EREF AL TNEV

HADSLERLE
TASAVVUF

Hazrlayanlar:

Dr. H. Zaferullah DVD Ahmed YILDIRIM

iyU M R A N
W YAYINLARI
 M R A N YAYINLARI: 25
T A SA V V U F ! ESERLER SERS: 7

Kapak: mran
D izgi: mran
Bask: Bayrak - ubat/1995
Cilt: Bayrak

Son Okuma: Kemal YILDIZ - Enbiya YILDIRIM

M R A N YAYINLARI
Alaykk Cad. Tasavaklar Sk.
Bayuiu Kn No; 2 Kt: 3
C aalolu/lsl.
Tel: (0212) 5 20 15 02
(0212) 527 10 50
 N D E K L E R

N S Z ............................................................... ......................................................................1 5
ER EF AL E T -T A N E V ( 1 3 6 2 / 1 9 4 3 ) ...................................................... 17
E s e r l e r i .................................................................. -...................................... ........................ 1 8
G R ...........................................................................................- .............................................21
M u k a d d im e .........................................................................................................................25
T e m e s s l n m m kn o lm a s ...................................................................................28
A m ellerdeki gerek m anay anlamak vc bunun nem i ................... .................29
V e s v e s e le r e ilt if a t e tm e m e k ........................... ......................................................... 30
Tasavvufta bey'at (inabe ve intisab) ve mridin baz
h u su slard a zel b ey 'a t a lm a s ..................................................................................31
zel bir durumdan d olay g iz li ta'lim verm e.......................................................3 1
eyh in em irlerine uymada ok titiz davranmak............. .................................... 32
B e y at srasn d a kadnlarla tok a la m a m a k ............................................................3 3
Bir maslahat ve durumu rumuzla (m ecaz ifadelerle) anlatmak.........................34
B ir eyi ru m u zla a n la tm ak .........................................................................................35
Baz sebeplerden dolay insann kendisi iin kafir veya mnafk gibi benzer ifadeleri
s y le m e s in in c a iz o lm a s ...........................................................................................37
M a h e d e .............................................................................................................................. 38
e y h in s o h b e tin in b e r e k e ti........................................ ............................................. 38
M elek t a lem in in k efin in m m kn o lm a s...................................................... 38
M cah ed ed e o rta y o lu tu tm ak ................................................................... ............. 40
A llah Teala'nn azam etini ifade iin bir takm tabirler kullanmak.......................40
lm ed en n ce l n z sz n n te y id i.................................................................. 43
M u r a k a b e .............................................................................................................................. 43
D er v iin durum una g re ism in i d e itir m e k ......................................................44
D n c e le r i, bir n oktada to p la m a k ........................................................................ 44
A llah n yannda makbul olan kim se ile olm ayann alam eti.............................. 46
 iindekiler

S u fi c e m a a tn n f a z i l e t i ............................... ...............................................................47
D n yevi m egalelerden ilg iy i k esm ed e ar gitm ek .......................................... 48
eyh lerin eyalarnn teberrk olarak sak lan m as....................................... ......4 9
Bir sebebden dolay evlenm em ek ..... .............................................................................50
Zenginlerden hediye kabul etm ek ............. .....................................................................51
Dnya malnn az olm as ve dnya ile ilgiyi a z a ltm a ............................................... 52
Vehb ilim ler ve kalbe gelen ilhamlar .......................................................................... 52
Z ikir halkasnn fazileti ..................................................................................................... 53
Toplu zikir iin dergah yapmak ..................................................................................... 53
N isbet diye isimlendirlcn batn durumun ortaya k m a s .................................... ....54
Zikrin stnlnden dolay vacib olmayan ibadetleri brakabilmek ........................54
ibadet ve zikri lezzet almak iin yapmamak................................................................ 55
Nebi'den (s.a) baka kimselerin m elekleri g r e b ile c e i.............................................57
K ef sahibinin kendi kefini idrak edem em esi .............................................................57
V ehbi ilim ................................................................................................................................58
Cinlerin insan ekline girm esi ........................................................................................ 59
Kerametin mmkn olm as ...............................................................................................59
Ortaya kan kerameti anlayamam ak............................................................................ 59
A m eller ve irade ................................................................................................................... 60
Aradaki sevgiden dolay sevgilinin kzmasndan holanmak.................................... 61
Teberrklerden faydalanm ak............................................................................................. 62 ,
Gayb varidat halinde beeri dugularm kaybolmas (gaybet-i m ahv)........................ 63
Zanna dayal sebepleri terk .............................................................................................. 63
Lezzetleri terk hususunda ar gitm eyi men etm ek................................................... 64
Gaybi varidat sebebi ile kendinden gem e..... ............................................................. 65
Azarlayarak mridi kendi haline brakmak ..................................................................66
Mjde veren kim seye elbise,kuma ve benzeri eyler vermek................................. 66
---- - < 6
i\ a ^ v e u u i . ............................................................................... ......................................................................................................................................................................' J 1.*

Sekr hali .................................................................................................................................. 67

ibadetle beraber insandaki heybet halinin artmas...................................................... 68
M urakabe................................................................................................................................... 68
F eraset................................................................................................................... ........ . 69
H av f ve tevazu .......................................................................................................................69

2
 indekiler

A llah'a yakn olanlarn alam eti........................................................................................ 69

K eram et.........................................................................................................................:............ 7 0
Hakikatin d e il, eriatn tercih ed ilm esi...................................................................... 71
athiyat eh li ma'zur grlr............. .............................................................................. 72
eyhin m stakil tasarruf yetkisinin olm am as .............. :......................... ................. 73
Kamil namaz iin akla dncenin gelm esi namaza zarar verm em esi...................... 74
Hadis (sonradan olan) ekilde kadmin zuhur e t m e s i..................................................75
G ayb et-i m ahv hali .............................................................................................................. 76
Kabz haline zlm em ek........................... ........................................................................ 76
. Kalb Allah'n g en i yeridir............................................................................................... 77
Zahirin hilafna tefsir yapm ak..... .................................................... ............................... 77
A m elleri g iz le m e k ........................... ............................................................... ................... 79
B az durumlarda fotoraf haramdr ....................................................................... 79
Kalbin nurlu ve Sculmctli olm as ....................................................................................80
A rifin ykselm esinin sonunun olm am as ..................................................................... 81
Murakabe halinde olm ak ............ ....................................................................................... 82
Keiflerin ayn olm as itminan olmann sebebidir..................................................... 82
Z ikirle vesvesen in k esilm esi ......................... ................................................................. 83
Komulara dikkat etmek artyla sesli zikrin meru olm as..................................... 84
N aks birisinin faydal bir hususta kamil bir kim seye vesile o lm a s ...................... 85
Bakasndan Kur'an dinlem enin (sem a) g zelli i........................................................ 86
V ecd h a li............................................................................................ ......................... ............ 86
K am illerin vecd i ................................................................................................................... 87
Riyazatta ar gitm eyi m enetm ek.................................................................................. 87
Zamannda yaplamayan, virdin kazas.olabilir......... ................................................. 88
ath iyat ................................... .................................................................................................. 89
M isal alem inin vuku bulm as............. ............................................................................ 90
l m tem enni etm ek ......................................................................................................... 90
Y ol gsterip yardmc olana dua etm ek................................................................. . 91
U z le t ...................................................................................... *................................................... 92
K eram et...................................................................................................................................... 93
K efenle teberrk etm e......................................................................................................... 93

3
 indekiler

G yaben bey'at......................................................................................................................... 94
Kt bir am ele eyhin sohbetinin y c lc rsiz kalm as ....................................................95
T artm ay terk etm ek ......................................................................................................... 95
Cem adatn (canszlarn) konum as ................................................................................96
V erada ar gitm ek ...................................................................... .......................................96
M azeret beyan etm e ............................................................................................................. 97
Z ikirlere ilaved e bulunm ak ................................................................................................98
Her zaman doruyu seem em ek ve devam l kefin o lm a m a s .................................. 99
Byklerin resim lerine tazim gsterm em ek ............................ .................................. 100
T erb iye m etodu .................................................................................................................... 101
Mezar ve buna benzer yerlerin hizmetilerinin uydurduklar adetlerin batl olmas 101
eyhin mridlere teberrk verm esi ........................................................................ . 102
Sekr eh lin in affed ilm esi ................................................................ ..................................103
eyhin zahiri emrinin yerine batm emrini tercih e t m e k ........................................104
Galip olan halin a ffed ilm esi.......................................................................................... 106
M slman bir kalbin verdii hkme gvenm ek....................................... ............... 106
D n yev ilerle uram amak ................................ ..........................................................107
H a life brakm a ......................................................................................................................108
eyhlere m ntesib olanlara tazim gsterm ek................................. 109
lh a m .......................................................................................................................................... 110
Ehil olm ayan kim seye halifelik verilm em esi...................... ........ ............................. 110
H alifelik iin belli bir k iiyi tayin etm em ek............................................................ 110
Teberrk iin bereketli bir yere defnedilm ek............................................................ 111
F azilette bakasn tercih etm ek ................................................................................... 111
Kabirlerin zerlerine rt koymann mekruh olm as............................................... 112
Cehr zikirde ar gitmekle Allah'a daha yakn olunacann doru olm amas..... 113
Allah'n kullara yaknl ve beraberlii.................................................................... 114
Allah'n sfatlarna su ve nehir ile temsil getirm ek................................................. 115
Ryada gelen telkini eyhe s ylem ek ........................................................................ 116
Okuyup flem ek .................................................................................................................. 116
T ayy- m ekann mmkn olm a s.................................................................................. 117
Y em ee davet edene yemekten sonra dua etm ek....................................................... 118
Nurlara iltifat etm em ek .................................................................................................... 119

4
 indekiler

M isafirler ve fakirler iin bor almakta cesur olm ak.................................................119

Bereket iin halk silsile y e alm ak.................................................................................. 120
V e c d ............................................................................................................................................. 121
lh am ............................................................................................................................................122
Zhd v e tevekkl ...............................................................................................................123
Mbah olan lezzetleri terketmek ve bu hususundaki itirazlarn rededilmesi...........123
M eru olm ayan nazarl takm am ak............................................................................ 124
eyhlerin kulland eyalar teberrk edinm ek.........................................................125
eyhlerin eyalarn teberrken kullanmann caiz olm as........................................125
Lezzetlerin iyisi ve gzeline m eyi etm eye kar yaplan itirazn reddi................... 125
M isal alem inin var olduu ............................................................................................. 126
Baz gnahlarn kfr ism i ile isim lendirilm esi.................................................... 127
Am el yapmak iin fazla gayret gstermeye yaplan itiraz ve bunun cevab...........128
Bir eyle megul olmak. Dnceleri bir yerde toplamak iin o yere nazar
r a b t e t m e k ............................................................................................................................... 128
H uulu o lm a k ..........................................................................................................................129
D nceleri bir yerde toplamaya engel olan eyleri yok e tm e k ............................. 130
Kendi durumunu mmin kardelerine anlatm a.......................................... ................130
Mezarlara secd e etm enin haram olm as ......................................................................131
Byklerin dahi aytandan em in olm am alar..... ........................................................ 132
Cem aata nem verm ek .....................................................................................................133
Zikir m ekannn ta y in i.......................................................................................................134
Mbarek yerlerle teberrklenm e..................................................................................... 134
Kamil olan kimselerin namazda devaml istirak halinde olmamalar....................135
Zikir halkasnda bitiik oturma.......................................................................................135
Y aygn gelen ek leri terketm ek.......................................................................................... 136
A m eller hususunda nefsin rahatln gzetm ek........................................................137
V esv esen in ted a v isi............................................................................................................. 138
K abiliyete gre farkl eilim verm e........................................ ....................................138
Y aknlk eld e etm ek am ac ile mekan ve zaman tahsis etm eyi Peygam ber
E fen d im izin yasaklam as................................................................................................. 139
Zahire d eil, batna nem vermenin gerek lilii......................................................... 140
 indekiler

A llah'n v eli k u lla n ........................................................................................................... 141

E vliyau llah sevenlerin fa zileti.............................. ........................................................ 142
eyh ve mridlerin faydalanma olmas iin aralarnda bir mnasebet olmas
arttr............................................................................................................................ ...............143
Allah insan hakka mazhar olm as iin yaratt. (Mazhariyetil-insan li'l-hak)....... 143
M minin kalbi Kabe'den binlerce kere byktr...................................................... 144
eyh edinirken ihtiyatl davranmak ..............................................................................145
Kadn m ridenin eyhten hicab edip saknm as............... ......................................... 145
Dnyada Allah' grmek mmkn d e ild ir ................................................................146
Daha net ve ak bir ekilde, bu hadiste Allah'n bu dnyada grlmeyecei ifade
ed ilm itir.................................. . .............................................................................................. 147
Cahil ve grgs az kim selerin szleri ve fiillerinden dolay onlara yumuaklk
g ster m e k .................................................................................................................................. 147
eytan la cih a d ........................................................................................................................ 148
Kur'an okunurken lezzet alm ak................................................................ .................... 149
Salar dibinden k azm ak............................... ..................................................................149
Bey'at annda salar k esm ek ........................................... .............................................. 150
eyhten sonra onun ailesin e hizm et etm ek................................................................. 150
Baz kimselerin et yem eyi terk etm esi ................................................................. .....151
L ezzetleri azaltm a k ............................... .............................................................................152
M uska yapann cret alm as ......................................................................................... .152
Kur'an veya byklerin kitablar ile tefe'l ................................................................154
Bir kim senin p ein e dm em ek ....................................................................................154
Raslullah'dan (s. a) itibaren nisbetin devam etm esi................................................155
Kendine sahip olm ak v e avamn yannda ince m eseleleri konumamak.................156
eyhlerin sylediklerini yazm ak....................................................................................157
eyhin mridine sylediklerini, silsile eceresini ve halifelik senedini ya/uinnasi 157
A llah n isim lerinin zuhur etm esinin gerek lilii.........................................................158
Kalb halinin baz durumlarnn hizm eti.................. ........................... ............ ...........159
N az hali ...................................................................................................................... ........... 160
Gayb alem inin k e fi............................................... ........................................................... 161
Meleklerin insanlara grnmesi ve bu grnmenin insan suretinde olm as
( t e m e s s l ) ............................................................................................................... ........... 162

6
 indekiler

K eram et....................................................................................................................................... P53

lm iin itiyak l o lm ak ................................................................................................164
K anl a b d e st......................................................... ............................................................... 164
Ruhun takviye v e n eesi iin sema etm ek.............................................................. ...165
K e f v e k eram et.................................................................................................................... 167
H ayat, yaam ay ve lm sev m e................................................................................167
eyh e sevgi ve saygda ar gitm ek ............................................................................ 170
F ena fi'- ey h h a li...................................... ........................................................................ 170
Tekid iin eski mridin yeniden bey'at etm esi ve tarikat ta ze lem esi......................171
Haram olan eyin mubah olm ayaca...........................................................................172
B az zarur durumlarda msahama gsterm e............................................ .................. 173
A riflerin detlerinin ibadet olm as............................................................... ................ 174
Tasarrufla etkinin bakasna sirayet etm esi .............................................................. 175
Kam il bir kim seden tabii halin ve duygularn zail o lm a m a s................................ 176
etlerin sema etmesinin uygun olduu gibi, Nakibendlerin sema etmemesinin de
g zel o lm a s ..........................................................................................................................177
Ba$ka eyhlere hakaret ederek kendi eyhini stn tutmamak................................. 178
Mridin bazen, korkun bir konu veya allmam bir ekil ve zhir bilgilere ters
bir usulle mridin isteinin ve teslimiyetinin ne kadar olduunu tesbit iin imtihan
etm esi ........................................................................................................................................180
N im etler kendiliinden gelirse red etm em ek..............................................................181
Tasarruf..................................................................................................................................... 182
eyhe kar an derecede sevginin olm as ve kemalat iin bunun art koulmas 183
Arifin bakasnn yapt ayn amelden fazla ecir a lm a s ........................................183
Ehlullahn bereketlerinin dierlerine sirayet etm esi................................................. 185
B az keiflerde olan hatalarn dzeltilm esi ................................................................ lo 5
K eram et....................................................................................................................................... 186
eyh in mride m jde v erm esi........................................................................................ 187
M ride lakap takmak........................................................................................................ 187
S dd k yetin hakikati...........................................................................................................188
eyhin halifesine muridlere gre daha fazla hrmet gsterm esi............................. 188
lham ve sadk feraset....................................................................................................... 189

7
 iindekiler

eyhin mridden gyabnda beyat alm as ............... .................................................190.

Bey'at esnasnda eyhin elinin mridin elinin stnde olmas............................... 190
Kamil olan zatn mcahcdcsinin bereketinden dolay daha sonra kamil olana zarar
g elm e m e si ............................................................................................................................. 191
F iillerd e tev h id .....................................................................................................................192
eyhin normal olarak ailesi ve ailevi meseleleri ile ilgilenmesi onun kem aline ters
d e ild ir ...................................................................................................................................... 193
eyhin ailesin e hizm et etmek eyhin haklarndandr................................................193
Sadk rya............................................................................................................................... 194
Herhangi bir yerde ruhun bulunm as .................................................................... ....1 9 4
ey h e h en zem e.................................................................................................................. ..1 9 5
G d asz kalmann mmkn olduu............................................................................. 196
K eram et..... ........................................................................................................................... 196
Salih kimselerin kalblcrini ho tutmak iin bir ameli gzelce yapma riya
d e ild ir .................................................. ....... .......................................................................... 197
E vliyaullahn m ak b u liyeti............................................................................................... 198
K albe tasarruf etm ek ....................................................................................................... 199
Kamil olan kimselerin baz dualarnn kabul edilmemesinin mmkn olm as...... 200
eyhin kendi m em leketlilerine ikram etm esi ......................................................... 200
Kamil birisinin kendisi gibi olmayanlardan faydalanm as.................................... 201
Kamil insanlarn tasarruf hususunda yetki sahibi olmamalar................................201
Cemadat (cansz olan varlklarn) uurunun olm as................................................. 202
S u fiyyen in m ertebeleri..................................................................................................... 203
Farzlarla kurb (Allah'a yaklama) ve nafilelerle kurb.............................................203
E vliyalarn korunm as .....................................................................................................203
Hulul ve ittihat olm akszn Hakk'n halkla tecellisi................................................203
Zikredilen manaya gre ittihad.................................................................................... 205
T asavvuf ehlinin dereceleri ........................... .............................................................. 206
Teberrkleri muhafaza etmek ve onlar deitirmemek..........................................206
M aslahattan dolay u zlet................................................................................................ 207
Kemalatla m aiet temini iin almaya ters olm amas..........................................207
H ediye kabul etm e adab .............................................................................................. 207
Harikulade hallere aldanmamak................................................................................... 208

8
 indekiler

Batl ehlinin kalbdeki baz dncelere vakf olm as ve k ef sahibi olmamalar... 210
Keram etin sh h ati.......................................................... .................................................... 211
Halk arasnda yaygn olan raks ve semann haram o lm a s .................................... 211
Tasavvufun asl yolu kalbi slahtr ............................................................................ 212
Fal creti almak ve zinakar kadnn hediyesini kabul etmek haramdr................... 212
K albin zu lm etin in isb a t.................................................................................................. 213
Kamil olmayan kimsenin kendini kamil olan kim se gibi gstermesinin
k t len m esi............................................................................................................................ 213
Baz mubah eyleri ve bilerek ss brakmak.......................................................... 214
Baz adetleri brakmak. Zinete nem v e r m e k ........................................................... 214
Tam am en renkli elb ise giym ek ..................................................................................... 215
Yn e lb ise g iy m e .............................................................................................................. 216
Kafirden bir hediye ve bir ikram kabul etm ek.......................................................... 216
ihtiyattan dolay baz mbahlar terketmek............................................................... 218
Hakk'tan alkoyan her ey senin tauttur........................ ...........................................218
G erekte tek varlk vardr ............................................................................................. 219
Tasavvuf ilminin kalbten kalbe gem ek suretiyle g izli eitim le zamanmza kadar
g eld i i dncesinin y a n ll ....................................................................................... 220
Allah'tan baka bir kim se ad ile bir eyler harcamanin ve kurban kesm enin
k t len m esi ........................................................................................................................... 221
Ehil olm ayan kim senin eyhliinin ktlenm esi .................................................... 221
D nya m egu liyetini terketm ek.................................................................................... 222
B atn nisbetin hakikati .................................................................................................. 222
Batn ehlinin v lm esi ................................................................................................... 223
Tefekkrn zarureti ........................................................................................................... 223
A z konum ak ve tevazu ............................................................................................ . 224
M isal alem inin isbat ....................................................................................................... 224
K alb m urakabe........................................................................................ ........................... 225
G ayret e h li o lm ak .............................................................................................................. 225
Hakk'tan alkoyan mlk elden k a r m a k ............................................................. . 225
ey h i vm ed e ar gitm em ek ......................................................................................226
Bir kiinin kesinlikle veli olduunu iddia etm em ek................................................ 226

9
 indekiler

M izahn kem ale ters olm am as .....................................................................................227

eyhin bedenini p m ek ................................................................... ............................... 228
H atiften gelen kelam ......................................................................................................2 2 8
eriata ters olmadka hatiften gelen iaretle amel etm ek................................. . 229
M ezar zerine adr veya kubbe yapmamak............................................................... 2 30
M ezarlarla ilg ili hususlar ............................................................................................... 231
Kabrin ucuna alamet iin ta veya aa dikmek....................................................... 232
Kabirde olana tebih ettii iin mezara aa dikm ek............................................... 232
llerin iitm esi ................................................................................................................ 234
C em adalm uuru ..................................................................................... ..........................235
Byklere ait eylerle teberriiklenme ve tebenk olan eyler.................................237
eyhlerin ayakkablarn tam ak........................................................... :......................237
Fena halinde olan geri dnm ez..................................................................................... 238
R y ay - Sadka .....................................................................................................................2 3 9
H alvet ve ile iin yanna y iy ecek alm ak................................................................... 239
T evecc h v e tasarruf......................................................................................................... 239
Gayb feyzin azalar zerine etki brakmas............................................................ ..*240
Gayb alem inden sesin zahir o lm as............................................................................. 240
Kamillerin ruhlarnn bir yerde tccessm e t m e s i.....................................................241
K ef ve harikulade halin devam etm em esi................................................................ 242
G ayb yardm ....................................................................................................................... 243
M nasip olmayan baz mubahlara kzm a................................................................... 244
B ozuk niyetin kesilen hayvan zerinde tesiri...... .................................................... 245
ile ............................................................................................................................................ 245
Sr ilim lerinin isb a t............................................................................................... ......... 246
Baz zr ve maslahattan dolay pheli kelam sylem ek ......................................246
K iinin kendisinin dininin za y f olduunu sylem esi............................................. 247
M urakabe................................................................................................................................ 248
Kurb v e beraberlik............................................................................................................ 248
Arifin abid zerine olan fa zileti................................................................................... 248
Allah'n insanlarda grm esini istedii makbul alametler.................................... . 249
V e sv e se y i d efetm ek .......................................................................................................... 249
Batl olan k efi iddia etm ek .......................................................................................... 2 5 0

10
 indekiler

Hadis nakil etm ekle ihtiyatsz davranma................................................................... 250

E vlen m eyi terketm e ve uzlet..................... ................................................... ........ . 251
T evekkl ve sebepler arasnda bir terslik yoktur....................................................... 252
eyhin mridin baz hatalarm syleyip ikaz etm esi................................................252
T asavvu f yolunun a s l..................................................................... ............................... 253
Tarikat b ey'at..................................................................................................................... 254
N efs ile olan cihadn byk cihad olarak isim lendirilm esi.....................................255
V esvesen in kemalata ters olm am as............................................................................ 25 6
G ayb et v e m ahv................................................................................................................ 256
V e sv e se y i d efetm ek ........................................................................................................... 257
Kasd olm akszn gelen dncelerin namazda zararl olmamas............................ 258
N am azda huzurun y o lu ............ ...................................................................................... 259
G z bir noktaya hapsetm ek......................................................................................... 260
V e c d .......................................................................................................................................... 260
M azhariyet m eselesinin ze l konusu...................... ................. .................................. 261
llere canllar gib i sayg gsterm ek.......... .............................................................. 2 6 2
M ezarlarn k efi-(K efu 'l-K u b r)................................................................................ . 263
M ezar ehlinden batn fey z............................................................................................. 263
Kalbin zulm et v e nurunun isbat.................................................................................. 264
Kur'an tilavet m etodu ................................ ..................................................................... 264
T asarruf................................................................................ .................................................. 265
V ecd v e istirak................................................................................................................. 265
eyhin kendinden aadakilerden faydalanmas....................................................... 266
K albin parladnn isbat............................................................................................... 266
B atn nisbetin alam eti............................................................................................- ...... 267
Kitaplarda nakledilm eyen gizli ilimlerin isbat.........................................................267
T e v e s s l................................ ................................................................................................. 268
ey h i tasavvur etm e ................ ............................................................................ ........... 2 7 0
Sahtekar eyhlerin kt len m esi.................................................................................... 271
M cahede de orta y o l............................................................... *..................................... 272
Byklere olan ailevi yaknlktan veya mntesip olmaktan dolay
gururlanm am ak........................................................................................................................272
 indekiler

Bakalarna sevab ulatrm ak....................................................................................... 273

Faziletli yerlerde ibadete nem vermek.................................................................... 273
Fitne korkusuyla tevriye yapmak............................................................................... 274
K ef haline gururlanmamak ve eriata aykr olan keiflere nem vermemek....... 275
lmden sonra bir yerde ruhun zuhur etm esi.......................................................... 275
A llah'n huzurunda ed eb ................................................................................................ 276
A llah'n her yerde m evcut olduu.............................................................................. 277
K abz h a li................................... .......................................................................................... 278
Kabz ehlinin kendini helak etmesinin zr olup olm ayaca.................................278
Kabz halinde eyhin mridi teselli etm esi.............................................................. 278
G ayb sesin tahakkuku........ ......................................................................................... 279
Allah ile beraber olmay isteyen kimse tasavvuf ehli ile otursun......................... 280
Abdal ve Ricalu'l-ayb'm m evcut olm as...... :........................................................ 281
V e c d ......................................................................................................................................... 282
S ilsile y e (tarikata) girm e bey'at................................................................................ 282
Y a kk olandan bey'at almamak......................................................................... 283
Thm ete sebep olacak hareketlerden saknmak........................................................ 284
T ebih etm ek ......................................................................................... ........................... 285
N im etlerden faydalanmak velayete engel deildir................. ................................. 285
D nrek zikretm enin shhati.................................................................................... 286
Zaruri olan ilerle ilgilen m ek ...................................................................................... 288
B irden k zm ak .............................................................................................. <.................. 289
Halvet ve dier iler iin zamann ayarlanmas, halvet vaktinde halkn girmesine izin
v erm em ek ve kaplarnda n b eti tutm ak....................................................... 290
Cehr zik ir.................................................................................................................. *...... 291
G d asz durmak (riyazat)........................................................................ ...................... 292
fitn e tahmin ediien yerierde ve kiilerden uzak durmak...................................... 292
B ast v e tayy zam an.................................., .................................................................. 293
T a y y - zam an .......................................................................... ........................................... 294
Cem aata nem verm ek..................... ............................................................................. 295
A bdest iin mridden yardm istem ek............................. ......................................... 295
V ecd haline dm ek abdesti bozar............................................................................. 296
eyh e eziy et veren hrmeti brakmak........................................................................ 296

12
 indekiler

Kamil olan kimsenin aka yapmas kem aline ters deildir..................................... 297
M ridlere yk o lm am a k ................................................................................................. 298
R yada k esin lik olm a m a s............................................................................................. 299
eyhin riyas mridin ihlasndan hayrldr................................................................ 300
Byklerin kendilerini slah iin dikkatli olmalar.................................................. 301
H a tim e.............................................................................. ....................................................... 302

H A K K A T D E R Y A S IN D A N N C L E R ....................................303
Bam arkaya edi ve dnd ki Allah'tan baka btn dnceler arkaya attm...305
Kalbin zerine vurmak..................................................................................................... 3 06
La ilahe illallah lafzn kuvvetlice sylem ek ........................................................... 306
tsm -i zat yani A llah, A llah dem ek.............................................................................. 308
C ennet eh lin in v lm e si..................................................................... ........................... 309
Zikirde n efes tutm ak.............................................................................................. .......... 3 1 0
G zel bir ekilde vazifeleri yapm ak...................................... ..................................... 310
D ua b izzat ibadettir.......................................................................................................... 316
D rt nehrin h la sa s.......................................................................................................... 316
H ilafet verildii zaman hrka giydirm ek..................................................................... 317
Kendi silsile si iin zel bir alam et koym ak.............................................................. 317
A llah cem al sfatnn zuhurunu murad eder............................................................... 319
N efsin i b ilen R abbini b ilir............................................................................................ 320
Bu eserlerle ilg ili son ik az............................................................................................ 322
H a tim e..................................................................................................................................... 322
K T A B Y A T ........................................................................................................................ 323

13
 N S Z

B ismillahirrahmanirrahim
A llah'a (c.c) ham d, sevgili Rasl Hz. M uham m ed'e (s.a) salatu
selam ederiz.
G em ite ve gnm zde tasavvuf, slm m m etini derinden
etkileyen din ve tim a bir faktr olm utur. Bu zellik ve etkinlii
nceden olduu gibi bu gn de olanca arl ile devam etmektedir. Bu
bakm dan tasavvuf, varl inkr edilem ez bir hakikat ve yaanan bir
hayattr.
D ier slm ilimlerde olduu gibi tasavvuf! hayat ve dncenin de
K ur'an'dan sonra ikinci kayna H z. P eygam ber'in (s.a) szleri,
ta v siy eleri ve y aam a ek li olan snnettir. yleki tasavvufun
ekillenm esinde Kur'an yannda bir hayat ve yaay olm as asndan
hadislerin de nem li derecede belirleyici bir rol vardr. Bu veheden
Peygam ber Efendim izin (s.a) hayatm incelediimizde O'nun hayatnda
tasavvuf! unsurlar oka bulmak mmkndr. H al byle olunca "Hz
P eygam ber'in (s.a) hayatnda tasuvvuf unsurlar olabilir mi?" diye
sorm ak bile abestir. nk bizzat Peygam berlik, tasavvuf! hayatn en
mkemmelini ihtiva eder.
te bu eser, tasavvufun prensiplerinin deiik ynleri ile ele
alnd bir almadr. M ellif Eref Ali Tnevi eserinde, n.ce ta i>IVVf
prensiplere konu olacak hadisi vermi, sonra bu hadise dayal olarak
sla m n zah ir h km lerine m uvafk ve m utabk ak lam alard a
bulunm u, uyulm as gereken ok nem li prensipleri ortaya koymutur.
H adislere yapt aklamalarla mellif, hadislerin anlalmasnda farkl
bak as ile kendi sahasnda bir ufuk amtr.

15
 nsz

"H adislerle T asav v u f" ism in i v erd i im iz bu eser, b irb irin i

tam am layan iki alm a m ahiyetin d ed ir. B irinci alm as olan
" H a k k a t 't - T a r k a m i n e 's - S n n e til- E n k a " d a 330 hadis ele
alnm ve hadislerin aklamalar yaplmtr. kinci almas olan en-
N k e t 'd -D a k k a m im m Y e te 'a lle k u b i'l-H a k ik a " d a ise yirm i
konu ele alm ve bu konularla alkal hadisler verilmitir.
E serde geen btn hadislerin tahrici tarafm zdan yaplm ,
hadislerin aklam alarnda geen anlalm ayan ve m phem olan
noktalar, dipnotlarda aklanm tr. Hadislerin aklam alarnda geen
veciz ifadeler geni ifadeler kullanlarak anlalr hale getirilmitir.
Eseri hazrlarken k iym etli m esailerin i h arcay arak bu hale
gelmesinde yardmlarn esirgemeyen deerli dostlarmz Kemal YILDIZ
ve Enbiya YILDIRIM Beylere teekkr borlu olduum uzu belirtm ek
isteriz.
Tevfk Allah'tandr.
7-R am azan-1415/7- ubat-1995
nalan-stanbul

Dr. Halid Zaferullah DAVD Ahmed YILDIRIM

16
 E R E F A L T A N E Y (1362/1943)

Alim, fazl, fakih ve mceddid olarak bilinen M evlana E ref Ali,

H indistan'n bat kesim i beldelerinden E traberadi eyaletine bal,
D elhi'ye takriben elli mil uzaklkta M uzaffer N ikar ehrinin Tehanuh
kynde h .l2 8 0 /m .l8 6 3 ylnn reb iu 'l-ah ir aynda dnyaya geldi.
O rada yetiti ve bundan dolay Tanev lakabn ald. M em leketinde
"Hekmu'l mme" lakabyla tannm aktadr. Babasnn ismi A bdulhak
el-U m r'dir.
lk tahsilini kendi m em leketinde yapt. K ur'an' Sebah ehrinde
ezberledi. Sonra "Daru'l Ulum Ed-D iyobend" diye m ehur olan dini
ilim lerin tahsil edildii akademiye girdi ve orada be sene okudu. H icr
1301/1884 ylnda henz yirm i yalarnda iken tahsilini ikmal ederek
buradan mezun oldu.
Birok alimden ders alan Tanev'nin hocalar unlardr:
M u h a m n e d Y a k u p E n -N an u tiv 'd en hadis ve tefsir,
M a h m u d H a a n ed -D iy o b en d 'd en fkh, uslu fkh, m antk
ve hikmet,
M e v la n a M a h m u d 'd a n fkh ve usl kitaplarnn ou ve baz
hadis eserleri,
A h m ed ed-D ihlev'den m iras ve matem atik,
F e th M u h a m m e d et-T a n e v 'd e n "M uhteserat" adl kitab ve
farsa okumutur.
E ref Ali Tanev, D iyobendi A kadem isindeki tahsilini bitirdikten
sonra, on drt yl K aniver ehrinde bulunan Feyz-i m m medresesinde
tedris ile megul oldu. Sonra H icaza gitti. H ac etti ve m ukaddes yerleri
ziyaret etti.
D aha sonra tasavvuf! yola girerek eyh m dadullah'a beyat etti.

17
 Hadislerle Tasavvuf

Ondan oka istifade edip byk hikm etler rendi. Basam ak basamak
olgunluun zirvesine ykseldi. O kadar ki Hind Y arm adasnda slam
m m eti iin sz geer m anevi nderlerden biri oldu. B inlerce
mslm an kendisinden istifade etti. M slm anlar arama yaylan bid'at
ve kt adetlerle m cadele edip byk m esafeler elde etti. D oru ve
sahih esaslara dayal dinin yaanm asna ok gayret gsterdi. M ensubu
bulunduu tasavvuf m edresesinden yz krk sekin insan kt. Seyyid
S le y m a n e n -N e d v , P akistan'n ku ru cu larn d an B e ir A h m e d
e l - O s m a n , L ah o r'd a E refiy e m ed resesin in ku ru cu su M f t i
M u h a m m e d H a a n e l-E m ritsa r, Pakistan'da dini m edreselerin en
by H ayru'l M edris m ektebinin kurucusu H a y ri M u h a m m e d
e l- C a lid e h r , P akistan'n byk alim lerinden Z a fe r A h m e d et-
T a n e v , H indistan'da byk m rid V a s y y u lla h ve A b d u l b r
en-N edv bunlann m ehurlardr.
E ref Ali Tanev daha sonra tedrisattan uzaklap m em leketinde
uzlete ekildi. Hayat boyunca zahir ilimlerle megul olduu gibi, kalb
temizlii ve manevi ilim lerle de pekitirerek devam ettirdi. H er zaman
etrafna faydal oldu. Okudu, yazd ve irili ufakl sekizyz civannda eser
telif etti. 1362/1943 ylnda beka alemine geyledi.

E s e r le r i:
E ref Ali Tanev'nin mnazara, belagat, felsefe ve hikm et, mantk,
slahat, siyaset, m uam elt, sret, fetvalar, Islam iyyt, kadnlarla ilgili
konularda, ameli m eseleler ve deiik konularda eserleri ve m ektuplar
bulunmaktadr. Btn bunlardan mellifin pekok sahada eser telif ettii
anlalmaktadr. Bir ksmn sizlere sunmak istiyoruz.
Kur'an'la ilgili olanlar:
1 - le r c c vu a~ iC cnm
2- Tefsiru Beyani'l Kur'an
3- Cem alu'l K uran
4- Tecvidu'l Kur'an
5- A dabul Kur'an

18
 Hadislerle Tasavvuf

6- M uteabihatu'l Kur'an
7- V ucuhu'l M esan m a'aT evcihi'l Kelim at vel M ean
8- Tebsiruz-Zucac vd.

Hadisle ilgili olanlar:

1-Ihyau's Snen
M ellifin, fkh bablanna H anef m ezhebinin dayand hadisleri
toplad bu eser kaybolmutur.
2- Camiu'l sr:
Tanev, hyau's Snenin kaybolmasndan sonra yine H aneflerin
istidlal ettii hadisleri Cam iu'l sr'da tasnif etm eye balam , buna
Tbiu'l sr adn verdii ta'liklerini ilave etmitir. kisi bir arada bir cild
halinde 1315/1897 ylnda Diyobend'de yaynlanmtr.
3- Hfz-i Erbain:
Sahih-i M slim 'den sem e k rk hadis m ecm uas olup U rduca
tercme ve erhi bulunmaktadr.
4- el-M isku'z Zeki:
Snen-i T irm iz ders takrirleri olup, baz rencileri tarafndan
toplanmtr.
5- M uahharat'z Zunn an M ukaddimeti bn-i Haldun:
bn-i H aldun'un M ukaddim esinde M ehdi'nin zuhurunu inkar eden
baz ahslardan yapt nakillerin cavabn ihtiva etmektedir.
6- et-Teerruf bi ma'rifeti ehadsi't Tasavvuf:
T asav v u f kitaplarndaki hadislerin tahkikini ihtiva eden eser,
T ekm ilut T asarruf f Teshilit T eerrf adndaki U rduca tercm esi ile
birlikte yaynlanmtr.
7- es-Seb's Seyyare
8- Fevid-i Muvatta-i mam Malik.
9- Tabiu'l sr.
10- es-Sevabu'l Hull
11- Ehyaru's Snen
12- Etfaru'l Fiten
13- H akikatu't T arika mine's Snneti'l Eniqa:

19
 Hadislerle Tasavvuf

et-T ekeuf an M uhim m ati't T asav v u f eserin in beinci cild i

bnyesinde bulunan bu eser, elinizde tercmesi bulunan eserdir.

Akaid ile ilgili olanlar

1- Furu'u'l man
2- Hfzu'l iman
3- Tezyilu erhi Akaid
4- el-Mesilu'l Akliyye vd.

badetle ilgili olanlar

1- Zekatu'l Farz f Nebati'l Arz
2- Ta'limu'd-din
3- Hayatu'l M uslimin
4- Hitabetu'l Ahkam
5- Cezul A mel. Hayri D em irci tarafndan "Dnyada ve A hirette
Amellerin Karl" (st. 1991) ismi ile Trkeye evrilmitir.

Tasavvufla ilgili olanlar:

1- Duhul ve Huru ber Nuzl ve Uruc
2- Mesailu's Suluk min M eliki'l M ulk
3- en -Nuketu'd D akikka ve dierleri.1

1 Ayrntlar iin bkz. A bdulhay el-H asen, N ilzhctI H avin , VIII, 56-59; Zafer

Osman et-T anev, I'lu's-Snen, 1/ 9 - 12; M uham m ed A k e l-B e m , e l- Ankid'l-

a liy e , s.51-55; M uham m ed Abdulhay A rifi, Fihristu T e'lifal H ekim u'l rnme,

Karai, T sz. s.20 3 -2 7 7 ; zen el, Pakistanda H adis alm alar (Y aynlanm am ;

Yksek lisans tezi), s:86, 87.

20
 G R

Y eri ve g aydnlatan A llah'a ham d olsun. O nuru ile dilediini

hidayete erdirir.
S alat ve selam P eygam berlerin efen d isi tam ve km il olan
E fendim iz Hz. M uham m ed'in (a. s) zerine olsun. O 'nunia, iinde
hidayet kandili bulunan hidayet m ealesi zuhur etm itir. O im an
edenlerin hidayet ve ifa vesilesidir.
A yrca salat ve selam , O 'nun tem iz ailesi ve pak ashab ve
aadaki ayetlerde belirtilen zelliklere sahip ve O'nun gerek varisi
olan ulem a ve evliya zerine olsun. Onlar:
" K e n d ile rin i ne tic a re tin ne de a l v e r i in A lla h '
a n m a k ta n , n a m a z k lm a k ta n , z e k a t v e rm e k te n a lk o y m a d
e r k e k le r ..." 2
" ...N a m a z , k t ve i re n e y le rd e n v a z g e ir ir ." 3
" O (takva sahibi o la )n !a r b o llu k ta ve d a r lk ta A llah iin
h a r c a r la r ..." 4
" ( O n l a r ) y r e k le r in , g z le rin (d e h e tte n ) te r s d n ece i
g n d e n k o r k a r l a r ." 5
" (B u n la r A llah ' tebih eder, kiyam et gnnden korkarlar) ki
A lla h o n la r a y a p t k la r n n e n g zel k a r l n v e rs in ve

2 Nr, 24/37.
3 Ankebut, 29/45.
4 l-i mran, 3/134.

5 Nr, 2 4 /3 7 .

21
 Hadislerle Tasavvuf

l tfu n d a n o n la ra d a h a fazlasn d a ih san e tsin . ( n k ) A llah

d ile d i in i h e s a p s z r z k l a n d r r . " 6 a y e tle rin d e b e lirtile n
zelliklere sahip kim selerdir. O nlar sevenler u ayette belirtildii
ekilde mkafata nail olacaklardr:
" K im A lla h 'a ve R e s u l n e ita a t e d e rse i te o n la r ,
A lla h 'n n im e t v e rd i i p e y g a m b e rle r, s d d k la r , e h id le r ve
salih lerle b e r a b e rd ir . O n la r n e gzel a r k a d a t r ! " 7
Onlara buz ve m uhalefet edenler ise hayr ehlinden deillerdir.
Onlann amelleri u ayetlerde belirtildii ekildedir:
" ...O n l a r n a m e lle r i, d z a r a z i d e k i serap g ib i d ir .
S u sa y a n o n u s u s a n r , f a k a t y a n n a g e lin c e h i b ir ey
o lm ad n a n la r ve y a n n d a A lla h ' b u lu r ; ( A lla h ) o n u n
hesabn ta m g r r , A llah h e sa b n a b u k g re n d ir."
" Y a h u t (o n la n n am e lle ri) e n g in d e n iz d e k i k a r a n l k l a r
g ib id ir: (B ir d e n iz ) k i s t n b ir d a lg a r t y o r , o n u n
st n d e n b ir d a lg a , o n u n s t n d e n de b ir b u lu t. B ir b ir i
st n e ylm k a r a n lk la r . (B unlarn iinde bulunan k im se),
elini k a rsa n e rd e y se o n u d a h i g rem e z. B ir k im sey e A llah
n u r v erm ed ik ten s o n ra o n u n n u r u o lm a z ." 8
Hamd, salat ve selamdan sonra deriz ki, her mslm ann inancn
dzeltmesi ve zahiri amellerini slah etmesi yannda, batm amellerini de
slah etmesi gerekir. Kur'an'da pek ok ayette ve pek ok hadiste bunun
farz olduu hususunda ak deliller bulunmaktadr. Fakat pek ok zahir
ehli, heva ve heveslerinden dolay bu delillerden gafildirler. H erkes
biliyor ki, Kur'an ve hadiste zhd, kanaat, tevazu, ihlas, sabr, kr,
Allah sevgisi, kazaya nza, tevekkl ve teslimiyet gibi hususlarn fazileti
ve onlar elde etm enin istendii ve bunlarn ztt olan dnya sevgisi,
hrs, kibir, riya, ehvet, gadab, hased ve benzeri eylerin ktlendii ve
bunlar iin cezalar olduu zikredilm itir. B unlarn em redildii veya

6 Nr, 24/38.

7 Nis, 4/69.

22
 Hadislerle Tasavvuf

nehyedildii hususunda hi phe yoktur. Batn am elleri dzeltm eki

gaye de budur. phesiz farz olan bu gerek hedef, tasavvufta kendisini
bulm utur. Buna tecrbeler ve vaka da ahittir. Islahn tem el noktas
A llah iin kendini dzeltm i olan kim selerle sohbet, hizm et ve itaattir.
Z ahir beraberlik ve sohbet mmkn olm ad takdirde, m anev sohbet
yani yu kard a saylan hususlarn, ahval ve bilgilerin bir eserden
okunm as zahir beraberlik ve sohbet yerine geecektir. N asslarda iyi
olan kim selerle arkadaln tevik edilm esi ve kt olan kim selerle
dostluk kurm ann yasaklanm as zerinde oka durulm asnn sim da
budur.
Ayn ekilde ayet ve hadislerde yer yer kssalar gem ektedir.
Tecrbe ile sabittir ki, salih kim selerin zahir veya m anevi sohbetinin
etkisi ancak onlan sevmekle olur. Byle olmazsa hi bir faydas olamaz.
Ehl-i slah ile olan beraberlik faydal olduu gibi, fesad ehli ile olan
yaknlk zararl ve tehlikelidir.
Bugnlerde cehaletten ve nefs arzularn galebesinden dolay batn
slaha pek ok kim se hi iltifat etmemektedir. Eer birisi merak eder ve
bunun iin bir kim se ile arkadalk yapmak istese, pek ok insann ilmi
ve am eli az, taassup ve kat dncesi fazla olduundan, ayrca dini
zaafyet ve bakalarna yaranma ve ya ekm ek fazla olduundan u iki
husus o insann yoluna engel olarak kar.
A r giden k im seler km il ve H ak ehlinin baz sz, fiil ve
durum larnn sebebini ve am acn anlam adklarndan dolay onlarn
h allerinin snnete m u h alif o ld u u n a k arar vererek ay rlrla r ve
bereketlerinden mahrum kalrlar. H atta bazen edebsizlik ve terbiyesizlik
ederek akibeierini tehlikeli durum lara sokarlar. Yac olan ve inanc
zayf olan kim seler ise naks olanlara ve batl ehlinin btn sz, fiil ve
davranlarn -eriata uygun olup olm adna bakm akszn- kalb ve
gnlleri ile kabul ederek onlarla sohbeti ve hizm eti seerler; o n lan
severler ve taraftarlar olurlar. Nihayetinde dinlerini kaybederler.
B undan dolay K ur'an ve Snnet nda tasav v u f yolunun
hakikatini ortaya koym a zarureti ortaya kmtr. Kem al ehline kt
 Hadislerle Tasavvuf

baklm asn ve naks olanlara inanlm asn. K eza bazlar ilim eh li

olmasna ramen an giderler. Kmil olan kim seleri naks ve onlann
durumunu eriata ters grm esinler. Bunun dinde hi yeri yok gibi
dnceleri ortadan kalksn.
Ayn ekilde artk inanc az olan kimselerin, naks kimseleri ve batl
ehli olan kimseleri -durumlar eriata ters olm asna ram en- kam il, en
doru, istikamet zere, kurb ve vuslat hali zere olan bir kim se olarak
anlama dncesi ortadan kalksn. Bunun yerine gerek yol olan, ifrad
ve tefirid arasndaki orta yol tutulsun.
Bu eserin ism i, konusu gerei " H a k ik a tu 't - T a r k a m in e 's -
S u n n e ti'l-E n q a " eklinde konulm utur. Bu eser " e l- k ts d f i't-
T a k ld v e'1 -lctih d " adl eserden sonra kalem e alnm tr. H er iki
eser de hem zaman hem de konu yaknl asndan ortak ynlere
sahiptir. H er ikisinin konusu km illere uym ay tedkik etm ektedir.
Birisinde zahir slah, dierinde ise batn slaha gre aklam alar
yaplmtr. Bu eserin banda bir m ukaddim e, sonunda bir hatim e ve
ikisinin arasnda eserden maksat olan konular yer almaktadr. B unlarn
blmlere gre fihristi mukaddimede mevcuttur.
 Mukaddime

G irite getii gibi batn yolda gerek hedef, batn am ellerin

slahdr. Bu am ellere stlahta " a h la k ve m a k a m t" denilir. B ir
hedefe ulaabilmek iin kiiyi ona hazrlayan ve gtren birok sebepler
ve yollar bulunur. Bu eserin hedefi olan batin am ellerin slahnn
ihtiyr olmayan semerelerine stlahta "a h v a i" denilir.
B az hususlar bu sem erelere yardm c ve ara gibidir. B unlara
"g al" (vird, zikir) denilir.
Baz hususlar bir pheyi defetm ek veya batn bir hastal tedav
etm ek ya da b ir am elin yapl tarz ve yolunu gsterir. B unlar
" ta 'lim a t" (reti) diye tabir etm ek uygundur.
Baz hususlar ihtiyr veya gayri ihtiyr olarak bu sem erelerin
zahir yn olur. Bunlara " alm t" (alam etler) ism ini verm ek gzel
olur.
Tasavvuf! ahlak ve sfatlarn vgye deer olduu, baz nassalarda
m jdelem ektedir. B unlara "fezail" denilm esi uygundur. Fezailin fiil
ve ihtiyar olanlarna, " d t ve d b " denmektedir.
Baz fiiller zarur olmayan maslahatlara bina edilen mbah fiillerdir.
Buiaa " ru s m deniiirse iyi oiur.
B az hususlar sadece ilm i aratrm alarla ortaya kar. B unlara
"m e s il" denilm esi gerekir.
B az hususlar ibadet nevindendir. B unlara " a h v a l" denilm esi
gerekir.
Baz hususlar zahir olarak caiz olan snrlan at anlalr. Fakat
gerekte onlar hudut iinde ise, onlar iin yaplacak tevil ve tatbike

21
 Hadislerle Tasavvuf

" te v c i h t" denilm esi ok gzel olur. G erekte snrn dnda ise
bununla slaha dikkat ekilm ektedir. Buna kelim enin tam anlam yla
" s la h " denilm esi uygundur.
Bu alm am zda geen hususlarn hepsi, kll stlahlar altnda
toplananabilir. Bunlarn dnda kalan ve farz hkmnde olm ayan baz
czi m eselelere " m u te fe rrik a t" denilir.
te bu eserdeki hedefler ve bunlarla ilgili konularn ksa fihristi u
ekilde sralanabilir:
A hlak, ahval, igal, talim at, alam at, fezail, dat, rusum , m esail,
tevcihat, slah ve muteferrikat.
Bu konulara, Kur'an ve hadiste iaret edildii ve delaletlerinin ak
ve m ehur olduu hususunda hi phe yoktur. Bir konuda nass olm as
ve phe olm am as ifrat ve tefridi ortadan kaldrr; Bundan dolay bu
gibi k onu lara deinm eye ihtiya duym adk. N et olan eyleri ele
alm adk. nk bu n lar ilim kitap larnd a d elilleriy le b irlikte ele
alnm tr. D elilleri belli ve m ehur olm ayan konular phe ve zan
konum unda olabilir ve olurlar da. Bunun iin bu eserde bahsi geen
hususlarn ispat iin hadisler toplanm ve zam an zam an ayetlere de
iaret edilm itir. H adis metinlerinden sonra hadislerden kan sonular
" H a d is te n k a n n e tic e " bal altnda ele alnm tr. A slnda bu
gibi konulan btn ayrntlar ile ele alp ilemek ok hacimli almalar
gerektirir. A ncak biz, yeterli olacak derecede bilgileri topladk ve
bylece nem li hususlar aratrlm oldu. Ele alnam ayan ko n u lan ,
verilen bilgilere gre kyas etmek zor deildir.
E serde zerinde durulan konulan, hepsinin usl ve kaynaklan ile
av n ay n birbirinin pei sra yazm ak tertib gerei idi. Fakat ilk olarak
bizim iin byle yapm ak kolay olduu, ikinci olarak oku y u cu lan n
houna gitmesinden dolay bu konulann hepsini kark yazm aya devam
ettik. Fakat una dikkat etm eye altk: H er ayet veya hadisten sonra,
bu eserin h e d e fle rin d e n b irisi o lan k ll s tla h la r y a z d k .
A klam alardan nce buna genel bir balk da verdik9. Sonra isbt

9 K lli stlahlar iin verilen g e n e l balklar "H adisten kan netice" b a l

altnda Trke anlalabilecek ifadelerle verdik. (H az.)

76
 Hadislerle Tasavvuf

edilen konuyla ilgili aklam alar yaptk. Bylece herbir nassn hemen
akabinde, onunla alakal kll bir stlahn ilgili ynn isbat etm eye
gayret ettik. E er bu konulan tertip etmek iin M evl (c.c.) imkan nasip
ederse, o zam an zikredilen balklar metin veya aklam ann eitli
yerlerinden toplayarak sraya koym ak ve mmetin istifadesine sunmak
kolay olur.
H er am elde baary, kusur ve hatadan korunm ay Yce Allah'tan
temenni ve niyaz ediyorum.

Eref Ali Tnev

27
 B R N C H A D S

m er Ibnu'l-H attb'dan (r.a) riv ayet ed ilen, C eb rail'in (a.s)

R aslullah'a (s.a) gelm esi, O 'na dinle ilgili baz sorular sorm as ve
Raslullah'n (a.s) cevaplar verm esi ile ilgili hadiste, Efendim iz (a.s)
yle buyurdu:
-" O , C e b ra il (a .s ) id i; D h y e t u 'l - K e l b s u re tin d e
i n d i . " 10

H a d is te n k a n n e tic e : T e m e s s l n m m k n o lm as.
B ir varln kendi vcudunun asl hviyyetini korum akla birlikte
baka bir ekilde ortaya km asna te m e s s l denir. Bu ikinci ekle
suret-i m isal (m isl ekil) de denilir. Rya ve keiflerin ounluu
byledir. H arikulade olan tem essl, bazen kulun uyank halinde de
olabilir. Y ukandaki hadiste bunun isbat vardr.
Hz. C ebrail (a.s) sadece insan eklinde gzkt, insan suretine
girdi. Y o k sa m elek lik ten kp, insan o lm ad . K u r'a n 'd a d a bu
temessln delili vardr. Allah Teala yle buyuruyor:
" ...( C e b r a il a .s ) ona dzgn b ir in s a n e k lin d e
g r n d ." 11
C ebrail (a.s), insan eklinde tem essl etti. B u tem essl tenash
gibi yanl arlamamak lzmdr. nk tem esslde bir varlk gerekten
baka bir kalba dnm ez. F akat tenash, ru h u n b ak a bir bedene
intikal etmesi olarak kabul edilir, bu ise batldr.

^ N esa, im n, 6.

11 M eryem . 19/17.

28
 Hadislerle Tasavvuf

K N C H A D S

A bdullah b. A m r'dan (r.a.),

Raslullah (a.s) yle buyurdu:
" M u h a c ir , A lla h 'n n e h y e t tig i e y le r d e n u z a k la a n
k im s e d ir . " 12

H a d is te n k a n n etice : A m e lle r d e k i gerek manay

anlam a ve bunun nem i
Sufilere gre btnsz zhir dnlem ez. A m ellerdeki gerek
maksat, onlarn hakikatlerine ve manalarna ulamaktr.
Bu hadis aka una delalet eder: Eer birisi zahiren hicret etmeyi
dnr ve hicretin gerek am ac olan Allah'n istem edii eyleri terk
hususunda zen gsterm ezse o gerek m uhacir deildir. Fakat bunu
derken, zahirin hi nem i y oktur diye kim se yanl bir anlaya
dmesin. G erek udur ki her btn iin Allah bir zahir koymutur. Hi
bir ekilde btn, zhirsiz elde edilemez.

NC H A D S

Eb H ureyre'den (r.a),
Raslullah'n (s.a) ashabndan baz kimseler g elerek :
"Gnllerim izden yle eyler geiyor ki, her hangi birimiz onlar
sylem eyi bile byk bir su sayyor (bu durum da ne yapacaz)" diye
sordular: Raslullah (s.a):
"H ak ik aten byle bir ey hissettiniz mi ?" diye sordu.
A shah:
"Evet, (bazen byle duygulara kaplyoruz)" dediler. B unun
zerine Raslullah (s.a):

Buhar, mn, 4, 5; Eb Davud, Cihad, 2, (h .n o:2481); N esa, man, 8, 9,

11; Darm , Rikak, 4, 8; M sned, II, 160, 163.

29
 Hadislerle Tasavvuf

"Bu, imann ta kendisidir" b u y u rd u .13

Hadisten kan netice: Vesveselere iltifat etm em ek.

Hatarat ve vesveselerin giderilmesiyle megul olup bunlar problem
etm ekte ileri gitmek ve bu vesveselerin sebebi ile zntl duym ak
terakkiye zarar verir.
Tahkik ehli bu hadise gre vesveselere kar u ilac kullanrlar:
V esveseler zararszdr ve onlann kalbe gelmesi (peine dm edikten
sonra) tehlikeli deildir. Bu ekilde davranlrsa vesvese defedilm i
olur.

D R D N C H A D S

A vf b.Malik el- E ca (r.a) anlatyor:

Biz yedi veya sekiz yada dokuz arkada Raslullah'n (a.s) yannda
idik. Raslullah (s.a) bize:
-"A llah'n R eslne beyat etm ez misiniz?" dedi. B unun
zerine biz ellerimizi aarak:
-"B iz sana beyat etm itik Y a R esulellah (daha) neye beyat
edeceiz?" dedik. Raslullah'da (s.a):
-"A llah 'a k u lluk ed ecein ize, O 'na hi bir eyi ortak
k o m a y a c a n z a , be v a k it nam az k la c a n z a ,
(banzdakiler hayrla em rettiinde) itaat ed eceinize ve -
iitem ediim iz bir k elim e syledikten^ sonra- b akalarn d an
hibir ey istem eyece in ize beyat edeceksiniz" b u y u r d u la r .
(Biz de bu hususlarda kendisine beyat ettik.).
B undan sonra burada beyat eden bu arkadalardan bazlarn
grdm; birinin kam s yere dse, hi bir kim seden unu bana ver,
diye istem ezdi.14

^ M slim , man, 2 0 9 , 211.

14 M slim , Zekat, 108; Eb Davud, Zekat, 2 7 , (h.n o:1642); N esa , Salt, 5;

30
 Hadislerle Tasavvuf

H a d is te n k a n sonu: T a s a v v u f ta b e y 'a t (in a b e ve

in tis a b ) ve m r id in baz h u s u s la rd a zel b e y 'a t alm as.
S ufiler arasnda bey'at devam etm ektedir. Bu ahd (sz verm e),
dinin hkmlerine devaml uyma, zahiri ve btn amellere nem verme
eklinde olur. B una sfiler genellikle b ey 'at- ta rik a t derler.
B az zahir ehli, bu bey'atn Hz. P eygam ber'den (s.a) m enkul
o lm ad n d an d o lay b id 'at old u un u s y lem ek ted irler. O nlar,
"Peygam berim iz (a.s) sadece kafirler iin slam a girm e beyat ve
m slm anlar iin de cihad bey'at yapyordu" diyorlar. H albuki bu
hadis, m uhatablara bakarsak, bu tr bey'atn mslm anlar iin mutlaka
gerekli olduuna aka delalet etmektedir.
N etice olarak ortaya u kmaktadr: Bu bey'at, sadece cihad iin
deil, aksine hadisin delaletinden de anlald zere am ellere devam
etmeye nem vem ek iin olmutur.

H a d is te n k a n d i e r b ir n e tic e : z e l b ir d u ru m d an
d o lay gizli ta 'lim v erm e
Pek ok eyhin m ridlerine halvette gizli ta'lim verm ek adeti
vardr. B unu bazen zel bir sebepten dolay yaparlar. O hususu
herkesin anlamas mmkn olmad iin onu aka sylemekte halkn
fitneye ve yanl anlaylara dm e endiesi vardr. B undan dolay
eyhler byle bir metod uygularlar. Bazen bunun sebebi baka zel bir
husus da olabilir. T a'lim in gizli yaplm as, m ridin kalbinde ve ruh
dnyasnda daha nemli bir tesir meydana getirir.
Bunun dier bir faydas da udur: B elirli bir seviyeye km ayan
dier m ridler, kendi hal ve durum larna faydal olm ayacak olan o zel
konuyu renm ek iin istek ve hrs gsterm esinler. G rld gibi
yukardaki hadiste bu adetm duin voiux. ^/iku n z . rcyim icr ^a.s.)
baz emirleri, gizli ve zel bir ekilde ferman buyurmulardr.
A yrca arzetm eye altm z m aslahatlardan baka, zel olarak
ta'lim edilen konunun, herkese vacip olm ad da anlalm aktadr.

. bn M ce, Cihad, 41.

31
 Hadislerle Tasavvuf

nk vacip olan emirlerin herkese bildirilmesi gerekir.

Netice olarak bu hadisten, bir m aslahattan dolay baz eyleri gizli
olarak talim etmenin mmkn ve caiz olduu sabit olmutur.

Hadisten kan bir dier netice: eyhin em irlerine uyma

hususunda ok titiz davranm ak
Mridlerin ou, alkanlk olarak m ridin hkm lerini kabul
etme ve yerine getirme hususunda o kadar titiz davranrlar ki, m anaya
dikkat etmekle beraber, zahir lafzlara da ok nem verirler. te
yukarda geen hadis, bunun delilidir. Hadis-i erifte geen bakasndan
bir ey istemeyi menetmenin amac, herhangi bir eyin baka birisinden
kendi menfaati iin istenilmemesidir. Yoksa, herhangi bir i iin yardm
istemeyi m enetm ek d e ild ir. H ad istek i k arin elerd en bu ihtim al
anlalmamaktadr. Fakat hadisteki lafzdan, Sahabe-i K iram n kendi
ileriyle alakal istekte bulunm a hususunda ok ihtiyatl davrandklar
anlalmaktadr.
Baka bir hadiste yle geer: Peygam ber (a. s) hutbe esnasnda
"Oturun" buyurdu. B ir sahabi kapdan giriyordu, hem en m escide
girm eden olduu y erd e o tu r u v e r d i15. H a lb u k i P e y g a m b e r
Efendmiz'in (a.s.) am ac "ieriye girerek m nasib bir yere oturun,
ayakta durm ayn" idi. D urum byle olunca em ir ve ifad elerin
maksatlarna olduu gibi zahirlerine de nem verip dikkat etmek, eyhe
hrmet ve sayg gsterm enin bir parasdr. Bu sevgi ve sayg batn
durumu ifade eden ok nemli bir alamettir.

BENC HADS

Hz. Aie (r. anha) kadnlarn bey'atn haber veriyor ve yle

anlatyor:
Raslullah'n (s.a) eli hibir kadna dokunm am tr. Fakat O (a.s.)

*5 Bkz. Eb Dvud, Sall, 226 (h.no:109J)

32
 Hadislerle Tasavvuf

kadnlardan bey'at szle alrd. B ir kadndan sz alp kadn da sz verdi

m i R aslullah (s.a) ona: "Git, senin bey'atn aldm," d e rd i.16

H a d is te n k a n n etice: B e y 'a t s r a s n d a k a d n la r la
to k alam am ak
B az bilgisiz veya dikkatsiz derviler kadnlardan el ele bey'at
alyorlar. B u am el kesinlikle caiz deildir. Y abanc kadnn vcuduna
zaruretsiz el dokunm ak gnahtr. Bu hadiste bu am elin btl olduu
varid olmutur. Peygam ber Efendim iz'den (a.s.) daha muttaki ve iffetli
kim olabilir?
K adnlardan beyat alm a konusunda Peygam ber Efendim iz'in bu
kadar ok dikkat etm esine ramen, hi bir mridin kendisini baba veya
m elek gibi g ren d n celerle sorum suz ve hayasz bir ekilde
kadnlarla bey'at etm esi doru deildir. Bey'atn anlam sz verm ektir.
Bunun szl olmas yeterlidir.
Son devirlerde baz eyhler, balanmay kuvvetlendirmek ve halkn
kalbini teskin iin, bir bez veya kum a parasnn bir ucunu kendisi
tutup, dier ucunu erkek m ride verm eyi det haline getirm ilerdir.
Bunun hi bir zar an yoktur. Ayrca erkekler iin de zaruret halinde veya
zaruret olmadan szl bey'at yeterli olabilir. Bunun da hi bir sakncas
yoktur. F akat elle bey'at yapm ak allan eklidir ve erkekler iin bu
hususta h ib ir m ani yoktur. H atta byle yapld zam an, m ana ve
zahirin cem edilmesi ynyle daha evla olur.

A L T IN C I H A D S

Eb H ureyre (r.a) birgn M edine arsna girer ve derki:

-E y pazarclar! N e kadar acizsiniz! Pazarda bulunanlar:
-N e var, ey E b H u rey re! d iy e s o r d u k la r n d a , E b

Buhar, urt, 1; Talak, 20; M slim , Imare, 89; Eb Davud, lm are, 9, (h.no:

2941); T irm iz, Tefsir ,6 0 , (h.no:3307); lbn M ce, Cihad, 43.

33
 Hadislerle Tasavvuf

Hureyre (r.a) yle cevap verir:

" - te H z. P e y g a m b e r 'in (s.a) m r s ta k s im e d iliy o r ,
siz h a la b u r a d a s n z ! G id ip de n a s ib in iz i a lm y a c a k
m snz?" Onlar:
-N erede? derler. E b H ureyre (r.a) cevaben;
-M escidde! der. O nlar sr'atle ktlar. Eb H ureyre de (r.a),
geri dnene kadar onlar bekledi. Onlar dnnce de onlara;
-Size ne o ld u ? diye sorduunda onlar:
-E y E b H u re y re ! M e sc id e v a r d k . in e g ir d ik . Ve
o ra d a ta k sim ed ilen h i b ir ey g rem e d ik ! diye cevap verdiler.
Eb Hureyre bunun zerine yle sordu:
-M escid de h i b ir k im sey i g rm e d in iz m i? O n lar:
-E v e t, m e s c id d e b ir k s m nam az k la n , b ir k s m
K u r 'a n o k u y a n , d i e r b ir k sm d a , h e la l ve h a r a m I a n
m z k e re eden in s a n la r g rd k .
Bu cevba karlk Eb H ureyre (r.) onlara yle bir ikazda
bulundu:
" - Y a z k la r o ls u n size! te bu M u h a m m e d 'in (s.a )
m r s 'd r . " 17

H a d iste n k an n etice: B ir m a s la h a t ve d u ru m u ru m u z la
(m ecz ifa d e le rle ) a n la tm a k
Pek ok byn konumalar ve yazlarnda zahirine ters olabilen
ifadeler bulunmaktadr. Fakat onlarn maksad ve murad dinledikten ve
tedkikten sonra tam am en doru ve vakaya uygun olarak ortaya
kmaktadr. Bazen bu szlerin sylenmesine halin galabesi sebeb olur.
Bazen de bilerek halktan gizleme, mridi tevik ve terb iin yaplr.
N itekim bu m phem ifadeleri m ridier, m ridin evki arsn uiye
kullanmlardr. Bu evkten sonra ortaya kan hakikatlann, nefislerde
byk tesirler icra ettikleri tesb it edilm itir. Y ukardaki hadisde
mridlerin bu adetlerinin isbat vardr.
Hz. Eb Hureyre (r.a.) tevik sebebiyle ifadelerini nce kapal bir

^ H eysem , M ccm eu'z Zevaicl, 1, 123-4

34
 Hadislerle Tasavvuf

uslupla syledi. O nlar bunun yanl ifade olduu kanaatine varp geri
dndkten sonra Hz. Eb H ureyre'ye durum un onun dedii gibi
olm adn sylediler ve tekzib ettiler. F akat aklam asndan sonra
sznn doru olduu ortaya kt. Bundan dolay m phem bir ifadeye
bakarak kem al sahibi veya hal ehli kim se aleyhine konum aynz.
nk y u k an d a ifade edilen sebeplerden dolay sonradan pim an
olabilirsiniz.

Y E D N C H A D S

Ubey b. K ab (r.a) anlatyor:

E nsardan bir zat vard. E vi m escide en uzak evdi. Bu zat
Raslullahla (s.a) klnan hibir nam az karmazd. Biz (uzaktan gelip
gitmesi sebebiyle) kendisine acdk.
Ben ona: Ya Falan ! Sen bir eek satn alsan da seni scaktan ve
yerin zehirli haaratndan korusa (rahat bir ekilde m escide gelsen)"
dedim.
O zat da: "Bana bak. A llah'a yemin olsun ki evimin M uham m ed'in
(s.a) adr ipi ile balanmasn (onunla yanyana olmasn) istemem" diye
cevap verdi.
Onun bu sz bana ok ar geldi. Hz. Peygam bere (s.a.) gelerek
bu durumu haber verdim.
Raslullah (a.s.) zat ard. O zat Hz. Peygam bere (s.a) ayn
eyleri syledi ve kendisinin adm bana ecir aldna inandn ifade
etti.
Bunun zerine Raslullah (s.a) ona:
" G e r e k te n s e n in iin hesap e t t i in ecir vard r"
b u y u rd u.18

Hadisten kan netice: B ir eyi rum uzla anlatmak.

18 M slim , M esacid, 278; Ibn M cc, M csacid, 15; M tlsned, V , 133.

35
 Hadislerle Tasavvuf

Yukardaki hadis gibi bu hadis de ayn eyi anlatmaktadr. Burada

Ensardan olan sahabi hi kim senin houna gitm eyen ifadeler kulland.
Bundan dolay ifadesi Ubey b. Ka'b'a ok ar geldi. nk ilk bakta
Ensari sahabinin bu uslubunun ihlastan m yoksa baka bir sebepten mi
kaynaklandn anlayamyoruz.
Ancak Peygam ber Efendim iz (a.s.), ona bu m eseleyi sorduunda
gerei ortaya koydu. nk Peygam ber Efendim iz'den (a.s.) herhangi
bir eyi gizlemenin manas yoktur.

Benim kalbimde neler varsa, onu yara syledim.

Hekimden dertleri gizlemek mmkn deil.

k a z : E er bakalarna gre bir m aslahat yok ise byle m phem

ifade kullanmak* " U n z u r n a " ("B izi g zet...) " 19 yeti ve baka
nasslara gre yasaklanmtr.

S E K Z N C H A D S

R aslu llah 'm (a.s) katib lerin d en olan H anzala el-U seyd (r.a)
anlatyor:
Eb Bekir benimle karlat ve:
-Naslsn Y a Hanzala ! diye sordu. Ben de:
-H anzala mnafk oldu, dedim.
Subhanellah ! Sen ne sylyorsun ? dedi. Ben de:
R as lu llah 'm (s.a) y an n d a o ld u u m u zd a, bize cen n eti ve
cehennemi hatrlatyor, sanki grm gibi oluyoruz. Raslullah'm (s.a.)
yanndan ktktan sonra ise hanmlarla, ocuklarla ve geim sknts ile
m egul oluyoruz. Bu sebeble ok eyi unutuyoruz, dedim . Hz. Eb
Bekir:
-A llah'a yemin olsun ki, bizde de byle eyler oluyor dedi. Bunun

19 Bakara, 2/104.

36
 Hadislerle Tasavvuf

zerine Eb Bekir ve ben Raslullah'm (s.a) yanna gittik. Ben:

-"H anzala m nafk oldu. Senin yannda bulunuyoruz. Bize cenneti
ve cehennem i hatrlatyorsun. Sanki gzle grm gibi oluyoruz. Senin
yanndan ktmz zaman hanmlarla, ocuklarla ve geim skntlar ile
m egul oluyoruz; Bu sebeble ok eyi unutuyoruz" ded im B unun
zerine Raslullah (s.a):
-" N e fs im e lin d e o la n A lla h 'a y em in o lsu n k i siz b e n im
y a n m d a b u lu n d u u z h a li m u h a fa z a e d ip , z ik r e devam
e d e b ils e y d in iz , s iz in le m e le k le r y a ta k la rn z d a ve
y o lla r n z d a m u s a f a h a e d e r d i. F a k a t ya H a n z a la ! B aze n
byle b azen yle o lu r" buyurdu ve bunu defa tekrar etti.20

H a d is te n k a n n e tic e : B az s e b e p le rd e n d o ia y in s a n n
k e n d is i i in k a f i r v e y a m n a f k g ib i b e n z e r if a d e le r i
s y le m e s in in c a iz o lm a s
B az byklerin kelam nda birtakm kt sfatlardan dolay
kendilerine veya nefislerine kafir dedikleri sz konusu olm aktadr.
A slnda nefs hakikat itib an ile o kiinin zatdr. Kiinin kendine kafir
dem esi ya kt am ellerden ya da kt gidiattan veya zel bir sebebten
dolay olabilir. Bu hususa genel olarak bakldnda u phe oluabilir:
K endine kafir syleyen kii nasl m slm an olur ? te yukardaki
hadiste bu durum anlatlm aktadr. Hz. H anzala bir halin kendisinde
devam l olm am asndan dolay kendisi iin m nafk lafzn kulland.
F akat gerekten bu lafz, hakiki ve er' anlam da kullanm ad. nk
kfrn hakikatm da Allah ve Resuln tekzib etm ek vardr. Bu tekzib
etm e durumu H anzala'da mmkn deildir. O, Peygam ber Efendimizin
yanndaki durum iie dardaki durum arasnda fark tebihle ifade
ederek bunu, zel' stlah m ahiyetinde m ecazen syledi. Buna benzer
baka bir stlah da vardr: O da fani kelimesidir.
Fani, m ana itiban ile setre (rtmeye), luav olarak kfre, hal itiban
ile de fenaya delalet eder. Bundan dolay eyhim den iittiim gibi,

M slim , T evbe, 12; Tirm iz, K yam e, 59,(h .n o:2514)

 Hadislerle Tasavvuf

bazan fani kelimesi yerine kafir lafz kullanlr.

Netice olarak, bu gibi stlahlardan dolay hi kim seyi tekfir etmek
ve mnafklna hkm etm ek doru olm az. Peygam ber Efendim iz'in
(a.s) cevabnda, H anzala'nn (r.a) m ecaz ifadesinin reddi yoktur.
Bunun aksine Peygam ber Efendim iz (a.s) esas olarak H anzala'nn (r.a)
kendini ktlemesine iyi bakmad anlalmaktadr.

Hadisten kan dier bir netice: M ahede

Bir eyi devam l gznne getirm ee ve bir dncenin kalpte
galip ve kuvvetli olm asna m ahede denilir. Bu hadiste bunun isbat
vardr. Hz. Hanzala cennet ve cehennem i hatrlayarak "sanki biz o nlan
gz ak gryoruz" dedi. B urada onun m urad, R aslullah'n (a.s)
yannda o hali devam l m uhafaza edebildiklerini ifade etmektir; yoksa
m ahedenin lav anlam onun m urad deildir. B az bilm eyen
kimseler bu hataya dyorlar.

H ad isten k a n d i er bir n etice: e y h in s o h b e tin in

bereketi
M cahedeler ve riyazetlerle terakki elde edildii gibi, eyhin
sohbeti ve hitabyla da elde edilebilir. Fakat bunun etkisi riyazetle elde
edilen gibi derin ve k alc deildir. H z. H an zala'n n (r.a) "biz
Peygamber Efendim iz'den (a.s) ayrldktan sonra daha ok dnya ile
iliki ierisinde oluyoruz ve pek ok eyleri unutuyoruz" sylem esi ise
deiik bir durum arzeder. B undan d o lay byle b ir p h ey e
dmeyiniz. Bu nisyann sebebi dnya ileri ile m egul olm aktr.
nk bu iliki ve m eguliyet, onun Peygam ber Efendim iz'den (a.s)
uzakta, olmas ve manevi zayflktan kaynaklanyordu.

H ad isten k a n d ier b ir n etice : M e le k t a le m in in

kefinin m m kn ve vki olmas
Zikir ve m urakabelerle nefiste tek yn ve istirak galip olduu
zaman, ftr mnasebetten dolay arasra m elekt alemi inkiaf olur. Bu
hadisten bunun m m kn o ld u u ve h a tta g e r e k le e c e i

38
 Hadislerle Tasavvuf

anlalm aktadr. P eygam ber E fendim iz'in (a.s.) buyurduu zere

m elekler sizinle tokalaabilir ifadesi, buna iaret eder. H atta hadisde
inkiaftan da te, bir araya gelm e, dokunm a ve yaknlam ann isbat
vardr.
H adisteki dier bir mesele ise, telvn'in retilm esidir. Telvin; bir
halin devaml, ayn durumda olmamasdr.
P ek ok slik bundan dolay arasra perian durum a der. Bu
sebebten "bizim u halim iz zayf oldu", "u durum um uz zail oldu",
"bizim derecem iz dt" derler ve netice olarak znt ve hzn
ierisine derler.
K m il ey h ler, d e iik h aller ile h allenip sk n ty a den
m ridlerin i bu h allerd en k u rtarm ak iin, bu du ru m larn g eici
olduklarn ve m itsizlie dlm em esi gerektiini beyan etm ilerdir.
H ususen yeni intsab edenler, bu tayir ve tebdil ile ykselm e-azalm a
hali ile ok karlarlar ve istilahta buna telvn denilir. Tem kin ehlinde
de durum lanna gre bu gibi deiiklik m eydana gelir. H adis-i erifte
bunun da isbat vardr. Peygamber Efendimiz (a.s) buyurdular:
"Saat be saat deiiklik olur."
Bunlar slkun gereklerindendir. Zararl deildir. Bundan dolay
zlmeyin. Bu hale zlp ye'se dm ek ok zararldr.

