Binalarda Enerji Verimliliinin Artrlmas in Teknik Yardm Projesi

Enerji Verimli Bina Tasarm

Stratejileri
 Bu el kitab,
Binalarda Enerji Verimliliinin Arttrlmas iin Teknik Yardm
projesine aittir.

Proje Referans No: EuropeAid/134786/IH/SER/TR

Szleme No: TR2011/0315.20-01/001

Basm:
Mays 2016

Hazrlayanlar:

erik:
Yrd. Do. Dr. Glsu Ulukavak Harputlugil
(Kdemli Bina Sertifikasyon Uzman)

Eitim ve Grafik Tasarm:

Blent Kln
(Kdemli Eitim Uzman)

Tasarm ve Sayfa Dzenlemesi:

DEKAF

Mustafa Kemal Mah. Eskiehir Devlet Yolu

(Dumlupnar Bulvar) 9.km (Tepe Prime yan) no.278 Kat: 16 ankaya, ANKARA
Telefon : +90 (312) 410 78 00
Faks : +90 {312) 419 78 08

3
 GENEL KAVRAMLAR
ve DSPLNLERARASI
PAYLAIM
Blm 1
2. gn (1 saat)

Tasarm, iinde pek ok parametre

barndran ve srekli geri dnlerle
beslenerek yryen yinelemeli bir
sretir. Mimari tasarm, ounlukla
tasarmcnn deneyimine bal olarak
gelimektedir. Tasarm formle etmek
olas deildir. Ayn gereklilikler iin,
ayn arsa koullarnda, ayn tasarmc,
her seferinde farkl bir tasarm
gerekletirebilir.
Tasarm, iinde pek ok parametre barndran ve srekli geri dnlerle beslenerek yryen yine-
lemeli bir sretir. Mimari tasarm, ounlukla tasarmcnn deneyimine bal olarak gelimektedir.
Tasarm formle etmek olas deildir. Ayn gereklilikler iin, ayn arsa koullarnda, ayn tasarmc,
her seferinde farkl bir tasarm gerekletirebilir.

Binay, bina strktr, kullanclar, stma, havalandrma ve iklimlendirme (HVAC) sistemleri ve etkin
d ortam koullarn kapsayan bir sistemler btn olarak ele almaya, yani entegre bir yaklama
olan gereksinim, evresel etkenler/gereklilikler, binalarn gittike karmaklamas, gelecee ynelik
esneklik araylar, kalite anlaynn ykselmesi, inaat sektrnn gittike daha byk bir oranda
endstriyel ve uluslararas bir konuma oturmas, bina retim srecindeki sorumluluklarn birbiriyle
ilikili bir zincir oluturmas gibi bir ok bir biriyle ilikili ekonomik, teknik, politik ve sosyal gelime-
lere bal olarak gittike nem kazanmaktadr.

Bugne dek, bina tasarm sreci ardk aamalardan olumakta; nce binann tasarmnn gerekle-
tirildii, ardndan binann stma/soutma/havalandrma sistemlerinin eklendii bir sra izlemektey-
di. Burada binann dinamik sl etkileimi ounlukla tamamen gz ard edilmekteydi. Isl konfor ge-
reklilikleri, sadece gereken hava scaklnn ayarlanmasna ynelik dnlmekte; nmsal scaklk
ve hava hareket hz gibi nemli termofiziksel parametreler gz ard edilmekteydi. Sistem tasarm
iin ise gz nnde bulundurulan sadece ekstrem koullard. Oysa ki, hem sl konfor asndan, hem
de enerji tketiminin minimizasyonu asndan bu yaklamn bugn artk kabul mmkn deildir.

Bina enerji performans (i ortam konfor koullar, fosil tabanl yakt tketimi, zararl emisyonlar, vb.
balamnda), sadece tekil bina bileenlerine (i ve d duvarlar, pencereler, demeler, vb.) veya te-
sisat sistemine (stma, havalandrma, iklimlendirme, aydnlatma, vb.) dayal deil, bunlarn entegre
bir btn olarak dinamik etkileimine dayaldr. Bu nedenle, bugn artk tasarm srecinin btncl
yap tasarm esaslarna dayal ele alnmas gerektii kabul edilmektedir.

1.1. Btncl Yap Tasarm Yaklam (Whole Building Design Approach)

Btncl yap tasarm, disiplinler aras paylam esas alan, btnleik tasarm (integrated design)
ve btnleik ekip (integrated team) gibi iki temel kavrama dayal yrtlen bir sretir. Btnle-
ik tasarm yaklam, tasarm srecinin tm paydalarna ve planlama, tasarm, inaat aamasndaki
teknik ekibe; projenin hedeflerine, malzeme, sistem ve bileenlerine pek ok farkl perspektiften
bakabilmelerini syler. Bu yaklam, ayn zamanda, tasarm sreci boyunca sz sahibi olan eitli
uzmanlarn, sre boyunca birbirlerinden ayr ekilde yrttkleri geleneksel tasarm anlaynn yn
deitirmesi /evrilmesi anlamna gelmektedir.

Btncl yap tasarm pratikte, btnleik ekip almasn da getirmektedir. Tasarm srecine dahil
teknik ekip ve tm paydalar srecin en bandan itibaren birlikte alarak, maliyet, yaam kalitesi,
esneklik, evresel etki, retkenlik, yaratclk ve kullanc konforu asndan tasarm srekli deerlen-
direbilmelidir.

6
Bina tasarmnda, tam anlamyla btncl bir yaklam gsterebilmek iin, tasarm hedefleri birbirle-
ri ile tam bir uyum ve denge ierisinde olacak ekilde ele alnmaldr. Tasarm srecinde gzetilmesi
gereken balca hedefler unlardr:

Eriebilirlik: Engelliler iin zel gereksinimleri kapsayan bina eleman, boyut ve aklklarn
gzetilmesi
Estetik: Bina bileenlerinin ve mekanlarn fiziksel grn ve imaj
Maliyet-etkinlii: Seilen bina bileenlerinin temel maliyet hesab yannda yaam dngs
maliyetinin de gzetilmesi
levsel/letimsel: leve uygun programlama- meknsal gereklilikler, bina bileenlerinin salaml
ve etkin bakm-onarm kadar sistem performansnn da gzetilmesi
Tarihsel Koruma: Tarihi bir glgedeki zel uygulamalarda veya tarihi bir binada bina bileenleri ve
tasarm stratejilerinde gzetilmesi gereken drt yaklam: koruma, rehabilitasyon, restorasyon veya
rekonstrksiyon.
retkenlik: Bina bileenlerinin hava dolanm, aydnlatma, alma alanlar, sistemleri ve teknolojileri
ile kullanclarn fizyolojik ve psikolojik konforunun gzetilmesi
Gvenlik: Doal ve doal olmayan tm afetlerden kaynaklanacak zararlardan kullanclarn fiziksel
olarak korunmas
Srdrlebilirlik: Bina elemanlar ve stratejilerinin belirlenmesinde evresel performansn
gzetmesi

Her tasarm almasnda, yukarda sz edilen hedeflerden bazlar ncelikli nem kazanabilmek-
tedir. Ancak tasarm sreci boyunca tmne ait hedeflerin gzetilmesi arttr. Tasarm srecinin ba-
ndan itibaren, srecin tm paydalar tarafndan, her bir hedefe ilikin beklentilerin net olarak be-
lirlenmi olmas gerekir. Bina bileenlerinin seilmesinde, deerlendirilmesinde ve uygulanmasnda
gzetilecek disiplinler aras koordinasyonun dengeli bir ekilde gerekletirilebilmesinde btnleik
tasarm yaklamnn benimsenmesi, yksek performansl bina elde edebilmenin yegane yoludur.

Btnleik Bina Tasarm Yaklam ile ilgili detayl bilgileri Birlemi

Milletler Kresel evre Fonu tarafndan fonlanan UNDP tarafndan yrtlen,
faydalancnn Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl olduu, ana payda olarak
evre ve ehircilik Bakanlnn yer ald alma sonucunda;

1. Trkiye Ortam ve koullarna Uyarlama Sreci,

2. Proje Gelitirme Sreci Uygulama Klavuzu,
3. Bina Performansna Ynelik ncelik ve Hedefler,
balklar altnda hazrlanan 3 farkl kitapta bulabilirsiniz.

7
Btnleik tasarmda gzetilen hedeflerle ilikili olmak zere, be temel alt sistemden sz edilebilir.
Bu sistemler;

Yap kabuu i ortam ile d ortam birbirinden ayran yap bileenleri

Servis sistemleri HVAC, elektrikli sistemler, shhi tesisat, dey sirklasyon ve gvenlik
Tayc sistemler binann dey ve yatay, duraan ve hareketli yklere kar stabilitesini salayan
bina bileenleri
yerleim blmeler, bitirmeler, aydnlatma, akustik, mobilya, vb.
Arazi peyzaj ve bina evresi destek hizmetleri (otopark, drenaj, bitki rts, vb.)

