalar sonu
cu, ErtUrul gemisi tarihin en byk denizcilik facialarndan birisinde barol oy
nad ve sadece iki lke arasnda scak, ayn zamanda hznl bir dostluun bala
masna neden oldu. Herhalde bu acemice kaza, Osmanl'y Japonya gznde gve
nilir bir mttefik olmaktan uzaklatrd. Bombay'da, Singapur'da, Kolombo'da Ms
lman halk ise, bou bouna Erturul'un dnerken limanlarn ziyaret etmesini, s
lam halifesinin grevlendirdii imarnn arkasnda namaz klmay beklediler; ngi
lizler derin bir "oh" ekerken, "gidii olur, dn olamaz" diyen bahisiler ceple
rini doldurdu. Vel hasl kelam, ERTUGRUL batt, OSMAN Bey ehit oldu ve Os
manl mparatorluu'nu kuran iki isim, Hilal mparatorluu'nun kurtuluu iin a-
262
D E N i z G U C N U N O S MAN l TA R i H i U Z E R i N D E Ki ETKI L E Ri
O
--- ----- -- .....,
lrken, Gne mparatorluu'nun sularna gmld. Gemi Kaptan Ali Bey de e
hitler arasndayd; kurtulanlarn sylediine gre, geminin batacan ok nceden
anlam, sadece trenlerde giydii srmal elbisesini kefen olarak stne geirmiti.
Ancak, Ali Bey'in torunu, mparatorluun olmasa da, yeni kurulan gen Cumhu
riyetin glenmesi iin almay srdrecek, nemli misyonlar stlenmeye devam
edecek, ne yazk ki ada projeleri, bir bakma dedesinin yolculuunun kaderini
paylaarak, banazln sularna gmlecekti. Kaptan Ali Bey, kz Neyyire'yi 3 ya
ndayken son kez kucaklayp stanbul'd an yola kmt. Ancak kzn bir daha g
remedi. Neyyire ise babasn unutmam olmal ki, oluna da Alim ismini koydu.
Ali de byynce dedesi gibi devlette kilit grevler stlendi.
Japonyada beni artan bir nokta, Erturul trajedisi hakknda, sandmdan
daha fazla Japon'un haberdar olmasyd. Trkiye'de bu konuyu bilen az sayda insan
varken, Japonlar bu tarihi hikayeyi iyi biliyorlard. Ne zaman az ok Trkiye'yi bi
len bir Japon'la tansam ve laf laf asa, konu Erturul firkateynine gelir, hznl
olsa da iki millet arasndaki dostluu balatan olay ycld edilir ve ben Trk ulusu ad
na, tantm Japon'a minnetlerimi iletirim. Bu durumda Japonlar genellikle gu
rur ile kark bir tevazu ile (cmlede paradoks yoktur, nk Japonya, en basit ta
nmyla, bir keskin elikiler lkesidir) gzlerini sizden karr, ve 1 985 ylnda va
tandalarn kurtardmz olay hatrlatarak minnetlerini belirtir. 1 985, Iran-Irak
Sava srerken, bir gn Saddam'n aklna eser ve 24 saat sonra Tahran hava saha
snn sivil uaklar iin dahi gvenli olmadn ilan eder. Iran'd a vatandalar bu
lunan tm Avrupa lkeleri, derhal uak gndererek vatandalarn 24 saat iinde
Tahran'dan tahliye eder. ran'daki Japon bykelisi de durumu merkeze bildirir,
hkmet hemen JAL (Japan Airlines)'d an uak gndermesini ister.
Ancak, 40 yl nceki kamikaze ruhunu yitiren Japon pilotlardan cevap gelir;
sre dolana kadar Japonya'dan bir uan Tahran'a gitmesi, yolcular alp hava saha
sn terk etmesi ok zordur, bu riske giremeyeceklerdir. Japon bykelisi, olan bi
teni mitsizlikle yakn arkada Trk Bykelisine aktarr, o da durumu Ankara'ya
bildirir ve haber annda Turgut zal'a ular. Ayni anda, Itochu'nun eski Trki
ye yetkilisi ve zal'n ahsi yakn arkada Mr. Morinaga da zal' telefonla araya
rak yardm ister. Dnecek vakit yoktur, zal hemen THY'ye talimat verir, cen
gaver bir pilotun kumandasnda bir uak Tahran'a iner, 250'ye yakn Japon vatan
dan alr ve Saddam'in tand srenin dolmasna dakikalar kala Trk hava sa
hasna girer.
Henz bu uakta bulunmu kimse ile tanmadm, ama ok yakn arkada bu
uakta seyahat etmi bir Japon bana teekkr etmekten eridi gitti. Beni daha da
duygulandran, bir sabah eim kzmz parka gtrdnde, kzm sevmek iin
yanlarna yaklaan ok yal, hrpani, btn dileri dklm evsiz bir Japon amca,
Trk olduklarn renince "Sizler bizim vatandalarmz ran'dan kurtardnz"
478 Cumhuriyetin lannm Milli Eilim Bakan Hasan Ali Ycel'dir
263
' D E N i z G U C U N U N OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
------------------
diye olay anlatm, akabinde ortadan kaybolup, 5 dakika sonra cebindeki az biraz
parayla marketten ald krakerleri kzma getirip vermi. Birka sene nce Hrri
yetin yapt bir anket vard, halka, "En ok hangi milleti seviyorsunuz? / Kendini
ze yakn hissediyorsunuz?" diye soruluyordu. kinci soru da "Neden?". lk sorunun
cevabi, ak farkla "Japonlar" seklinde kmt, asl ilgin olan ise, ikinci soruya en
ok verilen cevap: Bilmiyorum / Fikrim yok / iimden geldi ite ...
Trablusgarp ve Balkan Savalarnda Donanmaszlk