D O K U Z U N C U H A D S

Enes (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) mescide girdi. M escidde iki direk arasnda gerilmi
bir ip grnce:
-"Bu ne diye" sordu. Ashab:
-"Zeyneb'indir. Burada nam az klar, yorulduu veya geveklik
hissettii zaman buna tutunur" dediler. Bunun zerine Raslullah (s.a):
-" z n onu! Sizden b iriniz zin d e o ld u u m d d ete
n am azn klsn, yoru ld u u veya gevedii zam an otursun"

39
 Hadislerle Tasavvuf

buyurdular.21

Hadisten kan netice: M cahedede orta yolu tutmak

Slk yolunu benimseyen imamlar, m cahede ve riyazette bkana
kadar veya shhat bozulana kadar arla gidilmemesi hususunda ittifak
etmilerdir. Hadis-i erifte bu eitimin nasl yaplaca aklanmaktadr.
B az kim selerd en arlk lar n ak led ilir. O nlar aleyhine pheye
dmeyin. Onlarda evkin fazla olmas ve kuvvetli muhabbetten dolay
ne bkm ak ne de shhatin bozulmas olmayabilir.
H adis-i erifte Peygam ber Efendim iz (s.a.) yorulup bkldnda
oturmay buyurmulardr. Onun iin salike den orta yolu tutmaktr.

O N U N C U H A D S

Abdullah b. M esud (r.a) anlatyor:

Rasulullah (s.a) bize bir drtgen ekli izdi. Bu eklin ortasna da
bir izgi izdi. Bir izgi de drtgenin dna izdi. Sonra ortadaki izgiyi
baka izgilerle evirdi ve yle buyurdu:
-" te bu in s a n o lu , bu da in s a n o lu n u k u a ta n
ecelid ir. O rta d ak i u izgi in sandr; u izgiler de onun
kaderidir. Birinden kurtulursa dieri ona dokunacaktr. D
izgi ise em eld ir. " 22

H adisten kan netice: Allah T eala'n n azam etini ifade

iin bir takm tabirler kullanmak
D erya, gne gibi dier btn eya, A llah'n zat ve sfatnn hak
olduunu ortaya koymaktadr. ok sayda slam bynn szlerinde,
A llah'n zat ve sfat iin derya, gne ve bazen de ay tebih unsuru

21 Buhar, T eheccd , 18; M slim , M usafirin, 219; Eb D avud, Tatavvu', 18;

N esa, K yam u'l-Leyl, 17; lbn M ce, kame, 184.

2 2 Buhar, Rikak,4 ; T irm iz, K yam et, 2 2 (h.no:2454).

40
 Hadislerle Tasavvuf

olarak kullanlm tr. Fakat bu ekildeki ifadelerle kadm olan A llah'

hdise (sonradan olan eylere) benzetmek gibi bir mahzur ortaya kt
ve bu ifad eleri ku llan m ak , ayn zam an d a edebe ters d t
sylenebilir. Keza burada vahdet-i ilahinin iptali ve yanl bir benzetme
ile iki zt eyi bir gsterm ek gibi m ahzurlarn da m uhtem el olduu
dnlebilir.
Bu gibi tebih ve tem silleri u ekilde izah ed eb iliriz: B u
ifadelerden m aksat sadece tebih ve temsildir. Zat ve sfatlan, bu gibi
temsillerle ifade etmekte bir mahzur yoktur. Nitekim:
" O 'n u n n u ru , i in d e la m b a b u lu n a n , p e n c e r e s iz b ir
o y u a b e n z e r" 23 ayeti bizzat K ur'an'da bulunan bir ifadedir. Ancak
bunun yannda, hadiste tebihe delalet eden hi bir kelime yoktur. Fakat
hazif (kelamda baz szleri zikretmemek) fasih bir szde ok kullanlan
bir ifade tarzdr.
Y ukandaki hadiste, tebihe dellet eden bir kelim e hazfedilm itir.
Peygam ber Efendim iz (s.a), izgilere iaret edip o nlan insan, ecel ve
em el olarak tabir etmitir. Hadiste tebih edat kullanlarak "insan gibi"
"ecel gibi" "emel gibi" denilm em itir. H albuki asl m aksat byledir ve
tebihin yapld ancak bu ekilde ortaya kar.
Burada aratnlm aya deer iki husus kendisini gstermektedir:
B irincisi, tebih ve tem sil iin vech-i ebeh ve m nasebetin
aratnlm as ve bunlannn ne olduunun bilinmesi24;
kincisi, m uhakkik ulemann belirttiine gre; "Allah'n esm a ve
sfatnn keyfiyeti tevkifidir (A llah'n bildirm esi ile bilinir). Bunu
te b ih le rle ' a k la m a iz n i n e re d e n a ln m a k ta d r? " s u a lin in
cevaplandnlm as. .
Birincinin izah zetie yiedir: Derya ve benzerlennde; tebih yn

23 Nr, 24/35

2 4 B e y a n ilm inin ksm larndan T eb ih (b en zetm e),b ir g a y e iin , bir e y i, bir

vasfla dier bir e y e bir edalla birletirm ektir.Dr unsuru vardr: 1-M ebbeh

(benzetilen), 2- M ebbeh bih (kendisine benzetilen), 3 -V ech -i ebeh (benzetm e

yn), 4 - Tebih edat. B kz. B leli, B elaal, s .85-88

41
 Hadislerle Tasavvuf

ve m ebbehn bihin (kendisine benzetilenin) dnlmesi sonucunda

anlalyor ki bir eyin varl, ok sayda baka eylerin varln
gerek tirir. M esela m ebbehte (benzetilen) gerek b irlik varsa,
mebbehn bihde itibari birlik vardr; mebbehte istenilen eyin illet-i
failiye itibar varsa, m ebbehn bihde ise illet-i m addiye itibar sz
konusudur; m ebbehde matlub olan muhtariyet ise m ebbehn bihde
ise m ecburidir. Bunlar ve baka benzeri ynler, vech-i ebeh olm ak
suretiyle tebih yapm ak mmkndr. Zaten tebihte hata olmaz. Ehli bu
ii byle bilir. Bu konuyu Kd M barek erh-i M slim 'de ok gzel
bir ekilde aklamtr. Gnein vech-i ebehi ise faydal klardr.
kinci hususun incelenmesine gelince o da udur;
Tevkfiyyet, m utlak isbat ve saf kem alde olmayp tesmiye eklinde
gereklem ektedir. B unu da akladktan sonra ortada her hangi
anlalm az bir nokta kalmamaktadr. Bu izahtan so.nra aadaki iirler
ve onun benzerleri kolayca idrak edilecektir. Bu izahlar anlamayanlarn
bazs tekfire kadar varm , bazs ise, zahirine saplanp m lhid
durum una dmlerdir.
M arib yle demitir:
"Denizde dalga farkl farkl gelir
Keyfyetsizlikten de keyfiyet gelir".

Mevlana Rum de yle demitir:

"Gnein kmas gnein delilidir,
H er gecenin de bir sabah olacaktr".

Hafz iraz yle demitir:

"Krmz arab i, alnlan ay gibi parlayanlarn yzne bak,
Onlarn dinlerinin hilafna bunlarn gzelliini gr"
iirin Farsa ibaresinde geen "m ehceginan"dan m aksad "tecelli-
yat- sfat- Hak"dr.

42
 Hadislerle Tasavvuf

O N B R N C H A D S

bn m er (r.a) anlatyor:
Raslullah (s.a) omuzumdan tuttu ve yle buyurdu:
" D n y a d a b ir g a r ib (y a b a n c ) v ey a y o ld a n g ee n b ir
y o lcu g ib i ol. K e n d in i k a b ir e h lin d e n s a y ." 25

H a d is te n k a n n e tic e : " lm e d e n nce l n z " 26

s z n n te y id i.
Bu sz halk arasnda ok yaygndr. H adis anlam olarak bu szle
ayndr. "lm eden nce lnz" szn, bu hadisin m ana ile rivayeti
olarak kabul etm ek m m kndr. nk tasavvuf erbabnn p ek ok
sz hadis ism iyle m ehur olm utur. Bu durum, (onlann bir kastndan
deil) bilakis ifadelerindeki m aanalarm hadislerde bulunm asndan
kaynaklanmaktadr.
N etice olarak unu diyebiliriz: Sufilere hadis uydurucusu dem ek
haddi amaktr.

H a d is te n k a n d i e r b ir n e tic e : M u ra k a b e
B ir konuyu uzun veya ksa bir zam an ierisinde, konunun gerei
ile am el etm ek iin kalpte galip olacak ekilde dnm eye m u r a k a b e
denilir.
Kalp am ellerine nem verilm esi hakknda bu hadiste em ir vardr.
G rld gibi kendini kabir ehlinden saym ak kalb am elidir. K alb
am eller neticesinde dnyev ilikiler azalr, ehvet, gazab ve ahlak-
zem im e lr gider, terkedilir. A llah'a boyun em e ve kendini O 'na
t: . i:--
114X11 a p U i U *

25 Buhar, Rkak, 3; T irm iz, Zilhd, 25 (h.no:2333); bn M ce, Ziihd, 3.

2 6 A cln, K efu'l Hafa, II, 291 (h.no: 26 6 9 )

43
 Hadislerle Tasavvuf

O N K N C H A D S

Kays b. Eb Garaze (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) zam annda bize sim sar ad veriliyordu. Raslullah
(s.a) yanm za urad ve bizlere bu isimden daha gzel isirri verdi ve
yle syledi:
"Ey t a c ir le r to p lu lu u ! A l v e r i le r d e ( o lm a m a s
gerek tii halde ou kez) bo sz ve yem in ya p lr. S iz
satnza sadaka kartrn . " 27

H adisten kan netice: D erviin d u ru m u n a gre ism ini

d e itir m e k
Baz yerlerde bey'attan sonra salike yeni bir isim verm e adeti
vardr. V erilen isim lerd e "ah" gibi ifad e ler bu lu n u r. M esala
Bereketah, Rahmetah v.b. Bu hadiste buna iaret vardr.
Peygam ber Efendim iz (s.a.) hadiste bahsi geen kim seye, sim sar
yerine o andaki duruma gre tacir lakabn takmtr.

ONNC H A D S

Eb H ureyre'den (r.a.),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"S izd en b iriniz n a m a z kld za m a n n n e bir ey
k o y su n . B ir ey b u la m azsa sop a d ik sin . S op a da y ok sa
n n e bir izgi izsin. Bunlar yap tk tan son ra n n d en
geen eyler ona zarar verm ez. " 28

27 Ebu Davud, B u yu ',l,(h .n o:3326); T irm iz, B uyu',4 (h.no:1208); N esa, B u y u \

5, Eyman, 22, 23; lbn M ce, Ticaral, 3.

2 Eb Davud, Salai, 102 ,(h.no:649); lbn M ce, kam eti's-Salat, 36.

44
 Hadislerle Tasavvuf

H a d is t e n k an n e tic e :D n c e le r i b ir n ok tad a
toplam ak
Ehl-i tasavvufun, dikkati ve dnceyi bir noktada toplayabilm ek
iin baz vazifeleri yklem elerinin gerek am ac, bu yola yeni giren
k im sey i, A llah 'a tam am en ynelm eye engel olan d nceler ve
fikirlerden kurtarm aktr. Lkin bu yola yeni girenin acem iliinden
dolay bunu anlam as zordur. B yle bir alkanln kazanlm as
neticesinde ise mbtedi iin zor olan hususlar kolay olur. Telkin edilen
eitli vazifeler ve edebler, kalbi teksif etm enin vesile ve yollandr.
H adiste geen stre ile ilgili hkm bu am elin kayna olabilir.
A lim lerin aklam asna gre strenin am ac dnceleri bir yerde
top lam ak , ba lam ak ve d a lm asn nlem ektir. N itekim bnu'l
H um am n Hidaye erhinde strenin gayesi hakknda yapt aklam a
arzettiimiz gr destekler mahiyettedir.29

O N D R D N C H A D S

Eb H ureyre'den (r.a.),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Allah bir kulu sevdii zam an Cebrail'i (a. s) arr ve
'ben falan seviyoru m , onu sen de sev' der. Cebrail de onu
sever. Sonra gk ehline seslenerek yle der:
'Allah falan kim seyi seviyor onu siz de sevin.'
Onu gk ehli de sever. Sonra onun sevgisi yery z n d e
halk arasnda da yaylr.
Allah bir kula buz etti mi C ebrail'i (a, s) arr ve
'ben falana buz ediyorum , ona sen de bugzet der. C ebrail
de ona buzeder. Sonra gk ehline:
'Allah falana buz ediyor, ona siz de buz edin' diye
seslenir. O nlar da kendisine buz ederler. Sonra o kul iin
yery z n e buz k o n u r. " 30

29 bnu'l Humam, Fethu'l Kadir, (Beyrui-T sz.), 1, 408.

45
 Hadislerle Tasavvuf

H adisten kan netice: A llah'n ya n n d a m a k b u l olan

kim se ile olm ayann alameti
Bu h adiste A llah dostu olan ile o lm ay an larn bir alam eti
zikredilmitir. Bir eyhe balanmak isteyen bu alam eti gznne alp
hareket eder ve eyhe balanr. M akbul olm ayan kim seden ise uzak
durmak gerekir.
Bu hadisin aklam as udur: H i bir m enfaat ve karlkl ba,
dnyev fayda ve zarar sz konusu olmakszn insanlarn kalplerinin bir
kim seye meyletm esi ve onu iyi diye zannetm esi, o kim senin A llah
yannda m akbul ve sevim li olm asnn alam etidir. B unun gibi bir
kimsenin insanlara fayda ve zarar olm amasna ramen, o kiiden nefret
etm ek ve onun hakknda iyi dnm em ek, onun A llah'n yannda
m akbul olm adnn alam etidir. D ostluk ve dm anlk bir iyilik,
akrabalk ve zarardan dolay m eydana gelm ise bu durum burada sz
konusu deildir. una da dikkat ediniz ki, ftratnda ktlk ve fesad
olan kimselerin insanlar hakkndaki deerlendirmeleri muteber deildir.

O N B E N C H A D S

Eb dris el- Hvln anlatyor:

Dmak camiine (am Umeyye) girdim, bir de baktm dileri parlak
gler yzl bir gen ve etrafnda insanlar toplanm, bir eyler hakknda
ihtilaf edince ona mracaat ediyorlar ve onun szn kabul ediyorlard.
Onun kim olduunu sorduumda:
-Bu M uaz b. CebeK dediler.Ertesi gn erkenden m escide gittim.
Onu bulduum da benden erken gelm i nam az klyordu. N am azn
bitirinceye kadar bekledim. Sonra huzuruna gittim , selam verdim ve
dedim ki:
-Allah'a yemin olsun ki ben seni Allah rizas iin seviyorum.

M slim , Birr, 157.

46
 Hadislerle Tasavvuf

-Vallahi mi ? dedi.
-Vallahi, dedim. Tekrar:
-Vallahi mi ? dedi.
-Vallahi, dedim. Yine:
-Vallahi mi ? dedi.
-Vallahi, dedim.
Bunun zerine elbisemden tuttu, beni yanma ekti ve yle dedi:
-Sana m jdeler olsun! Ben Raslullah'n (s.a) yle buyurduunu
iittim:
"Allah Teala yle buyuruyor:
B en im rzam iin birbirini seven, benim rzam iin bir
ara d a otu ra n , benim rzam iin birbirini ziyaret eden ve
k e n d ile r in i b e n im r z a m a adayan k im s e le r e s e v g im
v a c ib tir . " 31

H adisten kan netice: Sufi cem aatnn fazileti

Bu hadis sufilerin ve ehl-i hakkn fazileti ve onlar iin olan mjdeye
aka delalet eder. nk hadiste zikredilen sfatlar en gzel ve kamil
ekilde sufi cem aatnda m ahede edilir. eyh ve m ridin sevgisi,
ihvann birbiriyle lfeti, dier byklere ilgi ve sayg gsterme, can ve
mal tereddtsz Allah yolunda harcama ve ok uzaktan ziyaret iin yola
km ak gibi hi dnyev m enfaati olm ayan bu hususlarn ancak Allah
iin yaplabilecei grlmektedir.

O N A L T IN C I HA D S

Eb'd-Derda anlatyor:
am cam isinin karsnda her gn elli dinar kazanp Allah yolunda
harcayacam bir ticarethanemin olm asn cem aatla nam az karm aya
tercih etmem. Allah'n helal kldn haram klacak deilim. Fakat ben,

M uvalta, a'ar, 16.

47
 Hadislerle Tasavvuf

Allah'n u ayetinde belirttii,

" K e n d ile r in i ne tica r etin ne de a l v e r i in A lla h '
anm aktan, nam az klm aktan, zekat verm ekten alkoym ad
e r k e k le r , ( o n la r ) y rek le rin ve g zlerin ( d e h e tt e n ) er
32
dkecei gnden korkarlar" diye beyan etti i k im selerd en
33
olmamay da istemem."

H a d isten kan netice: D n y ev i m e g a le le r d e n ilgiyi

kesm ede ar gitmek
Pek ok tarikat erbab, her ne kadar dnyevi megaleler mbah olsa
bile kendileri bunlarla fazla megul olm akdan holanm azlar. Bundan
dolay onlar rahata tevekkl ederek yaarlar. H atta M ekke'ye hicreti
dnen zengin bir m slm ana, eyhim iz yle dedi: lkenden
M ekke'ye gittiinde, gelirinden ancak asl ih tiy alan n olan kadar
isteyebilirsin. H ayr yapm ak iin istem eyeceksin. Kime hizm et etm ek
istersen onu kendi memleketi ile iliki kurduracaksn. Bylece bundan
dolay kalb, Allah'n dndaki eylerle hi iliki kurmayacaktr.
Ehl-i zahir ise dnya ile bu kadar az iliki kurm ay ruhbaniyet
sayyorlar. eyhim izin yukarda syledii eyler ibadetle ilgili olduu
iin -Allah bilir- neler syleyeceklerdir ? Fakat bu hadisten Hz. Eb
Derda'nn byle bir alkanl olduu anlalm aktadr. Hz. Eb D erda
tasadduk etmesine ramen, ticaret ve malnn ok olmasn istememi ve
bu durumu da beenm em itir. Bir sahabi hakknda ruhbaniyet veya
ibadeti terketme ihtimali olamaz. te burada sr udur:
Bu tr m eguliyetler insandaki devam l huzur halini bozar. Hz.
Eb Derda'nn "Allah'n helal kldn..." ifadesi ile bunun ruhbaniyet
olm ad ve "Fakat ben..." ifadesi ile de bu s im aklad ortaya
km aktadr. O, hadiste geen ayeti zel bir gaye iin kulland. Yani
alveri ve ticareti brakmay insanlarn durumuna gre syledi.

32 Nr, 24/37.

33 Ibnu'I Esir , Cami'u'l- Usul, I, 446, (h.no:261)

48
 Hadislerle Tasavvuf

D i e r b ir netice: A yette geen: " O n la r A lla h 'n z ik rin d e n

h i b ir ey a lk o y a m a z " ifadesinin tefsirinde su filerin m ehur
h a lv e t d e r e n c m e n (halk iinde A llah ile beraber) sznn isbat
vardr.

O N Y E D N C H A D S

D eve sat ile ilgili olan uzun bir rivayetinde C abir (r.a.) yle
anlatyor: "M edine'ye geldiim de, Raslullah (s.a) Bilal'e (r.a.), bana
bir m iktar altn vermesini ve biraz da artrmasn syledi. Bilal bana bir
okyye34 altn verdi. B ir krat da artrd. Bunun zerine ona:
- " R a s lu ll a h 'n (s.a) b a n a v e r d ir d i i z iy a d e y i b e n d e n
35
a y r m a y n ," dedim . H arra gn onu benden am ehii alncaya
kadar bu ziyade kesem iinde duruyordu."36

H a d is te n k a n n e tic e : e y h le rin e y a la r n n te b e r r k
o la r a k s a k la n m a s
Pek ok m uhabbet ehlinin, ok ilgi gstererek byklerin eyalarm
bereket veya hatra olarak muhafaza etme adetleri vardr. Hadiste bunun
ak bir delili bulunmaktadr.

O N S E K Z N C H A D S

Avn b. M alik el-Ec'den (r.a),

O k i y y e , o n iki (38 gr) v ey a krk dirhem (128 gr) m anasna m em lek etlere

gre d e ien l birim i. K r a t ise, ortalam a drt buday veya be b u d a y

arlnda M ekkeliler v e rakllara gre d eien l birimi.

3 ^ Harra gnnden murad, hicri 63 ylnd a am llarn M edine talk arazisinde

yaptklar yam a ve arpmadr.

36 Mslim, Muskat, 111.

49
 Hadislerle Tasavvuf

Raslullah (s.a) bize yle buyurdu:

"alarak gzelliini kaybeden bir kadn -iaret ve ba
p a rm a n gstererek - (bu iki p a rm ak nasl y a n y a n a ise
onlar da) bu iki parm ak gibi benim yanm da olacak.
Y in e bir kadn ki k o ca sn d a n dul k alm , g zelli in e
ram en y en i n ik a h y a p m a y p o c u k la r n y e t i t ir m i ,
o cu k la r b y d k ten so n ra (kendi y a n n d a n ) a y rln ca y a
veya l n c e y e kadar e v le n m e m i olan k ad n da benim
yanm da o la cak . " 37

Hadisten kan netice: Bir sebepten dolay evlenm em ek

Baz derviler karlkl ilikilerin douraca fitnelerden kendilerini
korum a dncesi ve Allah ile olan irtibata engel olaca ihtim alinden
dolay evlenm ezler. Baz kim seler ise snneti terkettiklerinden dolay
onlan knarlar. Oysa yukardaki hadiste buna cevaz verilm ekte ve hatta
fazilet olduu anlalm ak tad r. ocuklarn h ak larn in k ay b o lm a
en d iesin d en dolay evlenm em ek caizdir. K endi d in in i k o ru m a
gay retinde olan kim se iin bu cevaz vardr. U m um nasslardan
anlald gibi ocuklarn haklarnn kaybolm a zr varsa, A llahn
haklarnn ve zel ilikilerin kaybolm as, niin evlenm em eye sebep
olm asn? F akat bu, yukarda belirttiim iz gibi dini korum a ve nefsi
haramdan ah koym a artna baldr.

O N D O K U Z U N C U H A D S

~ U ------- / --------- ^
^ i u u l d i l / ^ .a .y a i i i u u ^ ^ i

K ureyten bir cem aat ierisinde bulunuyordum . D erken Eb Zer

(r.a.) oradan unlar syleyerek geti:
"M al b irik tiren le re s rtla rn n d a la n m a sn m jd e li
yorum ! Bu d alam an n etkisi y a n larn d an kacak. B ir de

37 Eb Davud, Edeb, 130 (h. no: 5149).

50
 Hadislerle Tasavvuf

k a f a la r ta r a f n d a n d a la n a c a k la r n m jd e liy o ru m ! B u n u n
e tk isi d e y z le rin d e n k a c a k ."
Sonra Ebu Z er (r.a) bir kenara ekilip oturdu. Ben (yanm da
bulunanlara):
-"Bu zat kim?" diye sordum. Bana:
-Eb Zer'dir, dediler. Ben hemen kalkarak onun yanna gittim ve;
-Az evvel dediini iittiim ey nedir? dedim. Eb Zer (r.a.):
- " S y le d i im e y le r ancak H z. P e y g a m b e r 'd e n (s.a )
iitti im e y le rd ir" dedi. Ben:
-(V erilen) bu balar hususunda ne diyorsun ? diye sordum. Eb
Zer (r.a.):
-" O n la r a l. nk bugn o n la r d a b i r y a r d m v a r.
Y a p la n b a la r d in in k a r l n d a v e r ilir s e o n la r b r a k "
eklinde cevap verdi. 38

H a d is te n k a n n e tic e : Z e n g in le rd e n h ed iy e k a b u l etm e k
G enellikle byklerin hediye v.b. eyleri redetm em ek gibi adetleri
vardr. H ediyeleri kabul etm ekle gnln honut edilm esi ve rzk
endiesi skntsnn giderilm esi ve A llah ile olan ilikiye engel
kalm am as ynyle fayda vardr. H adis-i erif, bunun caiz olduunu
gsterm ekte ve bu hikm ete iaret etmektedir. Eer yaplan ikram sevgi
ile deil, dine zarar verebilecek bir em ir veya bir ihtiram n karl
olursa bu, hadiste anlatld gibi caiz deildir. Ayrca verilen hediyenin
tem iz olm am asndan kaynaklanabilecek d in bir zarar varsa o m al
m utlaka rededilecektir. Herhalukarda dine zarar durumu ok nemlidir.
Dikkate alnmas gerekir.

Y R M N C H A D S

Abdullah b. A m r (r.a.) anlatyor:

R aslullah (s.a) bir gn bana urad. B ana ve annem e ait olan

3 8 M slim , Zekat, 35.

51
 Hadislerle Tasavvuf

kulbeye amurdan sva yapmakla meguldm. Raslullah (s.a):

-Bu ne Ya Abdullah ! diye sordu.B en:
-Bu kulbeyi onaryorum , dedim. Raslullah (s.a):
-"lm sana bundan daha hzl gelir" . 39
Baka bir rivayette;
"Bana gre l m daha a cele g e l e c e k t ir " d iy e
buyurdular.40

H a d isten k an netice: Dnya m a ln n az o lm a s ve

dnya ile ilgiyi azaltma
Bu hadisin benzer yorumu onaltmc hadiste geti. Ayrca bu hadis
de bahsi geen anlay ve am elin kaynadr. Peygam ber Efendim iz bu
ifadeleriyle dnya ile ok az ilgilenmeyi uygun grdler.

Y R M B R N C H A D S

Hris el-A'ver'den nakledilm itir.

Hz. A li (r.a), R aslullah'n (s.a) yle buyurduunu riv ay e t
etmitir:
"K ur'an u lem a n n d o y a m a d , o k a tek ra r e tm e k le
eskim eyen, harikuladelii tkenm eyen bir k itap tr. " 41

H ad isten kan netice: V ehb ilim le r ve k a lb e gelen

ilhamlar
Allah oka ve devam l zikretm ek, riyazet ve m cahedeyi oka
y 3pmak ile nefsin zulmeti ve tabii lekeleri yok olur. Byle yapa yapa
kalb ve ruh ile Allah arasnda zel bir nisbet ve iliki ortaya kar. O
zaman kalbde, vastasz, zahir bir sebep olm akszn renm e, iitm e,

39 Eb Davud, Edeb, 157 (h.no:5235).

40 Eb Davud, Edeb, 157 (h.no:5236).

41 Tirm iz, Fedilu'l-Kur'an, 14 (h. no: 2906); Drim, Fedilu'l-Kur'an, 1.

52
 Hadislerle Tasavvuf

gizli srlar ve erefli ilimler meydana gelir.

Hadis*i erif, vehb olarak ilim elde edilebileceinin delilidir.
Kitaplarda tedvin edilmi olan nakl ilimler snrldr. Nakl ilimleri tahsil
eden kimse o sahada belirli bir doyuma ular. Ancak vehb ilimlerin
kayna bizzat Allah-u Tel olduu iin ard arkas kesilmez.

Y R M K N C H A D S

Eb Hureyre'den (r.a), Raslullah (s.a) yle buyurdu:

" A l l a h ' n evlerin d en birinde, A lla h 'n k itabn okum ak
ve a r a la r n d a m za k e re etm ek iin toplanan b ir grubun
ze rin e m u tlak a seknet in e r, o n la r ra h m e t k a p la r ve
m e le k le r o n la r kuatr, A lla h o n la r kendi y a n n d a k ile r
arasnda z ik r e d e r . " 42

Hadisten kan netice: Z ik ir halkasnn fazileti

Mminlerin biraraya gelerek zikir etmeleri neticesinde, zikre
muhabbet, kalblerin nurunun birbirine yansmas, manev zevk ve
evkin artmas, gevekliin gitmesi, zikrin devamllnda kolaylk gibi
faydalar meydana gelir. Bu ekilde bir zikrin yapld halkaya, zikir
halkas denir. Bu hadiste bunun esas ve bereketlerine iaret vardr.

Hadisten kan d ier bir netice: T o p lu zik ir iin dergah

yap m ak
Sahabe-i Kiram ve tabin, salam kalb yannda feyz dnemine
yaknlklarndan dolay, zikir melekesi kananmak iin ayrca bir mekana
ihtiya duymuyorlard. Fakat tabiatlarn ve durumlarn sonradan
bozulup deimesinden dolay, bu melekenin kazanlmas zor oldu.
nsanlardan uzakta durmak iin eyhler, ayn ayn dergah yaptrma
adetini balattlar.

Eb Davud, Vitr, 14 (h. no: 1455); lbn M ce, Mukaddime, 17.

53
 Hadislerle Tasavvuf

Hadiste geen "Allah'n evleri"nin tefsiri her ne kadar mescid iin

sylenmise de, lgat ynnden illetin ayn olmasndan dolay
dergahlar bu ifadenin umumuna sokmak uzak dmez.
N etice olarak yukandaki hadisin, bu adetin kayna olduunu
sylemek mmkndr.

H a d is te n k a n d i e r b ir n e tic e : N is b e t d iy e
isim lendirilen m anev nim etlerden istifade
Gryoruz ki zikirle megul olmaktan dolay kalbte pek stn ve
lezzetli manev durumlar meydana gelmekte ve bunun srekli olmas
sebebiyle terakki elde edilmektedir. Hadiste sekinet lafz ile tabir edilen
menev nimetlere, sufilerin stlahnda nisbet denilmektedir.

Y R M N C H A D S

Eb Sa'idi'l-Hudrden (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
- "A lla h - u T e a l yle buyuruyor:
Her k im i, K u r 'a n ile olan m egu liyeti, (a y r c a ) beni
zik retm e k te n ve bana ei ap istemekten alk oyarsa, ona,
(beni zik red en ve bana el a p ) isteyenlere v e rd i im in en
iy is in i v e ririm . A lla h 'n k e l m n n d i e r k e l m la ra
s t n l , A lla h 'n b t n m a h lu k a tn a s t n l
g i b i d i r . " 43

H d is c n k an n eticc: Z ik r in stnlmden dolay?

vacib olmayan ibadetleri brakabilm ek
Baz byklerin metodu yledir: Onlar mridi zikir ile megul
ettirirler. Ona -zellikle o ilerle mkellef olmad zaman- nafileleri,
eitli virdve ibadetleri hatta bazen eitim ve retimi, vaaz ve nasihati

T irm iz, Fedilu'l-Kur'an, 24 (h. no: 2926); Darm, Fedilu'l-Kur'an, 6.

54
 Hadislerle Tasavvuf

bile braktrrlar. Bunu, mutad duruma aykr olmasna ramen niin

yaptryorlar? Zahir ehli buna aakalr. Oysa bunun sim udur:
Balagta batn, kendini toparlama veya datma hususunda zahire
tabi olur. En son durum ise bunun aksine olur. Zahir batna tabi olur.
Bu sebeple balangta mridi zahiri ok meguliyetlerden uzak tutmak
gerekir.
Netice olarak, eer eitli meguliyetler aynen devam ederse o
zaman ftrat bir noktaya yneltmek ve dnceleri bir noktaya toplamak
mmkn olmuyor. Halbuki slkte bu ok nemlidir.
te bu hadis, bu metodu aklamaktadr. Kur'an da bir nevi
zikirdir. Grld gibi Kur'an'la ok megul olmaktan dolay dua bile
edilemiyor. Halbuki dua byk bir ibadettir. Fakat hkm ynnden
dua bizzat vacib olma seviyesine ulamamtr. Bundan dolay Kur'an
okuma ktlenmedi. Aksine bunun zerine faziletli olduu beyan
edilmitir, ite bu usulun amac budur.

Y R M D R D N C H A D S

Hz. Aie'den (r. anha):

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
" K u r 'a n ' m a h a re tli (b e c e r ik li) ok u yan k i i, s e fe r e
d en ilen , iy i, m k errem m e le k le rle b e ra b e r d ir . K e n d is in e
z o r g e ld i i halde k e k e le y ere k K u r 'a n okuyan k im seye ik i
ec ir v a r d r . 44

H adisten kan netice; b a d et ve zik ri !e zzef alm ak iin

yapm am ak
Cahil kimse bazen zikir ve ibadet srasnda halavet ve lezzet
bulmadnda, zikir ve ibadeti bkarak brakyor veya sklarak yapt

44 Buhar, T evh id , 52; Mslim , M usafnn, 244; bn M ce, Edeb, 52 (h. no:

3 7 7 9 ).

55
 Hadislerle Tasavvuf

amelin faydasz olduunu zannediyor. Oysa bu dnce ile batn

gelime durur. nk batnn btn esas, yakn zere olmaktr. Tahkik
ehli zikirden maksadn, lezzet almak olmadn aka sylemilerdir.
Ancak lezzet yok ise kii devaml zikir ve ibadetle megul olmaldr.
Neticede fazla mcahedesinden dolay daha fazla fayda elde eder.
Lezzetin olmamas zarar deildir. Aksine hedef iin bu daha faydaldr.
Bu hadiste bu husus aka ta'lim edilmektedir. Bu ekilde Kur'an
okumak lezzetini tadmaktan daha fazla mkafata sebeb olur. Buna
hadisteki "ona zor geldii halde" ifadesinde iaret vardr. A y n illet
mcahede iin de geerlidir.

Y R M B E N C H A D S

Useyd b. Hudayr anlatyor:

Useyd, at yannda bal olduu halde bir gece Bakara, suresini
okuyordu. Kur'an okurken at ahlanmaya balad. Useyd sustu, at da
sakinleti. Tekrar okumaya balaynca at yine ahland. Useyd sustu, at
da sakinleti. Bundan sonra Useyd bir daha okumaya balad, at yine
ahland. Useyd de artk okumaktan vazgeti. Bu srada olu Yahya ata
yakn yerde idi. Atn olu Yahya'y inemesinden korktuu iin onu
yanna ekti.
Bu esnada Useyd ban kaldrp ge baktnda bann zerinde
glgeye benzer bir ey ve iinde kandillere benzer eyler olduunu
grd. Daha sonra bu glgelik ge kt. Nihayet onu gremez oldu.
Sabah olunca Useyd bu durumu Raslullah'a (s.a) anlatt.
Raslullah (s.a):
-Onlar Diliyor musun? diye sordu.
-Hayr, dedim. Raslullah (s.a):
- " O n la r senin sesine yaklaan m elek lerd i. E e r sabaha
kadar ok u m a y a devam etsen, k a y b o lm a ya c a k la rd ve
insanlar onlara bakacakt" buyurdular ,45

45 Buhar, Fedailu'l-Kur'an, 15; Mslim, Musafinn, 242.

56
 Hadislerle Tasavvuf

H ad isten kan netice: N e b i'd e n (s.a) baka k im selerin

m ele k le ri g re b ile c e i
Tahkik ehlinin aklalamalanna gre veliler melekleri grebilir.
A yrca meleklerin konumalarn ve selamlarn da iitebileceklerini
sylem ilerd ir. H adiste, bu kefin m eydana g e ld i i aka
zikredilmitir.
Sahih-i M slim'deki rivayette, meleklerin mran b. Husayn'a
selam verdii rivayet edilmitir. Meleklerin selam ve kelamn iitmek,
nbvvetin tek bir zellii deildir. nk Nebiler, bunlann yannda
Allah tarafndan gnderilenleri tebli ii ile dje grevlendirilmilerdir.
Teb li vazifesi, N ebiler ile N ebi olmayan kimseler hakknda ayn
hkmde deildir. Btn bu ifadelerden melekleri grmek ve onlarla
grmenin nbvvete has bir mesele olmad anlalmaktadr.

H ad isten kan d i e r b ir n etice: K e f sah ib in in kendi

kefin i id ra k edem em esi
Bazen kef ehli kendi kefinin hakikatini anlamaz. Hz. Useyd b.
Hudayr'a (r.a) melekler grnd. Fakat o, onlann melekler olduunu
anlayamad. Tahkik ehli unu da beyan etmitir: Eer bir kimse,
kefinden haberdar olursa kefine ve ondan kard sonulara deil,
Islm'n hkmlerine itibar edecek ve eer kefi eriat'm hkmlerine
uygun dmezse onunla ameli terkedecek, uygun olursa ona gre amel
etmekte muhayyer olacaktr. Bu yolu takip edenler, bylelikle pek ok
hatadan kurtulmulardr.

YRmlALTiNCi AU

Ubey b. Ka'b'dan (r.a),

Raslllah (s.a) yle buyuruyor:
-Y a E b e 'l-M u n z ir ! E zb e rin d e olan A lla h 'n k ita b n d a k i
ayetlerd en hangisi daha byktr, b iliy o r musun? Ben:
 Hadislerle Tasavvuf

-Ayet'l-Krs'dir, dedim. Raslllah (s.a) gsme vurdu ve

yle dedi:
- " Y a E b e'l-M u n zir! Bu ilim sana mbarek olsun . " 46

Hadisten kan netice: Vehb ilim

Ayn konu yirmibirinci hadiste geti. Bu hadiste de vehb ilmin
delili vardr. lham yoluyla Allah tarafndan Eb'l-Munzir'in kalbine
hangi ayetin en byk ayet olduu bildirilm itir. Peygam ber
Efendimiz'in (s.a) bundan dolay mjde vermesi, bu ilmin yceliini
ortaya koymaktadr. Ayet'l-Krs'nin en byk ayet oluu, zel
sevabndan dolaydr. Bunun gibi, dier ayetler ve sureler hakknda da
onlarn byk olduuna dair rivayetler vardr. Peygamber Efendimiz
(s.a), eitli sebeb ve durumlara gre ayet ve sureler hakknda beyanatta
bulunmutur. Bu adan bakldnda mevcut rivayetler arasnda ztlk
olmad grlecektir. Mesela Ayet'l-Krs tevhid konusunu ihtiva
ettii iin kat kat sevab verilmesine sebep olduu gibi, buna benzer
dier ayet ve sureler de ayn ekilde sevapldrlar.
Allah'n kitabnn her ayeti sahip olduklar stn zellikler, kelam-
lah, fesahat, belagat ve muciz olmalar ynyle eit ve ayndr. Bu
bakmdan aralarnda farkllk yoktur. Bundan dolay baz ayetlerin
sevabnn byk olarak sylenmesi hususunda akla ters bir ey
gelmesin. (Buradaki byklk, ayetlerin birksmn dierlerine gre
Allah-u Teal'nm eitli hikmetlere binaen daha faziletli klmas eklinde
anlalabilir.)

Y R M Y E D N C H A D S

Eb Hureyre (r.a) anlatyor:

Raslllah (s.a) (toplanan) Ramazan zekatn korumak iin beni

46 Buhar, Edeb, 68; Mslim, Msafirun, 258; Fedilu's-Sahabe, 135, 137; Eb

Davud, Salt, 352, (h.no:1460); lb Mace, M u kaddim e.il ; A h k a m ,!.

58
 Hadislerle Tasavvuf

vazifelendirdi. Birisi bana geldi ve yiyeceklerden toplamaya balad.

Onu hemen yakaladm. (Bunun zerine) Raslllah (s.a) yle
buyurdu:
- gnden beri seninle karlaan b iliy o r musun ?
-Hayr bilmiyorum, dedim. Raslllah (s.a):
- " O eyta n d r" buyurdu.47

H adisten kan netice: C in lerin insan ekline girm esi

Bu hadisten aka ortaya ktna gre, eytan insan ekline
girmi ve grnmtr.

H ad isten k an d i e r b ir netice: K e ra m e tin m m kn

o lm a s
Ehl-i Hakk, kerametin veliden meydana gelmesinin mmkn
olduunu sylemektedir. Hadiste bunun meydana geld ii aka
zikredilmektedir. nk Hz. Eb Hureyre eytan yakalamtr.

H adisten kan d i e r b ir netice: O rtaya kan keram eti

anlayam am ak
Ayn konu yirmibeinci hadisin ikinci neticesinde gemiti, ite
H z. Eb Hureyre karlat durumun ne olduunu bilem ediini
anlatyor. Halbuki onu yakalamak suretiyle kerameti gereklemitir
fakat farkna varamamtr.

Y R M S E K Z N C t H A D S

Eb Eyyb (r.a) anlatyor:

Eb Eyyb'un (r.a), iinde hurma olan bir kuyusu vard. Fakat
cinler gelerek ondan alyorlard. O da bu durumu Raslllaha (s. a)
ikayet etti. Raslllah (s.a):
- "G it, o n la r g rd n d e , "B is m illa h , R a s l lla h 'n

47 Buhar, Bedu'l-Halk, 11; Fedilu'l-Kur'an, 10; Vekalet, 10.

59
 Hadislerle Tasavvuf

(s.a) davetine icabet ed in " d e" diye buyurdu...48

H adisten kan netice: A m e ller ve irad e

Baz byklerin yanna, zel bir ama iin, ihtiya sahibi kimseler
muska yazdrmaya veya okunmak iin geliyorlar. Okunmak cinlerden
veya baka bir sebepten dolay olur. Bykler bunu yapmay gzel
ahlaklarndan dolay reddetmiyorlar. Allah'n ismi ile O'ndan (c.c)
yardm isteyerek dertlere are buluyorlar. Bu hadiste Peygam ber
Efendim iz (s.a) cinleri yenmek iin zel kelim eler retmitir. Bu
sebeple bu metodun snnete ters olduunu sylemek doru deildir.
nk bu konularla alakal birok hadis-i erif mevcuttur.
Bu hadiste cinlerin varlnn isbat vardr. D ier nasslarda da
cinlerin var olduu belirtilmitir. Hadiste geen "ul" kelimesi ile cin
ayn eydir. Dier bir hadiste "La ule"49 (cin yoktur) ifadesi gemekte
ve ul'un (cinin) olmad belirtilmektedir. O ifadeden murad cinin
varln inkar deil, aksine cahiliye ehlinde ar seviyede bulunan
cinlerin zarar verdii inancn yok etmektir. Bu bana gre byledir.
Dorusunu Allah bilir.

Y R M D O K U Z U N C U H A D S

Cabir'den (r.a) o yle dedi:

Allah Teal'mn 'Sizden iki gru p d alm aya y z tutmutu.
H a lb u k i A lla h o n la r n y a r d m c s i d i '50 a y eti, b iz im

T irm iz, Fedilu'l-Kur'an, 3, (h. no: 2880).

Cabir'den rivayet edilen bir hadiste "Hastalk bulamas, uursuzluk v e ul

yoktur" buyrulmaktadr. Mslim, Selm, 107, 108, 109; ul, cin ve eytanlarn

bir eididir. Eski Araplarn inancna gre eitli renk ve klk lara girerek

insanlara grnen ve onlar yollarndan saptp helak eden bir nevi eytandr.

Peygam berim iz (s.a) bunu iptal etmitir, lbnu'l Esir, en-Nihaye, HI, 396.

50 I- Imran 3/122

60
 Hadislerle Tasavvuf

hakkmzda, yani -Benu Harise ve Benu Seleme- hakknda inmitir. Bu

ayetin inmemi olmasn isteyemezdim. Hem bu ayette " A l l a h
onlarn y ard m csd r" ifadesi vardr.51

H a d is t e n k a n n e t ic e : Aradaki s e v g id e n d o la y
sevgilinin gazab a gelmesinden holanmak
Pek ok aklardan nakledildiine gre, onlarn ve dierlerinin
k eif ve ilhamlarnda Allah Teal veya Peygamber Efendimiz (s.a)
tarafndan knama ifadeleri veya uzaklatrma ifadeleri olduu kef
edilmitir. Bunlara ramen onlar bu knamalara sevinirler ve lezzet
alrlar. D grn itibari ile ok tuhaf bir eydir. Fakat yukardaki
hadis bu tuhafl ortadan kaldrmaktadr. Knamaya ramen Hz. Cabir
(r.a) buna sevindi. nk burada bir taltif ifadesi var. A yn ekilde
knama ve azar olmasna ramen, ondaki karinelerde bir iltifat olduu
iin knama ve azar, aklarn houna gider. Eer byle bir iltifat yok
ise, kzma sadece ekavet ve lanetin alameti olur. Bu durumda ondan
holanmak bir ey ifade etmez.
Bostan ve Glistan'daki bir abidin hikayesinde zikredildii gibi,
kendisine gaybtan bir ses geldi. Senin ibadetin hi makbul deil, dendi.
Bunun zerine o yle dedi:
-Kabul deil ise baka ibadet edilecek birisi olmad iin ben
nereye gideceim. Yani sen kabul etmesen de ben devam edeceim.
Sonra hafiften bir ses geldi:
-Gzel olmamasna ramen amellerini kabul ediyoruz. Benden
baka senin iin snacak yer yok.
ah Eb'l-Mealnin yle bir hikayesi mehurdur:
Peygamber Efendimiz (s.a), ravzasudan, bir eynefendinin muhlis
bir mridine "bidat eyhine selammz syle", diye seslendi. Bu
selam eyhe ular ulamaz raks etmeye balad ve kendinden geti.
Bir kimseye zikirle meguliyeti esnasnda yle bir ses geldi: "Sen
kafir olarak leceksin". Onun eyhi bunu yle aklad:

51 Buhar, M egaz, 18; Tefsir, Sure, (37), 8; Mslim, Fedilu'l-Sahabe, 171.

61
 Hadislerle Tasavvuf

Bu, iinde sevgi bulunan kfrdr.

Bunu sylemek sevgililerin adetidir.
Sen zikirle meguliyete devam et.
Mevlana'mn Mesnev'sinde bu balk altnda u iir de vardr:
"E y sevgili, sen kzyorsun,
Bu benim houma gidiyor,
Canm sana feda olsun,
Benim sevgilim biraz kzyor".

OTUZUNCU H A D S

Cabir'den (r.a):
H a s ta o ld u u m d a , R aslullah (s.a) H z. Eb B e k i r 'l e
(r.a ) b e ra b e r y r ye rek beni ziyarete geldiler. D erken ben
b a y ld m . Bunun z e r in e Nebi (s.a) abdest ald . S o n ra
abdest suyunu zerim e serpti. Bunun zerine a y ld m .52

Hadisten kan netice: T e b e r r k yoluyla istifade

Pek ok sevgi ve muhabbet ehlinin, Allah'n sevgili kullarnn
elbiseleri veya kulland eylerden bereketlenmek gibi adetleri vardr.
Hadiste bunun aka isbat vardr. Hadisten de anlald zere
Peygam ber Efendim iz (s.a), Cabir'in (r.a) zerine abdest suyunu
serptiler ve bunun bereketiyle o da ayld.

O T U Z B R N C H A D S

Ubade b. Samit'den (r.a):

Raslllah'n (s.a) zerine vahiy indirilirken, bundan dolay
skntya girer ve yznn rengi deiirdi.53

52 Buhar, l'lisam , 8; Feraiz, 1; Mslim, Feraiz, 5, 7; Eb Davud, Feraiz, 2 (h. no:

2764); Tirm iz, Feraiz, 7 (h. no: 2097).

62
 Hadislerle Tasavvuf

H a d isten k an n etice: G ayb v a r id a t h alin d e b eer

d u ygu larn k aybolm as (gayb et-i m ah v)
Youn bir ekilde gelen ayb-i varidattan dolay beer hislerin ve
dncelerin bir zaman iin yok olmasna stlahta gaybet-i m ahv
denilir. Gelen gayb-i varidatn etkisi vcutta hissedilir. Hadiste bunun
zikri vardr. A y rca gelen bu varidatlar arasnda farkn olmas
mmkndr.

O T U Z K N C H A D S

Hz. Aie (r.anha) anlatyor:

Raslllah (s. a) geceleyin muhafzlar tarafndan korunuyordu.
A llah Teala'nn "A lla h seni in s a n la rd a n (d m a n la rd a n )
k o r u r "54 ayetinin inmesinden sonra Raslllah (s. a) ban adrdan
dan kard ve yle dedi:
"E y in san lar (M u h a fz la r )! G id in , d aln . A lla h beni
k o r u y o r ." 55

H adisten kan netice: Zanna dayal sebepleri terk

Tevekkln bu eidi, kalbi salam birisi iin caiz ve hatta
mstehabtr. Pek ok tasavvuf ehlinin ian budur. Hadis aka buna
delalet eder.
k a z : Gerekli ve kesin sebepleri terk etme ise ne caizdir ne de
tevekkldr. Elbette harikulade olarak bir ey meydana gelirse bu
mstesnadr.

53 Mslim, Fedil, 88, Hudud, 13.

54 M aide, 5/67.

55 Tirm iz, Tefsir, 6 (h. no: 3047).

63
 Hadislerle Tasavvuf

O TU Z NC H A D S

lbn Abbas'dan (r.a):

Bir adam Raslllah'a (s.a) geldi vc yle dedi:
-Y a Raslellah! Et yediim zaman kadnlara kar isteim artyor.
ehvetim bana galip geliyor. Bundan dolay et yemeyi kendime haram
kldm. Bunun zerine u ayet indi:
"E y im an e d e n le r! A lla h 'n size h elal k ld te m iz
eyleri (kendinize) haram k lm a yn ." (M aide, 5/87)56

H a d iscn kan n etice: L e z z e tle r i terk hususunda a n

gitm eyi men etm ek
A n giden baz kimseler, baz helal olan et veya benzeri eyleri
terk ediyorlar. Bunlar haram eyler gibi, telakki ediyorlar. Bunu
terketmenin Allah'a yaklamaya vesile olacana inanyorlar. Bu amelen
veya ilmen hem dinde anlk ve ifrat, hem de kt bir bid'attr. Bu
ekilde hareket etmek tslamda yasak edilmi olan ruhbaniyetin ierisine
girer. Hem hadiste geen ayetin nuzul scoebi, hem de ayetin delalet
ettii husus, helal olan eyleri terketmemeye ak bir delildir. Mcahede
ehlinin terkettii lezzetlerin ls bu. kadar deildir. B az tbb
zararlardan dolay bir hastal olan birisi la z gda maddelerini
brakabilir. Fakat bu insan inan olarak n ; onun haram olduunu sanr
ne de bunu terketmesinin ibadet olduuna inanr. B yle terkeunenin
ruhbaniyetle hi bir alakas yoktur. Ne var ki baz idraki zayf kimseler
bunu da inkar ediyorlar.

OTUZDRDNC H A D S

bn mer (r.a) anlatyor:

Abdullah b. Ubey b. Selul ldnde Haslllah (s.a) onun

^ Tirm iz, Tefsir, 6 (h. no: 3054).

64
 Hadislerle Tasavvuf

namazn klmak iin ayaa kalknca Hz. mer (r.a) de kalkt ve

Raslllah'n (s.a) elbisesinden tutarak yle dedi:
-Y a Raslellah ! Rabbinin namaz klman nehyettii kimsenin
cenaza namazn m klacaksn ? Raslllah (s.a) da ona:
"A lla h beni bu hususta serbest b ra k t" diye buyurdu.57

H a d is te n k a n n e tic e : G ayb v a r id a t sebebi ile

kendinden gem e
Gaybtan gelen kuvvetli varidatlar sebebiyle zahir ve batn
hkmler arasndaki farkn kalkmasna sekr denilmitir. Bu fark idrak
etme haline ise sahv denilir. Hz.mer'in (r.a) kalbinde Allah iin
buzetme hali yle fazla varid oldu ki, Peygamberimize (s.a) ne ekilde
davrandnn farkna varamad. Yoksa bu gibi davrann H z.
mer'den sudur etmesi edebten dolay mmkn deildir. Bu sebeple
Peygamber Efendimiz (s.a) onun halini mazur grd, birey demedi.
Fakat sahv durumuna gelince, hadiste anlatld zere Hz. mer (r.a)
yaptna hayret ettiini beyan etti.58
Bu riv a y e tte ik in ci b ir husus v a rd r: Ayetin delaleti ile
istifarn mnafklar iin faydal olmad anlalmaktadr. Yoksa bunun
manas istifardan nehiy deildir. stifardan nehyetmenin delili
olmadna hadisteki "Allah beni bu hususta serbest brakt" ifadesi
iaret etmektedir Hz. mer (r.a) sekr halinin kendine hakim olmasndan
dolay bunun farknda deildi. O, ayetteki nehyi59 zahire gre anlad.

O T U Z B E N C H A D S

Raslllah (s.a), Tebk savandan geri kalan Ubey b. K'b'n

57 Buhar, tefsir, Sure,(9)12, 13; Mslim, Munafikun, 3, 4; Tirm iz, Tefsir, 10 (l.

no: 3097, 3098); N csa, Cenaiz, 69 (h. no: 1965).

CQ
Buhar, Tefsir, Sure (9 ) 13'te Hz. mer'in hayrel ettiine dair b ilgi vardr.

59 "Sen onlar iin isler af dile, ister dileme. Onlar iin yetmi defa af dilesen, yine

A llah onlar affetm ez. B yledir, nk onlar Allah ' v e Resln tanmadlar.

Allah, yoldan kan kavmi doru yola iletm ez." Tevbe, 9/80.

65
 Hadislerle Tasavvuf

(r.a) da ilerinde bulunduu kii ile mslmanlann konumasn

yasaklamt. Bu hususta JJbey (r.a) unlar anlatyor:
B e n i (m a ffe d ild i im i) m jd e le y e n k im s e n in sesini
i itti im d e , e lb is e le r im i k a r d m ve bu m jd eli h aberi
getirm esin d en dolay ona g iy d ir d im . Bu esnadaki skntl
halimizle ilgili olarak A lla h 'n u ayeti nazil oldu:
"G e n i o lm asn a ram en yer o n la r a dar g e lm i ti."
(Tevbe, 9/118)60

Hadisten kan netice: A za rla y a r a k m ridi kendi haline

brakmak
Byklerin menkibelerinde, mridlerin ilemi olduklar yanllar
sebebiyle mridlerinin onlar kovduklar, konumadklar ve ceza
verdikleri eklinde ifadeler gemektedir. Btn bunlarn hedefi, sadece
uyardr, dmanlk deildir. Hadis bu amelin iyi, doru gzel
olduunu gstermektedir. nk Peygamber Efendimiz (s.a), kendi
arkadana ayn muamelede bulunmutu.

Hadisten kan d ier bir netice: M jd e veren kimseye

elbise, kuma ve benzeri eyler verm ek
Vecd ehlinin muhabbete gelerek iir okuyana kuma veya para
verme adeti vardr. Hz. Ka'b'n bu mjdeyi veren kimseye elbise
vermesi bu kabildendir.

H a d is te n k a n d i e r b ir n e tic e : Kabz ve bast

(tutukluluk ve nee) hali
Sevgilinin cell ynnden tecellisi, yani byklk ve kimseye
muhta olmamas cihetinin tecellisi sebebiyle kalbin tutulmasna kabz
hali denilir. Bu olayda sahabinin ok skntl olmalan kabz haline
misaldir. Onlardaki kabz halinin sebebi, tevbenin kabul edilmesinin

Buhar, M cgaz, 79; lsti'zan, 27; M slim, T cvb e, 53; Eb Davud, Cihad, 161

(h. no: 2773); Msncd, III, 459.

66
 Hadislerle Tasavvuf

biraz gecikmesidir. Bu geikme cellin alametindendir. Ayet-i kerime'de

bu d*rum, "yer geni olmasna ramen onlara dar gelm esi veya
nefislerinin darlamas" eklinde ifade edilmitir.
Kabzn aksine olan hal, b ast halidir. Y an i ltuf ve fazilet
iaretlerinin kalbe vrudu gnle sevin ve ferah verir. Bu olayda bu
mbarek sahabinin tevbeleri kabul edildikten sonra, hadiste anlatld
gibi kendilerine nee yani bast hali geldi. Mjde verene kendi elbisesini
karp vermesi yukarda zikrettiimiz needen dolay idi.

O T U Z A L T I N C I H A D S

Ibn Abbas'dan (r.a),

Rasulllah (s.a) yle buyurdu:
- "A lla h F ir 'a v n ' suda bounca, F r avn:
-"A r tk s r a ilo u lla r m n in a n d k la rn d a n baka ilah
olm ayan A lla h 'a iman e d iy o ru m "61 demiti.
Bunun zerine Cebrail (a.s): " E y M uham m edi Rahm et ona
gelecek korku su ile beni d en izin am uru ndan a lp onun
azna am ur tkarken grseyd in " d e d i."62

H adisten kan netice: S ek r hali

man kalb ile olur, dil ile ikrar edilir. T evb elerin kabul
olunmayaca vakitte (mesela ye's halinde) ikrarda bulunmann hibir
faydas yoktur. Bunun aksine tevbelerinin makbul olaca vakitte sadece
kalbin iradesi yeterlidir. Btn bunlara (Firavn'nn iman, iman etme
vakti clmaffisma) ramen Cebrail'in (a.s) onun azna amur sokmas
an sekr halinden dolaydr. Bunun hakikati, otuzdrdnc hadiste
zikredilmitir ve bu hadiste an sekrin sebebi Allah iin buz etme
halidir.

61 Yunus, 10/90.

^2 T irm iz, Tefsir, 11 (h. no: 3107).

67
 Hadislerle Tasavvuf

O T U Z Y E D N C H A D S

bn Abbasdan (r.a),
Hz. Eb Bekir (r. a):
-"YaRaslellah ! htiyarladn" deyince Raslllah (s. a):
-"B eni Hd ve Vaka sureleri ihtiyarlatt" buyurdu63

H ad isten k an netice: b a d e t le beraber in s an d ak i

heybet halinin artmas
Kabz ve bast halleri ilerledike insanda heybet hali meydana gelir.
Peygamber Efendimizin (s. a) ahvali yksek olduu iin durumunu
heybet ile ta'bir etmek uygundur. O'nun hayeti de kabz halinin
balang durumunu iine almaktadr.

Hadisten kan dier bir netice: M urakabe

ibadete ve kullua ynelerek Allah-u Teal'nn azametinin ve
yceliinin tasavvurunu, kalb zerine devaml bir ekilde getirmeye
murakabe denilir. Bir gen dahi devaml tefekkr ve kuvvetli tevecch
neticesinde ortaya kan hayetin (korkunun) etkisiyle yalanr. te
grld gibi heybet gibi murakabe hali de hadisle sabit olmaktadr.

O T U Z S E K Z N C H A D S

Eb Saiduc (i.),
Raslllah (s.a) yle buyurdu:
" M 'm i n i n ferasetinden saknn. nk o b ak tn d a
Allah'n nuru ile bakar . " 64

63 Tirm iz, Tefsir, 56 (h. no: 3297).

64 Tirm iz, Tefsir, 16 (h. no: 3128).

68
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Feraset.

Feraset, kalbin saf (tem iz) olmas durumu olup devaml Allah'
zikretmek ve takva ile elde edilir. B yle bir mmin pek ok zaman
olaylarn hakikatlann idrak eder. Buna feraset denilir. Feraset, kefin
bir ubesidir. Hadis aka bunu isbat eder. Hadiste geen "nurullah
(A llah n nuru), saf (tem iz) olmann iaretidir. Bunun sebebi zikir ve
takvadr,

OTUZDOKUZUNCU H A D S

Hz. Aie'den (r.anha),

Raslullah'a (s.a): "O n la r sadakalarn k a lp leri korku ve
rp ererek v e r ir le r " ,65 ayetindeki korku iin, "onlar iki mi itiler,
hrszlk m yaptlar (ki korksunlar)" diye sordum. Raslllah (s.a):
- " H a y r , E y Eb B e k ir'in k z! O n la r kabul ed ilm em e
s in d en k o r k t u k la r h a ld e o ru tu ta n la r ve sadaka
v e re n le rd ir" buyurdu ve u yeti okudu:
" t e o n la r h a yrl ilerd e y a r e d e rle r ve on lar h a yr
iin nde g id e r le r." (M minun, 23/61).66

H adisten kan netice: H a v f (A lla h korkusu) ve tevazu

Hadis buna ak bir ekilde delalet etmektedir.

H adisten kan d ie r b ir netice: A lla h 'a yakn olan larn

alam eti
Allah, bu vasflara layk olan kullar iin bu hasletleri zellikle
zikretmitir. H avf ve tevazu, velilerin alametlerindendir. Btn haller ve
sfatlar aratrldnda grlecektir ki h avf ve tevazu, ariflerde, dier
sfatlardan daha stndr. Sanki bu, onlarn zel iardr.

^5 M'minun, 23/60.

^ T irm iz, Tefsir, 24 (h. no: 3174).

69
 Hadislerle Tasavvuf

K I R K I N C I H A D S

bn Abbasdan (r.a),
HiJl b. Umeyye (r.a), Hz. Peygamber'in (s.a) huzurunda, karsn
erk b. Sehm ile zinada bulunmakla sulad. Hz. Peygamber (s.a)
Hille:
- " (D r t ) ah id in i (h a z r la ) veyah u t da a rk a n a hadd
(sopa) vu ru lacak tr", buyurdu. Bunun zerine Hill:
Ey A lla h 'n R esul! B izden b irisi k arsn n zerin d e
b ir erkek grrse, ahid m i aram aya gid ecek ? (O kim se
ahid getirin ceye k ad ar, iini b itirip savuup) g itm e z m i?
diye karlk verdi. Hz. Peygamber de (s.a):
- "S e n a h id le r in i h a z r la , yoksa ark an a hadd
v u r u la c a k tr " buyurdu. Bunun zerine H ill b. U m eyye Hz.
Peygamber'e (s.a):
-Seni hak p eygam ber olarak gnderen e yem in olsun ki,
ben doru syl yoru m . A lla h bu iim hakk n d a a rk a m
hadden kurtaracak b ir ey (ayet) in d irecek tir, syledi. Bunun
zerine Cebrail bu konudaki ayeti indirdi...Nebi (s.a) ise
-"E e r bu konuda A lla h 'n k itab n d a (lia n hakk n d ak i
hkmnde) b ir geikm e olsayd, benim le onun arasnda b ir
eyler sz konusu olacakt (yani gerekli cezay uygulardm )"
buyurdu.67

Hadisten kan netice: K eram et

Bir sahabinin Allah mutlaka bir hkm gnderecek demesinde,
hadiste geen ifadenin zahir eklinden de byle bir ey olaca
anlalmaktadr. yleyse o sahabinin byle mjdelemesi keramettir.

67 Buhar, Tefsir, Sure, (24), Bab: 3; Eb Davud, Talak, 27 (h. no: 2254); Tirm iz,

Tefsir, 25 (h. no: 3179).

70
 Hadislerle Tasavvuf

ayet irade itiban ile bunu, bir eyi dileme ynnde tevil edersek, dahi
bu, duann kabul olma kerametidir.

H a d is te n k an d i e r b ir n e tice: H a k ik a tin d e il,

eriatn tercih edilmesi
Peygamber Efendimiz (s.a), vahyin nuru ile dolmu olduu iin bu
nur ile baktnda pek ok ey O'na aikar olmaktadr. Eer biri filan
filan alameti tayorsa o veled-i zinadr. Byle bir durumda Peygamber
Efendimiz (s.a) herhangi bir kimseye byle byk bir isnad, sadece
zan ve karinelerden dolay diyemez. Kadnla iligili gerei kesinlikle
bilmesine ramen, er' durum bununla amel etmesine engel idi. Bu
sebeple ortaya kan hakikati brakp, eriata bakt.
Neticede ok byk bir prensip ortaya km oldu: "Her zaman
hakikat yerine eriat tercih etmek..." Bu prensiple itikad ve amel slah
edilmi olur. Bu Allah'n byk bir ltfudur. Eer bu ltuf olmasayd,
dnyann dengesi bozulacak ve insanlar istedikleri gibi davranacaklard.
A yrca u bir gerektir ki her ey Allah'n mlkdr. M ecaz
dnceler ;v e yorumlar insanlara aittir. Hakikatin kart olan mecazn
braklmas gerekir. Eer birisi kalkp hakikata gre hareket ediyorum
diyerek bakasnn olan eyleri alrsa, nikahl ve nikahsz fark
etmeksizin kadnlarla birlikte bulunursa, bunun neticesinde pek ok
fesad, irkinlik ve erler onaya kacaktr. Allah'n byk ltfudur ki,
eriat bu gibi eylere engel koymutur. B az kimseler bu srr
anlayamadndan kendi inan ve amellerini yok ederek yanllar yapp
zndkla ve ilhada dmtr.

K I R K B R N C H A D S

Hz. Aie'den (r.anha),

lfk 68den beri olduuma dair ayet inince annem ve babam bana:
g
Ifk .y a la n dem ektir. B a z la r yalann en irk in i manasna g e ld i in i

71
 Hadislerle Tasavvuf

-Raslllah'a (s.a) kalk teekkr et, dediler. Ben de:

-"Allah'a yemin olsun ki, ne O'na ne de size kalkp teekkr
ederim. Ancak beraatimi indiren Allah'a hamd ederim", dedim69

Hadisten kan netice: athiyat ehlinin m a 'zu r olmas

Baz byklerden nazm veya nesir olarak yle szler nakledilir ki
onlarn zahir ifadeleri ters manalar ifade edebilir. Eer bu szler onlann
genel hallerine galip olmasndan dolay ise bu szlere ath iyat 70
denir. Hz. Aie-i Sddka'nn (r.anha), Raslllah (s.a) iin byle
sylemesi, athiyat tr ifadelerdendir. O'nun byle sylemesinin
sebebi iddetli zntdr. Peygamber Efendimiz (s.a), beer olmas ve
gayb bilmemesinden dolay, bu hususta phe ve tereddt iinde idi.
Hz. Aie (r.anha), Peygamber Efendimiz'in (r.a) bu tr teredddn
biliyor ve zlyordu. Bir de Peygam ber Efendim iz'in (s.a) ifk
hadisesinde takip ettii yol, O'nun phelendii hissini veriyordu.
Hz. Aie (r.anha) berat inince otu, kendinden geti ve byle bir
cevap kendisinden sadr oldu. Peygamber Efendimiz (s.a) de O'nun
byle demesini ters karlamad. Bu hadisle ehl-i athiyyatn mazur
olduu anlalmaktadr.71

sylemilerdir. Bu kelim e esas itibariyle bir eyi tersine evirm ek manasna

gelir. Ifk olay, H z.Aie'nin (r.anha) Ben Mustalk gazasnda bir sure ordudan

geri kalmas zerine mnafklarn hakknda en irkin (zin a) iftiralar atmalar

olaydr.

69 Buhar , ehadet, 15; Tevhid, 35; M slim .Tevbe ,56; T irm iz , Tefsir, 25 (h.no:

3 1 8 0 ).

70 Daha ak ifadeyle athiyat, ilahi fe y z ve kuvvetli tecellilerle kendilerinden

geen, coan ve taan velilerin gayr-i ihtiyari syledikleri szlerdir. Bunlarm

ou eriata aykr gibi grnr. Bu yzden veliler kendilerine geldiklerin zaman

o szleri sylediklerine piman olarak tevbe ederler. Geni b ilg i iin bkz.

Uluda, Tasavvuf Terim leri Szl (st. 1991), s.445-46.

71 Bu hadisin yonmu ile bir nceki hadisin yorumu arasnda bir tenakuz sz

konusu deildir. Her eyi bilen Allah'tr. H z. Peygam ber (s.a) ise her eyi

bilem ez. Ancak Allah'n bildirm esi ile b ileb ilecei eyleri bilebilir. nceki

72
 Hadislerle Tasavvuf

K I R K K N C H A D S

B ir rivayette, A llah Teala'nn "S e n s e v d i in i h id a y e te

erd ire m e zs in "72 ayeti hakknda, Eb Hureyre (r.a) yle demitir:
-"Bu ayet Peygam ber Efendim iz'in (s.a) amcas Eb T alib in
slama girmesini istemesi zerine inmitir".73

H a d is te n k a n n e tic e : e y h in m s ta k il ta s a r r u f
yetk isin in olm am as
Baz bilgisiz kimseler hata ederek feyzin eyhlerin elinde olduuna
inanrlar. Bu hadis, bu yanl fikri iyice dzeltmektedir. Peygamber
Efendim iz'in (s.a) yetkisi olm ad yerde, dierlerinin yetkisinin
olduunu nasl dnebiliriz? eyhin gerek ii dini ynden faydal
olmaktr. Fakat bu i (mutlak faydal olma yetkisi) elinde deildir. Bu i
eyhin elinde deil ise, dnyev iler nasl devaml onun elinde olabilir.
Pek ok cahil bu yanl fikrin iine girmektedirler. Bundan Allah'a
snrz. A yrca byle durumda olan pek ok cahil, ehlullahn btn
kainatn malik olduuna inanmaktadrlar. Nassn delaleti ynyle
bunun slah gerekir ve mmkndr.

K IR K N C H A D S

bn Abbas'a (r.a) " A lla h hi b ir insann iinde iki kalb

y a r a t m a m t r " 74 ayeti hakknda bununla ne kasdedimitir diye

hadiste Hz. Peygam berin (s.a) vahiy nuru ile bir takm hakikatlar b ilebilecei

anlatlmtr. Tabii ki bu durum da Allah'n izni olmaktadr. Devam l deildir. Bu

hadisteki konu ise hakikatini Allah'n bildirm edii bir husustur. Burada A llah

hakikati nceden deilde, daha sonra bildirmitir.

72 Kas as, 48/56

73 Tirm iz, Tefsir, Bab: 29 (h. no: 3188).

73
 Hadislerle Tasavvuf

sorduk. Dedi ki:

B ir gn Raslllah (s.a) namaz klarken (cehr kraat esnasnda)
kalbinden bir dne geti. Kendisi ile beraber namaz klmakta olan
mnafklar:
-"O'nun iki kalbi olduunu grmyormusunuz? Bir kalb sizinle,
birkalb onlarla!" dediler. Bunun zerine Allah:
"A lla h hi bir insann iinde iki kalb y a ra tm a m tr "
ayetini indirdi.75

H a d is te n kan netice: K m il n am az iin ak la gelen

dncenin namaza za ra r verm em esi
Baz kimseler kmil bir namaz iin insann aklna hi bir
dncenin gelmemesinin art olduuna inanmaktadrlar. Fakat bu
hadis aka bu art kaldrmaktadr. Yalnz unu belirtmekte fayda
vardr: steyerek bir ey dnmek namazn kemaltna manidir.
Netice olarak, dncelerin akla getirilmesi ihtiyari, kendi kendine
gelmesi ise ihtiyar deildir. htiyar (kendi isteiyle getirilen) dnce
namazn kemaltna engel olur. Gayr-i ihtiyar dnce ise, ne
kemaltna engel olur ne de kmil bir namaz iptal eder. Dncenin
olmamas bir eit istiraktir ve bu vlen bir haldir. Fakat ama
deildir. Bazen dnceli namaz dncesiz namazdan efdal ve kamil
olur. nk dnceleri defetmek ve kalbe toplamak iin meakkat
ekiliyor. Fazilet ve ecrin esas amel ve meakkattir.

K IR K D R D N C H A D S

Eb Hureyre'den (r.a),
Nebi (s.a) yle buyurdu:
-"A lla h g k te b ir i y a p m a y a hkm v e r d i i zam an,

74 Ahzab,33/ 4.

75 T irm iz, Tefsir, 34 (h. no: 3199).

74
 Hadislerle Tasavvuf

m e le k le r O 'n u n e m rin e boyun e e re k kanat r p a r l a r ve

tp k o e m ir le r dz ve k a y ga n tan z e r in d e z in c ir in
k a rd sese b e n z e r ..." 76

H ad isten kan netice: H dis (sonradan ola n ) ekild e

kadmin zuhur etmesi
Allah kelmnn kadm (ezeli) olduu aktr. Ta zere dizilm e
ekli hdistir. Hadiste geen kadm kelamn hdis ses eklinde zuhur
etmesinden, byklerin kelmlarnda bulunan u konu tesbit edildi:
Burada Zat- Kadm, kainatn hdisat eklinde zuhur etti. Bunu
bazen tecelliyeyi misal (gerek olmayan alem olarak) tabir ediyorlar.
Zat- Kadm'in zuhur ve tecellisinin gerei ne istihale (dnme) ne
hulul (bir eye girme) ne ittihat(birleme)dr ki, bunlarn hepsi aklen ve
naklen mmkn deildir. Aksine bu durum bir emrin icaddr. Baz
vasflardan dolay hdis, kadme benzer. Bylece bu hdis o kadmin
vasflarnn aklaycs olur. Bu hdise suret veya misal de denilir.
Baka bir hadiste geen:
"R a b b im i en gzel ekilde g r d m " 77 ifadesi ite bunun
aklamasdr. Tebih bizzat Nr78 ayeti ile sabittir. te bunu iyice
anlayn.

76 Buhar, Tevhid, 32; Tefsir, Sure, (1 5 ), 1; 1; T irm iz, Tefsir, 35 (h. no; 3223;

lbn M ace, Mukaddime, 13 (h. no; 194).

77 Taberan , Mu'cemu'l-KebT, 1, 317, (h. no: 938)

10 Nr suresi 35. ayette " Allah gklerin ve yerin nurudur.O'nun nru , iinde lmba
bulunan penceresiz bir oyua benzer. Lam ba cam ierisindedir. Cam sanki

inciden bT y ld z. N e douya ne batya mensup olmayan mbarek bir zeytin

aac(nn ya)ndan yaklr, ( y le mbarek bir aa )ki , neredeyse ate demese

de ya k verir.(bu k da) nur zerine nurdur. Allah insanlara misaller verT.

A llah her eyi bilir."buyrulmaktadr. Bu ayet temsil yoluyla Allah 'n nurunu

anlatmaktadr.

75
 Hadislerle Tasavvuf

K I R K B E N C H A D S

bn Mesud'dan (r.a), yle anlatyor:

-Allah Tel vahiy yolu ile konutuu zaman, gk ehli ta zerinde
ekilen zincirin sesi gibi ngrak sesi iitirler v e baylrlar
(kendilerinden geerler).79

H ad isten kan netice: G a y b et-i m ahv hali (G a y b

varidat sebebi ile kendinden geme)
Bazen mrid, zerine gelen varidatlar sebebiyle kendinden geer.
Buna gaybet-i mahv denilir. Hadiste bunun aka isbat vardr.

K I R K A L T I N C I H A D S

Enes (r.a) yle anlatyor:

N ebi (s.a), " b i z sana apak fethi m jd e le d ik " 80 a y e ti
indiinde, "ayette geen apak fetihten m urad, H u d e yb iy e
fethi (anlamas)dr" buyurdu.81

H a d is te n k a n n e tic e : Kabz (tu tu k lu k ) h a lin e

zlmemek
Hudeybiye anlamasna gre zahiren kafirler mslmanlan ezerek
anlama yaptlar. Fakat Hz. Enes'in (r.a) aklamasna gre bu, byk
fethin temeli idi. nk bunda pek ok maslahat gizli idi. En son
maslahat da bu anlamann Mekke'nin fethedilmesinin sebebi
r>. .
siij..ou.11. u u uuj'urt. ^ L li i O a c a liu u o u u u y i ^ u p v j

Bu hadiste, eyhlerin eitimlerinde takip ettikleri bir usuln asl

Buhar, Tevhid, 32; Eb Davud, Snnel, 22 (h. no: 4738).

80 Fetih, 48/1.

^ Buhar, M egazi, 35; Tefsir, Sure: 48, 1; Fedilu'l-Kur'an, 12; Tirm iz, Tefsir, 48

(h. no: 3262).

76
 Hadislerle Tasavvuf

ortaya kar: Onlar zahiren baarsz ve kabz halindeki mrid iin bu

durumun vlen hal ve fayda bakmndan bast haline benzediini
sylerler. nk kabz hali de salik iin maslahattan ihtiva eder ve
sonradan olabilecek olan kuvvetli bastn balangc olur.
Mevlana yle der:
Ey salik kabz durumu gelirse o senin iin slahtr!
Senin kalbin bu halden dolay mitsiz olmasn!
Kabz gelirse, sen ona bast gibi bak, rahat ol! Cann sklmasn.

K I R K Y E D N C t H A D S

bn Abbas (r.a) A llah Tel'nn " B i li n i z ki A lla h T e l ,

lmnden sonra yeri d ir ilt ir " 82 ayeti hakknda yle der:
" A ll a h , kat olan kalbleri yumuatr. K alb le ri huulu ve
kendisine ynelen bir hale koyar. K a lb le r, ilim ve hikmetle
d irilir. A n ca k bylelikle yerin ihyasnn da bizzat yam u rla
olduu mahede e d ilir " . 83
Bu ayetin izah yledir: Allah nceki ayetlerde kalblerin huulu
olmasn emrediyor. Ondan sonra yerin dirilmesi konusu geiyor.
Bunun iki yn olabilir. Birisi, kalbin olmas gereken durumunu
aklamak, dieri ise, yerden muradn bn Abbas'n syledii gibi
mecazen istiare yolu ile kalb olduudur.

H ad is te n k an d i e r b ir netice: Yeryz, A lla h - u

T e l 'n n g n d e rd i i b e re k e tli y a m u rla rla n a s l
d lr tiH yo rsa ks!j? d A h ' n f0c!!l*6rly!0 d ir ils n gni
yeryz hkm ndedir

Hadisten kan d ier b ir netice: Z a h irin hilafna tefsir

82 Hadid, 57/17.

83 bnu'l Esir, Cami'u'l Usl, II, 376, (h. no: 833)

77
 Hadislerle Tasavvuf

yapm ak
Pek ok sf kelmnn ayet ve hadislerin zahirine ters manal
olduu grlmektedir. Bundan dolay baz ehli zahir, sufileri inkar
ederek onlara meydan okuyorlar. Hadis, bu gibi tevillerin doruluunu
an latm aktadr."K elide-i M esn evi" adl eserimizin s.83'de bunun
geni bir aklamas vardr.
ah Veliyullah, e l- F e v z u 'l- K e b ir 'd e : " a l n ve herkes,
y a ra tld ii k olaylk la b a a ra c a k tr"84 muttefekun aleyh olan
bu hadisin aklamasnda, Peygamber Efendimiz'in "B undan dolay
kim (fa k irle r e ) v e rir, (g n ah lardan ) korunursa, ve en gzel
(s z ) d oru larsa, ona en k olay (en rahat eylerin yolunu)
k o la y la tr r z (onu cennetlere, huzur ve rahata s o k a r z )."85
ayetlerini okumasnn bu anlamda olduunu belirtm ektedir.
"K u r 'a n 'm zahir ve batn (manalar) v a r d r " 86 hadisini K elide-i
Mesev'de suflerin bu manada tefsir ettikleri beyan edimitir.