Bu bina sistemlerinin entegrasyon potansiyelini analiz ederken, her bir sistemin ve alt sistemlerinin
tm tasarm yaklam ierisinde nasl bir rol oynayacann iyi anlalm olmas gerekir. Burada
sz konusu olan, sistemler ile ilikili baz teorik veya kitabi bilgiler btnnn bilinmesi deildir.
Sonsuz saydaki sistem kombinasyonu, sonsuz saydaki tasarm alternatifleri ile yine sonsuz saydaki
yollarla entegre edilebilir. Burada sz konusu olan bu be temel sistemin belirleyici biimde bina
performansnn iyiletirilmesinde /ykseltilmesinde etkin olmas ve bu nedenle bir arada ele alnmak
zorunluluunda olunmasdr.

1.2. Performansa Dayal Yaklam

Bina performans iin gelitirilen pek ok tanmlama var olmakla birlikte, Uluslar Aras Mimarlar
Birlii-AIA (Association of International Architects) tarafndan deklare edilen ve bina performans
hedefini veya amacn belirleyen tanmlamalar yledir:

8
binalarda fonksiyonel ve evresel kaliteye dayal (rn. Isl konfor, i ortam havas, akustik, grsel
kalite gibi) bireysel etkinlii salamak,

binalarda btnle dayal (rn. esneklik, dayankllk, strktrel ve yangn gvenlii gibi)
organizasyonel etkinlii salamak,

bina yakn evresinin kaynak dalm ve entegrasyonuna dayal (rn. malzeme, arazi, su, enerji,
atk, alt yap gibi) toplumsal etkinlii salamak.

Binalarda performansa dayal yaklam denildiinde, International Council for Research and Innova-
tion in Building and Construction-CIB tarafndan 1982 ylnda hazrlanan, Working with the Perfor-
mance Approach in Building balkl raporda en net ifadesini bulan tanm aada yer almaktadr:

Performans yaklam yntemden ziyade sonu baznda dnme ve alma pratiidir. Bir binann
ya da bina rnnn, nasl ina edileceinin tarifi ile deil; neye gereksinim duyduu ile ilgilenir.
Bir baka deyim ile, kabul edilebilir zmleri tanmlamak/tariflemek yerine; bireysel veya toplum-
sal amalara ynelik olarak belirlenen gerekliliklerinden hareketle, gereken performans tarifler.
Performans-bazl bina, amalanan ilevi barndrmaldr. Bu balamda tasarm aamas son derece
nemlidir, nk binann kullanm srecindeki performansn belirleyecek pek ok karar bu aamada
alnmaktadr. Yksek performansl bir bina tasarlayabilmek iin, binann amalanan kullanm tam
karlamas, bir baka deyile tasarmclarn kullanc gerekliliklerini tam olarak anlamas son derece
nemlidir, ancak yeterli deildir. Tasarmc ayn zamanda binann kullanc gerekliliklerini karlamak
iin hangi zelliklere sahip olmas gerektiini de anlam olmaldr. Bu gereken zellikler, zmden
bamsz, hesaplanabilir terimler halinde ifade edildiinde, performans gerekliliklerinden sz edi-
liyor demektir.

Bir kullanc ihtiyac, bir ka performans gereksinimi karlanmasn gerektirebilir. Spekkink (2005)
tarafndan hazrlanan tabloda (Tablo 4.1) kullanc ihtiyac ile performans gereklilikleri arasndaki
fark rneklenmektedir.

KULLANICI HTYACI PERFORMANS GEREKSNM

Gereken mekan: 3m2/kii
Mekan biimi: en/ boy oran
<1.5:1havalandrma: her bir kii ve her
saat iin 30 m3 taze hava
En fazla 25 kii ile farkl oturma
ortam hava scakl: 19C < t < 21C
dzeninde (yuvarlak masa veya derslik)
Arka plandaki grlt dzeyi (d
toplantyapabilme imkan salayacak bir
ortam kaynaklaryla oluan): en fazla
mekan
35dB(A)
Reverberasyon sresi: 0.8 1.0 sn
Masa st aydnlatma dzeyi: en az
500 lux

Tablo 4.1. Bir kullanc ihtiyac, bir ka performans gereksinimi karlanmasn gerektirebilir.
9
Burada iki farkl dilden sz edilebilir. Kullanc ihtiyac dili, kullancnn iyi anlad ve ounlukla ileve
ynelik gereklilii ortaya koyan bir dildir. Dier yandan performans gereklilii sradan bir kullanc
iin bir anlam ifade etmeyen, uzmanlk dilidir ve kullanc ihtiyacn performans gerekliliine evril-
mesi uzmanlk gerektiren bir itir.

Performans gereklilii binann kullanm srasnda gereken kalite dzeyi iin farkl yaklamlar ta-
nmlamakta ancak herhangi bir zm nermemektedir. Bu, tasarm ve mhendislik srecinde yara-
tc zmlere olanak salamaktadr. Bu zmlerin performans gerekliliklerini karladndan emin
olabilmek iin, bunlar deerlendirmek gerekmektedir. Bu performans gstergeleri (PG) temeline
dayandrlarak yaplmaktadr. Bu gstergeler, lme, hesaplama veya simlasyon yntemi yardmy-
la nerilen tasarm zmlerinden kartlabilir.

Hitchcockun (2003) tanmna gre, performans gstergeleri bir bina projesinin performans hedef-
lerini, dinamik ve strktre edilmi bir formatta nicel kriterler kullanarak net olarak ortaya koyma
almasdr. Bu balamda performans gstergeleri (PG) binann performans hedeflerinin daha ak
ve nicel olarak belirlenmesi iin kullanlr. Performans verilerinin belgelenmesi, binann planlanma
amasndan balayarak tasarm ve ina aamalar sonras kullanm ve iletimine kadar binann tm
yaam boyunca deer (value) salar. Performans kriterleri, dorudan bina performans simlas-
yonu ile ilikilenen birka deerlendirme gstergesine dayal olarak snrlandrlabilmektedir.

1.4. Performansa Dayal Yaklam erevesinden Mevcut Standart ve

Ynetmelikler

Bina performansna dayal standart ve ynetmelikler, sz konusu lke ve blgenin zel artlar ve
yasalarn da gzeterek, minimum gerekliliklerin belirlenmesini hedefler. Bu balamda, bina enerji
performansnn tanmna dayal ynetmelikler, en genel erevesi ile, yap kabuu, mekanik sistem-
ler ve aydnlatma tasarm ve kurulumu hakknda belirleyici kurallar ierir.

Ynetmeliklerin gerekliliklerinin belirlenmesinde, temelde iki yntemden sz edilebilir: Tanmlayc

veya performansa dayal. Genellikle yaygn olarak tanmlayc yntem izlenmekte, performansa da-
yal yntem ise alternatif olarak uygulanmaktadr. Her iki yntem ile ilgili olumlu ve olumsuz ynleri
ile karlatrmalar aada yer almaktadr.

1.4.1. Tanmlayc Yntem

Tanmlayc ynetmelikler, binay daha yksek verimlilie ulatracak belirgin ve farkl eylemleri ta-
nmlar. Bu ynetmeliklerde, tasarmcnn veya bina sahibinin seebilecei, eitli bina bileenlerinin
minimum veya maksimum deerlerine ait alternatifler listelenmektedir. Genellikle, ou tanmlayc
nlemler, yap kabuu bileenleri iin U-deerleri (veya R-deerleri), kabul edilebilir szdrmazlk
oranlar, HVAC sistemi veya su stclar iin verimli mekanik sistem gereklilikleri olarak sralanabilir.

10
 TANIMLAYICI YNETMELKLER
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR
Bilindik olma Bitmemilik
Genellikle kullanlan bir yaklam Srece ait ykler dikkate alnmamtr, ancak
veren ve tasarmc ne beklendiini bilir bunlar nemli bir etki yaratabilir.