Abdlhamit idaresinde donanmamzn rd, 1 897 Osmanl-Yunan
Sava'nda iyice belli olduktan sonra,479 Yunanistan frsat deerlendirmek zere
byk bir atlma giriti. Birok modern geminin yansra 10 bin tonluk Averof adl
zrhl kruvazryle Ege'de istedii stnle ulat. Buna kar, kurulan Osmanl
Donanma Cemiyetleri hzla kaynak oluturarak yeni gemi almna giritiler. Ayr
ca 1 9 1 2 ylnda, o tarihte 10 bin kilometreyi bulan kylarmzn korunmas iin 6
dretnot etrafnda rgtlenecek bir filonun plan da hazrland. lk gemiler hemen
smarland ama, hi biri savaa yetiemedi. Bu arada acil olarak Almanya'd an iki
eski zrhl (Barbaros ve Turgut Reis) alndktan sonra tonaj itibariyle Yunan Do
nanmasnn zerinde bir filo oluturulmutu. Ancak iki temel eksik vard;
- ncelikle byk gemilerimiz ok yal, yava ve teknoloji itibariyle geriydi.
- Ancak ok daha nemlisi, denizcilik kltrmzdeki eksikliklerdi. Deniz tak-
tikleri, ate idaresi gibi konularn yansra, denizcilikten ve deniz savalarndan
(deniz stratejisinden) yeterince anlayan deniz subaylar heyeti yoktu.
kinci Merutiyet'ten sonra, donanma reformunu ynetme ii, Trk deniz g
cnn gelimesini olabildiince sabote eden ngiltere'ye verilmiti. Amiral Limpus
bakanlndaki ngiliz subaylar gerek teknik, gerekse de taktik becerileri aktar
mada son derece yava davrandlar ve Osmanl Donanmasn harbe hazrlamad
lar. Balkan Sava'nda da Yunan gemilerinde danmanlk ve ate idare subayl ya
parak gerek yzlerini gsterdiler.
Zamann Donanma Komutan Hasan Rami Paa, 3 1 Mart 1 898 tarihinde, Bal
kan Sava'ndan 14 yl nce Padiaha gnderdii raporda yle yazyordu: Osmanl
Donanmasnn stanbul'da bulundurulmas iki noktada zararldr.
- Birincisi stanbul Hali'te yerleen harp gemilerinde grevli yksek rtbe
li subaylar, adaba ve askeri kurallara riayet etmeden atl bir ekilde vakit ge
irmekte ve bu nedenle iizliin verdii zararl sonulara bal olarak mane
vi bakmdan ok geride kalmaktadrlar.
- kincisi, donanma stanbul Hali'te bulunduka grevli subay ve asker
ler iin gerekli eitim yaplmadndan harp gemileri hareket ve faaliyetten
479 Bu savata, Hali'ten :'llar sonra ilk ka kan gemilerden ou kazan patlatm, at talinlerinde topl ar
kzaklardan f r la m , gemiler \!arna ra'da ka\'bol u 'Oe no (;anakkale'ye ulaamadan dalm!.
264
D E N i z G U C U N U N OSMAN l TA Ri H i U Z E Ri N D E K i ET KI L E R i
(;.>.... O
------------------ -
mahrum kalmaktadr. Bu da Osmanl Bahriyesinin en nemli gelime dne
minde geride kalmasna neden olmutur.
1 9 1 1 Trablusgarp Sava balad zaman; gen bir subay olan Mustafa Kemal,
cepheye Msr zerinden ve zahmetli bir yolculuktan sonra gidebilmitir. Sava
cepheleri bu yol dnda, Marsilya'd an Fransz yolcu gemileri ile gelen ancak bir
avu subayla beslenebilmiti. Zira talyan Donanmas, btn Akdeniz ve Ege'ye
hakim olarak, Osmanl deniz yollarn kesmiti. Donanmamz ise, tekrnil Trk
talyan Sava'n anakkale'de, Nara Burnu gerisinde geirmiti. Balkanlarda yap
lacak savala ilgili tedbirler hazrlanrken Ahmet zzet Paa 5 No'lu Planda savan
karada kazanlacan belirtiyor ve Ege'de deniz stnln pein olarak Yunan
llara brakyordu. Bu planda donanmaya hi bir grev verilmemiti. Bunun zeri
ne Bahriye Nezareti kendi bana harekat nerileri gelitirirken, Karadeniz'd e asker
tanmasna ncelik verildi ki, bunda Bulgar Donanmasn olduundan daha gl
gsteren yanl istihbarat raporlarnn da rol vard.
Osmanl Donanmas Karadeniz'de grev yaparken, Yunanllar Ege'de daha ra
hat hareket etme imkan buldular. Denizci Stratejiden bihaber Osmanl Bahriye
Nezareti, kendisine grev bierken 500 yllk alkanlkla yine Ordunun bir bran
olmay olmay yelemiti. Bu esnada Bat dnyas ile ulam ancak Karadeniz'deki
Kstence Liman'ndan salanabiliyordu.48o Osmanl Devleti Balkan Sava'nda
( 1 9 1 2- 1 9 1 3 ) denizyollarnn kapal kalmasnn skntsn ekti. Bu yzden yeni
silah temini mmkn olamam, Beyrutta batk Avnillah korvetinin toplarn a
talca cephesine tamaktan medet ummutu. Buna karlk, stiklal Sava'nda de
niz yollarndan faydalanmak, savan kazanlmasn salamt. Bu arada, Denizci
Strateji prensipleri iinde hareket eden Yunanllar ise, ilk olarak Limni'de bir s ku
rarak anakkale Boaz'n yakndan denetlernek istediler. Ada'da 33 kiilik kk
bir Trk birliinin yansra Trk halkndan baz kiiler silahlanmt.48 J
20-22 Ekim 1 9 1 3 arasnda adaya kan bir alaydan fazla dmana kar yaplan
direni uzun srmedi. Bundan sonra Taoz, Semadirek, mroz (Gkeada), Bozca
ada ve Ayastrati adalar 15 gn iinde igal edilerek Limni'nin Mondros Liman'nda
bir Yunan Deniz ss kuruldu. Midilli Adas'ndaki Osmanl yneticileri ise yak
laan tehlikeyi grerek Anadolu'd an takviye kuvveti istemi ama buna olumlu ya
nt verilmemiti. Nihayet 2 1 Kasm'daYunan Donanmas byk bir g yarak top
u destei ile adaya asker kard. Trk kuvvetleri ok stn dman gcne kar
adann dou tarafna ekilerek Anadolu'dan gelecek takviyelerin rahata kabil
mesi iin iki koyu korudular.
Ne var ki, kimse gelmedi ve tek balarna ancak 20 Aralk'a kadar yaklak bir ay
direnebildiler. 24 Kasmda balayan Sakz karmasna kar etin bir direni gs-
41'0 Ajn Kurtcr, Atatrk ve Trk Denizcihi s.58-59