K I R K S E K Z N C H A D S

Eb Hureyre (r.a) anlatyor:

Bir misafir, Ensardan bir adamn yannda geceyi geirdi. O adamn
yannda yalnz kendisine ve ocuklarna yetecek kadar yiyecek vard.
Ensar kansna dedi ki:
"ocuklar uyut, kandili de sndr ve yannda ne varsa misafire
getir." Bu hadise zerine u ayet indi:
" K e n d ile r i ih tiy a i in d e o ls a la r b ile b a k a la r n
kendilerine tercih e d erle r." (Har, 59/9).8^

Buhar, Kader , 4; Mslim , 6-8 ; Eb Davud , Snnet, 16, (h.no: 4694); Tirm iz,

Kader , 3 ,(h. no: 3136)

85 Leyi , 92 /5...

86 Bu hadisi lbn Hibban Sahih'inde, Kilabu1 lim ,75, (1,276) Abdullah b.Mesud'dan

"Kur'an'n zahiri ve batn , balangc ve sonu vardr" eklinde rivayet etmitir.

78
 Hadislerle Tasavvuf

H adisten kan netice: A m e lle ri gizlem ek

Pek ok byn, ameli salihlerini gizlem e hususunda mbalaa
etme adetleri vardr.88 Hadis aka bunu teyid etmektedir.
A yrca hadiste gzel ahlak ve isra iaret vardr. Bu hadiste
sufilerin gzel ahlak ve isr yani bakalarn kendilerine tercih
etmelerinin delili vardr.

K IR K D O K U Z U N C U H A D S

"V e d e d ile r k i: Sakn ila h la rn z b ra k m a y n ; hele

V e d 'te n , S u v 'd a n , Y e s 'ta n , Y e ' k 'ta n ve N es r'd e n asla
v a zg e m e y in "89 ayeti hakknda bn Abbas (r.a) yle dedi:
"Bunlarn hepsi Nh'un (a.s) kavrhinin salih kimselerinin
isimleridir. Nh kavmi helak olduunda eytan o kavme bu kiilerin
oturduu yerlere iaret koymalarn ve onlarn isimleriyle baz yerleri
isimlendirmelerini syledi. Onlar da byle yaptlar. O kavimden bu
iaretleri koyan nesil lnceye kadar onlara ibadet edilmedi. O saiih
kimseler ldkten ve haklarndaki bilgiler kaybolduktan sonra onlara
ibadet edildi".90

Baz durum larda fo to r a f haram dr

Baz kimseler eyhlerinin fotoraflarn teberrken saklama adetleri

vardr. Hadis, bu durumun fesad sebebi olduunu aklamaktadr ve bu
fesad ack
>
bir ekilde
*
ortadndr. Gecmis
>
eriatlarda
* *
hirarih cnrp.t mnhah
. .............. -

idi. eriatmzda ise bu haramdr. Bundan dolay bunun fesad daha

Tirm iz, Tefsir, 59, (h. no: 3304).

OO
Tasavvuf stlahnda hna mclamet yolu denilir.
89
Nuh, 71/23. Bunlar o kavmin tapt en nemli putlarn isimleriydi.

9 Buhar, Tefsir, Sure, (72), 1.

79
 Hadislerle Tasavvuf

fazladr. zellikle eriatmzda suretin aalanmas vacib olduu iin,

bunun fesad daha kuvvetlidir. Eer surete tazim yaplrsa, o zaman
eriata tamamen ters olur.*

E L L N C H A D S

Eb Hureyre'den (r.a);
Raslllah (s.a) yle buyurdu:
" K u l b ir hata y a p t zam an, k alb in d e siyah b ir leke
m eydana g e lir. ayet gnah te rk e d ip , is ti fa r ve te v b e
ederse kalbi cilalan r, te rte m iz olu r. E er b yle y ap m ayp
te k ra r gnaha dn erse, k a lb in d e k i lek e a r ta r ve onun
k a lb in i k a p la r. Bunu, A lla h , k ita b n d a "p a s ism i ile
zik retm itir ve yle buyurm utur: " H a y r , on larn ileyip
k a za n d k la r eyler, k a lp le rin in ze rin e pas tu tm u tu r".
(Mutaffifn, 83/14)91

Hadisten kan netice: K alb in nurlu ve zulm etli olm as

Pek ok byn kelamnda yle bir ifade vardr: Zikir ve taat ile
kalb nuran olur. Gaflet ve masyetten dolay da kalp zulman olur. te
hadiste bu nur ve zulmet belirtilmitir. Zikir ve taatn izleri nurlu olur.
Gaflet ve masiyetin izleri ise zulmet eklinde olur. Bu nur ve zulmet,
nurlu ve zulmetli cesetler gibi hissi bir hal deildir. Arasra baz nurlar
hissedilebilir. Fakat esas gaye bunlarn idrak edilmesi deil, kulluktur.

E L L B R N C H A D S

T l ___ A f
1_____ . ____ /_______ \
j.uii A u c is a VA*a ^

A lla h T e a la 'n n " Y e m in e d e r im k i, h a ld en h ale

geersin iz"92 ayetindeki zikredilen bir halden baka bir hale gemek

Tirm iz, Tefsir, 74 (h. no: 3334).

* Bu kesin Hkm m ellifin kanaatidir. Konu ih tila fl olup foto ra fa ceva z

verenlerde vardr. Haram olmas secde edilmesi , pullatrlmas gibi sebeplerdendir.

80
 Hadislerle Tasavvuf

hususunda bn Abbas (r.a) yle demitir:

"te sizin Peygamberiniz (s.a) byle idi."93

H ad isten kan netice: A rifin ykselm esinin sonunun

o lm a m a s
Tasavvuf ehlinin bu hususta nakledilen szleri yledir:
Kmil bir arifin ykselmesinin sonu olmaz. Hadis kendi lafzlar ile
bunu ortaya koymaktadr. nk "bir halden baka bir hale geme"
ifadesinden ne sadece birinci halden ikinci hale gemek maksud, ne de
zel bir say veya snr szkonusudur. Bundan dolay l, bir hal zere
durmama olacaktr. te bu, yukardaki ifadenin anlamdr.

E L L K N C H A D S

Eb Zer'den (r.a), Raslllah'a (s.a):

-Y a Raslellah! Hz. brahim ve Hz. Musa'nn sahifeleri nedir ?"
diye sordum. Raslllah (s.a) yle buyurdu:
-"O sahilelerin hepsi n a s ih a tla r d r". O n la rn bir ksm
yle idi:
" a ry o r u m o kimseye ki hem lme inanyor, hem de
( l m yokm u g ib i) n e e le n iy o r . Y in e a r y o r u m o
k im s e y e ki hem c eh en n em e in a n y o r hem de g l y o r .
D nya mal ve dnya ehlinin neler yap tn g r p ve bu
sebep le d nyad an honut olan k im seye aarm . K adere
inanp sonra dnya iin gece gndz iyice yorulan kimseye
aarm. Hesaba inanp, am el etm eyene de aarm " . 94

9 ^ Inikak, 85/19.

93 Buhar, Tefsir, Sure (84), 2.

94 Ibnul Esir, Cami'u'l Usl, II, 427, (h. no: 876).

81
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: M u rak ab e halinde olm ak

Herhangi bir konuyu, bir vakit tayin ve takdir ederek onun
zerinde younlap oka dnmek ve stne dmek murakabenin
hakikatidir. Bunun eitimi slk ehli arasnda yaygndr. Bu hususta
derinlemek isteyenler balangta bunun denemelerini yaparak baz
neticelere ularlar. Hadiste bunun asl mevcuttur.

E L L N C H A D S

bn mer (r.a) anlatyor: Raslllah'n (s.a) ashabndan baz

kimseler ryalarnda, Kadir gecesini Ramazan'n son yedi gecesinde
olduunu grmlerdi. Bunun zerine Raslullah da (s.a) yle
buyurdu:
R a m a za n n son yedi gecesi o ld u u h u su s u n d a
r y a la r n z d a b ir te v a fu k g r m e k te y im . K a d ir gecesini
ara y a n kimse, artk onu R a m a za n n son yed i gecesinde
arasn . " 95

H adisten kan netice: K e ifle r in ayn olm as itm inan

olm ann sebebidir
Baz byklerin akladna gre, keif er'an hccet olmamasna
ramen, eer eriatta zerinde skt edilen bir hususta pek ok keif
mttefik olursa, o konu zerindeki keiflerle bir kanaata varlabilir.
Hadis aka buna delalet etmektedir.

E L L D R D N C H A D S

lbn Abbas'dan (r.a),

95 Buhar, Teheccd, 21; Leylet'l-Kadr, 2; Mslim , Siyam, 205; Muvatta, l'tikaf,

14; Msned, II, 6, 8.

82
 Hadislerle Tasavvuf

Raslllah (s. a) yle buyurdu:

" e y ta n Adem olunun kalbinin zerinde devam l durur.
Kul A l l a h ' z ik r e t t i i zam an sin er k aar. G a f il o ld u u
zam an ise vesvese v e r i r " .96

Hadisten kan netice: Z ik ir le vesvesenin kesilmesi

H adiste, vesvese ok olduunda ilacnn zik ir olduu
zikredilmektedir. Aklen bunun sebebi aktr: u bir gerektir ki nefs bir
anda iki eyi dnemez. Kii zikirle megul olduu zaman vesveseler
kesilir. Vesveselerin gelmesi, insana zarar vermez ve gnah getirmez.
Ancak vesveselerin peine dmek ve onlara kanp vesvese
dorultusunda amel etmek, zararldr ve gnahtr.
Vesvesenin kalbe gelmesi mubahtr demitik. Buna mubah vesvese
diyebiliriz.Bir de vesveseyi ihtiyar etmedii halde kalbine gelmesidir ki
buna ihtiyar olmayan vesvese demek uygundur. Vesveselerin ihtiyar
edilip amele dnmesi ise gnah vesvesedir. Zikir ilac, belirtilen bu
vesvesenin tedavisini yapar. Mubah olan vesvese her ne kadar masiyet
tehlikesi onda yok ise de, kalbin manevi gcn azaltr ve bu vesvese
neticesinde masiyete doru hzla gitme endiesi fazlaca vardr, ihtiyari
olmayan vesvese her ne kadar kalbin gcn azaltmazsa da yine de
ortaya kmasndan dolay zikri terketme veya ortada brakma endiesi
hasl olur. Bundan dolay bunun tedavisi de gerekir.

E L L B E N C H A D S

Eb Said el-Hudr (r.a) anlatyor:

Raslllah (s.a) mescitte i'tikafa girmiti. Oradakilerin cehri olarak
Kur'an okuduunu iitince perdeyi at ve yle dedi:
"D ik k a t ed in . H e p in iz A lla h a m n acatta
bulunuyorsunuz. B ir ksm nz bir ksmnza eziyet etmesin.
B azn z, d i e r le rin e ( K u r 'a n ) okurken veya nam azda iken

^ Buhar, Tefsir, Sure, (114), 1.

83
 Hadislerle Tasavvuf

sesini ykseltm esin .97

Hadisten kan netice: Kom ulara dikkat etmek artyla

sesli zikrin meru olmas
Bu hadiste Peygamber Efendimiz (s.a), insanlarn sesli zikirden
men edilmesini, bakalarna eziyet verme illetine balamtr. Bundan
iki netice ortaya kar. Birincisi sesli zikir bizzat caizdir, merudur.
kincisi, bunun caiz olmasnda komulara eziyet vermeme art vardr.
te burada ifrad ve tefrid arasnda gzel bir ayrm yaplmtr.
Bugnlerde bu hususta baz grler ortaya kmtr. B az
kimseler sesli zikrin tamamen snnete ters olduunu sylyorlar. Baz
kimseler ise bunun aksine mahalle sakinlerine eziyet olursa olsun,
uykudan alkoyarsa koysun, namazlar bozarsa bozsun, buna nem
vermeyip ve dikkat etmeyerek sesli zikir yapmann caiz olduunu
syleyenlerdir.
Gerekte ibadetlerin amac Allah' zikirdir. Sesli zikir bizzat ibadet
deildir. Baz maslahatlardan dolay kalb zerine etki brakmas, az
dncenin gelmesi ve benzeri durumlardan dolay caizdir. Eer birisi
iin eziyet olursa caiz olmaz. nk eziyet etmek batn bir tehlikedir.
Buna dikkat etmek gerekir. B yle durumlarda sessiz zikir etmek
gerekir. Eer mefsedet ve saknca yok ise, o zaman sesli zikir yaplabilir
Veyahutta baz hadislerde evl olduu beyan edilen sessiz zikir tercih
edilebilir.

E L L A L T I N C I H A D S

Hz. Aie (r. anha) anlatyor:

Adamn bir tanesi geceleyin kalkt, Kur'an okudu ve sesini
ykseltti. Sabah olunca Raslllah (s.a) yle buyurdu:
"A lla h filan kula rahmet etsin. Bana unuttuum birka

97 Eb Davud, Sala, 315 (h. no: 1332), Msned, 111, 94; V, 172.

84
 Hadislerle Tasavvuf

ayeti ha trla tt " . 98

H a d is te n k a n n e tic e : N a k s b iric in in fa y d a l b ir
hususta km il b ir kim seye vesile olm as
Bu hadisten anlaldna gre bazen kmil olanlarn feyzine, naks
olan bir vasta sebep olabilir. Vasta olmaya naksn bir iradesi yok ise,
bu hadiste getii gibi o zaman bir problem yoktur. nk feyz veren
ancak Allah'tr. Naks olan bu fe y z iin sadece bir sebep olmutur.
Naks olsa bile yol gsteren kimse, kmil birisine doruyu gsterme
hususunda faydal olursa, bu yol gstermesi ile hem kendisine yol
gsterilen hem de yol gsteren sevab alr.
Baz rivayetlerde olduu gibi istiare srasnda naks olan kendi
iradesi ile daha iyiye vasta olsa bile, yine de kmil kimsenin cfdal
olduu huunda hibir phe yoktur. nk Peygamber Efendimiz'in
efdal olmas da Allah yannda sevabnn ok olmas ve yaknlnn fazla
olmasndan dolaydr. Onun iin byle bir vesilenin olmas sevabnn
ok olmasna veya yaknlnn fazla olmasna ters deildir. Bir konuda
nebi olmayan naks bir kimseden, nebinin keza kmil bir kimsenin
istifade imknnn olduunu sylemekte bir mahzur yoktur. Bu tevassut
dncesi imkan ile salih kimselerin sohbetinden istifade etmeyi
renebiliriz. eyh bile kendi sohbetinin istifadesinden kendisini
mstani klamaz. Mridlerden baz batm f ' ydaiuT elde edebilir.

E L L Y E D N C H A D S

Raslllah (s.a) bana:

-K u r'a n oku, dedi. Ben de:
-Y a Raslellah! Kur'an sana indirildii halde, be4 sana m Kur'an
okuyacam, dedim. Raslllah (s.a):

98 Eb Davud, S al at, 315 (h. no: 1331).

85
 Hadislerle Tasavvuf

- " K u r 'a n ' b ak asn d an d in le m ek houm a g id iy o r " ,

buyurdu.
Ben de O'na N is suresinden okudum. Nihayet "S e n i de
bunlarn zerine ahid o la ra k g e tird i im iz v a k it."99 ayetine
vardm. Bir de baktm ki gzlerinden yalar akyor.100

Hadisten kan netice: Bakasndan K u r'a n dinlem enin

g z e lli i
u tabii bir hususdur ki, bakasnn okuduunu dinledii gibi,
insan kendi okuduundan o zevki ve neeyi alamyor. Bu hadis bunu
teyid etmektedir. Halin kuvvetlenmesi, evki yenileme ve kendi
okumasna tekviye iin baka birisini dinlemeyi semenin sebebi budur.
Elbette dinen tasvip edilmeyen baz semann caiz olmamas baka bir
eydir.

Hadisten kan d ie r bir netice: Vecd hali.

Herhangi vgye deer bir halin insana galip olmasna stlahta
vecd denir. Hadisteki "gzlerinden yalar akyordu" ifadesinden bu
anlam kmaktadr.

E L L S E K Z N C H A D S

Esma (r.anha) anlatyor:

"Seleften hi bir kimse Kur'an tilaveti annda ne kendinden geiyor
ne de baylyorlard. Ancak onlar alyorlar ve tyleri diken diken
oluyordu. Sonra cildleri ve kalbleri Allah'n zikri ile yumuuyordu".101

99 Nis, 4/41.

100 Buhar, Fedilu's-Sahabe, 25; Cenaiz, 4, 43; Cihad, 7; Menakb, 25; Meaz,

44, Fedilu'-Kur'an, 33, 35; Mslim, Salatu'l-MUsafinn, 2, 47; Eb Davud,

lim, 13 (h. no: 2668), Tirm iz, Tefsir, 5 (h. no: 3025).

ibnu'l Esir, Cami'u'l Usl, II, 467, (h. no: 925)

86
 Hadislerle Tasavvuf

H adisten kan netice: K m il insanlarn vecdi

Vecdin hakikati yukarda zikredilmiti. Bu hadiste kmillerin
vecdinden bahsedilmektedir. Kur'an'da bu husus102 gemektedir. Halk
baylma ve kendinden gemeyi vecd sanyor. Halkn anlad vecd orta
sn f bir vecddir. Bu hal ise selefte ok az bulunur. H z. Eb
Hureyre'nin baylmas gibi. Bu rivayet Tirm izide gemektedir.103

E L L D O K U Z U N C U H A D S

Ebu Hureyre'den (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"S iz d e n b iris i g e c e le y in k a lk t n d a K u r 'a n d ilin e
d olar v e ne d ed iin i b ile m e zs e h em en y a ts n ."104

H adisten kan netice: R iya za tta ar gitm eyi m enetm ek

Baz kimseler az yemek, az uyumak gibi mcahede sebepleri
hususunda ok an gidiyorlar ve bunun neticesinde ortaya kan
zararlara dikkat etmiyorlar. Hadis bu anlay dzeltmektedir. Burada iki
sr vardr:
Birisi, bu anllkla bazen beden zarar meydana gelir ve insan
gerekli ibadetleri bile daha sonra yapamaz.

kincisi, insan uykulu srada kalkp doru drst bir ey

no
- "Vuminier o kimselerdir Ki A llah anld zaman kalbleri rperir, kendilerine

A llah 'n ayetleri okunduu zaman (o ayetler onlarn ) imanlarm artrr ve

(onlar) Rab'lerine tevekkl ederler" Enfl , 8/2.

103 Tirm iz, Zhd, 48, (h. no: 2382)

104 Mslim, Salatu'l-Musafirun, 223; Eb Davud, Salat, 308 (h. no: 1311;
bn Mce, kame, 184.

87
 Hadislerle Tasavvuf

okuyamyosa Kur'an okumakla kazanaca sevab kazanamaz. nk

byle bir durumda lafzlar bile doru drst telaffuz edemez. Eer
durum byle ise kalkmann ne faydas var?

A L T M I I N C I H A D S

Abdurrahman b. Abd el-Kar anlatyor:

mer b. Hattab'dan (r.a) Raslullah'n (s.a) yle dediini iittim:
" B i r kimse hizbini veya czn okumadan uyur da, onu
sabah namaz ile le namaz arasnda okursa, kendisine
geceleyin okumu gibi sevab y a z lr . " 105

Hadisten kan netice: Z am a n n d a yap lam a yan v ird in

kazas olabilir
Bu hadiste yle bir eitim vardr: Yaplan amellere -nafile olsa
bile- devam edilmelidir. Eer muayyen vakitte yaplamazsa, baka bir
vakitte o amel yaplabilir. Fakat yapmamak onun bereketini getirmez.
Bu husus u szle aklanmtr:
"V ird i o lm a y a n n v a r id i (m a n e v berek eti ve f e v z i)
y o k tu r ."

A L T M I B R N C H A D S

Enes b. Malik'den,
Raslullah'n (s.a) yle dediini iittim:
" A lla h , tevbe ettii zam an kulunun tevbesine, birisinin
l a r a z id e k alp , zerind e y iy e c e i ve i ece i bulunan
devesinin kat ve ondan midini kestii bir durumda, o

105 Mslim, Salalu'l-Musafirun, 142; Eb Davud, Salat, 309 (h. no: 1313);

Tirimz, Cuma, 56 (h. no: 581); Nesa, Kyamul-Leyl, 65; Ibn Mce,
kame, 177 ; Darm, Salal, 167 (h. no: 1477); Muvatia, Kur'an, 3.
 Hadislerle Tasavvuf

kimse b ir aacn altna gelip glgelen m ek te iken, midini

kestii devesinin birden karsna dikilmesi ve yularndan
tutmas anndaki sevincinden daha ok sevinir."
O kimse bir de bakar ki binei, az ve iecei ile beraber yannda.
O anda o kimse sevincinden yle der: " A l l a h m ! Sen benim
kulumsun. Ben de senin r a b b in im " . 106

Hadisten kan netice: athiyat

Baz hal ehli kimseler, kendinden getii anda hadiste getii gibi
ondan eriata uygun olmayan ifadeler sadr olabilir. Hadis bunun bir
rneini gstermektedir. Bunun aleyhine dair bir ey sabit olmamtr.
nk Raslllah (a.s.), bunu naklettikten sonra, doru olmadm
syleyip inkar etmemitir. A y rca hadiste bu szn reddi de
gememektedir.

A L T M I K N C H A D S

lbn mer'den (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyuruyor:
" R y a m d a salar dank siyah bir kadn M e d in e 'd e n
ktn ve bir ovad a durduunu grdm . O ras Cuhfe idi.
Bu r ya m M e d in e 'n in veba hastalnn C u h fe 'y e naklolu
naca eklinde tevil ettim . " 107

A L T M I- N C H A D S

mm A'l el-Ensar (r.anha) anlatyor:

Muhacirler M edine'ye gelip ve kura ile Ensarlerin evlerini

106 Mslim, Tevbe, 7; Tim iz, Daavl, 99 (h. no: 3538).

107 Buhar, Tabir, 41,43; Tirmiz, Rya, 10 (h.no:2290); lbn Mce, Rya,10

89
 Hadislerle Tasavvuf

paylatklar zaman, Osman b. M azun evim izi bizimle paylat. (B ir

zaman beraber oturduk.) Sonra hasta oldu. lnceye kadar hizmetinde
bulunduk...
mm A 'l el-Ensar, "Osman' ryamda gzleri yal olarak
grdm ve Raslullah'a ryam anlattm" dedi. Raslullah da (a.s):
-Bu onun devam eden am elidir, diye tabir etti.108

H adisten kan netice: M isal alem inin vuku bulmas

Bu ve bundan nceki hadiste bunun isbat vardr. Misal aleminde
zel manalar, zel ekillerle temsil edilerek ve ekillenerek insana
gzkebilir.

A L T M I D R D N C H A D S

Enes'den (r.a), Raslullah (s.a) yle buyurdu:

"S iz d e n b iris i k en d isin e isab et eden b ir m u sibetten
d olay lm tem enni e tm esin ..."109

Hadisten kan netice: lm tem enni etmek

Zahiren eriata ters olan lm temenni etmek, pek ok ak sufnin
kelamnda gemektedir. Bu hususun hadiste "kendisine isabet eden bir
zarardan d olay" ifadesi ile takyid edilm esi, ters olan pheyi
kaldrmaktadr. Yani lm temenni etmemek hususundaki nehy, bir
zarardan dolay zorda olma hali ile kaytlanmtr. Eer bu kayt yok ise
nehiy iin, ikinci delil olmadka lm temennide beis yoktur.
A sk mfilerin ltn temennileri 2 ic 2.k
evklerinden dolaydr. Bu nedenle bu da eriata ters deildir. Bu bir
haldir. Bu hal bast hali sebebiyle olur. Baz kimselere de heybet hali110

108 Buhar, ehadat, 30; Menakbu'l-Ensar, 46; Ta*bir, 27; Musned, V I, 436.

109 Buhar, Temenn, 6; Mslim, Zikir, 10, 11, 13; Eb Davud, Cenaz, 9 (h.
no: 3109); Tirmiz, Cenaiz, 3 (h. no: 970); Nesa, Cenaiz, 1 .

90
 Hadislerle Tasavvuf

galip olur da bu durum onlann lm temenni etmelerine sebep olur.111

A L T M I B E N C H A D S

Usame'b. Z eydden (r.a),

Raslllah (s.a) yle buyurdu:
"K en d isin e b ir iy ilik yap lan kimsenin, iy ilik y ap an a
yle demesi vgnn en gzelidir:
" A l l a h seni hayrla m kafatlandrsn . " 112

Hadisten kan netice: Y o l gsterip yard m c olana dua

etm ek
Bu hadiste y o l gsteren kimse iin nasl davranlacai
gsterilmitir. Bu ekilde dua etmek Allah'n lutfu ile salihler ve
eyhlerin adetidir. Herhangi birisi onlara az veya ok hizmet ederse onu
ok takdir ederler, onu severler ve hediye veren kimseye dua ederler.
Bunu yapnjakla hem Peygamber Efendimiz'in snnetine ittibaadan
dolay bereket ve fazilet tahsil edilir, hem de o kiinin kalbi kazanlr.
Bir kimsenin yapt fy ili e veya verdii hediyeye deer vermemek,
kibir gstermek, baz eyh olduunu iddia eden veya naks olan
kimselerin adetidir. Fakat bu ok ktlenmi bir haldir. B ir nevi
nankrlktr.

110 Heybet. Hakk'a vakm olmann meydana getirdii endie hissi. Geni bilgi
iin bkz. Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, s. 219-220,

111 Islamn genel anlay ierisinde insana verdii en nemli nimet hayat

nimetidir. Bu nimete nankrlk etmek kiiyi rutbaniyete gtrr. Bundan

dolay insan, Allah'n istedii ekilde hayat srdrme mcadelesi iinde
olmaldr.

112 Tirmiz, Birr, 87 (h. no: 2035).

91
 Hadislerle Tasavvuf

A L T M I A L T I N C I H A D S

Ebu Said'den (r.a), Raslullah'a (s.a):

-Ey Allah'n Raslii! nsanlarn en faziletlisi hangisidir ? diye
soruldu. Raslullah'da (s.a):
"C a n ve mal ile Allah yolunda cihad eden m 'm in d ir "
buyurdu. Sonra kim diye soruldu. O da:
" V a d ile r d e n b ir vadi iinde yaayp A U ah'd an korkan
ve errinden insanlarn uzak olduu kim sedir" buyurdu.113

Hadisten kan netice: Uzlet

Pek ok ehlullahn halk ile az iliki kurmak ve bir keye ekilme
adeti vardr. Hadiste bunun cevaz ve bir eit fazileti zikredilmektedir.
Hadiste uzletin gereklemesiyle ilgili yle bir iaret vardr:
Eer kiinin halka karmas ve onlarla beraber olmas durumunda
kendisinden er sadr olma veya halktan kendisine bir er gelme ihtimali
varsa, uzlete ekilmeye cevaz vardr. Keza hadiste yle bir iaret de
vardr:
Eer birisi halka karma neticesinde hayr ve faydal oluyorsa o
zaman bu daha efdaldir. Ve bundan dolay m'min mcahidin, uzlet
sahibi kimseden daha faziletli olduu sylenmitir. Mslmanlara
faydas olan kimsenin celvet halinde (halk arasnda) olmas daha iyidir.
Eer fayda yok ise, aksi durum sz konusu ise onun iin halvet daha
iyidir. te bu meselenin zeti budur.

A L T M I Y E D N C H A D S

eddd b. el-Hadd (r.a) anlatyor:

Bir bedev Raslullah'a (s.a) geldi. O'na iman ve ittiba etti. Sonra

113 Buhar, Cihad, 2; Mslim, Imare, 122-23; Nesa, Cihad, 7; bn Mce,

Fiten, 13; Musned, III, 37.

92
 Hadislerle Tasavvuf

da:
-"(M em leketim den) ayrlp, seninle beraber oturacam" dedi.
Raslullah (s.a) onu bakmas iin ashabndan birisine teslim etti. Daha
sonra bir sava oldu. Raslullah (s.a) dmandan esirler ald ve esirleri
taksim etti. O bedeviye deni de ayrd ve onun hissene deni
ashabna teslim etti. O ise ashabn hayvanlarn otlatyordu. (E ve)
gelince bir sahabi ona hissesine den esiri verdi. Bedevi:
-Nedir bu? diye sordu.
-Raslullah'n (s.a) sana ayrd hissen, dediler. Bedevi hissesine
den esiri alarak Raslullah'a (s.a) getirdi ve:
-Bu nedir? diye sordu. Raslullah (s.a):
-"Bunu da sana ay rd m " buyurdu. Bedevi:
-Ben ganimet almak iin sana tabi olmadm. Fakat buraya -eliyle
boazna iaret ederek- ok atlarak lmek ve bunun neticesinde cennete
girmek zere sana tabi oldum, dedi. Raslullah (s.a):
-"A lla h i i n doru s y l y o rsa n , A lla h seni
doru lu yacak tr" dedi.
ok zaman gemeden dmanla savaa tututular. aret ettii yere
ok isabet etmi olduu haide, onun naa tanarak Peygam ber
Efendimize getirildi. Bunun zerine Raslullah (s.a):
-Bu o kimse m idir? diye sordu. Ashab:
-Evet dediler. Raslullah (s.a):
-"A lla h 'a d o ru syledi. A lla h da onun doru luu nu
ortaya k ard " buyurdu. Sonra Raslullah (s.a) onu kendi cbbesi
ile kefenledi...114

H a d i e fo r (O il/on

Bu hadiste kerametin isbat vardr.Hadisteki bu olay bedev

sahabinin kerametidir.

Hadisten kan dier bir netice: K efen le teberrk etme

114 Nesa, Cenaiz, 61.

93
 Hadislerle Tasavvuf

Bu adetin temeli o sahabenin Peygamber Efendimizin cbbesi ile

kefenlenmesine dayanr.

A L T M I S E K Z N C H A D S

bn mer'den (r.a),
Raslullah (s.a) Bedir gn kalkt ve yle dedi:
"H z. Osman (r .a ) gerekten A lla h 'n ve R as lu llah 'n
(s.a) yolunda hizmette bulundu. Ben de O'nun adna bey'at
e d iy o r u m . " 115

Hadisten kan netice: G yab en bey'at

Bykler arasnda yle bir adet yaygndr: Eer bir mrid eyhin
yanma gelemeyerek uzak bir yerden bey'at iin mracaat ederse, onun
bey'atm kabul ederler. Bu hadis, gyaben beyat olduuna ak delildir.
Hz. Osman (r.a) kendisi bulunmad halde, kendi rza ve isteinden
dolay bey'atm Raslullah (s.a) kabul etti. Hz. Osman'n (r.a) orada
bulunmamas, Peygamber Efendimizin kz olan hanmna hasta olduu
iin hizmetten dolay idi.

A L T M I D O K U Z U N C U H A D S

Abdullah b. Am r b.el- As (r.a) anlatyor:

Peygamber Efendimiz'in baz ileri iin grevli olan Kerkere adl
bir adam vard. O lnce Raslullah (s.a) yle dedi:
"O cehennem dedir. (A te te olm asnn sebebini) m erak
ed ip g ittile r ve aratrdla r. M a lla r arasnda alnm bir
aba buldular .116

115 Eb Davud, Cihad, 151 (h. no: 2726).

116 Buhar, Cihad, 190; Ibn Mce, Cihad, 34; Musned, II, 160.

94
 Hadislerle Tasavvuf

H adisten kan netice: K t b ir am ele eyhin sohbetinin

ve b era b erliin in y etersiz kalm as
Pek ok dervi bir eyhe olan intisablanndan dolay gurur duyarlar
ve ona dayanarak amellere dikkat etmezler. Bu hadis ile bunlarn yanl
olduu aka ortaya kmaktadr. Peygamber Efendimizin sohbetinden
baka kimin sohbeti bereketli olabilir. Fakat K e rk e re bundan istifade
edemeyip kendi kt amelinin cezasn ekti. Peygamber yannda durum
byle ise, bakalarna intisab, bereket ynnden daha aadadr.

Y E T M N C H A D S

Ebu mame'den (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
" K im haksz olm as se b e b iy le ta rt m a y te rk e d e rs e ,
ona cennetin kesinde bir ev bina e d ilir. K im hakl olduu
halde tartm ay terkederse ona da cennetin ortasnda b ir ev
bina e d ilir. H e r kim gzel ah lak n g zelletirirse ona da
cennetin en st yerin d e bir ev bina e d ilir ." 117

H adisten kan netice: T artm ay terk etm ek

Baz byklerden grdmze gre, eer birisi onlarla tartrsa
onlar hakl olmasna ramen tartmadan vazgeerler. Bu hususta
hadiste zikredilen maslahat vardr. A yrca bu hadisten tartmay
terketmenin beenilen bir hal olduu anlalmaktadr.

Y E T M B R N C H A D S

Sehl b. Sa'd'dan (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyuruyor:

117 Tirmiz, Birr, 58 (h. no: 1993).

95
 Hadislerle Tasavvuf

" B i r mslman telbiye (lebbeyk dediinde) g etird iin d e,

onun sand a ve solunda ve hatta dou ve b atsn d ak i
yerle re varncaya k adar herey telbiye g e tirir le r . " 118

H a d isten k a n n e tic e : C e m a d a tn (c a n s z la rn )
k on um as
Bu hadis kef ehlinin cemadatla his, uur ve konuma gibi
hallerinin kefini desteklemektedir.

Y E T M K N C H A D S

N fi (r.a) anlatyor: H z mer'in (r.a) klesi Elem (r.a), bn

mer'in yle dediini iitmitir:
Hz. m er (r.a) ihraml iken Hz. Talha'nn zerinde boyal bir
elbise giyidiini grd ve ona yle dedi:
-Bu nedir ? Talha:
-"O ak krmz ve toprak boyasdr", dedi. Hz. mer (r.a):
-"Ey topluluk ! nsanlarn size uyduu imamlarsnz. ayet cahil bir
kimse bunu grse, Talha b. Ubeydullah ihramda boyal elbise giyiyor
diyecek. Ey topluluk byle boyal elbise cinsinden bir ey giym eyiniz"
dedi.119

Hadisten kan netice: Verada ar gitmek

Bu hadisten anlald zere nder olan kimseler dier insanlara
gre vera ve takvaya daha fazla dikkat etmesi gerekir. Sufilerin rnek
v O *'*5
aC1^ rr -
---- - iste hu sehehle htna dikk at_ etm
-y ^ ... eleri
... .. ^perekir Rp
. .......................... ^ iinlerde
..................

bunun aksine baz kimseler tasavvuf yoluna girdikten sonra serbest

davranyorlar ve yle inanyorlar: Tasavvufta eriat uygulamaya gerek
yoktur. B iz byle dnenlerden Allah'a snrz.

118 Tirmiz, Hac, 14 (h. no: 828).

119 Muvatta, Hacc, 10.

96
 Hadislerle Tasavvuf

Y E T M N C H A D S

es-Sa'b b. Cessme'den (r.a),

Sa'b (r.a), Raslullah'a (s.a) Evb ve Veddn120'da iken vahi bir
eek (Zebra) hediye etti. Fakat Raslllah (s.a) ona geri verdi.
Raslllah (s.a) onun yznn renginin deitiini grnce ona yle
dedi: " h r a m l olmasaydk onu sana iade etm ezdik . " 121

Hadisten kan netice: M a ze ret beyan etme

Bu hadise gre sahih bir zrden dolay bir kimsenin hediyesi geri
evrilebilir. Fakat onun kalbinin krlmamas iin zr beyan etmek
iyidir. te bundan dolay Peygamber Efendimiz ihram zrn aklad.
Bunun iki sebebi olabilir. Birisi, o hmar- vahi (zebra) canl idi.
Bir ihraml iin onu kabul etmek caiz deildir. kincisi, eer o canl
olmasayd, Peygam ber Efendimize phe hasl olacakt. Belki onu
bizim iin avlad diye dnecekti. Bu durumda afiilere gre bunu
kabul etmek hi caiz deil, Hanefilere gre ise caizdir122. Fakat takvaya
gre ise bunu kabul etmemek gerekir.

Y E T M D R D N C H A D S

bn mer'den (r.a),
Raslullah'm (s.a) aadaki kelimelerle telbiye getirdiini ve bu
kelimeler zerine ilavede bulunmadn iittim123.

120 Ebv ve Veddn, Mekke ile Medine arasnda iki yerdir.

121 Buhar, Sayd, 6; Hibe, 6, 17; Mslim, Hac, 50, 51, 52, 53, 54; Eb
Davud, Menasik, 40; Tirm iz, Hac, 26, Nesa, Menask, 79; bn Mce,
Menask, 92; Darm, Menask, 22; Muvatta, Hac, 83; Musned, I, 216,
262; IV , 37, 38.

122 Geni bilgi iin bkz. Vehb ez-Zuhayl, cl-Fkhu'l slm, III, 249.

97
 Hadislerle Tasavvuf

A b d u lla h b. m e r'd e n (r.a ) g e le n a y n riv a y e tte on u n R a s lu lla h 'm

(s .a ) te lb iy e s in e ila v e o la ra k u k e lim e le r i s y le d i i g e er:

"E m ret, e m rin e a m a d e y im , e m r e t! Senden s a a d e tle r
d ile rim , h a y r la r senin elin d ed ir. D ile k le r sana a r z e d ilir ,
am eller de sanadr . " 124
Ebu Davud'daki bir rivayette ise, insanlar "y k sek d ereceler
sahibi (A lla h m )" gibi ilave ediyorlard. Raslullah (s.a) ise bunlan
iittii halde bir ey demiyordu.125

Hadisten kan netice: Z ik ir le r e ilavede bulunmak

Baz mteeddid kimseler sufiler aleyhine, yeni zikir ve virdler
ortaya karma hususunda bidat diyorlar. Bu hadis bu icadn cevazna
delildir. nk nakledilen telbiye zerine ilaveler yeni bir eyi icadn bir
nevidir. V e bu icadn sebebi bir halin galbesi veya bir hali elde etme
iradesidir. Elbette bidat olan icad yle olur: ister o emir bizzat mubah
olsun, ister olmasn onu dinin paras yapmak. Eer bu icad mubah
(deil ise ok kt ve irkindir.

Y E T M B E N C H A D S

Hz. Aie (r.anha) anlatyor:

Raslullah (s.a) Zilhicce'nin drdnc veya beinci gn fkeli
olduu halde benim yanma geldi. Ben:
-Seni kim kzdrd Ey Allah'n Rasl! Allah onu cehenneme atsn!

123 Bu rivayete gre Raslullah'm (s.a) lelbiyesi yledir: "Tekrar tekrar icabet
Saia Ya Rab>i, ickia iCudi Si ,icki cabci sana , senin onan yokur,

emret! Hamd sana mahsustur, nimeti veren sensin, mlk enindir, senin
benzerin ve ortan yoktur." Buhar, Hac, 26; Mslim, Hac, 19; Eb
Davud, Menasik, 26 (h. no: 1812)

124 Buhar, Hac, 26; Mslim, Hac, 19; Eb Davud, Menasik, 26 (h. no: 1812)

125 Eb Davud, Menasik, 26 (h. no: 1813); Musned, III, 320.

98
 Hadislerle Tasavvuf

dedim. Raslullah (s.a):

-D uym adn m ? Bu ad am lara b ir e m ir v e rd im ; b ird e
baktm ki tereddd ed iyorlar! -Burada ravi, Hakem zannederek
galiba tereddd ediyorlar- demi
-A r k a m d a b ra k t m iimi b ild i im rh i son rak i iimi
b ilm i ols a y d m , y a n m d a hedy k u rb a u u g e tirm e z d im ;
onu satn a lr d m . S o n ra o n la rn k t g ib i ih ram d an
k a rd m " 126buyurdular.127

Hadisten kan netice: H e r zam an doru yu seememek

ve devam l kefin olmamas
Baz ar tavr taknan kimseler, "kef, eyhlerin ihtiyari bir
fiilidir" derler. Onlara gre her istediinde eyhten herhangi bir olay
hakknda bilgi alnabiir. Baz kimseler de yle dnyorlar: Bykler
her an her vaka hakknda bilgi sahibidirler. Bu hadis, her iki
dncenin yaln olduunu tesbit etmektedir. Nitekim Peygamber
Efendim ize hadiste de grld zere sonra kalaaca mesele
nceden kef olmad. Bu bir eksiklik deil. B vle bir inanta olan
kimseler kendilerini slah etsinler.

Y E T M A L T I N C I H A D S

bn, Abbas (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) M ekke'ye geldiinde iinde putlar bulunan
Beytullaha girm ek istememi, H z. mer'e putlarn karlmasn

126 Buna sebep, verdii emre kar ashabn tereddd gstermeleridir. nk

Raslullah'n (s.a) onlara tra olarak ihramdan kmalarn emir buyurmu,

onlar teredddl davranmlard. Bunun zerine byle sylemilerdir.

127 Buhar, Hac, 81; umre, 6; tisam , 27; Mslim, Hac, 130; Eb Davud,
Menask, 23 (h. no: 1784); bn Mce, Ccnaiz, 9 (h. no: 14647; Menask,

84 (h. no: 3074); Danm, Menask, 34; Musned, I, 253; 259.

 Hadislerle Tasavvuf

emretmi; putlar karlm ve (zellikle) brahim (a.s) ve smail'in (a.s)

heykelleri de ellerinde ezlm (denilen fal ok lan ) olduu halde
karlmlard. Bunun zerine Raslullah (s.a) yle buyurdu:
" A lla h o n la r (m r ik le r i) kah retsin . A l l a h 'a y e m in
olsun ki m rikler b iliyo rla rd ki, Hz. b ra h im (a.s) ve Hz.
sm ail (a.s) ksm etlerini hibir zam an fa l o k lar ile aram
d eille rd i."
Bunun zerine Beyt'e girdi ve her tarafnda tekbir getirdi ve namaz
klmadan dan kt.128

H ad is te n kan netice: B y k le rin res im le rin e ta z im

g s te rm e m e k
Baz an giden kimseler byklerin resimlerine bereketli olduuna
inanarak ok tazim gsteriyorlar. Hadis, bu inan ve ameli tamamen
yok etmektedir. Peygam ber E fen dim iz Kabe iine girerek iki
peygamberin heykellerini ortadan kaldrmas bunun ak bir delilidir.
A y n durum uydurma kabirler iin geerlidir. zet olarak meru
olmavan herhangi bir sev, makbul olan bir kimsenin ismi ile meru
olmaz ve tazim etmeye sebeb olamaz.

Y E T M Y E D N C H A D S

Safiyye bintu eybeden (r. anha),

Eslemiyye'nin (r.anha) yle dediini iittim: Osman b.Talha'ya
(r.a), "Raslullah (s.a) seni ard zaman sana ne dedi?" diye
sordum. ( O da yle cevap verdi:) "Raslullah (s.a) bana:
"S a n a (Kabe'nin ierisinde bulunan ve Hz. smail'in yerine
k esilen koun ) b o y n u z la rn ze rin i rt d iy e e m r e tm e y i
unutmuum, dedi. nk K a b e 'd e n am az k lan m egul
eden hi b ir eyin bulunmamas g e r e k ir" buyurdu."129

128 Buhar, Hac, 54; Eb Davud, Menask, 92 (h. no: 2027); Musned, 1, 334,

365.

100
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: T e r b iy e metodu

Tasavvuf ehlinin yle bir terbiye metodu vardr: Halvet ve ibadet
iin kalnlan hcrede otururken sadece bir seccade olacaktr. Baka bir
ey olmamas gerekir. Ta ki zikir annda kalb baka eylerle megul
olmasn.

Y E T M S E K Z N C H A D S

Hz. Aie (r.anha) anlatyor:

Kurey ve onlarn dinlerine mensub olan kimselere Hms denilir.
Onlar Mzdelife'de dururlar ve: "B iz Allah'n halis kullaryz ve kimse
bizi Allah'n hareminden karamaz" derlerdi.130

H adisten kan netice: M e z a r ve buna b en zer y erle rin

hizmetilerinin uydurduklar adetlerin batl olmas
Kurey ve onlarn dini zere olanlar yle bir iddiada bulunuyorlar
ve bununla vnyorlard: "Biz Beytuliah'm hizmetileriyiz". Kur'an
bu adeti ve idday iptal etmektedir.131 Bundan da anlalyor ki, evliya
kabirlerindeki hizmetilerin uydurduklar eriata ters olan eyler batldr.

129 Eb Davud, Menask, 95 (h. noO 2030); Musned, Iv, 68; V, 38.

130 bnul Esir, Camiu'l Usl, III, 234, (h.no:1520); Bu hadis Tirmiz, Hac,
53, (h.no:884) da "Kurey ve Kurey'in dinine mensup olanlar ki, onlar
Ahm eslerdir, M zdelife'de vakfeye dururlar ve biz Allah'n evinin
sakinleriyiz, derlerdi. Onlardan bakas da Arafat'ta vakfeye dururdu bunun

zerine Allah u ayeti indirdi "(E y K u rey) Sonra insanlarn akn

a k n d n d y e rd e n siz de ((E y K u rey) a k n ed in
(A r a fa t 'd a n ) ve A lla h 'ta n m a fire t d ile y in ", ( Bakara,2/199).
eklindedir.

131 Bakara,2/199

101
 Hadislerle Tasavvuf

Y E T M D O K U Z U N C U H A D S

Enes (r.a) anlatyor:

Raslllah (s.a) cemrede talarn atp, kurban da keserek tra
olduu vakit (bann) sa tarafn berbere uzatt, berberde orasn tra
etti. Sonra ensardan Ebu Talha'y ararak bu salar ona verdi.
Sonra bann sol yann uzatt. Orasn da berberin tra etmesini
mteakip bu salar Ebu Talha'ya vererek
-"B u n la r mslmanlar arasnda taksim et" buyurdular.132

H a d is te n k a n netice: e y h in m r id le r e teb err k

v e rm e s i
Pek ok eyhin yle bir adeti vardr: Eer bir mridde eyhe kar
teslim iyet varsa veya mridin eyhin zel bir eyini bereket ve
muhabbetle almaya istei olursa, eyh istediini teberrken ona
verebilir. Hadis bunun iin esasdr. eyhlerin, teberrken bir ey
vermesi kendilerinin bereketli olduu anlayyla deil, sadece mridin
kalbini honut etmek iindir. Mrid eyhi hakknda hsn zannndan
dolay byle dnr.
Peygamber Efendimizin bizzat kendisiyle teberrk olduu phesiz
kesindir. Peygamber Efendimiz de buna inanmaktayd. Bu yzden
salarn dattrmtr.

S E K S E N N C H A D S

bn Abbas (r.a) anlatyor:

Hz. mer'e (r.a) zina etmi deli bir kadn getirildi. Hz. A li (r.a):
-Ey mminlerin emiri ! Raslullahm (s.a) yle buyurduunu
bilirsin. kiiden kalem kaldrld:

132 Mslim, Hac, 326; Tirmiz, Hac, 73 (h. no; 917)

102
 Hadislerle Tasavvuf

" B u lu a e r in c e y e kadar sabiden, u y an n cay a kadar

uyuyandan, ne dediini bitinceye k adar bunaktan".
Bu falanoullannn bunadr. Muhtemelen bununla zina eden
hastal debretii anda onunla zina etmitir. Bunun zerine Hz. mer
(r.a) onu serbest brakt.133

Hadisten kan netice: Sekr ehlinin affedilm esi

Doktorlarn kabul ettii gibi, akln malub olmas bazen beden
durumdan, bazen de nefs ahvalden olur. Ahvali nefsaniyye arasnda
yle haller vardr ki, sekir hali galip olur ve akl buna malub olur. Deli
ve bunak er'an mazur olduu gibi sekir sahibi ve hale malub olan da
athyyatnda, vacib fiille ri terketmesinde ve haram ilemesinde
mazurdur. Sekr halindeki kii bazen bakalarn farkedemez. D eli ve
bunak da bazen dier insanlar fjjik edemez. Bu ynyle aralarnda
benzerlik vardr.
Hz. mer (r.a) bu ihtimalden dolay phe etti. Fakat Hz. Ali'nin
(r.a) sz bunu yok etti. Bu hadisten u da anlalyor ki, eer bir
kiinin karineler ile mazur olma ihtimali varsa affedilir. nk
"muhtemelen bununla zina eden hastal debretii anda onunla zina
etmitir " ifadesi bunu gstermektedir. Bunun karinesi o kadnn ou
zaman bunak halinde olmasdr. Eer baz kimselerin sekr halinde
sylenmi kelamyla ilg ili zr beyan edilirse onlarn sekr durumu
karine ile gereklemi olacaktr. Onlarn kamil faziletleri ve snnete
ittiba hallerinin galip olmas sebebiyle zrleri kabul edilir. nk bu
zr onlarn szlerini deerlendirmede bir karinedir. te sekr hali bir
zrdr. Eer bir kimseye fsk, masiyet ve arzularna uyma hali galip
ise, o zaman tevile gerek yoktur. nk delil olmayan bir ihtimal
muteber deildir. Mger byle tevile gtrecek bir kontrol ekli yok ise, o
zaman tevilin kaps kapanm olacaktr.

133 Eb Davud, Hudul, 16 (h. no: 4399-4402).*

103
 Hadislerle Tasavvuf

S E K S E N B R N C l H A D S

Enes (r.a) anlatyor:

Bir adam, Raslullah'n (s.a) mm veled134 cariyesi ile itham
olunuyordu, bunun zerine Raslullah (s.a) Hz. Ali'ye:
" G i t ve onun boynunu v u r" diye emir verdi. Hz. A li o adama
gittiinde.onu bir kuyunun ierisinde serinlerken buldu. Hz. A li ona:
-k, dedi ve elinden tutarak onu kuyudan kard ve bir de bakt ki
tenasl aleti kesilmi mecbub biri. Bunun zerine boynunu vurmaktan
vazgeti. Hz. A li (r.a) bu olay Raslullaha (s.a) gelip haber verdi.
Raslullah (s.a) onun yaptn gzel buldu135.
Baka bir rivayette u ilave vardr: Hz. A li (r.a), Resulullah'a (s.a)
u ekilde sorduunu rivayet etmitir:
-YaResulellah! Beni (bir ie) gnderdiiniz zaman kzgn bir sapan
demiri gibi (dt yeri yakp paralayan bir halde) mi olaym; yoksa
'ahit olan, ahit olmayann grem ediini grr' (dncesiyle
grdme gre mi hareket edeyim)?
Hz. Peygamber (s.a) yle cevap verir:
" a h id olan, ahid olm ayann grem ediin i g r r . " 136

H ad isten kan netice: eyhin z a h ir e m rin in y e r in e

batn emrini tercih etm ek
Burada Peygamber Efendimizin emri zahiren mutlak idi. Bunun
gerei ise, gidip cezasn vermekti. Bu emirde tereddd ve durdurma
veya geiktirme yapmak zahiren hkm nebeviyyeye terstir.
B az kimseler eyhlere itaatta zahire gre hareket ederek an
giderler. Onlar itaatta emrin hakikatna asls bakmazlar eriata tygm rn
uygun deil mi bunu da aratrmazlar. An gidenler, eyhin emirlerinde

134 mm veled, efendisinden ocuu olan ve onun vefatndan sonra hrriyete

kavuan cariye.

135 Mslim, Tevbe, 59.

136 Msned, I, 83.

104
 Hadislerle Tasavvuf

eriata uygunluu aratran mridlere byle durumlarda eyhe muhalefet

ettiklerini sylyorlar. Fakat Hz. A linin (r.a) gzel amelinden aka
anlalyor ki, bu gibi durumlarda uygulama gerekten er' kaidelere
uygun olmakla kaytlanmtr. Bu takyd Peygamber Efendimiz'in (s.a)
emirleri iin gerekli ise hatadan masum olmayan eyhler iin gerekli
olmaz m acaba? Kamil eyhler btnyle eriata itaate irad ederler.
yle ise bu gibi emirlerde zahiren onlara itaat etmemek muhalefet olur.
Fakat onlann yanlmalar durumunda eriat gzetmek de manen onlann
emirlerine uymak ve itaat etmektir. Ksaca zahir ehli, sadece eyhin
emirlerinin zahirini tercih ederler. Fakat bu dalalettir, nk bazen
eyhler de hataya debilir. Ancak mrid, malubu'l-hal veya baka
sebeplerden dolay mazur ise ona msamaha ile baklr. Ehl-i mana
olanlar eyhin emirlerinin batini ynn tercih ederler. Bu da hidayettir.
Emirlerin zahir ynn tercih ederek byle bir hataya pek ok
kimse dmtr. Onlar. Hz. Musa (a.s) ve Hz. Hzr'n (a.s) kssas
sebebiyle pheye dmlerdir. Neden ona tamamen teslim olmad,
derler. Fakat o kssada Hz. Hzr, Hz. Musa'dan bir taat istemedi. Onun
szlerine skut etti. O skuttan itaat iin kyas yapmak zorlamadr.
A yn ca bu skut yle bir kimsenin fiilleri hakkndadr ki onun Allah
tarafndan doru olduu malumdur. Baka kimse bu sfatla onun orta
olamaz. Elbette yukanda geenleri sekseninci hadiste getii gibi inkar
uygun deildir. Eer karineler ile dini mesnedi olmayan batini ynlerin
varl ortaya karsa, o zaman ilikiyi kesmek vacib olur.

S E K S E N K N C H A D S

Hz. Ali'den (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"K a le m kiiden k a ld rlm tr. U y a n n c a ya kadar
uyuyandan, b lu a e rin c ey e kadar ocu k tan ve
akllanncaya kadar deliden . " 137

137 Tirm iz, Hudud, 1 (h. no: 1423); Eb Davud, Hudud, 16 (h. no: 4398,

105
 Hadislerle Tasavvuf

Ebu Davud baka bir rivayette bunaktan da kalemin kaldrldn

zikretmitir.138

H adisten kan netice: G alip olan halin affedilm esi

Bunun izah sekseninci hadisin izah gibidir. Fakat bu hadiste ilave
olarak u da vardr: eriatta sadece deli iin deil, ok yal birisi iin de
ayn hkmler geerlidir.
u kaideyi de unutmamak gerekir: nsandan mesuliyeti kaldran
delilik, bunaklk gibi hadiste zikredilen haller, kiinin genel ve galip hali
olduktan sonra onu mesuliyetten kurtarr.

SEKSENNC H A D S

En-Nevvas b. Sem'an (r.a) anlatyor:

Raslullah'a (s.a) iyilik ve gnahtan sordum. yle buyurdu:
"y ilik , a h l k n g z e lli id ir . G n ah ise g n l n
r a h a t s z eden ve in s a n la r n b ilm e s in i is te m e d i in
e y d i r . " 139

H ad isten kan netice: M slm anm , nefsine ho gelene

deil kalbinin ve rd i i hkm e gvenm esi
Bu hadiste kastedilen gnahtan murad, hakknda nass olmayan
gnahlardr. Baz eylerin direk onunla ilg ili olmayan din bir nass
sebebiyle gnah olma phesi olabilir. Bu gibi durumlar karsnda
Peygamber Efendimiz ly yukardaki hadiste beyan buyurmutur.
Burada l, kiinin sclm kalbidir. Bunun delili ise. Peygam ber
Efendimiz'in (s.a) bu szn bir sahabiye sylemi olmasdr. Hadisten
anlald gibi, nass olmayan fiillerde kmil bir mslmann kalbinin

4400)
13fl
Eb Davud'un
Di ilavesi Hudud, 16, (h. no: 4402)'de gemektedir.

139 Mslim, Birr, 14, 15; Tirmiz, Zhd, 52 (h. no: 2389); Danm, Buyu', 2.

106
 Hadislerle Tasavvuf

verdii hkmler muteber olup onunla amel mmkndr.

A y n c a bu hadisle baz byklerin u uygulamalarnn aslnn
olduu ortaya kmaktadr: Onlar yeni gelen bir talibe kalblerine gre
davranrlar. Eer kalpleri kabul ederse gelen kimseyi silsile iine alrlar.
Yoksa kabul etmezler. Zahiren baknca bu kabul ve redetmenin sebebi
aka anlalmaz. Fakat daha sonra mesele takip edildiinde onlarn
byle yapmalarnn mnasip olduu ortaya kar.
er'an herkesi silsileye veya sohbete almak vacib deildir. Aksine
almak da almamak da mbah ve caizdir. Bundan dolay zanna gre bir
kimseye zel bir ekilde davranmas caiz olmaz diye bir itirazn
gelmemesi gerekir. Bu una benzer: Bir kimseyi zann karinelerle hrsz
gibi grmek caiz deildir ama er' kyasda bir mctehidin zann delil ile
hkmetmesi mmkndr, bu da onun gibidir. Bir mctehidin kesin
istidlal ettii naslarla kll bir hkm vermesi ise phesiz caizdir.

SEKSENDRDNC H A D S

Ebu Zer'den (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
" E y Ebu Z e r ! Seni z a y f g r y o ru m ve kendi nefsim
iin s e vd i im i senin iinde s e viy oru m (v e istiy lo ru m ). Bu
sebeple iki kiiye e m ir (b akan) olma. Y e t im le r in m aln
zerine alm a . " 140

Hadisten kan netice: Dnyev ilerle uramamak

Pek ok su fn in dnya ilerinin iine girmeme adeti vardr. S u
nedenle baz zahir ehli onlar knamaktadrlar. Bu tip sufilerin hibir
kimseye faydas yoktur, demektedirler.
Hadis, bu adetin doru olduunu aka tesbit etmektedir. Bunun
da sim udur: Bakalarna faydal olmak phesiz hayrldr. Fakat

140 Eb Davud, Yasaya, 4 (h. no: 2868).

107
 Hadislerle Tasavvuf

bazen bu faydal olma bir erre sebep olabilir. u bir gerektir ki zarar
defetmek, fayday kazanmaktan evladr. Elbette birisinin durumu ok
salam ise ve herhangi bir erre girme ihtimali yok ise onun iin bu
hkm geerli deildir.
Hz. Ebu Bekir Sddk ve Hz. mer (r. anhuma) iin hadislerde
geen ve onlarn im arete liyakatlarna dair ifadeler, halifenin
belirlenm esinde ve hilfet yknn stlenilm esindeki ly
gstermektedir. Aksi halde hadisteki "ben seni zayf gryorum" ifadesi
gerektii ekilde anlalmam olur.
Kemalden nce kendinin ehl-i kemalden olduuna inanmak ve
layk olmad ilere girmek byk hatadr. Bu nedenle mrid, eyhin
grne ve iaretlerine gre hareket etmelidir.

S E K S E N B E N C t H A D S

Cubeyr b. Mut'im (r.a) anlatyor:

R aslullah'a (s.a) bir kadn geldi. Ona bir eyler syledi.
Raslllah (s.a) ona (evine) dnmesini emretti.
Kadn yle dedi: "Seni bulam asaydm lm gibiydim ".
Hz. Peygamber (s.a) ise ona unu dedi:
"B eni b u lam azsan E b u B e k ir'e g it." 141

H a d iste n k an netice: H alife b ra k m a

Pek ok eyhin feyzin kalc ve silsilenin devam iin kendi
mridlerinden birisine halifelik verme adetleri vardr. Bu halifelii bazen
bir kiiye bazen de birka kiiye hayatta iken veya kendi lm art ile
verirler. Ancak maksad herhalukarda ayndr. Hadis, bu usln asln
tesbit etmektedir. Elbette u da bir gerektir ki halife olan kimsenin ehil
olmas gerekir.
G nm zde hilfet iin yaygn olan yle bir m etod da

141 Buhar, Fedilu'l-Eshabi'n-Nebiyyi 5; Mslim, Fedilu's-Sahabe, 10;

Tirmiz, Menakb, 17 (h. no: 3676).

108
 Hadislerle Tasavvuf

bulunmaktadr: Bazen eyh hayatta iken veya lmnden sonra insanlar

biraraya gelerek eyhin akrabalar veya hizmetilerinden kimi daha layk
grrlerse onun bana halifelik sar takyorlar. Fakat onlann grd
bu ehil olma sadece dnyevi ynden oluyor, gerek ehliyet ynnden
olmuyor. Bu metod hem fesada gtrmekte, hem talihleri elde etme
yarna dnmekte hem de cemaatn dalmas ayrca, insanlarn din ve
dnyasn kaybetmesine sebep olmaktadr.

SE K SE N A L T IN C I H A D S

Hz. Aie (r.anha) -uzun bir hadiste- yle diyor:

Hz. Fatma hayatta olduu mddete Hz. Ali insanlardan itibar
grmt. Hz. Fatma vefat edince insanlarn Hz. Aii'ye olan itiban
azald.142

Hadisten kan netice: eyhlere mntesib olanlara tazim

gsterm ek
Tasavvuf erbabnn byklere mntesib olan kimselere intisaptan
dolay tazim etme adetleri vardr. Bu rivayetten de anlaldna gre bu
husus sahabe-i kiram arasnda da aynen bulunmaktayd.

S E K SE N Y E D N C HAD S

Hz. Aie (r.anha), Hz. mer'in (r.a) hutbesini anlatyor:

Hz. O iner hlla^o1xil^ oyc ucu.
"Ben mer'im. Ben bu emirlik iine hrsl deilim. Fakat vefat
eden zat (Hz. Ebu Bekir) bu ii bana tavsiye etti. Allah O na bu ii
ilham etti. Bu emanetini ehil olmayanlara vermeyeceim. Ben bu
emaneti m slm anlann erefini ykseltmek isteyenlere vereceim.

142 Buhar, Megaz, 38; Mslim, Cihad,52.

109
 Hadislerle Tasavvuf

Onlar bu ie dierlerinden daha layktr'1.143

Hadisten kan netice: lham

Baz velilerin ilham sahibi olduu nakledilmitir. Burada bunun
isbat vardr.

Hadisten kan dier bir netice: Ehil olmayan kimseye

halifelik verilmemesi.
Baz sufler, sadece gelenek olarak silsileyi korumak iin bir kiiyi
halife olarak brakyorlar. Hadiste bu iptal edilmektedir. eyhlerin ehil
kimseleri halife brakarak bu adeti dzeltmeleri gerekir.

SEK SEN SEK ZN C HADS

bn mer'den (r.a), -uzun bir hadiste- Hz. mer (r.a) yle dedi:
"Muhakkak Allah dinini koruyacaktr. Ben kendimden sonra halife
brakm azsam (Hz. Peygamber'in (s.a) tatbikatna uymu olurum.
nk) Raslullah (s.a) kendinden sonra halife brakmamtr. Eer
halife brakrsam (Hz. Ebu Bekrin (r.a) yaptn yapm olurum.
nk) Hz. Ebu Bekir (r.a) halife brakmtr".144

Hadisten kan netice: Halifelik iin belli bir kiiyi

tayin etmemek
Baz eyhlerin tayinle halife brakmamas adettir. Ehil olan kimseye
Allah bu ii yaptracaktr. Hadis, bu adetin esasn gstermektedir. u
da bilinsin ki ehl-i tasavvufun yie bir sz vauir: Srf h a l i f e O SliI
diye halife brakmaya gerek yoktur. Ehil olan kendisi ortaya ksn.
Elbette ona beyat gereklidir. Beyattan sonra ise ehliyet ve salahiyet
143 Mslim, mare, 12.
144 Buhar, Ahkam, 51; Mslim, mare, 11; Eb Davud, mare, 8 (h. no:
2939); Tirmiz, Fiten, 48 (h. no: 2225); Musned, I, 13, 43, 4 6 ,4 7 .

110
 Hadislerle Tasavvuf

gerekir. Ehliyet ve salahiyetin gerek alameti kalb-i selimin ehadetidir.

Zahir alameti o devirdeki eyhlerin onu mnasip grmesi ve inkar
etmemesidir.

SE K SEN D O K U Z U N C U HADS

mer b. Meymun el-Udden -uzun bir hadiste- Hz. mer (r.a)

Abdullah b. mer'e yle der:
-M'minlerin annesi Hz. Aie'ye git ve O'na yle de:
"mer (r.a), iki dost Hz. Peygamber (s.a) ve Hz. Ebu Bekir'in
(r.a) yanna defnedilmek iin izin istiyor"...
Hz. Aie (r. anha): Orasn kendim iin dnyordum. Ama imdi
onu (Hz. mer'i) kendime tercih ediyorum.145

Hadisten kan netice: Teberrk iin bereketli bir yere

defnedilm ek
Byklerden oka nakledildiine gre onlar bereketli bir yere veya
salih bir kimsenin yannda defnedilmek iin vasiyet ederier. Rivayette
bunun ak bir delili vardr.

Hadisten kan dier bir netice: Fazilette bakasn

tercih etmek
Pek ok edeb ehlinden, faziletli kiiye ncelik verme adeti
m ahede edilm itir. M esala bir byk nam azda ikinci safta
durduunda, birinci safta bulunan ve. onu seven birisi, birinci saftan
geri ekilerek o bye yer vermesi ve onu tercih etmesi gih|. Hz.
Aie'nin (r.a) gsterdii bakasn kendisine tercih edebiyle de bunun
gzel olduu anlalmaktadr.
Baz kimseler ise, aralarndaki sevgiden dolay birbirine yakn olan
kimselerin birbirlerini tercih etmeleri, neticede mnaferete sebep,
olabilir, demektedirler. Birbirine yakn olmak, birisinin dierinden

145 Butar, Cenaiz, 96; Fedilu's-Sahabe, 8.

 Hadislerle Tasavvuf

teberrkne mani deildir. Hz. Aie'nin fiili, teberrk iindir; yaknlk

sebebiyle deildir.
Tahkik ehli bu itiraza yle cevab vermitir; Kendinden byk bir
kimseye sayg gstermek, aradaki yaknlktan daha ileri derecede bir
yaknln sebebidir. Yksek seviyedeki yaknl, aa derecedeki
yaknla tercih etmek yaknla kar isteksizlik deildir.

D OKSANINCI HADS

tbn Abbas'dan (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"(Evlerdeki) duvarlar kumalarla rtmeyin . " 146

H adisten kan netice: K abirlerin z e r le r in e rt

koymann mekruh olmas
Bu hadisten kabirlerin zerine bez koymann iyi bir ey olmad
anlalmaktadr. nk orada duvarlar rtmeye ihtiya yoktur. Bunu
yapm aktan murad ssleme, gzelletirm e ve yceltmedir. Bunun
kabirler iin caiz olduu ise sabit deildir.

D O K SANBRNC HADS

Ebu Musa el-E'ar (r.a) anlatyor:

Bir gn seferde Raslullah'la beraberdik. nsanlar sesli olarak
tekbir getirm eye baladlar. Bunun zerine R a s lu lla h (s.a) yle
buyurdu:
"Kendinize acyn. Siz ne sara ne de gaib olana dua
ediyorsunuz. Sizi gren ve iiten zata dua ediyorsunuz. O
sizinle beraberdir. Dua ettiiniz zat, birinize bineinizin

146 Eb Davud, SaJai, 358 (h. no: 1485).

112
 Hadislerle Tasavvuf

boynundan daha yakndr . " 147

H adisten kan netice: Cehri zikirde ar gitm ekle

Allah'a daha yakn olunacann doru olmamas
Cehr zikir pek ok nasslarla sabittir. Bu husuta hibir phe
yoktur. Ancak bu hadiste cehr zikirde an gitmek bahis konusudur.
B az kim seler sadece bununla A llah'a daha yakn olunacana
inanyorlar. Onlara gre zikrin faydas sadece bununla elde edilir.
Bundan dolay onlar bakalarnn rahatsz olup olmamasna hi dikkat
etmezler.
Bunun aksine hafi zikir konusunda baz an giden kimseler de
"hibir rivayette cehr zikir nakledilmemitir" derler. Hatta "bu hadiste
nehiy varid olmutur" iddiasnda bulunup "kendinize acyn" ifadesinin
yaplan cehr zikirde ifrad olduunu iddia ederler. Onlara gre bu tr
zikir ktlenmi ve bid'attr. Fakat gerek udur ki cehr zikir ne Allah'a
yaknla manidir, ne de bid'attr. Bunu yaknlk inanc ile deil de,
sadece bir metod olarak yapmann tecrbe ile faydal olduunu grdk.
Bu zikirle kalbde rikkat (yumuama) ve tefekkr (dnceler) hali
meydana gelir. te bundan dolay bu mubahtr. Bir eyin mbah
olmas, ibahata mani olan eyleri kaldrma artna baldr. Cehr zikrin
mubah olmas, bakalanna eziyet vermeme ve fesata sebep olmama art
ile kaytldr. Eer eziyet ve fesat szkonusu ise insanlardan uzak
yerlere gitmek gerekir.
"Siz ne sara ne de gaib olana dua ediyorsunuz" ifadesinin illetini
incelediimiz zaman anlalaca gibi bu hadiste varid olan nehiyden
murad yaknlk itikadn elde etmenin gerekliliidir. Bu yle izah
edilebilir: Eer kendisine seslenilen, sem' (iiten) ve basr (gren)
olmasayd, ok yksek sesle zikir, kurbet (yaknlk) vesilesi olacakt.
O 'na iittirm ek iin ok yksek sesle barm ak gerekli olurdu.

147 Buhar, Cihad, 131; Megazhi, 38; Deavai, 50, 68; Eb Davud, Selal, 361
(h. no: 1526, 1528); Mslim, Zikir, 44, 45, 46; Tirmiz, Dua, 57; ibn
Mce, Edeb, 59.

113
 Hadislerle Tasavvuf

Hakikatta ve inancmza gre Allah sem' ve basrdir. O zaman yksek

sesli zikir, iittirmek iin yaplmadndan, kurbet vesilesi olmaz. Keza
hadiste yksek sesli zikir iin olumsuz ifade kullanlmas pratikteki
faydasn inkar etmez. Sadece u var ki onun faydas hakknda bir ey
sylenmemitir. Ancak olabilecek faydas inkar edilmez.
Geri kalan bir husus daha var. O da udur: Yaplabilecek bir amel
olmasna ramen hadiste yksek sesle zikre tevik yoktur. Bunun
sebebi, sahabe-i kiram bu metodu uygulamadan da ayn fayday elde
ediyorlard. Bu sebeple o zamanda yksek sesle cehr zikre rabet
edilm iyordu. Ancak sonradan buna ihtiya oldu ve bu ekilde
zikredilmeye baland.

H adisten kan dier bir netice: A llah'n k u llara

yaknl ve beraberlii
Allah'n kullara yaknl ve beraberlii gerekten keyfiyetsizdir.
Buna ne kurb-i zati (Allah'n zatyla beraberdir) denebilir ne de kurb-i
mekan (bir mekanda bulunarak yakndr) denebilir. Baz kelamclar
buna kurb-i ilmi (ilmiyle beraberdir) manasnda kurb-i sfat derler.
Fakat selefin usulu, sfat- ilahiyyeyi tayin etmemektir. Onlar "Allah'n
mphem brakt eyler mphem kalsn" derler. Baz byklerin
kelamnda bu k u rb , takyid iin deil, sadece tebih ile anlatma ynnde
aklam alar iin kullanlmtr. Hadiste kullanlan u ifade bunun
cevaznn delilidir: "Size bineinizin boynundan daha yakndr".

DOKSANKNC HADS

Ebu Hureyre'nin (r.a),

Kaslullahn (s.a) duas hakknda yle bir rivayeti vardr:
"Allahm! Benim hatalarm, kar, dolu ve souk su ile
tem izle . " 148

148 Buhar, Ezan, 89; Deavat, 39, 44, 46; Mslim, Salat, 204; Mesacid, 147;
Zikir, 48.

114
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Allah'n sfatlarna su ve nehir

ile temsil getirmek
Baz ariflerin manzum szlerinde Allah'n zat ve sfatlarn su ve
nehir ile temsil ettikleri grlmektedir. M arib'nin "deryada dalga
pepeedir" sz buna rnektir. Buna benzer kelamlardan m aksat
sadece temsil gstermek deildir. nk Allah bu gibi temsillerden
tamamen uzaktr. Bu tebihlerden maksat baz ortak sfatlar hakknda
aklamada bulunmak ve anlatmadr. Mesela su ve derya, genilik ve
vahdet diye yorumlanmasna ramen, pek ok ii ihtiva edip onlarn
kayna olmas maanasnda da kullanlmtr. Ayn ekilde Allah'n zat
ve sfatlan, genilik ve vahdeti ifade etmeleri ve pek ok eyin menei
olmalar ynyle benzerlik arzederler. Bununla beraber tebihin iki
tarafnda bulunan Allah'n sfatlan ile eya, farkl farkl eyier olup
kullann onlan deerlendirmesi de farkldr.
ite hadiste bu temsilin cevaz vardr. nk su, dolu ve kardan
maksat, hata ve gnahlardan tamamen temizlenmek iin Allah'n rahmet
sfatnn tecelli etmesidir. Zat ve sfat arasnda ise deime ve bakalk
yoktur. Sfatlann temsili caiz olduuna gre, zatn temsilinin caiz olmas
da sabit olmaktadr. Bu sebeple byklerin szlerindeki temsiller
caizdir.

D O K SA N N C HADS

Zeyd b. Sabit (r.a) anlatyor:

Ashaba her namazn sonunda otuz defa subhanellah, otuz
defa elhamdlillah ve otuz defa Allahuekber demeleri emredilmiti.
Bunun akabinde Ensardan birisine ryasnda:
-"R aslllah (s.a) size her nam azn sonunda otuz defa
subhanellah, otuz defa elhamdlillah ve otuz defa Allahuekber
demenizi emretmedi mi?" dendi. Adam:

115
 Hadislerle Tasavvuf

-Evet, deyince karsndaki:

-yleyse onlar yirm ibee indirin, tehlili de ilave edin. Sabah
olunca bu olay Raslullah'a (s.a) anlatt. Raslullah da (s.a):
"Ayn ekilde yapnz", b u y u rd u .149

H adisten kan netice: Ryada gelen telkini eyh e

s y lem ek
Ehl-i tasavvuf eyhin adab hususunda yle sylemilerdir:
Eer mride ryada bir ey telkin edilirse onu eyhe anlatmadan
nce onunla amel etmemelidir. Hadiste bunun delili ve aklamas
vardr. Byle rya ve benzeri manev hadiselerle karlaan mrid,
kendi kendisine "bana eyhten fazla keif nasip oldu" diyerek yanl
anlaya dmemelidir. Her ne kadar daha fazla keif mride mmkn
ise de bununla efdaliyet ve ekmeliyet ortaya kmaz. A ynca byle bir
dnce mrid iin tehlikeli olur. Bu nedenle byle dnmemelidir.
Aksine bunu da eyhin feyzi olarak anlamaldr. "eyhimin bereketi ile
byle bir ey oldu" demelidir.
Mrid, rya ve kefin hakikatini "eyhim benden daha iyi bilir"
diye yakinen inanp dnmelidir. Bu sebeple murid ryasn eyhine
anlatmaldr. Onun telkininden ve tavsiyesinden teye de gememelidir.

D O K SA N D R D N C HADS

Hz. Aie (r.anha) anlatyor:

Raslullah (s.a) yatana yatt zaman (bir ksm sureleri okur)
sonra ellerine fler, vcuduna srerdi.150

Hadisten kan netice: Okuyup flemek

Her ne kadar flemek gaye deilse de bir mslmann talebi
karsnda onu krmamak ve Allah'n izniyle fayda grmesine vesile

149 Nesa, Sehv, 93 ; Darm, Salat, 90; Musned, V, 184, 190.

150 Buhar, Deavai, 12; Tb, 39.

116
 Hadislerle Tasavvuf

olmak niyetiyle bykler, o kiiye okuyup flerler. Hadis bunun meru

olduunu gstermektedir. Ayrca hadisten kendi nefsi iin byle
yapmann hibir sakncas olmad anlalmaktadr. Bye bir tatbikatta
bir nev Allahu Teal'ya kar muhta olma, inkisar, kulluu izhar etme
ve ihtiya sahibi olma gibi baz srlar vardr. Peygamber Efendimiz (s.a)
okuyup flemenin caiz olduunu gsterm ek iin bunu yapmtr
denilebilir.

D O K SA N B E N CI HADS

mam Malik'ten (r.a),

Raslullah (s.a) bir duasnda yle buyurdu:
"Allahm! Bizim iin yeri dr, katla / ' 151

Hadisten kan netice: Tayy- mekann imkn dahilinde

olm as
Pek ok menkbede evliyaullahm ksa zamanda uzun mesafeyi
katettikleri. eklinde kerametlerinin olduu nakledilmektedir.
Baz inkar eden kimselere gre byle bir eyin olmas mmkn
deildir. Fakat sufiler ve muhakkik alimler bunun mmkn ve vaki
olduunu sylem ilerdir. Hadiste tayy- meknn imkn zikredil
mektedir.
Tayy- mekann eitli mertebeleri vardr.Hadiste ise herhangi bir
mertebe ile snrlama, kaytlama yaplmad gibi takyide bir delil de
yoktur. te bu sebeple mutlak olan kendi hali zere brakmak
gerekecektir. Neticede hkm, tayy- mekann mutlak olarak mmkn
olduudur.