Slk
Basitlik
Btnleik bina yaklamndan yararlanmaz
Kabul edilebilir enerji verimlilii
lk yatrm maliyeti en dk rn semeye
nlemlerinin net tanmlarn ierir
ynlendirir

Kolaylk
ndirgeyici
Denetleyiciler iin uygunluu
Sadece kolay tanmlanabilir kalemleri ierir
deerlendirmek kolaydr

Fazla iyimser
Herhangi bir ekipmann kurulur kurulmaz
mkemmel alacan varsayar

Yenilenmesi zor
Verimlilik hedefleri hzla deitiinden,
tanmlayc ynetmelikler sklkla gzden
geirilmeli ve yenilenmelidir

1.4.2. Performansa Dayal Yntem:

Performansa dayal ynetmelikler, ou zaman uygunluu bilgisayar modelleri ile snanan, daha ge-
ni, kalitatif enerji etkinlii hedeflerini iermektedir. Performansa dayal ynetmelikler bazen, mo-
dellenen performans ynetmelikleri olarak da anlr. Bu ayrm, performansn her zaman garantili
olmadn; daha ziyade tasarmclar ve enerji modelleme uzmanlarnca simlasyona dayal tahmin
edildiini aka belirtebilmek iin yaplr. Performansa dayal ynetmeliklerde, enerji korunumuna
dayal bir karlatrma taban olarak bir referans bina tanmna gereksinim vardr. Modelleme sre-
cinde, neri bina ve taban model (referans bina) enerji kullanmlar iin bir derecelendirme nerilir.
Performansa dayal ynetmeliklerde yeni binalarn, referans binayla ayn veya daha az enerji tket-
mesi beklenir. Ynetmelikte, referans bina taban modeli oluturarak, enerji kullanmnda iyiletirme
oran ifadesi ile uygunluu tanmlar. Bina enerji tketimi, malzemelere, sistemlere, iklime ve tahmin
edilen kullanma (kullanc younluu ve isel kazanlar) dayal girdi verileri ile bilgisayar yazlmlar
aracl ile belirlenir. Binaya ait veriler uygun bir yazlma yklenir, bileenler ve sistemler, istenen
verimlilik elde edilene kadar deitirilir, bylece ynetmelie uygunluk salanm olur.

11
 PERFORMANSA DAYALI YNETMELKLER
AVANTAJLARI
Esneklik
Btnleik bina yaklamn benimser
En az maliyetli ve en yksek enerji korunumu
salayacak nlemlerin deerlendirilmesini
destekler
Yeniliki
Yeni teknolojiler tasarmn daha erken
aamalarnda entegre olabilir
Tasarm stratejilerine daha esnek bir yaklam
olanakl klar
effaflk
Hedefleri ve amalar net olarak tanmlar
DEZAVANTAJLARI
Bitmemilik
Kontrol d ykler dikkate alnmaz
Bina modelini anlaml ekilde inceleyecek
zel uzmanlarn altrlmasn gerektirir
Binay modellendii (simle edildii) ekilde
iletmeye zorlayacak bir mekanizma mevcut
deildir
yimser
Ekipman kurulur ve dzgn alr olduunu
varsayar
Snrllk
Modelden elde edilen sonular sadece girilen
veri kadar iyidir.
Pahallk
Genellikle zel yazlm kullanlmasn ve enerji
modelleme uzman gerektirir

1.5. Bina Enerji Performans Deerlendirme erevesi

Bina performansnn deerlendirilmesinde sz konusu olan enerji performans olduunda, binann

hangi kriterlere dayal olarak enerji etkinliinin belirleneceinin, standartlarca tanmlanmas, y-
netmelik ve ynergelerle de uygulama koullarnn aklanmas gerekir. Enerji etkin bina kavram
erevesinde, her lkenin kendi yerel koullar iinde gelitirdii standart, ynetmelik ve ynergeleri
vardr.

Bina enerji ynetmelik ve standartlar, binalarda enerji korunumu potansiyelinin farkna varlmasna
ve binalarda enerji etkin tasarma ilikin talebin artmasna yardmc olacaktr. Bu ayn zamanda ener-
ji etkin politikalarn gelitirilmesi iin bir temel oluturulmasn salayacaktr.

Bina enerji ynetmelik ve standartlar, bina tasarm zerinde belirli dzeyde bir kontrol ve bi-
nalarda enerji bilinli tasarmn gelitirilmesini ve yenilenmesini salamak zere, pek ok lkede
kullanlmakta ve gelitirilmektedir.

Trkiye de, son on yldr, Avrupa Birlii lkeleri ile benzer yaklamlar iinde, Avrupa Birliine uyum
sreci ierisinde, yeni yasal dzenlemeler getirmekte, mevcut yasalarn revize etmekte, enerji ta-
sarrufu ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmna ilikin dzenlenen yeni standart ve ynet-
melikleri uygulamaya sokmaktadr.

12
Bu yasal dzenlemelerin en nemlisi Binalarda Is Yaltm Ynetmeliini yrrlkten kaldran
Binalarda Enerji Performans (BEP)Ynetmeliidir. Avrupa Birliinin 2002/91/EC sayl ereve
direktifi dorultusunda Binalarda Enerji Performans Ynetmelii 05 Aralk 2008 tarihinde Resmi
Gazetede yaymlanarak 05 Aralk 2009 tarihinde yrrle girmitir.

BEP Ynetmeliinin amac, d iklim artlarn, i mekan gereksinimlerini,

mahalli artlar ve maliyet etkinliini de dikkate alarak bir binann btn
enerji kullanmlarnn deerlendirilmesini salayacak hesaplama kurallarnn
belirlenmesini, birincil enerji ve karbondioksit emisyonu asndan
snflandrlmasn, yeni ve nemli oranda tadilat yaplacak mevcut binalar iin
minimum enerji performans gereklerinin belirlenmesini, yenilenebilir enerji
kaynaklarnn uygulanabilirliinin deerlendirilmesini, stma ve soutma
sistemlerinin kontroln, sera gaz emisyonlarnn snrlandrlmasn, binalarda
performans kriterlerinin ve uygulama esaslarnn belirlenmesini ve evrenin
korunmasn dzenlemek olarak belirtilmitir.

Burada sz konusu olan birincil enerji iin, binalarn stma enerjisi tketimi, soutma enerjisi tke-
timi, aydnlatma enerjisi tketimi ve shhi scak su retimi iin harcanan enerjinin toplamndan sz
edilmektedir. Bu ynetmeliin bir gerei de her bina iin Enerji Kimlik Belgesi hazrlanmasdr.
Enerji Kimlik Belgesinin hazrlanmasnda kullanlacak olan Bina Enerji Performans Hesaplama Yn-
temi, binann enerji tketimine etki eden tm parametrelerin, binalarn enerji verimliliine etkisini
deerlendirmek ve enerji performans snfn belirlemek iin konutlar, ofisler, eitim binalar, salk
binalar, oteller ile alveri ve ticaret merkezleri gibi ynetmeliin kapsamndaki mevcut ve yeni tm
bina tipleri iin enerji performansn deerlendirmek amacyla oluturulmutur.

Bina Enerji Performans Hesaplama Yntemi;

1. Binann stlmas ve soutulmas iin ihtiyac olan net enerji miktarnn hesaplanmasn,
2. Net stma ve soutma enerji ihtiyacn karlayacak sistemlerden olan kayplar ve sistem ve-
rimlerini de gz nne alarak binann toplam stma ve soutma enerji tketiminin belirlen-
mesini,
3. Havalandrma enerjisi tketiminin belirlenmesini,
4. Binalarda gn etkileri gz nne alnarak, gnndan yararlanlmayan sre ve gn-
nn etkili olmad alanlar iin aydnlatma enerji ihtiyacnn ve tketiminin hesaplanmasn,
5. Shhi scak su iin gerekli enerji tketiminin hesaplanmasn kapsamaktadr.

Bu hesaplama yntemine dayal olarak, Trkiye artlar iin uygun ulusal bir yazlm da (BEP-tr)
gelitirilmitir. Bu yazlmn, binalarda enerji kimlik belgesinin dzenlenmesini ngren ilgili ynet-
melikte, kimlik belgesi vermekle yetkilendirilmi uzmanlar tarafndan kullanlmas zorunlu klnmtr.
BEP-tr ulusal yazlmnda, binalarn stlmas ve soutulmas iin ihtiya duyulan enerjinin hesaplan-
masnda temel alnan standart, TS EN ISO 13790dr.

13
 ENERJ ETKN BNA
TASARIM STRATEJS1
Blm 2
2. gn (1,5 saat)

Dnyada enerji tketimi ve buna bal

politikalarn kaynanda iki temel konu/
sorun yer almaktadr. lki mevcut yaygn
tketim biimlerine ynelik enerji
kaynaklarndaki azalmadr. Dieri ise fosil
bazl enerji kaynaklarnn evre ile olan
etkileimidir.

1. elebi, G., Gltekin, A. B., Ulukavak Harputlugil, G., Bedir, M., Tereci, A., tarafndan TMMOB
Mimarlar Odas, Srekli Mesleki Geliim Merkezi eitimleri iin hazrlanan, Yap-evre likileri
Eitim Notlarndaki ilgili blmden alntdr.
Dnyada enerjinin temin edildii kaynaklarn ortalama yarsn oluturan fosil yaktlarn nmz-
deki yzyl tkenmeye balayaca tahmin edilmektedir. Kayna snrl ve dnyada ancak belirli
blgelerde bulunan enerji ham maddelerinin rezerv durumlar; dnyadaki g odaklarnn politik
tutumlarn belirleyen asl etmen olmakta, ekonomik ve siyasal tavrlarn alt yapsn oluturmaktadr.