4/\ I Limni gibi ieostrateiik adan hayali nemdeki b adann daha nce neden takviye edilmediini anlamak
mmkn deildir. Ayn ada 1 9 1 5 ylndan iibaren anakkale'yi zorlayacak m efik n)'" da s gre,i y"pmlr.
265
. DENiz GCNN OSMA N l TA R i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
----------------
terildi. ki aya yakn sren savalar sonucunda kydan takviye gitmeyince sonu
ayni oldu. Sis am da gc tkenineeye kadar direndikten sonra den son ada oldu.
Bylece bir ka ay iinde stratejik adan tarihimizin en byk kayplarndan biri
ni vermi olduk.482 Balkan Sava'nda, deniz cephesinin en nemli ve sonu alc sa
va 8 Ocak 1 9 1 3'te yaplan Mondros Deniz Sava idi. Bu savataki baarnn arka
snda, phesiz Yunan Donanmasnda danman olarak deil, bizzat personel ola
rak savaan ngiliz subaylarnn yer aldn unutmamak gerekir. Daima d destee
dayal, geleneksel Yunan politikas Mondros Deniz Sava'nda da karmza km
tr. ngiliz Amiral Maker, 1 5 Ekim 1 928 tarihli Times gazetesinde yaynlanan ma
kalesinde Mondros Deniz Sava'n bizzat idare ettiini kabul ederken, 1 944 ylnda
ngiltere'de Yikers Fabrikasnda grevli bir ngiliz Albay, ayn savata Yunan Averof
zrhlsnn topu subay olduunu itiraf etmitir.483
Limni, Midilli, Sakz, Sisam Adalarnn elden kmas sadece donanmaszlk
la aklanamaz. Bundaki en nemli unsurlardan biri Osmanl daresindeki koku
muluun en cra vilayetlere kadar yaylm olmasdr. Bu Ada, Anadolu sahil
lerine ok yakndr. Hele hele Sisam ve Sakz ses mesafesindedir. Adalarn karsn
daki vilayetlerde oluturulacak milis ve gnlller, mahalli deniz vastalar ile bu
adalara rahatlkla karlabilirdi ve karlmalydI. Adalardan gelen feryatlara ku
lak asmayan Osmanl idaresi, bu Adalar gzden karrken, politik giriimlerle va
tandalarn kurtarmay amalayan, devlete yakan bir tavr da sergileyememitir.
Matbaann Deniz Gc zerindeki Etkisi