151 Teysir, 162.

117
 Hadislerle Tasavvuf

DOKSAN ALTINCI HADS

Cabir (r.a) anlatyor:

Ebul-Heysem (r.a), Raslullah (s.a) iin bir yemek piiriyordu.
Raslullah (s.a) ve ashabn yemee davet etti. Yemei bitirdiklerinde
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
-"Kardeinize sevab kazandrdnz." Ashab:
-"Ona sevab nasl kazandrld." diye sordular. Raslullah (s.a):
-"Bir adam birisinin evine girer, yemeini yer ve dua
ederse o kiiye sevab isabet eder" buyurdular . 152

Hadisten kan netice: Yemee davet edene yemekten

sonra dua etmek
Pek ok derviin yemek yedikten sonra sofra sahibine dua etmeleri
adettir. Hadiste bu adetin isbat vardr. Bu konu ile ilgili baka bir hadis
yledir:
Enes (r.a) anlatyor:
Raslullah (s.a) Said b. Ubade'nin (r.a) evine geldi. Said b.Ubade
(r.a), R aslullah'a (s.a) ya ve ekmek ikram etti. Bunun zerine
Resulullah (s.a) yle dua etti:
"Sizin yannzda orulular iftar etsin, yem eklerinizi
iyiler yesin, size melekler duada bulunsun . 153

D O K SA N Y E D N C H A D S

Katade'den (r.a),
Raslullah (s.a) hilali grd zaman yzn ondan evirirdi.154

152 Eb Davud, E'ime, 55 (h. no: 3853).

153 Eb Davud, E'ime, 55 (h. no: 3854).
154 Eb Davud, Edeb, 111 (h. no: 5093).

118
 Hadislerle Tasavvuf

H ad isten k an netice: N u rla ra iltifat etm em ek

T asavvuf ehlinin yle bir eitim m etodu vardr: Eer
murakabelerde baz nurlar zuhur ederse bunlara iltifat etmemek gerekir.
Denildiine gre, nuran perdeler zulman perdelerden daha iddetlidir.
Hadis bu eitimi teyid etmektedir. Bu sebeple onlara iltifat edip taklp
kalnmamaldr. nk Peygamber Efendimiz'in (s.a) hilalden yz
evirmesi u sebepten dolay idi:
Baz insanlar yldzlara yle bir tazimle bakyorlard ki, bu durum
onlar yldzlan yaratana tazime engel oluyordu. te ayn illet bu nurlar
iin geerlidir. Bunlara iltifat etmek hakiki maksada ynelmeye mani
olur. Bunu iyice anlamak gerekir.

D O K S A N S E K Z N C H A D S

mran b. Huzeyfe (r.a) anlatyor:

M'minlerin annesi Hz. Meymune-(fvariha) borlanyor ve borunu
artmyordu. Ailesi onun bu ii ve durumuyla ilgili olarak ona baz eyler
sylediler, onu knayp kzdlar.
B unun zerine Hz. M eym une (r.an h a), "bor alm ay
terketm eyeceim " dedi. nk halilim Raslullah'n (s.a) yle
dediini iittim : " B ir kim se b o r la n r d a b o rc u n u dem eyi
m u ra d e d erse A llah b u n u b ilir ve o n a d n y a d a b o rc u n u
d e t tir ir ." 155

H a d iste n k an netice: M isa firle r ve fa k irle r i::: b o r

a lm a k ta c esu r olm ak.
Pek ok bykten grdmze gre m isafirler ve fakirlerin
hizmeti iin rahata ve bolca bor.alyorlar. Hz. Meymune'nin (r.anha)
ameli ile bu teyid olunmaktadr. nk aktr ki Hz. Meymune (r.anha)
borcu bu niyetle alyordu. Bo yere bor almyordu.

155 Nesa, Buyu', 99 (h. no: 4700); lbn Mce, Sadakat, 10 (h. no: 2408).

119
 Hadislerle Tasavvuf

D O K SA N D O K U Z U N C U H A D S

Ebu Hureyre'den (r.a) nakledilmitir,

Raslullah (s.a), zikrin ve zikredenlerin fazileti hususunda rivayet
edilen bir hadiste, Allah-u Teal'nn zikir m eclisinde oturanlar
affettiini ferman etmesi zerine muhatap olan melein u suali
sorduunu ifade buyurmulardr:
Melek: "(Ya Rabbi!) Zikir meclisinde, onlardan olmayan, ihtiyac
iin gelip oturan gnahkar filan kimse de vard!.." der. Bunun zerine
Allah: " O n u da affettim . n k o n la r yle b ir c e m a a ttir ki
o n la rla o tu ra n ak olm az" buyurdu.156

H ad isten kan netice: B erek et iin halk silsileye alm ak

Pek ok bykten, ne zikir dncesi ne de kendini slah etme
dncesi olmad halde baz kimseleri silsileye aldklar grlmtr.
Yaplan bu i zahiren abes anlalabilir. Fakat incelendii zaman bunun
faydal olduu grlr. Nitekim hangi niyette olursa olsun silsileye
dahil olan kimselerin mutlaka bir fayda grdkleri vakidir. Byle bir
bey'at, sadece silsilenin bereketi iin olur. te hadis bunu teyid
etmektedir. '
Allah'n sevdii kullan ile oturan, bundan mahrum kalmaz. u da
aktr ki birisi bir byn meclisine girerse byk ihtimalle o bykle
beraberlik, yaknlk ve sevgi mutlaka hasl olacaktr. Bu durumda o
kimse de yukarda geen hadisin umumuna girecektir.

Y Z N C H A D S

"A llah -u T e a l'n n kyam et gn (hesap iin) ilk ard

156 Buhar, Deaval, 66; Mslim, Zikir, 25; Tirmiz, Deavat, 130 (h. no:
3600).

120
 Hadislerle Tasavvuf

k im s e , K u r 'a n ' e z b e r in d e to p la y a n , A lla h y o lu n d a

ld r len ve serveti ok olan k im seler o la c a k tr..." ek lin d e
balayan ve Ebu Hureyre'nin (r.a) rivayet etmi olduu uzun hadisi ravi
ufey, Hz. Muaviye'ye (r.a) anlatt. ufey, Hz. Muaviye'ye yle dedi:
"Onlara (Kur'an' ezberinde toplayan, Allah yolunda ldrlen ve
serveti ok olan kiilere) byle muamele edilirse, geri kalan insanlara
nasl muamele edilecek?", dedi. Sonra Hz. Muaviye hngr hngr
alam aya balad. yle alyordu ki biz kendini helak edeceini
zannettik. Sonra kendine geldi ve yzn sildi...157

H adisten k an netice: Vecd

Kendinden gemeye vecd denir. Bu vlen bir haldir. leride
bunun eitli derece ve durumlar gelecektir. Bunlar riyasz olursa
vlmtr. Hz. Muaviye'nin durumu, bunun bir rneidir.

Y Z B R N C HAD S

Ebu Hureyre (r.a), zekat vermeyenlerle sava hususunda158 Hz.

Ebu Bekir ve Hz. mer'in (r.anhuma) mnakaasn anlatrken Hz.
mer'in (r.a) yle dediini rivayet eder:
" A lla h 'a y em in olsu n k i, A lla h 'n Hz. E b u B e k ir'in
(r.a) k alb in i (n am azla zektn a ra sn a y ra n la rla ) sav a iin
genilettiini g rd m ve a n lad m ki bu sava h a k m i ." 159

157 Tirmiz, Zhd, 48 (h. no: 2382).

15^ Hz. Eb Bekir (r.a) zamannda namazla zekatn arar,: ayrmak isteyen hir
gurup ortaya kmtr. Hz. Eb Bekir de (r.a) namaz klp zekat
vermeyenlere sava ilan etmitir. Bundan dolay Hz. Eb Bekir (r.a) ile
Hz. mer (r.a) arasnda gr ayrl ortaya kmtr. Hadiste bu konu
anlatlmakladr.
159 Buhar, I'tisam, 2; Zekat, 1, 4; Mslim, man, 32; Eb Davud, Zekat, 1
(h. no: 1556); Tirmiz, man, 1 (h. no: 2607); Nesa, Zekat, 3; Cihad, 1.

121
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: lham

Pek ok ilham rivayetleri menkuldur. Hadiste bunun isbat vardr.
Bu durum, hadiste kalbini geniletmek ifadesiyle tabir edildi. lhamn
hakikati udur: Vastasz olarak bir hakikatin kalbe gelmesidir. te bu
mnazarada Hz. Ebu Bekir ve Hz. mer'in Allah kalblerini amtr.
Mnazarada nakledilen karlkl szler allan bir netice tesinde baka
bir mana daha ihtiva etmektedir. O da udur: nce Hz. Ebu Bekir'e
ilham oldu ve zekat vermeyenlerle savamas gerektiini anlad. O'nun
kelam nn feyzinden Hz. mer'e ilham oldu ve bylece Hz. Ebu
Bekir'in szlerinin ve niyetinin hak olduu kendisine beyan oldu. Bu
ilham, er' nasslara muvafk olduu iin bununla amel edilmesi caiz
idi. Bundan dolay Hz. Ebu Bekir onlara sava at.

YZKNC HADS

Ebu Zer'den (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Dnyaya kar zahidlik, helal olan eyleri (z a h id a n e
davranmak iin kendine) haram klmak ve mal elden karmak
deildir. Gerek zahidlik, Allah katnda verilecek olanlarn,
senin elinde olan eylerden daha gven verici olmas ve
sana bir ey isabet ettii zam an elde edecein sevab
sebebiyle m usibete uram ay, uram am olm aya tercih
edebilm endir . " 160
Rezin unu iiave eder: Aiiah yle buyuruyor: /'Elinizden kan
eylere zlmeyesiniz ve (Allah'n) size verdiiyle sevinip
marmayasnz". (Hadid, 57/23).161

160 Tirmiz, Zhd, 29.(h.no:2340)

161 bnu'l Esir, Camiu'l Usl, IV,670 (h.no:2770);

122
 Hadislerle Tasavvuf

H a d iste n k a n n e tic e: V elilerin a la m e tle ri: Z h d ve

te v e k k l
Bu hadiste evliyann ahlk ve bir nevi almeti olan zhd ve
tevekkln hakikati anlatlmaktadr. Hadiste ayrca byk bir hata
dzeltilmektedir. Pek ok insan kendi anlayna gre hell lezzetlerden
haram gibi ictinab eden, eline gelen paralan yerli yerinde olsun olmasn
-ihtiyac olsa da- bir an nce infak eden, bana gelen bela ve musibetin
giderilmesi iin are aramayan kimseleri zahid sayar ve bunlan, eyh
olmann alametleri olarak kabul eder. Anlatld gibi zht iin bu iler
art deildir, aksine zht, kendi elinde olandan daha fazla Allah'a itimad
etmek, musibeti bizzat istememek, fakat musibet geldii zaman da sevab
mid etmek ve bu musibet, sevaba vesile olduu iin sevinmektir.
Hadiste geen ifadelerin, ayetten delilinin olmas nemlidir. nk
"E linizd en kan eyler" ifadesine shhat ve afiyet de girmektedir.
D o la y s y la in san b u n la ra g v e n m e m e lid ir. " S e v i n i p
m a rm a y a s n z " ifadesi de hadisteki "Allah'n katnda bulunan
eyler..." ifadesinin Kur'an'dan delilidir. Arasndaki uygunluk aktr.

Y Z N C H A D S

Atiyye es-Sa'd'den (r. anha),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
" K u l m a h z u r lu o la n eye d m e k te n k o rk a ra k ,
m a h z u rlu o lm a y a n eyi b ra k m a d k a h a k ik i m u tta k ite r
d erecesin e u la a m a z ." 162

H a d iste n k an netice: M bah olan lezzetleri te rk e tm e k

ve bu h u su sta yaplan itira z la rn reddi
Pek ok ehl-i zahir, baz slk ehlinin m bah lezzetleri
terketmesinin snnete aykn olduunu ileri srerek phe ve itirazda
bulunurlar. Hadiste kastedilen terkin, aadaki amala olduu takdirde

162 Tirmiz, Kyame, 19.(h.no:2451);

123
 Hadislerle Tasavvuf

snnete uygun olduu sabit olur:

"Eer yersem beeri hissiyatm uyanp artacak ve bu da masyet
yapmama sebep olacaktr".
H adisteki "sakncal olmayan eyleri brakm adka" ifadesi
takvann kemaltnm nasl olmas gerektiini gstermektedir.

YZDRDNC HADS

Abbd b. Temim (r.a), Ebu Beir el-Ensar'nin (r.a) kendisine

yle haber verdiini anlatyor:
K endileri bir seferde R aslullah'la (s.a) beraber bulunmu.
Raslullah (s.a) eliye unlar demesini emretmi:
"Hibir devenin boynunda (nazarlk olarak) yay ipi
(kirii) ve gerdanlk braklmasn, hepsi kesilsin . " 163

H a d isten kan netice: M eru olm ay an n a za rl

takmamak
Pek ok arih bu hadisin sebebini u ekilde aklamlardr:
Ehl-i cahiliyenin hayvanlan korumak iin flenmi dml ipleri
(nazarlk olarak) takmak adetleri vard. Meru olmad iin Peygamber
Efendim iz (s.a), bunlar kaldrtt. Bu da meru olmayan nazarln
yasak olduunu gsteriyor. Gnmzde bu ii yapanlar meruiyetine
pek dikkat etmiyorlar. Islaha muhta bir konudur.

Y Z B E N C HADS

Kebetu'l-Ensariyye (r.anha) anlatyor:

Nebi (s.a) benim (evime) gelmiti. Ayakta olduu halde asl duran

163 Buhar, Cihad, 139; Mslim, Libas, 105; Eb Davud, Cihad, 45 (h. no:
2552); Muvatta, Sfatu'n-Nebi, 39.

124
 Hadislerle Tasavvuf

krbann azndan iti. Sonra ben kalkp (tebenrk olsun diye) krbann
azn kestim.164
Rezin'de yle bir ilave vardr: Onu devaml ieceim bir kab
edindim .165

H a d iste n k an n etice: ey h lerin k u lla n d e y a la r ile

te b e rr k te b ulu n m ak ve bu nun iin m u h afaza etm ek
Mridler byklerin eli, az ve vucudu ile dokunduu herhangi
bir eyin bereketlendiine inanrlar. Hadiste bunun aka isbat vardr.

H a d iste n k a n d i e r b ir n etice: ey h lerin e y a la rn

te b e rr k e n k u lla n m a n n caiz olm as
nsanlar nezninde bu gibi eyleri kullanmama gibi bir adet vardr.
Eer bu eskimesin, ypranmasn ve daha uzun zaman bereketlenilsin
dncesiyle yaplyorsa, bunda beis yoktur. Eer kii kullanmay
edebsizlik kabul ederse bu dncesi yanl olur. Onu devaml
ieeim bir kab edindim." ifadesi bu yanl dnceyi dzeltmektedir.

Y Z A L T IN C I H A D S

Cabir (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) bahesini sulamakta olan Ensar'dan birisinin
bahesine girdi ve:
" Y a n n d a bu gece k rb a d a b ek lem i su v a rsa g e tir,
y o k s a (b a h e y i s u la m a k ta o ld u u n ) a r k t a n i ec e iz"
buyurdu.166

H a d is te n k a n n e tic e: L e z z e tle rin iyisi ve g zelin e

m eyletm eye k a r yap lan itiraz n red d i
164 Tirmiz, Eribe, 18, (h.no: 1892); Drim, Eribe, 23.
165 bnu'l Esir, Camiu'l Usl, V, 76, (h.no:3092)
166 Buhar, Eribe, 14, 20; Eb Davud, Eribe, 18,(h.no:3724)

125
 Hadislerle Tasavvuf

Baz bykler yemek ve imek hususunda yemein iyisine nem

vermenin gerekli olduunu nakletmiler ve baz zevksiz ve neesiz
kimseler de buna itiraz etmilerdir. Bu durum nefsin isteklerine boyun
emektir ve bykle (eyhlie) uygun deildir, demilerdir. Oysa
hadiste dinlendirilmi su aramak ve yiyilip iilecek eye nem vermek
zikredilmitir. Hadis, zellikle byk zevatn byle davranm alar
sebebiyle ktlenemeyeceini tesbit etmektedir. Buradaki sr udur:
Bazen byle gzel nimetten istifade ile gerekte nimeti verene kar
olan sevgi artar. Bazen gzetilen gaye dorultusunda iyiye ynelmek
mmkn olabilir. Bunlarn hepsi slukun hedeflerindendir. Ksaca
lezzetleri terk etmede baz zel maslahatlar vardr. Bunun yannda gzel
lezzetleri elde etmek iin de zel maslahatlar olabilecei gibi zamana,
mekna ve hale gre bunlar birbirine tercih edilebilir.

YZYEDNC HADS

Ebu Hureyre'den (r.a),

Raslullah (s.a) yle anlatt:
-"M ira gecesi bana birinde a rap , di erin d e st
bulunan iki kab takdim edildi. Ben st aldm. Bunun
zerine melek bana yle dedi:
"Sana ftrat (dini, insan tab iatna uygun olan)
gsteren Allah'a hamd olsun. arab alsaydn m metin
saptacakt " . " 167

Hadisten kan netice: Misal aleminin var olduu

Hadise gre st, suret-i misalde din, iki ise suret-i misalde dnya
lezzetleri idi. Bu iki kabn sunulmas bir nevi imtihan iin idi.
Hadiste misal aleminin varl sabit olmaktadr. Bunun aklamas
byklerin kelamnda mevcuttur.

167 Nesa, Eribe, 41.

126
 Hadislerle Tasavvuf

YZSEKZNC HADS

Cabir (r.a), Resululullah'n (s.a) yle buyurduunu iitmitir:

"Kii ile irk arasndaki snr, namaz terk etmektir . " 168

H adisten kan netice: Baz gn ahlarn kfr ile

isim lendirilm esi
Baz byklerin kelamnda baz gnahlara kfr denildii varid
olmutur. u iirde olduu gibi:
Bizim tarikatmzda kin beslemek kfrdr.
Sinenin ayna gibi olmas prensibimizdir.
Eer bir an Allah'tan gafil oldun
O vakit ite sen tam kafir oldun.
Hadisteki tevcih, byklerin bu gibi szlerinin caiz olabileceine
delil vardr.

Y ZDOK UZUNCU HADS

Ebu Zer'den (r.a),

Raslullah (s.a) (bir gece) namaza kalkt ve sabah vakti girene
kadar u ayeti169 okumaya devam etti:
-"Eer onlara azabedersen, onlar senin kullarndr.
Eer onlar balarsan, phesiz sen en stnsn, hikmet
s a h ib isin . " 170

Hadisten kan netice: Amel yapmak iin fazla gayret

168 Mslim, man, 134.

169 M aid e, 5/118.
170 Nesa, ftitah, 79.

127
 Hadislerle Tasavvuf

gstermeye yaplan itiraz ve bunun cevab

Baz byklerin mcahedelerde fazla amel etmesi aleyhine baz
kimseler bidat diye itiraz ederler. Hadiste bunun snnet olduu sabittir.
Bu hususta varid olan nehyedici hadislere gelince, bu ilgili hadislerde
anlatld gibi ibadetten zevk alamayan ve ona devam edemeyen
kimseler iin sz konusudur.

Y ZO NUNCU HADS

Ali b.Abdurrahman'dan (r.a),

bn mer (r.a), Rasulullah'n (s.a) namazn anlatrken yle der:
Rasulullah (s.a) teehhdde ba parma ile kbleyi iaret ediyor ve
gz ile onu takip ediyordu.171

Y Z O N B K N C H A D S

bnu'z-Zbeyr (r.a), Resululullah'n (s.a) namaz hakknda yle

diyor:
Raslullah'n (s.a) gz teehhdde iaret parm ann ucunu
am yordu.172

H adisten kan netice: D nceleri ve dikkati bir

noktada toplamak iin bir eyle megul olup nazar oraya
rabtetmek
Bir eye dikkatli bakma gibi bir usl vardr. Bu ve benzeri
am ellerden ama dnceleri bir noktada toplam ak ve kendini
vermektir. Yukardaki iki hadiste bunun isbat vardr.

171 Nesa, Tatbik, 98.

172 Eb Davud, Salal, 181,(h.no:891)

128
 Hadislerle Tasavvuf

YZO NKNC HADS

el-Fadl b. Abbas'dan (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Namaz ikier ikier rekattr. Her iki rekatta teehhde
oturursun. N am azda huu, ta za rru 1 ve temeskn (boynu
b k k ve te v a z u ) i in d e o lu r su n ." E lle r in i ala k
gnlllkle ve Allah'n m erhametini talep ederek -ra v i
diyorki: Avu ilerini yzne doru evirerek ellerini Allah'a kaldrp
"Ey Rabbim!" dersin. Bunu yapmayan yle ve yledir."
bnu'l Mbarek'in dnda baka birisi bu hadiste yle demitir:
"Byle klmayann namaz eksiktir " . 173

Hadisten kan netice: Huulu olmak

Slk ehli, namazda ve dier ibadetlerde kalb huzurunun gerekli
olduunu sylemilerdir. Pek ok zahir hususlara dikkat edenler ise
m aalesef bunu gerekli grmyorlar. Hadiste bunun gerekli olduu
aktr. nk huusuz namazn eksik olduunu bu hadisde Peygamber
Efendimiz (s.a) aka ifade buyurmulardr. ster namaz olsun, ister
dier ibadetler olsun huunun gereklilii hususunda farkl dnen
kimse yoktur.

Y ZO N N C HADS

Hz. Aieden (r.anha),

Raslullah (s.a) zerinde iaretler bulunan bir elbise ile namaz
klarken bir ara gz bunlara takld. (Namazdan sonra da) yle
buyurdu: " zerinde iaretler bulunan bu elbisemi Ebu
C ehil'e gtrn, bana da onun e n cib n 'sin i 174 getirin.

173 Tirmiz, Salat, 283, (h.no:385)

174 Enciban, izgisiz bir elbise eidi.

129
 Hadislerle Tasavvuf

nk bu izgili elbise beni namazdan alkoydu " . 175

Ebu Davud ve Malik'in rivayetinde u da vardr: "Namazda iken
o izgilere bakm tm . Beni nam azdan alkoyacandan
korktum".

Hadisten kan netice: Dnceleri bir yerde toplamaya

engel olan eyleri yok etmek
Baz bykler Allah'tan baka eylerle megul eden sebepleri
azalttlar. Onlarn bu ameli yukardaki hadisle tasvib edilmitir.

H ad isten kan d i er bir netice: K em al eh lin in

seviyesine gre kendilerine gizli vesveseler gelebilir. Bu
vesveselerin gelmesi onlarn kamil olmasna engel deildir.

H adisten kan dier bir netice: Kendi durum unu

mmin kardelerine anlatma
Bu, tevazu ve hlasn bir ubesidir. Naks kimseler, bunu kemale
aykr bir davran gibi grseler de, kendi durumunu mridlere anlatmak
tevazu ve ahlakn bir ubesidir. Fakat nakisiyeti aklamak dini ynden
tehlikeli olmamal, masiyete sebebiyet vermemelidir, anlatlan husus
haram olmamaldr. Byle bir tehlike varsa bunu gizlemek gerekir.
M asiyeti izhar etmeyi yasaklayan hadislere misal olarak, Hz.
Safiyye'nin Peygamber Efendimizin itikaf yerine gelmesini ve

175 Buhar, Salat, 14; Mslim, Mesacid, .61-3; Eb Davud, Salat,163,

(h.no:914); Nesa, Kble, 20; Muvatta, Salai, 18.
176 Safiyye'den (r. anha),
Raslllah (s. a) itikafta idi. Bir gece kendisini ziyarete gidip, kendisi ile
konutum. Sonra kalkp (eve) dnmek isledim. Raslullah'da (s. a) beni
evime geirmek iin benimle birlikte kalkt. (Safiyye'nin evi Usame b.
Zeyd'in arsasnda idi.) Ensardan iki adam karmza kt. Peygamber'i (s. a)
grnce hzlca yrmeye baladlar. Raslllah (s. a):"Ar olunuz.
Telalanmaynz. O (yanmdaki) Huyeyyin kz Safiyye'dir" buyurdu.

130
 Hadislerle Tasavvuf

yellenme v.b. sebeplerle namaz bozulan kimsenin mahcup olmamak

iin burnunu tutmasn gsterebiliriz.

Y ZO NDRDNC HADS

Ebu Hureyre'den (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"A llah yahu di ve h r istiy a n la ra P ey ga m b erlerin in
kabirlerini mescid edinmelerinden dolay lanet etti " . 177

Hadisten kan netice: Mezarlara secde etmenin haram

olm as
Gnmzde dier insanlarn yapt gibi cahil sufilerin de yaygn
olarak yapt byklerin mezarlarna secde etme iinin yanl olduu ve
bu durumun slah edilmesi gerektii bu hadiste mevcuttur. badet iin
mezarlara secde etmek irk ve kfrdr. Ayn ekilde sayg ve selam
iin yaplan secde de kfre yakn ok byk bir gnahtr.

Y ZO NBENC HADS

Ebu'd-Derda'dan (r.a),
Raslullah (s.a) (bir defasnda namaz iin) ayaa kalktnda, biz
O nu "senden A lla h 'a s n rm " derken iittik. Sonra defa:
"Seni Allah'n lanetiyle lanetlerim" dedi. Ve sanki bir ey
Adamlar: Allah' tebih ederiz. Ya Raslullah, dediler. Raslullah (s. a):
"phesiz eytan insann damarlarnda kann akt gibi akar. Sizin
kalbinize -bir ey veya bir er- atmasndan endie ettim" buyurdu. Buhar,
l'tikaf, 8; Mslim, Selam, 24; Eb Davud, Savm, 79 (h. no: 2470)
177 Buhar, Salal, 48; Mslim, Mesacid, 19, 23; Eb Davud, Cenaiz, 72,
(h.no:3227); Nesa, Mesacid, 13; Muvatta, Medine, 17.

131
 Hadislerle Tasavvuf

alacakm gibi elini uzatt. Namazdan ktktan sonra biz:

-Ey Allah'n Rasl, gerekten namazda yle bir eyler sylediini
iittik ki bundan nce bunlar sylediini duymamtk; hem de senin
elini uzattn grdk. Bunun zerine Resulullah (s.a) yle buyurdu:
"Allah'n dman eytan yzme atmak iin bir ate
parasyla bana geldi , . . " 178
Bu hadisin devam nda Allah Tela'nn, Peygamber Efendim izi
koruduu ifadesi vardr.

Hadisten kan netice: Byklerin dahi eytandan emin

olmamalar ve bu hususta yaplan ikaz
Bu hadisten anlaldna gre insan ne kadar kmil olursa olsun
yine de eytandan emin olamaz. Aksine devaml dikkatli ve uyank
olmaldr ki, herhangi bir anda onu saptrmasn. Habis eytann cretine
baknz ki, Peygam ber Efendimiz'in (s.a) huzuruna bile ulamaya
cesaret etti. Ancak u kadar var ki eytan byle cesaretli olmasna
ramen, Peygamberleri gnaha sokamaz. Hatta cisman zararlarndan
dahi Peygamberler korunmulardr.

YZONALTINCI HADS

bn Ab bas'd an (r.a),
ResuluIIlah (s.a) yle buyurdu:
"Kim ezan iitip de, namaza gitmesine mani bir zr
yoksa kld nam az makbul olmaz." (Bu arada sahabiler
Rasulullh'a (s.a)):
-"Bu zr nedir ? diye sordular. Peygamber Efendimiz (s.a):
-"Korku ve hastalktr" diye cevap verdi.179

178 Mslim, Mesacid, 40.

179 Eb Davud, Salal, 46,(h.no:551)

132
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Cemaata nem vermek

Bugnlerde baz derviler cem aatla namaz klmaya hi nem
vermiyorlar. Hadis bunu dzeltmeye yle delalet etmektedir:
Onlarn cemaatsz kld namaz, gerek manada namaz deildir.
Byle bir insann farz ibadetleri eksik ve naks olduu zaman virdler ve
nafile ibadetler iin olan meguliyetlerinin durumu ne olur acaba siz
dnn?

Y ZO NY ED NC HADS

bn Abbas'a (r.a):
"Gndzleri oru tutan, geceleri namaz klan ancak cemaata ve
cumaya gitmeyen kimsenin durumu nedir ?" diye soruldu.
bn Abbas (r.a) yle cevap verdi:
-"Bu kimse cehennem ehlindendir . " 180
Bu hadisteki ifadeler yukardaki hadis gibi daha tekid ve daha fazla
tehdit ihtiva etmektedir.

Y ZO NSEK ZN C HADS

tban b. Malik (r.a) Resulullah'a (s.a) yle demitir:

-"Ya Raslellah! Seller beni kavmimin mescidine gitmeme engel
oluyor. Bundan dolay evime gelip bir yerde namaz kldrmanz ve
orasn mescid edinmeyi istiyorum." Raslullah (s.a):
-"naallah yaknda klarz" buyurdu.
Raslullah (s.a) evime geldiinde:
-"Nerede klmam istersin" diye sordu. Ben de evin bir
kesini iaret ettim. Bunun zerine Raslullah (s.a) kalkt. Biz de
O'nun arkasnda durduk. Bize iki rek'at namaz kldrd.181
180 Tirmiz, Salat, 48 (h.no:2l8)

133
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Zikir mekannn tayini

tban b. Malik (r.a), evinin her yerinde namaz klabilirdi. Ama
yine de namaz iin bir yer tayin etmeyi arzulad. Buradaki maslahat u
idi: nsan mekan tayini ile kendini ibadete balar. Virdler ve yaplan
ameller iin bir yer tayin edilebileceinin esas, bu hadiste mevcuttur.
Fakat bu cevaz iin iki art gerekir:
B irincisi bu tayinin A llah'a yaknlam aya sebep olacana
inanlmamal.
kincisi, baka bir kimseye engel olunup zarar verilmemeli.
Eer byle olmazsa o zaman bir yer tayin etmek uygun olmaz.
Nitekim bir hadiste yer tayin etme devenin bir yerde devaml gelip
durmasna benzetilerek yasaklanmtr.

H a d iste n k a n d i e r b ir n e tic e: M b a re k y e rle rle

bereketlenme (teberrk)
Bu sahabi evinde kendi bana bir yer tayin edebilmesine ramen,/
namaz klaca yerin bereketlenmesi iin Peygamber Efendimizi davet
etmi ve bir yer tayin etmesini talep etmitir. te, b.ylece bereketli
makamlarda zikir etmenin delili ortaya kmtr. Burada da itikaden ve
amelen an gitmeme art vardr. Yoksa irk ve bidat snnna girilebilir.

Y ZO ND O K UZU N C U HADS

Enes'den (r.a),
Raslullah (r ; a) yle buyurdu:
"Namaza baladmda uzun klmay istiyorum. Ancak
ocuk alamas iittiimde annesinin onun alam asndan
rahatsz olup zdrab duyacan bildiim iin namazm
ksa tutuyorum . 182
181
Buhar, Ezan, 154; Mslim, Mesacid , 263; Nesa, mamet, 46.

134
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Kmil olan kimselerin namazda

devaml istirak halinde olmamalar
Baz kim seler hedef olan kemalin en st seviyesinin, namaz
istirak hali ile klm ak ve bu halin kemalat iin gerekli olduunu
sylerler. Oysa bu hadisten anlald zere bu, ne lazm ne de maksud
olan bir kemaldir. Eer yle olsayd Peygamber Efendimiz (s.a) iin
gerekli olacakt. ayet byle bir hal onda bulunmu olsayd, o zaman
ocuun alamasna muttali olmas ve annesinin rahatsz olduunu
dnmesi nasl mutabk olacakt. Eer, bir kimseye istirak hali ikram
edilirse bu, byk bir ereftir. Ancak yine de maksad iin gerekli olan
bir ey deildir. Nitekim ok slk ehli, Peygamberimizin karlat
benzer durumlarla ok karlarlar.
Bu hadis kadnlarn cemaata gelebileceklerini gstermektedir.
Fakat daha sonralar m escide gelm elerinin mahzurlu olabilecei
sylenmitir.

YZYRM NC HADS

bn merden (r.a),
Raslullah (s. a) yle buyurdu:
"Saflar dzgn yapnz. Omuzlarnz hizaya koyunuz.
A r a la rd a k i b o lu k la r k ap atn z. (Secde ve rku da)
kardelerinizin ellerine (ve kollarna dolaysyla onlara)
y u m u ak d a v ra n n z.. A ran zd a eytan iin boluk lar
183
brakmaynz (ki oraya girmesin)".

Hadisten kan netice: Zikir halkasnda bitiik oturma

182 Buhar, Ezan, 65; Mslim, Salat, 192; Tirmiz, Salat, 159, (h.no:386); Nesa,
b. no: 35; Eb Davud, Salat, 122, (h.no:789)

Eb Davud, SalaL, 93 (h.no:666); Muvalta,Cuma',8

135
 Hadislerle Tasavvuf

eyhlerin sylediklerine gre zikir halka eklinde yaplmaldr.

Halkada mridler birbirlerine yakn olacak ekilde oturur. Hadisteki
"Boluklar kapatn ve eytana aralklar brakmayn" ifadesi ile halkann
sk olmasnn gerektii bildirilmitir. Vecd ehlinden biri buna iaret
ederek yle demitir:
Boluklar braklnca vesvese fazla gelir.
"eytana aralklar brakmayn" ifadesinde buna iaret vardr.

YZYRM BRNC HADS

Abdullah b. Muaffel el-Mzen'den (r.a),

Raslullah (s. a) yle buyurdu:
"Akam namazndan nce iki rekat namaz klnz."
Daha sonra insanlarn bunu snnet telakki etmesinden korkarak
ikinci kez "d iley en a k a m n a m az n d a n nce iki re k a t n am az
klsn" buyurdu.184
Eb Davud'un lafz byledir. Buhar ve Mslim'de "nc kere
de insanlarn bunu snnet telakki etmesinden korkarak 'dileyen' "
ifadesi vardr.

Hadisten kan netice: Yaygn gelenekleri terketmek

Akam namazndan nce iki rekat namaz klmak er'an tasvib
edilm esine ram en devaml yaplmamas istenm itir. er'an caiz
olanlara kar durum byleyken yaygn olup er'an tasvib edilmeyen
geleneklere devam etmeye ise Peygamber Efendimizin tavrnn nasl
olaca aikrdr. Tecrbe ile sabit olmutur ki er'an tasvip edilmeyen
alkanlklar brakmaktan baka are yoktur. Tahkik enli alimler, bu
gibi adetleri tamamen yasaklamlardr.

184 Buhar, Teheccd, 35; Mslim, Musafirun, 304; Eb Davud, Salat, 300,
(h.no:1281);

136
 Hadislerle Tasavvuf

Y Z Y R M K N C HAD S

el-Muire b. ube'den (r.a):

Raslullah (s.a) ayaklan iinceye kadar namaz klard. "Oysa
senin gemi ve gelecek btn gnahlann affedildi" denince, Raslullah
(s.a): " k re d e n b ir kul olm ayaym m ?" buyurdu.185
Bu hadis yzdokuzuncu hadiste anlatlan konuyu ihtiva
etmektedir.

Y Z Y R M N C H A D S

Hz. Aie'den (r.anha),

Raslullah (s.a) gece namazn hi brakmad. Hasta ve yorgun
olduu zaman ise, oturarak klard.186

H a d is te n k a n n e tic e : A m e lle r h u s u s u n d a n e fsin

ra h a tl n gzetm ek
Karinelerden de aniald gibi, eer bir mridin amel neesi
azalrsa amelini hafifletm esi ve nefsini rahat ettirm esini eyhler
emrederler. Hadiste aka bunun delili vardr. nk Peygamber
Efendimiz (s.a) amellerini hafifletirdi.

Y Z Y R M D R D N C H A D S

Osman b. Ebi'l As (r.a) anlatyor-

Raslullah'a (s.a):
-"Ya Resulellah ! eytan benimle namazm ve kraatim arasna
RS Buhar, Teheccd, 6; Mslim, M nafkun, 79-81; Tirm iz, S ala t, 187
(h.no:412) ; Nesa, Kyamul-Leyl, 17; bn Mace, kamet, 200.
186 Eb Davud, S al al, 307 (h.no:306)

137
 Hadislerle Tasavvuf

girip karlyor" dedim.Raslullah (s.a):

-"B u H inzeb ad l e y ta n d r. O n u h isse tti in d e o n d a n
A lla h 'a sn ve defa sol ta ra fn a t k r" buyurdu.
Osman diyor ki: Byle yaptm. Allah onu benden uzaklatrd.187

H a d iste n k an netice: V esvesenin tedavisi

Vesvesenin tedavisi birka ekilde varid olmutur: Bunlardan bir
tanesi hadiste geen usldur. Btn bu ilalarn zeti Allah'a ynelmek
ve vesveseye iltifat etmemektir. Btn tedavi ekilleri bunu elde etmenin
vastalardr, aralardr.
Hadiste geen Allah'a snma ifadesi Allah'a ynelmenin aracdr
ve "sol tarafa tkrmek" ifadesi vesveseye iltifat etmemenin metodunu
gsterir. Bu zel metodun namaza durmadan nceye ait olduu aktr.
Bylece insan vesveseyi izale ederek namaza balar. Namazn iindeki
birisinin namaza tam ynelmesi ve kendini namaza vermesi vesveseyi
uzaklatrmak iin yeterlidir. Allah daha iyisini bilir.

Y Z Y R M B E N C H A D S

Eb Hureyre'den (r.a),
Bir adam Raslullah'a (s.a) orulu iken hanmla mbaeretten
(oynamaktan) sordu. Raslullah (s.a) ona ruhsat verdi.
Baka biri gelip ayn meseleyi sordu. Raslullah (s.a) onu bundan
nehyetti. Ruhsat verdii kimse ihtiyar, nehyettii kimse ise gen idi.188

H ad isler, k an netice* K a b iliy ete g re fa rk l e itim

v e rm e
rad ehlinin adeti, her kiiye kabiliyet ve durumuna gre ta'lim
ve terbiye vermektir. Hadiste bu adetin aka asl vardr. Kabiliyete

187 Mslim, Selm, 68.

188 Eb Davud, Siyam, 35 (h.no:2387).

138
 Hadislerle Tasavvuf

gre gizli olarak verilen eitimin yle hassas bir noktas bulunmak
tadr: Baka birisi bunu duymamal ki heves etmesin, ikinci nokta da
udur: Gizli ve zel eitimin deeri daha fazladr. Mrid zerinde daha
etkili olur. Bir ey deerli olduu zaman ona merakn anm as ise
tabiidir.

YZYRMALTINCI HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslllah (s.a) yle buyurdu: "Gece namazn sadece Cu
ma gecesine tahsis etmeyin. Gnler arasnda oru tutmay
sadece Cuma gnne hasretmeyin. Ancak nceden devaml
tuttuunuz oru cumaya rastlarsa bu m s te s n a d r /'189

Hadisten kan netice: Kurbiyet elde etmek amac ile

mekan ve zam an tahsis etmeyi Peygam ber Efendim izin
yasaklam as
Eer kurbiyet iin bir zaman biriminin veya bir meknn tahsis
edilmesi eriatta yoksa, onun Allah'a mutlaka yaknla sebep olacana
inanmak veya zellikle onu amel olarak tahsis etmek -ister devaml
olsun ister olmasn- yasaklanmtr. Onu yapan kimsenin bu ynde
niyet ve srar olmasa bile yine de yasaklanmtr. Ancak devaml
yaplan ibadete tevafuk edenler hari. Bu gibi belli gnlere ameli tahsis
etme yanllna sadece halk deil pek ok havas ve zellikle tasavvuf
ehli de dmektedir.

Y ZY R M Y E D lN C l HADS

Eb Hureyre'den (r.a),

^ 9 Mslim, Siyam, 147.

139
 Hadislerle Tasavvuf

Raslullah (s.a) uzun bir hadiste yle buyurdu:

-" A lla h sizin s u re tle rin iz e ve c isim le rin iz e b a k m a z .
F a k a t k a lb le rin iz e ve a m ellerin ize b a k a r." R as lu lla h ' (s.a)
gsne iaret etti ve "ta k v a b u ra d a d r" buyurdu.190

H a d iste n k a n n e tic e : Z a h ire d e il, b a tn a n em

v e rm e n in gereklilii
Bu hadiste tasavvuf yolunun isbat vardr. nk tasavvufun z
kalbi masivadan boaltmak ve amelleri dzeltmektir. Zahiri imar edip
batn ihmal etmek ktlenmitir. Zahiri im ar etmeye riya da girer.
nk hadiste Allah yannda kabul olan ameller sadece huls-i kalble ve
takvayla yaplan am eller olduu belirtilm itir. Baz byklerin
kelmnda zahire hi itibar etmedikleri ve sadece batn zere hareket
ettikleri grlmtr. Bunun izah yledir:
Baz hadislerde bu ynde mutlak ifadeler vardr. Mesala "Emanet
ehli olmayan kimsenin iman yoktur " gibi.191 Grld gibi ncelikle
istenen insann manen kendini temizleyip gzel m'min olmasdr.

Y Z Y R M S E K Z N C H A D S

Enes'den (r.a),
Resululullah (s.a) bir ihtiya iin beni bir yere gnderdi. Bu
sebeple anneme dnmekte geiktim. Anneme geldiimde geikmemin
sebebini sordu. Ben de:
-Raslullah (s. a) bir ihtiya iin bir yere gndermiti dedim.
-htiyac ne idi? diye sordu. Ben de:
-O bir srdr, dedim. Annem de:
-"Raslullah'n (s. a) srrn hi kimseye syleme" dedi.192

190 Mslim, Birr, 32-4; lbn Mace, Zilhd, 9; Msned, 11/285.

191 Msned, III/154.
192 Mslim, Fedilu's-Sahabe, 145..

140
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Srlar koruma

Bu hadiste byklerin srlarn koruma hususunda ok nemli bir
eitim metodu verilmektedir. Bu eitim, -gerek bu eitimle alakal olsun
gerek varidatla ilgili olsun- batini srlarn kimseye aklanmamdr.
Hadiste geen sr her nekadar Hz. Enes'in (r.a) sim olsa da o sr
aslnda illeti mtereke ile Hz. Peygamber'in (s.a) sim dir. Bu sebeple
mrid de eyhin srrn korumaldr. Hadiste geen sr maslahat icab
aklanm am tr. H er ne olursa olsun byklerin srlarnn
aklanmamas gerekir.

YZYRM DOKUZUNCU HADS

Hz. mer'den (r.a).

Raslullah (s. a) yle buyurdu:
"Allah'n yle kullan vardr ki onlar ne Peygamberdir
ne de ehiddirler. Ancak Allah katndaki derecelerinden
dolay kyamet gnnde Peygamberler ve ehidler onlara
gbta ederler". Ashab:
-Ya Raslellah ! Onlarn kim olduklann bizlere haber ver,
dediler. Raslullah da (s. a):
"Onlar aralarnda ne neseb ne de madd bir ba
olm am asna ramen birbirlerini Allah iin sevenlerdir.
Allah'a yemin olsun ki onlarn yzleri nurludur ve onlar
nur zeredirler. nsanlar korktuu zaman onlar korkmazlar,
insanlar zld zaman onlar zlmezler" buyurdu.193

Hadisten kan netice: Allah'n veli kullar

Bu hadisin kastettii kimselerin tahkik ehli sufiler olduunu
aklamaya ihtiya yoktur ve hadisteki "onlara gbta ederler" ifadesinden
Peygamberlerden stn olduklar phesine dmemek gerekir.

^ 3 Eb Davud, Buy', 76 (h.no:3527)

141
 Hadislerle Tasavvuf

Baz hususlarda bykler kklerin zel durumunu temenni

ederler. Mesala; Peygamberler mmetin sknts ile megul olurlar. Bu
onlarn faziletine dair kat'i delildir. Olabilir ki baz evliyaullah tu dertten
vareste olabilir, bu sknty ekmeyebilir.

Y ZO TUZUNCU HADS

Eb Zer'den (r.a),
Kendisi Raslullah'a (s.a): "E y A llah'n Resul! B ir a d am
b ir to p lu lu u s e v iy o r, f a k a t o n la r n y a p t a m e li
yapam yor" der. Raslullah da (s. a):
"E y E b Z e r ! Sen sevdiinle b e ra b ersin ," b u y u rd u .194
Tirmiz'de Safvan b. Ass'dan gelen hadiste yle geer: "K ii
sevdii iie b e ra b e rd ir."

H ad isten k an netice: E v liy au llah sevenlerin fazileti

Bu hadis evliyaullah sevenlerin ve onlar hakknda iyi dnen
kim selerin faziletine aka delalet etm ektedir. B ey'at ile olan
balanmadan ister istemez eyhlere kar muhabbet meydana gelir. Bu
maslahattan dolay baz irad ehli olan zevat, kendilerinden pek fazla
mcahede ve riyazet beklenmeyen kimseleri dahi tarikat silsilesine
alrlar. Bazen de dier baz maslahatlardan dolay herkesden bey'at
almaktan ekinirler. Malumdur ki; "A m eller niyetlere g re d ir." 195

vA" i7 f iT
V m A
t i7 R t D t v
W
rt-M. h a ntc
.a.m *. A v

Eb Hureyreden (r.a),
Raslullah (s. a) yle buyurdu:

194 Eb Davud, Edeb, 122 (h.no:5126); Tirmiz, Zilhd, 50 (h.no:2387)

195 Buhar, Bed'ul-Vahy, 1.

142
 Hadislerle Tasavvuf

" R u h la r top lu c e m a a tla r d r . (R u h lar a le m in d e )

birbirleriyle tananlar lfet ederler. Tanm ayanlar ise
birbirleri ile lfet etmezler . " 196

Hadisten kan netice: eyh ve mridlerin faydann

tahakkuku iin aralarnda bir mnasebet olmas arttr
Batn feyzler iin eyh ve mrid arasnda ftr mnasebet arttr.
Bu husus tecrbe ile sabittir. Hadisin umumuna bu mnasebet de
dahildir. nk faydalanma lfete dayanr. lfet hadisin nassna gre
alemi ervahta tanmakla olur. Ftr mnasebetin gerei budur.
te madd mnasebet olmad halde eyhler, bazen mridleri
kendi yanndan baka bir eyhin yanna gnderiyorlar. nk kendi zan
ve keflerine gre, dier eyhle mrid arasnda mnasebet oluuyor ve
mridi ona gnderiyor.

YUZOTUZKINCI HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s. a) yle buyurdu:
"Allah, A dem i (a. s) kendi suretinde yaratt . " 197

Hadisten kan netice: Allah insan hakka mazhar

olmas iin yaratt. (M azhariyeti'l-insan li'l-hak).
Baz arihlere gre hadiste geen "suretihi" deki "hi" zamiri
Allah'a aittir. Bundan dolay bu hadis sufilerin u mehur grn
isbat eder: nsan, Allah'n mazhandr. Bunun ksa erhi eyledir:
nsan, Allah'n ok stn bir yaratdr. Yaratlandan, yaratcnn
varl ve kemal sfatlan istidll olunur.
te bu anlam da yaratlan, yaratcnn zuhuru yani zuhur

196 Buhar, Enbiya, 2 ; Mslim, Birr, 159; Eb Davud, Edeb, 19 (h.no:4824)

197 Buhar!, Isti'zan, 1; Mslim,"Cennet, 28.

143
 Hadislerle Tasavvuf

vesilesidir. nsan zerinde de Allah'n varl ve ycelii zuhur eder. Bu

sebeple yaratlana m azhar hak denilir.
Bu szn de birka izah daha var: Bunlardan birine gre insana
tam arifi mazhar denilir. nk insana bakmak suretiyle insan Allah'
bulabilir. Buna benzer aklamalar Kalide-i Mesnevi ismindeki eserde
zikredilmitir. Hadis, bu grlerin hepsinin temelidir. nk suret,
lah tecellinin zuhuru m anasnda umum bir mana olarak ortaya
kmaktadr.

Y ZO TUZNC HADS

bn mer'den (r.a), kendisi birgn Kabe'ye bakt ve yle dedi:

"Sen ne byksn, senin ann ne ycedir. M 'minin Allah
katndaki erefi senden daha byktr."198

H a d iste n k an netice: M m in in k a lb in in K a b e 'd e n

b inlerce k e re byk olm as
H adiste, bu m ehur szn isbat vardr. H adiste m 'mine
Kabe'den daha byk denmesi imandan dolaydr. mann bulunduu
yerkalbdir. te m'minin kalbinin Kabe'den efdal olduu burada sabit
olmaktadr. "Daha byktr" ifadesi mutlak olarak ifade edilmitir.
Bundan dolay binlerce kere Kabe'den byktr demek, hadis gz
nne alndnda mmkndr. Binlerce kere iyi ve byk demekteki
murad, binlerce derece Kabe'den daha iyi olduudur. Ayn ekilde baz
byklerin kelamnda "kalb, Hakk'n tecell yeridir" ifadesi variddir.
Hadiste bunun da asl ortaya kmaktadr. nk Kabe, Hakk'n tecell
yeri olursa o zaman Kabe'den efdal olan kalb bir derece daha evla tecell
yeridir, denmesi sahih olabilir. Fakat sadece bunun, faziletin bir cz
olduu aktr ve bundan insana secde edilebilir manas da kmaz.

198 Tirmiz, Birr, 85 (h.no:2032) .

144
 Hadislerle Tasavvuf

Y ZO TUZDRDNC HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Kii arkadann dini zeredir. O halde kim inle
arkadalk ettiine dikkat etsin . " 199

H ad isten k a n netice: eyh ed in irk en ih tiy a tl

davranmak
u bir gerektir ki mridde eyhe kar yksek seviyede sevgi
meydana gelir. Normal arkadalk insann dini zerinde bu kadar etkili
olursa, mrid- mrid arasndaki arkadalk gibi byk bir arkadaln
tesiri nice olur? u da mahede edilmitir ki eyhin akaid, amel ve
ahlak mride sirayet eder, onu etkiler. Bu etki olmasa bile mutlaka en
azndan onun ahlakn gzel grme seviyesinde etkilenme olur. Yani
mrid, eyhin yapt ileri gzel grr. Anlalaca zere eyhin
durumu kt ise, mridin durumu da kt olacaktr.. Bundan dolay
eyh edinirken ok dikkatli olmak gerekir. M aalasef bu hususta ok
gevek davranlyor. Bu halin slah gereklidir.

Y ZO TUZBENC HADS

bn mer'den (r.a),
Raslullah (s. a) yle buyurdu:
"Bir erk ek ile bir kadn y a ln z olarak babaa
kalmasn. nk ncs eytandr . " 200

Hadisten kan netice: Kadn mridenin eyhten hicab

edip saknmas

199 Eb Davud, Edeb, 19 (h.no:4833); Tirmiz, Ziihd, 45,(h.no:2378)

200 Buhar, Nikah, 11; Mslim, Hac, 424; Tirmiz, Rada, 16, (h.no:1171)

145
 Hadislerle Tasavvuf

Hicab (saknma) olmad zaman bazen yalnz babaa kalnaca

aktr. Bu caiz deildir. Yalnz olarak olmasa da eyhin birka kadn ile
bir araya gelmesi de eyhe mahremiyet meydana getirmez. Bu da caiz
omaz. eyh oradaki hibir kadnn mahremi olmad iin hkmen
onlarla yalnz kalm hkmndedir. Bu sebeple yasak olan ve men
edilmi bulunan halvet hususunda dikkatli olmak gerekir. Buna dikkat
edilmezse hicabszlktan dolay pek ok fesad meydana geliyor. Bunun
iin gnmzde baz yerlerde grlen irkin adet dzeltilmeli, eyh
kadn mridelerle bir arada duruyorsa buna engel olunmaldr. Bunu
dzeltmek vacibtir.

Y Z O T U Z A L T IN C I H A D S

Eb Musa (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) aram zda ayaa kalkt ve iende aadaki
ifadenin bulunduu u be cmleyi bize syledi:"O 'nun (A llah'n)
hicab n u rd u r. A llah eer o n u ru asayd vechinin n u ran iy e-
ti m ah edesin in ih a ta ettii b t n y a ra tk la r y a k a rd ." 201

H a d is te n k a n n e tic e : D n y a d a A lla h ' g rm e k

m m k n de ild ir
Pek ok cahil sufilerin itikad yledir: Salih kimse dahi ahiretteki
gibi Allah' dnyada grebilir. Hadis bu inancn yanl olduunu
gsterm ektedir. Bu gibi inan tayan kim selerin dncelerini
dzeltmeleri vaciptir.

Y Z O T U Z Y E D N C HAD S

mer b. Sabit el-Ensar'den (r.a),

21 Mslim, man, 293.

146
 Hadislerle Tasavvuf

Bir sahab'nin, mer b. Sabit'e (r.a) haber verdiine gre

Resulullah (s.a) insanlar deccalden sakndrd gn yle buyurdular:
-"Deccalin iki gznn arasnda kfir yazldr. Bunu
onun yaptklarn kerih gren m'minler grr."
Devam ederek: "Biliniz ki sizden birisi lnceye kadar
Rabbini katiyyen gremeyecektir " . 202

Hadisten kan netice: Daha net ve ak bir ekilde, bu

h a d iste A lla h 'n bu d n y a d a g r l m e y e c e i ifad e
edilmitir. Bunun izah da yukardaki hadis gibidir.

YZOTUZSEKZNC HADS

Eb Hureyre (r.a) analatyor:

Bir bedev, Raslullah (s. a) mescidde otururken mescide girdi.
ki rekat nam az kld. Sonra yle dedi: "A llahm ! Bana ve
Muhammed'e merhamet et. Bizimle beraber baka kimseye merhamet
etme". (Bunu duyan) Raslullah (s. a) yle buyurdu:
-"Allah'n geni rahmetini daralttn."
ok gemeden o bedev mescidin bir kesine bevletti. Bunun
zerine insanlar ona hcum ettiler. Raslulllah (s. a) ise onlara mani
oldu ve yle buyurdu:
-"Sizler kolaylatrc olarak gnderildiniz. Zorluk
gsterici olarak deil. Bevlin zerine byk bir kova
dolusu veya doluya yakn su dkn . " 203

Hadisten kan netice: Cahil ve grgs az kimselerin

szleri ve fiillerinden dolay onlara yumuaklk gstermek
Pek ok byn adeti, cahillerin hareketlerine iddet gster
202 Mslim, Filen, 95.

203 Buhar, Vudu, 57-8; Mslim, Taharet, 98-9; Eb Davud, Taharet, 138 (h.no:
380) Tirmiz, Taharet, 112 (h.no: 147); Muvatta, Taharet, 31.

147
 Hadislerle Tasavvuf

memek, aksine yumuaklk.gsterip tahamml etmektir. Bazen bunun

sebebini idrak edemeyenler hadiseyi kibarlk ve daha fazla msamaha
gsterm eye ham lediyorlar. te hadiste bu gibi durum larda ok
yum uaklk gsterme ve tahamml etmenin isbat vardr. Dnyev
menfaat gayesi ile insanlara kolaylk gsterilirse bu mdahene (yaclk)
olur. Din maslahatlar iin olursa vlr.

Y Z O T U Z D O K U Z U N C U H A D S

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s. a) baz amellerin faziletini belirttikten sonra yle
buyurdu: " te r ib a t (d m a n a k a r d u rm a k ) b u d u r. te
rib a t b u d u r." 204

H ad isten k an netice: eytan la cih ad

eyhimiz "C ihad- E k b er" isimli risalesindeki ok gzel ve
geni bir blmde salihin savann, nefsi ve eytann askeri ile
olduunu yazd. H adis bunun ak bir delilidir. nk ribat
muharebede olur. Burada aktr ki m uharebe nefs ve eytan ile
olmaktadr.

Y Z K IR K IN C I H A D S

Cabir'den (r.a) rivayet edilen uzun bir hadiste yle geer:

ki kii bir vadinin kma varnca muhacir olan kii yatt F.nsar
olan da kalkp namaza durdu.
Bir adam yaklat. Onu grnce nbeti olduunu anlad. Bir ok
atp onu vurdu. Ensar bunu eliyle vcudun- dan kard. Bu ekilde

204 Mslim, Taharet, 41; Tirmiz , Taharet , 39,(h.no:52) ;Nesa, Taharet, 107;
Muvatta, Sefer, 18 .

148
 Hadislerle Tasavvuf

ona ok att o da bunlar kard. Ensar sonra ruku ve secde yapt.

Daha sonra Ensar'nin arkada (irkilip) uyand. Oku atan kendisini
farkettiklerini anlaynca kat. M uhacir kan akm asndan dolay
Ensar'nin bana gelenleri grnce yle dedi (sitem etti):
-"Subhanellah ! lk oku attnda beni niin uyandrmadn."
Ensar ise:
"O srada bir sure okuyordum. Onu kesmek istemedim" dedi.205

H adisten k an netice: K u r'a n o k u n u rk e n lezzet alm ak

Kur'an okumaktan, namaz ve dier ibadetlerden lezzet elde etmek
yksek bir haldir. Bu sahabenin durumu onun vlen bir hali olduuna
delildir. nk "onu kesmek istemedim " ifadesini sebep olarak
sylemesi Kur'an okumadan ald lezzete delildir.

Y Z K IR K B R N C l H A D S

Hz. Ali'den (r.a),

Raslllah (s. a) yle buyurdu:
-''K im c n u b o lu r da kl dibi k a d a r b ir yeri ykam ayp
c n b h a ld e b ra k rs a , c eh en n em d e o na yle yle (veya
u k a d a r sre) azab edilir." Hz. Ali (r. a):
-"Bu iddetli azab duyduumdan dolay salarma dman
oldum" der ve san da tra ederdi.206

H ad isten k an netice: S alar dib in d en kazm ak

Pek ek eyhin salarn dibinden kesme gibi uu adei vardr. Bu
adetin kayna Hz. A li'nin bu fiilidir. Bu adetin sebebi hadiste
gemektedir. O da guslde ihtiyatl olmaktr. Bunun dnda baka
maslahatlar da olabilir. Mesala salaryla ilgilenirken kalbin megul

205 Eb Davud, Taharet, 78 (h.no:198)

206 Eb Davud, Taharet, 97 (h. no: 249).

149
 Hadislerle Tasavvuf

olmas veya baz iler sebebiyle (mesela scaklk gibi) salarn zararl
olmas vb. durumlar.

Y Z K IR K K N C H A D S

Useym b. Kuleyb babas tarikiyle dedesinden rivayet ettiine

gre, dedesi Raslullah'n (s. a) yanna gelip:
-"Ben mslman oldum", demi. Bunun zerine Raslullah'da
(s. a ) ona:
-" z erin d en k f r dnem ine a it k lla rn a t " , b u y u r
mutur.207
Ravilerden birisi Raslullahn (s. a) szn " tr a ol" diye
aklamtr.

H adisten kan netice: B ey 'a t sebebiyle sa la r kesm ek

Baz eyhler birisini mridlie alrken salarn kestirdikleri
nakledilmitir. Hadiste belirtildii gibi bunun gaye ve maslahat,
masiyet devrindeki menfi etkilerini uzaklatrmaktr.

Y Z K IR K N C H A D S

Zeyd b. Eslem'in (r.a) babasndan rivayet ettii bir hadise gre:

Hz. mer'in (r. a) yannda dokuz kap vard. Meyve ve gzel
eyler olduu zaman mutlaka bu kaplara kor, Raslullah'n (s.a)
hanmlarna gnderirdi.208

H a d iste n kan n e tic e: ey h ten s o n ra o n u n a ile sin e

hizm et etm ek
Ehli tasavvufun eyhin gyabnda veya vefatndan sonra ailesine

207 Eb Davud, Taharet, 129 (h. no: 356).

208 Muvatta, Zekat, 44.

150
 Hadislerle Tasavvuf

mutlaka hizmet etme gibi yaygn bir adeti vardr. Hadiste bu adetin iyi
ve gzel olduu aktr.

Y ZK IRKDRDNC HADS

Hz. mer'den (r. a) yle dedii nakledilmitir:

-"Et yemekten saknn. nk et iki alkanlna ben- zer bir
alkanlk m eydana getirir... Allah devaml et yiyen- lere buz
etmitir."209

Hadisten kan netice: Baz kimselerin et yemeyi terk

etm esi
Baz dervilefet yemezler. Bu hadiste et yememenin aklamas
vardr. Yememenin sebebi hadiste getii ekilde hayvani kuvveti azalt
maktr. nk hayvan kuvvet insan masiyete sevk eder.
te bu adet yukardaki hadise gre doru ve uygundur. Elbette
arasra et yemekte bir beis yoktur hatta gereklidir. Ta ki helali haram
klm a gibi bir durum ortaya kmasn. Bu sebeple bir kimse et
yememeyi Allah'a yaklamann bir sebebi olarak kabul ederse o zaman
bidat yapm olur. Bunu tasavvuf! ameller sebebiyle yapyorsa bu abes
zerine abes olan bina etmektir. Yememenin sebebi hayvan kesmedeki
acma duygusu ve itikattaki bir hrmet sebebiyle olursa, bu da ilhattr.

Y Z K IR K B E N C H A D S

Cabir (r.a) analatyor:

Ben et yklenmi giderken Hz. mer (r.a) bana yetiti ve "bu
nedir?" diye sordu. Daha sonra da unu syledi:
"Arzu ettiin bir eyi hemen satn alyor musun. Sizden birinizin

209 Muvatta, Sfatu'n-Nebi, 36.

15 i
 Hadislerle Tasavvuf

arzu ettii eyi hemen yemesi israf olarak ona yeter" dedi...210

Hadisten kan netice: Lezzetleri azaltmak

Tasavvuf ehli lezzetleri azaltmaya dikkat ederler. Hadis buna
dellek eder. Ayn zamanda lezzetleri azaltmak, mcahedenin bir
blmdr.

YZKIRKALTINCI HADS

Eb Said (r.a) anlatyor:

"Biz bir seferde idik..." eklinde balayan (ve seferde uradklar
bir kabile ile aralarnda geen hadiseyi anlatan uzun bir hadis vardr.
M slman yolcular o kabileye vardklarnda azklar kalmam ve
kendilerini arlam alarn istem ilerdi. K abile sakinleri buna
yanamadlar. Bir mddet sonra kabile reislerini ylan sokmu Ve
mslman misafirlerden onun ifa bulmas iin yardm istemiler.
Mslmanlardan birisi karlnda bir miktar koyun almak artyle ona
fatihay okudu ve adam iyileti.). Bu hadiste u ifade vardr: Rukyeyi
yapan:
-" R a s lu llah 'a (s.a) gidip dan m adan ( a l d m z
koyunlan paylaama iini) yapmaynz", dedi. Onlar da Raslullahn
(s.a) yanna varnca durumu anlattlar. Raslullah (s. a):
-"Fatiha ile rukye yaplacan nerden biliyorsunuz?
Koyunlan bln bir p a y da bana ayrn" buyurdu."211

Hadisten kan netice: Muska yapann cret aimas

Baz muskalar iin cret almak baz byklerin adetidir. Bunun

210 Muvatta, Sfatu'n-Nebi, 36; ibn Mce, El'ime 51

211 Buhar, Tb, 33, 39; lcre, 16; Mslim, Selam, 66; Eb Davud, Buyu, 37
(h. no: 3418); Tb, 19 (h. no: 3900); Tirmiz, Tb, 20; ibn Mace, Ticaret,
7; Msned, m , 10, 44. Rukye, ifa iin okumaya denir.

152
 Hadislerle Tasavvuf

caizlii yannda, eyhin byklne ters olmad bu hadise gre

sabittir. Raslullah'n (s.a) koyunlan almalarm emretmesi eriata ters
deildir. nk ne onda ne de muskada kandrma falan yoktur. Bunun
ayrntlar Risale-i et-T ak'de zikredilmitir. Ancak u var ki muska
ile devaml uramak batn iin tehlikelidir. nk her zaman herkes
ona mracaat eder, devaml muska isteyip her eylerini buna tahsis
ederler. Bu da tehlikeli ve zararldr.

Y Z K IR K Y E D N C H A D S

Enes'den (r.a),
Raslullah (s. a) yle buyurdu:
"N e s ir a y e t (h a s ta lk b u la m a s ) v a r d r 212 ne de
u u rsu z lu k . F e 'l213 houm a gidiyor." Fe'l, nedir? diye sordular.

Hastalklar tabiatlar itibari ile sirayet edici deillerdir; fakat Allah Teala, bir
hastala yakalanan kimsenin salam kimse ile temasn, hastaln salam
olana gemesi iin sebep klmtr. Hz. Peygamber (s.a) "hastalk bulamas
yoktur" sz ile hastaln bulamasn nefyetmi olmakta, yani hastaln
kendi kendine gemiyeceini bildimektedir. Bir de Hz. Peygamber (s.a)
byle sylemesinin sebebi cahiliye devrinden kalma hastaln Allah'n fiili
ile deil de, tabiat icab bulat inancn ykmak iindir. Baka bir hadiste
hastaln bulaabilecei belirtilm ektedir. Bkz. Buhar, Tb, 53. Bu
hadislerde herhangi bir ihtilaf yoktur. Daha geni bilgi bkz. lbn Kuteybe,
T e'vilu M uhlelifi1 H adis, (st. 1979), s .141-144 (Ter. M. Hayri
Krbaolu), bnu's Salah, Ulumu'l Hadis, (Dmak, 1986), s. 284-5 (Tah.
Nureddin Itr)
213
Fe'l, tefe'ul: Uur, baht ve saadet m analarna gelmektedir. Yaplmas
dnlen bir iin baarl olmas ve hayrl sonular verebileceine dair baz
ip ularnn ve iaretlerin bulunduuna inanmak ve Kur'an veya Buhar,_gibi
bir kitab raslgele aarak kacak hususu, kendisi hakknda gzel ve iyi
kabul etmek fe'ldir. Yani kiinin durumuna uygun den sz veya kelimedir.

153
 Hadislerle Tasavvuf

-"G zel s zd r" buyurdular.214

H a d is te n k a n n e tic e : K u r 'a n veya b y k le r in

k ita b la r ile te fe ' l
Baz akide ehli bir zahiri ve batn hacet iin Kur'an veya Divan-
Hafz veya Mevlana'nn Mesnev'si ile fe'l ediyorlar (ihtiyalarna gre
rast gele bir yerini ap kendilerine iaret aryorlar). Bu hadiste bunun
temeli beyan edilmitir. Eer fe'l A llahtan mid reca sebebleri ile
oluyorsa bunda bir ey yoktur. Allah'tan mid beslemek, fe'lsiz de
vlen ilerdendir. Eer bu snr alrsa, mesela Divan-i Hafz ve
M evlana'nn M esnev'siyle fe'l ederken ikisinin hazr ve nazr
olduunu, cevabn onun tasarufu ile olduunu kabul etm ek,
ktlenmitir ve irke yakn bir bidat olarak kabul edilmitir. Bununla
abdest alman su kabn dndrerek dnd taraftakini hrszdr diye
tesbit etmenin gnah olduu da bilinir.

Y Z K IR K S E K Z N C l H A D S

Hz. Ali'den (r.a),

Raslllah (s. a) yle buyurdu:
"D in d e fak ih olan ne gzel in sa n d r. K endisine ih tiy a
o lu n d u u z a m a n in s a n la r a fa y d a v e r ir . O n a ih tiy a
olunm ad zam an da kendine y e te r." 215

H a d is te n k a n n e tic e : B ir k im se n in p e in e fa z la
d m em ek
Pek ok sufnin nasihat metodu, bir kim senin peine fazla
Ancak bu kelimeden maksat falclk deildir. Bu hadisten de anlald gibi
Peygamber Efendimizin gzellie delalet eden fe'li sevdii anlalmaktadr.
214 Buhar, Tb, 44, 54; Mslim, Selam, 111-114; Eb Davud, Tb, 24 (h. no:
3911); Msned, 111, 118, 120, 154, 173, 178.
215 lbnu'1-Esir, Camiu'l Usl, XIV, 229 (h.no:6723)

154
 Hadislerle Tasavvuf

dmeme eklinde gereklemektedir. Onlar, byle birisinin peine

derek nasihat metodunu uygulayanlar, bir iki kere ikaz ederek onun
hakkn derler. Eer kardaki kabul ederse iyi, kabul etmezse
m eguliyetlerine devam ederler, ilgili ayet216 umumi yn ile bu
metodun kaynadr.
Hadisin ikinci aklamas ise yle olabilir: Bir kimse kendi
dnyev haceti hakknda kimseye bir ey demiyor. Ona^buna benim
ihtiyacm var diye arz etmiyor. Haline kredip eline geenle yetiniyor.
Fakat kendi kendine yetme ve bakasna muhta olmama karinelerinden
dolay birinci aklama daha uygundur.

YZK IR KD OKU ZU N C U HADS

Eb'd-Derda'dan (r.a),
Raslullah'n (s. a) yle buyurduunu iittim:
"Alimler, Peygamberlerin varisleridir . " 217

H adisten kan netice: Raslullah'dan (s.a) itibaren

nisbetin devam etmesi
Tasavvuf ehlinde batn nisbetin Raslullah'dan (s. a) itibaren
devam edip geldii dncesi mehurdur. Bu hadiste ve dierlerinde
ilmin gereklerinin ve gerek ilmin kalbte olduunun isbat vardr.
Bykler bunun, Peygamberlerin miras olduunu sylemilerdir. te
bu meselenin zeti budur.
Peygamberler ifadesinin hadiste oul getirilmesinin sebebi udur:
T-Tpr mmetin alimleri bu nimete Peygamberleri ile ulatlar. ster vastal
ister vastasz olsun bu nimet, her m m etteki alim lere kendi
Peygamberleri vastas ile ulamtr, bu sebeple oul getirilmitir.

htiya hissetmeyene ise, ona ynelip nem veriyordun." (Abese, 80/5, 6)

217 Buhar, lim, 10; Eb Davud, lim, 1 (h. no: 3641); lbn Mace, Mukaddime,
17; Darm, Mukaddime, 32; Msned, V, 196.

155
 Hadislerle Tasavvuf

Y Z E L L N C H A D S

Hz. Ali (r.a) buyuruyor:

-"nsanlara anlayacaklar ekilde sz syleyin. (Seviyeleri
zerinde konuup) insanlarn Allah ve Rasuln yalanlamasn ister
misiniz ?"218

H ad isten k an netice: K endine sah ip o lm ak ve avam n

y a n n d a ince m eseleleri k o n u m am ak
Baz cesur sufiler avamn yannda teklifsiz, tasavvufun ince
meselelerini anlatp dururlar. Avamdan bazlar onlarn sylediklerinin
eriata uygun olmadn ileri srp inkar ederler. Bunlarn gereini
anlamad iin mehur er kaideleri inkar etmeye kadar giderler.
te her iki durumda da Allah ve Resulnn tekzibi gerekleir,
ikinci husus birinciden daha tehlikelidir. Hadiste byle bir alkanln
yasakland grlmektedir.

Y Z E L L B R N C H A D S

bn M esud (r.a) anlatyor: " E e r b ir k av m e a k lla rn n

a n la m y a c a b ir h a d is riv a y e t e d e rse n o h a d is k a v m in
iindeki baz k im seler iin fitn e o la b ilir." 219
Bu hadisteki konu yzellinci hadisteki gibidir.

Y Z E L L K N C H A D S

Ibn Amr b. As (r.a) anlatyor:

2^ Buhar, lim, 49.

219 Mslim, Mukaddime, 1, 11

156
 Hadislerle Tasavvuf

Raslullah'dan (s. a) iittiim her eyi yazyordum. Kureyliler

beni bundan m enettiler ve sen Peygam berden iittiin her eyi
yazyorsun; halbuki o bir beerdir ve nza halinde olduu gibi gadab
halinde iken de konuabilir, dediler.
Bunun zerine yazma iini durdurdum. Sonra Kureylilerin bu
szn Hz. Peygamber'e anlattm. Bana parma ile azn iaret ederek
yle buyurdu:
"Yaz. Nefsim kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki
benden sadece yalnz hak olan sadr olur . " 220

Hadisten kan netice: eyhlerin sylediklerini yazmak

Bir eyhi seven pek ok kimse eyhin sylediklerini toplamaya
gayret gsterir. Bu hadise gre bunun caiz olduu gzkyor. Bu cevaz
yannda u hususun nemi ortaya kmaktadr:
Szleri toplama hususunda ok dikkatli olmak gerekir. nk
eyhler de beer olmasndan dolay hata yapabilirler. Hata yapmamak
sfat olan ismet sfat eyhler iin geerli deildir, Peygamberlerin
sfatdr. Bu sebeple hatal szler kaydedilmemelidir.

Y Z E L L N C H A D S

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s. a) Mekkelilere hutbe irad etmiti...
Eb ah isimli birisi hutbenin kendisi iin yazlmasn istedi. Hz.
Peygamber de (s. a):
- " E b a h iin h u t b e y i yazn?. . hynrdlar ,221

Hadisten kan netice: eyhin mridine sylediklerini,

220 Eb Davud, lim, 3 (h. no: 3646); Darm, Mukaddime, 43.

221 Buhar, Lukata, 7; Mslim, Hac, 447; Eb Davud, ilim, 3 (h. no: 3649);
Tirmiz, lim, 12 (h. no: 2667); Msned, II, 531.

157
 Hadislerle Tasavvuf

silsile eceresini ve halifelik senedini yazdrmas

Bir eyhin ifah yapt vaaz ve nasihatinin yazlmas, tarikata
sonradan katlan bir mride bunlarn aktarlp 'bunlara bal kalacaksn'
denmesi, snnete uygundur. Ehl-i tasavvufun bu gibi adetleri hadisin
iine girer. Keza eyhin ezberlemek iin vird ve virdin metodunu,
ecereyi ve halifelik senedini yazarak vermesi gibi.

YZELLDRDNC HADS

Eb Eyyub'dan (r.a),
Raslullah (s. a) yle buyurdu:
"Sizin Allah'n affedecei hi bir gnahnz olmazsa,
A llah g n ah la r olan bir k avim g etirir ve on larn
gnahlarn affederdi . " 222
Mslim'de Eb Hureyre tariki ile bunun benzeri olan bir rivayette,
Allah'n sonradan getirecei kavim iin:
" O n la r A llah 'a istifar ed erler" ifadesi vardr.223
Rezin'de ise u ilave vardr: Raslullah (s. a) yle buyuruyor:
"Nefsim kudredinde olan A llah'a yemin olsun ki!
ayet gnah ilemeseydiniz bunun daha by olan ucbun
(kendini beenmenin) banza gelmesinden korkarm . " 224

H adisten kan netice: D nyada baz gn ahlarn

ile n m e si

Hadisten kan dier bir netice: Allah'n isimlerinin

zuhur etmesinin gereklilii
Bu iki husus Mslim ve Tirmiz'nin rivayeti ile sabit olmaktadr.
Alimler birinci hakknda aklama yaparken yle dediler:

222 Mslim, Tevbe, 9, 10, 11; Tirmiz, Dcavat, 98 (h. no: 3539).
223 Mslim, Tevbe, 11
224 Ibnul-Esir, Camiu'l Usl, VIII, 39 (h.no:5875)

158
 Hadislerle Tasavvuf

Bu alemde er' olarak sadece iman ve itaat istenmitir. Fakat

alemin ve insanln yaratl itibari ile kfr ve masiyetin de olmas
icap eder ki bunun varl da murad edilmitir. nk nihayetinde tevbe
beklenmektedir.
kinci husus ise, birinci hususun hikmeti seviyesindedir. Bunun
aklamas yledir: Allah'n btn isimleri gzeldir. Ceml (gzel) sfat
olmasndan dolay bu ismiyle zuhur etmesi gerekir. Her bir isim ve
sfatn zuhuru zel baz hadiselerin gereklemesine baldr. Hadisin
delaleti, birinci husus hakknda aktr. Bylece gnahlarn ortaya kma
zaruretinin angi amaca ynelik olduu anlalm oldu.
ik in c i h ususun d elili "g nah larn affed erd i" ifad esi
dnldnde anlalr. nk zikredilen affetme zaruretinin hikmeti
Allah'n gnahlar balamasdr. Yani, Allah'n isimlerinden birisi de
"Gaffar (ok affedici)" dr. Gnah ortaya kacaktr ki bu sfat da
tezahr etsin. Gnahn peinden Allah'n aff olunca bu sfat dnyada
zuhur etmi olur. Gnah ileyen kimseler ise sfat "Gaffar" olan zata
yalvarrlar.
Hadis diye m ehur olan "B ilin m ek istedim . B u n u n iin
m a h lu k a t y a r a ttm " 225 szne gre bu alemin yaratl sebebi
bilinme isteidir. Bu da dier sfatlar gibi Allah Tel'nn bir sfatnn
gereidir. Hubb (sevgi) ve ak birbirine mteradifidirler.
Ayn ekilde Allah'n "Muntakim" sfatnn zuhuru iin dnyada,
kfrn mevcut olmas gerekir. una da dikkat etmek gerekir ki iktizadan
murad, bir eyin olmasn murad etmenin zaruri bir gerei deildir.
nk Allah Teal bundan ok ycedir. Bu tr eylere ve intikam
alm aya muhta deildir. Ne de O'nun murad, gnah ilemeyi
istemektir. nk gnah istemek nasslar ile eliir. Aksine bir hikmeti
beyan ederek gnahlarmzdan tevbe etmemizi ve masiyetlerden
uzaklam am z ve kalbi tasfiye etm em izi istem ektedir. A ncak
herhalkarda Allah Teala'nn sahip olduu sfatlar tecelli edecektir.

225 Acln, Keful Hafa, II, 132.

159
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan dier bir netice: Kabz halinin baz

ynlerden hikmeti
Bu durum Rezin rivayetiyle sabittir. eyhler bunu kendi
mridlerine yle aklarlar: Kabz halinin bir eidi, masiyetin peinden
meydana gelir. Bazen masiyetin meydana gelmesinden sonra salih olan
insan o kadar rahatsz ve piman olur ki, eer birisi ona yardm etmezse
o kendisini helak edebilir veya midsiz olarak her eyi brakp zikir ve
taattan uzaklaabilir. Bu gibi durumlarda ona unu tavsiye etmek
gerekir: E^r masiyet sadr olmu ise tevbe et. Tevbeden sonra artk
perian ve mitsiz olma. nk masiyeti ileyip tevbe etmekte de yle
bir hikm et vardr: Belki gnah ilem eyip kendini beenm eye
decektin. Allah byleee seni tedavi etti. Bu sebeple tevbe edip
azmederek Allah'a itaatla yeniden ynel. Zaten vazifemiz budur.