Fosil tabanl enerji kaynaklarnn kullanm ile karbon emisyonlarnn atmosfere salnmnn insan
ve evre zerinde olumsuz etkileri bulunmaktadr. Ozon tabakasnda incelme, mevsimlerin ve yl
ierisinde yerletii dnemlerin deimesi, iklim kuaklarndaki kaymalar ve iklim karakterlerinin
deimesi gibi pek ok olgu gzlenmektedir.

evrenin korunmas dnlmeden ekonomik gelimenin gerekleemeyecei de kabul edilmitir.

Sanayilemi lkelerde enerji tketiminin sektrel dalmna bakldnda, sanayi ve ulamn ardn-
dan yap sektr nc srada gelmektedir. Bu iki noktadan hareketle bundan sonra evreye veri-
lecek en az zarar salamak iin planlama, bina tasarm, yapm, kullanm ve dnm srecinde
yer alan tm aktrlerin sorumluluunu yerine getirmesi ngrlmektedir.

Bu balamda, enerji etkin tasarm stratejisi ile ama enerji etkin tasarm yaklamna ynelik genel
bir alg gelitirmek olarak aklanabilir. na karar verilen binann planlama, tasarm, kullanm ve
dnm parametrelerinin enerji performansna olan etkisi planlama aamasndan itibaren hesap-
lanmaldr.

Mimari tasarm srecinde rnein iklim verilerini gz nne alan bir yaklam yapnn enerji verimlili-
ini ykseltecektir. Bina inasnda kullanlacak malzemelerin retim srecinde, hafriyat ve bina yap-
mnda ve kullanm aamasnda stma, havalandrma, aydnlatma ve donanm kullanmnda tketilen
enerjinin yeniden kazanlmas sz konusu deildir. Ancak malzemelerin seimi, yapm srecinin hz
ve kalitesi ile sistemlerin tasarm ve seimi dorudan tasarm ekibinin sorumluluundadr.

Tasarm srecinin en bandan itibaren alnan kararlarn binann kullanm aamasndaki enerji etkin-
lii profilini belirlemekte olduunda aktr. Bu nedenle, tasarmcnn srecinin en bandan itibaren
alaca kararlarn bilinlendirmek zere, mimari tasarm sreci ve bunun enerji performans zerin-
deki etkisi incelemek nemlidir.

Enerji etkin bina;

tasarm aamasnda alnan nlemlerle daha az enerjiye ihtiya duyan,

ihtiya duyduu enerjiyi yenilenebilir kaynaklardan karlayan,
salanan enerjiyi en verimli ekilde kullanarak minimum salnm yapan bina olarak tanmla-
nabilir.

Enerji performans ve tasarm balamnda bakldnda, bina d evresini saran mikro-klimatik

zellikler ve arazi koullar, i ortam konfor koullarnn belirleyicisi olan bina tipi ve kullanc profili
yan sra, bina alt sistemleri olarak da sralanabilecek kabuk ve servis sistemleri ile meknsal organi-
zasyon, eitli dzeylerdeki bina katmanlar olarak deerlendirilmektedir.

16
2.1. Yerleim Planlamas ve Mikroklima Denetimi

Yerleim planlamas ve mikroklima denetiminin enerji etkinliini salamak balamnda temel amac,
stma, soutma ve havalandrmann pasif yntemlerle salanmasna yardmc olarak iklimlendirme-
de aktif enerji desteine duyulacak ihtiyac azaltmaktr. Yerleim planlamasnn iki temel esi, bi-
nann konumlanaca arazinin tasarm ile birlikte binann arazide yerleecei noktann belirlenmesi
ve bu sayede mevcut mikroklimann denetlenmesidir. Mikroklima, ayn iklim blgesinde, arazinin
yakn evresinin zgn iklimsel zellikleri ile ortaya kan lokal bir olgudur. Makroklimatik iklim bilgi-
leri, rnein, Ankara iline ait meteoroloji istasyonundan alnan ortalamalara dayal bilgileri ierirken,
Ankarann merkezinde bitiik nizam bir parselde tasarm yapmak ile, Elmada eteklerinde bir tasa-
rm yapmak arasndaki fark belirleyen mikroklimatik zelliklerdir. Bina tasarm, makroklimatik iklim
zelliklerinden ok, mikroklimatik zellikler balamnda ekillenmelidir. Mikroklima denetiminin ele-
manlar, iklim zellikleri; gnelenme miktar ve sresi, ortalama scaklk, rzgar, nem, bitki rts
zellikleri (bitkilerin tr, skl), yakn evredeki corafi elemanlar (tmsek ve ukurlar, su ktlesi)
olarak sralanabilir. Yerleim ve mikroklima denetimini salayarak kullanlabilecek pasif tasarm di-
namikleri doal havalandrma ve gne kontrol/doal aydnlatmadr.

2.1.1. Doal havalandrma

D ortam rzgar akmnn i-d ortam arasnda yaratt basn fark ve i ortam ile d ortam arasn-
daki scaklk farknn yaratt basn farkndan yararlanarak salanr. Baca etkisi ile kot farkna dayal
basn fark ile de havalandrmann (hava srklenmesinin) glendirilmesi mmkndr. Mimari
tasarmda doal havalandrmay etkileyecek faktrler: Rzgar ynne gre pencerelerin konumu,
Pencerelerin bykl, Pencerelerin deyde konumlan, Pencerelerin al biimleri ve du-
varlarn organizasyonu, olarak sralanabilir.

17
 ok yi

Kt

yi

ekil 2.1.

En basit ekli ile snan hava ykselir prensibi ile zetlenebilecek, scak ortam havasnn souk
ortam havasndan daha hafif olmas nedeniyle gerekleen konvektif akm yardmyla mekanlar
arasnda yaz ve k koullarnda olmak zere hava dolanm pasif stma ve serinletme amal kulla-
nlabilir.

Yazn rzgar ynne ve nispeten serin olan kuzey ynlerine alan alt kotlardaki aklklardan hava-
nn alnmas, mekanlar arasnda ve deyde doal dolanmnn salanmas ve st kotlardaki aklk-
lardan snm havann dar braklmas yolu ile doal havalandrma mmkndr.

Bu prensibe dayal olarak havalandrmay glendirmek zere tasarlanm zel gne bacalar yard-
m ile baca etkisinden yararlanarak serinletmeye ynelik daha gl bir hava akm salanabilir. Kn
ise, sera etkisine dayal olarak gne bacas iinde snan havann mekanlara yine doal dolanm yolu

18
ile ulatrlmas salanabilir. Hatta deme aralarnda dolatrlan serin veya lk havann stma veya
soutmay desteklemek amal kullanlmas de mmkndr (ekil.2.2).

ekil 2.2. Doal havalandrma ve baca etkisi

2.1.2. Gne kontrol/doal aydnlatma ilkeleri de aadaki gibi sralanabilir:

Scak dnemde gne nmndan korunup, souk dnemde faydalanarak binann aktif enerji
ihtiyacnn azaltlmas,
Bu balamda bina tasarm ve peyzaj tasarmnn dikkatle birlikte ele alnmas,
Tasarmda uygun aydnlk seviyesinin ve gn nn uygun dalmnn salanmas ve kama-
mann nlenmesi.

Caml yzeylerde gne kontroln destekleyici uygulamalar;

Uygun ynlenme: glgelenme ve gne kontrol asndan nemlidir.

Caml yzeylerin alan: toplam caml yzey alan bina toplam alannn
%10-15ini gememelidir.
Kullanlan cam tipi ve zellikleri (solar zellikleri, glgelenme katsays, vb.)
Glgelenme ve gne kontrol elemanlarnn tasarm ve kullanm

19
 ekil 2.3. Doal aydnlatma ve gne kontrol

ekil 2.4. Kuzey yarmkrede yaz ve k dnemlerinde gne yrngesi.

20
Bilindii gibi, gne dnyann kuzey yarm kresinde kn daha eik bir a ile ve dounun gneyin-
den doup, batnn gneyinden batarak daha ksa bir yrnge izlemekte; yazn ise, daha dik bir a
ile ve dounun kuzeyinden doup, batnn kuzeyinden batarak daha uzun bir yrnge izlemektedir
(ekil 2.4). Bu durum, yaz ve k koullarnda gne kontrol iin nemli avantajlar sunmaktadr. r-
nein peyzaj tasarmnda, kn yapraklarn dken, yazn ise yapraklanan aalarn binann gne/
glge durumu da dikkate alnarak yerletirilmesi halinde bina bileenlerine ihtiya duymadan da
kontrol salanabilecektir (ekil 2.3).

Gneten pasif anlamda stma amal yararlanabilmenin birincil yolu pencereleri gne toplac ola-
rak kullanmaktr. Camlarn sl nmlara kar gsterdii davrana dayal, sera etkisinden yararla-
nlarak pasif stma gerekletirilebilir.