Osmanl Devletinin bata askeri teknoloji olmak zere ilirnde ve fende geri kal
masnn en nemli sebebi phesiz kendi dilinde yazl bilgi eksikliidir. spanya'dan
Osmanl lkesine snan Yahudiler, 1 493 ylnda, Trke ve Arapa kitap basma
mak kouluyla ii. Bayezetan basmevi ama izni alrlar. Ayni koullarla ayn izin,
1 567' de bir Ermeni'ye ve 1627' de bir Rum'a verilir. Trk ve Mslmanlar iin din
le ilgili kitaplar baslmamak kouluyla ancak 1 727' de Trke ve Arapa kitap ba
sacak bir basm evi almas kararlatrlr. Bu da 1 742' de kapatlr ve 1 784' de ye
niden ve artk kapanmamak zere alr. Trk halknn bilgi ve ite beceriklilik ba
kmndan Bat halkndan ve hatta yerli Hristiyan, Rum ve Yahudilerden uzun sre
geri kalmasnn balca nedeni bu olaydr.484 Btn bu olanlara ramen, matbaann
lkeye ge girmesi nedeniyle ilim ve teknolojide geri kalan Osmanl Devleti, hi bir
zaman kendi kendine yeterli bir deniz gcne ve eitimli personele sahip olama
m, kylarnn savunmasn tamamen kara topusuna dayandrmak zorunda kal
m ve ksa zamanda erimitir.
41'2 :-"Iehmet Tanju Akad, 20. Yzy l Sa\'alar Lsta Yay n l ar stanbul 1 992 s. i 73- i 74
'IS3 ,\Iustafa Hergner, Boazlar Komisyonu Bakan Vasf Paa TU DAV 2004 s. 69 dipnot.
4R4 H . Bayur, T rkln Acn Siyasas ezerindeki Etkileri TTK 1974 s. 34
266
D E N i z G CU N N OSMA N l TA R i H i U Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
O
----------------- -
Denizci Personel Yetersizlii
On yedinci asrdaki baarszln bir dier nedeni de gemicilikte yenilie uyul
mamakta srar edilmesi, yani ada devletler tarafndan uygulanan kalyonculua
ncelik verilmek istenmemesi idi. 1 7.yzyln son eyreine gelindiinde, Osman
llarn, artk yabanc ve hatta Garp Ocaklar Donanmalarnda esas olan kalyon tipi
dzene geemediklerini ve hala krekli gemilerle i grrnee devam ettiklerini gr
mekteyiz. Her ne kadar Osmanllarda da yelkenli gemilerden kalyon ve bunun te
ferruat kullanlyorsa da, bunlar henz esas gemi tipi haline gelmemi ve kullanl
malarnda tecrbe kazanlamamt.
nk kalyonlarda yelkencilik esast. Osmanllarn kalyon tekilatnda, bunu
daha evvel uygulam olan Garp Ocaklarnn yardmlar grlmt; nasl ki Os
manl Donanmasnn zirveye kmasnda Cezayir Hkmdar Barbaros Hayreddin
Paa'nn ve arkadalarnn nemli gayret ve almalar grlm ise, kalyonculu
un uygulanmasnda da yine burada yetimi olan kaptanlardan yararlanlmt.
Bundan dolay yukarda kalyondan bahsederken ksaca sylediimiz gibi kalyonun
donanmada esas gemi tipi olmas bir ka defa denenmi, sonra kaldrlm ve niha
yet 1 682'de kesin olarak kabul edilmiti.
Osmanl Devletinin ok ksa zamanda tarih sahnesinden silinmemesi, ge
rileme ve yklnn bile 300 sene srmesi Donanmas sayesinde olmutur. Tm
Avrupa'daki denizci lkeler, deniz kuvvetlerinin gl olduu, deniz alaka ve men
faatlerini korumay baard ve denizden gelebilecek tehlikelere kar lkelerini
koruyabildikleri srece zirvede kalmlardr. Bu konuda Riko'nun deerlendirmesi
yledir: Trklerin karada ok evket ve kudret sahibi olduklar halde denizdeki
nisbetsiz vaziyetlerinden dolay Venedik gibi kk bir Cumhuriyet tarafndan
mahip edilmilerdir: buna da sebep deniz ilmine vakf olmamalardr. Donan
malarna kumanda edecek yetenekte personeli olmamasndandr.
Donanmay ky savunma vastas olarak gren ve kullanan Osmanl idare
sine hakim olan zihniyet, Yunanistan'n Averof adl modern gemisinin, Balkan
Harbi'nde Osmanl Donanmasn Boazlardan karmad zaman gerei ancak
grebilmitir. Osmanl Devleti, 1 7.yzyl ortalarndan itibaren, topraklarn kay
betme tela iinde, donanmasn da ihmal etmitir. Bu ihmal, devletin varln
tehdit eden bir duruma geldiinde, nemini tekrar anlam ancak;
- Bilgili ve ehil denizci personeli,
- Deniz siyasetine vakf yneticileri,
- Gemi ina edecek teknik kapasiteyi,
- Donanmaya ayracak paray, bir daha bulamamtr.
267
. D E N i z G C N N O S MAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E Ri
c::
-----------------
Deniz Gcnn sadece saysal adan deerlendirilmesi, son derece sakncal
dr. nebaht yenilgisi sonras ok ksa zamanda yeniden ayn sayya kan Osmanl
Donanmas, hi bir zaman eski gcne kavuamamtr. nk gerekli insan gc
telafi edilememitir. Teknoloj ik adan mkemmel olan bir donanmay, amacna
uygun olarak donatacak insan gc yoksa, bu donanmann lke karlarn gerekti
i lde korumas da beklenmemelidir. Osmanl Donanmas saysal g ve teknik
donanm bakmndan, 1 8.asrn ortalarna kadar varln devam ettirmekle bera
ber, en bataki Kaptan Derya'd an, en alt kademedeki levent'e kadar, ilim, bilim, di
siplin ve cesaret ynyle tam bir personel zafiyeti iine girmi, zaman zaman olu
turulan donanmalar denizcilik geleneklerine balanamad iin etkin olamam ve
bu asrn balarnda fonksiyonunu yitirmitir. Bu konuda Alman mparatoru Wil
hem yle demektedir: Bir denizci devletin gemici yetitirebilmesi; byk bir do
nanma tekil etmesinden gtr. nk devlet gerek grnce bir ka donanma
alabilir. Fakat kendisine lazm olan binlerce becerikii gemiciyi alamaz. Bunun
iin gemici yetitirmeye alalm.
Osmanl Deniz Gc Neden stnln Srdremedi?