YZELLBENC HADS

bn Abbas (r.a) analtyor:

Hz. mer (r.a) bana unlar syledi:
Bedir harbi olduu gn Raslullah (s. a) mriklere bakt, onlar
bin kii, ashabna bakt, onlar yz dokuz kiiydiler. Bunun zerine
kbleye yneldi ve ellerini ap Rabbine dua etmeye balad:
-"Allahm! Bana olan vadini yerine getir. Allah'm!
Bana vadettiini ver. Eer m sl m an lard an olan bu
topluluu helak edersen yeryznde sana ibadet eden kimse
kalmaz."
Raslullah (s. a) ellerini aarak Rabbine o derece niyazda bulundu
ki nihayet ridas omuzundan dt.226

Hadisten kan netice: Naz hali

Naz, bir haldir. Baz aklara bu hal nsiyet ve inbisat (ruhi
genilik) durumu ile galip olur. Bu da muhabbetin bir nevidir. Hadisin

226 Mslim, Cihad, 58; Msned, 1, 30, 32.

160
 Hadislerle Tasavvuf

konusu bunu aka anlatmaktadr. Bu nazda kmil ve gayri kmil olan

arasnda yle bir fark vardr: Kmilin bu durumdaki kavi ve fiili edeb
snrn amaz. Gayr- kmil ise edeb snrn aabilir, kendisinden
edebin zerinde ifadeler sadr olabilir.
Hadiste geen "ibadet eden kimse kalmaz" ifadesine gelince yle
bir sz sylenmektedir:
"Maukun glgesi ak zerine derse hali nice olur".
Evet ak nasl kendini kaybedip maukta kaybolursa Raslllah
da (s.a) naz halinde bunu yaam ve bu sz sylemitir.

YZELLALTINCI HADS

Enes b. M alik'ten (r.a) rivayet edilen Uhud sava ile ilgili

rivayette, Enes b. Malik (r.a), (amcas) Enes b. en-Nadr'n (r.a) szn
anlatrken onun yle dediini aktaryor:
"Ya Sa'd b. Muaz! Cenneti dilerim. Allah'a yemin ol
sun ki cennetin kokusunu Uhud dann yanndan hissedi
yo ru m . " 227

Hadisten kan netice: Gayb aleminin kefi

Gayb alemindeki eylerin kefte grnmesi eriat snrlan iinde
olursa yksek bir haldir. Hadis aka buna delalet etmektedir.

YZELLYEDNC HADS

Sa'd b. Eb Vakkas (r.a) anlatyor:

Uhud gn R aslullah'm (s.a) sanda ve solunda
beyaz elbiseli iki kii grdm. O'nun nnde (ona yardm c
olarak) ok iddetli savayorlard. Bunlar ne daha nce ne

227 Buhar, Megaz, 17; Mslim, mare, 148.

161
 Hadislerle Tasavvuf

de daha sonra grdm. (Bu szyle C ebrail ve M ik aili

kasdetmitir.)228

Hadisten kan netice: Meleklerin insanlara grnmesi

ve bu grnmenin insan suretinde olmas (temessl)
Hz. Sa'd'n (r.a), Hz. Cebrail ve Mikail (aleyhima.s) grmesi
hadiste aka mezkurdur. Melein insan eklinde grnmesi birinci
hadisin erhinde gemiti. u aktr ki bu melekler dier insanlara da
grnyordu. Bu durumda hadisin delaleti olan temessl meselesi ispat
edilmi olur. Eer melekler dier insanlara grnmemi olsalar dahi,
hadisin delaleti olan meleklerin grnmesinde phe yoktur.

YZELLSEKZNC HADS

Eb Hureyre'nin (r.a) Rac Gazvesi ile ilgili rivayet ettii uzun bir
hadisde; Haris'in kzlarndan birisi yle diyor:
" H u b e y b ' d e n 229 daha hayrl bir esir grm edim .

228 Buhar, Libas, 24; Megaz, 18; Mslim, Fedil, 47.

* M edine civarna yerlemi olan A d a l ve K a r r a kabileleri Peygamber
Efendim izden kendilerine lslam rclecek reticiler gnderilm esini
istediler. Peygamber Efendimizde retmen isteyen kabilelere A sm 'm
bakenlmda on kii gnderdi. On kii Mekke ile Usfan arasnda Huzeyl
kabilesine ait Raci denilen yere geldiklerinde birden bire iki yz kiilik yol
kesicilerle ve etelerle karlatlar ve kendilerini savunmak zorunda kaldlar.
retm en isteyenlerle Huzeyl kabilesi anlam lard ve miislmanlar
yakalayarak M ekkeli m riklere para karlnda satacaklard. Sekiz
mslman arparak ehid dt, n kiiden ikisi onlarn szlerine aldanp
teslim olan Z ey d ve H u b e y b idi. Zalimler bu iki mslman Mekkelilere
sattlar. Hubeyb (r.a) idam edileceini anlaynca musade isteyip iki rekat
namaz kld. O zamandan beri idam edilecek bir mslmann namaz klmas
gelenek haline geldi.

162
 Hadislerle Tasavvuf

M ekke'de hibir m eyva olm ad ve dem irle bal olduu

halde onu zm salkm yerken grdm . B unlar ancak
A llah'n H ubeyb'e ihsan ettii rzklardr"...
Bu hadisin bir yerinde u anlatlmaktadr: Kureyliler Asm'n
cesedinden bir para almak iin bir adam gnderdiler. nk Asm
Bedir gnnde Kurey'in byklerinden birisini ldrmt. Fakat
Allah Asm zerine glge eklinde eek arlarn gnderdi ve onu
mriklerden korudu. Ondan bir ey almaya muktedir olamadlar.230

Hadisten kan netice: Keramet

Hadiste Hz. Hubeyb ve Hz. Asm'n (r.anhuma) byk
kerametleri zikredilmitir. Eer bu haller hadisteki gibi eriata ittiba ile
olursa o zaman bu ehlullahn hallerindendir. Aksi takdirde yani eriata
ittiba olmakszn meydana gelen olaans haller, istidracdr.

YZELLDO K UZUNCU HADS

Enes b. Malik (r.a), Bi'ri Mae savan anlatyor:

Raslullah (s.a) Ben Suleym'den bir gurubu Ben Amir'e
gnderdi.
Bir rivayette ise, mm Suleym kardei olan daym Haram'
yetmi atl ile onlara gnderdi. Oraya gittiklerinde daym onlara yle
dedi:
-"Ben nnzden gideyim . Bana gvenirlerse onlara
R aslullah' (s.a) tebli ederim . Byle olm azsa siz bana
y a k n sn z" .
Daym nlerine geti. Onlar ona eman verdiler. Daym onlara
Raslullah' (s. a) anlatrken, onlar kendilerinden birisine iaret ettiler.
O kii dayma ok att ve onu yaralad. Bunun zerine daym:
"Allah'u Ekber ve Kabe'nin R abbine yem in olsun ki
kurtuldum", dedi.231

230 Buhar, Cihad, 170; Megaz, 10, 28; Msned, II, 295, 311.

163
 Hadislerle Tasavvuf

Buhar'nin rivayetinde ise Enes (r.a) yle anlatyor: Bi'ri Maune

gn Haram b. Milhan yaralanp kanlan aknca, kanlanm bana ve
yzne srd ve yle dedi:
"Kabe'nin Rabb'ine yemin olsun ki kurtuldum".

Hadisten kan netice: lm iin itiyakl olmak

Haram b. Milhan'n (r.a) sz ve fiilinden aka anlalmaktadr ki
byle bir lm iin iddetli temenni ve itiyak iinde idi. Bunu elde
ettiinden dolay ok sevindi ve yukandaki szleri syledi. Aklann
kelamnda bu gibi szler oka gemektedir. Onlann szlerinin temeli
bu hadistir.

Hadisten kan dier bir netice: Kanl abdest

Aklann kelamnda kanl abdest konusu gemektedir. Hadisteki
"kanlar bana ve yzne srd" ifadesi bunu ortaya koymaktadr.
(Kanl abdest ifadesi, mecasidir, hakiki maanada anlalmamaldr.)

YZALTM IINCI HADS

Enes (r.a anlatyor:

Raslullah (s. a) hendek kazlrken geldi. Hava serindi ve henz
gnn ilk saatleriydi. Bir de bakt ki Ensar ve Muhacirler beraberlerinde
bu ii yapan hibir kle olmad halde hendek kazyorlar. Raslullah
(s. a) onlardaki yorgunluk ve al grnce yle buyurdu:
"Gerek hayat ahiret hayatdr. Allahm ! Ensar ve
Muhaciri affet". Ashab da O'na cevab vererek yle dediler:
"Biz dnyada yasadmz mddete cihad etmek zere
Raslullah'a (s. a) bev'at ettik".232

231 Buhar, Megaz, 28; Mslim, Imare, 147.

232 Buhar, Cihad, 33; Mslim, Cihad, 126, 130; Tirmiz, Menakb, 56 (h. no:

164
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Ruhun takviye ve neesi iin

sema etmek
Baz ehli tasavvufun yle bir. adeti vardr: Onlarn tabiatnda arz
sebeblerden dolay usanma, bkma ve kabz hali olduunda bunu
kaldumak iin sema ederler. Ta ki nee meydana gelsin ve murad edilen
itaat kolay olsun. slamn amac itaattir. Sema bu amaca yardmc olur.
Hadiste bunun isbat bulunmaktadr.
Hendek kazarken ama Allah'a itaatti. Buradaki alk ve yorgun
luk bkma sebebi oldu. Tam o anda Raslullah'm (s.a) kelam hem nee
hem de tembellii giderme vesilesi olmutur. Biraz dnldnde
hadisteki bu maslahatlar anlalmaktadr. Yalnz una dikkat etmek
gerekir: Eer sema bizzat kendisi-^gaye mi gibi yaplrsa ve semada
eriatn artlarna dikkat edilmezse o zaman bu, dinle oynamak oiur.

Y ZA LTM IBR N C HADS

Hz. Aie (r.anha) anlatyor:

Sa'd b. Mu'az (r.a) Hendek savanda yaralanmt. Onu
Kurey'ten Hibban b. Arike denilen bir adam kolundaki damarndan
yaralamt. Raslullah (s.a) onu yakndan ziyaret edebilmek iin
mescidde ona bir adr kurdu.
Nebi (s.a) Hendek savandan dnnce silah brakarak ykand.
ok zaman gemeden Cebrail geldi Raslullah (s.a) ise bandaki
tozlan silkiyordu. Cebrail:
-Silah braktn m? Allah'a yemin olsun ki biz onu
brakm adk! Onlarn karsna k, dedi. Bunun zerine
Raslullah (s. a):
-Nereye diye, sordu. Cebrail de Beni Kurayza'ya iaret etti.
Raslullah (s.a) onlara gitti. Onlar O'nunhkmne raz oldular.
Raslullah da (s. a) onlar hakkndaki hakemlii Sa'd b. Mu'az'a
3856)

165
 Hadislerle Tasavvuf

devretti. Sa'd (r.a):

-"Ben, onlardan harb edebileceklerin ldrlmesine, ocuk ve
kadnlarn esir edilm esine ve mallarnn taksim edilm esine
hkmediyorum" dedi.
Sa'd yaras kuruyup iyilemeye yz tutunca yle dua etti:
-"Allahm ! Sen biliyorsun ki benim iin senin yolunda, Resuln
yalanlayp yurdundan karan bir kavimle cihad etmekten daha sevimli
bir ey yoktur.
Allahm ! Eer Kureyle harbden yaplabilecek bir ey kald ise,
beni (sa) brak da senin urunda onlarla mcadele edeyim.
Allahm ! Ben zannediyorum ki, sen bizimle onlarn arasndaki
harbi sona erdirdin. ayet onlarla aramzdaki harbi sona erdirdinse u
yaray patlat da lmm ondan yap."
Derken yara patlad. Oradakileri kann kendilerine doru akmas
rktt. (Mescitte onunla beraber Ben Gfar'dan bir adr vant)
Oradakiler:
-Sizin tarafnzdan bize gelen nesne nedir?, dediler. Bir de ne
grsnler! Sa'd'n yarasndan kan fkryor! ok az bir mddet sonra
Sa'd (r.a) bundan vefat etmi.233

Y ZALTM IKNC HADS

Cabir'den (r.a),
Hendek savanda kfirler, (kolundan) vurulan Sa'd b. Muaz'n
(r.a) kolunun ortasndaki (ekhal) veya kolunun iindeki (ebcel) bulunan
damarn kesmilerdi. Raslllah (s.a) daman atele dalaviD kan
kesince Sa'd'n kolu iti. Sonra kan akt ve bunun zerine fazla kan
kaybederek zayflad. Daha sonra tekrar kan kesildi ve Sa'd'n kolu
(yeniden) iti. Sad bu durumu grnce:
-"Allahm ! Kurayza oullarna kar gzmn yan dindirmeden
233 Buhar, Megaz , 30; Mslim , Cihad, 65, 66, 67.

166
 Hadislerle Tasavvuf

(yzm gldrmeden) canm alma !" dedi.

Bunun zerine Sa'd b. Muaz'n damarndan akan kan kesildi ve
Kurayza oullan, onun hkmne tabi olmay kabul edene kadar bir
damla kan akmad.
Sonra (Raslullah) kendisine haber gnderdi. Sa'd erkeklerinin
ldrlmelerine ve kadnlarnn hayatlar balanarak (eitli
hizmetlerde) mslmanlann kendilerinden yararlanmalanna hkm
verdi. Raslullah (s.a):
"Onlar hakkndaki Allah'n hkmn buldun" buyurdu.
Drtyz kii idiler. ldrlmeleri tamamlannca Sa'd'n daman
skld ve Sa'd vefat etti.234

Hadisten kan netice: Kef ve keramet

Burada Sa'd'n (r.a) birici hadisde geen "Allahm! Ben
zannediyorum ki sen bizimle onlann arasndaki harbi sona erdirdin"
demesi onun kefidir. Gerekten de bundan sonra Kureylilerle byk
bir sava olmad. Malum olduu zere Mekke'nin fethi srasnda hafif
bir atma oldu. Buna mukatele (atma) denilir. Mekke'nin fethinin
savaarak m veya sulh ile mi olduu hususunda ulema arasnda ihtilaf
vardr.
Burada Sa'd'n (r.a) iki kerameti zikredilmitir. Birisi ikinci
hadiste getii gibi neticeyi grmeden vefat etmemeyi niyaz etmesi
sonunda akan kann durmas, kincisi birinci hadiste getii gibi duran
kann akmas. ki dua arasnda tearuz yoktur. yle ki:
nce kan akt. kinci hadisteki duaya gre kan durdu. Sonra
birinci hadisteki dua ile tekrar akmaya balad.
kinci hadis, ravinin "onlann ldrlmeleri tamamlannca" ifadesi
meram ksaca ifade etmektedir. Bunun anlam udur:
Birinci hadiste getii gibi onlarla olan sava bittiinde dua edince
daman tekrardan kanamaya balad ve ruhunu teslim etti.

Hadisten kan dier bir netice: Hayat, yaamay ve

234 Tirmiz, Siyer, 29 (h. no: 1582); Darm, Siyer, 66.

167
 Hadislerle Tasavvuf

lm sevme
Baz ehlullahn kelamnda hayat sevdikleri ve bazlarnn
kelamnda da lm sevdikleri geer. Hz. Sa'd'n (r.a) dualarnda her
ikisi de gemektedir. Hayat sevmenin sebebi itaatlarla megul olma
arzu ve isteidir. Hadisteki "Beni brak senin yolunda leyim"
ifadesinden bu anlalmaktadr. Yani beni yaat senin urunda
alaym. nk O'na itaat zaman frsat ile meydana gelir. lm
sevmenin sebebi Allah'a kavuma arzusu ve dini muhafaza edip bir an
nce Allah'a ulamaktan baka bir ey deildir.

Y ZALTM I N C HADS

Urve b. Zubeyr'in (r.a) Misver b. Mahreme ve Mervan'dan (r.a)

rivayet ettii Hudeybiye kssas ile ilgili uzun bir hadiste yle geer:
Urve, Peygamber'in sahabilerini gzleriyle iyice incelemeye
balad. Sonra da (ashabn Raslullah'a (s.a) olan dknln
verek yle dedi.
(Bu ne byk bir ta'zimdir!) Vallahi R asulullah (s.a)
azyla bir tkrk attnda m uhakkak sa habilernd en
birinin avucuna der ve o zat bunu yzne ve bedenine
srp ovalar. Onlara birey emredince, derhal emrini yerine
getirmeye koarlar. Abdest ald zaman da abdest suyunun
artann kapm ak in neredeyse kavga edecek du ru m a
gelirler. Peygam ber bir ey syled iind e, h u zu ru ndak i
btn sahabiler seslerini ksarlar, (yani O'na alak sesle cevap
verirler). :nu ta zim iin yzne dikkatle bakmazlar...
Hudeybiye ile ilgili bu mkil duruma zlen mer Ibnu'l Hattab
(r.a) durumu yle anlatr: Bunun zerine Hz. Peygamber'e (s.a)
vardm ve:
-Sen Allah'n hak peygamberi deil inisin? dedim. Hz. Peygaber
(s.a):

168
 Hadislerle Tasavvuf

-"Evet, Allah'n hak peygamberiyim" buyurdu. Ben:

-Biz mslmanlar hak zeninde, dmanlarmz ise batl zerinde
bulunmuyorlar m? dedim. Hz. Peygamber (s.a):
-"Evet, yledir" buyurdu. Ben:
-O halde dinimiz hususunda bu zelillii niin kabul ediyoruz?
dedim. Hz. Peygamber (s.a):
-"M uhakkak ki ben Allah'n Raslym ve ben (bu
anlamay kabul etmekle) Allah'a isyan etmi deilim. Allah
benim yardmcmdr", buyurdu. Ben yine:
-V aktiyle sen bize: "Yaknda K a'be'ye varp tavaf
edeceiz!" diye haber vermedin mi? dedim. Raslllah (s.a):
-"Ben sana (zaman belirterek) "bu sene varp tavaf
edeceiz!" diye haber verdim mi?" buyurdu. Ben de:
-Hayr, dedim. Rasllullah (s.a):
-"M uhakkak sen (yakn zamanda) Beyt'e varp onu tavaf
edeceksin" buyurdu...
mer bnu'l Hattab diyor ki: Bunun ardndan Eb Bekr'e vardm
ve:
-Ya Eba Bekr! Bu zat Allah'n peygamberi deil midir? dedim.
Eb Bekr de:
-Evet, hak peygamberidir, dedi. Ben:
-Biz mslmanlar hak zerinde; dmanlarmz ise batl zerinde
bulunumuyor mu? dedim. O da:
-Evet yledir, diye cevab verdi. Ben tekrar:
-vle ise biz dinimiz hakknda niin zillete dyoruz? dedim.
Eb Beki:
-Behey adam Hz, Muhammed muhakkak Allah'n Rasl'dr. O.
Rabb'ine asi deildir. Allah O'nun yardmcsdr, sen hemen O'nun
emrine sanl! Vallahi Hz- Muhammed hak zeredir, dedi. Ben tekrar:
-O bize Medine'de "Beyt'e varacaz, tavaf edeceiz"
sylemedi mi? diye sordum. Eb Bekr:
-Evet syledi. Fakat sana "bu sene varp tavaf edersin"
diye mi haber verdi? dedi. Ben de:

169
 Hadislerle Tasavvuf

-Hayr, dedim. Eb Bekr:

-Sen muhakkak yakn bir zamanda Beyt'e varp onu tavaf
edeceksin! dedi. 235

H adisten kan netice: eyhe sevgi ve saygda ar

gitm ek
Hadisin birinci blmnde Sahabe-i kiram Peygamber Efendimize
kar davranyla eyhe sayg ve sevgide ar gitmeinin mmkn
olabilecei sabit olmaktadr. eyhlere tazim, tasavvuf ehlinin devaml
yapt bir edeb olmutur. eyh iin fedakarlk, hak yolda olduu iin
cann vermeye kadar varr ve eyhlere bu sayg padiahlara olan
saygdan daha fazladr. Elbette bunda da er' snrlan amamak gerekir.

Hadisten kan dier bir netice: Pena fi'-eyh hali

l
Her ne kadar hadiste bu mevzudan aka bahsedilmemise de
biraz derin dnldnde hadisten bunun istidlali mmkridr.
Hadisin son blmndeki Hz. Eb Bekir'in (r.a) cevablan lafzen ve
manen nebev cevablarla ayn ekildedir. Bundan da sabit olmaktadr ki
Hz. Eb Bekir'in (r.a) kalbi, kalb-i nebev ile yle ittisal halinde idi ki,
bu gibi hallerin bilgileri O'nda aynen zuhur ve cerayan ediyordu. Bu
ekildeki ballk havastaki fena f'-eyh halidir. Bu halin varl
bilinmektedir. Bu hale sahip olmann ve mrid ile mrid arasndaki
ittisalin imkn, bu hadis ile sabit olunca, fena hali de sabit olur. Bu hal,
ancak mrid ile eyh ilikisinde, son derece itaat ve muhabbetle ortaya
kar.

YZALTM IDRDNC HADS

Seleme b. el-Ekva' (r.a) nlatyor:

Raslullah'la (s.a) beraber Hudeybiye'ye gittik...
2 3 Buhar, u ru t, 15.

170
 Hadislerle Tasavvuf

Sonra Raslullah (s. a) bizi bey'at etmek iin aacn altna ard,
ilk olarak ben O'na bey'at ettim, insanlar da bey'at etti. Orada
bulunanlarn yansnn bey'at bitince Raslullah (s.a) bana:
-"Bey'at et ey Seleme!" dedi. Ben de:
-"Ey Allah'n Resul ilk olarak ben bey'at ettim" dedim.
Raslullah (s.a) yine:
-"Tekrar bey'at et" dedi.
Benim silahm yoktu ve bana kalkan verdi. Sonra bitinceye kadar
insanlardan bey'at ald. Akabinde bana:
-"Ey Seleme bey'at etmiyor musun? " dedi. Ben de:
-"Ey Allah'n Rasl ! lk olarak ve cemaatin beyat srasnda sana
bey'at ettim" dedim. Raslullah (s. a):
-"Yine bey'at et" dedi. Ben de nc defa bey'at ettim.236

Hadisten kan netice: Tekid iin eski mridin yeniden

bey'at etm esi ve tarikat tazelemesi
Bazen herhangi bir meseleden dolay eyh mridin istei ile bey'at
verir veya eyhin istei ile murid yeniden bey'at alr. Hadis bunun
meru olduunun delilidir.

YZA LTM IBEN C HADS

Hz. Ali'den (r.a),

Hatib b. Eb Beltea'nn (r.a) mriklere mektub gnderme
kssas237 ile ilgili hadiste, Hz. mer (r.a) yle dedi:
236 M s lim .. C ih a r! 1T J.

237 Hz. Peygamber'in (s.a) bir sava hazrl bulunduu ve Mekke zerine
yrmesi ihtimalinin ok kuvvetli olduu bir srada, Hatb b. el-Bellea'
M ekkeli mriklere bir mektup yazmtr. Yce Allah peygamberini bu
mektuptan haberdar etmi ve bylece Mekke'yi fethetme dncesinin
M ekkeli m riklere ulam asna engel olunm utur. K ssada ksaca bu
anlatlmaktadr.

171
 Hadislerle Tasavvuf

"Ey Allah'n Resul ! Onu (Hatib'i) bana brak da bu mnafn

boynunu vuraym." Bunun zerine Raslllah (s.a):
"O Bedir savanda bulundu. (Onun katle layk olduunu)
nereden biliyorsun, Allah onlarn durumunu bildii iin u
ayeti onlar hakknda indirdi:
" D ilediinizi yapn z. Ben sizi affettim ." (F u s sile t,
41/40)238

H adisten kan netice: H aram olan eyin m ubah

olm ayaca
Baz cahil ve sapk kimselerin yle bir inanc vardr:
insan kmil olduktan sonra onun iin hibir ey haram olmaz ve
herey caiz olur. Bu frkaya tbahivye denilir. lgin olan udur ki,
onlar batl davalan iin eitli deliner getirerek diyorlar ki; bakn bu
hadisede ehli Bedir iin ne sylendi: "Dilediinizi yapnz. Ben
sizi atfettim." Halbuki hadisteki ifadeler aka bunu redetmektedir.
nk "Affettim" lafznn anlam gnahlarnz affettim, demektir.
Buradan anlalr ki, caiz olmayan fiillerle uratklar iin onlardan
gnah sadr olabilir. Fakat Allah ok lutufta bulunarak onlan affedecei
szn verdi. Gnah olduu halde onlarn bu tr fiilleri nasl caiz olur?
Ayette "Size mubah klcm" ifadesi olsayd, onlarn dedikleri ynde bir
delil olabilirdi. Eer ayette geen "affetme" sznden dolay birisi
pheye derse onun dikkatini una ekmek gerekir: Bedir ehli ile
bakalarn kyas edilemez. nk kendisine kyas yaplan Bedir ehli
hakknda nass vardr. Kendilerini onlara kyas edenler hakknda ise bir
nass yoktur. O zaman bunlarn gnahlarnn durumu nice olur.
bahiyye frkasnn bu itikad kfrdr. Eer birisi bu inanca
dm ise kendisini dzeltmesi gerekir.

238
Buhar, Megaz, 46; Milslim, Fedilu's-Sahabe, 161; Eb Davud, Cihad, 98
(h. no: 2650); Tirmiz, Tefsir, Sure no: 60, 1; Msned, I, 79.

172
 Hadislerle Tasavvuf

YZALTM IALTINCI HADS

Vehb (r.a) anlatyor:

Bey'at ettiim zaman Cabir'e (r.a) sakif kabilesinin durumunu
sordum. nk onlar mslman olduklarna dair Hz. Peygamber'e
(s.a) bey'at etmilerdi.Cabir de:
-"Onlar hem sadaka vermeyi hem de cihad etmemeyi art
kotular" dedi. O, Raslullah'n (s.a) daha sonra yle decjiini iitti:
"(Onlar ileride tam manas ile ) mslman olduklar zaman
hem sadaka verecekler hem de cihad edecekler."239

H a d isten k an n etice: B az z a ru r d u ru m la rd a
m saham a gstermek
Arasra bykler, genellikle gidip gelenlerin ve zellikle fazla ilgi
duymayanlarn ve bazen de kendilerine yakn olan kimselerin hatalarn
grmez ve sessiz kalrlar. Bu gibi durumlarda bile onlara Vird ve zikir
telkin ederler. Yaptklar hatay brakmasn bekleyip ondan sonra ders
vereyim demezler. Byle bir terbiyet metodunu kullanmalarndan baz
kimselerde geveklik phesi olumaktadr. Buradaki sr udur:
Bykler Allah'n verdii basiret ile anlyorlar ki; iyilik yolunda
verilen eitim gittike ktlkten kurtulma vesilesi olur. Bazen ise yle
dnyorlar:
Eer fazla zerine gidersek bu hayrdan mahrum kalacaklar,
ksp gidecekler. Bylece gerek slam veya tevbeyi istemekten
uzaklaacaklardr. imdilik bunlara ne kadar iyilik yaplabilirse o krdr.
Bazen u da dnlebilir:
Kardakinin beroen ktl terketme iradesi zayf olabilir ve bu
eitimle yava yava dzeltir ve gl bir irade kazanr. Hadis
byklerin bu terbiye usulnn ak bir delilidir.

Eb Davud, maret, 26 (h. no: 3025), Msned, , 341.

173
 Hadislerle Tasavvuf

YZALTMIYEDNC HADS

Eb Musa (r.a) ile Muaz (r.a) geceleyin namaz klmay mzakare

ettiler. Muaz (r.a) yle dedi:
"Gece namazn sana anlataym. Bana gelince ben hem uyurum
hem de namaza kalkarm. Uyurken de namazmda mid ettiim (sevab)
umanm".240

H adisten kan netice; A riflerin detlerinin ibadet

olm as
Bu hadisten anlaldna gre kii gerek marifet sahibi oldjktan
sonra normal iler bile ibadete ynelik oluf. Bu normal iler Allah'a
yaklamaya ve ecir kazanma sebebi olur. Byle bir kiinin uyumas bile
bu sebeple ibadet olur. nk uyumakla dinlenecek ve din bir ekilde
ibadet edecektir.
Hadisten muhta olunduu, aciz ve zayf kalnd zaman ruhsatla
amel edilebileceine cevaz vardr.
Bazen de uyuma, kuvvet ve shhat elde edip bu kuvvet ve shhat
ile halka hizmet yapmaya niyet edilir. Bu gayeler sebebiyle uyuma
ibadet olur. Ayn ekilde dier yeme ime gibi mubah fiiller, bu gibi
maslahatlara kyas edilebilir. Hadis buna delalet etmektedir.

YZALTM ISEKZNC HADS

Cerir b. Abdullah'dan (r.a),

Raslullah (s. a):
-Ya Cerir! Beni Zlhalasa'dan kurtarmaz msn?" dedi.
Yani Has'am kabilesinin evinden ki buna Yemen'in Kbesi denirdi.
Hemen yzelli atl ile oraya gittim. Ben ise at zerinde

240 Buhar, lstitabe, 2; Mslim, m ar e, 15; Eb Davud, Hudud, 1 (h. no: 4354),
Msned, IV, 409.

174
 Hadislerle Tasavvuf

duramyordum. Bu durumu Raslullah'a (s.a) anlatnca Peygamber

Efendimiz gsme yle bir vurdu ki; parmaklarnn izlerini gsmde
grdm ve yle dua etti:
-"Allah'm! Onu sabit kl. Ona hidayet ver."
Bir grub oraya gitti. Yemen'in Kbesi ykld ve yakld.241

Hadisten kan netice: Tasarrufun bakasna tesiri

Peygamber Efendimizin (s.a) Cerir'e (r.a) bu ekilde vurmas
onun kalbine bir nevi tasarruf idi. Rasulllah (s. a) onun kalbine, ata
binmeye kar olan korku ve ekingenliin gitmesi iin vurdu. eyhlerin
bu gibi tasarruflarnn esas, hadiste ortaya kmaktadr. Cebrail'in (a.s)
vahyin balangcnda Peygamber Efendimizi (s.a) skmas bu
kabildendir. Elbette tasarrufun olabilmesi iin u hususlara dikkat
edilmesi gerekir:
1-Arna ve aracn mubah olmas.
2-Zahiren ve batnen bu tasarruftan dolay ucb (kendini beenme
halinin) olmamas. Buna kar gzel bir tedbir udur: Tasarruf ile
beraber dua etmek. Hadiste Peygamber Efendimizin (s.a) Cerir'e (r.a)
dua yapt grlmektedir.
3-Tasarruf ile fazla uramamak gerekir. Byle halleri olan eyh
ve mrid tehlikededir. Zaten bu gibi haller, Peygamber Efendimiz'den
oka menkul deildir. Buna oka ba vurulmas neticesinde ortaya
kan fitneler gstermitir ki bakalar zerinde deiiklikler meydana
getirmek iin tasarrufla megul olmak, birok kimsenin manen zarara
girmesine sebep olmutur.
Fitnelerin en by avamn bunu kemalat zannetmesidir.
Halbuki bu amel, ancak zanrct iindir. Zaruret, zaruretin gerektirdii
miktarca yaplr. Baz bykler "eer hibir zikir, mridde etki
brakmazsa o zaman eyh tevecch yapsn", demilerdir. Bunun sebebi
yukarda geen "zaruret, zaruretin gerektirdii miktarca yaplr"

241 Buhar, Cihad, 192; Mslim, Fedilu's-Sahabe, 137; lbn Mce, Mukaddime,
11; Msned, V, 114, 127, 129.

175
 Hadislerle Tasavvuf

kaidesine ittibadr.
YZALTMIDOKUZUNCU HADS

Ibn Mesud'dan (r.a),

Raslullah (s.a) $uye buyurdu:
"A shabm dan hi k im se, dieri hak kn da bana
(olumsuz) bir ey ulatrmasn. Ben onlarn yanna selim
bir kalb ile kmay seviyorum."242,

Hadisten kan netice: Kmil bir kimseden tabii halin

ve duygularn zil olmamas
Tahkik ehlinin akladna gre kmil olduktan sonra insaridanki
tabii haller yok olmaz. Elbette bu haller, o kiiyi eriatn dna
kartacak kadar galip gelmez. Hadisten aka anlald ki olaylarn ve
olaylarla ilgili ikeyetlerin etkisi, Peygamber Efendimizin mbarek
kalbini de etkiliyordu. Ancak O, bu ikayetler zerine er' bir hccet
olmadka tepki gstermiyordu. Tepki gstermemek iin ise irade ve
kendine hakim olmak gerekir.
Baz salihierin tabi hallerinin kendilerinden alnmasn istemeleri,
elde edilemeyen bir eydir. Baz salihlerden kendilerine getirilen
ikyetlere kar tepki gstermeme eklinde haller nakledilmitir. Ancak
bu hal, onlarda devaml olmayp, o halin galabesinden dolay geerli bir
durumdur. Mcahede ehli olmayan kimseler iin bunu brakmak ok
zordur. Fakat u durum kesindir: Mutlaka herkes meydana gelen menf
hadiselerden etkilenir. Bunun iin herkesin kendine hakim olma zarureti
vardr.

YZ YETM NC HADS

Amir b. Sa'd (r.a) anlatyor:

242 Eb Davud, Edeb, 28 (h. no: 480); Tirmiz, Menakb, 64 (h. no: 3896).

176
 Hadislerle Tasavvuf

Bir dnde Karaze b. Ka'b ve Eb Mes'ud el-Ensar'nin

(r.anhuma) yanna vardm. O esnada kadnlar ark sylyorlard.
Onlara yle dedim:
"ikiniz Raslullah'n (s. a) ashabndan ve Bedir ehlindensiniz.
Sizin yannzda byle eyler yaplyor ( siz ise ses karmyorsunuz)".
Onlardan biri:
"Dilersen bizimle otur, dilersen git. Bize dnde elenmeye
ruhsat verildi" dedi..243

YZYETM BRNC HADS

Muhammed b. el-Munkedir (r.a) yle anlatyor:

Allahu Teal, kyamet gnnde yle der:
"Elenceden uzak olanlar ve eytann alglarna hibir
ekilde kulak vermeyenler nerede?"
Onlar, misk bahesine gtrlrler ve sonra Allah, Meleklere
yle der:
"Onlardan hamdimi dinleyin ve kendilerine, onlar iin
korku ve znt olmadn syleyin . " 244

H adisten kan netice: etlerin sem a etm esinin

uygun olduu gibi, Nakibendlerin sema etmemesinin de
gzel olmas
Hak ehlinden sema ehli olan ile sema ehli olmayanlarn
merebinin sahihlii bu iki hadiste sabittir. Birisinde evk, dierinde
ihtiyat galiptir.
Birinci hadis birinci grubun adetine, ikinci hadis ise, ikinci
grubun adetine daha uygundur.
Bir lde kulaklar dinlendirmek iin elenceye izin varsa ayn
ekilde ruhu dinlendirmek iin de bir lde buna ruhsat olabilir. Bu

243 Nesa, Nikah, 80.

244 Ibnu'l-Esir, Camiul Usl, VIII, 458 (h.no: 6226)

177
 Hadislerle Tasavvuf

lnn ayrntlar ile ilgili aklamalar, ilim ehli yannda geni olarak
vardr. Elbette bunda arlk olursa o zaman masiyet olur. Ayn ekilde
semann terk ve inkar derecesi de bu daldaki kitaplarda zikredilmitir.
Bu hadislerde de semann derecesi, elenceden fazla olmamas
kaydyla zikredilmitir. ki sahabinin buna elence demesi bundan
dolaydr. Semay terk etmekle gaye mubah olan bir eyi terk ise bu
mubahtan uzaklamadr ve daha evladr.
kincisi hadiste semann alg ile karlatrmas dnlebilir ve o
zaman semann mubah olduuna karine tesbit edilir. te bundan dolay
sema ne bizzat gzeldir ne de bizzat irkindir. nk alg ile
karlatrmas yaplan mubah olan elence de ne gzeldir ne de irkin.

YZYETMKNC HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s. a) yle buyurdu:
"Hi kimsenin benim, Yunus b. Mettadan daha hayrl
olduumu syiemesi uygun deildir . " 245

Hadisten kan netice: Baka eyhlere hakaret ederek

kendi eyhini stn tutmamak
Hadiste Rasulullah (a.s.), Hz. Yunus'u (a. s) zellikle unun iin
zikretti:
Hz. Yuns'un (a. s) kssasnda, zahiren Allah'tan bir knama
mevcuttur. Bu knama phesinden dolay, O'nun derece olarak biraz
aada olduu anlalabilir. Bundan sebeple Peygamber Efendimiz,
O'nun hakknda deerini drme phesi olmamas iin faziletini
zikrederek, aleyhine birey sylemekten menetti. Hadis buna aka
delalet etmektedir.

2 4 ^ Buhar, Enbiya, 24, 25; Tevhid, 50; Eb Davud, Snnet, 13 (h. no: 4669) ;
Tirmiz, Salat, 20 (h. no: 183).

178
 Hadislerle Tasavvuf

Ama baz kimselerin yle bir adeti vardr: Onlar kendi silsile veya
eyhini yle yceltirler ki; bundan dierlerini kltme havas ortaya
kmakta veya onlar bunu bizzat aka sylemektedirler. Bu kt
alkanl dzeltmek gerekir. Fakat bunun yannda eyhin faziletini
ifade ynnden onu yceltecek ifadeler kullanmak caizdir. nsan,
hakknda nass olmayan konularda zan edebilir. nk bu durumda
kesin olarak bir ey sylemek mmkn deildir. Eer bu szleri
syleyenin muhabbeti yani kalb meyli bir tarafa fazla ise o zaman bu,
tabi bir hal olduu iin sahibi sorumlu olmad gibi knama sebebi de
olamaz.

Y ZY ETM N C HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s. a) yle buyurdu:
Vaktiyle iki kadn ocuklar ile bulunurken kurt gelerek birinin
ocuunu gtrm. Biri dierine:
-Kurt senin ocuunu gtrd, demi, teki de:
-Hayr, senin ocuunu gtrd, demi.
Daha sonra Hz. Davud'un (a.s) huzurunda muhakeme olmular.
O ocuun byk kadna ait olduuna hkmetmi. Derken kadnlar
Sleyman b. Davudun (a.s) huzuruna karak meseleyi ona haber
vermiler.
Hz. Sleyman (a.s):
"Bana bak getirin de ocuu ikiye ayraym" dem i.
Kk olan kadn yle demi:
"Yapma! Aiiah sana rahmet eylesin. ocuk o kadnndr".
Bundan dolay Hz.Sleyman (a.s) kk kadn lehine hkm
vermi.246

246 Buhar, Enbiya, 40; Feriz, 30; Mslim, Akdiye, 20; Nesa, Kudt, 14, 15
(h. no: 5447, 18); Msned, II, 34.

179
 Hadislerle Tasavvuf

H adisten kan netice: M ridin bazen, korkun bir

konu veya allmam bir ekil ve zhir bilgilere ters bir
u su lle m rid in iste in in ve te slim iy e tin in ne ka d a r
olduunu tesbit iin imtihan etmesi
Baz bykler gerektiinde mridin irade ve inancn imtihan
ederler: Bu imtihan yle bir sz veya fiil ile yaparlar ki; onun zahiri
batna ters olur. Yani gerekte o, eriata uygun olduu halde, zahiren
eriata ters grlebilir. Mesala eyh Sadk Gangoh, bir mridinin
yannda "La ilahe illallah Sadk Raslllah" dedi. Burada amac; haber-i
mukaddem mbteday muahhar247 yaparak Raslullah'm (a.s.)
nbvvette sadk olduunu gstermekti. Burada zahiren ifadede terslik
vardr, o da bizzat Peygamberlik iddiasnda bulunmaktr. Mridinden
byle bir sz duyan mrid, anlayl deilse kaar, eer anlayl ise,
bunu imtihan olarak bilir ve mridinin dier sz ve fiillerine de dikkat
eder. Eer alametlerden kemal sabit olursa, bunlar icmalen veya tafsilen
tevil ederek mrid daha salam bir hale sahip olur.
Hadis, baz mridler tarafndan uygulanan bu adetin kayna
olabilir. Gerekten Hz. Sleyman'n (a.s) amac ocuu kesmek
deildi. Fakat anne olduu iddiasnda bulunan kadn imtihan iin byle
bir irade ortaya koydu.

YZYETM D R D N C HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslllah (s. a) yle buyurdu:
Eyys h (a.s) plak olarak ykanrken, zerine

247 Arapada isim cmlesi mbleda ve haber diye iki unsurdan olumaktadr. Genel
olarak mbtede nce haber ise sonra gelir. Bazen duruma gre haber nce
mbteda sonra gelebilmekledir. Burada eyh Sadk Gangoh Raslullah'm (s.a)
nbvvetle sadk olduunu gstermek iin haberi nce mbteday sonra
getirm itir.

180
 Hadislerle Tasavvuf

altndan ekirgenin aya dt. Eyyub (a.s) onu elbisesi

ile kapatmaya alt. Bunun zerine Allah Eyyub'a (a.s)
yle nida etti:
-Ya Eyyub ! Ben seni zengin yapmadm m ? Eyyub
(a .s):
-Evet, zengin yaptn Ya Rabbi. Fakat senin bereketine
muhtacm", dedi .248

Hadisten kan netice: Nimetler kendiliinden gelirse

red etmemek
Kmil olan ariflerin yle bir adeti vardr: Eer Allah tarafndan
onlara nimetler bahedilirse ve zahiren herhangi bir fitne ihtimali de
yoksa, nimeti verene (Allah'a) nisbet ederek kabul ederler ve
kullanmakta bir beis grmezler. Hadis bunun zahiren delilidir. Eibette
byklerin, nimetleri elde etmek iin hasisane gayret gstermeleri veya
ele getikten sonra daha fazlasn ele geirmek iin peine dmek gibi
kt bir adetleri yoktur.

Y ZYETM BENC HADS

Eb Sad'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Peygam berler arasnda hayr fark gzetm eyin."249

Bu h&dsm ttuduaoi yu^y&uii^iA.uic 11usc gemiti.

24 Buhar.Tevhid, 35; Gusl, 20; Enbiya, 20; Nesai, Gusl, 7.

249 Buhar, Husumet, 1; Enbiya, 35; Diyet, 32; Mslim, Fedil, 163; Eb Davud,
Snnet, 13 (h. no: 4668); Msned, III, 31, 33.

181
 Hadislerle Tasavvuf

YZYETM ALTINCI HADS

Ibn Mesud'dan (r.a),

Raslullah (s.a) bir gn yats namazn kldktan sonra kalkt.
Elimden tutarak beni, Mekke'nin Batha (vadi) sine kard. Orada beni
oturttu. Sonra evresine bir izgi izerek yle buyurdu:
"Bu izgiyi geme. Sana baz adamlar gelecek, onlarla
konuma. nk onlar da seninle konumayacaklardr . . " 250

Hadisten kan netice: Tasarruf

Bazen eyhler bu hadiste getii gibi tasarruf ederler. Bir hikmet
sebebiyle bazen bakalarna da bunun metodunu retirler. Mesala falan
eyi okuyarak bir daire izerler. Buna hisar denilir. Bunun etkisi yle
olur: Pek ok gizli mahluklar grmelerine ramen, hisar sahibine hibir
ey olmaz, dokunulmaz. Hadisten zahiren bunun aslnn olduu ortaya
kmaktadr.

YZYETM lY EDN C HADS

Abdullah b. Hiam (r.a) anlatyor:

Raslullah'la (s.a) beraberdik. O srada Peygamber Efendimiz, Hz.
mer'in elinden tutuyordu. Hz. mer (r.a):
. "Ey Allah'n Resul ! Nefsim hari, seni her eyden daha ok
seviyorum" syledi. Bunun zerine Raslullah (s.a) yle buyurdu:
-"Hayr ! Allah'a yemin olsun ki! Beni nefsinden daha
ok sevmedike (kamil) iman sahibi olamazsn".
Bunun zerine Hz. mer (r.a):
250
Tirmiz, Emsal,1; ( h.no:2861); Darimi .Mukaddime,2 .Bu hadisin devamnda
Hz. Peygamber (s.a) gittii yerden dnd. Sonra Ibn Mesud'un yanna gelip bir
izgi izip uyudu. Daha sonra bir takm insanlar geldiler. Hz. Peygamber'i (s.a)
ven szler sleyip daldlar.

182
 Hadislerle Tasavvuf

-"imdi seni nefsim de dahil her eyden daha ok seviyorum",

dedi. Raslullah (s.a) ise yle buyurdu:
-"imdi kamil iman sahibi oldun " . 251

H adisten kan netice: eyhe kar ar derecede

sevginin olmas ve kemalat iin bunun art koulmas
Baz duygusuz ve sert mizal kimseler eyhe an derecede sevgi
olamayacan sylerler. Hadis ise bunu aklamaktadr. Hadisten bir
mesele daha sabit olmaktadr ki, o da baz kemalatlar iin byle
muhabbetin .art oduudur. nk Raslullah (s.a), kmil bir iman iin
fazla sevmeyi tavsiye etmitir.

Y ZYETM SEKZtNC HAPS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"A shabm a svm eyin ! Ashabm a svmeyin ! Yemin
oisun ki; sizden birinizin Uhud da kadar altn infak
etmesi, onlarn bir miidd 252 veya yarsn infak etmelerine
ulaam az . " 253

Hadisten kan netice: Arifin bakasnn yapt ayn

amelden fazla ecir almas
Bu mesele, bu saha ile ilgili kitaplarda zikredilmitir. Arif bir
kimsenin ameli ecir ve fazilet ynyle arif olmayandan daha fazladr.
Hatta eyhimizden iittiimize gre arifin iki rekat kiiui naaz arif

251 Msned, V, 293.

252 Md, rakllara gre iki ntllk bir lek (832 gr).

253 Buhar, Fedilu Ashabi'n-Nebi, 5; Mslim, Fedilu's-Sahabe,22i, 222;

Eb D avud, Snnet, 10 (h.no: 4658);. T irm iz,' M enakb, 58
(h.no:3861); Msned, m , 11.

183
 Hadislerle Tasavvuf

olmayann kld yzbin rek'attan efdaldir. nk o namaz hakkn

vererek klmaktadr. Hadis bunun delilidir. Her ne kadar bu hadiste
sahabe zikredilmise de illet mterektir. Bu slah da farkl farkl
olmaktadr. Bu sebeple amellerde stnlk sadece onlara mahsus
deildir. Konumuza iaret eden bir ayette Allah Teala yle
buyurmaktadr:
"A llah 'n rzasn kazanm ak ve ruhlardaki im an
kkletirmek iin mallarn harcayanlarn durumu da tepe
zerinde bulunan bir baheye benzer ki; bol yam ur
deince rn iki kat verdi. Yamur demeseydi bile isinti
olurdu. Allah yaptklarnz grmektedir " ." 254
u hadiste de Raslullah (s.a) yle buyurmaktadr:
-"D urum a gre bir dirhem yzbin dirhemden daha
deerli olur."
Bu nasl olur Ya Rasleilah, denildi. O da:
-"Bir adamn iki dirhemi olsa birini tasadduk etse, mal
olan baka birisi malnn yanma gitse ve malndan yz bin
dirhem alp tasadduk etse, (malnn yansn tasadduk etmesi
sebebiyle bir dirhem yzbin dirhemi gemi olur)" buyurdular.255

te arifin ecrinin fazla olacandan pheye dmeyin. Ancak

sahabi olmak daha st makamdr. Sahabi ile sahabi olmayan arasnda
fark vardr. kisinin tasadduku arasnda ecir ynyle fark
bulunmaktadr. Elbette sahabi olmann etkisini kimse inkar edemez. Ecri
alma mertebelerinin yksek olmasnn sebebi sahabi olmak ynyledir.
Ancak yine u husus unutulmamaldr ki, fazla ecir almann esas sebebi
ihlasr. Sahabi olmak bunun yannda nemli bir fazilettir. Dier inalar
ise. sevap ynyle ihlas derecelerine gre miikafaat alrlar.

254 Bakara, 2/265.

^55 Nesa , Z e k a t, 49

184
 Hadislerle Tasavvuf

Y ZYETM DOK UZUNCU HADS

Eb Musa'dan (r.a) rivayet edilen uzun bir hadiste Raslullah (s.a)

yle buyurmaktadr:
-"Ashabm mmetim iin emniyettir. Ashabm gidince
mmetime va'd olunan eyler gelir . " 256

H a d iste n kan netice: E h lu lla h m b e r ek etler in in

bakalarna sirayet etmesi
Tahkik ehlinin dediine gre ehlullahn baz bereketleri bakalarna
ihtiyari olarak sirayet eder. Ayn ekilde baz bereketleri de gayr-
ihtiyari olur ve eyhin iradesi olmamasna ramen bakalarna sirayet
eder. Mesala eyhlerin vcudu bizzat alem iin rahmettir. Ayn ekilde
baz manevi halleri kendi kendine hak talihlerine sirayet eder. Hadis bu
bereketlerin olduunu isbat eder.

Y ZSEKSENNC HADS

Bureyde'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
-"Ya Bill ! Hangi am elinle cennete benden nce
varm aktasn ? C ennete ne zaman girsem nm de ayak
seslerini duyuyorum". Bill:
-"Ya Rasulellah ! Her ezan okunduunda iki rekat namaz kldm.
Her abdest bozduumda hemen abdest aldm. Abdest sebebiyle bu iki
rekat (namaz klmay) Allah iin zerime aldm".
Raslullah da (s.a):
" te bu iki eyle benden nce cennete varyorsun",
buyurdular.257

256 Mslim, Fedilus-Sahabe, 207.

257 Tirmiz, Menakb, 18 (h. no: 3689).

185
 Hadislerle Tasavvuf

H adisten kan netice: Baz keiflerde ki hatalarn

dzeltilm esi
Baz derviler keiflerinde Peygamberlerden ileride olduklarn
gryor ve "biz baz peygamberlerden ileride ve ndeyiz" diyorlar. Eer
o kimse cahil ise bu haliyle kendi dinini bozmakta, alim ise zahiren
eriata muhalefette bulunmaktadr ki bu hatasn sonunda anlayacaktr.
Bunun iin dikkatle nazar edip hadiste anlatlan ne gemedeki hikmeti
anlamaya almak gerekir. Bu dereceyi Bill (r.a), Peygamber
Efendimize son derece hizmeti ile elde etmitir. Buradan da seyri
slukta ilm-i eriatn ne kadar gerekli olduu anlalmaktadr. Ancak
Hz. Bilal'in byle bir nimet ile merref olmas, Hz. Peygamber'den
stn olmasn icap ettirmedii gibi, keiflerinde byle hallerle
karlaanlarn da dnmelerinde ayn ly muhafaza etmeleri
gerekir.

Y ZSE K SE N BR N C HADS

Enes (r.a) anlatyor:

Useyd b.Hudayr ve Ubade b. Bir (r.anhuma), karanlk bir gecede
Rasulullah'n (s.a) yanndaydlar. Raslullah'm (s.a) yanndan
ktklarnda bir de baktlar ki; nlerinde iki nur vardr. Birbirlerinden
ayrldklarnda nurlardan her biri birisiyle beraber devam etti.258

Hadisten kan netice: Keramet

ki sahabinin kerameti hadiste aktr. Kerameti sadece sahabe
zerine tahsis etmemek hususunda icma vardr. te kerametin dorulu
una bu hadis delalet etmektedir.

258 Buhar, S al t, 79; Menakbu'l-Ensar, 13.

186.
 Hadislerle Tasavvuf

Y Z SE K SE N K N C l HADS

Hz. Aie (r. anha) anlatyor:

Hz. Eb Bekir (r.a), Raslullah'm (s.a) yanma girdi ve Raslllah
(s.a) O'na yle buyurdu:
-" S en i, A llah'n ateten azat ettii kim se olarak
mjdeliyorum". Hz. Aie (r. anha) diyor ki:
O gnden itibaren Hz. Eb Bekir'e Atk (ateten azad edilmi)
denildi.259

Hadisten kan netice: eyhin mride mjde vermesi

Pek ok eyhin adeti mride batn bir nimet veya vlen bir hal
ulat zaman mride haber verirler. Hadis bunun snnet olduuna
delalet eder. Bunda pek ok maslahat vardr: vesala midsiziii,
perianl kaldrmak, amellerde kuvveti artrmak, Allah'a verdii nimet
iin kr etmesini salamak gibi. Fakat bu mjde verme, hem mrid
hem de evre iin herhangi bir fitneye sebep olmama artna baldr.

Hadisten kan dier bir netice: Mride lakap takmak

Baz byklerin mridlerinin durumlarna gre; onlara hem uygun
lakap taktklar nakledilir. Mesala ah veya baka bir isim verildii
vakidir. Hadisten bunun asl ortaya kmaktadr. nk Hz. Eb
Bekir'in lakab "atk" idi. Elbette taklan lakabn dine uygun olmas,
irkin olmamas icap eder.

v f r r S F r K ' C T T M f i c rfcJ c H A FJ:S

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslllah (s.a) uzun bir hadiste yle buyurdu:
-"E b B ekir m stesna slam k end isine arzettiim

2^ Tirmiz, Menakb, 16 (h. no: 3679).

187
 Hadislerle Tasavvuf

herkes tereddt etti. Eb Bekir ise tereddt etm edi.260

H adisten kan netice: Sddkyetin hakikati

Tahkik ehlinin anlattna gre sddkyetin hakikati yledir: Byle
biri inancndan hakiki lezzeti alr ve er ileri zevk ile idrak eder.
Zorlama olmadan er' ameller ondan sadr olmaya balar. Hadis buna
iaret etmektedir, ite artk byle bir insan iin batin hakikatlar apak
gerekler haline gelir ve ibadetler gnlk hayatnn bir paras olur.
Birincisi kuds kuvvetin semeresi, kincisi olgun ahlakn semeresidir.
Ancak kincide kmil olmak, sddkiyetin alametidir.

Y ZSE K SEN D R D NC HADS

Ebd-Derd (r.a) anlatyor:

Hz. Eb Bekir (r.a) hakknda (ileri geri) bir eyler sylendiinde
Raslullah'm (s.a) yannda oturuyordum...
Raslullah (s.a) bunun zerine yle dedi:
"A llah beni size gnderdiinde siz ben yalanladnz.
Ama Eb B ekir beni tasdik etti. N efsi ve m al ile bana
yardm etti, yaknlk gsterdi. D ostum ile benim aram
ayrmak m istiyorsunuz?" Bunu iki kere tekrarlad.
Ondan sonra hibir kimse bu hususta Peygamber Efendimizi (s.a)
rahatsz etmedi.261

H adisten kan netice: eyhin halifesine dier m uridlere

go e udia hrmet gostcrncs
Ehl-i tasavvufun tabii bir emir ve ftrat- selimeye uygun olan
umum adeti yledir: Onlar eyhin halife ve eyhe yakm mridlerine
dier normal mridlere gre daha fazla sevgi ve sayg gsterirler. Hadis

260 bnu'l Esir, Camiu'l Usl. VIII, 585 (h.no:6405)

261 Buhar, Tefsir, Sure : (7), 3~.

188
 Hadislerle Tasavvuf

aka buna delalet etmektedir. Bu hususta saygda kusur etmek,

saygdan bkmak veya onlar da kendi gibi dnmek ancak kibir ve
haset sebebiyledir.

Y ZSE K SE N BE N C HADS

bn mer'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"A llah, hakk Hz. mer'in (r.a) diline* ve kalbine
yerletirdi."
bn mer (r.a) yle anlatyor:
Her ne zaman millettin iinde bir hadise meydana gelmise insanlar
o hadise hakknda bireyler sylediler. Hz. mer de (r.a) dncesini
ortaya koyacak bir eyler syledi. Ancak Kur'an, Hz. mer'in (r.a)
dedii ekilde indi.262

Hadisten kan netice: lham ve sadk feraset

lham ve sadk ferasetin sbutu hadiste aktr. Gerekte bu, kefin
eitlerindendir. Hadisle bu husus tesbit edilmitir.

YZSEKSEN A LTIN CI HADS

bn mer'den (r.a),
Msrl birisinin Hz. Osman (r.a) aleyhine sz sylemesi zerine
bn mer'in cevab yle oldu:
v...Hz. Osman'n Rdvan bey'atnda bulunmamasna gelince,
Mekke iinde Hz. Osman'dan daha kiymetli kimse olsayd onun yerine
Raslullah (s.a) o kimseyi gnderirdi. Raslullah (s.a) ise Hz. Osman'
gnderdi. Rdvan beyat, Hz. Osman Mekkeye gittikten sonra oldu.

262 'Tirm.irf. Menakb, 17 (h. no: 3682); bn Mce, Mukaddime, 11; Msned,
II, 53, 95, 401; V, 145, 165, 177.

189
 Hadislerle Tasavvuf

Rdvan bey'at srasnda Raslullah (s.a) sa elini sol zerine koydu, iki
elinden birini dier eline vurdu ve yle buyurdu:
"Bu Osman iindir."
Raslullah'n (s.a) sol elinin Osman iin olmas, sahabenin kendi
ellerinin kendileri iin olmasndan daha hayrldr.263

Hadisten kan netice: eyhin mridden gyabnda beyat

almas
Baz eyhlerin, yannda bulunmayan mridlerinden, gyablannda
bey'at alma adetleri vardr. Hadis bu hususta asildir. Bu konudaki
aklama, altmsekizinci hadiste gemiti.

Hadisten kan netice: Bey'at esnasnda eyhin elinin

mridin elinin stnde olmas
Baz eyhlerin yle bir adeti vardr: Bey'at esnasnda kendi elini
ste, mridin elini alta koyarak bey'at alrlar. Hadisteki "sa elini sol el
zerine koydu" ifadesi bunun delili olabilir. "Allah'n (kudret) eli
onlarn zerindedir " 264 ayeti de bununla balantl olabilir. Eer
burada phe meydana gelirse -ki Hz. Peygamber (s.a) burada Hz.
Osman adna sol eli kulland ve yaygn olan eyhin ve mridin sa el
olmasdr- onun aklamas yledir:
Burada sol el zaruretten dolay kullanld. Yoksa "onlarn sa elleri
ile bey'at olur" ifadesinden dolay sa el olmas gerekir. Fakat yine de
bu durum o kadar nemli deildir.
Elele bey'at etmek nasl olursa olsun yeterlidir. Buna da imkn
yoksa yine de nemli deildir. er'an ve adeten bunun imkan yok ise,
mesala orada bulunamamas veya bey'at edecek kimsenin kadn olmas
yahut elle beyat almann mmkn olmamas halinde lisan ile sylemesi
yeterlidir.
Keza eyhin beyat verirken el yerine bir eye tutturmas da

263 Buhar, Fedilus-Sahabe, 7; Tirmiz, Menakb, 19 (h. no: 3702).

264 Fetih , 48/10.

190
 Hadislerle Tasavvuf

mmkndr. Mesala baz eyhler, bey at edecekler ok kalabalk olduu

zaman sark veya al gibi eylere tutturup bey at verirler.

Y ZSEKSENYEDNC HADS

Abdurrahman b. Habbabdan (r.a),

C eyu'l-U sre265 hazrland zaman...Raslullah (s.a) yle
buyurdu:
"Hz. Osman'n (r.a) bu amelinden 266 sonra Hz. Osman
ne yapsa O'na zarar vermez. Bu amelinden sonra ne yapsa
Hz. Osman'a zarar vermez " . 267

Hadisten kan netice: Kmil olan zatn mcahedesinin

bereketi sebebiyle daha sonra kmil olana zarar gelmemesi
Kmil ve muttaki olan kullar yannda yle gizli ve ince taatlar vardr
ki; onlar nitelik olarak ok yce ve yakn (apak ve kesin) olan kemali
elde etmenin sebebi olurlar. Hadiste bu mesele mevcuttur.

YZSEK SEN SEK ZN C HADS

Cabirden (r.a),
Peygamber Efendimiz Taif gnnde Hz. Ali'yi ard ve onunla
babaa konutu. Bunu gren insanlar Raslullah'n (s.a) amcas olu
ile konumas uzad, dediler. Bunun zerine R.aslullah (s.a) yle

Ceyu'l Usre (zorluk ordusu), Tebuk sava iin ha7-;lian erdys veriler,
isimdir. Bu orduya zorluk ordusu denmesinin sebebi, ordunun scaklarn ok
iddetli olduu zamanda savaa kmas ve gl dmana kar slam
ordusunun askeri tehizatnn ve askerinin az olmasndan dolaydr.
266 Hz. Osman (r.a) Tebuk ordusuna tam techizatl yz deve balamt. Bu
ameli zerine Hz. Peygamber (s.a) bu szleri syledi.

267 Tirmiz, Menakb, 19 (h. no: 3700).

191
 Hadislerle Tasavvuf

buyurdu:
"Onunla gizli olarak konuan ben deilim , fakat Allah
onunla gizli olarak konu(mam bana emir buyur)du.
Hadisin sonunda mam Tirmiz'nin "fakat Allah onunla gizli
konumam emretti" ifadesinin manasnn "Allah onunla gizli
konumam bana emretti" olduu eklinde aklamas vardr.268

Hadisten kan netice: Fiillerde tevhid

Sofilerin baz szlerinde fan ve fena tabiri gemektedir. Bunun
manas mridin kendi iradesine ve arzusuna gre deil, Allah'n irade
ve isteine gre hareket etmesi ve yapt fiilleri Allah'a nisbet
etmesidir. Buna fiillerde tevhid denir.
Bazen bu tabiri onlar "Allah'dan baka yapan yoktur" ifadesi ile
tabir ederler. Bu hadisteki " Onunla konuan ben deilim, fakat Allah
O'nunla gizli olarak konu(mam bana emir buyur)du" ifadesi fiillerin
Allah'a nisbeti iin ak bir asildir. nk bunun illeti, emirlerin sadr
olmasdr. Teri emirler sebebine gre caiz olduu gibi, tekvin-i
emirleri buna kyas ederek bu nisbet de sahih olabilir. Bylece
"Allah'dan baka yapan yoktur" ifadesi de tesbit olmu olur. Kur'anda
"onlar siz ld rm ed in iz. Fakat on lar A llah ld rd .
A tarken de sen atm adn. Fakat atan A llah idi"269 ayeti
dnldnde tekvini emirlerin nisbet ynnn olduu
anlalmaktadr. Elbette vacib (Allah) ile mmknn (mahlukat)
arasnda ittihat olduuna inanmak ilhattr (kfrdr). Ayn ekilde kulun
ihtiyarn (iradeyi cziyesini) kabul etmemek bidat- seyyiedir. Bu
anlamda Cneyd'in u sz mehurdur:
"Eer bende, bir gii varsa o zaman Allah'dan baka fail yoktur",
diyen kiinin boynunu vuracam. nk o kii Allahla kendi arasnda
ittihat olduuna inanp eriat iptal etmeyi kastetmektedir.

268 Tirmiz, Menakb, 20 (h. no: 3726).

269 Enfal, 8/17.

192
 Hadislerle Tasavvuf

Y ZSE K SE N D O K U ZU N C U H A D lS

Hz. Aie'den (r.anha),

Raslullah (s.a) hanmlarna yle buyurdu:
"Sizin benden sonraki durum unuz beni cidd olarak
dndryor. Size, (yardm c olm aya) ancak sabr ehli
olanlar sabredecektir." Eb Seleme dedi ki: Sonra Hz. Aie
(r.anha) bana yle dedi:
"Allah baban -Abdurrahman b. A vf kastederek- cennetin selsebil
emesinden iirsin. M'minlerin annelerine 40.000 dirheme satlan bir
mal (bahe) balamt." 270
Eb Selemeden rivayet edilen dier bir hadis ise yledir:
"Abdurrahman b. A vf drt yz bine satlan bir bahenin
m'minlerin annelerine verilmesini vasiyyet etti."271

Hadisten kan netice: eyhin normal olarak ailesi ve

ailevi m eseleleri ile ilgilenm esi onun kem aline ters deildir
Baz cahil kimseler; byklerin ailev iler ile uratklarndan
dolay kmil olmadklarn dnyorlar. Hadisten bu urann bizzat
snnet olduu aka anlalmaktadr. Elbette bunda an gitmek kemal
ve hatta slke terstir.

H adisten kan dier bir netice: eyhin ailesine hizmet

etmek eyhin haklarndandr
Hadiste Peygamber Efendimiz (s.a) m'minlerin annelerine hizmet
eden kimselerin sauu eli olduunu beyan etdier. Bunun anlam udur:
eyhle ilikilerde devamllk ve doruluk gstermek gerekir.
Burada eyhin ailesine hizmet etmenin, bir nevi eyhi ile ilikiyi
devam ettirmek olduuna iaret vardr. Aynca burada mridin de ok

27 Tirmiz, Menakb, 26 (h. no: 3749).

271 Tirmiz, Menakb, 26 (h. no: 3750).

193
 Hadislerle Tasavvuf

sadk olmas gerektiine iaret vardr. eyhe hizmeti en iyi yapan

tasavvuf ehlidir.

YZDOK SANINCI HADS

Ensardan Selma (r.anha) anlatyor:

mm Selemenin yanna girdiimde alyordu. Seni alatan ey
nedir ? diye sordum.
Raslullah' (s.a) ryamda alarken, banda ve sakalnda toprak
varken grdm.
Raslullah'a (s.a) :
Seni alatan ey nedir ? dedim. Raslullah (s.a):
-"A z nce Kz. Hseyin'in ehid edildiini grdm"
buyurdu (O sebeple alyorum).272

Hadisten kan netice: Sadk rya

Sadk rya vlen bir haldir. Hadisten bunun vaki olduu
anlalmaktadr. nk sonradan o olayn ayn vakitte olduu
renilmitir.

Hadisten kan dier bir netice: Herhangi bir yerde

ruhun bulunmas
Bu dnyadan ayrldktan sonra ruhun gerek yeri br dnyadr.
Allahn izniyle bir mddet harikulade olarak bu dnyaya gelmesi
mmkndr. Peygamber Efendimizin mbarek ruhunun sava esna
snda geldiini gren insanim oinutur. Bunun byle olmamas iin bir
delil yoktur. te bunda tevil veya mecaza gitmeye gerek yoktur.
Gerein olduu ekiliyle kabul edilmesi gerekir.

272 Tirmizl, Menakb, 31 (h. no: 3771).

194
 Hadislerle Tasavvuf

Y ZD O K SA N BR NC H A D lS

Abdurrahman b. Yezid (r.a) anlatyor:

Huzeyfe'ye (r.a) geldik ve "bize ashabdan hal, davran ve yol
gsterme bakmndan Rasulullah'a (s.a) en yakn olan kimseyi gster
ki, ondan (ilim) alalm ve kendisinden (hadis) dinleyelim" dedik.
Huzeyfe (r.a) yle dedi:
"Hal, davran ve yol gsterme bakmndan ashabdan Rasulullah'a
en yakn olan, evine gidip kayboluncaya kadar bn Mesud'dur.
Peygamberin (s.a) ashabndan Allah'n korumas altnda olanlar
gayet iyi bilirler ki; yaknlk bakmndan Allah'a en yakn olan mm
Abd'n olu Abdullah b. Mesud'dur."273

Hadisten kan netice; eyhe benzeme

Baz muhabbet ehlinin, ibadetlerin yan sra yemek, imek,
giymek, yrmek ve konumak gibi adetlerde eyhe benzemeye gayret
ettikleri nakledilmitir. Daha sonra ala ala iradeyi de ap tabiileen
bu durum, kiinin normal yaants haline gelir. te baz byklerin
eyhler ile mnasebeti u iirde anlatld gibidir:

Ben sen oldum, sen ben oldun

Ben vcud oldum sen can oldun
Bundan sonra kimse demesin
Ben bakaym sen bakasn.

Eer Abdullah b. Mesud (r.a) normal davranlarn dahi

Raslullah'a (s.a) benzetmede iradesi dnda davranyorsa bu
durumunun vlen hal olduu hadisten anlalmaktadr. vlen eyi
irade ederek yapmak ise ayrca vlen bir durumdur.

273 Buhar, Fedilu Ashabin-Nebi, 27; Tirmiz, Menakib. 38 (h. no- 3807).

195
 Hadislerle Tasavvuf

Y ZD O K SA N K N C HADS

Eb Zer'den (r.a), mslman olmas ile ilgili rivayetinde yle

anlatyor:
"Mekke'de gece gndz otuz gn kaldm. Yemeim sadece
zemzem suyu idi. imanladm. Hatta karnmn cildi krt. Kammda
hibir alk duygusu hissetmedim."274

H ad isten kan netice: G d asz k alm ann m m kn

old u u
Baz riyazat ehlinin krk gn hibir ey yemedikleri veya ok az
gdayla hayatta kaldklar nakledilmitir. Bunu anlamayan baz kimseler
hemen inkar ederler. Hz. Eb Zer'in (r.a) kssasndan bunun mmkn
olduu anlalyor. Eer o zemzem suyu iiyordu denilirse, bunun
cevab udur: Bizzat bu durum allm olana terstir. Suda bu zellik
yoktur. Ancak zemzem suyunun bereketi olabilir. Eer bir kimse
zikirden ayn bereketi alyorsa bunda acaiblik ve imkanszlk nerede?

Y ZD O K SA N N C HADS

Cabir'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu: "Sa'd b. Muaz'n vefatndan
dolay ar sarsld." Baka bir rivayette de yle geer:
"Rahmann ar sarsld"275

Hadisten kan netice: Keramet.

Hadiste bu sahabnin ok byk bir kerameti zikredilmitir.

274 Mslim, Fedilu's-Sahabe, 132; Msned, V, 175.

275 Buhar, M enakbu'l-Ensar, 12; MUslim, Fedilu's-Sahabe, 123, 124;
Tirm iz, M enakb, 51 (h. no: 3848); Nesa, Cenaiz, 113; ibn Mce,
Mukaddime, 11.

196
 Hadislerle Tasavvuf

Y ZD O K SA N D R D N C HADS

Enes (r.a) anlatyor:

Sa'd b. Muaz'n (r.a) cenazesi tandnda mnafklar onun Ben-i
Kurayza'ya verdii hkmden276 tr "ne hafif cenaze" dediler. Bu
sz Raslullah'a (s.a) ulanca yle buyurdu:
-"Melekler onu tayorlard . " 277

Hadisten kan netice: Keramet

Bu hadiste de bu sahabnin byk bir kerameti zikredilmektedir.

Y ZD O K SA N BEN C HADS

Eb Musa (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) bana yle dedi:
"Dn gece senin kraatini dinlerken beni grmeliydin.
Allah sana Hz. Davud ailesinin seslerinden bir ses ihsan
etmi" ,278
Burkan'nin Mslim'deki rivayetinde yle bir ilave vardr:
" A lla h 'a y em in olsun ki sen in benim kraatim i
dinlediini bilseydin."

Hadisten kan netice: Salih kimselerin kalblerini ho

tutmak iin bir ameli gzelce yapma riya deildir
Byklerin kalblerini honut etmek iin normalde y le olm ayn

276 Sa'd b. Mu'azn Ben-i Kurayza'ya verdii hkm 162. hadiste gemektedir.
277 Tirmiz, Menakb, 51 (h. no: 3849).

278 Buhar, Fedilu'l-K uran, 31; M slim, M usafirin, 235, 236; Tirmiz,
M enakb, 56 (h. no: 3855); Nesa, flitah, 83; ibn Mce, kame, 176;
Darm, Salt, 171; Fedilu'l-Kur'an, 34.

197
 Hadislerle Tasavvuf

eer bir itaat veya hizmet gzelce yaplrsa, zahiren burada riya iin
yapld anlalr. Fakat ehlullahn kalblerini hatta mslmamn kalbini
honut etmek bizzat ibadettir. Bunun hakikati ylece ortaya kar:
Bir ibadeti baka bir ibadet iin gzelce yapmak riya deildir.
Hadiste bunun gzel olduu aka grlmektedir. nk kendisi
Kuran' ibadet kasdyla gzel okuyordu. Raslullahn (s.a) dinlediini
bilseydi O'nu memnun atmek iin daha da gzel okuyabilirdi. Acizane
bu cahil (yazar kendini kastediyor) uzun bir zaman u phe iindeydi:
Birisinin baka birisine "gzel Kur'an oku demesi" sebebiyle gzel
Kur'an okumak acaba doru mu, doru deil mi? Elhamdlillah bu
hadisin anlatt ince sr kalbine feyz olarak geldii zaman bu phe
tamamen kayboldu. Daha sonra bu hadisi okuduumuzda da bu
dncem teyid edilmi oldu. Hadis biraz daha dnlrse, Allah'n
makbul sayd kimselerin fazileti anlalmaktadr. Dolaysyla Allah'n
rizas ile sevdii kullarn rizas arasnda ztlk olmadka onlarn talep
etmesi Allah'n talep ettii gibi savaba sebep olur.
Bunun sim udur: Onlarn rizas Hakk'a vesile olur. nk gaye
bizzat Hakk'n rzasn talebdir. Bu yolda gayret gstermek, bizatihi
maksuda ulamaya gayret gstermek gibidir.

YZDOKSANALTINCI HADS

Enes b. Malik'ten (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Allah'n nice p ejm rde, salar dank ve eski
elbiseleri olan yle kullar vardr ki; kendilerine iltifat
edilm ez. iia r a yem in ctseter Ai on Sari yaanc;
karmaz. Bera b. Malik de onlardandr . " 279

Hadisten kan netice: Evliyaullahn makbuliyeti

Hadis bu cemaatn faziletine delalet etmektedir. Baz cahillerin

279 Tirmiz, Menakb, 55 (h. no: 3854).

198
 Hadislerle Tasavvuf

anlad gibi pejmrde ve salar dank olmak evliya olmak ve Allah'a

yakn olmak iin art deildir. Burada dikkat ekilen husus kibir ehlinin
hakir grdnn aksine byle insanlarn Allah dostu olabilecei ve
bunun, kiinin kemalatna ters olmaddr.

YZDOKS AN Y EDNC HADS

Eb Hureyre (r.a) anlatyor:

"Ey Allah'n Resul ! Senden bir ok eyler iitiyorum. Ama onlan
ezberleyemiyorum." Raslullah (s.a) bana:
"Ridan yere ser" buyurdu. Ben de yere serdim. Raslullah
(s.a) bana ok eyler (hadis) syledi. Bundan sonra bana
sylediklerinden hi bir eyi ulutmadm*.280

Hadisten kan netice: Kalbe tasarruf etmek

Hadisin una delaleti aktr: Raslullahm (s.a) ridaya bir eyler
okumas tasarrufun bir yoludur. Kalb iin baz faydal olan tasarruflarn
ekilleri vardr. Mesala, zikir veya tevecch etmek gibi.
te bu gibi tasarruflar fitne sebebi olmazsa merudur. Fakat
byklerin aklamalarna gre, kemalin amac bu deildir, bunlar
vastadr.

Y ZD O K SA N SEK ZN C HADS

Amir b. Sa'd (r.a). babasndan rivayetle yle anlatyor:

Raslullah (s.a) 'Aliye denilen bir yerden281 geldii bir gn
Muaviye Oullarnn mescidine urad ve orada iki rekat namaz kld.
Biz de onunla beraber kldk. Rabbine uzun uzun dua etti. Sonra bize

2 Tilmizi, Menakb, 47 (h. no: 3835);.Buhar, lim, 42

'Aliye, Hicazda Tihame-Mekke arasnda bir yer.

199
 Hadislerle Tasavvuf

dnd ve yle buyurdu:

"R abbim den ey istedim . kisini verdi, birisini
verm edi. A llah'tan m m etim i alkla helak etm em esini
is te d im , R a b b im onu bana v e rd i. m m etim i su d a
boulmayla helak etmemesini istedim, R abbim onu bana
verdi. Felaketlerini kendi aralarnda (tefrikaya derek)
vermemesini istedim, fakat bunu bana vermedi " . 282

H adisten kan netice: Kmil olan kim selerin baz

dualarnn kabul edilmemesinin mmkn olduu
Pek ok insan duann kabul olmasn velayetin ayrlmaz
hususlarndan sanarlar. Bu itikad zere onlar bu zanlanndan dolay
oka ilmi ve ameli fesadlann domasna sebebiyet verirler. Bu itikadn
yanl olduu hadiste aktr.

Y ZD O K SA N D O K U ZU N C U HADS

Selmanu'l-Fris'den (r.a),
Resululullah (s.a) yle buyurdu:
"Bana buz etme, sonra dininden ayrlrsn.
Ben de: "Ey Allah'n Resul ! Allah bana seninle hidayet gsterdii
halde, ben sana nasl buz ederim." dedim. Raslllah (s. a):
"Arab'a buz etmek, bana buz etmektir" buyurdu. 283

Hadisten kan netice: eyhin kendi memleketlilerine

ikram etmesi
Tasavvuf ehlinin, eyhin memleketlisine tabiiyet cihetiyle sevgi,
sayg ve hrmet gsterme gibi genel adeti vardr. Hadiste bunun asl
vardr.