Sera etkisi, gnein ksa dalga kzl tesi nmlarna kar tamamen geirgen davran gsteren
camlarn, i ortamda yzeyler tarafndan emildikten sonra, ortama uzun dalga olarak yaylan -
nmlara kar geirimsiz davran gstermesidir. Bu durum camlardan ieri giren nmlar ieride
kilitleyerek srekli bir stma salamaktadr. Istma ihtiyac gerektiren dnemler iin olduka yararl
olan bu durum, gereksiz s kazanlarn nleyebilmek iin dikkatli bir kontrol gerektirir.

Pasif gne tasarmnda caml yzeylerin younluklu olarak gney ve gneye yakn ynlerde yer
almas ile (gne yrngesi ve yaz-k ykseklii de dikkate alndnda) kontroln kolay, kazanla-
rn yksek olduu grlr. Doal aydnlatma ve gn alma olanaklarndan bir ka ekil 2.5de
grlmektedir.

Doal aydnlatma ilkeleri

1. Yazn i ortamda yeteri gn salayarak, elektrikli aydnlatmann kapal

tutulmas salanmaldr. Gn iyi bir ekilde datlarak alnrsa, i
ortamdaki aydnlk dzeyini gerekenden ok daha ykseltebilir.
2. Kn, zellikle stma gerektiren binalarda gne nn mmkn olduunca
ieriye alnmas salanmaldr. ortamda parlama veya kamama
oluturmad srece gnnda herhangi bir snrlama gerekmez.
3. Istma gerektirmeyen binalarda ise, birinci sradaki kural, yaz dnemi kadar
k dnemi iin de geerlidir.
4. Eer pencerelerde gne spekturumunun belirli dalga boylarna kar seici
geirgen camlar kullanlrsa, gne nn verimlilii nemli oranda artar.

21















ekil 2.5. Doal aydnlatma ve gn alma olanaklar.

klimsel veriler dikkate alndnda, bina formunun ve en-boy oranlarnn olduka nem tad g-
rlr (ekil 2.6). rnein, scak nemli bir iklimde mmkn olduunca yaygn, ok yzeyli, yerden
koparlm, geirgen ve hafif konstrksiyonlu bir planlama sz konusu iken, scak kuru iklim iin daha
ie dnk, avlulu, kk aklkl ve ar konstrksiyonun tercih edilmesi gerekecektir. Trkiyedeki
iklim zellikleri dikkate alndnda, farkllklar gzlenmekle birlikte genel prensip, mmkn olduun-
ca binalarn dou-bat dorultusunda uzanmasn salamak, gney cephesini genileterek gne
kazanlarn ve kontrol kolaylatrmaktr.

Pasif gne tasarm

Pasif gne teknolojisine dayal bina tasarmnda ncelikle o binann tasarlana-

ca iklim blgesinin zellikleri iyi bilinmeli ve tasarm o iklim blgesinin zel
koullarna uygun olarak gelitirilmelidir. rnein, scak nemli bir iklimde mm-
kn olduunca yaygn, ok yzeyli, yerden koparlm, geirgen ve hafif kons-
trksiyonlu bir planlama sz konusu iken, scak kuru iklim iin daha ie dnk,
avlulu, kk aklkl ve ar konstrksiyonun tercih edilmesi gerekecektir. Pasif
binann, zel bina bileenlerinin tasarmyla, gneten dorudan kazan (rn.
caml yzeyler aracl ile), dolayl kazan (rn. gne odas veya Tromb duvar
ile) ve ayrk kazan (rn. termosifon sistem) sistemlerine dayal olarak enerji
tketimini en aza indirecek olduka etkin sonulara ulamas salanabilir.

2.2. Mekansal organizasyon

22
23
Mekansal organizasyon kullanc gereksinimleri ve tercihleri ile estetik kararlarn bileiminden olu-
maktadr. Bu bileenlerin her biri bina enerji performans ve evresel etkisine ynelik nemli girdiler
salamaktadr. Bu anlamda, ak, yar ak ve kapal alanlarn kullanm, bu mekanlarn ynlenmeleri,
mekanlarn snrlarn belirleyen i ve d yzeydeki s kayp ve kazanlar mekansal rgtlenmenin
enerji kullanmna olan etkisini belirlemektedir.

Enerji performansn ykseltmek amacyla mimari program kurgulanrken;

Ayn tip aktiviteyi barndran, gn ierisinde kullanm zamanlar akan ve kullanc younluu
birbirine yakn mekanlarn beraber dnlmesi ile bina sl zonlara ayrlmaldr.
Konfor scaklnn daha dk olabildii servis hacimlerinin kuzeye, yaama mekanlar gneye
yerletirilmelidir.
Kullanm emas incelendiinde yakn aktivitelerin mekanlarnn yakn tipte ve boyutta olaca
gz nnde bulundurulmaldr.
Gne ndan optimum faydalanmak iin doru ynlendirilmi gei mekanlar (sera, limon-
luk, gne evi gibi) tasarlanmaldr. Bunun temel amalar, sl tampon blge elde etmek, doal
havalandrma iin scaklk fark yaratmak, i kaplar ap kapatarak gn ierisinde gerektiinde
i ortamn scakln ykseltmek ve/veya gece i ortam scaklndaki d azaltmaktr.

2.3. Bina Kabuunun Tasarmnda Temel lkeler

Bina kabuunun tasarm, s, k ve hava transferinden kaynaklanan enerji tketiminin optimizas-

yonu asndan nemlidir.

Kabuun s geirme zellii: Is geirgenlik katsays (U), veya s aktarm direnci (R)
Kabuun nmlara verdii tepki: Yutuculuk(a), Yanstclk(r), Geirgenlik(t), Emissivite (ya-
ynm)(e)
Kabukta hava szntlar
Kabuun su geirme zellii: su buhar geirgenlii, nem ve su yaltm

Yap kabuunu oluturan tm bileenlerde s korunumunun salanabilmesi ve s ka-

yplarnn minimize edilebilmesi nem tar. Bu amala bileenlerin s geirgenlik kat-
saylarnn belirli snrlarn altnda kalmas gereklidir. TS 825 Is Yaltm Standardnda
Trkiye drt derece gn blgesine ayrlm ve her yap bileeni iin izin verilecek maxi-
mum s geirgenlik katsays blgelere gre ayr ayr belirtilmitir.

Tasarmda, hesaplamalar sonucunda elde edilen kabuk bileenlerine ait U deerinin,

TS 825te belirtilen, binann yer ald derece gn blgesine ait deerlere uygun olup
olmad, o blge iin verilen tablo deerleri ile karlatrlarak belirlenmelidir. Kabuk
bileenine ait U deeri standartta ilgili derece gn blgesi iin verilen deerden byk

24
ise, kabuk tasarmnda bileenin s geirgenlik direncini arttrmaya ve dolaysyla U de-
irini drmeye ynelik zmlere gidilmelidir. Bu amala bileenin standarda gre
salamas gereken U deeri elde edilene dek, kabuu oluturan katmanlarn kalnlk-
larnn, ya da kabukta yer alan s yaltm malzemesinin kalnlnn arttrlmas yolu ile,
kabuun s geirgenlik direnci ykseltilmelidir.

Termofiziksel zellikler Optik zellikler

Toplam s geirme katsays Yutuculuk

Zaman geciktirmesi Yanstclk

Hava Scakl

Gne Inm
Ortam
Hava Hareketi Konforu

Nem d i

ekil 2.7. Bina kabuunun optik ve termofiziksel zellikleri

Bina kabuunda s transferi kondksiyon (dokunum), konveksiyon (dolanm) ve radyasyon (-

nm) yollar ile gerekleir. Kondksiyon ve konveksiyon kabuk bileeninin s geirgenlik katsays
ile doru orantldr. Radyasyon, kabuk bileeninin yzey zellii ile ilgilidir. Bina kabuundan sl
ktle olarak yararlanmak ise, scak saatlerde depolanan snn gece havann soumas ile tekrar i
mekana verilmesi ve duvar yzey scaklnn i ortam hava scaklndan yksek olmas yollar ile
salanabilir. Kabuun termofiziksel zellikleri iinde yer alan zaman gecikmesi ve genlik klme
faktr, dorudan sl ktle zellikleri ile ilgilidir.

Kabukta s korunumu, s yaltm ile salanrken, s depolama yetenei sl ktle ile belirlenir. Is
korunumu ve sl ktle zelliklerini bir arada barndran tek bir malzemeden sz etmek mmkn
olmad iin, kabuk katmanlarnn malzeme seimi ve sralan, bu iki zellik dikkate alnarak be-
lirlenmelidir.