16. yzylda Akdeniz'de deniz stnln ele geiren Osmanl mparatorluu
bunu srdrmekte zorland. Bunun nedenleri, yukardaki blmlerde detayl ola
rak incelenmitir. Sonu olarak bir zet deerlendirme yapmak gerekirse, temel ne
denler olarak;
- evre denizlerde srekli faaliyet gstermemesi,
- Bat ve orta Akdeniz'de yeterli s ve limana sahip olarnamas,
- Girit, Rodos, Kbrs, Ege Adalar gibi stratejik mevkilerde yeterli s kurma-
mas,
- Deniz ticaretinin tamamen yabanclara braklmas,
- Donanmann ordunun bir paras olarak mtalaa edilmesi,
- 17. yzyldan itibaren eitim ve teknolojik alanda geri kalmas,
- Deniz ar lkelerden gelecek stratejik neme haiz maddelere baml olma-
mas (Otarik yaps),
- Tesis ettii s ve limanlarn idamesi ve savunmas iin mahalli alt yap ve or
ganizasyonu salayarnamas,
- Devlet ynetimindeki kiilerin denizcilik vizyon ve bilgisine sahip olmamas,
- 1 6. yzyldan itibaren yetenekli ve yeterli denizci personel yetitirilememe-
si sralanabilir.
268
D E N i Z G C N U N OSMAN l TA Ri H i Z E Ri N D E K i ETKi L E R i
O
----------------- -
KAYNAKA
KTAPLAR (80)
A
Akad Mehmet Tanju o.yzyl Savalar, 2 Cilt Kasta Yaynlar
stanbul 1991
Akad Mehmet Tanju Osmanllarn Stratejik Sorunlar, Kasta Yaynlar,
stanbul 1 995
Alpagut A. Haydar Marmara'da Trkler, Deniz Basmevi stanbul 1941
Alter Selim Srr Yelken Devri ve Tirk Korsanlar, Boazii Yaynlar
stanbul 1995
Arkan Muzaffer Denizcilik Tarihimizin spanyol Belgeleri,
Dz.K.K.Yay stanbul 1995
B
Banolu Ahmet N. Tarihte Girit ve Osmanllar Dnemi, Kasta
Yaynlar stanbul 1991
Bayur Hikmet Trkln Acun Siyasas zerindeki Etkileri
TTK 1974
Blanchard erefli Kadrgalar Devrinde Trk Bahriyesi,
Deniz Basmevi stanbul 1947
Bostan dris Osmanl Bahriye Tekilat, TTK Yayn
Ankara 1992
Braudel Fernand Akdeniz ve Akdeniz Dnyas, mge Kitapevi
Ankara 1993
Bradford Ernle Akdeniz, Bankas Kltr Yaynlar stanbul 2004
Bykturul Aff Osmanl Deniz Harp Tarihi, Cilt 5 Dz.K.K. Yayn
stanbul 1977
Crow A. Philip Alfred Thayer Mahan The Naval Historian,

Makers of Modern Strategy Princeton University
Press, New Jersey 1 986
Crowley Roger mparatorlarn Denizi Akdeniz, April Yaynclk
ISBN: 978-975-6006-24-5 Ankara 2008
269
D E N i z G C N N OSMAN l TAR i H i Z E Ri N D E K i ETKi L E R i
"' _1----------
--
Cipolla Carlo M. Yelken ve Top Kitap, Kitapevi Yaynclk