282 Mslim, Fiten, 20; Msned, I, 175, 182.

283 Tirmiz, Menakb, 70 (h. no: 3927), Msned, V, 440, 441.

200
 Hadislerle Tasavvuf

KY Z N C HADS

tbn mer (r.a) anlatyor:

Raslullah'm (s.a) yle dediini iittim:
"Size Uveys b. Amir (Veysel Karan) gelecek... Ondan
senin iin istifarda bulunm asn talep etm eye imkan
bulursan, bunu muhakkak yap " . 284

Hadisten kan netice: Kmil birisinin kendisi gibi

olmayanlardan faydalanmas
Genellikle kmil olmayan kimsenin kmil olan birisinden
faydalanmas mmkn olduu gibi, bazen de kamil olann kamil
olmayandan faydalanmas mmkndr Bu hadiste, sahab olan ve
tabiinden makam olarak yksek olan Hz. mer'in (r. a), tabiinden olan
Hz. Uveys'den zellikle dua isteme hususunda faydalanmasn
Raslullah (s.a) emretmitir. Arasra eyhin mridden faydalanmas da
bundandr. Faydalanma ilim, ahlak veya dua ile olur. te bundan dolay
eyh hibir zaman marur olup benim mridin duasna ve benzeri
eylerine ihtiyacm yok diye dnmemelidir.

KYZBRNC HADS

Said b. el-Mseyyeb babasndan rivayetle anlatyor:

"Sen istediini hidayete erdiremezsin. Allah dilediini
hidayete erdirir285" ayeti Eb Talib hakknda inmitir.286

Hadisten kan netice: Sadece kmil insanlarn tasarruf

284 Mslim, Fedilu's-Sahabe, 225.

285 Kasas, 28/56.
286 Buhar, Cenaiz, 81; Menakbu'l-Ensar, 40; Nesa, Cenaiz, 102; Msned, IH,
442.

201
 Hadislerle Tasavvuf

hususunda yetki sahibi olmamalar

Pek ok kimse tasarrufatn sadece ve sadece kmillerin tercih ve
yetkisinde olduunu sanarak hataya dmektedir. Hatta ister diri, ister
l olsun onlardan sanki Allah Teala'dan gibi ihtiyalarn gidermelerini
isterler. Bu ayet ve hadis bu anlay tamamen yok etmektedir.

KYZKNC HADS

Enes'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Uhud da bizi sever, biz de onu severiz . " 287

Hadisten kan netice: Cemadat (cansz olan varlklarn)

uurunun olmas
Hibir delil, hakikaten tasarruf etmekle ilgili deildir. Bunun iin,
hadiste geen "bizi sever" ifadesini hakiki anlam zere hamlederek
bundan u kefi meseleyi istidlal edeceiz:
Cemadatta da bir nevi (sevme) uuru vardr. nk "sevme", uur
zerine bina edilir. "Biz de onu severiz" ifadesi nasl ki hakikat zere
hamlediliyorsa, hakikat dnda kalanlar ise zann meselelerdir.
nanlara dahil deildir.

KY Z N C HADS

Eb Hurevre'den (r.a),
Raslullah'n (s.a) buyurduuna gre, Allah Teala yle
buyurmutur:

287 Buhar, I'tisam, 16; Cihad, 71, 74; E'ime, 28; Zekal, 54; Enbiya, 10;
Mslim, Fedil, 10; Hac, 462, 503, 504; ib n Mce, M enask, 104;
Muvatta, Medine, 10, 20.

202
 Hadislerle Tasavvuf

"Her kim benim veli kullarmdan birisine dmanlk

ederse, ben ona harb aarm . Kulum, kendisine farz
k ld m e y le r d e n d ah a s e v im li bir e y le bana
yaklamamtr. Kulum bana devaml nafile ibadetleri ile
yaklar, bunun sonucunda ben onu severim. Bir kere onu
sevdim mi, ben onun iiten kula, gren gz, tutan eli ve
yryen aya olurum. Eer benden bir ey isterse onu
verir, bana snrsa muhakkak onu himaye ederim . " 288

Hadisten kan netice: Sufiyyenin mertebeleri

badet ehli sfilere bu hadis aka iaret etmektedir.
Hadisten kan dier bir netice: Farzlarla kurb (Allah'a
yaklama) ve nafilelerle kurb (Allah'a yaklama)
Sufilerin stlahnda bu iki kavram vardr. Bu ikisinin hakikatinin
kayna hadisteki lafzlar olabilir. Bu hususu Kalide-i Mesnevi ve
Mesail-i Mesnevi de geni bir ekilde anlattm.

H a d iste n k an d ier bir netice: E vliyauIIah'n

korunmas (mahfuziye)
Enbiyann masum evliyann mahfuz olduu.mehurdur. "Ben,
onun iiten kula, gren gz..." ifadesi bunu isbateder.

K YZD RDNC HADS

bn Abbas'dan (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Rabbim bana bu gece en gzel surette geldi . . . " 289
Dier bir rivayette:
"U yu k la m ay a balam tm ve uyku b a strm t ki

288 Buhar, Rkak, 38; bn Mce, Fiten, 16.

289 Tirmiz, Tefsir, 39 (h. no: 3233)

203
 Hadislerle Tasavvuf

Rabbimi en gzel surette grdm . . " 290

Hadisten kan netice: Hulul ve ittihat 291 olmakszn

Hakk'm halkta tecellisi
Sofilerin kelamnda bu iki konuyu anlatan iki stlah bulunmaktadr:
Birincinin hakikati udur: Hakk Teala hulul olmakszn kendi zat ve
sfat ile, yazan kimsenin mektubunda ve konuann kendi kelamnda
zuhur ettii gibi halkta zuhur etmektedir. te Hakk, mazhardr ve
zahirdir.
kincinin yani ittihadn hakikati ise udur: Zahir ve mazhar arasnda
ok salam iliki vardr. Mazhardan zahirin ayrlmas mmkn deildir.
Bu iki mesele akl meseledir. Fakat balk biraz korkutucudur. nk
bu gibi stlahlar iin izahtan ve hadisi inceledikten sonra bir k yolu
vardr. "En gzel surette" ifadesi birinci misalin benzeridir. "Rabbim
bana en gzel ekilde geldi" ifadesinde Rabbim denmesi, ikinci stlahn
benzeridir. Eer "min" harf-i cerri tecrid ise, o zaman "en gzel
ekilde" ifadesi de kincinin kayna olabilir. Beyan edilen aklamaya
gre sureti olmayann sureti vardr denmesi gerekir. Bylece sureti olan
olmayan arasnda istidlal byle olabilir. Elbette tecell ve ittihadla avam
kendi inanlarn bozduu gibi rf ve luav mana zerine hamlederek
inanlar bozmak da caiz deildir. Buna dikkat edilmesi gerekir.

K YZBENC HADS

Eb Hureyre'den (r.a),

2 9 0 T irm iz. Tefsir. 39 (h. no: 3234).

9Q1 HuIAI, bir eyin dier bir eye girmesi. Allahn baz eyaya veya kiilere
girmesi inanc. Uluda, Tasavvuf Ter. Sz. s.231 .
ttih a t, bir ve gerek varln temaa edilmesi. Bizatihi yok, ancak bakas
sayesinde var olan eyler bu temaa esnasnda birleir ve tek olarak grlr.
Burada farkl iki asli varla sahip olan eyin birlemesi sz konusu deildir.
Uluda, Tasavvuf Ter. Sz. s.265.

204
 Hadislerle Tasavvuf

Raslullah (s.a) yle buyurdu:

"Allah kyamet gnnde: Ey Ademolu ! Ben hasta
oldum da sen beni niin ziyaret etmedin, diyecek. Ademolu:
-Ya Rabbi ! Ben seni nasl ziyaret edebilirim? Sen Alemlerin
Rabbisin, diyecek. Allah Teala:
."Falan kulumun hasta olduunu bildiin halde niin
onu ziyaret etmedin ? Eer onu ziyaret etseydin, beni onun
yannda bulacaktn", buyuracak. Sonra ayn ekilde yemek niin
yedirmediini, su iirmediini sorar. Bu ikisinde de ona "beni onun
yanmda bulacaktn", buyurur.."292

Hadisten kan netice: Zikredilen manaya gre ittihad

Yukardaki hadiste bu konuyu akladk. Kulun hastaln
kendisine nisbet ederek Allah'n "hasta oldum" demesi bu siahn daha
net bir eklidir. Eer bu hastalktan murad makbul ve has olan bir kul
ise o zaman bu konu sufilerin u zel szn teyid eder: Bu ittihat ve
ayniyetin hkm has arifler, ehli kemal ve ehl-i fena arasnda geerlidir.
"beni onun yannda bulacaktn" ifadesi yerine "sen onu benim yanmda
bulurdun" ifadesinin kullanlmas birincinin tefsiri durumundadr. Bu
ifadeler ikaz ediyor ki; bu gibi ifadeler mecazdr. Hakikat zere
hamlederek, inancnz bozmaynz. Yukandaki hadiste bu hususa bu
aciz iaret etmiti.

KYZALTINCI HADS

nur,
i-ii/u A A u v j ' i C ' U ^ u

Allahn glgelendirecei yedi kii ile ilgili hadisin bir blmnde

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"(Bu kiilerden bir tanesi de) Allah iin seven ve bunun
iin biraraya gelip ve bunun iin ayrlan iki kii . . . " 293

292 Mslim, Birr, 43.

205
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Tasavvuf ehlinin dereceleri

eyh ve mrid arasnda hadiste belirtildii ekilde sevgi meydana
gelir. Fakat sufiler de yakinen bu hadisin muhatabdr. nk onlar da
Allah iin birbirini sevmektedirler.

KYZYEDNC HADS

Asm el-Ehvel (r.a) anlatyor:

Enes b. Malik'in yannda Raslullah'm (s.a) bardan grdm.
Kn mi ve gmle tamir edilmiti.
bn Sirn diyor ki, bu bardan demirden bir halkas vard. Hz.
Enes (r.a) bu demirin yerine gmten veya altndan bir halka yapmay
isteyince Eb Talha ona:
R aslullah'm (s.a) yapt eyi deitirm e, dedi. Hz.
Enes de deitirmekten vazgeti.294

H adisten kan netice: T eb errken a lm a n eyalar

muhafaza etmek ve onlar deitirmemek
Pek ok tasavvuf ehlinin teberrken alnan eyalar, imkan
lsnde ayn ekilde muhafaza etme adeti vardr. Bunu edeb sayarlar.
Hadis bunu teyid etmektedir.

KYZSEKZNC HADS

nur, /v o\
.L^Lsu Ouiu u v \u/ 9

Raslllah (s.a) yle buyurdu:

293 Buhar, Ezan, 36; Zekal, 16; Hudud, 19; Mslim, Zekat, 91; Tirimiz,
Zhd, 53 (h. no: 2391); Nesa, Kudl, 2; Muvatta, i'r, 4; Msned, II,
439.
294 Buhar, Eribe, 30.

206
 Hadislerle Tasavvuf

"M slmann en hayrl mal, dalarn tepelerinde ve

v a d ile r in a r k a sn d a d ola an k o y u n la r m m o lm a sd r.
Mslman dinine ball sebebi ile fitnelerden kaar " . 295

Hadisten kan netice: Maslahattan dolay uzlet

Baz bykler kendi zel durumlarndan dolay keye ekilirler.
Hadise gre, eer insanlar arasna kart zaman dinine zarar gelmesi
endiesi varsa bunun caiz ve hatta mstehab olduu anlalmaktadr.

H adisten kan dier bir netice: K em alatla maiet

temininin almann zdd olmamas
Koyunlann maiet sebebi olduu aktr. Hadis bu bala aka
delalet etmektedir. Fakat avam bunu hatal bir nazarla bakmakta ve
eyhin bir ile uramasn kemalata aykr sanmaktadr.

K Y ZD O K UZUN C U HADS

Salim b. Abdullah b. mer'e, babasnn haber verdiine gre,

Abdullah b. mer (r.a) yle demi: Ben (babam) mer Ubnul-
Hattab'n (r.a) yle dediini iittim:
"Raslullah (s.a) bazen bana bir eyler (hediye) verirdi. Ben de:
"Bunu benden fakir olan kimselere ver", dedim. Bunun zerine
Raslullah da (s.a):
"Bunu ah Sana ihtiyacn olm ad ve istemediin halde
mal gelirse onu al ve kendi maln edin. stersen onu ye.
stersen onu tasadduk et. Nefsin, maln peinde olmasn",
buyurdu.
Salim, Bundan dolay Ibnu mer kimseden bir ey istemez, birisi
de ona bir ey verdii zaman geri evirmezdi.296

295 Buhar, man, 12; Bedul-Halk, 15; Filen, 14; Nesa, iman, 30; lbn
Mce, Fiten, 13; Muvaita, isti'zam, 16; Msned, III, 6, 43, 57.

207
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Hediye kabul etme adab

Hadiste bu durum, ak olarak zikredilmitir. Ayn ekilde
uygulanmtr. Tasavvuf ehlinin buna benzer adetleri vardr:
Eer yok ise tamah etmez
Gelirse geri evirmez
Olursa biriktirip cemetmez.

K Y ZO N U N CU HADS

Eb Said el-Hudr'den (r.a),

Raslullah (s.a) bir gn bize Deccal ile ilgili uzun bir konuma irad
etti. Syledikleri arasnda unlar da vard. Raslullah (s.a) yle
buyurdu:
"Deccal gelecek, fakat ona M ed inenin iine girmesi
haram klnmtr. Bunun iin Medine'in bitiiindeki orak
arazin in bir yerinde durup kalacaktr. Sonra, o gn
kendisine insanlarn en hayrls olan bir adam veya en
hayrllardan biri kp gelecek ve Deccal'a yle diyecek:
-Raslullah'n (s.a) bize szn ettii Deccal'n senin
olduuna ehadet ederim. Deccal:
-Ne dersiniz, nce bu adam ldrsem, sonra diriltsem,
bu hususta (Tanrlm hususunda) phe eder misiniz ?
Orada bulunan Deccal'n adamlar:
-Hayr, derler. Bunun zerine Deccal o adam nce
ldrecek sonra diriltecek. D eccaln kendisini dirilttii
adam:
-Allah'a yemin olsun ki, hibir zam an senin Deccal
o ld u u n u , im di bildiim d en daha ok b ilm e m itim ,
d iy ecek . D ecca l, kend isini ld rm ek iste y ec e k , fakat
muvaffak olamyacaktr .297

296 Mslim, Zekat, 111; Buhar, ZekaL, 51; Ahkam, 17; Nesa, Zekat, 94;
Darm, Zekat, 19.

208
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Harikulade hallere aldanmamak

Pek ok insan harikulade halleri velayetin alameti sayar. Bu b
yk bir hatadr. Bakn Deccal'den daha sapk kim olabilir? ly
diriltmekten stn olaanst bir i var mdr? Fakat bu kadar byk
harikulade halin ortaya kmasna ramen Deccal'in sapk olduu
hususunda kimsede phe yoktur. Bu hatann slah zarurdir. Bu
sebeple istidrac sahiplerine aldanlmamak ve insann istikamet zere
olup olmadna bakmaldr.

K YZONBRNC HADS

bn merden (r.a),
Hz. mer (r.a), Raslullah'la (s.a) birlikte bi topluluun iinde
bulunan lbnu's Sayyad298'n yanna gitti. Onu Meale oullarnn
kalesinin yannda ouklarla beraber oyun oynarken buldu. bn Sayyad
o gn henz bulua ermemiti. Raslullah (s.a) hi hissettirmeden onun
srtna dokundu. Sonra Raslullah (s.a) bn Sayyad'a yle dedi:

Mslim, Fiten, 112; Msned, 111, 36.

29 l b n u 's Sayyad, Hz. Peygamber (s.a ) zam annda yaam , M edine

yahudilcrindcn olan ve Hz. P e y g a m b e r i n (s.a ) h a d is l e r i n d e a n la tla n ,

k e n d is in i n D c cc a l o lu p o lm a d h u s u s u n d a p h e l e r i n u y a n m a s n a sebep

olan birisidir. B u n u n la beraber rivaye tle rd e o D eccal d eilse de decc allarda n

biri o ld u u a n la tlm a k ta d r . Kz.. m e r (r.a) o n u n D e cc a l o l d u u z erin d e

y e m i n e derdi. H a t la o n u l d r m e k iin Hz. P e y g a m b e r 'd e n (s.a) izin bile

istedi, lb n u 's S a y y a d k e h a n e t ve g a ib h u s u s u n d a bilg isi o l d u u n u id dia

etmi, Hz. P e y g a m b e r (s.a) b unu d u y u n c a onu denem i, sihirbaz ve kahin ler

gibi o n a bir ey ler ilka e d i l e b i l e n i n i a h..hna g sterm itir. A lim le r Deccal

o l u p o l m a m a s h u s u s u n d a k i p h e l e r d e n d o l a y l b n u 's S a y y a d k ssa sn

m k il k a b ul e tm i l e r d i r . D a ha ge ni bili: i iin b u ha disin d i p n o tu n d a k i

k a y n ak larn , ilgili b l m le rin i baklabilir.

209
 Hadislerle Tasavvuf

"Benim Allah'n Rasul olduuma ehadet eder misin?"

dedi. Ibn Sayyad Allah'n Rasulne bakt ve:
-ehadet ederim ki sen mitlilerin Rasulsn! dedi ve daha sonra
Raslullah'a (s. a):
-Sen benim Allah'n Rasul olduuma ehadet eder
misin? dedi. Bunun zerine Raslullah (s.a) onu reddetti ve:
"Ben Allah ve peygamberlerine iman ettim" buyurdu.
Sonra Raslullah (s.a) ona:
-Ne gryorsun ? dedi. bn Sayyad:
-Bazen doru, bazen yalan eyler gryorum, cevabn verdi.
Raslullah (s. a): "O zaman sana bu i kartrld", dedi ve
devam etti:
"Ben senin iin kalbimde bir ey sakladm. Bil bakalm
onu."
bn Sayyad: Sakladn ey dumandr, dedi. Bunun zerine
Raslullah (s. a):
"Rezil rusvay ol. Senin kudretin bundan teye gitmez,"
dedi.299

H adisten kan netice: Batl ehlinin kalbdeki baz

dncelere vakf olmas ve kef sahibi olmamalar
nceki hadisten de anlald gibi batl ehlinin ba? olaanst
bilgilere sahip olmalar mmkndr. te bu, avamn aldand gibi
velayet alameti deildir.

KYZONK NC HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s.a) buyurdular:
-"Bir taraf karada, dier taraf denizde olan bir ehir

2 9 9 M s lim , Fiten, 95; B uhar, C e n aiz, 80; C ihad, 178; E d eb , 97; K ad er, 14;

E b D avud, M elah im , 16 (h.no: 4329); T irm iz, Fiten, 63 (h.no: 2249).

210
 Hadislerle Tasavvuf

iittiniz mi ?" Ashab:

"Evet iittik", dediler. Raslullah (s. a):
-" s h a k o u lla r m d a n y e tm i bin kii bu eh ird e
s a v a m a d k a k y a m e t k o p m a z . B u n la r bu e h r e
geldiklerinde burada konaklayacaklar. Ne okla ne de silahla
savaacaklar." yle diyecekler: "Allahtan baka ilah yoktur. Allah
her eyden byktr." Bunu zerine ehirin denizdeki taraf dcek.
Sonra ikinci defa ayn eyi sylerler. Bu sefer ehrin dier taraf
dcektir.300

Hadisten kan netice: Kerametin shhati

. Baz Mutezil mereb olanlar, evliyann kerametlerini inkar ederler.
Hadiste shakoullarmdan sadr olacak keramet haber verilmektedir.

K Y Z O N NC HADS

Hz. Aliden (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
" m m etim u onbe (kt) hasleti yapt zaman,
kendilerine bela gelir... Bu hasletlerden bir tanesi de kadn
arkclar edinmeleri ve alg aletleri almalardr . " 301

Hadisten kan netice: Halk arasnda yaygn olan raks

ve semann haram olmas
Baz cahil sufiler semada o kdar ar gittiler ki; kadnlar ve
alglarla ark dinlemeye baladlar. Hadiste her ikisinin H ktlendii
aktr.

3 0 0 M s lim , Filen, 78.

301 Tirmiz, Filen, 38 (h. no: 2210).

211
 Hadislerle Tasavvuf

KY ZO N D R D N C HADS

Numan b. Ber'den (r.a),

Resulullah'n (s.a) yle buyurdu:
"Haberiniz olsun ki, bedende bir et paraas vardr. O
para iyi ve salam olursa btn beden salam olur. Bu
para bozuk olursa btn beden bozuk olur. Bilesiniz ki o
et paras kalptir . " 302

Hadisten kan netice: Tasavvufta asl, kalbi slahtr

Tasavvuf ehlinin en byk hedefi kalbin slahdr. Hadis bunun
ok nemli olduunu aka ortaya koymaktadr.

KY ZON BEN C HADS

Eb Mesud el-Bedr'den (r.a),

Raslullah (s.a) kpei (satp) parasn almay, fahieye mehri ve
kahine cret vermeyi yasak etmitir.303

Hadisten kan netice: Fal creti almak ve zinakar

kadnn hediyesini kabul etmek haramdr
Bugnlerde szde eyhlerde bu iki bela yaygndr. Onlar zinakr
kadnlardan teklifsiz ikram kabul ediyorlar. Fal ve meru olmayan
muska iin para alyorlar. Hadiste her ikisinin de ktlendii aktr.

3 0 2 B u h a r, m a n , 39; M s lim , M u s a k a i , 107; b n M c e , Fiten, 14; D a rm ,

B uyu', 1.

3 0 3 B uha r, B u y u , 113; M s lim , M u s a k a t, 3 9; E b D a v u d , B u y u ', 6 3(h . no:

3 4 8 1 ); T irm i z , B u y u ', 4 9 (h. no: 1279), b n M c e , T ic a re t , 9; D a rm ,

Buyu', 34; M uvaita , B u y u -, 68; M sn ed, I, 235, 278; IV, 118, 120.

212
 Hadislerle Tasavvuf

KYZONALTINCI HADS

Malik'ten (r.a), bn Mesud (r.a) yle dedi:

"Kul yalan sylemeye devam ettike, Allah katnda yalanclardan
yazlr ve kalbinin tamam karan nc ay a kadar kalbinde siyah bir leke
meydana gelir."304

Hadisten kan netice: Kalbin zulmetinin isbat

Byklerin ifadelerinde, "filan amelden dolay ve filan eminden
dolay kalb siyahlar" ifadeleri oka bulunur. Hadis bu fiile delildir.

KYZONYEDNC HADS

Esma (r.anha) anlatyor:

Bir kadn Raslullah'a (s.a) gelerek:
-Benim bir kumam var, kocamn bana vermedii malndan kamm
doyurmam acaba bana gnah olur mu? diye sordu. Bunun zerine
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Kendisine verilmeyen bir eyle karnn doyuran, iki
sahte elbise giyen kimse gibidir . " 305

Hadisten kan netice: Kmil olmayan kimsenin kendini

kmil olan kimse gibi gstermesinin ktlenmesi
nk "kendisine verilmeyen bir eyle" ifadesi umumidir. Hadise
gre byle kimseler yerilenler zmresindendir. O kimse seviyesi dk
veya naks lu halde, sz, fiii ve davran iie mrid elde edebilmek
iin kendini byk gstermeye gayret ediyor.

304 Muvatta, Kelam, 18.

305 Buhar, Nikah, 106; Mslim, Libas, 127; Tirmiz, Birr, 87 (h. no:2034).

213
 Hadislerle Tasavvuf

KYlIZONSEKZNC HADS

Muaz b. Enes'den (r.a),

Raslllah (s.a) yle buyurdu:
"Kim gc yettii halde Allah iin tevazu gstererek
(pahal ve kymetli) giymeyi terkederse, Allah onu kyamet
gnnde insanlarn banda olduu halde arr ve onu
iman elbiselerinden dilediini giymesi hususunda serbest
brakr . " 306

H a d iste n kan netice: B a / m u bah e y le r i ve

sslenmeyi bilerek brakmak
Bu hususta byklerin adeti farkl farkldr. Bazlar ne zinete nem
verir ne de zineti terkeder. Byle farkl davrananlarn her birisinin bir
niyet ve maslahat vardr. "Ameller niyetlere gredir."
Ss brakmak bu hadise uygundur.

KY ZON D OKU ZUN C U HADS

Eb Zumeyl'den (r.a) rivayet edildiine gre, bana da bn Abbas

(r.a) yle anlatt:
Haricilerin Harur kolu ortaya knca Hz. Ali'nin (r.a) yanna
gittim. Hz. Ali (r. a):
-Bu kavme git, dedi. bn Abbas:
Yemen elbiselerinden olan en gzel elbiselerimi giydim. Onlar:
-Merhaba! Ey bn Abbas! Bu elbiseler nedir? dediler. Ben de:
-Beni bundan dolay ayplyor musunuz ? Ben ise Raslullah'm
(s.a) zerinde en gzel elbiseleri grdm, dedim.307

306 p;rnljz; Kyamet, 39 (h. no: 3481); Msned, III, 439.

307 Eb Davud, Libas, 5 (h. no: 4037).

214
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Baz adetleri brakmak. Zinete

nem vermek
Bu konu ile ilgili aklama yukardaki hadiste gemitir. Hadis, bu
adetin delilidir. Eer birisi, "bundan zinete nem vermek
anlalmaktadr" diye phe ederse bunun cevab udur: nem
vermeken murad daima bunu adet haline getirmektir. Bu iyi deildir.
Eer arasra anz bir maslahattan dolay zel bir vakitte kasten olursa o
zaman zinete nem vermek ktlenmemitir. nk Peygamber
Efendimiz (s.a) ve sahabe-i kiramn (r.anhum) adeti, zinete nem
vermemek ekilindeydi. Bunun iin hadisin delalet ettii ey zinete
nem vermek deil, nem vermemektir.

KYZYRM NC HADS

Eb Rimse (r.a) anlatyor:

"Raslullah'n (s.a) zerinde yeil bir elbise grdm."308

Hadisten kan netice: Tamamen renkli elbise giymek

Baz dervilerin batan ayaa kadar renkli elbise giyme adeti vardr.
Eer bu, riya iinse o zaman ktlenmi olduu aktr. Eer herhangi
bir sebebten dolay ise -mesala renkli elbise az kir tutar, tekrar tekrar
ykamak matlub olmayan bir meguliyettir- diye dnlrse bunda bir
beis yoktur.
Hadiste elbisenin tmnn renkli olduu zikredilmektedir. Her ne
kadar burada Raslullah'n amac baka ise de maslahat bakmndan
yakanda kastedilen gayeyie renkii eibise giymek hadise muvafktr.
Kyas iin bu kadar benzerlik yeterlidir.

3 8 Eb Davud, Libas, 19 (h. no: 4065); Tirmiz, Edeb, 48 (h. no: 2812);
Nesahi, I'deyn, 16 (h. no: 1517); Zine, 96 (h. no: 5334).

215
 Hadislerle Tasavvuf

K Y ZY R M BR NC HADS

Eb Burde (r.a) anlatyor:

Hz. Aie'nin (r.anha) huzuruna girdim. Bize katlanm bir yn
elbise, kaln bir araf kard ve yle dedi:
"R aslullah (s.a) bu iki elbise iind e ruhunu teslim
etti" .309

Hadisten kan netice: Yn elbise giymek

Baz derviler ou zaman battaniye gibi kaln ynl elbiseler ile
vcudlanm saryorlar. Her ne kadar dier baz grler olsa da bu
fakire gre dervilerin suf lakab bundan dolay olabilir. Gsteri ve
riya endiesi olmad takdirde hadis, yn elbise giymek iin asildir.

KYLJZYRMKNC HADS

lbn Mesud'dan (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Hz. Musa (a.s) Rabbi ile konutuunda zerinde yn
alvar, yn cbbe, yenleri yn olan yn elbiseler vard".310

Hadisten kan netice: Hadis, bir nceki hadis gibi yn elbise

giymenin snnete uygun olduunu isbat etmektedir.

T T T V * TKTrfHT T tS & T\TQ

i l \ l O u j L v r i c / y O a^ v a i /a o

Sehl b. Sad (r.a) anlatyor: .

Hz Ali b. Ebi Talib (r.a), Hz. Fatma'nn (r.anha) yanna girdi.

Buhar, Hums, 5; Mslim, Libas, 35; Tirmiz, Libas, 10 (h.no; 1733).

310 Tirmiz, Libas, 10 (h. no: 1730).

216
 Hadislerle Tasavvuf

Hz. Fatma O'na:

-Filan Yahudiye git ve ondan un satn al, dedi.
Hz. Ali (r.a)yahudiye gitti ve ondan un ald. Yahudi Hz. Ali'ye
(r.a) yle dedi:
-Sen Peygamber olduunu iddia eden adamn damad msn ? Hz.
Ali (r.a):
-Evet, dedi. Yahudi:
-Paran al, un senin olsun,dedi.311

Hadisten kan netice: Kafirden, hediye ve ikram kabul

etmek
Baz bykler aleyhine ileri geri ifadeler sarfeden kimseler, onlarn
kafirlerden hediye aldklarn ileri srp pheye sevkederler. Hadiste
bunun cevaz aktr. Elbette eer hediyeyi almakta bir fesad veya
almamakta bir maslahat olursav hediyeyi almamalar gerekir. unu da
rendik ki; eer bir kii byk bir zata veya bir bye mntesib olan
ahsa hizmet veya ikram yaparsa bu, dini satmak deildir. Elbette birisi
ben bym veya bir bye mntesibim bu sebeple bana ikram
yaplmal diye gerekli grrse, o kesinlikle dinini satan kimsedir. Baz
eyhler ve onlarn ailelerinde bu durum maalesef grlmektedir.

KYZYRM DRDNC HADS

Hz. Aie (r.anha) anlatyor:

Sa'd b. Ebi Vakkas ile Abd b. Zam'a, Zem'a'nn (r.anhuma)
cariyesinin olu (Abdurrahman'n nesebinin tesbiti) hakknda
(aralarnda kan) anlamazl halletmesi iin Raslullah'a (s.a)
bavurdular. Sa'd (r.a) dedi ki:
-Kardeim Utbe, Mekke'ye vardm zaman Zem'a'nn cariyasinin
oluna bakmam ve onu yanma almam bana vasiyyet etti. nk o
ocuk kardeimin oludur. Abdullah b. Zem'a (r.a) da:

Eb Davud, Lukata, 1 (h. no: 1716).

217
 Hadislerle Tasavvuf

-O benim kardeimdir. nk babamn cariyesinin oludur ve

babamn yata zerinde domutur, diye iddiada bulundu.
Raslullah (s.a) cariyenin oluna bakt ve onun aka Utbe'ye
benzediini grd ve yle dedi:
"O enindir Ya Abd b. Zem'a ! ocuk doduu yere
aittir. Zina eden iin ta vardr." evde binti Zam'a'ya da:
-"Ondan hicab et," buyurdular.312

Hadisten kan netice: htiyattan dolay baz mbahlar

terketmek
er' kaideye gre Hz. Sevde'nin bu ocuun yanna kmas
mbaht. Fakat ihtiyattan dolay mr boyunca bu mbah terkedildi.
Buradan da bu gibi mbahlar terketmek iin cevaz olduu sabit
olmaktadr. Fakat maslahatsz byle yapmak veya inanta haddi aarak
mubahlan haram telakki etmek dinde an gitmektir.

KYZYRM BENC HADS

Eb Hureyre (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) bir gvercinin peinden giden bir kimseyi grd
ve yle buyurdu:
-"eytan eytan takip ediyor."313

Hadisten kan netice: "Hakk'tan alkoyan her ey senin

tautundur."
Bu sz sufilerin m ehur szdr. H adiste gvercine eytan

312 Buhar, Vesaya, 4; Buyu', 3, 100; Megaz, 53; Feraiz, 18, 28; Mslim,
Rda, 36, 38; Eb Davud, Talak, 34 (h. no: 2273); Tirmiz, Rda, 8 (h.
no: 1157); Vesaya, 5 (h. no: 2121); Nesa, Talak, 48; bn Mce, Nikah,
59; Vesaya, 6; Darm, Nikah, 41; Feraiz, 45; Muvatta, Akdye, 20.

313 Eb Davud, Edeb, 57 (h. no: 4940); bn Mce, Edeb, 44; Msned, III, 345.

218
 Hadislerle Tasavvuf

denmesi, masiyet ve gafletin sebebi olmasndandr. te hadis ve bu sz

birbirlerine tamamen uygunluk arzetmektedir.

KYZYRMALTINCI HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s. a), Allah Teala'nn yle buyurduunu syledi:
"Ademolu zamana svmekle bana eziyet eder. Halbuki
ben z a m a n m . e lim d e d ir . G eceyi g n d z e ben
eviririm ."314

Hadisten kan netice: Gerekte tek varlk vardr

Allah ve zamann ayn ey olmad aktr. Fakat aynilik
olmamasna ramen, burada "ben zamanm" ifadesi ile neyin murad
edildiini bir tevil ile izah edelim:
Tahkik ehline gre bu tevil yledir: "Ben zamanm" derken "her
ey benim kudretimdedir, benim muradm olmadan hi bir ey olmaz",
denmek istenmektedir. Bunun aklamas yledir:
Her ey fiilleri ve etkileri ile Allah'n elindedir. Gerek tasarruf
eden ve devaml mevcut olan sadece Allah'tr. Hakikatte her ey, hi bir
ey deildir.
Bylece hadisten suflerin bu sznn teyidi ortaya kar. Eer bu
konuyu daha geni bir ekilde renmek isterseniz Kalide-i Mes-
nev'nin mukaddimesindeki "her ey mauktur..." iirinin aklamasna
bakabilirsiniz. Ksaca hadisten kastedilen Hakk'n tasarruflarnn isbat
ve zamann tasarrufunun, kendisinden (zamandan) olmaddr. Ayn
ekilde bu szde Hakk'n istikllinin isbat ve halkn istikllinin
olmad vardr.

314 Buhar, Tefsir, Sure no: 45, 1; Tevhid, 35; Mslim, Elfaz, 2, 3; Eb Davud, 169
(h. no: 5274).

219
 Hadislerle Tasavvuf

KYZYRM YEDNC HADS

Eb't-Tufeyl (r.a) anlatyor:

Ali b. Ebi Talib'in (r.a) yannda idim. Ona bir adam geldi ve yle
dedi:
-Raslullah sana ne sr sylemiti. Bunun zerine Hz. Ali (r.a)
kzd ve yle dedi:
-"Raslullah (s.a) insanlardan gizleyerek bana bir ey sylemezdi.
Ancak u kadar var ki; drt eyi bana syledi." Adam:
-Nedir onlar Ey Mminlerin Emiri? diye sorunca Hz. Ali (r.a):
-Allah'dan bakas iin hayvan kesene Allah lanet etsin.
B id 'a t barndrana Allah lanet etsin. Annesine babasna
la n e t edene A llah la n e t e tsin . Y e ry z n n a la m e tle rin i
deitirene A llah lanet etsin," buyurduunu iittim .315
Rezin'de ibn Abbas'dan (r.a) u ilave vardr: ..."A'ma (kr)
316
olan kimseyi yoldan saptran lanetlenmitir..."

Hadisten kan netice: Tasavvuf ilminin kalbten kalbe

gemek suretiyle gizli eitimle zamanmza kadar geldii
dncesinin yanll
Pek ok cahilin dilinde, ilm-i tasavvufun Hz. Ali'ye gizli olarak
ta'lim edildii, ondan sonra da gnmze kadar ayn ekilde devam
ettii yaygndr. Bu iddiann bo ve deersiz olduu hadiste bizzat Hz.
Ali'nin ifadesinden anlalmaktadr. Bu iddiann yalan .olmasnn
yansra, iddia edenlerin gerek amac u idi: "Baz hususlar eriata ters
olmasna ramen sahih olabilir. Bunlar ise aikar deii gizii oiarak
ta'lim edilmitir." Bu akidenin batl ve kfre yakn olduu kesindir.
Yzseksensekizinci hadiste Hz. Ali (r.a) ile Hz. Peygamberin (s.a)
gizlice konumas, bir idari ile ilgili idi. Bunun tasavvufa delil olduu

315 Mslim, Edh, 43, 44; Nesa, Dahaya, 34 (h. no: 4434).
316 bnul Esir, Camiu1 Usl, X, 768 (h.no:8455)

220
 Hadislerle Tasavvuf

hususunda hibir kayt yoktur. Kalbten kalbe devam eden ey batn

nisbettir. Bunun erhi yzkrkdrdnc hadiste gemitir.
Sufilerde mride gizli eitim vermenin metodu vardr. Fakat bu
eitim de eriata ters olan bir ey retilm ez. G izlem e baz
maslahatlardan dolay olur. Bu konunun erhi de drdnc hadiste
gemiti.

Hadisten kan dier bir netice: Allah'tan baka bir

kimse adna bir eyler harcamann ve kurban kesmenin
ktlenm esi
Cahil derviler ve onlarn taraftarlar arasnda Allah'dan baka
kimseler iin harcama yapmann bir ka eiti ok yaygndr. Allah'dan
baka kimseler iin kurban kesenin lanetlenmi olduu, kurbanlar ve
dier eylerin haram olduunu bu hadis anlatm aktadr. nk
Allah'dan baka kimseler iin kurban kesmek haramdr. Bu hadisin
umumunda u da vardr: Her ne kadar keserken Allah'n ismi ile anlsa
da, niyet Allah'dan bakasnn rza ve takarrubunu kazanmak iin ise bu
da haramdr. M esela baz insanlar karlayp onlarn sevgisini
kazanmak iin kesilen kurbanlar gibi. Durru'l-Muhtar gibi kitaplarda bu
mesele aklanmtr. u da aktr ki; Allah'dan baka kimseler iin
harcama yapmak onlara yakn olma dncesiyle olur. Bunun kt hatta
irk olduu hususunda hibir phe yoktur.
Hadisten kan dier bir netice: Ehil olmayan kimsenin
eyhliinin ktlenmesi
Hadiste a'ma (kr) kimseyi yoldan saptrmann lanetlenmi oldu
u aklanmtr. u da aktr ki; ahiretin yolu dnyann yolundan daha
nemlidir. O yoldan bir kimseyi saptrmak dnyadan saptrmaktan daha
ktdr ve hidayetten saptrmaktr. Aiian buyurdu:
"Gzler kr olmaz. Fakat gslerdeki kalpler kr
olur."317 Dnyadaki yollardan a'ma bir kulu saptran lanetlenmi
olursa, batmen insanlar a'ma yaptran ne kadar lanetlenmi olacan
varn siz dnn. Yalanc, hileci ve cahil eyhler tamamen bu hale
317 Hac, 22/46.

221
 Hadislerle Tasavvuf

uygundur. Byle kimselerin eyhlikten tevbe etmeleri vacibtir.

KYZYRM SEKZNC HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu: Allah Teala Ademoluna:
"Bana kulluk etmek iin iini dnyev dncelerden
boalt! Ben de gnlne /engin lik dolduraym ve senden
fa k irli i (ihtiyacn) gidereyim . Byle yapm azsan seni
d n y ev m e gu liy etlerle dold ururum ve fak irliini de
(ihtiyacn da) gidermem."318

Hadisten kan netice: Dnya meguliyetini terketmek

Sufi cemaatnn pek oununun adeti dnya ilerini tamamen
terketmektir. Bundan dolay muhalifler, bunlara eli aya olmayanlar ve
insanlara yk olanlar derler. Bu hadisten onlann yaptnn iyi olduu
anlalmaktadr. Elbette dnya meguliyetini terketmek, hadiste geen
ama dorultusunda olmaldr. Yani gaye, ibadet etmek iin dnyev
ilerden uzaklamak, olmaldr. Bunu yaparken de sabrh olma ve kalbi
kontrol altna almak gerekir. nk nefis insan kartrabilir.

KYZYRM DOK UZUNCU HADS

Enes b. Malik'ten (r.a),

Raslullah (s.a) -uzun bir hadisinde- yle buyurdu:
"Kul kalbi ile A llah'a y n e ld i in d e A llah ona
m 'minlerin kalbini sevgi ve merhametle boyun edirir.
Allah btn hayryla ona daha yakndr."319

3 l ^ Tirm iz, Kyamc, 30 (h. no: 24b6); bn Mcc, Zhd, 2; Msned, II, 358.
319
Hcysem, M ccmeu'z Zevid, X, 247

222
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Batn nisbetin hakikati

Allah ile kalbin irtibatl olmas iin iki esas vardr: Birisi devaml
Allah' hatrda tutmak. kincisi devaml O'na itaat etmek. Batn nisbetin
olumas bunlara baldr. Hadiste buna iaret edilmektedir.
Hadisten kan dier bir netice: Batn ehlinin vlmesi
Hadisin buna aka delalet ettii ortadadr. Byle amel edenleri
herkesin vd bilinmektedir.

KYZOTUZUNCU HADS

Hz. Ali (r.a) anlatyor:

"Biliniz ki dnmeden (bilinsiz) yaplan kraatta hayr
yoktur. Tefekkr olmayan ibadette de hayr yoktur..."320

Hadisten kan netice: Tefekkrn zarureti

Sufilerin metodunun odak noktas ite bu tefekkr ve marifet
anlaydr. Bunun zaruri olmas sufilerin yolunun da ne kadar zaruri
olduunu gstermektedir.

KYZOTUZBRNC HADS

mam M alik'e (r.a) yle rivayet edildi: Meryem olu sa (a.s)

yle buyurmutur:
"Allah' zikretm eksizin ok konumayn. nk ok
kelam kalblerinizi katlatrr. Kat kalb ise Allah'tan
j^akt'r. Fakat si z bilem ezsiniz. Sanki iir. crbsb; gibi
insanlarn gnahlarna bakm aynz. Kullar gibi kendi
gnahlarnza baknz. Ancak insanlar imtihandadrlar ve
affed ileb ilirler. Bela (imtihan) ehline m erham et ediniz.
Afiyetten dolay da Allah'a hamdediniz."321

320 bnu'l Esir, Camiu'l Usul, XI, 15 (h.no:8477)

223
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Az konumak ve tevazu

Hadisin bu ahlak ortaya koyduu ve vd aktr. Buradan da
batn ehlinin yolunun fazileti anlalr. nk az konumak ve tevazu,
onlann amellerinin metodudur.

KYZOTUZKNC HADS

Enes'ten (r.a),
Raslullah (s.a) bir gn bize namaz kldrd. Sonra minbere kt ve
eliyle mescidin kble tarafna iaret edip yle buyurdu:
"Az nce size namaz kldrdm esnada kble duvar
tarafndan temsil bir ekilde cennet ve cehennemi grdm.
B ugnk gibi hay r ve erri olan b ir gn grm edim " ve bunu
defa tekrar etti.322

Hadisten kan netice: Misal aleminin isbat

Hadisin ifadelerinden misal aleminin var olduuna delil vardr.

KYZOTUZNC HADS

Eb Bekir b. Abdillah (r.a) anlatyor:

Eb Talha el-Ensar (r.a) kendi bahesinde namaz klarken
karsnda bir ku umaya balad. Hayvan k yolu bulmak iin,
arm bir ekilde kaacak yer aryordu. Bu durum Eb Talha'mn
houna gitti ve bir an gz ile onu takib etti. Daha sonra kendine geldi
ama, ka rekat namaz kldn bilemedi. Bunun zerine bu malm
sebebiyle bana fitne isabet etti, diyerek Raslullah'a (s.a) gitti ve

321 Muvatla, Kelm, 8.

322 Buhar, Ezan, 91; Rkk, 18.

224
 Hadislerle Tasavvuf

namazda bana gelen olay anlatt ve yle dedi:

-Ya Raslellah! Bu yerim Allah iin sadaka olsun.
Dilediin ekilde onu tasarruf et".323

Hadisten kan netice: Kalb murakabe

Sufilerin amellerinde -o an ne ile meguldur diye- her an kalbe
bakmak (kalb murakabe) eklinde amelleri vardr. Eer o anda
kalblerinde bir deiiklik olursa bunu izale ederler. Ebu Talha'mn (r.a)
murakebe fiili, Peygamber Efendimizin (s.a) caiz grmesinden dolay
vlen bir hal olduu aktr. nk o sahabnin kendi kendine zaafn
tesbit etmesi murakabesinden kaynakland.
Hadisten kan dier bir netice: Gayret ehli olmak
(Allah'tan gafil eden eylerden nefret etmek)
Allah'tan gaflete dren eylerden nefret etmeye, gayret denilmi
ve nasslarda vlmtr. Hadiste bunun isbat vardr.
Hadisten kan dier bir netice: Hakk'tan alkoyan
mlk elden karmak
Pek ok byn menkibelerinde mehurdur. Talibin kalbinde bir
eye kar ar sevgi varsa, eyh onu terketmesini emreder.
Bu ilacn esas yukardaki hadisten kmaktadr: Hadiste bahsi
geen sahab, bu ilac kendi kendine dnd. Peygamber Efendimiz de
bunu kabul etti. stlahta buna takrir denir.

KYIIZOTUZDRDNC HADS

ibn A ubas'n Hz. m e rd e n (r.anhum a), onun da Hz.

P eygam ber'den (s.a) iitti in e gre, R esullulah (s.a) yle
buyurmutur:
"Hz. sa'y (a. s) hirstiyanlarn ycelttii gibi beni
yceltm eyin. Ancak ben Allah'n kuluyum. (Benim iin)

323 Muvata, Salt, 69.

225
 Hadislerle Tasavvuf

Allah'n kulu ve elisi deyiniz."324

Hadisten kan netice: eyhi vmede ar gitmemek

Hadisten anlald ki; eyh, pr veya baka bir by vmede an
gidilmemeli, yalan veya irke bulalmamaldr. Nbvvet sahibi iin
yasak olan ey, velayet sahibi iin nasl caiz olur ? Asla caiz olmaz.

KY ZOTU ZBEN C HADS

Eb B ekradan o da babasndan (r.anhum a) rivayetle yle

anlatyor:
Raslullah'm (s.a) huzurunda bir adam baka birisini medhetti.
Bunun zerine Raslullah (s.a) tekrar tekrar yle buyurdu:
" Y a z k la r o lsu n sa n a ! A rkadann boynunu kestin!
A rkad an n boynunu kestin!" ve yle devam etti:
"Biriniz kardeini vm esi gerekiyorsa, falan y le
zannediyorum , Allah ona kafidir. Allah'a kar kimseyi
tezkiye etm em -onu tanyorsa- zannederim yle yledir
gibi szler sylesin.11325

H adisten kan netice: Bir kiinin k esin lik le veli

olduunu iddia etmemek
Hadisin genelinden u anlalyor ki; bir kimsenin delil olmadka
sadece zanna dayal olarak herhangi bir ahsn muhakkak veli olduunu
sylemesi caiz deildir. Pek ok kimse buna dikkat etmez. Elbette
zannen bunu sylerse bir beis yoktur. Hatta zannna aklama yapmas
ve sebeplerini belirtme.';! daha iyidir. Eer konuulan ortam sebebiyle
aklama yapma ihtiyac da hissetmeyebilir. nk ortam maksadn
izah etmektedir.

324 Buhar, Enbiya, 48; Darim, Rikk, 68; Mtlsned, I, 23.

325 Buhar, ehadat, 16, 87; Mslim, Zhd, 65; Eb Davud, Edeb, 9 (h. no: 4805);
Ibn Mce, Edeb, 36.

226
 Hadislerle Tasavvuf

Bir kimseye eyh demek caizdir. nk eyhlik mahede edilen

bir durumdur. eyh ilk eitim yolunu retir. Aksine velayet gayb bir
husustur ve bunun hakikati Allah katnda bilinir.

IK Y Z O T U Z A L T IN C I H A D S

Useyd b. Hudayr (r.a) anlatyor:

Ensardan birisi akac idi. A rkadalarn bir eyler anlatp
gldryorken Raslllah (s.a) elindeki ubukla onun gsn drtt.
Ensari "ksas isterim" dedi. Bunun zerine Raslllah (s.a):
-"K sas yap" dedi. O da:
-"Senin zerinde gmlek var. Benim zerimde gmlek yok"
deyince, Raslllah (s.a) gmleini kard ve Ensar sm na sarlp
pmeye balad. Sonra da benim maksadm bu idi Ey Allah'n Resul,
dedi.326

H ad isten k an netice: M izahn kem ale te rs olm am as

Baz anlay eksik kimseler, velayet ve kem alat iin kiinin
tamamen duygusuz bir kalbe sahip olmasn ve beer adeti olan hibir
eyin onda kalmamas gerektiini dnrler.
Hadisten aka anlalyor ki; mizah eer itidal erevesinde
yaplrsa, sz veya fiil olarak bakalarn tahkir etmiyor ve eziyete
sebep olmuyorsa bu ne kemale ne de bykle terstir. zellikle
mizahn bakalarnn hatrn almak iin yaplmasnda bir beis yoktur.
Bylelikle kardaki rahatlatlr ve rahata, teklifsizce dinle ilgili sorulan
scmlakiIiTesi salanr, mizainn bylesi, bir nevi ibadettir.
Yukandaki hadisten u da anlalmaktadr: Mrid eyhe kar ok
sevgi ve sayg gstermelidir. Fakat eyhin neeli olduu zamanlarda
mrid de onun honutluuna ortak olmaldr. nk o anda edeb olan
budur.

326 Eb Davud, Edeb. 148 (h. no: 5224).

227
 Hadislerle Tasavvuf

H adisten dier bir kan netice: eyhin bedenini

pmek
Hadisten anlaldna gre eyhi sevenlerin onun el, ayak ve
alnn pmesinde hibir beis yoktur. Elbette bu hususta er' snrdan
dar klmamak, maksad eri ller iinde olmaldr.

KYZOTUZYEDNC HADS

Abbad b. A bdullah b. Zubeyr (r.a), Hz. A ie'den (r.anha)

naklederek yle anlatyor:
Ashab- K iram Peygam ber Efendim izin cenazesini ykam ak
istediklerinde, (orada) bulunanlar "llerimizin zerinden elbiselerini
karp ykadmz gibi Raslullah'n (s. a) zerinden de elbisesini
karp m ykasak" diye konumaya baladlar. Bu konuda ihtilaf
ettiklerinde Allah onlar zerine bir uyku hali verdi ve uykusu gelmeyen
kimse kalmad. Kim olduunu bilmedikleri birisi bulunduklar evin
tarafndan onlara yle seslendi:
-"Raslullah zerinde elbise olduu halde ykayn"!
Onlar da kalktlar, Raslullah' (s.a) zerinde elbise olduu halde
gmleinin zerinden su dkerek ve ellerini (tenine) dokundurmadan
gmleiyle birlikte ovmak suretiyle ykadlar.327

Hadisten kan netice: Hatiften328 gelen kelam

Hatiften bir byn kelam etmesi vlen bir haldir. Hadiste
bunun isbat vardr.

537
Eb Davud, Cenaiz, 28 (h.no:3141); lbn Mce, Cenaiz, 10; Muvalla, Cenaiz,
27.
328 jj tlf , giblen gelen ses, slikin kalbinde tecelli eden ve Hakk'a davet eden
ses. Geni bilgi iin bkz. Kelbz, Ta'arruf, s. 211 (Haz. Sleyman Uluda, st.
1979)

228
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan dier bir netice: eriata ters olmadka

hatiften gelen iaretle amel etmek
Hatiften gelen iaretle, eriata ters olmad srece ittifakla amel
edilebilir. Burada olduu gibi gmlekle cenazeyi ykamak hususunda
nehyedici bir delil olmad iin hatiften gelen sesle amel edildi ve
elbiseyle ykand. Eer "bu ilham ve hatifi kelam nce oldu, imdi
faydas nedir?" denilirse, yle cevap verilir:
B yklerin eitim lerinde yeri olan ilham ve buna benzer
kelmlarn, er ller ierisinde olduu srece yukardaki hadis ile
teyid edildii anlalmaktadr. Ancak bunun manas, aksiyle amel etmek
ahirette zarar sebebi olur, demek deildir. yle bir mana anlalabilir:
Byklerin terbiye gerei er' ller ierisindeki ilhamlara
uyulmad zaman dayanlmaz dnyev bir zarar ortaya kabilir.
Eer er' bir delil bu ameli teyid ediyorsa, ihtilfn kalmadn
ifade edebiliriz. Hadsten de anlaldna gre ashabn icma bizzat er'
hccettir. Bundan dolay bu hususta ihtilaf etmenin caiz olmad
grne sahip olmulardr.

K Y Z O T U Z S E K Z N C H A D S

mm Seleme el-Ensar (r. anha) anlatyor:

Bir kadn, Raslullah'a (s. a):
"Sana kar gelmememiz gereken maruf nedir ?" diye sordu.
Raslullah (s. a):
-"lye sesli alamaynz" buyurdu. Bunun zerine kadn:
-"Ey Allahn Resul ! FalanouIIan u c a m n lmnde (aiama
hususunda) bana yardm etmilerdi. Benim de onlara karlk vermem
gerekir" dedi. (Kadn szne yle devam etti):
(lk anda) Raslullah (s.a) bana bu hususta izin vermedi. Fakat
ben bu isteim iin kendisine defalarca ba vurdum ve sonunda o
kadnlara karlk vermeme izin verdi. Ben de o kadnlara mukabeleden
sonra u ana kadar bakas zerine sesli alamadm. Oysa kadnlardan

229
 Hadislerle Tasavvuf

benden baka sesli alamayan kimse kalmamt.329

H a d is t e n k a n n e tic e : Bu h a d is t e k i konu
yzaltmaltmc hadiste ele alnmtr
Peygamber Efendimiz u maslahattan dolay bir kereye mahsus
nevha (sesli, bara bara alama) iin izin verdi. Eer izin olmasayd,
belki de bu kadn tevbeyi tamamen brakacakt.
Byklerden de bazen grdk ki; zahiren caiz olmayan baz ilere
izin vermilerdir. Fakat bu izin, gerekten izin vermek amac ile deil de
daha byk ktlklerden kurtarmak iindir. Alimler yle demektedir:
Eer birisi iki bela ile imtihan edilirse, o ehven olan sesin.
zellikle baz insanlarn tabiat yledir: Onlar bir eyden
alkoyduunuzda onu hemen terkedemiyorlar. Ama biraz msade
ederseniz o zaman nee ve istek ierisinde yava yava onu terketmek
iin kuvvet ve himmet oluuyor. Bu ve benzeri durumlarda zahiren izin
verilse de batnen bu nehiydir.

K YZOTUZDOKUZUNCU HADS

bn mer'den (r.a),
bn mer (r.a), Abdurrahman'n (r.a) kabri zerinde bir adr
grnce (orada bulunan birisine) yle dedi:
"Ey adam! adr sk. Onu kendi ameli rter."330

Hadisten kan netice: Mezar zerine adr veya kubbe

yapmamak
Batn ehli olduunu iddia eden ve fakat gerekte zahir ehli olan
baz velilerin mezarlar zerine adr kurma veya kubbe yapma adetleri
olmutur. Hadise gre, bu amelin batl ve faydasz olduu aktr.

32^ Tirmiz, Tefsir, 60 (h. no: 3307).

,3 Buhar, Cenaiz, 82.

230
 Hadislerle Tasavvuf

Bunun fayda vereceine inanlyorsa bu ok yanl bir itikattr. Eer

inanlar, fesad meydana getiriyorsa ve yanl dncelere sevk ediyorsa
o zaman karanlklar zere karanlktr. (Yani ok ktdr.)

KYZKIRK INCI HADS

Cabir'den (r.a),
Raslullah (s.a) kabirlerin kirelenmesini, zerine oturulmasn ve
zerine bina yaplmasn, yaz yazlmasn ve inenmesini nehyetti.331

Hadisten kan netice: Mezarlarla ilgili hkmler

Mezarlar hakknda orta yol tutulmal, ne an derece tazim ne de
mezarlara ihanet etmek olmaldr. frad ehli ou kez birinci belaya
mbteladr. M ezarlara an derecede hrmet ederler. Hadiste geen
kirelemek, bina yapmak ve yaz yazmak gibi hususlarda an giden
kimseler ly karrlar. Tefride gidenler ie, mezarlara an derecede
saygszlk gsterirler.
Hkm asndan unun da bilinmesi lzmdr: Kaybolmak zere
olan ve bakasnn da mlkiyeti altnda bulunmayan mezarlar, herhangi
bir maslahat ve zaruret sebebiyle yok edildiinde mezarn bulunduu
yerde oturmak ve yrmek caizdir.

K Y ZKIRK BRNC HADS

el-Muttalib b. Eb Veda'a (r.a) anlatyor:

Osman b. Ma'zun (r.a), vefat edince cenazesi evinden karlp
(Bak mezarlna) gmld. Bunun zerine Raslullah (s.a) birisine
byke bir ta getirmesini emretti. O kiinin gc onu kaldrp

33 ^ Tirmiz, Cenaiz, 58 (h. no: 1052); Nesa, Cenaiz, 96, 98; ibn Mce, Cenaiz,
43; Mslim, Cenaiz, 94.

231
 Hadislerle Tasavvuf

tamaya yetmedi. Raslullah (s. a) kalkt, adamn yanna vard.

Kollarn svad ve ta kaldrd. Ta sonra cenazenin ba ucuna koydu.
Daha sonra yle buyurdu:
"Bu talarla kardeimin kabrini bileceim, ailemden
len olursa onun yanma defnedeceim.332

Hadisten kan netice: Kabrin ucuna alamet iin ta

veya aa dikmek
Eer ziyaret veya fatiha okumak maslahat ile mezarlar zerine
nak ve benzeri sslemelerin bulunmad baz alametler konursa kabri
tanmak iin faydal olur. Ta konulmamsa yazlardan ve sslerden
uzak gzel bir ekilde mezarn zeri dzeltilmelidir. Eer birisi bu gibi
eyleri bir maslahata binaen yaptn iddia ederse bilsin ki yanl bir
dnce zerindedir. nk bunlar yasaklanmtr.

K Y Z K IR K K N C t H A D S

Eb Bureyde (r.a) kendi kabrinin zerine iki hurma ubuu

dikilmesini vasiyyet etti.333

Hadisten kan netice: Kabirde olana tebih ettii iin

mezara aa dikmek
Baz kimseler aalarn zikir ve tebihinin lye fayda verdii
inancyla mezar zerine aa dikerler. Hadiste bunun aslnn olduu
ortaya kmaktadr. Bu vasiyyeti Ebu Bureyde (r.a), galiba Peygamber
Efendimizin (s.a) u fiilinden dolay yapt:
Peygamber Efendimiz (s.a) iki kabir ehlinin azab halini grd.
Mezarlarna birer ya hurma ubuu dikip yle buyurdular:
"Bunlar kurumadka, azablarnm hafifleyeceini mid

332 Eb Davud, Cenaiz, 59 (h. no: 3206).

333 Buhar, Cenaiz, 82 (Bab balnda)

232
 Hadislerle Tasavvuf

ederim "334.
Dier pek ok ulema gibi bu sahab de Peygamber Efendimizin
(s.a) bu filinini zikredilen illeti ynyle deerlendirdi. Bir mslmann
byle bir niyet ile aa v.b. bitkilerin dikilmesini vasiyet etmesi hatta
bizzat dikmesi caizdir.
Baz kimseler azabn hafiflemesinin Peygamberimizin (s.a) duas
sebebiyle olduunu ve duann makbuliyetinin ubuklarn kurumasna
kadar devam ettiini dolaysyla yukardaki hadisin bahsi geen adet ile
hibir alakasnn olmadn ileri srerler. Pek ok ulema birinci
aklamay kabul etmitir. Yani azabn hafifletilmesine vesile olaca
niyetiyle kabirlerin zerine yeil bitkilerin dikilmesinin caiz olduu.
Ama bundan kabre iek veya elenk koyma cevaz ortaya kmaz.
nk iek veya elenk koymaktan ama, sadece kabri sslemek veya
kabir ehline yaknlk kazanmak gibi bir dnceden kaynaklanr. Bu,
tamamen bidattir. Eer onlarn amac snnete uymak olsayd asl
olmayan bu zahmete girmezlerdi.
Ayrca bu hadisten, gnahkar kim selerin mezarlarnn aa
dikm ek ynyle evliyann mezarlarndan daha ncelikli olduu
anlalabilir. nk gnahkarlara azab edilme ihtimali fazla olduu iin
hacet orada daha fazladr.

KY ZK IRK N C HADS

Enes'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Kul kabrine konup yaknlar oradan ayrldnda,
umarn nalnlarnn seslerini iitir."-3-*5

Hadisten kan netice: llerin iitmesi

334 Buhar, Cenaiz, 82; Mslim, Zhd, 74
33^ Buhar, Cenaiz, 68, 87; Mslim, Cenne, 70, 71; Eb Davud, Snnet, 24 (h. no:
4752); Nesa, Cenaiz, 108, 110.

233
 Hadislerle Tasavvuf

Bu mesele ihtilafldr. Baz kimseler bu hadis ile llerin iittiini

sylemiler, baz kim seler ise Kur'an'daki u ayeti delil getirerek
l le rin iitm e d i in i ile ri s rm lerd ir: " S en l le r e
iittirem ezsin."336
llerin iittiini syleyen alimler bu ayeti delil getiren kimselere
yle cevab vermilerdir:
Bu ayette llerden murad kafirlerdir. stiare337 yoluyla kafirlere
l denildi. Ayetin konumuz ile alakas yoktur.
llerin iittiini inkar edenler ise buna yle cevab vermilerdir:
Ayette her ne kadar istiare var ise de neticede mstaar minhu
(kendine benzetilen) olan, gerek ldr. yleyse hakiki manasyla
llerin iitmedii bu ayetle sabittir.
llerin iittiini syleyenler ise buna yle cevab vermilerdir:
Bu kaideden sadece u lazm olur ki; l iin lmn hakiki manada
kullanlmas gerekir. Bundan "iittiremezsiniz" ifadesinin hakikat zere
ham ledilm esi lazm olmaz. Belki burada mecaz olarak m utlakm
mukayyed zere tlak vardr. Semadan (iittirmeden) murad faydal
semadr. Bunun manas udur:
Hakiki manadaki lden faydal iitmeyi bu ayet nefyetmektedir.
Bunu mecaz zerine hamletmenin zarureti naslann arasn cem etmek
ynyle ortaya kmaktadr. Karine buna bizzat ahittir. ittirmenin

336 Rm, 30/52.

337 istiare, kendi manasnda kullanlmayan lafza denir. Hakiki mana ile mecazi
mana arasndaki alaka varsa, byle bir mecaza istiare de denilir.
stiarenin mahiyeti udur: iki taraftan (miiebbeh ile mebbeh bih) birisi
ile, vech-i ebeh ve tebih edat hazfedilm i bir benzetmedir, lstire
rknlerine, u isimler veiiir;
a) Mebbeh: Mste'ar leh (benzetilen),
b) Mebbeh bih: Mste'ar minhu (Kendine benzetilen),
c) Mebbehun bih lafz: Mste'ar,
d) Vech-i ebeh'e : Cami denir (benzetme yn). Geni bilgi iin bkz.
Bolelli, Belagat, s .102-103.

234
 Hadislerle Tasavvuf

olmamasnn kafirlerde iitme duygusunun olmamasndan dolay deil,

faydal iitmenin olmamasndan dolaydr.
Hasl her iki tarafn da delilleri vardr ve bu konuda uzun kelam
mnakaalar yaplmtr. Her iki tarafn grleri genitir.
Btn bunlarn yannda avamn yle bir itikad vardr: l olan
kimse kabrinde hazr ve nazrdr, ilerinde mstakil olarak tasarruf eder.
te bu, ak bir sapklktr. Eer bunun slah llerin iitmemesi
anlaynda ise, iitmenin inkar vacib olur.

K Y Z K IR K D R D N C H A D S

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s. a) yle buyurdu:
"ak! talar, kendilerini m escitten karanlardan
Allah iin karmamalarn ister."338

Hadisten kan netice: Cemadatn uuru

K eif ehline cemadatn uur ve konumas kef olur. Hadiste
bunun teyidi aktr. Bir akl tanda o kadar uur vardr ki; dan
gtrlmelerini idrak ederler. Ve yine talarda o kadar konuma vardr
ki; Allah'n ismi ile iltica ederler. Zahir ehli ise bunu anlamaz. Baka bir
hadiste "hurma ktnn inlem esi339" bu hususta daha ak bir
delildir.

tK Y Z K IR K B E N C H A D S

Talk b. Ali (r.a) anlaftyor:

Raslullah'n (s.a) huzuruna bir heyet halinde karldk. Ona

338 Eb Davud, Salat, 15 (h. no: 460).

33^ Buhar, Cum'a, 26; Tirmiz, Cum'a.10 (h. no: 505); Nesa, Cuma,17.

235
 Hadislerle Tasavvuf

bey'at ettik, ve birlikte namaz kldk. Sonra yurdumuzda bir mabet

(kilise) olduunu haber verdik. Abdest suyunun artanndan istedik.
Raslullah (s.a) su istedi. Abdest ald ve suyu alkalad. Sonra artan
bizim iin bir kaba dkt ve bize emrederek yle buyurdu:
-" Y u rd u n u z a gittiiniz zam an kilisenizi yknz. Y erine
bu su d an serp in iz ve oray m escid edininiz." Biz:
-Yerimiz uzak, hava scak, su buharlaabilir, dedik. Raslullah
(s. a):
-" V e rd i im suy a su d k n , ila v e e tti in iz su , o nu
gzelletirir, ko ku sun u bozm az " buyurdular.340

K Y Z K IR K A L T IN C I HAD S

Enes (r.a) anlatyor:

Raslullah' (s.a) berber tra ederken grdm. Ashab etrafn
sarmt. Bir kln, bir adamn elinden baka bir yere dmesini
istemiyorlard.341

K Y Z K IR K Y E D N C H A D S

Enes (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) mm Suleym'in yanna gelir, orada kaylule
(len) uykusu uyurdu. O da kendisine bir yatak serer, zerinde
istirahat ederdi. Raslullah (s.a) ok terlerdi. Kalkt zaman mm
Suleym terini ve san toplar kavanozlara koyard. Sonra terini misk
yapard. Raslullah (s.a):
-Ey U m m Sleym ! Bu ne diye so rd u . Umm Sleym:
-Senin terin.Onu kokuma katyorum, cevabn verdi.
Enes (r.a) lm deine yatnca bu miskin lm kefenine

340 Nesa, Mesacid, 11 (h. no: 700).

341 Mslim, Fedil, 75.

236
 Hadislerle Tasavvuf

salmasn vasiyyet etti.342

H a d iste n kan n etice: B y k le r e ait e y le r le

bereketlenme ve teberrk olan eyler
Din byklerinin kulland eyleri istemek ve onlara nem
vermek ve onlardan bereket elde etmek hem hayatta v.e hem de lm
halinde bu hadise gre meru ve sabittir.

KYZKIRKSEKZNC HADS

Eb Burde (r.a) babasndan rivayetle naklediyor:

Raslullah (s.a) bize Neca'nin lkesine gitmemizi emretti, (Eb
Burdenin babas rivayetine devam ederek) Habe Kral Necanin
mslmanl kabul etmesi ile ilgili hikayeyi yle anlatt. Necai:
"Hz. M uhammed'in (s. a) A llahn Resul olduuna ehadet
ederim. O, Hz. sa'nn (a. s) mjdeledii kimsedir. Bu meliklik
grevini yklenm esiydim , O 'na gider ayakkablarn tardm "
syledi.343

H a d iste n kan netice: ey h lerin a y a k k a b la r n

tamak
B yklerin ay akkablarn tam ak eref olarak kabul
edilmektedir. Hadiste bunun tevik edildii aktr. Fakat hizmet edilen
kimse, bunu kesin bir ekilde men ederse o zaman emre uymak
hizmetten daha evladr. Fazla srar ederek eza vermemek gerekir. nk
byklerin emrini dinlememek vc onlara eza emek ok kienmi bir
ameldir.

342 Buhar, stizan, 41; Mslim, Fcdil, 85; Nesa, Zinet, 118.
343 Eb Davud, Cenaiz, 58 (h. no: 3205).

237
 Hadislerle Tasavvuf

K Y ZK IRK DO K U ZU N C U HADS

Ibn Abbas (r.a) anlatyor:

Eb Sufyan'n Hrakl ile olan konumas ile ilgili hadiste, Hrakl
Eb Sufyan'a:
-Sana "onlardan hibiri arasnda Hz. Muhammed'in (s.a) dinine
girdikten sonra O'na kzarak dininden dnen kimse var m ?" diye
sorduumda sen de hayr, diye cevab verdin.
te kalbleri, honutlu ile dolduran iman budur, dedi..."344

Hadisten kan netice: Fena halinde olan, geri dnmez

"Vasl olan dnmez" ifadesi de mehurdur. Hadiste bu aka
teyid edilmektedir. Her ne kadar bu sz, Hrakl'in sz olsa da selef-i
salihin bunu inkar etmediler ve shhatini kabul ettiler. Gidiatn bozan
saliklerin zahirde vasl olduklar grnse bile gerekte maksuda
ulaamadklar bir vakadr.

KYZELLNC HADS

Hz. Aie (r.anha) anlatyor:

Raslullah'a (s.a) vahyin ilk gelii uykuda sadk rya grmek
eklinde olmutur. Her grd rya sabah aydnl gibi ak ve aikar
ekilde zuhur ederdi. Bundan sonra O'na yalnzlk sevdirildi. Artk Hira
dana ekilir, yanma azk alr, muayyen gnler adedince -ailesine
dnnceye kadar- ibadet ederdi.
Sonra yine Hz. Hatice'nin (r.anha) yanna dnp bir o kadar
zaman iin azk tedarik eder, tekrar Hira'ya dnerdi. Nihayet Raslullah
(s.a) Hira danda bulunduu srada Hak (vahiy) geldi. yle ki; melek
O'na geldi ve "Oku!" dedi. O da:

344 Buhar, Bed'ul-Vahy, 6; man, 38; Cihad, 102; Mslim, Cihad, 74; Misned, I,
263.

238
 Hadislerle Tasavvuf

-"Ben okuma bilmem" cevabn verdi. Peygam ber (s.a)

buyuruyor ki;
-"O zaman melek beni takatim kesilinceye kadar skt.
Sonra beni brakp "oku!" dedi. Ben de O'na:
"Okuma bilmem" dedim. Yine beni ikinci defa alp
takatim kesilinceye kadar skt. Sonra beni brakp yine
"Oku"! dedi. Ben de (yine) okuma bilmem, dedim. Nihayet
beni alp nc defa skt. Sonra brakp yle dedi:
"Yaratan R abbinin adyla oku. O insan alaktan
(em briyondan) yaratt. Oku ! Rabbin en byk kerem
sahibidir. O (insana) kalemle (yazmay) retti."345
Bunun zerine Raslullah (s.a) kendisine vahyedilen bu ayet-i
kerimeleri alm olarak ve korkudan yrei titrer vaziyette (evine)
dnd. Hatice binti Huveylid'ii (r.a) yanma gelip,
"Beni rtnz. Beni rtnz" d ed i.346

Hadisten kan netice: Ryay- Sadka

Hadisin buna delalet ettii aktr.

H adisten kan netice: Halvet ve ile iin yanna

yiyecek almak

Hadisten kan netice: Tevecch347 ve tasarruf

Hadiste geen melek Hz. Cebrail (a.s) idi. Cebrail'in (a.s)
Peygamber Efendimize okumas iin bir ey sylemesi, nceden ezber
edileni okumas anlamnda idi. Yoksa bu hocann talabesinin nne
alfabeyi koyarak oku demesi gibi deiidir. Yani ben ne dersem, onu
oku demektir. Peygamber Efendimizin "ben okuma bilmem" demesi ise

345 A lak, 96/1-4.

34^ Buhara, Bed'ul-Vahy, 3.

3 47 T e v e c c h , eyhin Hakk'a, m ridin mride ynelmesi, gnln ona
balamas. Geni bilgi iin bkz.Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, s.487-88.

239
 Hadislerle Tasavvuf

undan dolay olabilir:

Peygamber Efendimizin zihni, "oku" ifadesini bu manaya intikal
ettirmediinden olabilir veya Peygamber Efendimiz, o anda; kendisine
okutulacak eyi ezberleyip bellemek iin nceden okumu ve anlam
olmann zaruri olacan dnm olabilir.
M elein Peygamber Efendimizi skmasna gelince; emredilen
kraati belleyebilmesi, kapasitesini kuvvetlendirmek ve tekmil olmas
iin bu gerekiyordu. Bu ama ile melek birka kere Peygamber
E fendim izi skt. B ylelikle tevecch gc ve him m eti ile
Peygamberizin kalbine tasarruf edebildi. Hadiste ite bu amelin isbat
vardr.

Hadisten kan netice: Gayb feyzin azalar zerine etki

brakmas
Gayb feyzlerden kalb etkilenir. Azalar ise kalbe tabidir. Eer
gelen feyiz gl ise azalara etkisi olacaktr. Hatta bazen tamamen
gaybet halinde olunur. Hadiste Peygamber Efendimizin "beni rtn,
beni rtn" demesi vcutta ki titremeden dolay idi. te bu hadiste bunu
ispat etmektedir.

KYZELLBRNC HADS

bn mer (r.a) anlatyor:

"Raslullah'a (s.a) vahiy indiinde bann ucunda an uultusuna
benzeyen bir ses iitilirdi."348

Hadisten kan netice: Gayb aleminden sesin zahir

olm as
Bazen bir virdden, bir byn kurbunun bereketinden veya
dier sebeblerden dolay alemi gaybn sesleri inkiaf "olur. Hadiste byle
bir sesin iitildii anlatlmaktadr. Fakat virdde duyulan ses bazen gayb

348 j'irmiz, Tefsir, 24 (h.no:3l73).

240
 Hadislerle Tasavvuf

ses olmayp, vird ekenin havann kapal olmas ve dalgalanmasndan

dolay bazen kafasnda hissettii ses de olabilir.

K Y ZELLIK N C

Enes'den (r.a),
Isra ile ilgili hadiste Hz. Peygamberin (s.a), Peygamberlerden son
olarak Hz. Musa (a.s) ile karlamas ve bununla ilgili olarak Enes'den
rivayet edilen hadiste Raslllah (s.a) yle buyurdu:
"Mira gecesinde Hz. Musa'nn (a.s) yanndan getim.
Krmz tepe yanndaki kabrinde ayaa kalktm, (baktm ki)
O namaz klyordu."349

Hadisten kan netice: Kmillerin ruhlarnn bir yerde

tecessm etmesi
Bu rivayete gre, Hz. Musa (a.s) mezarda olmasna ramen,
dier Peygam berlerle beraber mezardan dan karak Peygamber
Efendimizle karlat. Bu srada Peygamberlerin hepsi mezarlarndan
darda idi. Bundan anlalyor ki; byklerinin ruhlarnn bir yerde
mtecessim (cisimlenmi) olarak grnmesi mmkndr. Fakat iyi
biliniz ki; ne bu devamldr ne de istenilen zamanda yaplabilen bir
fiildir.

K Y ZELL N C HADS

Eb Hureyre (r.a) anlatyor:

"Hayber fethedildii zaman Raslullah'a (s.a) zehirlenmi bir
koyun hediye edildi..."350

349 Mslim, Fedil, 164; Nesa, K.yamu'1-Leyl, 15; Milsned, II, 269, 315.
Buhar, Hibe, 28. Hayber'in fethinden sonra slam ordusunun orada

241
 Hadislerle Tasavvuf

H ad isten kan netice: K ef ve h a rik u la d e h alin devam

e tm e m esi
Hadisin sonunda yle geer: Peygamber Efendimiz yemekten
biraz yedi. Zehirli olduunu anlar anlam az hemen brakt. Fakat
mrnn sonuna doru bu zehrin etkisini hissetti. Bundan u iki husus
anlalmaktadr:
1- Kef devaml deildir, eer kef devaml olsayd zehirli et O'na
gizli kalmayacakt.
2-Harikulade haller de devaml deildir. Eer devaml olsayd
zehir Raslullah'a (s.a) etki yapmayacakt.
Hz. P eygam ber'in (s.a) kefi ve elinde m eydana gelen
harikuladelikler iin devamllk ve gereklilik yok ise veliler iin de
bunlarn olmayaca aikardr.

K Y Z E L L D R D N C H A D S

Eb Hureyre (r.a) anlatyor:

Raslullah'a (s.a) bir gn bir miktar hurma getirdim.
-Ya Raslellah ! Dua ediniz de, bereketlensin, dedim.
Raslullah (s.a) hurmalar bir araya getirdi, sonra bereketlenmesi
iin dua etti ve bana yle buyurdu:
-" O n la r al ve k n n a koy. A lm ak iste d i in z am a n
elini iine sok ve al. A ncak kn silk elem e".
bulunduu srada Raslullah (s.a), Haris'in kz ve Sellam b. Mikem'in
kars Zeynep tarafndan kiaLinu^ bir koyunla zehirlerim;!; istsndi. 5'J
kadn: Peygamberse bilir, deilse kurtuluruz diyerek' Raslullah' (s.a)
denemek istedi. Zehirli etten Peygamber Efendimiz bir lokma ald, fakat
yutmadan kard. nk zehirli olduunu anlad. Bylece Peygam ber
Efendimiz kurtuldu. O etten yiyen Bir b. Bera ld. Geni bili iin bkz.
Abdurrahman es-Suheyl, ez-Ravdu'l nf, (Kahire, ? Tah. Abdurrahman el-
Vekil) VI, 570-71.

242
 Hadislerle Tasavvuf

Ben de yle yaptm. kn Raslullah'n (s.a) dedii ekilde

muhafaza ettim. Bir miktar Allah yolunda harcadm. Ondan yiyorduk ve
yediriyorduk. kn kemerimden ayrlmyordu. Hz. Osman (r.a) ehid
edildii gne kadar srtmdayd. O gn srtmdan dt.351
Rezin'de yle bir ilave vardr: kn drdk. Buna zldm.