25
Kabuk katmanlarnn sralannda bir dier nemli zellik, higrotermik denetim kuraldr. Kabuk kat-
manlar iinde yer alan malzemelerin sl direnleri ile birlikte su buhar geiine kar gsterdikleri
direnlerin de gz nnde bulundurulmasna dayal olan bu kural erevesinde, sl direnci en yksek
olan malzemelerin kabuun souk kesimine en yakn yerde yer almas, buhar geiine diren gs-
teren malzemelerin ise, kabuun scak kesimine en yakn yerde yer almas gerekmektedir. Bir dier
deyi ile, kabukta sl diren scaktan soua doru artmal, buhar geiine kar diren ise scaktan
soua doru azalmaldr. zellikle s yaltm ieren kabuk bileenlerinde, yaltm kabuk katmanla-
rn keskin bir biimde iki ayr scaklk blgesine ayrd iin, bu kural son derece nem kazanmak-
tadr. Kabuk katmanlarnn higrotermik denetim kuralna uygun yerletirilmesi ile, bnyesinde su
buhar tayan havann eitli sznt noktalarndan (derz aralar, malzeme birleim noktalar, vb.)
geerken, souk yzeyle karlamas halinde youarak terlemeye ve, kflenme, mantarlanma,
korozyon, vb. erken yap hasarlarna neden olmasnn nlenmesi; malzemelerin bnyesinden geen
su buharnn ise, malzemenin ara kesitinde (ounlukla s yaltm malzemesi kesitinde oluan ani
scaklk deiimine dayal olarak ve eer malzeme buhar geiine izin veren ak gzenekli bir yapya
sahip ise) youmas ile malzemenin slanarak hasara uramas ve grevini yerine getiremez hale
gelmesinin nne geilmesi salanm olur.

2.3.1. Is yaltm

Is yaltm, kabuk bileeninin s geirgenliini azaltarak, binann sl korunumunu ykseltmektedir.

Kabuk tasarmnda s transferinin kontrol edilmesi bakmndan;

Dolgu ve kaplama malzemesinin seimi,

Kabukta hava katman kullanm,
Is yaltm malzemesi seimi,
Cam yzeylerin tasarm (effaf yzey oran ve pencere zellikleri) nemli faktrlerdir.

Is yaltm tasarm stratejileri aada sralanmaktadr:

Is yaltm katman souk kesime en yakn yerde, ounlukla dardan zarflama eklinde, hibir
s kprsne izin vermeyecek detaylandrma ile uygulanmaldr,
Tesisat kanallar s yaltmnn scak kesiminde yer almaldr,
at, duvar ve demede yaltm miktar optimum seviyede olmaldr,
Is kprlerinin olumas engellenmelidir,
Uygun yaltm sistemi ile beraber uygun stma sistemi kullanlmaldr.

Is yaltm malzemesi seiminde gz nne alnacak temel faktrler aadaki gibidir:

Uygulama kolayl,
Konstrksiyon tipi,
Binada kullanlan stma tipinin gereksinimleri,
Kullanlacak yaltmn tipi,

26
 Enerji geri deme miktar,
Estetik gereksinimler,
Yapnn yaam dngsne etkisi,
Bakm-onarm gereksinimleri

2.3.2. Isl ktle

Yap malzemeleri zgl s deerleri ve kalnlklar orannda bnyelerinde s depolama kapasitesine

sahiptirler. Ta, tula, beton gibi zgl ss yksek malzemeler yapda sl ktle olarak yer alr ve bu
zellik, gece-gndz arasnda scaklk fark olan iklim blgelerinde pasif tasarmda s depolama
amacyla sklkla kullanlr. Ayn s geirgenlik direncine sahip iki kabuktan, sl ktlesi olan ar kons-
trksiyonlu bir kabuun, dierine oranla nemli stnlkleri vardr. Kabuun termofiziksel zellikleri
iinde yer alan zaman gecikmesi ve genlik kltme faktr kabukta sl ktlenin varlna ba-
ldr. Isl ktlenin d ortam scaklk salnmlarn yumuatarak (genliini klterek) i ortama aktar-
mas genlik kltme faktr ile ilgili; d ortam scaklnn nce kendi bnyesinde depolanmas ve
belirli bir zaman sonra, i ortam scaklnn, ktlenin i yzey scakl altna inmeye balamas ile i
ortama s aknn balamas ise zaman gecikmesi ile ilgilidir.

Her ne kadar ou kabuk sl performans hesaplamalarnda, sl ktle zellii gz nnde bulundu-

rulmasa da, pasif tasarmda bina bileenlerinden yararlanma sz konusu olduunda s depolama
amal sl ktleden yararlanmak esastr.

2.3.3. Is Kprleri ve Hava szdrmazlk

Yap kabuunda, s ve nem korunumu asndan zayf kesimler, s ya da nem kprleri olarak tanm-
lanrlar. Bu kesimler; yap kabuunda, ilgili yaltm katmannda oluan kesintiler, dardan ieriye
doru korunumsuz devam eden yap bileenleri veya s iletim direnleri birbirinden farkl bileenler
nedeni ile oluan, i-d s iletiminin fazla olduu blgelerdir. Is ve nem kprleri, s enerjisi kayb
asndan olduu kadar, buhar geii iin de d-i ortam birbirine balayan bir kpr gibi alrlar.
Bylece hem s kayb, hem de erken yap hasarlar yaratrlar. Yap bileeninin kesitinde, katmanlar-
dan kaynakl olabildii gibi, farkl yap bileenlerinin bir araya geldii balant yerlerinde de ortaya
kabilirler. Kanlmaz trden kk s kprleri (kelepeler, kebentler, gibi balant elemanlar
ile) toplam s kayb veya kazancna fazla etki yapmaz. Bu nedenle sadece youma ve dolays
ile korozyona maruz kalma ihtimallerini en aza indirecek ekilde tasarlanp yerletirilmeleri mm-
kndr. Bunlardan daha ciddi problem yaratanlar; strktrel deme-duvar birleimleri, ieriden
darya doru kesintisiz uzanan hatl, kiri, lento, kolon gibi balantlar, demenin kma eklinde
uzanarak balkon oluturmas, doramalarla tavan arasndaki balantlar gibi daha geni kesitli s
kprleridir. Y

ap kabuuna s yaltmnn girmesi ile s ve nem kprlerini engelleyecek ekilde yaltm sreklilii-
nin salanmas ok nemlidir. Is yaltm katmanlarnn ek yerlerinin binili yaplmas, binili yaplmas
olanaksz ise s yaltm katman saysn artrarak ek yerlerinin artmal yerletirilmesi gerekir.

27
Yap kabuunda, i-d ortam arasnda rzgardan kaynakl basn farkna dayal veya i-d ortam
arasnda scaklk farknn yaratt basn farkna dayal olmak zere hava szntlar sz konusudur.
Yap kabuunun hava szdrmazlnn salanmasnn amac, enerji performansnn ykseltilmesi,
youmaya dayal yap hasarlarnn nlenmesi, i ortam hava kalitesinin srdrlmesidir. Binalarda
s kayplarnn % 20-% 50ne hava szntlar neden olmaktadr.
Binada hava szntsnn gerekletii noktalar:

Malzemelerin iindeki klcal boluklar

Pencere-kap duvar birleim noktalar
Baka malzemelerle birleim noktalar
Mekanik ve elektrik tesisat gereleriyle birleim noktalar

Hava szdrmazlk kapasitesini etkileyen en nemli faktrler:

Prefabrikasyon-iilik kalitesi,
Malzeme birimlerinin yan yana geldii ve
Mekanik ve elektrik servis elemanlaryla akt detay zmleri

ekil 2.8. Binada hava szntsnn gerekletii noktalar

28
2.3.4. Pencere ve glgeleme elemanlarnn tasarm

Pencerenin binadaki ilevleri, d ortamla grsel temas, gn nn ieri alnmasn, doal havalan-
drmay salamak olarak sralanabilir. Pencerelerdeki caml yzeyler hem camn sl direncinin dk
olmas nedeniyle s kaybna, hem de sera etkisi nedeniyle fazla snmaya neden olabilir. Bu bakm-
dan, pencere says ve boyutlarnn optimizasyonu bina enerji performans asndan ok nemlidir
ve mimari tasarmla salanabilir. Kk pencereler ya da daha az sayda pencere kullanm, bununla
birlikte pencerelerin binada yerleimi s iletimi ve gneten s kazanc ilikisini etkileyecektir.

Pencere elemanlar ve enerji performansn etkileyecek zellikleri:

Pencere camnn zellikleri: Camn tr (boyal, yanstc, s emici), camn s iletim katsays,
glgeleme katsays, katman says, katmanlar aras dolgu maddesi
Pencere dorama malzemesi: Doramann kalnl, doramadaki boluklarn dolgu maddesi
Pencere iin doru glgeleme arac tasarm (ekil 2.9), gnein yaz dnemindeki pozisyonu,
gne nmnn istenmedii saatleri dikkate alarak gne diyagramnn kullanmyla glgele-
me elemanlarnn boyut bilgileri hesaplanarak yaplr.

ekil 2.9. Glgeleme elemanlarna rnekler.