ISBN: 975-8704-24-9 stanbul 2003
D
Dmen Erdoan Denizde Yllar Boyu Anadolu Trkleri,
Dz.K.K. Yayn stanbul 1 993
Du Jourdin M. Mollat Avrupa ve Deniz, AFA Yaynclk
ISBN: 975-41 4-3 16-1 stanbul 1993
De La Graviere Jurien Doria ve Barbaros, Profil Yaynclk
ISBN:975-996-027-3 stanbul 2006
F
Fisher Sydney Nettleton The Foreign Relations of Turkey 148 1 - 1 5 1 2,
Electronic Journal of Oriental Studies,
Universiteit Utrecht 2000
G
Goodwin Jason Ufuklarn Efendisi Osmanllar, Sabah Yaynlar
stanbul 1998
Gngen Cokun XVI. Yzylda Osmanl Denizcilii, Dz.K.K.
Yaynlar stanbul 1997
H
Hasan Rami Paa Hatralar, Cilt I Dz.K.K. Yayn stanbul 1997
Hammer Joseph Von Osmanl Tarihi, 2 Cilt Milliyet Matbaas
stanbul 1 966
Hergner Mustafa Cumhuriyetimizin lk Yllarnda Trk Boazlar
ve Boazlar Komisyonu Bakan Vasf Paa,
Trk Deniz Aratrmalar Vakf No: 9, 2004 stanbul
Howart David Famous Sea Battles, Artus Publishing Company
London UK 1 98 1
K
Kantemir Dimitri Osmanl mparatorluu'nun Ykseli ve k
Tarihi,2 Cilt Cumhuriyet Kitaplar
ISBN: 975-7720-36-4 stanbul 2002
270
D E N z G C N N OS MAN l TA R H Z E R N D E K ETK L E R '
Kara Enver Ziya Selim III'n Hatt Hmayunlar, Nizam- Cedit,

Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1988 s. 63-66
Kongar Emre Hoca Efendinin Sandukas Remzi Kitapevi 1989
Krafft H.U Trklerin Elinde Bir Alman Tacir,
letiim Yaynlar stanbul 1996
Kk Cevdet Ege Adalarnn Egemenlik Devri Tarihesi,
Stratej ik Aratrmalar ve Ettler Milli Komitesi
Aratrm Projeleri Dizisi 6/ 200 1
Kumrular zlem Trkler ve Deniz, Kitap Yaynevi
ISBN 978-975 605 1 -63-4 stanbul 2007
L
Lamartine Alphonse de Osmanl Tarihi, 2 Cilt Sabah Yaynlar
stanbul 199 1
Leithhauser J.G Dnyamzn Fatihleri, Milliyet Yaynlar
stanbul 197 1
M
Mantran Robert Osmanl mparatorluu Tarihi I, 2000
Mantran Robert xv-xv. Yzyllarda Osmanl mparatorluu,
mge Kitapevi Ankara 1 995
Massie Robert K. Dretnot, Sabah Kitaplar stanbul 1995
Mete engl 20. Yzyl Balarnda Cezair-i Bahri Sefid Eyaleti,
D.E. Doktora Tezi 1996
Millas Herkl Yunan Ulusunun Douu, letiim Yaynlar 4
stanbul 1994
Mtercimler Erol Misak Milli Donanmas, 1992 Yaprak Yaynevi
N
Nutki Sleyman Osmanl Deniz Savalar, Deniz Basmevi
stanbul 1 993
Orhan M. Celalettin Bir Bahriyelinin Anlar 1 914- 1981 ,

Kasta Yaynlar stanbul 200 1
D E N i z G U C U N U N OSMAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ETKi L E R i

rnek Rasim Deniz Harp Tarihi, Deniz Basmevi stanbul 1966
zbaran Salih Ottoman Response to European Expansion,
Studies on Ottoman- Portuguese Relations in
Indian, Ocean and Otornan Administration in the
Arap Lands, During the Sixteen Century. The ISIS
Press, ISBN: 975-428-066-5 stanbul 1 994
ztuna Ylmaz Byk Trkiye Tarihi Cilt 3 veo, tken Yaynevi
stanbul 1 977
ztuna Ylmaz Trk Tarihinden Yapraklar, Milli Eitim Bakanl
Basmevi stanbul 1 969
R
Richmond Herbert Devlet Adamlar ve Deniz Kuvveti, Dz.K.K. Yayn
stanbul 1956
Sanz Manuel Serrano Y. Trkiye'nin Drt Yl ( 1 552-1556), Tercman 1001