Hadisten kan netice: Gayb yardm

Dnyalk elde etmek iin yaygn olan ekillere ilaveten u yol
da vardr:
1-Hadiste getii gibi, harikulade bir ekilde gelir elde etmek.
2-Amel eden kimsenin ameline devam etmesinden dolay aka
ona maddi karlk veren kimse yoktur. Ama her gn cebinde veya
yastk altnda bir eyler bulabilir.
3-Allah'm kullarnn o kimseye yardm etmesi.
ncye futht352 denilir. kinciye avam, gayb yardm der.
Eer bu yardm bakasnn malndan alnm ak veya gasb edilmek
suretiyle olursa -kendi malndan bile olsa- bilinsin ki bunu cinler
getiriyor. Byle bir hadisede zorakilik ve cebir vardr. Hem de bu iki
durumda da gelen yardmn haram olduu kesindir. Birimcideki gayb
yardm elbette helaldir. Gayb yardm nebinin mucizesi ve velinin
kerameti olur.

KYZELLBENC HADS

el-Misver b. Mahreme (r.a) anlatyor:

Hz. AH (r.a) Eb Cehl'in kzna taiib oluu /.auan, Rasiuiian n
(s. a) minberde yle buyurduunu iittim:
"Hiam b. el-Muire oullar benden, kzlarn Ali b.

351 Tirmiz, Menakb, 46 (h. no: 3839).

352 F u t h t, kapal ulan maddi ve manevi nimet kaplarnn salike almas.
Geni bilgi iin bkz. Uluda, Tasavvuf Ter. Sz., s. 182.

243
 Hadislerle Tasavvuf

Eb Talib'e nikahlamak iin izin istediler. Ben onlara:

"tzin verm iyoru m , izin verm iyorum , izin verm iy o
rum," dedim.
Ancak bn Ebi Talib kzm boayp onlarn kzn nikah yapmak
istiyorsa, onu yapabilir. nk "Hz. Fatma benden bir paradr.
Onu rahatsz eden ey beni rahatsz eder, O'na eziyet veren
ey bana eziyet vermi olur" bu yurdu.353

H a d iste n k a n n e tic e : M n a sip o lm a y a n baz

mubahlara kzma
Aslnda bu nikah, er adan mubah ve helal idi. H atta baz
rivayetlerde Peygamber Efendimizin (s.a), birden fazla evlilikle alakal
tavsiyeleri dahi vardr. Buna ramen Peygamber Efendimiz (s.a) hadiste
geen baz maslahatlardan dolay bu evlilii beenmedi ve O'na ar
geldi.
Hadisten yle bir netice elde edilebilir: Yukarda bahsi geen
sebeplerden veya benzeri maslahatlardan dolay eyh, mridlere "ben bu
ii beenmiyorum" diyerek mubah olan ilere engel olursa bu, helalin
haram klnmas deildir. Bykler hadisi, byle anlamlardr.

KYZELLALTINCI HADS

Sabit b. ed-Dahhak (r.a) anlatyor:

R aslullah (s.a) zam annda bir adam, B vne'de bir deve
kesmeyi adad. Raslullah'a (s.a) gelip:
-Ben Bvne'de bir deve kurban etmeyi adadm, dedi. Bunun
zerine Raslullah (s.a) (sahabilere):
-O rada cahiliye putlarnd an ibadet edilen bir put

353 Buhar, Fedilu's-Sahabe, 12, 16, 29; Nikah, 109; M slim, Fedilus-
Sahabe, 94, 95; Eb Davud, Nikah, 12 (h. no: 2071); Tirmiz, Menakb, 61
(h. no: 3867).

244
 Hadislerle Tasavvuf

varmyd? diye sordu. Sahabiler:

Hayr, dediler. Raslullah (s.a):
-Orada cahiliye bayramlar yaplyormuydu? Sahabiler:
-Hayr, dediler. Raslullah (s.a):
-" A d a n y e r in e g e tir . p h e s iz A lla h 'a isy an
konusunda ve insanolunun sahibi olmad malda yaplan
adaa vefa yoktur" buyurdu.354

Hadisten kan netice: Bozuk niyetin kesilen hayvan

zerinde tesiri
Hadiste ad geen ahs, Allah'n ismi ile kurban kesecekti.
nk mslman idi. Buna ramen Peygamber Efendimiz (s.a) nezr
edenin niyetinin belli olmas iin o yerin zellikelerini sordu. Bundan
aka anlalyor ki bir kimse Allah'n adna kurban kesse, fakat
niyetine fesad karmsa bu bozuk niyet kesilen hayvana tesir eder. Bu
da una iaret eder:. Byklerin ismi iie hayvan kesmek, kesinlikle
haramdr. Byle yapanlar, byk bir hataya dmektedirler.

KYZELLYEDNC HADS

bn Abbas'dan (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Krk gn sreyle Allah'a ihlas ile amel edenin hikmet
pnarlar kalbinden lisanna akar."355

Hadisten kan netice: ile

Pek ok byn ileye nem verdii nakledilmektedir. Hadis bu
hususta asildir.

354 Eb Davud, Eyman, 22 (h. no: 3313).

355 Eb Nuaym, Hilye, V, 189; Deylemi, Firdevsu'l Ahbar, IV, 213 (h.no:
6179); tbnu'l Esir, Camiu'l Usl, XI, 557 (h.no: 9166)

245
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan dier bir netice: Sr ilimlerinin isbat

Byklerin kelamndan anlaldna gre Allah kullarnn bir
ksmna baz ilimler ltfeder. O ilimler ne rivayet, ne de dirayet yoluyla
elde edilemezler. Bu ilimlere bazen ilm-i vehb, bazen de ilm-i esrar
denilir. Allah'n bu kullarnn anlatt yle incelikler ve hakikatlar
vardr ki; onlardan nce bunlar kimse sylememitir. Hadis bu gibi
ilimlerin doru olduuna ve nazar- itibara alnmasna iaret etmektedir.

K Y Z E L L S E K Z N C H A D S

Esved (r.a) anlatyor:

Biz Abdullah'n (r.a) halkasnda idik. Huzeyfe (r.a) geldi ve
yanmza vard. Selam verdi ve yle dedi:
" (D ikkatli olun) N ifak sizden h a y rl o lan b ir k av m e
in d irilm itir.
Esved: Subhanellah! A llah K ur'an'da yle buyuruyor:
356
"Dorusu mnafklar atein en aa tabakasndadrlar."
Bunun zerine Abdullah tebessm etti. Huzeyfe ise mescidin bir
kenarna oturmutu. Sonra Abdullah'n yannda oturanlar dald. (O
srada) Huzeyfe bana bir akl ta att. Ben de onun yanma gittim.
Huzeyfe: "Nifak sizden hayrl olan bir kavme indirilmitir"
szm (ne anlama geldiini) bildii halde Abdullah'n tebessm
etmesine atm", dedi.
Sonra onlar tevbe ettiler. Allah da onlarn tevbelerini kabul etti.357
Hadisten kan netice: Bazen zr ve m aslahattan
dolay pfeii Reiarn syemek
Byklerin bir ksmndan zahiren eriatn snrn aan baz
kelamlar nakledilmitir. Bu szleri sarfetmelerindeki gerek niyetleri
veya gzetmi olduklar maslahat yahutta iinde bulunmu olduklar
356 Nisa 4/145.
357 Buhar, Tefsir, Sure (4), 25

246
 Hadislerle Tasavvuf

halin zr kabul edilebilecek bir hal olduu, herkes tarafndan

anlalamayabilir. Bylece mubah olan bu gzel niyetleri, halleri ve
anlalamayan zrleri bir ok kimseye kapal kalr.
Eer bu tr szleri syleyenin niyeti sahih ise bunda bir beis
yoktur. nk hadiste bunun aslnn olduu anlalmaktadr. nk
sahabnin sz zahiren ters gzkmekle birlikte gerekte doru idi.
Ancak onlara imtihan dnyasnda olduumuzu hatrlatmak niyeti
olabilir. Bunun gayesi de udur:
K albler A llah'n elindedir. K endini beenme ve kibirden
saknmak gerekir.

K Y Z E L L D O K U Z U N C U H A D tS

bnu Ebi Muleyke (r.a) anlatyor:

-Raslullah'm (s.a) ashabndan Bedir savanda bulunan otuz
kiiye ulatm. Onlarn hepsi kendi nefsi iin nifaktan korkuyorlard ve
dinleri zerinde deime olmayacandan emin deillerdi.358

Hadisten kan netice: Kiinin kendisinin dininin zayf

olduunu sylem esi
Byklerin kelamnda bu gibi kelimeler oka bulunmaktadr.
Bunun sebebi korku halinin galip olmasndandr. Hadise gre ayn
durum shabta da vard. Eer nifak korkusu maldan dolay ise, o zaman
nifak ifadesi zahiri manaya hamledilir. Eer hale gre ise o zaman
nifaktan murad baz nifak alametleridir. Bu da nifaktan bir derecedir.

K Y Z A L T M I IN C I H A D S

ibn Abbas (r.a) anlatyor:

358 Buhar man, 36.

247
 Hadislerle Tasavvuf

Raslullahn (s.a) terkisinde idim. Bana yle dedi:

"Ey gen ! Allah'n hakkn koru ki Allah' yannda
bulasn. Rza ve yakn hali ile Allah'a amel edebilirsen et.
Holanmadn eylere sabr etmende ok hayr vardr."359

Hadisten kan netice: Murakabe

"A llah'n hakkn koru" ifadesinin am ac ile tasavvuftaki
murakabenin amac ayndr. Murakabeden maksat, baz ekil ve usullere
riayet olmad iin bu ekil ve usullerin, nassta belirtilmesi gerekli
deildir.

Hadisten kan dier bir netice: Kurb ve beraberlik

Murakabenin neticesinde kurb ve beraberliin meyveleri elde
edilir. "Allah'm hakkn koru ki Allah' yannda bulursun" ifadesi
bunun rneidir:

Hadisten kan dier bir netice: Arifin abid zerine

olan fazileti
Rza, yakn, ve istenilmeyen eylere sabr etmek, ehli batnn
amellerindendir. Byle olunca da bu insanlarn dierlerine gre stn
olduu aktr.

KYZALTM IBRNC HADS

Zeyd el-Hayr (r.a) anlatyor:

Raslullah'a (s.a):
-Ey Allah'n Resul! Allah'n insanlardan grmeyi istedii ve
istemedii alametleri bana syler misin, dedim. Raslullah (s. a):
-Ya Zeyd nasl sabahladn ? dedi. Ben de:
-"Hayr yapmay ve hayr ehlini seviyorum, hayra gcm yeterse

359 Beyhak, uabul-lman, VII, 203, (h.no: 10000)

248
 Hadislerle Tasavvuf

ona hemen kouyorum, hayr benden giderse ona zlyor ve itiyak

duyuyorum", dedim. Bunun zerine Raslullah (s. a):
"te bunlar A llah'n insanlarda olm asn istedii
alametlerdir. Eer Allah senden bunlarn dndaki eyleri
isterse, bunlara hazrlan" * buyurdu.360

Hadisten kan netice: Allah'n insanlarda grmesini

istedii makbul alametler. Hadiste bu konu aklanmtr.

1KALTM IKNC HADS

bn Abbas (r.a) anlatyor:

Raslullah'a (s. a) bir adam geldi ve,
-Ey Allah'n Resul ! Bizden birisi nefsinde bir eyler hissediyor
ve ona bireyler arz oluyor. Bunlar iinde tutmas konumasndan
daha m iyidir? diye sordu. Raslullah (s. a) yle buyurdu:
" A llahu Ekber! eytann hilesini vesveseye eviren
Allah'a hamd olsun",361

Hadisten kan netice: Vesveseyi defetmek

Hadiste geen vesvesenin ilac onu nemsememekten
gemektedir. Tahkik ehli buna gre eitim verirler. Bunun zeti udur:
Vesvesden dolay zlmeyin. Aksine rahat olun ki, Allah vesveseden
daha byk belalardan sizleri korusun. Rahat olmann bir faydas,
m'minin rahat olmasndan eytan ok rahatsz olur ve eytan, m'min
kul,vesveselerden rahat olduunda vesvese vermeyi brakr. Byk
belalardan korunmada bazen vesvesenin etkisi olabilir. nk nefs
buna mecbur olarak ynelmi olursa, dier byk zahir ve batn
masiyetlerle megul olmaya frsat bulamaz. Onlardan korunmu olur.
Bunun iin yle denildi:

3 60 bnu'l Esir, Camiu'l Usl, XI, 688 (h.no: 9319)

361 Eb Davud, Edeb, 109 (h. no: 5112).

249
 Hadislerle Tasavvuf

Vesvese belasnn defi, insann bana gelebilecek byk belalarn

defi demektir. Kiinin vesveseye kendi isteiyle ynelmemesi gerekir.
Her ne kadar masiyet deilse de, nefse bundan dolay eziyet meydana
gelir.
eyhayn'daki bir hadiste "nehyedilmi" ifadesi ak bir ekilde
gemektedir. Bu hadiste bundan dolay rahatlama iin iaret vardr.
Netice olarak srurlu bir hal ierisinde olunduu zaman, vesveseye
ynelmeden srura ynelmek gerektii anlalmaktadr.

K Y Z A L T M I N C H A D S

Vasile b. el-Ekna'dan (r.a),

Raslullah (s. a) yle buyurdu:
" B ir k im sen in b a b a sn d a n b ak asn b a b as diye id d ia
etm esi, grm edii b ir eyi (rya veya kefi) g rd n ileri
s rm e s i veya R a s lu lla h 'n (s.a) s y le m e d i i b ir eyi
(R e su lu lla h a (s.a) iz afe ederek ) s y le m e s i en b y k
y a la n la r d a n d r ." 362

H ad isten kan netice: B atl olan kefi id d ia etm ek

Hadiste bunun gnah olduu aktr. Pek ok iddia sahibi buna
mptela olmulardr.

H a d iste n k an d i e r b ir n etice: H ad is n ak il e tm e k te
ih tiy a tsz d a v ra n m a k
Hadis rivayetinde hsn zandsn dolay hadi? olduklar inancyla
pheye dmeden yaln ve hatal rivayette bulunulm utur ki bu
anlaylar sebebiyle mazur grlmlerdir. Baz byklerin sz ve
m ektublanna aslsz hadislerin girmesinin sebebi de budur. Eer
ulemann ikaz etmesine ramen pek ok cahil kimsenin yapt gibi,

3 ^2 Buhar, Menakb, 5; Milsned, II, 118; IV, 106.

250
 Hadislerle Tasavvuf

aslsz hadisleri nakil etmekte srar ederse, o zaman zr iin hi bir

sebep kalmaz.

K tY Z A L T M I D R D N C l) H A D S

sa b. Vakid (r.a) anlatyor:

Raslullah (s. a) yle buyurdu:
"Y z sek sen senesi o ld u u zam an size gu rb eti
(yurdundan uzaklamay) ve dalarn tepelerinde ibadete
ekilmeyi helal kldm".363

Hadisten kan netice: Evlenmeyi terketme ve uzlet

Baz bykler i ve d fitnelerdeki maslahattan dolay evlilii
tercih etmeyip uzlet yolunu semilerdir. Hadiste byle bir durumda
buna izin verildii aktr. Ayrca hadiste yl belirtilmesinin maslahat o
zamann ok fitneli olacana iaret olabilir.

K Y Z A L T M I B E N C H A D S

Enes (r.a) anlatyor:

Bir adam Raslullah'a (s. a) hayvanm balayp da m tevekkl
edeyim, yoksa salverip de mi tevekkl edeyim, diye sordu. Raslullah
(s.a):
"Bala, ondan sonra tevekkl et", b uyurdu.364

363 bnu'l Esir, Camiu'l Usl, XI, 783 (h.no: 9485). ibnu'l Esir bu hadisle
ilgili olarak unlar demektedir: Bu hadis sahih hadislere terstir. Nikahlan
men eden btn hadisler sahih deildir. nkU slm nikahla iligili pek ok
hkmler koymu ve nikah tevik etmitir. Bkz. Camiu'l Usl, XI, 783

364 Tirmiz, Kyame, 60 (h. no: 2517).

251
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Tevekkl ve sebepler arasnda

bir terslik yoktur
Herhalkarda Allah'a tevekkl iin tedbiri terketmek gerekli
deildir. H adis bu hususta aktr. Baz tedbirler de vardr ki
terkedilmeleri herkes iin caiz deildir. Bazlarnn terki ise zayflar iin
caiz deildir. Hadis her iki ekilde yorumlanabilir.

KYZALTM IALTINCI HADS

bn Eb Kesir'den (r.a),
Eb Sehm (r.a) anlatyor:
Benim yanmdan bir kadn geti. Yan tarafndan (yakasndan)
tuttum. Sonra braktm. Sabah olunca Raslllah (s.a) insanlardan
bey'at alyordu. Ben de O'nun yanna gittim. Benden beyat almad ve
bana yle dedi:
-Dn kadmn yakasndan tutan senmiydin? Ben de:
-Evet bendim. Ben o fiili tekrar yapmayacam, dedim. Bunun
zerine Raslllah (s.a) benden bey'at ald.365

Hadisten kan netice: eyhin, mridin baz hatalarn

syleyip ikaz etmesi
Bykler kef veya doru bir haber ile mridin yanl hareketini
rendikleri zaman, maslahata gre onu ikaz ederek tenbihte bulunurlar.
Eer bakalar da var ise o zaman o kiiyi rencide etmemek iin
uyanlarn mphem ifadelerle yaparlar. Hadis bu iki duruma da delalet
eder. Elbette keif, bakalan iin hccet olamaz. Bundan dolay hibir
ekilde ceza veya su-i zan caiz deildir.
Bazen de bykler mrid ile ilgili bir konuda bilgi sahibi
olmalanna ramen bir maslahattan dolay onu tenbih etmezler.

365 Msned, V, 294.

252
 Hadislerle Tasavvuf

KYZALTM I YEDNC HADS

mer b. el-Hattab'dan (r.a),

Cibrl'in (a.s) Hz. Peygamber'e (s.a) eitli sualleri ile ilgili
hadiste Cibril (a.s) Hz. Peygamber'e (s.a):
-hsan nedir ? diye sordu. Hz. Peygamber (s.a):
-"Allah' gruyormu gibi ibadet etmendir. nk sen
O'nu grmesende O seni muhakkak grr" buyurdu.366

Hadisten kan netice: Tasavvuf yolunun asl

hsan nedir sorusu, iman ve slamn367 hakikati sual edilip
renildikten sonra soruldu. Byle bir usuln kullanlmasndan, akide
ve zahir amellere ilaveten baka bir emrin daha olduu ak bir ekilde
anlalmaktadr. te buna ihsan denilmitir. Peygamber Efendimizin

366 Buhar, Tefsir, Sure: (31), 2; man, 37; Mslim, iman, 1; Eb Davud, Snnel, 16
(h. no: 4695); Tirmiz, iman, 4 (h. no: 2610); Ibn Mce, Mukaddime, 9.
36? Bu hadisin ba tarafnda iman ve slam anlatlmaktadr. Hadisin ba taraf
yledir: Hz. mer (r.a) anlatyor: Bir gn Raslullah'm (s.a) yannda
bulunduumuz bir srada bembeyaz elbiseli, salar sim siyah bir adam
kageldi. O zatn zerinde yolculuk eseri bir ey grlmyor ve onu bizden
kimse de tanmyordu. O zat hemen Raslullah'm (s.a) yanna oturdu ve dizlerim
O'nun dizlerine dayad. Ellerini de uyluklar zerine koydu. Sonra:
-"Ey Muhammed! Bana slamn ne olduunu haber ver," dedi. Raslullah (s.a):
-"slam, Allah'dan baka ilah olmadna, Muhammed'in de Allah'n Raslu
olduuna ehadet etmen, namaz dosdoru klman, zekat vermen; Ramazan
orucunu tutman, Beyt'e gitmeye yol bulabilirsen hacc etmendir buyurdu. O zat:
-"Doru syledin," dedi. O zat:
-"Bana imandan haber ver," dedi. Raslullah (s.a):
-"Allah'a, Allah'n meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine ve ahiret gnne
inanman, bir de kadere, hayr ve errin Allah'tan olduuna inanmandr,"
buyurdu. O zat (yine): "Doru syledin" dedi. Bu sefer : Bana ihsandan haber
ver, dedi.;.

253
 Hadislerle Tasavvuf

(s.a) anlatt gerek ihsan, tasavvuf yolunun zdr ve zetidir. Ksaca

hadis, tasavvuf yolunun shhatini tesbit etmektedir.

KYZALTM ISEKZNC HADS

Ubade b. es-Samid (r.a) anlatyor:

Raslullah (s. a) yannda ashabdan bir grub olduu halde yle
buyurdu:
-"Allah'a irk komamak ve hrszlk yapmamak zere
bana bey'at edin."368

Hadisten kan netice: Tarikat bey'at

Hadiste belirtildii gibi; Peygamber Efendimiz (s.a), sahab olan
kimselere bey'at emretti. Bundan slam ve cihad iin bey'attan baka,
masiyetleri terk ve taata sarlma iin de bey'at olduu anlalmaktadr.
te bu, sufiler arasnda yaygn olan tarikat bey'atdr. O nlann bu
beyatm inkar etmek cahillikten baka bir ey deildir.

KY ZA LTM ID OKU ZUN C U HADS

Fudala el-Kamil'den (r.a),

Raslulllah (s.a) yle buyurdu:
"Mcahid, Allah'a itaat hususunda nefsi ile cihad eden
kim sedir."369

Hadisten kan netice: Nefs ile olan cihadn byk

cihad olarak isimlendirilmesi
Byklerin kelamnda nefs ile olan mcahedeye cihad- ekber

368 Buhar, man, 11.

369 Beyhak, uabu'l-Iman, VII, 499, (h.no: 11123)

254
 Hadislerle Tasavvuf

denilm ektedir. H adiste bunun isbat vardr. Efendim izin (s.a)

ifadelerinde geen "mcahid..." terkibi ehl-i ilme gizli olmad gibi,
zahiren hasn cins ifade ettii gibi hasr- kemal iin de kullanlmaktadr,
ite bu durumda mana yle olur: Kmil bir mcahid nefsi ile cihad
edendir.
Netice olarak cihad- kmil, cihad- nefistir. Kamil ve ekber
ifadeleri nefisle olan cihadda ayn eyleri ifade eder.

K Y Z Y E T M N C H A D S

Hz. Osman (r. a) anlatyor:

Raslullah (s. a) vefat edince ashabndan bir gurup ok zldler.
Hatta onlann bir ksm vesveseye dtler.
Hz. Osman (r.a) diyor ki: Ben de onlardan biriydim. Bir yerde
otururken Hz. mer (r.a) yanmzdan geip, selam vermi. Ben ne
getiini ne de selamn duydum. Hz. mer (r.a) bu durumu Hz.
Ebbekir'e ikayet etti. Sonra ikisi geldiler ve birlikte bana selam
verdiler, Hz, Eb Bekir (r.a) yle dedi:
-Kardein mer'in selamn niin almadn ? Ben ise:
Byle bir ey yapmadm, dedim. Hz. mer (r.a):
-Evet, Allah'a yemin olsun ki yaptn. Ey Umeyyoullan bu sizin
huyunuz olmu, dedi. Ben de:
-Allah'a yemin olsun ki ne senin getiini ne de senin selam
vermeni hissettim, dedim. Hz. Eb Bekir:
-Osman doru sylyor. Bir znt seni bundan alkoymu. Ben
de:
-Evet, dedim. Hz. Eb Bekir:
-Nedir o ? diye sordu.
Ben de: Bu iten nasl kurtulacamz (hilafet meselesini nasl
zeceimizi) kendisine sormadan Allah, Rasln vefat ettirdi..."370

370 Msned, I, 6.

255
 Hadislerle Tasavvuf

H a d isten kan netice: V esvesenin k em alata ters

olm am as
Hz. Osman'n (r.a) kmil olduu hususunda hibir kimsenin
phesi yoktur.Buna ramen kendisine vesvese geldi. Bundan aka
anlald ki vesvese ne kemale ters, ne de batna zarar vermektedir.

Hadisten kan dier bir netice: Gaybet ve mahv371

Din dnce kendisine yle gl varid oldu ki; Hz. Osman (r.a)
bile etrafndaki eylerden habersiz oldu. te bu gayb ve mahv halidir.
Hadis bunu tesbit etmektedir.

KYZYETM BRNC HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"eytan birinize gelerek, falan ve falan eyi kim
yaratt. Sonunda Rabbini kim yaratt der. bu dereceye
v a rn ca o kim se A llah'a s n sn ve o (d nceden)
vazgesin (peine dm esin)."372
Hadisten kan netice: Vesveseyi defetmek
kiyzaltm ikinci hadiste ayn konu gemiti. Bu hadiste bir
tedavi daha zikredilmektedir. O da hadiste geen "Allah'a snsn"
hkmdr. Bu kelimede bereket ve sr vardr. Kul Allah'a istiaze ile
Gaybet, Hakk'tan gelen feyz ve tecellinin okluu ve kuvveti sebebiyle
salikin evresinin ne yaptn fark edem eyecek eklinde kendisine
kaybetmesi. Bilgi iin bkz. Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, s.189.
M ahv, bir eyin izi kalmayacak ekilde ortadan kalkmas. Yksek derecedeki
kullarn Hak kendine eker, onlarn nefslerini mahv (yok) eder, onlar kendi
katnda var klar. Bilgi iin bkz. Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, s.313-
314.

372 Buhar, Bed'ul-halk, 11; Mslim, man, 214.

256
 Hadislerle Tasavvuf

yneldii zaman bu ynelme, vesveseyi defedecektir. nk nefs bir

anda iki tarafa ynelemez.
te bu tedavinin zeti udur: Zikrullahla megul olmak icap eder.
Zikrullah ile megul olununca vesveseyi defetm eye ihtiya
kalmayacak, kalb zikirle megul olduundan baka eye ynelme-
yecektir.

KYZYETM KNC HADS

el-Kasm b. Muhammed (r.a) anlatyor:

Bir adam bana "namazmda yanlyorum ve bu durum bende
oka olmaktadr", deyince; ona unu syledim:
"Namazna devam et. Vesveseyi terk et, ona aldn etme. nk
vesvese, namaz bitirinceye ve namazn tam olmad dedirtinceye kadar
gitmez".373

Hadisten kan netice: Vesveseyi defetmek

Bu rivayette baka bir tedavi yolu daha gsterilmitir. Hadiste
vesveseye hi nem verilmemesi, iltifat edilmemesi ve terkedilmesi
istenmektedir.
Tecrbeler, bu ilacn ok gzel bir tedavi ekli olduunu
gstermektedir. "Lemat" ve "Mrkt"n haiyesinde " namaz bitirin
ceye kadar..." ifadesinin baka bir aklamas vardr. O da udur:
Namaz bitirdikten sonra eytana yle demedike bu vesvese def
olmaz: Her ne kadar hakkn veremeyip biz eksik namaz kldk ise de
Allah ok kerem Samuiui. u oiiiu Kitum ccecek ve aneoeceKtr. tiiz
eytann "namazn tam olmad" eklinde syledii szde eytann
iyiliini istemiyoruz vebeklemiyoruz. Aslnda eytann maksad vesvese
vermektir. Allah'mz bizi biliyor.

373 Muvatta, Salv, 3.

257
 Hadislerle Tasavvuf

K Y ZY ETM N C HADS

Hz. Osmandan (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Her kim benim abdest aldm gibi abdest alr ve
kalkar, aklndan bir ey geirm iyerek iki rekat nam az
klarsa gemi gnahlar affedilir."374

H a d iste n kan netice: K asd o lm a k sz n gelen

dncelerin namazda zararl olmamas
Pek ok kim se yle dnyor: N am azda herhangi bir
dncenin gelmesi kalbin huzuru iin zararldr. Bundan dolay kalbin
huzurunu tahsil etmek, imkan dahilinde deildir, denilerek buna verilen
ihtimam terkedildi ve namazlar hakkyla eda edilmez oldu. Oysa
hadisteki "aklndan bir ey geirmiyerek" ifadesi ihtiyar bir fiildir.
Bundan anlalyor ki; kastl olarak dncenin getirilmesi, huzur iin
zararldr. Bunun terki m m kndr. A ncak kasd olm akszn
dncelerin kalbe gelmesi, zararl deildir. Bunun da gelmesini
nlemek kalbin huzuruna nem vermekle olur. Kalb huzurunu tahsil
etmek ise mmkndr. lac, zikrullahtr.

KYZYETM DRDNC HADS

Ukbe b. Amir'den (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Bir m slman gzel ekilde abdestini alr, sonra
kalkar kalbi ve yz ile ynelerek ihlasl bir ekilde iki
rekat namaz klarsa ona cennet vacib olur..."375

374 Buhar, Vudu', 28; Savm, 27; Mslim, Taharet, 3, 4.

375 Mslim, Taharet, 17.

258
 Hadislerle Tasavvuf

H adisten k an netice: N am azda h u z u ru n yolu

Hadiste geen "kalbi ve yz ile ynelerek" ifadesi dnl
dnde byle bir m etodun da olduu anlalm aktadr. Bunun
aklamas yledir:
Hadiste geen "aleyhima (o ikisinde)" zamiri iki rekata aittir.
R ekatlar bir m iktar kraat ve baz fiillerden ibarettir. Rekaata
ynelmekten murad, rekattaki czlere ynelmektir. Bunun anlam
udur: Namazda ifade edilen szn ve yaplan fiilin Allaha ynelme
kasd ile olmas gerekir. Sadece ezberden ve allm bir i olarak deil.
M esala dil ile "subhanekellahmme.." okunduunda, ve bihamdike
denildiinde tam tevecch ve kasd ile Allah'a ynelinsin ki, dil ile ne
denildii bilinsin. Ayn ekilde bu durum dier okunan eylerde de
namazn sonuna kadar devam etmelidir. te byle olunca namazda her
an taatla A llah'a ynelinmi oiunur. Kalb bir tarafa yani A llah'a
tevecch ettiinde, baka tarafa ynelme olmaz; bylece huzur ile kmil
bir namaz eda edilmi olur..
Hadiste geen "yz ile" ifadesinde una iaret Vardr: Azalann
meguliyeti kalbi de megul etmeye dahildir. te kmil bir huzur iin
azalann da ibadete ynelmesi gerekir. Sadece yz kbleye evirmek
yeterli deildir. Baklar da dncelerin dank olm asna sebep
olabilir, bu sebeple baklara da namazda sahip olmak gerekir. Ayn
durum dier ameller iin de geerlidir.

K Y Z Y E T M B E N C H A D S

/-
.t- .L iC O I C U V l.C lJ y

Raslullah (s.a) yle buyurdu:

"E y E nes ! (N am az k la rk e n ) gzn secde edecein
y e rd e o ls u n ." 376

376 Beyhak, Sunenu'l Kubra ,11, 284.

259
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Nazar bir noktada toplamak

Tecrbe ile sabittir ki; hadiste tavsiye edileni yapmakla dnceler
bir noktaya toplanr. Virdden maksad da kalbi bir noktaya toplamaktr.
Hadis bu ynyle vird iin kaynak olmaktadr.

KYZ YETM ALTINCI HADS

M utam f b. Abdullah b. e-ihhr babasndan (r.anhuma) yle

anlatyor:
Raslullah'n (s.a) yanna vardm. Namaz klyordu. inden
kaynayan tencere sesi gibi bir ses geliyordu. Yani alyordu.
D ier rivayette yledir: "Raslullah (s.a) nam az klarken
alamasndan dolay gsnden kaynayan tencere sesine benzer bir ses
geldiini iittim".377

Hadisten kan netice: Vecd

Makbul olan bir halin insana galebesine vecd denir. Peygamber
Efendimizin (s.a) hadiste ifade edilen hali bunun delili ve misalidir.
Kmillerin vecdi, ou zaman bu hadiste geen ekliyle vukua gelirdi;
barmak ve st ba yrtmak eklinde deildi. Ancak bir kimseye byle
bir hal istemedii halde gelirse, mazur saylr.

KYZYETM YEDNC HADS

mm'd-Derda'nn Ebd-JJerdadan (r.anhuma) iittiine gc

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
-"Allah Teala yle buyuruyor: Ey sa ! Ben senden
sonra bir m met gndereceim. Onlara sevdikleri eyler
nasip olursa hamd ve kr edecekler. stemedikleri eyler

377 Nesa, Sehv, 18 (h. no: 1213); Eb Davud, Salat, 157 (h. no: 904).

260
 Hadislerle Tasavvuf

onlara isabet ederse, ilimleri ve hilmleri olmadklar halde

kendilerini hesaba ekecekler ve sabredecekler." Isa (a.s):
-limleri ve hilmleri olmadklar halde onlarda bu hal
nasl olacak? diye sormu. Allah Teal ise yle buyurmutur:
"Onlara hilmim ve ilmimden vereceim."378

Hadisten kan netice: Mazhariyet (Allah'n vacib ve

mmkn arasnda ortak olan sfatlarnn halkta zuhur
etmesi) meselesinin zel bir konusu
Pek ok tevhid ehlininin ak lam alarn d a m ahlukatn
yaratlm asnn Hakk Tel'nn sfatlarnn tecelliyat iin olduu
gemektedir. Allah'n vacib ve mmkn arasnda ortak olan sfatlan,
halkta zuhur etmitir. Mesala m uhy (diriltme) sfat suda, kabz sfat
atete ve pek ok sfatnn insanda zufyur etmesi gibi.
Ksaca bu mazhariyet, sadece iiah'm vacib ve mmkn arasnda
ortak olan sfatlarna tahsis edilmitir.
Baz ar gidenler -biz bunlardan A llah'a snrz- ay n 379
sfatnn intikali veya ikisinin, mmkn ve vacibin temasul olduunda
pheye derek bunu kabul ediyorlar. Hadisteki "vereceim" ifadesi,
bu zel konuyu aka teyid etmektedir.
Hadisin btn erhleri, tasavvuf erbab iin geerlidir. Eer bir
zaman tahsis edilmeyerek mahlukata, ortak olan sfatlar iin mutlak
sfatn tecelli yeri denilirse o zaman ne phe kalr ne de yoruma gerek
kalr.

K Y Z Y E T M S E K Z N C H A D S

Hz. Aie (r.anha) anlatyor:

378 Msned, VI, 450; Beyhak, uabu'l-lman, IV, 114 (h.no:4482)

3 79 A y n , bir eyin Allah'n ilm indeki sreti; ayn-i sabite: Zat, mahiyet,
ayniyet, iki eyin aynilemeleri, kendisinden dier bir eyin kt ve
peytah olduu dier bir ey. Geni bilgi iin bkz. Uluda, Tasavvuf
Terimleri Szl, s. 72.

261
 Hadislerle Tasavvuf

iinde Hz. Peygamber'in (s.a) ve babamn defnedildii evime

girdiimde elbiselerimi karp (bir kenara) koyuyordum. Hz. mer'in
(r.a), Hz. Peygamber (s.a) ve Hz. Eb Bekir'le beraber onlarn yanna
defnedildii zam an, Allah'a yemin olsun ki; Hz. mer'e (r.a)
olan hayam dan dolay onun yann a elb iselerim i tam
kuanm olarak giriyordum."380

H adisten kan netice: llere canllar gibi sayg

gsterm ek
Bykler, her lnn mezarna gittiinizde onlara hayattaki gibi,
eriatn snrn amamak artyla mesala; hayatta iken ondan ne kadar
uzakta duruyorsa mezarnda da o kadar uzakta durmak vb. sayg
gsterin, demilerdir.
H adiste bunun isbat vardr. Baknz Hz. Aie (r.anha) Hz.
mer'in (r.a) hayatta iken yanna herhangi bir ihtiya iin gittiinde tam
rtnm olarak giderdi. Ayn ekilde O'nun mezarna giderken buna
riayet ediyordu. H adisteki "Hz. m ere olan hayamdan dolay"
ifadesinin manasndan, lnn zel bir derecede bir eyi idrak ve vakf
olmasnn mmkn olduunu istidlal etmeye gelince, benim kalbim
bunu hi kabul etmiyor.

K Y ZYETM DOKUZUNCU HADS

Ibn Abbas (r.a) anlatyor:

Raslullah'm (s.a) ashabndan biri kabir olduunu zannetmedii
bir yer zerine adn kurdu. Bir de bakt ki; kabirdeki bir insan Tebareke
suresi okuyor. O kimse Tebareke suresini sonuna kadar okudu. Bunun
zerine sahabi Peygamber Efendimizin yanma geldi ve bu durumu O na
haber verdi. Raslullah (s.a) dinledikten sonra yle buyurdu:
"Tebareke suresi men edicidir. Okuyan cehennem
380 Milsned, VI, 202.

262
 Hadislerle Tasavvuf

a za b n d a n k u r ta r r ." 381

H a d is te n k a n n e tic e : M e z a rla rn k efi (K e fu i-

K u b r)
M ezarlarn kefi bazen bu sahab gibi istemeden veya kesb
etmeden elde edilir. Bundan dolay sufiler bu durumu hale dahil
etmilerdir. Bazen bu durum isteyerek ve riyazat ile olur. Herhalukarda
kefu'l-kubrun vuku bulduu hadisten anlalmaktadr.

H ad isten k an d i e r b ir netice: M ezar eh lin d en b atn

fe y z
Hi phe yok ki; Kur'an dinlemek batn faydann sebebidir.
Byle bir fayda hadiste zikri geen arabye mezarda yatan vastas ile
geldi. Hadiste kabir ehlinin de feyzinin olaca isbat edilmektedir.

K Y Z S E K S E N N C H A D S

bn mer'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
-"S u dedii zam an d em ir nasl p a sla n rsa k a lb le r de
yle p a sla n r."
-Ey Allah'n Resul! Bunun cilas nedir ? diye soruldu. Allah'n
Resul (s.a):
" l m oka h a trla m a k ve oka K u r'a n o k u m a k "
diye cevab verdi.382

H ad isten kan netice: K albin zulm et ve n u ru n u n isbat

lim ehlinin kelamnda kalb iin nr ve zulmet ifadeleri ve bunlarn
hkm bulunmaktadr. Hadiste bunun isbat vardr.

381 Tirmiz, Fedilu'l-Kur'an, 9 (h. no: 2890).

382 Beyhak, uabu'l-lman, n , 353 (h.no:2014)

263
 Hadislerle Tasavvuf

K Y Z S E K S E N B R N C H A D S

Tavus'tan (r.a) mrsel383 olarak rivayet edildiine gre,

Raslullah'a (s.a) Kur'an tilaveti iin hangi ses ve kraat daha
gzeldir, diye soruldu. Raslullah (s.a) yle buyurdu:
" K u r 'a n okuyuunu duyduunda A l l a h 'd a n
k o rk tu u n u hissettiin k im sedir." Tavus:
-Talk byle idi, dedi.384

H ad isten k an netice: K u r'a n tilav et m etodu

Korkmak, ancak Hakkn huzurunda olduu tasavvuru ile olur.
Bunun iin hadiste, Kur'an okurken yle bir dncenin olmasna
iaret vardr:
"Allah'n huzurunda okuyorum ve Allah Teala beni dinliyor". Bu
metod Kur'an tilaveti iin gzel bir yoldur. Bykler bunun eitimini
bu ekilde verirler.

K Y Z S E K S E N K N C H A D S

Ubeyy b. Ka'b (r.a) anlatyor:

Mescitte bulunduum bir srada bir adam ieri girdi ve namaz
kld. Namazda bilmediim bir kraat okudu. Sonra baka birisi mescide
girdi. O da arkadann kraatndan baka bir kraat okudu. Namazlarm
bitirdiklerinde beraberce Raslullah'n (s.a) huzuruna girdik. Ben:
-"Ya Raslellah ! Bu zat namazda bilmediim bir kraat okudu, bu
da mescide girdi ve arkadann okuduundan baka bir ekiide okudu,r:
383 M rsel hadis: Genellikle tabiinin byklerinden birisinin, isnadnda
sahabiyi allayp " Hz. Peygamber (s.a) yle buyurdu veya Hz. Peygamber
(s.a) yle yapt gibi ifadelerle dorudan doruya Hz. Peygamber'den (s.a)
hadis nakletmesidir. Ibnu's Salah, Ulumu'l Hadis, s 51-52.
384 Drim, Fedilu'l-Kur'an, 24 (h. no: 3489).

264
 Hadislerle Tasavvuf

dedim.
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a) her ikisine okumalarn
emretti. kisi de okudular. Hz. Peygamber (s.a) ikisinin de okuyularn
beendi.
Bu hadise zerine Hz. Peygamber'i (s.a) yle bir tekzib etmek
istedim ki; bylesi cahiliye devrinde bile olmamt. Hz. Peygamber
(s.a) ruhumu saran bu hali grnce, eli ile gsme vurdu. Bunun
zerine Allah korkusu ile, Hz. Peygamber (s.a) karsnda duyduum
hayadan ter iinde kaldm. Sanki korkudan Allah' gryormuum
gibiydim.385

Hadisten kan netice: Tasarruf

Peygamberimizin elini Hz. Ubeyy'in (r.a) gsne vurmasna
tasarruf denir. Bu tasarruftan dolay Hz. Ubeyy'de (r.a) bu hal
meydana geldi.

Hadisten kan dier bir netice: Vecd ve istirak

Hz. Peygamber (s.a) eli ile vurduktan sonra Hz. Ubeyy'de (r.a)
meydana gelen hale vecd denir. Vecdin ok ileri derecede galip olmasna
istirak denir. Hz. mer (r.a) bunu da yaamtr. "Sanki korkudan
Allah' gryormuum" ifadesi ile bu hal tebih edilmitir. u bir
gerektir ki; eer Allah' bu dnyada grmek mmkn olabilseydi,
gren kimsenin akll kalmas mmkn olamazd.

K SEK SE N N C HADS

mer b. el-Hattab (r.a) anlatyor:

Umre yapmak iin Raslullah'dan (s.a) izin istedim. Bana izin
verdi ve yle buyurdu:
-"Ey kardeim ! Duana bizi de ortak et! Bizi unutma!"

385 Mslim, Msafrun, 273.

265
 Hadislerle Tasavvuf

-Bana yle bir sz syledi ki, onun yerine btn dnyaya sahib
olmam beni o kadar sevindirmezdi.386

H a d isten k a n n etice: e y h in k e n d in d en
aadakilerden faydalanmas
Hadisten anlald zere kemal ehli olan zatlar, makam olarak
kendisinden aadaki kimselerden istifade edebilir. Netice olarak hi
bir kimsenin bakasndan mstani olduu dnlemez.

K Y ZSEK SEN D R D N C HADS

bn mer'den (r.a),
Nebi (s.a) yle buyurdu:
"Her eyin cilas Yardr, kalbin cilas da Allah'
zikretmektir."387

Hadisten kan netice: Kalbin parladnn isbat

Byklerin kelmnda "tasfiyeyi kalb" (kalbi temizlemek) diye bir
konu gemektedir. Hadis aka buna delalet etmektedir.

KY Z SE K SE N B E N C HADS

bn Mesud (r.a) anlatyor:

Raslullah (s. a), "Allah kimin hidayete ermesini isterse
onun gsn slam'a a a r" 388 ayetini okuyunca yle buyurdu:
-"Nr gse girdii zaman gs geniler.

386 Eb Davud, Salai, 358 (h. no: 1498); Tirmiz, Deavat, 110 (h. no: 3562);
bn Mce, Menask, 5.
387 Beyhak, uabu'l-iman, I, 396, (h.no:522)
388 En'am, 6/125.

266
 Hadislerle Tasavvuf

-Ey Allah'n Resul! Bunun iin bilinen bir ilim var m? diye
sorulunca:
-" E v e t. D nyay b ra k p a h ire te ynelm ek ve lm
gelm eden nce h azrlk y a p m a k tr" buyurdular."389

H adisten kan netice: B atn n isb etin alam eti

Nr ve erh-i sadr diye isimleri de bulunan batn nisbetin alameti
hadiste belirtildii ekildedir. eyh arama hususunda dikkat edilecek bu
ve dier alametler bellidir. eyhlie ehil olmak iin hadiste zikredilenler
yannda baka sfatlar da gerekir. Kemalt iin herhalkarda bu
sfatlarn olmas arttr. Ama bunlar olunca kemalat tamam olur diye bir
ey de yoktur.

K Y Z S E K S E N A L T IN C I H A D S

Eb Hureyre ve Eb Halladdan (r.anhuma),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
- " B ir k u la d n y a d a z h d ve a z k o n u m a ih s a n
e d ild i in i g rd n z z a m a n , o n a y a k la n . n k ona
h ik m et v e rilm i tir." 390

H a d iste n k an netice: K ita p la rd a n ak led ilm ey en gizli

ilim lerin isb at
Bu ilimlere ilm -i ledunn ve ilm-i vehb de denilir. Bunlarn
ehlullaha oka verildii tevatr ile menkuldur. Ehlullahn kitaplarnda
bu ilimler yazlm, beyan edilmi ve komnmttur Bu ilimleri anlay
dar olan kimseler anlamad iin inkar ederek u iirdeki ifadelere
maruz olmulardr:

389 Beyhak, uabu'l-iman, VEL, 352 (h. no: 10552)

390 Beyhak, uabu'l-iman, IV, 254 (h. no: 4985).

267
 Hadislerle Tasavvuf

Anlamayp farknda olmadan,

Doru sz inkar ediveren,
Nice insanlar vardr kaybeden.

K lY ZSEK SEN YED N C HADS

Umeyye b. Halid'den (r.a),

Raslullah (s.a), "fakir olan muhacirler hrmetine mslmanlara
zafer ve yardm ihsan etmesini Allah'tan dilerdi".391

Hadisten kan netice: Tevessl

Tasavvuf ehlinde, Allah'n sevdii kullarm vesile ederek dua
etmek oka yaygndr. Hadiste bunun isbat vardr. Silsile ehlinde
ecere okumak oka yaplan bir adettir. Bunun da amac ve hakikati
tevessldr.

K Y ZSEKSENSEKZNC HADS

Enes b. Malik'ten (r.a),

Hz.mer (r.a) dneminde mslmanlar kuraklk yznden ktlk
tehlikesiyle kar karya geldiklerinde, Hz. mer (r.a), Hz. Abbas b.
Abdulmuttalib'i (r.a) vesile ederek Allah'tan yamur talebinde bulunur
ve yle derdi:
"Allahm ! Bizler daha nce Peygamberimizi vesile ederek sana
niyazda bulunurduk, sen de bize yam ur verirdin. imdi ise
Peygamberimizin amcasn vesile klyor ve senden talep ediyoruz. Bize
yamur ihsan e t !"392

Hadisten kan netice: Tevessl

391 Taberan, Mu'cemu'l-Kebir, I , 292.

392 Buhar, lstiska, 3; Fedilu Ashabi'n-Nebi, 11.

268
 Hadislerle Tasavvuf

Bu hadisten de tevessln caiz olduu sabittir. Aynca Hz. mer

(r.a) bu sz, Peygam ber Efendim izle tevessln caiz olmasnn
yannda Enbiyadan bakas ile de tevessln caiz olduunu
anlatmaktadr. Bu hadisten baz kimselerin diri ve llerle tevessl
hakknda menfi m aanalar anlam asnn bir delili yoktur. Bunun
aklamas yledir: lk olarak Peygamber Efendimiz baka hadislerin
nassna gre canldr. kinci olarak cevaz iin illet mterek ise hkm
niin mterek olmasn?

K Y Z S E K S E N D O K U Z U N C U H A D S

Eb'd-Derda'dan (r.a),
Ben Raslullah (s.a) yle derken iittim: " B a n a zay flar
a rn z. n k siz an cak z a y flan n tz(n duas ve b erek eti)
ile rz k la n d n lr ve y a rd m e d ilirsin iz ." 393

H adisten kan netice: Yukardaki iki hadiste olduu gibi bu

hadisten de tevessln caiz olduu anlalmaktadr. Burada unu
belirtmekte fayda var: Tevessl iin mslman olmak yeterlidir. nk
hadiste mslman olmayanlar kesinlikle kastedilmemitir. Fakat art
udur ki; tevessl edilecek zatn hadiste belirtilen fakirlik gibi herhangi
bir bakmdan makbul birisi olmaldr.

K Y Z D O K S A N IN C I H A D S

Eb Hureyre (r.a) anlatyor:

Bir adam ailesine (evine) geldi. Ailesinin ihtiyalar olduunu
grnce halkn yanma (arya) kt.Hanm kocasnn bu durumunu
grnce kalkp, deirmene gitti. Deirmene bir miktar tlecek ey

393 Eb Davud, Cihad 70 (h. no: 2594).

269
 Hadislerle Tasavvuf

koydu. Sonra frnn (yanna) geldi. tt eyleri (hamur yaparak)

frna srd ve yle dua etti:
-"Allahm ! Bizi nzklandr".
Birde bakt ki ekmek teknesi dolmu. Fnna bakt, frn da dolu
buldu.
Daha sonra hanmn kocas eve dnd. Benden sonra size bir ey
isabet etti mi? diye sordu. Hanm:
"E v et! Rabbimizin bize ihsan oldu" diye cevap verdi.
Adam kalkt, deirmeni kaldrd. Bu durumu Raslullah'a (s.a)
anlatt. Raslullah (s.a ):
D e irm en i k a ld rm a s a y d m k y a m e te k a d a r dnm eye
devam edecekti" buyurdu.394

H adisten kan netice: kiyzkrkbeinci hadisteki gibidir.

K Y Z D O K S A N B R N C H A D S

bn Mesud (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) nceki Peygamberlerden birisini kavminin dp
kan iinde braktn anlatrken sanki onu grr gibiyim.
Hz. Peygamber (s.a) (bunu anlatrken) hem yznden kanlan
siliyor hem de yle diyordu:
-" A lla h m ! K a v m im e m a f ir e t e t. n k o n la r
b ilm iy o r la r ." 395

H adsten kan netice: eyhi ta sa v v u r etm e

eyhi tasavvur etmenin ekilleri pek oktur. eyhi tasavvur edip
dnmede gzetilen gaye, bu hadiste anlatlmamaktadr. Fakat hadis,
eyhi tasavvur etmenin hakikatna u ekilde delil olabilir:

394 Miisned , III, 592

395 Buhar, Enbiya, 54; lsiitabe, 5; Mslim, Cihad, 105.

270
 Hadislerle Tasavvuf

Gaybe, hazr gibi hayal olarak, bakmak. Elbette bu devirde baz

kimselere cehaletlerinin galip olmasndan dolay ve bu tasavvurun baz
zellikleri zerine baz fesadlar bina edildii iin, pek ok tahkik ehli
bundan men etmeye baladlar.

KY ZD O K SA N K N C HADS

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslllah (s.a) yle buyurdu:
"A hir zam and a bir takm insanlar kacak, dini
dnyaya alet edecekler ve insanlara yumuak grnmek iin
kuzu derilerine brnecekler. Onlarn dilleri ekerden tatl
kalbleri ise kurt gibidir". Aiiah yle buyuruyor:
"Onlar benim hilmime mi a ldan yorlar yoksa bana
kar c r etk a r lk m ed iy o r la r . K endi adm a yem in
e d iy o r u m ki; o n la r a k e n d ile r in d e n y le bir fitn e
g n d er e ce im ki ilerin den halim olan bile hayrete
drecektir."396

Hadisten kan netice: Sahtekar eyhlerin ktlenmesi

Bu hadiste yalanc ve sahtekar eyhlerin ktlendii aktr.

K Y ZD O K SA N N C HADS

Eb Hureyre'den (r.a)
Raslllah (s.a) yle buyurdu:
"Her eyin bir kt taraf olduu gibi her ktnn de
bir zayf ve gevek yn vardr. Banda byle bir i olan
kimse orta yolu tutar ve itidalli olursa ondan yana (itidali
muhafaza edip selmete ulaaca hakknda) mitliyim. Fakat bu

396 Tirmiz, Zhd, 59 (h. no: 2404).

271
 Hadislerle Tasavvuf

ahs (ibadet ve zhdnde mehur olmak iin gayret sarfeder ve bu

konuda) parmakla iaret edilir bir duruma gelirse onun (salih
bir kimse olduunu) sanmayn."397

Hadisten kan netice: Mcahede de orta yol

Tahkik ehli mcahede de an gitmeyi men ederler. Hadiste bunun
eitimi vardr. An gidilirse bundan insann tabiat bkar. Bir an gelir
devam edilen ameler terk edilir. Salk da bozulur. Devamlla engel
olur. Hatta bazen kiinin akl dengesi bozulur ve deli olur.

K Y ZD O K SA N D R D N C HADS

Eb Hureyre (r.a) anlatyor:

"( nce) en yakn a k ra b an u y a r" 398 ayeti inince Raslullah
(s.a) Kureyi davet etti.... (ve konumasnn bir yerinde yle dedi):
-"Ey Fatma! Nefsini ateten kurtar. Ben sizin iin
Allah yannda hibir eye sahip deilim."399

H a d iste n k a n n e tic e : B y k le r e o la n a ile v i

yaknlktan veya mntesip olmaktan dolay gururlanmamak
Baz kim seler biz filan byn evladyz, biz filan eyhe
bey'atlyz, diyerek gururlanrlar. Oysa yanl olan akaid ve amellerinin
dzeltilmesini hi dnmezler. Bu iddia ve gururlanmann yanlln
bu hadis tamamen ortaya koymaktadr.

K Y ZD O K SA N BENC HADS

^07
Tirm iz, Kyamet,21 (h.rio:2453); M ubarekpur, Tuhfet'I-ehvezi, VII, 126.

398 uara, 26/214.

399 M slim , man, 348.

272
 Hadislerle Tasavvuf

Salih b. Dirhem'den (r.a), babamn yle dediini iittim:

Haclarla giderken birde baktm ki bir adam bize:
-Yan tarafnzdaki kye Ubulle mi ? denilir diye sordu.Biz de:
-Evet, cevabn verdik. O kii:
-Kim bana Aar mescidinde benim iin iki veya drt rekat namaz
klp "bu namaz(n sevab) Eb Hureyre'ye (r.a) olsun"diyerek sz
verebilir. nk Halilim Raslullah'n (s.a) yle dediini iittim:
"A lla h kyam et gnnde Aar mescidinden B edir
ehidleri ile beraber ehidler diriltecektir."400

Hadisten kan netice: Bakalarna sevab ulatrmak

u aktr ki; Hz. Eb Hureyre (r.a) iin namaz klmann ve
bunun Hz. Eb Hureyre iin olduunu demesinin undan baka anlam
yoktur: "Bunun sevab Eb Hureyre'ye ulasn."
Bylece bu hadisle bakalanna sevab ulatrmakla ilgili iki husus
ortaya kmtr.
Birincisi, mal ibadetlerin sevab bakasna ulat gibi beden
ibadetlerin sevab da ular.
kincisi ise l gibi canl birisi iin de sevab ulatrlr. nk bu
hadiste sevap kendisine ulatrlan kii Eb Hureyre (r.a) idi ve hayatta
idi.

Hadisten kan dier bir netice: Faziletli yerlerde

ibadete nem vermek
Baz muhabbet ehlinden grdk ki; eyhlerin oturduu ve ibadet
ettii yerlerin bereketli olduuna inanarak orada zikir ve itaat yaparlar.
Rn TTifVmln
----- ---------- ---------------- U V V 1W U 1 i u to/'il/h'
tu v v V-.firlf'Tf'
nem vermek bu hadis ile sabittir.

Eb Davud, Melhim, 10 (h. no: 4308).

273
 Hadislerle Tasavvuf

K lY Z D O K S A N A L T I N C I H A D S

Eb Said'den (r.a),
Raslullah (s. a ) , Eb Bekir ve Hz.mer (r.anhuma) Medine'nin
bir yolunda bnu's Sayyad'la karlatlar.
Raslullah O'na:
-"B e n im A lla h n Resul olduum a ehadet ed er
misin?" diye sordu. O da:
-Benim Allah'n Resul olduuma ehadet eder misin? eklinde
karlk verdi. Raslullah (s. a):
-"B en A llah 'a, m eleklerine ve kitablarm a iman ettim.
Ne gryorsun? dedi.
-bnu's-Sayyad: Suyun zerinde bir taht gryorum, dedi.
Raslullah (s. a):
=Denizin zerin de b s'in tahtn m gryorsun.
Baka ne gryorsun ? dedi. ki doru ve bir yalanc olan eyi
veya iki yalanc bir doru olan eyi gryorum, cevabn verdi.
Raslullah (s.a): "K artrd, brakn onu " buyurdular.401

H adisten kan netice: Fitne korkusuyla te v riy e 402

yapmak
Baz bykler bir hakimin veya bir cahilin fesadndan korunmak
iin baz eyleri kapal ifadelerle sylerler. Bunun zahirine bakanlar
hakkn gizlendii phesine derler. Fakat bu mphem ifade, eriata
gre caiz olan bir maslahattan dolay ise hadiste grld gibi bu
caizdir.

401 Mslim , Fiten, 87.

4 0 2 T e v r i y e , biri yakn olup szden ilk anda anlalan fakat kasdedilm eyen,

d ieri de uzak olmak zereiki manas bulunan bir lafz zikredip bir nkteden

dolay uzak manasn kastederek o la fz bu manasnda kullanmaya tevriye

denilir. T e v r iy e d e kasdedilen manaya giz.ii bir karine ile intikal edilir.

B e la g a t, s .131

274
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: K e f haline gururlanmamak ve

eriata aykr olan keiflere nem vermemek
Hadisten anlaldna gre batl ehlinde de kef hali olur. Aynca
hadisten u da anlalyor ki; her kef makbul ve muteber deildir,
tbnu's Sayyad'n, iblisin tahtn kefi, kef olmasna ramen
Peygamber Efendimiz (s.a) bunu ktledi. Velayetin alameti olarak kef
olmasn ileri sren veya her kefe itimad eden kimseler, bu hadise gre
her iki hususta anlaylarn dzeltmeleri gerekir.

i K Y Z D O K S A N Y E D N C H A D S

bn Abbas (r.a) anlatyor:

Raslullah'la (s.a) birlikte Mekke iie Medine arasnda yaptmz
yolculuk esnasnda bir vadiden geerken Raslullah (s.a):
-"Bu vadi hangi vadidir?" diye sordu. Ashab:
-Ezrak vadisidir, dediler. Bunun zerine Raslullah (s.a):
-"B en Musa'y (a.s) iki parman kulaklarna koymu,
gr sesiyle A lla h 'a telbiye ederek bu vadiden getiini
sanki grr gibiyim" buyurdular.
Bundan sonra (yine) yola devam ettik bir daa geldik. Hz.
Peygamber (s.a):
-"Bu da hangi dadr ?" diye sordu. Ashab:
-Hera veya Lifet dadr, dediler. Raslullah (s.a):
-"B e n Yunus'u (a.s) krm z dii bir deve stnde,
ynden cbbe giymi, devesinin yular hulbe lifinden
siu hdc, teiuiye eeek bu vadiden getiini sanki
grr gibiyim " buyurdu.403

Hadisten kan netice: lmden sonra bir yerde ruhun

zuhur etmesi

403 Mslim, man, 269.

275
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisin bu husustaki delaleti aktr. Hz. Musa (a.s) ve Hz.

Yunus'un (a.s) cesedleri mezarlarnda olmalarna ramen, ruhlan
temessl edip grnmtr.

i K Y Z D O K S A N S E K l Z N C H A D S

Cubeyr b. Mut'im (r.a) babasndan, o da dedesinden rivayet

ettiine gre,
Bir arab Raslullah'a (s.a) geldi ve Ey Allah'n Resul Nefisler
perian oldu, oluk ocuk zayi1oldu, mallar bitti ve davarlar telef oldu,
bizim iin Allahdan yamur yadrmasn iste, dedi. nk biz senin
vesilenle Allah'tan, Allah'n vesilesiyle senden istiyoruz. Bunun zerine
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
-"Y a z k sana! Ne dediini biliyor musun?" Daha sonra
Raslullah (s.a) Subhanellah dedi. Subhanellah demesi ashabn
yznden bu durum(un vehameti) anlalncaya kadar devam etti ve
sonra yle dedi:
- "Y a z k sana! Allah vesile edilerek herhangi bir kuldan
birey istenilmez. Allah'n an bundan ok ok ycedir.
Yazk sana! Ne dediini biliyor musun?"...404

Fayda: Allah'n huzurunda edeb

Baz salikler Allah'n huzurunda hi edebli olmuyorlar. Hadiste
onlar iin gerekli olmayan eyi lazmm gibi yapmaktan geri durmalar
hakknda nemli bir ders vardr. Peygamber Efendimiz (s.a), Allah-u
Teal'ya kar sylenilmi edeb d bir szden bu kadar rahatsz olmu
ve iddetle ondan sakndrmsa, dnn ki bu tr sz ve fiilleri irtikb
edenlerin hali ne kadar ktdr. Baz kimseler edebsizlikten deil,
hadiste geen arabnin durumu gibi cehalatten dolay mnasebeti
olmayan lafzlar sylerler.

404 Eb Davud, Snnet, 18 (h. no: 4726).

276
 Hadislerle Tasavvuf

O halde kullandmz ifadelere ok nem vermeliyiz. Elbette

cehaleti sebebiyle bu tr ifadeleri kullananlar, tekfir edilemez. nk
Peygamber Efendimiz (s.a) bu arabyi tekfir etmediler. Fakat tenbih ve
mani olma hususunda gerekli olan btn dikkat gsterilmelidir. Ayrca
galebe-i halden dolay mazur olan kimselere msahama gsterilmesi
icabeder. Fakat o halden kurtulduklarnda, onlara bunu nazike
anlatmak uygundur.

K Y Z D O K S A N D O K U Z U N C U H A D S

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"N efsim elinde olan A lla h 'a yemin olsun ki en alttaki
dnyaya, ipie bir adam sarktm olsanz, mutlaka A llah 'n
zerine d er."405

Hadisten kan netice: A lla h 'n her yerd e m evcut

olduu
Pek ok sufinin kelamnda Allah'n her eyi ihata ettii anlatlrken,
"zat ile ihata ettii" eklinde izahlar geer. Ulema zat ile ihata hususunu
nceden beri tartmlardr. Bu sebeple unu ifade etmekte fayda
vardr: Allah'n keyfiyyetten mnezzeh olduu kesindir. O'nun zatnn
arta keyfyetsiz varl ve ilim gibi sfatlarnn olduu nasslarda varittir.
Bundan dolay sufilerin kelamnda cumhurun bu grne ve dier
nasslara muhalefet varm gibi bir phe gze arpmaktadr. Fakat
yukardaki hadisin ifadeleri baz sufilerin aklamalarna uygun
dmektedir. Bununla beraber hadis iin yaplacak tevil, ayn ekilde
sufilerin szleri iin de yaplabilir.

405 Tirmiz, Tefsir, 57 (h. no: 3298).

277
 Hadislerle Tasavvuf

YZNC H A D S

Hz. Aie'den (r.a), -uzun bir hadiste- yle anlatyor:

"Raslllah (s.a) vahiy kesilince buna ok an derecede zld.
Bu zntden dolay bir ka kere kendisini dan tepesinden aa
atmak istedi. Raslllah (s.a) dan zirvesine kp kendisini aa
atmak istedii zaman Cebrail O'na grnd ve yle dedi: Sen
gerekten Allah'n Resulsn. Cibril'in bu sz zerine Raslullah'm
(s.a) kalbi rahatlad, nefsi istikrar buldu ve geri dnd.406

Hadisten kan netice: K abz hali

Herhangi bir meseleden dolay varidatn kesilmesine kabz denilir.
Hadiste bunun isbat vardr.

Hadisten kan dier bir netice: K ab z ehlinin kendini

helak etmesinin zr olup olmayaca.
Baz kabz ehli ok zor durumda olduu zaman kendilerini helak
(intihar) ederler. Hadis incelendiinde onlann Allah'n katnda mazur
olabilecei anlalmaktadr. nk Peygamber Efendimiz (s.a) bu kadar
istikll sahibi olmasna ramen, kendini dadan aa atmay
dnmse, dier insanlann byle bir duruma girmesi uzak deildir.
B yle bir iradeden dolay herhangi bir knama olduu rivayet
edilmemitir. O halde byle bir iradenin vukuunda bir knama olmamas
dnlebilir.

Hadisten kan dier bir netice: K a b z halinde eyhin

m ridi teselli etmesi
eyhler bu gibi durumlarda mridlere yle teselli verirler: "Senin
durumun iyidir", derler ve bu durumun maslahat ve hikmetlerini
aklarlar. Bu tesellilerin mride ok faydas vardr.

46 Buhar, Ta'bir, 1.

278
 Hadislerle Tasavvuf

Y Z B R N C H A D S

Hz. Aie'den (r.a),

Haris b. Hiam (r.a), Raslullah'a (s.a):
Ey Allah'n Resul ! Sana vahiy nasl geliyordu?, diye sordu.
Raslullah (s .a ):
"Bana bazen ngrak sesi eklinde gelirdi buyurdu.407

Hadisten kan netice: Gayb sesin tahakkuku.

Pek ok byn kefinde gayb sesten bahsedilir. Hadiste bunun
shhati sabit olmaktadr. Elbette vird ve murakabe durumunda iken her
sesi gayb ses diye anlamak byk bir hatadr. Baz kimseler, toplu zikir
esnasnda meydana gelen sesin, gayb ses olduunu sanyorlar. Halbuki
bu ses pek ok zaman havann dalgalanmas ile meydana gelebilecei
gibi baka sebeplerden de ortaya km olabilir.

Y Z K N C H A D S

'iz b. Amr (r.a) anlatyor:

Eb Sfyan, ilerinde Selman, Sheyb ve Bilal'inde (r.anhum)
bulunduu bir grubun zerine gelmi. Onlar:
-Allah'a yemin olsun ki Allah'n kllan Allah'n dmannn
boynundaki yerini almamtr, demiler. Eb Bekr (r.a):
-Siz Kurey'in by ve efendisi iin bunu mu sylyorsunuz ?
demi ve hemen Peygamber Efendimize (s.a) selerek durumu haber
vermi. Peygamber Efendimiz (s.a) de:
- " Y a Eba Bekr! Belki, sen onlar kzdrmsndr. Eer
o n la r k z d rd y s a n , muhakkak R a b b in i k z d r d n "
buyurmular. Arkasndan hemen Eb Bekr (r.a) onlann yanna vararak:

407 Buhar, Bedul-Vahy, 2; Bed'ul-Halk, 6; Mslim, Fedil, 87.

279
 Hadislerle Tasavvuf

-"Ey kardelerim ! Sizi kzdrdm m?" diye sormu. Onlar:

-"Allah seni affetsin, hayr kardeim !" demiler.408

Hadisten kan netice: Allah ile beraber olmay isteyen

kimse tasavvuf ehli : otursun
Bu sz sufilerin mehur szdr. Hadiste bunun shhati Peygam
ber Efendimizin (s.a) "Eer onlar kzdrdysan..." ifadesinden
anlalyor ki, Allah'n yannda makbul olan kullara kar olan
davranlarmz sanki Allah'a kar yaptmz davranlarmz gibidir.
Bundan dolay yle demek de sahihtir:
"Allah'n yannda makbul olan kullarla oturmak sanki Allah ile
oturmak gibidir." "Allah ile oturma" lafzn sylemenin izni baka bir
hadisteki "Ben beni zikredenlerle beraberim "409 ifadesinden
dolaydr.

YZNC H A D S

urayh b. Ubeyd (r.a) anlatyor:

Hz Ali'nin (r.a) yannda am ehlinden bahsedildi ve "Ey
m'minlerin emiri! Onlara lanet oku", denildi. Hz. A li (r.a):
-Hayr ! Ben Hz. Peygamber'in (s.a) yle buyurduunu iittim:
" A b d a l l a r 410 am'da bulunurlar. Onlar krk kiidirler.

40 Msilm, Fedilu's-Sahabe, 170.

409 Buhar, Tevhid, 15; Mslim, Zikir, 1; Tirm iz, Dea'vt, 132 (h. no: 3603).

410 Abdal, dnya meguliyetlerinden kurtulup, kendisini Allah yoluna adayan ve

* V V A \o a r 1 1 ------v-
r > r _tir ln*r >- -. A
- v l i v j ..
* y f i m r. .^. .. ict. T K ' t* ^V P r f9 H

sf ve erenler hakknda kullanlr. Ricalu'I gayb d iye adlandrlan ev liy a

*
zmresi arasnda bir hiyerari vardr. Bu hiyerari eitli kaynaklara gre

farkl farkl gslerilm itir.M esela K ettan 'ye atfedileneneski rivayetlerin

birinde ricalu'I gayb aadan yukarya nukab, nceb, abdal, ahyr, umed

ve gavs eklinde gsterilm itir. Geni b ilg i iin bkz. Hatib el-Badad,

Tarihu Badat, d , 75-76; D lA , I, 59, Abdal mad.

280
 Hadislerle Tasavvuf

Onlardan biri lrse Allah onun yerine bir bakasn getirir.

Onlarn (dualar) sebebiyle yamura kavuulur ve dmana
kar yardm gelir. am ehlinden a/ab onlarn (d u alar)
sebebi ile k ald rlm tr".411

H adisten kan n etice: Abdal ve R ic a lu 'I- a y b 'n

mevcut olmas
Sufilerin sz ve mektuplarnda abdal, aktab, evtad ve gavs gibi
lafzlar ve onlarn delalet ettii sfat, berekat ve tasarrufat
bulunmaktadr.
Hadise gre Ricalu'l-ayb'n bir ksmnn varl isbat olunca,
dier ksmlarnn ispat olmas uzak deildir. Bir rnek ile dier
rneklerin teyid olmas malum ve kabul edilen bir kaidedir. Berekat ise
bu hadiste vardr. Ricalu'l-ayb'm kainat zerindeki tasarrufat
Kur'andaki Hz. Hzr (a.s) kssas ile sabittir.412

YZDRDNC H A D S

ufey el-Esbah'den (r.a),

Kendisi Medine'ye girdiinde birden etrafnda halkn topland bir
adamla karlat. "Bu adam kimdir ?" diye sordu. "Eb Hureyre'dir ,
dediler. Eb Hureyre (r.a) halka bireyler anlatyorken ben ona
yaklatm ve nne oturdum. Konumasn bitirdii ve yalnz kald
zaman kendisine yle dedim:
-"Sana unun ve bunun hakk iin soruyorum. Raslullah'dan (s.a)
duyduun, anladn ve bildiin bir hadisi bana anlatr uusu ? Eb
Hureyre (r.a):
-(steini) yerine getireceim, Raslullah'dan (s.a) anladm ve
bildiim bir hadisi sana anlatacam, dedi. Bunun peinden Eb

411 Msned, I, 112.

412 Bkz. K eh f 18/60-82

281
 Hadislerle Tasavvuf

Hureyre derin bir ekilde iini ekti, biraz bekledi, sonra kendine geldi
ve yle dedi:
-Ben ve kendisi bu evde iken ve yanmzda benden ve ondan baka
bir kimse yokken Raslullah'm (s.a) bana syledii bir hadisi sana
anlatacam. Eb Hureyre bunun ardndan da derin bir ekilde iini
ekti, sonra kendine geldi, yzn sildi ve "(isteini) yerine
getireceim" dedi.
-Ben ve kendisi feu evde iken ve yanmzda benden ve ondan baka
bir kimse yokken bana Raslullah'm (s.a) syledii bir hadisi sana
anlatacam. Eb Hureyre (r.a) bunun arkasndan da iddetli bir ekilde
iini ekti. Sonra bklp yzn koyun yere dt. Onu uzun zaman
kendime dayadm sonra ayld ve yle dedi:
"K y a m e t gn olunca Allah, ku llan arasnda hkm
verm ek iin onlara ineceini (hesaba ekeceini) Raslllah
(s.a) bana an latt.".413

Hadisten kan netice: Vecd

Hadisin vecd ile ilgili delaleti aktr. Selefin dayanma gc fazla
olduundan dolay onlarda vecd hali az oluyordu. Ama bu rivayette
olduu gibi bazen olduu da inkar edilemez.

Y Z B E N C H A D S

Enes b. Malik'ten (r.a),

Raslllah (s.a) yle buyurdu: "K i i sevdii ile beraberdir.
Kzandi: (hay;r ve er) kendisin in d ir."414

Hadisten kan netice: Silsileye (tarikata) girm e bey'at

Baz kimselerin durumundan, bey'atta verdikleri szlerinde

413 Tirmiz, Ziihd, 48 (h. no: 2382).

4 *4 Tirmiz, Ziihd, 50 (h. no: 2386).

282
 Hadislerle Tasavvuf

duramayacaklar, mcahede ve riyazatn hakkn veremeyecekleri

anlalmaktadr. Buna ramen eyhler onlan silsileye (tarikata) alrlar.
Hadis bunun in asl olabilir. nk bey'atn bir gayesi de eyhleri ile
sevgi ba kurmaktr. Sevginin bereketleri, bu hadiste zikredilmitir.
Dolaysyla bu sevginin getirecei birok hayrl eyleri mid emek te
mmkndr.

Y Z A L T IN C I H A D S

Zuhre b. Ma'bed (r.a) dedesi Abdullah b. Hiam'dan (r.a)

anlattna gre kendisi Raslullah'a (s.a) yetimiti. Annesi Zeyneb
binti Humeyd (r.anha) onu Raslullah'a (s.a) gtrd ve:
-Ey Allah'n Resul! Ondan bey'at al, dedi. Raslullah (s.a):
"O kktr"-, buyurdu. Ban meshedip ona dua etti.415

Hadisten kan netice: Y a kk olandan b ey'at

almamak
Byklerin adeti hadiste getii gibidir; onlar kklerden beyat'
almazlar. Bunun sebebi bey'atn ykledii hkmlerin yerine
getirilmesidir. Bu sebeple kk olan bir kimse iin kendisiyle ilgili
hkmler devam etmesine ramen beyat ona gerekli olmaz. nk
bulua ermediinden beyat verilse dahi onun zerine bey'atn hakikati
gereklemez. Fakat buna ramen byklerin bazen kklerden beyat
aldklarn grmekteyiz. Bu, hem bey'attaki bereketten dolay hem de
onlarn kalblerini ibadete amele sndrmak niyetiyledir.
*

Y Z Y E D N C H A D S

Safyye'den (r.anha),
Raslullah (s.a) itikafta iken bir gece ziyaretine gidip, kendisi ile

415 Buhar, Ahkam, 46.

283
 Hadislerle Tasavvuf

konutum. Sonra kalkp (eve) dnmek istedim. Raslullah (s.a) evime

giderken benimle birlikte kalkt.
-Safiyyenin evi, Usame b. Zeyd'in arsasnn iinde idi.- Ensardan
iki adam yanmzdan geti. Hz. Peygamber'i (s.a) grnce
yrylerine hzlandrdlar. Raslullah (s. a):
" A r o lu n u z! T e la la n m a y n z ! Y a n m d a olan
Huyeyy'in kz S afiyye'd ir" buyurdu. Adamlar:
-"Allah' tebih ederiz. Ya Raslellah! dediler. Raslullah (s.a):
"phesiz eytan insann damarlarnda kann akt gibi
akar. Sizin kalbinize -bir ey veya bir er- atmasndan endie
ettim" (bu sebeple yanmdakinin kim olduunu syledim) buyurdu.416

H a d isten k an n e tic e : T h m e te sebep o la ca k

hareketlerden saknmak
Baz dervilerin mizacnda ok dikkatsizlik vardr. eriata tabi
olmalanna ramen, onlardan yle-byle szler ve fiiller sadr olur.
Bundan dolay avam onlara kt sz sylerler ve mridlere su-i zanda
bulunurlar. Bu hadisi onlar iyice okusunlar, mridlere olur olmaz
ithamlarda bulunmasnlar. Kulaktan duyma szlerle yanl
deerlendirmeler yapmasnlar. Peygamber Efendimiz (s.a) son derecede
ihtiyatl davranrd. Her halkrda eriata uymann gerekli olduunu
anlamayana hayret ediyoruz ? Hadise binaen mridlerin, thmet
olabilecek hareketlerden saknmalar gerektii aikrdr.

Y Z S E K Z N C H A D S

Sa'd b. Ebi Vakkas'n (r.a) rivayet ettiine gre,

Sa'd (r.a), Raslullah'la (s.a) birlikte bir kadnn yanna girdi.
Kadnn nnde (bir rivayette drtbin kadar) hurma ekirdekleri veya
akl talan vard. Onlarla tebih ekiyordu..417

416 Buhar, tikaf, 8; Mslim, Selam, 24; Eb Davud, Savm, 79 (h. no: 2470).

284
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Tebih etmek

Pek ok zikreden kimsenin adeti, tebihle zikir ve vird ekmektir.
Hadis, bunun iin asildir. nk ekirdek ile tebih tanesi arasnda fark
yoktur, tp sadece toplama amac iledir. Hadiste ekirdeklerin bir arada
olduu bizzat sabittir. Tebihi ele alarak zikir ekmenin riya olduu
phesine gelince bunun cevab yledir: Elbette riyadan korunmak
gerekir, ileride Taberan'den gelen hadisten de anlalaca zere;
riyann eklinden saknmak gerekli deil, amelin iindeki riyaya gtren
dnceden saknmak gerekir.

YZDOKUZUNCU H A D S

Eb Said'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"D n y a d a bir kavim A lla h ', serilmi ya ta k la rd a
z ik r e d e c e k le r . A lla h o n la r yksek d e re c e le re
karacaktr."418

H adisten kan netice: N im e tle rd e n fa yd a la n m a k

velayete engel deildir
Pek ok avam, byk olmann alametini dank, pejmrde halde
olmak olarak anlyorlar. Hadiste zikir ve itaatta istikamet varsa lks
eylerle manevi meyveler elde edilecei anlalmaktadr. Elbette bazen
elde edilecek manevi nimetler ve mcahede sebebiyle veya baz
.
t'OTVtl K**
i l i un
K f* v. >A A C
o iiu u u v t uv
0 -rr-.t-.-T i *,-
n
O liU li V j u UVV U lilil W1CU

mride "bu nimetleri brakacaksn" diyebilir. te bu emir maslahattan

dolaydr, yoksa bizatihi art olan birey deildir.