29
2.4. Isl Konfor ve Kullanc Faktr

Btnleik tasarm yaklamna dayal bakldnda, bina enerji performansnn,

planlama ve tasarm aamalarndan itibaren alnacak nlemlerle ykseltilebi-
lecei anlalmaktadr. Binann fiziksel ve mekansal zellikleri yannda kullanc
davran binann tkettii enerji zerinde nemli etkiye sahiptir. Burada, kulla-
nc konforunun enerji tketimi ile optimizasyonu ve servis sistemlerinin kullan-
c dostu olmas vurgulanmas gereken iki konudur.

Kullanc konforu asndan ltler

kullanc younluu
kullanc profili (ya, cinsiyet, giysi durumu, vb.)
kullanm dzeni
ilev, olarak sralanabilir.

Kullanc profili dorudan i ortam scaklk dzeyi, aydnlatma gereklilii ve ha-

valandrma gerekliliklerini etkiler.

30
 PERFORMANS
DEERLENDRME
RNEK UYGULAMA
ALIMALARI
Blm 3
3. gn (45 dakika)

Bina simlasyonu iin farkl pek ok

model (lekli mimari maketlerden, test
hcrelerine kadar deien eitlilikte)
oluturmak mmkn ise de, burada sz
konusu olan bilgisayar simlasyonlardr.
3.1. Bina Performans Simlasyonu

Benzeim olarak da trkeletirilebilen simlasyon, karmak bir sistemin basitletirilmi bir mo-
delini oluturarak, gerek sistemin davrann tahmin etmek ve analiz etmek zere bu modeli kul-
lanma sreci olarak tanmlanabilir. Gerek sistemleri tm karmaklklar iinde analiz etmek ok
zor, hatta imkanszdr ve genellikle bunu, bu karmaklk iinde gerekletirmek gereksizdir. Sim-
lasyonun temel amac, gerek sistemden dikkatlice ekip kartlarak, sadece belirli gereklerle ilgili
elemanlarn dikkate alnmas ve greli olarak daha nemsiz olanlarn gz ard edilmesi ile, gerek
sistem davrann doru olarak tahmin etmek zere kullanlabilen bir model gelitirmektir.

Bina simlasyonu iin farkl pek ok model (lekli mimari maketlerden, test hcrelerine kadar de-
ien eitlilikte) oluturmak mmkn ise de, burada sz konusu olan bilgisayar simlasyonlardr.
Bina simlasyon programlar, genellikle hesap yntemlerine, modelleme dzeylerine, kullanm alan-
larna gre snflandrlabilmektedir. Hendricx (2000), bina simlasyonlarn binann tasarm srasn-
daki boyut, biim, vb. bilgilerinin deerlendirilebildii modelleme aralar, tasarm alternatiflerinin
gelitirilmesine yardmc tasarm aralar ve bina performans yaklamlarn (enerji ak, strktrel
dayanm, akustik, vb.) deerlendiren analiz aralar olarak e ayrmaktadr.

Binalarn performansa dayal tasarm sz konusu olduunda, her kategori de nem kazanmakta
ve tasarm sreci boyunca entegre bir btn olarak almalar ve deerlendirmeye dahil edilmeleri
gerekmektedir.

Modelleme, tasarm ve analizi bir arada bulunduran, byk, ok zonlu binalar ve bunlarn stma, ik-
limlendirme ve havalandrma sistemlerinin deerlendirilebilmesini salayan, genellikle saatlik baz-
da ve her mekan iin ayr hesaplamalar gerekletirebilen detayl simlasyon programlar, binann
entegre bir btn olarak performansn analiz edebilen bina performans simlasyon programlardr.

Bina simlasyonu yinelemeli bir sretir ve aada sralanan admlardan biri veya bir kan ier-
mektedir:

Problemin veya tasarm gereklerinin analizi,

Modelden beklentiyle rtecek uygun simlasyon yazlmnn seilmesi,
Binann ve sistemlerinin geree uygun, ilgili elemanlarna ve niteliklerine dayal modelleme
gerekletirilmesi,
Modelin yazlm gereklerine uydurulmas (modelin kalibrasyonu),
lgili koullarn (i ortam konfor koullar, iklim verisi, vb.) dzenlenerek simlasyonun gerek-
letirilmesi,
Bir ok deiken (enerji gereklilii, maksimum yk, konfor parametreleri, emisyonlar, vb.) yar-
dmyla simlasyon sonularnn analizi,
Sonularn ilgili tasarm bilgisine dntrlmesi.

32
Bina simlasyonunun etkinliini ve sonularn gvenilirliini salamak iin temel gerekliliin ye-
rine getirilmesi gerekmektedir:

1. Model, karmaklk ve beklenen zm dzeyine uyumlu olmal,

2. Yazlm geerliliini kantlam ve model yazlma uyumlu hale getirilmi (kalibre edilmi) ol-
mal,
3. Simlasyonlar alternatif zmleri ve tasarm seeneklerini karlatrmak zere kullanlmaldr.

Bugn, bina performans simlasyonunun tasarmclara uzmanlklarn daha etkin kullanma, geni-
letme ve iyiletirme olana sunduu kabul edilmektedir. Simlasyon, tasarmclar iin sadece fikir-
lerin test edilmesinde deil, ayn zamanda yeni fikirlerin gelitirilmesi ve sunulmasnda da nemlidir.

Bu balamda, bugn bina performans simlasyonunun kullanmnda nemli bir eksiklik vardr. Si-
mlasyon genellikle tasarm srecinin son evresinde, performans kantlayc olarak kullanlmak-
tadr. Oysa tasarmn erken evrelerinde, kolay geri dnlerle kararlarn test edilmesi ve ok daha
fazla seenein snanabilmesi mmkn olmaktadr. Simlasyonu, tasarm srecinin erken evrelerine
ekebilmeye ynelik aratrmalar halen devam etmektedir.

Bina ve sistemlerinin entegre tasarmnn disiplinler aras bir ekiple yrtlmesi arttr ve simlas-
yon, farkl disiplinler arasndaki iletiimi salamaya ynelik olduka nemli bir teknoloji olarak da
dnlmelidir.

3.2. Bugn Kullanlmakta Olan Mevcut Programlar ve Kullanm Alanlar

Bina enerji analizine ynelik pek ok simlasyon program vardr ve basitten detayl ve kapsamlya
kadar geni bir yelpaze iinde yer almaktadrlar. Simlasyon programlarn kategorize etmek ok
zordur nk pek ou oklu ilevler iermektedirler ve programlarn kendisi srekli deimekte,
gelimektedir.

BLAST, e-Quest, ESP-r, Energy-Plus, gibi gncel programlar bir binay detayl bir ekilde modelleye-
bilirler, ancak ayn zamanda kullancnn ok aba sarf etmesine ve olduka ykl veri girii gerek-
letirmesine neden olurlar.

Baz ticari kurumlara ait programlar tasarm ofislerince daha rabet grmektedir, nk kullanm
daha kolay ve kullanc arabirimi ve varsaylan belirleyicileri vardr; ancak, bamszlklar ou kez
soru iareti olarak kalmtr.

Bir konuya ilikin bir simlasyon programnn seimi, projenin gereklerine, analizin maliyeti ve sre-
sine, kullancnn deneyimine ve uygun simlasyon arac verilerinin olanaklarna baldr. En nemli
etmen, uygulamann gerekleriyle ilikili programn yeteneidir.

33
Tam ve kesin snflandrmann gerekletirilebilmesi olduka zor olsa da, kullanm alanlarna gre, en
ok kullanlan uygulamalar iinde;

Aydnlatma analizi ve simlasyonu,

Akustik performans analizi,
Gne ve glgeleme analizi,
Isl performans analizi,
Hesaplanabilir akkan dinamii
Maliyet analizi ve standartlara uyum,
Yeil bina tasarm ve srdrlebilirlik,
Kabuk performans analizi, vardr.

Aada basit modelleme aralar ve detayl analiz aralar arasndan seilen baz programlar tantl-
maktadr. Bu programlar dnda uygulama alanlar ve detay dzeyleri farkl pek ok program vardr.
Bu programlara ait en geni listeye aada yer alan adresten erimek mmkndr.

http://www.eere.energy.gov/buildings/tools_directory/

3.3. Simlasyon Programlar leyi Sreci

Bina enerji simlasyonu tekrarlanarak adm adm yryen bir sretir ve aada sralanan admlar-
dan biri veya bir kan iermektedir:

Problemin veya tasarmn ne tr gerekleri olduunun belirlenmesine ynelik analiz,

Bu gereklere bal olarak oluturulan modelden beklenen performans verilerini tam olarak
salayacak uygun simlasyon yazlmnn seilmesi,
Binann ve sistemlerinin gereki, ilgili elemanlarna ve niteliklerine uygun modellenebilmesi-
nin salanmas,
Modelin, yazlmn gereklerine uydurulmas (modelin kalibrasyonu),
lgili koullarn (i ortam konfor koullar, iklim verisi, vb.) dzenlenerek simlasyonun gerek-
letirilmesi,
Bir ok deiken (enerji gereklilii, maksimum yk, konfor parametreleri, emisyonlar, vb.) yar-
dmyla simlasyon sonularnn deerlendirilmesi,
Sonularn ilgili tasarm bilgisine dntrlmesi.