Eser stanbul 1971
Schreiber Georg Trklerden Kalan, Milliyet Yaynlar stanbul 1982
Sevin Necdet Osmanlnn Ykselii ve k, Hamle Yaynlar
stanbul 1999
Seydi Ali Reis Mirat-l Memalik, Tercman 1 00 1 Eser
stanbul 1 97 1
Slade Adolphus Trkiye Seyahatnamesi, Dz.K.K. Yayn
stanbul 1 994

ehsuvarolu Haluk Deniz Harp Tarihimize Ait Makaleler, Deniz Bas
mevi stanbul 1965
imir Bilal Ege Sorunu Cilt i, TTK Ankara 1976
T
Tarcan Haluk n-Trk Uygarl-Resmi Tarihin k
---- 272
D E N i z G C N N OSMA N l TA Ri H i U Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
---------------- -
O
Uzunarl smail Osmanl Devletinin Merkez ve Donanna Tekilat,

TTK 1 988
Valensi Lucette Venedik ve Babali, Balam Yaynlar stanbul 1994

Vatin Nicolas Rodos valyeleri ve Osmanllar, Tarih Vakf
Yayn stanbul 1994
Yavi Ersal Bir lke Nasl Batrlr, Yazc Yaynevi

stanbul 200 1
Williams Ann Kanuni ve a Akdeniz atmas,

Tarih Vakf 2002
William H. Mcneill Dnya Tarihi, mge Kitapevi Ankara 2001
DERG VE MECMUALAR
1 Donanma Dergisi Say 392 1950
3 Donanma Dergisi Say 409 1 954
4 Donanma Dergisi Say 4 1 4 1 956
LO Dz.K.K Dergisi Say 5 1 3 198 1
I I Dz.K.K Dergisi Say 557 1993
273 -----f' ,'" .....\Ill. ,.

D E N i z G C N N OSMAN l TAR i H i Z E Ri N D E Ki ETKi L E R i
MAKALELER
1 . Nilgn Cerraholu: Trkiye Kilit lke Cumhuriyet Gazetesi 1 9 Temmuz 2004

2. Nilgn Cerraholu: nebaht Niye Unutulmad? Cumhuriyet Gazetesi 9 Aus
tos 2004
3. Onur Ataolu: Erturul Faciasnn Bilinmeyen yks, http:// www.Kentha
ber.com/sayfalar/haberDetay.asp?ID= 1 1 937
4. Salim Aydz: Osmanllarda Ateli Silahlar Sanayi, http://www. os-ar.com/mo
dules.php?name=Encyclopedia&op=content&tid=SO 1 4 1 5
5. Sydney Nettleton Fisher: War with Venice 1499- 1 50 1 , http://www2 .let.uu.nlJ
Solis/ anpt/ ejos/pdf/fisher6. pdf
6. Ajun Kurter: Atatrk ve Trk Denizcilii, t. Deniz Bilimleri ve Corafya Ens
tits Blteni Cilt: 1 , Say: 1 1 984
7. Ik Kansu: Kabotaj Dersi Cumhuriyet Gazetesi 1 3 Eyll 2004
8. engl Ayouz, 19.Yzyll Sonuna Doru Dou Ege Adalarnn Sosyal ve Eko
nomik Durumu, 9 Eyll niversitesi ada Trkiye Tarihi Aratrmalar Dergi
si Cilt: 1 say: 1 199 1 s.230
9. engl Mete, Trablusgarp Sava ve talya, 9 Eyll niversitesi ada Trkiye
Tarihi Aratrmalar Dergisi Cilt:3 say:8 1998 s. 280-281
GAZETELER
1 . Milliyet Gazetesi zmir Eki 17 Austos 2003
2. Milliyet Gazetesi Haber Merkezi Ekim 1 990
3. Milliyet Gazetesi Business Eki s Austos 2004
----- 274 -------

D E N i z G C N N O S MAN l TA R i H i Z E R i N D E Ki ET Ki l E R i
----------- -
.>o.. O
------
EK-A
AMRAL CODRNGTON'UN NAVARN SAVA

HAKKINDAK MEKTUBU
Copy of a Letter from Vice-Admiral Sir Edward Codrington to Mr. Stratford Can
ning.
H.M.S. Asia, in the port of Navarin, 9.30, p.m
OCTOBER 20 1827827
Sir,
i have the honors of informing your Excelleney, that my Colleagues, Count Hey
den and the Chevalier de Rigny, having agreed with me in the necessity of coming
into this port, to induce brahim Pacha to retire to Alexandria, or, at all events, to ref
rain from the brutal war of extermination which he has been carrying on since his re
turn here, the whole combined squadrons entered the port about two o'clock this af
ternoon. Although there was strong evidence of preparation for battle, the Asia, Ge
noa, and Albion, were suffered to take their anchorage amongst the Turkish ships,
and Moharcm Bey sent me word there would be no opposition: but, upon the bo
ats of Dartmouth approaching one of the fire-ships, several of her people were shot
with musketry, which she, of course, returned in defense. We still retained our fire,
to see if this was mere accident; but, shortly afterwards, a firing from great guns was
opposed in different parts, and the battle became general. Almost all the ships of the
line have suffered considerably; but i have the pleasure of informing your Excelleney,
that the Turco-Egyptian fleet is annihilated. A great many have blown up, and several
have been sunk; and the harbor is so covered with wreck that i imagine such a scene
has scarcely ever been witnessed. It is highIy gratifying to me to assure your Excel
leney that the conduct of my colleagues, and the brave men under their command,
has been admirable. The greater part of our ships must of necessity go to Malta, im
mediately they can be got in a state suffcient for voyage. Admiral de Rigny's ship
must go thence to Toulon, and the Asia, if not the other two English ships of the line
also, must go to England.
i have the honors, ete.
(Signed) ED. CODRINGTON':
(Papers relative to the Affaits of Greece. Protocols of Conferences held at Constanti
naple, London: 1 830, p. 65).
275