417 Eb Davud, Selai,359 (h.no:1500); Tirm iz, Deavat, 114 (h.no:3568)

41^ Eb Y a la , Msned, II, 359 (h.no: 1110); Heysem, M ecm eu'z-Zevaid, X , 78.

285
 Hadislerle Tasavvuf

YZONUNCU H A D S

Hz. Aie'den (r.a),

Raslullah (s.a) Hafaza meleklerinin iitmedii gizli zikrin, yetmi
kat daha faziletli olduunu sylemi ve yle buyurmutur:
K yam et gn olduu zaman, A llah kullarn hesaba
ekm ek iin to p la r. H a fa za m elek leri to p la d k la r ve
yazdklarn getirirler. Allah onlara:
-yice bakn geriye bir ey kald m ? der. Onlar:
-E y R a b b im iz ! B ild i im iz ve m uhafaza e tti im iz
eylerden bir ey geriye brakm adk. Ancak bildiim iz ve
m uhafaza ettiim iz eyleri saydk ve yazdk, derler.Bunun
zerine Allah o kula yle buyurur: "S en in benim yanm da
b ilm ed iin (v e m elek lerin b ilm e d i i) b ir ( z e l) am el
defterin var. Ben seni onunla m kfatlandracam . O da
gizli zik ird ir." 419

Hadisten kan netice: G izli zikrin shhati

eyhler bazen zikri lisan ile, bazen de dili hareket ettirmeden kalb
zikir eklinde ta'lim ederler. Baz zahir ehli ise dil ile olmadka zikrin
muteber olmadn sylemektedirler. Hadiste byle zikrin yapld ve
muteber olduu aktr. nk telaffuz iin Hafaza meleklerinin
duymas lazmdr. Fakat bu duyma burada olmamtr. Demek ki
telaffuz da yoktur. Elbette baz amellerde dil ile telaffuz etme icma ile
arttr. Mesala namazda kraat, nikah ve talakta kalpten geen eyin
telffuzu gibi.
"Her ne kadar duyma yok ise de, kalb amelleri melekler mahede
eder. Bundan dolay yazlmas gerekir. Nitekim iyilik yapma iradesinin
yazld hadiste mevcuttur" sualine gelince bunun cevab udur: Kalb
amellerine melek te muttali olur. Fakat baz ameller bundan istisna

4^ Eb Ya'la, Msned, V III, 182-183 (h.no:4738); Heysem , M ecm eu'z-Zevaid, X,

81.

286
 Hadislerle Tasavvuf

edilmitir, istisna varid olmayan ameller bunun iindedir.

Y Z O N B R N C H A D S

Eb't Tufeyl (r.a) anlatyor:

Adamn birisi, bir cemaata urad ve selam verdi. Onlar da
selamna karlk verdiler. O adam oradan ayrlnca, cemaattan birisi
yle dedi:
-"Allah'a yemin olsun ki bu adama Allah iin buz ediyorum."
Cemaatta bulunanlardan baka birisi ise:
-"Allah'a yemin olsun ki sylediin eyler ne ktdr ve Allah'a
yemin olsun ki o kimseye sylediklerin haber vereceiz." dedi.
Cemaatin iinden bir adam, oradakilerden bir ahsa "kalk ve bunu ona
haber ver", dedi. Cemaatn gnderdii kimse o adama ulat ve
hakknda konuulmu olan eyi ona syledi. O adam da (hemen) dnd
Raslullah'm (s.a) yanna geldi ve O'na yle dedi:
-Ey Allah'n Resul! inde falan kimsenin bulunduu
mslmanlardan bir cemaata uradm, selam verdim; onlar da selamma
karlk verdiler. Oradan ayrlnca onlardan birisi bana yetiti ve "falan,
senin iin Allah'a yemin olsun ki bu adama Allah iin buz ediyorum",
dedi. (Ya Resulellah!) O adam ar, bana niin buz ettiini sor, dedi.
Raslullah, da (s.a) onu ard ve o adamn haber verdii eyi ona
sordu. O adamda itiraf etti:
-Ey Allah'n Resul ben bunu syledim, dedi. Raslullah'da (s.a):
-Niin ona buz ediyorsun ? diye sordu. O da:
-Ben onun komusuyum. Onu iyice aratrdm. Allaha yemin
olsun ki, iyi olanlarn da facir insanlarn da kld farz namazlar dnda
onun hi namaz kldn grmedim, dedi.
-Ey Allah'n Resul ona benim hi bir vakit namaza ge kaldm,
abdest, ruk ve secdeyi hi gzel yapmadm grd m diye sor ?
dedi. Raslullah'da (s.a) ona sordu. O da:

287
 Hadislerle Tasavvuf

-Hayr, dedi. O adam:

-Ben onu iyi ve facir insanlarn tuttuu orutan baka oru
tuttuunu grmedim, dedi.
-Ey Allah'n Resul ona benim hi bir Ramazan orucu tutmad m
veya hakkyla yerine getiremediimi hi grd m diye sor ? dedi.
Raslllah da (s.a) ona sordu. O da:
-Hayr, dedi. O adam:
-Ben onu iyi ve facir insanlarn verdii zekattan baka malndan
Allah yolunda hi bir hayr yaptn grmedim, dedi.
-Ey Allahn Resul ona benim zekat malm gizlediimi veya
eksilttiimi hi grd m diye sor? dedi. Raslllah da (s.a) ona sordu.
Oda:
-Hayr, dedi. Bunun zerine Raslllah (s.a ):
" K a lk ! Z an n edersem sen ondan daha h a y rls n "
buyurdu.420

Hadisten kan netice: Zaruri olan ilerle ilgilenmek

Tasavvuf ilminde, gerekli olan ilerle ilgilenip geri kalan vakitlerde
zikir ve tefekkrle megul olan kimseye kalender denilir. Hadiste bu
merebin isbat vardr. nk zarri olan eylerle ilgilenilebilecei
hadiste gemektedir. Nitekim ashab- kiramn devaml zikir ve fikir
etmesi "O kimseler ki ne ticaret ne al-veri onlar A llah '
zikird en alk oym az."421 ayetiyle bilinmektedir. Hadiste geen
ricalin ashab olmas evladr. Tasavvufta bir mereb vardr, bunlara
melameti denir. Bunlar fazla olan amellerini gizlemeye ok nem
verirler. Onlarn halinin isbat ise krksekizinci hadiste gemiti.

Y Z K N C H A D S

Enes b. Malik'ten (r.a),

420 Msned, IV , 455-56.

421 Nr 24/37.

288
 Hadislerle Tasavvuf

Raslullah (s.a) yle buyurdu:

"B ird e n kzma hali ancak bu mmetin salih ve iyi
kimselerinde olur." Bu senetle yle bir rivayette vardr:
" in d e k i K u r 'a n ' n iz z e tin d e n d o la y , K u r 'a n
sahibinden baka k zm a ya hak sahibi olan kimse
y o k tu r ."422

Hadisten kan netice: Birden kzmak.

Baz eyhler ok nazik mizal olur. Bu incelikten dolay baz
uygun olmayan iler holarna gitmez ve honutsuzluklar yz
hatlarndan ve davranlarndan belli olur. Bazen bu hal, kzma snrna
ular. Baz anlaysz kimseler bunu ahlakszlk olarak dnrler.
Oysa bu durum er' snn aarsa ahlakszlk olur. Byle olmam
olsayd hadiste geen kzmann doru olmamas gerekirdi. Sahih hadis
kitaplarnda bulunan baz rivayetlerde; bazen Peygamber Efendimizin
(s.a) yersiz sorulardan dolay sinirlendii ve k z d gemektedir.4^3 Bu
sebeple eyhlere kzmalanndan dolay itiraz etmekte acele etmeyin.

YZONNC H A D S

Abdullah b. Mesud (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) bana yle dedi:
-"S e n in benim yanm a g irm e d e k i iznin p e rd ey i
kaldrman ve seni nehyedinceye kadar beni dinlemendir."424

YZONDORDNC H A D lS

Hseyin b. A li (r.a) anlatyor:

422 D eylem , Firdevs'ul Ahbar, 111,443 (h.no:5252)

42^ M slim, Hac, 412.

424 bn M ace, Mukaddime, 11 .

289
 Hadislerle Tasavvuf

Babama Raslullah'n (s.a) eve giriini (vaktini) sordum. O da:

"Raslullah (s.a) evine girdii zaman gnlk hayatn
ksma a y rrd : B ir ksmn ibadetlere, bir ksmn
ailesine, nc ksmn da kendi ilerine tahsis ederdi.
H alkn ilerini yakn arkadalar vastasyla y ap ar ve
kimseden birey saklamazd" eklinde anlatmtr.425

Y Z O N B E N C H A D S

Eb Musa el-Ear (r.a) anlatyor:

Bir defa Raslullah (s.a) Medine'nin bahelerinden birinde
yaslanm olduu halde yanndaki bir denei, su ile amur arasna
dikmeye alrken birisi kapy ald. Bunun zerine Raslullah (s.a):
- " A ve onu cennetle m jdele", buyurdular. Bir de baktk
Eb Bekir (r.a). Kapy atm ve kendisini cennetle mjdeledim.
Hadiste ayn ekilde Hz. mer'in (r. a) ve Hz. Osman'n (r. a)
geldikleri ve onlarn da cennetle mjdelendikleri gemektedir.426

Bu hadisin aklamas:
Hadisten kan netice: H alvet ve d ier iler iin
zamann ayarlanmas, halvet vaktinde halkn girmesine izin
vermemek ve kaplarnda nbeti tutmak
eyhlerin genellikle; kendileri iin belli zamanlan ayrma adetleri
vardr. Halvet iin de bir zaman tayin ederler. Bu zamanda halkla
grmeler yapmazlar. Bazen kapda halkn hcum etmemesi iin
hizmeti luUuiar. Fakat bazen bu halvet vaktinde havas olan kimselere
hususiyetlerinden dolay izin verirler. Dnmeden hemen atlan cesur
kimseler bu gibi adetlere oka itiraz eder ve eyhler hakknda baz

425 Tirm iz, email, s. 166-7

426 Buhar, Fedilu Ashabin-Nebi, 7; M slim , Fedilu's-Sahabe, 28; T irm iz,

M enakb, 19 (h. no: 3710).

290
 Hadislerle Tasavvuf

kimseleri tercih ediyor gibi phelere kaplrlar. Baz kimseler de zel

hizmetilerinin girdiini grerek kendileri de girer ve hizmetinin iznli
olmasn kendisi iin de izin sayar. Yukardaki hadisler bu gibi
hususlarda hkmler ortaya koymaktadr.
kinci hadis ile zaman ayarlama, halvete nem verme ve halvette
zel kimselere izin verme; birinci hadis ile nbetiye verilen iznin herkes
iin izin manasna gelmedii ve nc hadis ile kaplarnda nbeti
tutabilecekleri aka anlalmaktadr.
Elbette gelen kimsenin ok zaruri ihtiyalarn yerine getirmemek ve
"sonra gel, imdi msait deilim" demek ok ktdr. Gelen kimsenin
ok aciliyeti yok ise sadece hadise gre deil, Kur'an'a gre de "Eer
size dnn denilirse siz de d n n "427 emri mucibince
dnmelidir. eyhin de grmek iin baka bir vakit tayin edip zr
beyan etmesi caizdir. Ayn ekilde "nsanlara derecelerine gre
muamele edin"428 hadisine gre havasn avam zere tercihi caizdir.
Btn bu pheler, bilgisizlikten kaynaklanmaktadr.

Y Z O N A L T IN C I H A D S

Ibn Abbas'dan (r.a) rivayet edildiine gre; farz namazlar

bitirdikten sonra zikirde sesi ykseltmek Raslullah (s.a) zamannda
vard.429

Hadisten kan netice: Cehri zikir

Baz kimseler cehr zikrin sabit olup olmad hususunda phe
ederler. Hadiste bunun aklamas varda. luar afii'den geien bir
rivayette hadisten muradn namazdan sonra bunu devaml adet olarak
yapmak deil de, zikri dier insanlara retmek niyetiyle az bir sre iin

427 Nur, 24/28.

428 Eb Davud, Edeb, 23 (h. no: 4842)

429 Buhar, Ezan, 155.

291
 Hadislerle Tasavvuf

byle yapld, yoksa devaml cehr zikretmedikleri eklinde

nakledilmektedir.430.

Y Z O N Y E D N C H A D S

Esma binti Yezid'in (r.anha) Deccal hakknda rivayet ettii hadiste

yle anlatyor:
-Ey Allah'n Resul ! Allah'a yemin olsun ki, biz hamur
youruyoruz, akncaya kadar o hamuru piirmiyoruz. O gn
m'minler ne yapacak ? diye soruldu. Resulullah (s.a), buyurdu!
-"Tebih ve takdis bakmndan sema ehline yeten eyler
onlara y e ter."431

Hadisten kan netice: Gdasz durmak (riyazet)

Baz eyhlerden nakledildiine gre, onlar halvette uzun zaman hi
bir ey yemezler. Zahir ehli olan kimseler, bu gibi hususlar
anlamayarak inkar ederler. Oysa bazen sadece zikir ve tebihin gda
olarak yeterli olduu hadisten anlalmaktadr.

Y Z O N S E K Z N C H A D S

mran b. Husaynden (r.a),

Raslllah (s.a) yle buyurdu:
" K i m Deccali iitirse, ondan uzaklasn. Allah'a yemin
ederim ki, Deccal bir adama geldiinde insann, onda
grecei aldatc baz harikalar yznden onu m'min sanar
ve ona u yar".432

430 Fethu'l Br, II, 593 (Beyrut. 1993)

431 Msned, V I, 456.

432 Eb Davud, M elahim, 14 (h. no: 4319).

292
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: Fitne tahmin edilen yerlerden ve

kiilerden uzak durmak
Tasavvuf ad altnda batl yolda olan bir kimse varsa, kmil
olmayan kimsenin onunla tartmak ve yaptklarn reddetmek iin
yanna gitmemesi eyhlerin tavsiyelerindendir. nk gittii insan
tasarrufat ve acaib durumlar ile onu fitneye sokabilir. Hadiste bu
terbiye metodu aktr. ster Deccal-i ekber olsun ister Deccal-i asar
olsun ikisi ayndr. slam zere olmayanlar arasnda fark yoktur.

YZONDOKUZUNCU H A D S

Nevvas b. Sem'an (r.a), Deccal ile ilgili hadisinde anlatyor:

-"Ey Allah'n Resul! Deccal yeryznde ne kadar kalacak " diye
sorduk. Raslullah (s. a):
-"K rk gn: Bir gn bir sene gibi, bir gn bir ay
gibi, bir gn de bir Cuma gn gibi, teki gnleri de sizin
bugnk gnleriniz gibidir," buyurdu.433

Y Z Y R M N C H A D S

Esma binti Yezid b. es-Seken (r.a) anlatyor:

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"Deccal yeryznde krk yl kalacak. Fakat bir senesi
bir ay, bir ay bir Cuma gn, bir Cuma gn bir gn, bir
gn de bir saat veya bir saatiar. az bir zamandr**. 434

Hadisten kan netice: Bast ve tayy zaman

ki hadisteki taaruzun sebeplerinden bir tanesi, kastedilen zaman

433 Eb Davud, Melahim , 14 (h. no: 4321).

434 Abdurrezzak, Musannef, X I, 392 (h.no: 20822); Msned, VI, 454;

293
 Hadislerle Tasavvuf

uzun olacak, dieri ise ok olacak. Aslnda zamann az veya ok

mutlaka belli bir miktar olacaktr. Hadiste tayy- zaman ve bast her ikisi
de sabittir.
Birinci hadisle ilgili dier rivayetlerde u da vardr: Bir sene gibi
olan bir gnde, bir senelik namazlar vacib olacak. Bundan anlld ki; o
gn gerekte bir senedir. Cevab udur: Mmkndr ki o zel gn bir
sene gibi olabilir. Dier gnler iin yukardaki aklama geerlidir.
Herhalukarda bu iki hadisin delaletini iddia ihtimallidir. leride tayy-
zamanla ilgili bir hadis gelecektir.

Y Z Y R M B R N C H A D S

Eb Sad el-Hudr (r.a) anlatyor:

Raslullah'a (s.a) (ayette geen)435 miktar elli bin sene olarak
belirtilen gnden ve bu gnn uzunluundan soruldu.
Raslullah (s.a):
-"N e fs im kudretinde olan Allah'a yemin olsun ki, bu
gn mu'minlere hafif olacak, hatta dnyada kldklar farz
namazdan daha hafif olacak" buyurdu...436

Hadisten kan netice: Tayy- zaman

Hadisin buna delalet ettii aktr. Tayy ve bastn olmasnda bir
fark yoktur. Tayy da olabilir, bast da.

C Y Z Y K M K N C H A D S

bn Abbas'dan (r.a),

435 M eric, 70/4. Bu ayette Allah yle buyurmaktadr: "M elekler ve ruh miktar

e lli bin sene sren bir gn iinde O'na ykselir".

436 Beyhak, u'abu'l man, I, 324 (h.no:361)

294
 Hadislerle Tasavvuf

Raslullah (s.a) yle buyurdu:

" K i m ezan iitir, ona uymaya mani olacak bir zr de
yoksa, (evinde) kld namaz kabul edilmez." Ashab:
-"zr nedir?" diye sordu. Raslullah da (s.a)
. -"K o rk u ve hastalktr" buyurdular.437

Hadisten kan netice: Cemaata nem vermek

Bu gnlerde baz szde eyhler cemaatle namaz klmaya hi nem
vermezler. Bu hadise gre onlarn kldklar namazlar makbul deildir.
Eer birisinin namaz merdud ise bu insann eyh olamayaca da
aktr.

Y Z Y R M N C H A D S

Urve b. Mure (r.a) babasndan naklediyor:

Peygamber (s.a) ile birlikte bir gece yoldaydm. Bana:
-"Yannda su var m?" diye sordu. Bende:
-"Evet" dedim.
Bunun zerine Peygamber (s.a) bineinden indi ve gecenin
karanlnda gzle grnmeyinceye kadar gitti. Sonra geldi. Ben
kendisine ibrikle su dktm. Yzn ykad. zerinde ynden yaplm
bir cbbe vard. Kollarn svamad. Onlan cbbenin iinden kararak
ykad. Ban meshetti. Sonra ben mestleri karmak iin (ayaklarna)
eildim.
"O n la r brak, nk ben m estlerim i tem iz iken
(abdest!; iken) giydim " buyurdu vc zerlerini mesli elli .4??

Hadisten kan netice: Abdest iin mridden yardm

istemek

437 Eb Davud, Salat, 46 (h. no: 551).

43 Mslim, Taharel, 79.

295
 Hadislerle Tasavvuf

eyhlere bazen mridlerin abdest aldrdn gryoruz. Baz

anlay eksik kimseler bunu kibirlilik olarak anlyorlar. Bu dncenin
sebebi, sadece su-i zan olabilir. Hadiste hi kerahetsiz bunun cevaz
sabittir.

Y Z Y R M lD R D N C H A D S

bn Abbas'dan (r.a),
bn Abbas (r.a), Raslullah'n (s.a) secdede iken uyuduunu ve
hatta horuldamaya veya fler gibi nefes alp vermeye baladn grd.
Sonra Raslullah (s.a) kalkp namaz kld. Bunun zerine ben,
-"Ya Raslullah! Sen gerekten uyudun" dedim. Raslullah (s.a):
-"Y a ta ra k uyuyana abdest lazm gelir. nk uzand
zaman mafsallar gever" buyurdu.439

Hadisten kan netice: Vecd haline dmek abdesti

bozar
Pek ok 'sufi vecdde kendilerinden geerek yere derler ve
kendilerinden getiklerinde abdestin iade edilmesinin vacib olduunu
bilmezler. Bu durumda mafsallarn gevemesi uykudaki gibidir. Fukaha
baylma ile abdestin bozulduunu aklamlardr.

Y Z Y R M B E N C H A D S

Enesden (r.a),
-"Sahabe iin Raslullah'tan (s.a) daha sevgili bir kimse yoktu.
Bununla beraber, kendisi iin ayaa kalklmasndan holanmadn
bildikleri iin O'nu grdklerinde ayaa kalkmazlard."440

439 Tirmiz, Taharet, 57 (h. no: 77).

44 Tirmiz, Edeb, 13 (h. no: 2754).

296
 Hadislerle Tasavvuf

Hadisten kan netice: eyhe eziyet veren hrmeti

brakmak
Hadisten anlaldna gre edeb, tazim ve hizmet iin herhangi bir
metod eyhe rahatszlk veriyorsa o metodu terketmek gerekir. Bu
gnlerde rfe uyma o kadar yaygnlamtr ki; eyhlerin biraz rahat
etmesini kimse dnmyor. zellikle tarikata yeni intisap edenlerin
resmiyete kaan davranlarnda bulunduklar, tazimde an gittikleri ve
eyhe hizmet etmek iin an srar ettikleri grlmektedir. Onlar bunu
yaknlk ve saadet iin byk bir ara olduunu anlamaktadrlar. Mesala
eyhe masaj yapmak, ayakkablarn giydirmek, kardktan sonra
kaldrmak .ve eyhin arka tarafna oturmak gibi.
zellikle byle bir dnce ile onun arkasndan yaplan vazife ve
klnan namazn daha makbul olacan dnrler. Bu tamamen
putperestlik gibidir. Malesef gnmzde bu belalar ok yaygndr.

Y Z Y R M A L T I N C I H A D S

Eb Hureyre'den (r.a),(Ashap)
"Y a Raslellah! Sen bizimle akalayorsun" dediler. Raslllah
(s.a): "Ben sadece gerei sylyorum" buyurdu.441

Hadisten kan netice: K m il olan kimsenin aka

yapmas kemaline ters deildir
Baz mizac sert kimseler eyhlerin zerafetine ayp gz ile
bakarlar. Oysa hadiste geen arta dikkat ederek yaplrsa bu zerafet
SHiCt OUjT. E e r b u cua. uJvCa a u it ^ d c UUHUdlI C C llin i llT .

Nitekim bir hadis-i erifte:

"K a rd ein e kar ar gitme! Rahatsz eden aka da
yapma!" buyurulmutur.442

441 Tirm iz, Birr, 57 (h. no: 1990).

442 T irm iz, Birr, 58 (h.no: 1995)

 Hadislerle Tasavvuf

Y Z Y R M Y E D N C H A D S

Eb urayh el-Ka'b'den (r.a),

Raslullah (s.a) yle buyurdu:
"A lla h 'a ve ahiret gnne inanan kimse misafirine en
iyi ekilde arlayarak ikramda bulunsun. Misafirlik gn
ve m isafirin (en iyi ekilde) arlanmas bir gn bir
gecedir. Bu mddetten sonra ev sahibi misafir iin her ne
hararsa sadakadr. M isafirin, ev sahibini daraltncaya
kadar yannda kalmas caiz deildir."443

Hadisten kan netice: Mridlere yk olmamak

Bugnlerde pek ok eyh, mridlerin can ve malnn sahibi
olduunu dnp teklifsiz olarak arzu ettii her eyi onlardan isterler.
ster mrid holansn ister holanmasn istedii zamana kadar onun
evinde tavuk ve pilav yerler ve istedii kiilerle beraber o zavallnn
evine misafir olurlar. Mridin maddi durumu ne kadar kt olursa olsun
bunlar tatl yemeyi isterler. Halbuki hadisin umumi hkmne eyhler de
dahildir. Bu hrmetin illeti bktrmaktr. Byle bir davran ileride
bktrmaya sebep olablir. Eer evine gidilen kimse herhangi bir
husustan rahatsz olacaksa ve hizmetleri (ana-baba gibi) vacib olanlar
dnda, o kimseyi byle rahatsz etmek haramdr.
Dier bir hadiste bu husus daha aktr. Peygamber Efendimizi
(s.a) birisi davet etti. Bir kii de O'nunla beraber gitti. Peygamber
Efendimiz (s.a), o kii iin ev sahibinden aka izin almadka onu
davet edenin evine gtrmediler.444 Peygamberimiz (s.a) byle
j'apiySa bizim dc svcvycuv Doyc yuptsmz ^vrckr.

443 Buhar, Edeb, 85; Mslim, Lukata, 14, 15; Eb Davud, Et'ite, 5 (h. no: 3748);

T irm iz, Birr, 43 (h. no: 1968).

444 M slim , Eribe, 138.

298
 Hadislerle Tasavvuf

Y Z Y R M S E K Z N C H A D S

Eb Hureyre'den (r.a),
Raslullah (s. a) yle buyurdu:
-"R ya tr. B iri salih rya olup Allah'tan m jdedir,
kincisi eytann verdii zntdr, ncs kiinin kendi
kendine konutuu ey lerd ir."445

Cabir'den (r.a),
Raslullah (s.a) yle buyurdu:
-"Sizden birisi holanmad bir rya grrse, defa
sol tarafna tkrsn ve eytandan defa A llah 'a snsn.
Bulunduu taraftan da br tarafa dnsn!"446

Hadisten kan netice: Ryada kesinlik olmamas

Baz seyr-u suluk yapan cahil kimselerin oka rya grdklerini
mahede ettik, iyi ryalar az olduu zaman bunun, Allah'tan
uzaklama alameti olduunu dnerek kederli ve perian olurlar. Gze!
ryalar grrler ise bunu sanki istedii eyi elde etmi gibi dnerek
naz ederler. Ryada grdklerine ise tamamen itimad ederler. Hadiste
bu gibi dncelerin yanl olduu aka malumdur. Peygamber
Efendimiz (s.a) kt ryalarn zararndan kurtulmay da bu hadislerinde
retmilerdir. Ksaca rya, insanlarn anlad gibi haddinden fazla
nem verilecek bir ey deildir. Asl nemli olan uyanklktr ve
uyanklk halinde Allah'n ondan raz olaca bir halde olup olmaddr.
Birisinin Farsa u iiri ok houma gidiyor:
Ne geceyim ne de geceye tapanm,
Bu durumda ryalara ne syleyeyim,
nk ben kendi gneimin klesiyim,
Ben sadece bu gne hakknda konuabilirim.

445 Buhar, T ab ii; 26; Mslim, Rya, 6.

446 Mslim, Rya, 5.

 Hadislerle Tasavvuf

Y Z Y R M D O K U Z U N C U H A D S

bn Abbas'dan (r.a) merfu447 olarak rivayet edilen hadiste yle

buyuruluyor:
"M nafklarn size 'bunlar riya yapyorlar' diyecekleri
kadar Allah' oka zikrediniz."448

Hadisten kan netice: eyhin riyas mridin ihlasndan

hayrldr
Bu hadisin anlam udur: oka zikir edenin hali ve zikrin oka
edildii zamanlar, bakalarna gizli kalamayacaktr. Zahir olduu zaman
muhalif olanlar bunu riya diye ta'n edeceklerdir.
Hadiste hakikatte riya olan ile riya olmayan izhar etmek talep
edilmektedir. Talep edilen bir eyin, hayrl bir ey olmas gerekir.
Hayrda fazilet vardr. Bunun iin bir eyi, baka bir ey zerine faziletli
klacaksanz, o eyin hakikatte faziletli olmas gerekir. Faziletli olana
kar ondan daha faziletli olein bulunacaktr. Daha faziletli olan ey zel
bir manada riya ise, kendisine tafdil edilen de riya olmayacaktr. Buna
ihlas denilir.
ite riyann bir ksmnn, hlasn bir ksmndan hayrl olduu sabit
oldu. Haric deliller ile mahede edilebilir ki eyhin bir eyi izharnda
zel maslahatlar bulunur. Bu genel anlaya gre, eyhin riyasnn,
mridin ihlasndan hayrl olaca ortaya kar. yice anlaynz.

YZOTUZUNCU H A D S

Eb Umame (r.a) anlatyor:

"Raslullah (s.a) ok scak bir gnde Bakiu'l-arkad tarafna gitti.
nsanlar da O'nun arkasndan yryorlard. Raslullah (s.a) nalin

447 M erfu hadis, H z. Peygam ber'e (s.a) nisbet edilen sz, fiil v e takrirlere denir.

Daha geni b ilgi iin bkz. Ulumu'l Hadis s.45.

448 Camiu's-Sar, I, 138 (h. no: 903).

300
 Hadislerle Tasavvuf

seslerini iitince bu durum houna gitmedi ve hemen oturdu. Nefsine

kibirden bir ey meydana gelmemesi iin onlar nne geirdi."449

Hadisten kan netice: Byklerin kendilerini slah iin

dikkatli olmalar
Bu hadis ve iindeki ikaz ile bu kitab bitirmek istiyorum. nk
kitabn sonunda ikaz mahiyetindeki bir hadisi ele alp imdiye kadar bu
kitabda zikredilen ilimler ve ameller iin niha bir korkutma ve uyan
olmas bu ynyle uygundur. Bu korkutma kitabta anlatlanlara uymay
icap ettirir.Aynca bu korkutmada Kur'an'a uyulmas da vardr. nk
Kur'an'm son ayeti udur:
" u gnden saknn ki; o gn (h ep in iz) A lla h 'a
d ndrleceksiniz, sonra herkese kazand tastamam
verilecek ve onlara hi hakszlk edilmeyecektir*"450
ite arzediyorum, bu hadisten ortaya kan udur: Sadece naks
olanlar deil, kmiller de anp hataya debilir. Bazlan bu hususta
hata ediyor. nk onlar biz kamil olduk iddiasndan sonra, kendi
durumlann dzeltmek iin hi merak edip aba gstermiyorlar. Bu,
byk bir hatadr. nk "bykler, ulaacaklan yerlere ulat ve
mcahedeleri tamamland" gibi anlaylann Islmda olmadn herkes
bilmelidir. Yani salih olan kimselerin, amellerini devaml kontrol alanda
tutma ve daha iyiye gtrme gayreti ierisinde olmalan gerekir. Hayrl
ve doru olan budur. Allahu Teal yle buyurmutur:
"A lla h 'n hilesinden ancak hsrana urayanlar emin
o lu r."451
Allahm ! Dnya ve ahirette ikram eyle, kabul buyur, bizi
istikametten ayrma!
Allah'n salat ve selam mahlukatn en hayrls olan Hz.
Muhammed'e (s.a), ailesi, ashab ve btn mslmanlar zerine olsun.

449 bn M ace, Mukaddime, 21.

450 Bakara, 2/281.

451 A'raf, 7/99.

301
 Hatime

Elhamdlillah hadis-i eriflerden delilleri ile tasavvufla ilgili baz

konulan ihtiva eden "H akikatu't-Tarika" kitabn bitirdim. Her ne
kadar bu konu ok geni ise de bizim gayemiz, konunun ehemmiyetini
zihinlere yerletirmek idi. Bu gayenin tahakkuku iin bu kadar rnek
yeterlidir. Aynca eserde ilediimiz konularla ilgili baz nkteler, bu
kitabn sonuna "en-Nuketu'd-Dakka" ismi ile eklenmitir.
Allah'a hamd, Raslne selat ve selam olsun.

302
 H A K K A T D E R Y A S IN D A N N C L E R
(en-Nuketu'd-Dakka mimma
Yetea'lleku bi'l-Hakka)

Bismillhirrahmnirrahim

Allahu Teal'ya hamd;

Hz. Muhammed'e (s.a) ve O'na tabi olanlara salt ve selm ederim.
Her trl ilim ve amel, eriat aynasnda ekilde gzkr:
1-eriat onu ya isbat eder.
2-eriat onu ya red eder.
3-eriat onu ne isbat ne de reddeder.
Her iki hususta kimsenin bir ey demeye salahiyeti yoktur.
Birinci ve ikinci ksm, eriatn delaletiyle sabit olduu iin kimseye
syleyecek bir sz braklmamtr. nc ksma gelince eriatn ne
delalet, ne de red ettii eylerdir. Herkesin bildii kaide-i kllyeye gre
bunlara eriatn cevaz verdii hususlar denilir.

bn Abbas'tan (r.a),
Resulullah (s.a) yle buyurdu:
"A lla h 'n kitabnda helal kld eyler helal ve haram
kld eyler de haramdr. Hkm belirtilmeyen eyler ise5
affettii (mbah kld) eylerdendir."1

Sufilerin ilim ve amelleri hadiste belirtilen taksimata tabidir.

Bunlardan ilk iki ksmla ilgili pek ok bilgi Hakikatu't-Tarka adl

1 Tirm iz, Libas, 6 (h. no:, 1726); ibn M ce, E'ime, 66.

303
 Hakikat Deryasndan nciler

eserimizde bulunmaktadr. nc ksm cz istidlle ne mahal ne de

muhta olduu iin eserde buna yer verilmemitir. nk er' kll
kaideler, nc ksmn mubahlna delalet ettii iin cz delaletlerin
bulunmas, mbahlna zarar vermez.
Misal olarak ilm ve amel bir meseleyi ele alalm. Mesala alemi
emirle letaif ilikisinin, vcudda zel yerler ile ilikisi olduu
syleniyor. Mesala vird gibi bir meguliyette dnceleri bir yere
tamamen toplamann gereinden bahsediliyor. Bunu tesbit iin keif ve
tecrbe yeterlidir. nk bu keif ve tecrbeler, er' delillere ters
olmamas yn ile dier mubah olan eylerle ilgili bilgi gibidir. Mesela
bir kimsenin yannza gelmesi ve esans kulland iin kokunun etrafa
yaylmas ve bu kokunun hissedilmesi gibi mubah fiiller hakkndaki
bilgiler iin herhangi bir er' nassa ihtiya yoktur. Bu gibi mubah
konularda, bazen bir maslahata, bazen de bir zarurete binaen dier
kavimlerden -onlarn iar olmamas art ile- istifade edilebilir. Bunda
da bir beis yoktur. Buhar'nin haiyesinde Selman Faris'den (r.a)
Hendek kazlmas ile ilgili olarak yle bir nakil vardr:
Ey Allah'n Resul! Biz Faris'te (ran'da) iken dman bizi
muhasara ettii zaman hendek yapardk, dedi.
Bunun zerine Raslullah (s.a) hendek kazlmasn emretti.

Bu gibi mubah husulara her ne kadar uzaktan da olsa, bir nass ile
delalet olursa bu uygunluk bir nevi teyid edilmi olur. Bu uygunlua ilk
iki ksmn isbat ve nefyi gibi delil getirme nazaryla baklmaz. Fakat ona
yakn olduu denilebilr. Zahir ehlinde de bu gibi uygulama devam
etmektedir. Fethu'l-Kadr sahibi lnn kbleye dndrlerek
defnedilmesi gerektiini syletnitir2, Aadaki hadis bu aklamalar
teyid etmektedir:

Ubeyd b. Umeyr (r.a) sahab olan babasnn kendisine yle

dediini aktarr:

2 Ibnl Humam, Fethu'l Kadir, II, 103-4 (Beyrut- ? )

304
 Hakikat Deryasndan inciler

Bir adam, Hz. Peygamber'e (s. a) (gelerek):

Ey Allah'n Resul ! Byk gnahlar nelerdir ? diye sordu. Hz.
Peygamber de (s.a):
"O n la r dokuzdur...Mslman olan anne ve babaya kar
gelmeniz, l iken de diri iken de kbleniz olan Beyt-i
Haram'a saygszlk etmenizdir" buyurdu.3

Hakikatu't-Tarka eseri sona erince bende bir dnce meydana

geldi. Hadislerde yakn ifadelerle ibaret edilen baz hususlara rnek
olmas iin bu esere tekmile mahiyetinde bir sonu blmnn
eklenmesi, ehl-i nazar iin bir nevi lutuf ve hazdan hali olmaz. Bylece
bu misallerle dier hususlar arasnda mnasebet kurmak kolay olur.
Bunun iin misal olarak bir ka konuyu ele alacam ve Mevl'nn
yardmyla yle bir yol takip edeceim:
nce ele alacamz konuyu bir iiim kitabndan nakledeceiz. Sonra
ona uygun bir hadis yazacaz. Ancak bu blmdeki usulmz, ele
alacamz konulan geni muhtevalanyla ilemek eklinde olmayacaktr.
Bilakis bu konularla ilgili nkteleri ve ltifeleri ne karmaya
alacaz. Zaten bundan dolay bu blme en-Nuketu't-Dakka
mimma Yetea'Ileku bi'l-Hakka ismini veriyorum.
Yeni blmn ayn bir ismi olduu iin tertibi de birinci blmden
biraz farkl oldu. Orada nce hadis, sonra ondan kan netice bir balk
halinde zikredilmiti. Burada ise bunun aksine bir tertip vardr. Ta ki
asl ve tabi arasnda fark aka ortaya ksn.
Mukayese veya delil olma ynyle ilgili aklamalann her iki
blmde de daha sonra yaplm olmas, ilm usuln bir gereidir.
Elbette bir istidlali konunun, gizli istidlalden dolay bu blme de
girmesi mmkndr. Ayn ekiide bir itihar (benzeme) sebebinden
dolay bir benzer konu Hakikatut-Tarka'da da ilenmi olabilir.

B irinci konu: Ba arkaya doru k aldrp A llah 'tan

baka btn dncelerin arkaya atldn dnmek

3 Eb Davud, Vesaya, 11 (h. no: 2875).

305
 Hakikat Deryasndan nciler

Abdullah b. Zubeyr'den (r.a),

Resulullah (s.a) (teehhdde) dua ettii zaman parma ile iaret
eder ve hareket ettirmezdi.4

Netice: Srt biraz arkaya doru eerek btn dnceleri arkaya

attm dncesinin ekillenmesi ve ayn ekilde ba parmakla iaret
edilmesi ile inan ve tevhidin ekl olarak bir sureti yaplmaktadr. te
srt ve ba parmakla iarette, cisman durumun kalbde olanlara delalet
etmesi, mterek bir itir ve hadis her ikisine delalet etmektedir.

kinci konu: Kalbin zerine vurmak

Ubey b. Ka b'dan (r.a) -uzun bir hadiste-:

"Resulullah (s.a) beni kaplayan bu hali grnce gsme vurdu.
Bunun zerine benden ter boand..."5

Netice: Z ik ird e kalbe vurmann hikmeti, kalbe etkisi

olmas iindir
Hadiste de Peygamber Efendimizin (s.a) vurmasnn amac bu idi.
Bunda kalbe etki olmas bakmndan salikin, kendi kendine vurmas ile
baka birisinin vurmas arasnda belli bir fark yoktur.

nc konu: " L a ilahe illallah" lafzndaki "illa lla h "

ksmn tekrar ederek te'kidle sylemek

tKn iV

Resulullah (s.a) Mekke'nin fethedildii gn:

- " M e k k e nin dikeni kesilmez, av rktlmez, tanyp
bilenden bakas orada bulduu eyay alamaz. Ya otu da

4 Eb' Davud, Salt, 186 (h.no: 9890); Nes, Sehv, 35

5 Mslim, Musafirin, 273.

306
 Hakikat Deryasndan nciler

kesilmez" buyurdular. Bunun zerine lbn Abbas:

-"Y a Resulellah! Yalnz izhir (gzel kokulu nebat) mstesna,
olsun. nk o Mekke'nin demircileri ile (Mekke'lilerin) evlerine
lazmdr", dedi. Resulullah da (s.a):
-"Evet, yalnz izhir nebat mstesna" buyurdular.6

N e tic e: Sadece "La ilahe illallah" diye bir vird edinilmesi

hakknda, bu lafzda mstesna7, mstesna minhu ve amilsiz ibare
olduu iin, manasz diye itiraz edilir. "Byle manasz zikir ne allm
ne de ecre sebep olur", derler. Abes olann yaplmamasn sylerler.
Hadis tedkik edildiinde amil ve mstesna minhunun hazfedilmesi
cevaznn olduu anlalmaktadr. Bu, karine ile anlalr. Bazen bunun
aksi de kullanlr, yani sadece mstesna hazfedilir. bn Mace'de rivayet
edilen idarecilerle sohbetin ktlenmesi ile ilgili hadis bunun bir
rneidir.
bn Abbas'dan (r.a),
Rasulullah (s.a) yle buyurdu:
" ( A h i r zamanda) mmetimden bir ksm insanlar dinde
fakih olduklarn iddia edecek, K u r'an okuyacaklar ve
yle diyecekler :
"B iz id a r e c ile r e g id e r , on larn d n ya lk la rn d a n
nasiplenir ve onlar dinimize kartrmayz". Halbuki byle
o lm a y a c a k . N a s l diken a a c n d a n sadece diken
toplanabilirse, onlara yakn olanlar da ancak onlarn
menfiliklerini tahsil edecektir."
Bunun aklamasnda Muhammed b. es-Sabbah, "Tpk onlar gibi

6 Mslim, Hac, 445.

n
Mstesna, istisna v e istisna edatlarndan sonra gelen ismi, st tarafnn

hkmnden harile brakmaktr. Mstesnann unsurlar tr:

1-stisna edat,

2-Mstesna, istisna edatndan sonra gelen isim.

3-Mstesna minhu hkm tayan ve nce gelen ksm.

307
 Hakikat Deryasndan inciler

hata ve kusur iinde olacaklar" demitir.8

te "illallah" lafz, "La ilahe illallah" lafzndan sonra sylendii
iin herhangi bir mahzur yoktur. nk zikredenin itikadna gre veya
karine ile mstesna minhu ve amil mahzuftur. Bir tevcih uda olabilir ki;
bundan nce "La ilahe illallah denildi" ve sonra sadece "illallah" tekid
iin tekrar getirildi. Bunun iin her zaman amil ve mstesna minhu
murat olacak ve tekid iin yaplan tekrarlara yeni bir delil gerekli
olmayacaktr. Yerine ve konunun nemine gre tekrarlarn yaplmas da
lisanda iyi ve gzel karlanan bir usuldr. Hatta baz rivayetlerde
Peygamber Efendimizin (s.a) bir eyi tekrar tekrar ifade buyurmalar
bunun iin bir delil olabilir.

Drdnc konu: sm-i zat yani Allah, Allah demek

Enes'den (r.a),
Resulullah (s.a) yle buyurdu:
"Y e ry z n d e A llah A llah diyen kalm adka kyam et
k o p m a z."9
Baka bir rivayette: "A lla h Allah diyen hi bir kiinin
zerine kyamet k o p m a z."10

Baz kimseler tek lafz olan Allah Allah diye zikretmeye itiraz
ederler. Bunun iin bu lafz ne haberi manay ifade eder ne de ina11
manay ifade eder. yle ise manasz zikrin faydas nedir? derler. Fakat
hadiste bizzat bu tek lafz ile zikretmenin uygun olduu belirtilmitir.

8 bn M ce, Mukaddime, 23
Q (< T t A
jviUSii, imcili,

10 M slim, iman, 234; Tirm iz, Fiten, 35 (h. no: 2207).

Btn szler ya haber (b ildirm e) veya ina (d ile k ) eklindedir. Haber: Sz

syleyene; o, bu sznde dorudur veya yalancdr diyeb ileceim iz her kelama

haber denir. M esela,A li evinde ikamet ediyor, gibi.ln : Sz syleyene; o, bu

sznde dorudur veya yalancdr diyem eyeceiiz kelamlara in denir. Mesela,

Ey Muhammed sefere k, gibi. B olelli, Belagat, s.27.

308
 Hakikat Deryasndan nciler

Bundan da anlalyor ki; sadece Allah lfznn tekrar da merudur.

Manas ne habere ne de inaya mnhasrdr. Eer bundan teberriik ve
sadece Allah' hatrlama ama ise manasz ve faydasz olmad aktr.
Allah yle buyurmutur:
"R abbinin ismini zik ret."12 Bu lafzlarn zahirine ve ayetteki
zikir ifadesine gre, isimden murad sadece Allah lafznn olmas
muhtemeldir. Netice olarak unu syleyebiliriz: bu ayete gre sadece
Allah zikri mmkndr.

Beinci konu: K alblerin ziyas

Cennetlikler hakknda Cabir'den (r.a) rivayet edilen hadiste

Resulullah (s.a) yle buyurdu:
-"K en d ilerin e nefes almak ilham edildii gibi tebih ve
hamd etme de ilham edilir .13

N etice: Hadiste cennet ehlinin vlmesi

Cennetliklerin Allah' zikr etmesi nefes alp verme gibi olacaktr.
Tecrbe ile sabittir ki; bir mddet zikirettikden sonra havann
soluklanmas gibi zikrullah da soluklanlmaya balar ve nefes alp verme
ile Allah zikredilir. nk oka pratikten sonra her nefes ile zikir
btnleir ve her nefesle Allah zikredilmi olur. Nefes alp vermek
zorunludur. Her ikisinin yaknl mecburen var olduundan, her
nefesteki bu hal zikirde de aynen meydana gelecektir. Bu hal oka
zikretme ile de elde edillebilir. Fakat nefes alp vermek pratiinden
sonra kolay ve gzel olur.
tctp hflficp ,

.
'Annpf aUK H
vuia uw
>------- ~d .M~ ---- '--
tuij^/ t v m vjr ^A1ULAll 11V yUVVfl

yapan kimselerin durumu birbirine ok benzerdir.

Mzemmil, 73/8.

13 Mslim, Cennet, 18, 19.

309
 Hakikat Deryasndan inciler

Altnc konu: Zikirde nefes tutmak

Mutamf (r.a), babas Abdullah b. hhr'dan (r.a) yle anlatyor:

-"Resulullah' (s.a) alamaktan dolay gsnde kaynar tencere
sesi gibi bir sesle namaz klarken grdm."14

Netice: Bir ok tecrbe ile sabittir ki bu keyfiyet, alama halinin

galebesi sebebiyle alamay tutma esnasnda meydana gelir. Alama
halinin galebesine karlk insan kendini tuttuu takdirde nefesini iinde
hapsetmi olur. Bylece gerilmi olan vucuttan kaynar tencere sesi gibi
baz sesler gelmesi gayet tabiidir. Peygamber Efendimizden (s.a) byle
bir halin zuhur etmi olmas, bu halin vgye deer ve faydal
olduunda hi phe brakmaz. Binaenaleyh bir kimsenin bu hali tahsil
etmeye nem vermesinde hi bir beis ve er! bir engel yoktur.

Yedinci konu: Vazifeleri gzel bir ekilde yapmak

Enesden (r.a),
Resulllah (s.a):
" Y a Enes ! (Namaz klarken) gzn secde edecein yerde
olsun" buyurdular.15

N etic e : Secdede iken secde yerine aln ve burun temas

etmesi
Secdede temas edecek olan iki azadan birisi secde yerine temas
edince ister istemez ikinci aza da temas edecektir. Secde de secde yerine
bakmak istendii iin bakma lam veya eksik olabilir. Burun hizasnn
balad yer, secde yerine bakmann iaret edildii yerdir. Alnn
balad yer olan iki kan arasndaki yer ile burun hizasnn balad
yerin secde yerine temas etmesi gerekir.

10 Buhar, Bed'ul-h alk, 4; N esa , Sehv, 18 ; Eb D avud, Salat, 157 (h.no: 904 ).

15 B eyh ak , Snenil'l Kubr, II, 284.

310
 Hakikat Deryasndan nciler

Bu iki aza, secde mahalline temas etmedii srece gzler baka

taraflara kayabilir. badet iin meguliyetlerde secde yerine baklmas ile
ilgili hkm, hadis ile sabit olmutur. Fakihler de secde ederken secde
yerine bakmay sylyorlar. Redd'l Muhtar'da getii gibi.16

Sekizinci konu: K alblerin ziyas

Eb Bekir'den (r.a),
Resulullah (s.a) bana retmi olduu bir duada:
- " Y a Allah!... Beni Kur'an ve ilim le rzklandrm an ve
O 'n u etim e, kanm a, kulam a, gzme nfuz ettirm eni;
K u r 'a n 'la beden im i am el ettirm en i senin gcn ve
kudretinle senden istiyorum . Z ira (erlerden korunmaya,
hayrlarda muvaffak olmaya ve herhangi bir hareketin meydana
gelmesinde) kuvvet ve kudret ancak endendir." diye talimde
bulundu.17

Han b. Han'den (r.a), Resulullah'n (s.a) yle buyurduunu

iittim:
"Am m ar kemiklerinin ularna kadar imanla doldurul
m u tu r".18
Birinci hadiste; Kur'an'n btnnn insann aza ve czlerine
nfuz etmesi iin dua vardr. nk Allah gafil kuldan duay kabul
etmez. te bu hadise gre duay ederken vcudun kendini vermesi ve
yaknlama olmas gerekir. Allah'n kelam ile Kur'an bu tasavvurda
dua vesilesiyle eittir.
te bu hadisten istidlalle btn hcrelerde Allah'n zikrinin
olabilecei anlalyor. Byle bir dncenin faydal ve tavsiye edilmesi
gereken hayrl bir i olduu- sabit olmutur. Ayrca hadiste, bu hayra

16 b n A b id in , R edd 'l Muhtar, I, 467 (M s r, 1984)

17 Ibn u'l Esir, C am iu 'l Usl, IV , 302 (h.no: 2302)

1s
Nesa, man, 17; bn Mce, Mukaddime, 11.

311
 Hakikat Deryasndan nciler

ulamann usul de gsterilmektedir.

ikinci hadis ile imann her yere sirayet ettii zikredilmitir. mann
izleri iman hkmndedir. Zikrullah imann alametlerindendir. Bunun
semeresi olan zikrullah'n insan vcudunun kllarna varncaya kadar
her tarafna sirayet ettii, yukardaki hadisle sabit olmutur.

Dokuzuncu konu: Kalbierin ziyas

Nf (r.a), anlatyor:
Bir yolda bn mer'le (r.a) beraberdim. Mazk (kaval) sesi iitince
parmaklar ile kulaklarn tkad. Gittii yoldan baka tarafa doru
uzaklat, ibn mer (r.a):
-Ya N f! Bir ey iitiyor musun ? dedi. Ben de:
-Hayr, dedim, ibn mer (r.a) parmaklarm kulaklarndan kaldrd
ve yle dedi:
-"N e b i (s.a) ile beraberken byle bir ses iitti ve byle
y a p t . " 19

Netice: Mzik aletlerinin sesi geldii zaman parmaklan kulaa

tkamak vacib deildir. Peygamber Efendimiz (s.a) yannda iken ibn
mer (r.a) byle yapmad. Ancak u var ki kasden buna kulak
vermemek ve kalb ile bunun kt olduunu dnmek gerekir.
Kulaklara parmaklar tkamak, kalbin toparlanp karmamas ve
huzurun bozulmamas iin yaplmt, ite bundan dolay zikirle megul
olurken kalbi toparlamak iin duyulara tesir edecek yollan kapatma
ihtiyac ortaya kmtr. Aksi halde duyular yoluyla gelen bilgiler ve
dier etkiler, kanklk ortaya karabilir. Buna mani olmak kasdyla
kulaklan kapatmann hkm sabit olunca, illet mterek olduu iin
dier duyu organlann buna kyas etmek mmkndr.

Eb Davud, Edeb, 52 (h. no: 4924).

312
 Hakikat Deryasndan inciler

Onuncu konu: Kalblerin ziyas

Numaii b. Ber'den (r.a),

Resulullah'm (s.a) yle buyurduunu iittim:
"H a b e rin iz olsun ki, bedende bir et paraas vardr. O
para iyi ve salam olursa btn beden salam olur. Bu
para bozuk olursa btn beden bozuk olur. Bilesiniz ki o
et paras k alptir."20

Netice: nsann baz czlerinin maddeden tecrid edilmi olduu

kef edilmitir. Bu mcerred czlere letaif denir.Bu letaifin zel
ilikisinin madd ceseddeki baz czler ile olduu kef edilmitir. Kalb
latifesinin ilikisi et paras olan kalb iledir.
Hadiste kalbe cesedin bir paras denilmesi bu zikredilen ilikinin
hkmn teyid etmektedir. Kef ile elde edilen hkmn baz czlerinin
nass ile teyid edilmesi dier czlerin shhati iin ncelikli bir karinedir.

Onbirinci konu: Kalplerin ziyas

Sehl b. Huneyfin (r.a) torunu Muhammed b. Ebi mame (r.a)

babasnn yle dediini iitti:
Babam Sehl b. Huneyf (r.a), Harrar'da21 ykand. zerinde
bulunan cbbesini karmt. Amir b. Rebia' da ona bakyordu. Sehl
cildi gzel, beyaz tenli bir adamd.
Muhammed b. Ebi mame (r.a) diyor ki, (bu srada) Amir b.
Rebia'a (r.a) Sehl'e (r.a):
** 1 3 11 n r "n /r X * ^ X r ^ K i ^ C a -> t
gu ^v/uu^u utam wv uaav vuu uv^ vv uvm

olduu yere ykld. Aclan iddetlendi. (Hemen) Resulullah'a (s.a)

gidildi ve durum haber verildi. (Ashab):
"-Ey Allah'n Rasl Sehl rahatszland, seninle gelemeyecek,"

2 0 Buhar, m a n , 39; M slim , M usakat, 107.

<2i
H arar, M ed in e'd e b ir yer v e y a bir su y a d a bir vad inin ism idir.

313
 Hakikat Deryasndan inciler

dediler. Resulullah (s.a) bunun zerine Sehl'in yanna gitti. Sehl

Resulullah'a (s.a) Amir'in kendisine bakn ve dediklerini anlatt."
Resulullah (s.a) (Amir'i kasdederek) yle buyurdu:
-"Sizden biri niin kardeini ldryor? Allah bereketli
klsn deseydin ya! Nazar (gz demesi) haktr".
Bundan dolay Resulullah (s.a) Amire Sehl iin abdest al, dedi.
Amir de onun iin abdest ald. (Bylece Sehl iyileti) Resulullah'la (s.a)
birlikte gitti ve kendisinde hibirey kalmad.22

Netice Nefs (manevi) gle bir insandan hastaln ekip alnmas

mmkndr. Tesirli olmas nazar olmakla bilinir. Bundan dolay nefs
tesirle hastaln giderilmesi akl olarak sabit olur. "Allah seni mbarek
etsin" lafznn nazar olmamas, bu lafzn hakiki manada kullanlmas
sebebiyledir. Yine ayrca nefs kuvvetlerin yeme ime ve fleme gibi
vastasz olarak uzaktan da etkisi olur. te bu gibi etkilerin hepsine
nefs kuvvet denilir.
Dua ile nefs kuvvetin tesiri daha gl olur. Eer bir zararn
gereklemesi caiz ise onun defi de evla olarak caizdir. Bylece bu
tasamfun er' olarak doru olmas sabit olur.
Netice olarak bu hadisten, hastaln bir kimsenin zerinden
giderilmesinin hkm, akl ve er' olarak sabit olmutur.

Onikinci hadis: Kalblerin ziyas

ebb Eb Ravh'n (r.a),bir sahabden rivayet ettiine gre,

Resulullah (s.a) (bir defasnda) sabah namazn kldrd ve Rm
suresini okudu. Fakat okurken kartrd. Namaz bitince Resulullah
(s.a) yle buyurdu:
"B az insanlara ne oluyor, bizim le beraber namaz
k ly o rla r da tem izlii gzel yapm yorlar. A ncak bizim
Kur'an okuyuumuzu onlar kartryorlar."23
22
Muvatta, Ayn, 1.

314
 Hakikat Deryasndan nciler

Netice: Peygamber Efendimiz (s.a), hadiste getii gibi bir kiinin

abdestinin iyice olmamasn ak bir vahiy ile deil, sadece namazda
Kur'an okumay kartrmas ile anlad. Bundan anlalyor ki; noksan
abdestin kirlilii Peygamber Efendimizin (s.a) kalbini rahatsz etti.
Kalbi temiz bir arkadala dostluk veya yaknlk kuran, dier
arkadan hayr ve erri aka ortada olmasa da onu idrak edebilir. Bu
sebeple hatart renilebilir. Bazen bunun iin tevecch de gerekir.
Cisman bir yaknlk olmad halde bu gibi tasarruflar meydana gelir.

Onnc konu: Kalblerin ziyas

Eb Sad el-Hudr'den (r.a), Resulullah (s. a) yle buyurdu:

"Y c e Allah yle buyuruyor:
"H e r kim i K u r'a n (ile oka hemhal olmas), benim
zik rim d e n ve bana el amaktan megul ederse ona,
isteyenlere verdiimin en iyisini ve ririm ."24

bn Abbas'dan (r.a),
Allah Teala'nn: "E y Muhammedi (Henz Cebaril. sana
vahyi bitirmeden) Onu tekrarlamak iin dilini oynatma."25
ayeti hakknda bn Abbas (r.a) unlar rivayet etti:
Peygamber (s.a) vahiy esnasnda glk eker, dudaklarn
oynatrd. Bunun zerine Allah Teala:
"O nu tekrarlam ak iin dilini oynatma. Onu (sen in
kalbinde) toplamak ve (sana) okutmak bize der."26 ayetlerini
indirdi.
Artk bundan sonra Resulullah'a (s.a) Cebrail (a.s) geldii zaman

23 N c sa , ftitah, 41 (h. no: 936).

24 T ir m iz , Fedailu'l-K u r'an , 25 (h. no: 292 6); D arm , Fedilu'l-Ku r'an, 6.

25 K y a m e t, 75/16.

26 K y a m e t, 75/16, 17.

315
 Hakikat Deryasndan nciler

O'nu dinler, gittiinde vahyi O nasl okumusa yle okurdu.27

Netice: Dua bizzat ibadettir

Kur'an okuyan kimse iin oka tilavetinden dolay dua ve zikre
mteveccih olamamas birinci hadise gre vlm olduuna gre,
dier dnceler ve mubah ilerden dolay Kur'an okumaya ynelmek
evleviyetle vgye layktr. Tilavette bu kadar mahv (kendisinin yok
olmas) yani kalbin btn hatratdan uzak olmas, birinci hadiste
gereken hal olarak gzkmektedir. kinci hadiste geen ayetteki (fe iz
kare'nhu) ifadesindeki Cibril'in kraati Allaha nisbet edilmitir. "Cibril
O'na geldii zaman" ifadesinden aka biliniyor ki; okuyan Cibril idi.
Bu nisbetin sebebi O'nun kraatinin Allah'n izni ile olmasdr. Her
Kuran okuyan nasslann delaletinden dolay Allahdan izinli olduu iin
kraatin nisbetinin bizzat Allah'a mteveccih olduunu tasavvur etmesi
caiz olacaktr. Tasavvuf yolunun amac budur. nk bu yola devam
ede ede bir meleke elde edilir.

Ondrdnc konu: Kalblerin nuru

bn mer'den (r.a),
Resulullah (s.a) yle buyurdu:
-"A lla h 'a en sevimli olan ey garb olmaktr."
-"Garbler kimlerdir?" diye soruldu. Resulullah (s.a):
-"D in leri iin hicret edenlerdir. Allah onlar kyamet
gnnde sa b. M e r y e m 'le (aleyh im e 's -S e la m ) har
e d e c e k tir."28

Netice: Drt nehrin hlasas

Velilerin bir ksm, Peygamber Efendimizin ayann altnda olur.
Onlara Muhammed! mereb denilir. Ayn ekilde bazlarna Ademiyyil-
Mereb, Museviyyi'l-Mereb baz kimselere de Hz. Isann (a.s)

27 Buhar, B e d 'u l-V a h y, 4; T e v h id , 43; M s lim , Salt, 148; N e sa i, Iftita h , 37.

28 Eb Nuaym, Hilye, I, 25.

316
 Hakikat Deryasndan inciler

ayann altnda olduu iin seviyyu'l-Mereb denilir.

Velilerden bir kimsenin Museviyyu'l-Mereb bir kimsenin
seviyyu'l-Mereb olmasnn manas bu hadise gre aktr. Bunlarn
hepsi ayn mmetten olduu iin Muhammedi'dirler.

O n b ein ci konu: H ila f e t v e r ild i i zam an hrka

giyd irm ek

Hz. Aie'den (r.anha),

Resulullah (s.a) yle buyurdu:
" Y a Osman ! Allah sana bir gn bu ii (emirlik iini)
nasib edecektir. ayet mnafklar Allah'n sana giydirdii
bu gm lei karm an isterlerse onlar iin o gmlei
k a rm a ".29

Netice: Emir sahibi olmay kamis (gmlek) ile tabir etmek bir
mnasebete dayanr. Bu mnasebetle emirliin meru olduu ortaya
konulur. Dini ilerde emirlik verirken hiss bir cbbe giydirmek gerekir.
Baz eyhlerin adeti de hilafet verirken hrka ve elbise giydirmektir.
D urretu'l-M aarifte Tirm iz30'den rivayetle sark takmann asl
nakledilmitir.

Onaltm c konu: Kendi silsilesi iin zel b ir alamet

koymak
Baz byklerin byle bir adeti vardr.

Hz. Al: SanK aip^um imrur. buyurdu

Netice: Burada arap ve onlara bal olanlara araplann zel alameti

29 t
Ib n M c e , M u k ad dim e, 11.

T ir m iz , L ibas, 42 (h .n o: 1784)

Ibn u'l Esir, C am iu l Usl, X , 631 (h.no: 8236)

317
 Hakikal Deryasndan inciler

olan sank takmalar iin terb vardr. te bu alameti korumak gerekir.

Bundan anlalyor ki; eer bir cemaatta birbirlerini tanma maslahat ve
birlik ve beraberliin bekas iin zel alamet kullanma ihtiyac
hissedilirse bu, er'i hududu amamak artyla caizdir. Civanmzda bir
eyh, kendisine bal kimseler iin zel bir mendil takmaya karar verdi.
Mridleri de bu adeti devam ettirmektedirler.

Onyedinci konu: K alblerin ziyas

Eb Hureyre'den (r.a),
Resulullah (s.a) yle buyurdu:
"A r a p la r n syledii en airane kelim e, L e b id 'in u
szdr:
"D ikkat edin ki; Allah'tan baka her ey b atld r."32

Faninin manasnn sonradan "yok olacak olan olduu aktr. Bu

durumda mevcut olan her eye fani olan diye hkmedebiliriz. Yani
mevcut yok gibidir ve bu manada yok olduunu ifade etmek
mmkndr. te vahdet-i vcudun hakikati budur. Nesef'nin erhu
Akid'inde "Y a ln z Rabbinin, cell ve ikram sahibi yz
(zat) bk k alacaktr"33 ayetinin tefsiri bu ekildedir. Kur'anda
"Rabbim iz bunu bo yere yaratm adn"34 ayetinde geen "batl"
kelimesine "yok etmek" manas vermek abestir. Kur'an ve snnete hi
de ters deildir.

bn Mesud'dan (r.a), gelen uzun bir hadiste Resulullah (s.a) yle

3 2 Bu har, M en ak b u 'l-E n sar, 26; M iSsilm , iir, 2, 6; T ir m iz , E deb, 70 (h .n o:

2 8 4 9 ).

33 Rahm an, 55/27 .

34 l - i m rn, 3/191 .

318
 Hakikat Deryasndan inciler

buyurdu:
"phesiz Allah gzeldir, gzellii sever."35

Netice: Allah cemal sfatnn zuhurunu murad eder

Yani zuhur, cemal sfatna mnasibitir. Allah Hakm olduu iin bu
mnasebete riayet eder. Bunun iin hikmetin gerei, sfatlarnn zuhuru
meydana gelir. Sfatlarnn zuhuru fiillerle olur. Bunlar yaratma ile
ilgilidir. Zuhurun gerekli olmas yaratmay gerekli klmaktadr. Zuhur
ile marifet (bilme) olur. Zuhurun varl, marifetin var olmasn
icabettirir. Bu, sevgi ile de tabir edilebilir. Zuhurdan nce gizlilik olmas
aktr. Bahsettiimiz hususlar ile hadisteki hkm bil. Ceml sfat ile
sufilerin yukardaki mehur sz sabit olur.

Ondokuzuncu konu:

Eb Hureyre'den (r.a),
Resulullah (s.a) yle buyurdu:
- "K im beni ryada grrse gerekten beni grmtr.
nk eytan benim suretime girem ez."36

Netice: Sufilerden bir ksmnn kelamnda geen baz ifadeler,

hadis bal ile bulunmaktadr. Bundan dolay pek ok zahir ehli
sufleri hadis uydurucusu olarak grmektedirler. Fakat -haa ve kella-
onlann byle bir byk gnah ilemeleri imkanszdr. Bunun izah
yle olabilir:
Onlar kef ve ryada Peygamber Efendimizden (r.a) bir ka hususu
dinlemiler ve bundan dolay dinledikleri eyleri Peygamber Efendimize
(r.a) nisbet etmilerdir. Mesele bundan ibarettir. Zira bizzat hadisiler
ryadaki hadisleri hadis lafz diye tabir etmilerdir. Mesela mam Saan
Meanku'l-Envar'da "z vudia'l-iu.." eklinde balayan hadsi rya
yoluyla naklettiini sylemektedir37. Ayn ekilde bunun gibi olan

35 M slim , m an, 147; bn M ce, Dua, 10.

36 Buhar, ilim , 38; E deb, 109; T ab ir, 10; M slim , Rya, 10, 11.

319
 Hakikat Deryasndan inciler

kefi hadislere de hadis demek dorudur. Elbette bunun er' kaidelere

aykn olmamas art vardr. Tahkik ehlinin kelamnda bu gibi konular
ve hadisler bulunmaktadr. Burada u husus kesindir: Bunlar dorudur.
Yukardaki hadis bu aklamann sahih ve itibar edilebileceine delalet
eder. Bazen ryadaki hadisler mana ile de rivayet olunur. Baka bir
yerde "Knt kenzen..." konusu zikredilmitir.
Bu rivayet "Allah gzeldir" rivayetinin mana ile rivayeti olabilir.
Bazen yle de olur: Hsn- zan ile bir kitaptan bakarak veya zahirde
salih olan birraviden iitirek bunu sahih kabul edip nakil ettiler. Hadis
tenkidi, sufilerin urat ilim deildir. Bunun iin bu hatalar onlardan
affedilmitir.

Yirm inci konu: "N efsini bilen Rabbini b ilir"

Huzeyfeden (r.a),
Resulullah (s.a) yle buyurdu:
- " B ir m 'm in in kendini kk drm esi uygun
deildir." Ashab:
-M'min kendini nasl kk drr? diye sordular. Resulullah
(s.a):
-"A ltn d a n kalkam ayaca a r ie kendini k o a r"
buyurdu.38

Netice: Nefsi ktlemek ile nefsin kymetine ve kapasitesini

bilmemek eittir. Nefsin kymetini bilmemek de bir marifettir. Nefsin
kymetini bilmemekten dolay, nefsi zelil klmann manas nefsi
bilmemek olmutur. Nefsin kymetini bilmemek demek tayamayaca
kadar belalara maruz kalmak demektir. Bu belalarn en by Rabbi
07
S a n , M e a rik u 'I E n var, (T e r . E nver B a y ta n ) s.3 4 0 -4 1 ; A y r c a ah

V e liy y u lla h , D urru's-sem n is im li eserin d ek i k rk h ad isi r ya y o lu y la riv a y e t

e tti in i ifa d e etm ekled ir. Durru's-semn, s. 25-26.

38 T ir m iz , Fiten, 66 (h. n o: 2254).

320
 Hakikat Deryasndan inciler

bilmemektir. Bundan dolay nefsi bilmemenin bir ksm Rabbi

bilmemek sonucunu dourur.
Netice olarak herhalukarda nefsi bilmek Rabbi bilmenin n
merhalesidir. Bu "Men arafe ..."nin zdr. Ayn konu Kur'an'daki u
ayet ile sabit olur:
"N e fs in i aalk yapan (beyin siz)den baka, kim
brahim'in dininden yz ev irir."39
Ayetteki "an "harf-i ceri (an- istifhamiye), "la-i nafiye"
manasndadr. "yarubu" fiili an'n slas olmasndan dolay "yaridu"
ve "yetruku" manasndadr. brahim'in dini ve Rabbi bilmenin hulasas
birdir. "Sefihe" fiili cahil oldu manasndadr. Cahil ve bilmeyenin
hulasas da ayndr.
te bu manann neticesi udur: Nefsini bilmeyen kii Rabbini
bilmeyi terkeder. Bylece nefi ve istisna ile mstesna iin, nefinin
hkmnn dahil olmas sabit olur.
Szn ksas "Nefsini bilmeyen kii, Rabbini bilmeyi terkeder".
Buradan bu ifadenin mefhum-u muhalifi olan "nefsini bilen sadece
nefsiyle yetinmez, Rabbini de bilir" hkm de kartlr.
Yukardaki hkmn hadisteki ispatn yle yapabiliriz:
Nefsi bilmenin aklamas kymeti bilme eklinde olur. nk
ayette "sefihe" lafz umumi cehalet manasndadr. Bu konuda zikredilen
her szn tevil ile ispat vardr. Nefsin kymetinin bilinmemesi demek
yani o kimse nefsine ihanet etti, onu cehenneme soktu, nefsinin
sfatlarm bilmedi ve zell, aciz ve zayfln mahede etmedi,
demektir. Bunun aksi olsayd Allah'n azamet, kudret ve kemalinin
mahedesi nasip olurdu.

39 Bakara, 2/130

321
 Hakikat Deryasndan nciler

Bu eserlerle ilgili son ikaz

Bu tr eserlere dayanarak eyhten mstani olmayn! Tecrbe ile

sabittir ki; batn faydalar iin eyhin talimine uymak, tekamln tam ve
en nemli cz mesabesindedir. Konuyla ilgili eserler, ibtid veya orta
seviye menzilesindedir. Bu hakikat ihmal edilmeksizin, zerinde
durulmas elzem olan hususlan ele alp incelemeye birinci derecede
ihtiya hasl oldu. Buna ramen maksada vasl olmann esas, kamil bir
eyhe varmak ve uymaktr. Bu davann gerek delili tecrbedir.

H A T M E

Elhamdlillah, Hakikatu't-Tarika'nn eki olan en-Nuketu'd-

Dakka mimma Yetea'lleku bi'l-Hakka adl eserimiz sona erdi.
Hakikatu't-Tarka'da 330 hadis vardr. en-Nuket'te ise 20 hadis
vardr ve u ekildedir: hadis girite, en-Nuketin metnindeki yirmi
konuda en az bir hadis bulunmaktadr. 8. ve 15. konularda ikier hadis
ve bylece toplam 22 hadis oldu. 2., 6., 7. ve 10. konulardaki hadisler
Hakikatu't-Tarika'da gemiti. 22'den drt karrsak 18 kalr. Giriteki
hadisle birlikte 21 olur ve Hakikatu't-Tarika'daki 330 hadisle birlikte
j ji au a ^ m ii u ,

Bu fakir bir hadis hazfederek 351 hadisi iirde ylece zabt

etmitir:
"Bu eserde toplam 350 hadis var,
Faydal bir din kitab olarak tertib edilmitir."

322
 K T A B Y A T

Abdulhay el-Hasen,
Nzhet'l Havtr, (I-VIII), Haydarabat, 1390/1970

Abdurrahm an es-Suheyl,
er-Ravdu'l nf f erhi's Siretin Nebeviyye libni Hiam, (I-V I)
Kahire, 1390/970 Tah. Abdurrahman el-Vekil)

Abdurrezzak es-San'an,
Musannef, (I-XI), Beyrut, 1403/1973 (Tah. Habiburrahman el-
A zam)

Ahm ed b. Hanbel,
"Musned", (1-X), 1411/1991

Acln, smail b. Muhammed,

"Kefu'l-Haf ve Muzlu'l-lbs", (I-II), Beyrut, tsz.

Bern, Muhammed Ak,

el-'Ankid'l-aliye,mine'l Esnidi'l aliye, Karai. 1408/1988,

Beyhak, Eb Bekr Ahmed b. Hseyin,

"Sunenu'l Kubra ", (I-X), Beyrut, 1413/1992
"ubu'l-lman" (I-IX), Beyrut, 1410/1990

B leli, Nusreddin,
 Hakikat Deryasndan inciler

"Belagat", st. 1993

Buhar, Ebu Abdillah Muhammed b. smail,

Sahihu'l Buhr, (I-V III Drt mcelled), st. Tsz.

Drm, Eb Muhammed Abdullah b. Abdirrahman,

Snend Drim, (I-II), Beyrut, 1407/1987, (Tah. Fevvaz
Ahmed Zemril, Halid es-Seb' el-'Alem)

Deylem, Eb uca' ireveyh b. ehredar

Firdevsul Ahbar bi M esril hitab, (I-V), Beyrut, 1407/1987,
(Tah. Fevvaz Ahmed Zemril, Muhammed Mutasm Billah el-
Badad)

D A ,
Diyanet vakf slam Ansiklopedisi, st. 1988, Abdal mad

Eb Dvud es-Sicistn,
"Snenu Eb Dvud" (I-II), Beyrut, 1409/1988

Eb Nuaym, Ahmed b. Abdullah,

"Hilyetl-Evliy ve Tabakt'l-Esfy", (I-X),Msr, 1407/1987.

Eb Ya'la, Ahmed b. A li
Msned, (I-XIII), Beyrut, 1393/1973 (Tah. Hseyin Selim Esed)

Tarihu Badat, (I-X IX ), Beyrut, tsz.

Heysem, Nasruddn b. Ali,

"Mecmeu'z-Zavid ve Menbeu'l-Fevid", (I-X), Beyrut,
1402/1982.

324
 Hakikat Deryasndan nciler

Hind, Aluddin Ali el-Muttak,

"Kenz'l-Ummr, (I-X V I), Beyrut, 1413/1993.

Hcvir, A li b. Osman Cllb,

"Kef'l-Mahcb", st. 1982 (Haz. Sleyman Uluda)

bn Abidin, Muhammed Emin

Redd'l Muhtar, (I-VIII), (Msr, 1984)

bnu'l Esir, Mecduddin Ebi's Sa'adat

Camiu'l Usl fi Ehadisir Rasul, (I-XI), Beyrut, 1403/1983,
(Tah. Abdulkadir Arnavut)
en-Nihaye f arbi'l Hadis, (1-V), Beyrut, tsz. (Tah. Tahir
Ahmed ez-Zv-Mahmud Muhammed et-Tanh)

tbn Hacer el-Askalan

Fethu'l Br bi erhi Sahhi'l Buhar, (1-XV)- Beyrut, 1413/1993

bnu Hibban, Muhammed,

el-hsan f Takribi Sahihi bni Hibban, (I-X V I) Beyrut,
1408/1988 (Tah. uayb Arnavut)

bn'i Humam, Kemaleddin b. Abdlvahid,

Fethu'l Kadir, (I-X), Beyrut-tsz.

bn Kuteybe,
T*
.L .T., TV- J i- * -*- "* /T' - . %* %* - W\ s
v n u vutiAii i a u i5 , im, y / y , ( c > iyi n a y v u a u ^ u ^

bnu's Salah,
Ulumul Hadis, Dmak, 1986 (Tah. Nureddin Itr)

tbnu Mce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid,

325
 Hakikat Deryasndan nciler

"Snenu Ibni Mce", (I-II), (Tah. M. Fuat Abdulbak)

Kd- yz, b. Musa el-Endels,

"e-if bi Ta'rifi Hukki'l-Mustafa", (I-II), Beyrut, 1409/1988.

Kelbz, Muhammed b. shak

Ta'arruf, st. 1979, (Haz. Sleyman Uluda)

Kueyr, Abdlkerim b. Havzin,

"er-^Rislet'I-Kueyriyye", st. 1981, (Haz. Sleyman Uluda)

M alik b. Enes
el-Muvatta", (M I)

el-M u'cem u'l-M fehres li Elfzi'l-Hadis, I-VIII) Heyet, st.

1988.

Muhammed Abdulhay A rifi,

Fihristu Te'lifat Hekimu'l mme, Karai, Tsz.

Mnv, Muhammed Abdurraf,

"FeyzuI-Kadir erhul Cmii's-Sar", (I-V I), Beyrut, trs.

Mnzir, Abdlzim b. Abdlkr,

"et-Terb vet-Terhb", (M V ), Beyrut, 1978.

Mslim, Eb Hseyin Mslim b. Haccac el-Kueyr

"Sahhu Mslim, (I-V), Beyrut, 1403/1983, (Tah. M. Fuat
Abdulbak)

Nevev, Yahya b. eref,

"el-Ezkr", st. trs.

326
 Hakikat Deryasndan nciler

Nesi, Eb Abdirrahman b. uayb Nes

"Snen Nes bi erhi Suyt ve Haiyeti Sind", (I-VIII, Drt
mucelled), Beyrut, 1411/1991

zenel, Mehmet,
Pakistanda Hadis almalar (Marmara n., st., 1992,
Yaynlanmam Yksek lisans tezi)

San, Haan b Muhammed b. Haan

Meariku'l Envar, st. 1971 (Ter. Enver Baytan)

Suyt, Celaleddin,
Camius-Sar, (-II), Beyrut, tsz.

ah Veliyyullah ed-Dehlev,
Durru's-semn f Mubeirat'n Nebiyyi'l Emin, Pakistan, Tsz.

Taberan, Ebu'l Kasm Sleyman b. Ahmed

Mucemul-Kebir, (1-XX-V), Beyrut, 1404/1983, (T aL
Abdulmecid es-Silefi)

Tirm z, Eb s, Muhammed b. s,
"Snenu Tirmz", (I-V), (Tah. Ahmed Muhammed akir)
"e-email'n Nebeviyye", Humus, 1968

Uluda, Sleyman,
Tasavvuf Terimleri Szl, st. 1991
Zuhayl, Vehb
el-Fkhu'l slm ve Edilletuhu, (I-VIII), Dmak, 1989

Z a fer Osman et-Tanev,

'lu's-Snen, (1-XVIII), Pakistan,