Nejat Tarakçı. Deniz Gücünün Osmanlı Tarihi Üzerindeki Etkileri (2009)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nejat Tarakçı. Deniz Gücünün Osmanlı Tarihi Üzerindeki Etkileri (2009)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

t !

DR. NEJAT TARAKI

Basm Yaym Koordinatr

Deniz Basmevi Mdrl

. BASK, 1 500 ADET, EYLL 2009, STANBUL

Deniz tarihimiz derinlemesine incelendike, yeni belge ve bilgilere

Bu eserde; Deniz tarihindeki olaylara yn veren, bulunulan corafyann

Osmanl Devleti'nin Hint Okyanusu'na kmasndan sonra gelien

Dr. Nejat Tarak

NSZ ........................................................................................................................................................................... 111

Osmanl'da Deniz stnl ve Deniz Hakimiyeti Kavram .............. ............................ 125

Portekiz'in Hint Okyanusu'na Girii .................................................................................................. 1 75

Kuzey Afrika'da Deniz Gc Oluumu ................................... :........................................................ 201

Stratejik Deniz Durumu

2 Kazak asll Trk, n Trke'yi okuyabilen aratrnac

Osmanl Donanmas. Gleniyor

6 Ann Williams, Kanuni ve a Akdeniz atmas 2000 s.3'!

daha vard. Bizans mparatorluu'nun k, korsanlarn oalmasna yol amt.

Denizde Birinci Hal Seferi

Denizde kinci hal Seferi

1-'1 Oztua ,. 130

Stratejik Genileme ve Rodos Faktr

Birinci Rodos SeferP7

17 Hammer s. 183 ve 186

Deniz stnl Mcadelesi

- Kbrs ve Girit Adalar ile Ege ve Adriyatik'teki tm adalar otomatik olarak Os

talya'nn Boaltlmas ( 1481 )

28 Emre K o n gar, Hoca E fend i n i n Sandtlkas. 1 989 Remzi Kitapevi s. 1 2 3

baar srdrlemez. Nitekim Otranto ancak 1 3 ay Trk hakimiyetinde kalabilmi

kinci Bayezt'n Deniz Siyaseti ve spanya Seferi

30 Nicolas Vai, Rodos valyeleri ve Osmanllar 2004 s. 20

ehzade Cem'in Na'nn stanbul'a Getirilmesi

Sapienza Deniz Sava

38 Baz kaynaklar b u t a rihi 27 T('m mu olarak vermektedir..

nanmasnn zaferini kolaylatrd. Grimaldi Venedik'e dndnde idam edildi. Ta

Denizde nc Hal Seferi

Yavuz Sultan Selim'in Deniz Siyaseti

Donanmann Msr Seferine Katlmas

50 Rogcr Crowlcy, mparatorlarn Denizi, Ar r i l Yaynclk Ankara 2008 s. 52

kinci Rodos Seferi Hazrlklar

Rodos Seferini noktalamadan nce, gelecekte, Akdeniz'deki gemi teknolojisini

Macaristan Seferi Srasnda Deniz Harekat

Barbaros Hayrettin'in Osmanl Emrine Girmesi

Kanuni ran'a, Barbaros Akdeniz'e: Stratejik Aldatma ve artma

spanyol Raporlarnda Osmanl Deniz Gc

spanyol stihbarat Raporlar

Osmanl Devleti'nin stihbarata Kar Koyma nlemleri

Barbaros'un lk ve Son Yenilgisi ( 1535)

Barbaros Hayrettin'in ntikam. (Ekim 1535-0cak 1536)

talya ve Korfu Seferi (1 537)

1 03 Crowley gemi saysn 1 70 olarak vermektedir. Bkz. s.9J

Kanuni Dneminde Deniz Siyaseti

Preveze ncesi Deniz Harekat

1 1 3 zellikle buday stanbul iin hayati bir maddel'di.

Preveze Deniz Sava

asndan hedefi: Yaamlarn ve gvenliklerini artk dayanlmaz bir duruma sokan

- Venedik ehrini veya

olanan karm olduunu dnmtr; oysa o gnden itibaren nebaht Sava'na

Preveze Sava'nn Siyasi ve Askeri Sonular

Preveze Sonras Venedik Faaliyetleri

1 26 John Keegan. Sava Sanat Tarihi 1 995 s.496-97

Barbaros Hayreddin Paa'nn Gizemli Sanca I J L

spanya'dan koyulmasndan sonra Osmanl Devletinin bunlar himaye altna almas,

Barbaros'un Fransa Seferi