Bina enerji simlasyon programlar, ncelikle binann modellenmesini gerektirir. Burada tasarma
ilikin verilerin tanmlanmas sz konusudur. Bu, bazen sadece ktle formu, boyut, bileen ve mal-
zemelerle snrl kalabildii gibi, detayl simlasyon programlar iin, saatlik kullanm zaman cetvel-
lerinden, stma, havalandrma, iklimlendirme sistemlerinin zellikleri ve iletim stratejilerine kadar
ayrntl pek ok bilginin tanmlanmasn da gerektirir. Bu tasarm parametrelerinin bina biimine
ynelik olan ksm iin ou enerji simlasyon program CAD (Computer Aided Design/Drafting)
verilerini (ounlukla DXF-Data Exchange File- olarak) kabul edebilmektedir ya da program iinde
binann iki ya da boyutlu modellemesinin gerekletirilebilmesi sz konusu olabilmektedir.

34
Programn altrlabilmesi iin ikinci en nemli veri, binann yaplaca blgeye ait iklimsel verinin
elde edilebilmesidir. Bu verileri, baz programlarda, programn iine manual olarak girebilmek mm-
kn olabildii gibi, ou program bir ka farkl formatta (TRY, TMY, BIN, WYEC, vb.) elde edilebilen
paket iklim verilerini de kabul edebilmektedir.

Gerekli verilerin girilmesi ile simlasyon altrlr. Elde edilen veriler, genellikle, binann veya me-
kanlarn stma ve soutma ykleri ile bunlar karlayacak yllk enerji tketimleridir. Programlarn
zelliklerine ve girilen veri dzeyine bal olarak, enerji maliyetleri veya binann toplam maliyeti,
binann evresel zararlar (CO2 emisyonlar gibi), yaam boyu maliyeti (life cycle cost) gibi sonular
da elde edebilmek mmkndr (ekil.4.2).

Binann tanmlanmas
Fiziksel Veri
Tasarm Parametreleri
iklimsel Veri
Modelleme

Seilen program ile

Simlasyon Program
simlasyon

Mekan ykleri
Simlasyon Enerji tketimi (MWh)
ktlar Maliyetler (LCC)

ekil.4.2. Enerji simlasyon programlarnn ileyi sreci.

35
3.4. rnek Simlasyon Program e-QUEST

DOE-2 (eQuest) [http://www.doe2.com]: Son birka yldr, zellikle kiisel bilgisayarlarn kullanm-
nn yaygnlamas sonras ivme kazanarak artan ve piyasada yer alan pek ok performans analiz
programlar iinde, yaygn kullanm olanana sahip bir ka (DOE-2, BLAST, TRNYSYS, SERI-RES,
ESP-r, vb.), olduka detayl modelleme gerektirmekte, performans tahmininde doruya en yakn
deerleri sunabilmektedir. Ancak, kullanmlar olduka zor, binay tanmlarken, text formatnda, ol-
duka karmak veri girii gerektiren ve elde edilen ktlarn yine text formatnda ve olduka karma-
k, nmerik tablolar iermesi nedeniyle anlalmas g olmas, bu programlarn kullanmnn bina
endstrisinde yaygnlamasn engellemitir.

Bu programlardan biri olan DOE-2, binann iklimi, mimarisi, iletim zaman cetveli ve HVAC ekipma-
nnn tanmlanmasyla, binann enerji tketimini ve enerji maliyetini saatlik bazda simle eden bir
programdr. ABD Enerji Departman (DOE)`nn sponsorluunda gelitirilen DOE-2, enerji etkin bi-
nalarn tasarmna, yeni teknolojilerin etkisinin analiz edilebilmesine ve enerji korunumu standartla-
rnn gelitirilebilmesine ynelik olarak ABD ile birlikte, dnyada krktan fazla lkede geni kullanm
olanana sahiptir.

lk kez 1979`da Lawrence Berkeley Laboratuarnda Simlasyon Aratrma Grubu tarafndan geliti-
rilerek kullanlmaya balayan DOE-2`nin daha geni kullanm olanana sahip olmas kiisel bilgisa-
yarlarn geliimiyle paraleldir. DOE-2 bugn, PC-tabanl kullanlabilecek ekilde gelitirilerek, ticari
kullanma dnk olarak, sadece bir simlasyon motoru haline gelmi, grafik kullanc arabirimi geli-
tirilen eitli versiyonlar piyasada yer almaktadr (Visual-DOE, Power-DOE, gibi).

Binalarda enerji kullanmnn ve pik taleplerin denetimi gereklilii, DOE-2 bina enerji analiz prog-
ramnn Windows`a dayal grafik kullanc arabirimi (GUI) ve eitli algoritmik ve veritaban iyile-
tirmeleri ieren yeni bir versiyonunu, Power-DOE`yi gelitirme ynnde harekete geirmitir. Veri
hazrlanmas ve veri girii ile ktlarn izlenebilmesi iin gerekli srenin azaltlm olmas ve kul-
lanmdaki kolaylk nedeniyle Power-DOE, bina tasarmnda yer alan tasarmc ve mhendislerce,
DOE-2`ye oranla ok daha yaygn kullanma sahip olmutur.

Power-DOE, 2000 ylndan sonra gelitirilmemi, J. J. Hirsch ve arkadalar, bu noktadan sonra,

eQUESTi gelitirmeye devam etmilerdir. u anda 5.2 srm kullanlmakta olan eQUEST, yine
DOE-2 simlasyon motorunu kullanan bir programdr. Yeni olarak eQUEST, baz kullanc sihirbazlar
ile uzmanlk gerekliliini byk lde ortadan kaldrrken, zellikle bina tanmnda ciddi snrllklar
getirmekte ve deneyimsiz kullancy programn kabullerine zorlamaktadr.

36
KAYNAK LSTES

Baker, N., Steemers, K., 1999, Energy and Environment in Architecture, A Technical Design Guide, E&FN
Spon, London, UK.

Bayram, M., BEP-tr Hesaplama ynteminde Referans Bina Kavram ve Enerji Snflandrmas, X. Ulusal
Tesisat Mhendislii Kongresi, 13-16 Nisan, zmir (2011).

BEP, Binalarda Enerji Performans Ynetmelii, Bayndrlk Bakanl (2010).

Blok, K., 2005, Improving Energy Efficiency by Five Percent and More per Year? Massachusetts Insti-
tute of Technology and Yale University, Journal of Industrial Ecology, 8 (4): 87-99.

Briggs, R. S., Brambley M. R., Whole Building Energy Targets: A Methodology for Future Per-
formance-Based Standards, Proc. of Building Simulation 91 Conference, IBPSA, August, 20-22,
Sophia-Antipolis, Nice, France, 631-637 (1991).

Bullen, D., Building Performance: Past, Present and Future, The AIA Journal of Architecture, Vol. Janu-
ary,http://info.aia.org/nwsltr_aiaj.cfm?pagename=aiaj%5Fa%5F20051020%5Fpast%5Fpresent(2006).

elebi, G., Gltekin, A. B., Harputlugil, G., Bedir, M. ve Tereci, A., Yap evre likileri, ISBN / ISSN: 978-
9944-89-645-0, izgi Basm Yayn Ltd. ti., Trkiye, stanbul, (2008).

E-Quest, http://www.doe2.com/equest/ (last accessed: April 2016)

Givoni, B., 1998, Climate Considerations in Building and Urban Design John Wiley & Sons, Inc., New
York, USA.

Goulding, J.R., Lewis, J.O., Steemers, T.C., 1992, Energy in Architecture, The European Passive Solar
Handbook, Commision of the European Communities, Luxembourg.

Hagemann, I., 2005, Solar Design and Urban Planning in Architecture JSPS Symposium, Urban
Planning, Sustainable Cities Tokyo, Japan, 1-10.

Harputlugil , G. U., An Assessment Model Addressed to Early Phases of Architectural Design Process Pri-
oritised by Energy Performance, PhD dissertation, Gazi University Institute of science and Technology,
Ankara, Turkiye. (2009)

Harputlugil G.U., Hensen, J.L.M., Relation Between Building Assessment Systems and Building Perfor-
mance Simulation, International Build & Human Environment Research Week Proceedings, 3-7 April,
Delft University of Technology, Netherlands, 333-343 (2006).

Hawkes, D. Foster, W., 2002, Energy Efficient Buildings: Architecture, Engineering and Environment,
W.W. Norton & Company, NY, USA.

Hensen, J.L.M. Simulating building performance: just how useful is it?, REHVA Journal, nr. 4, Fed-
eration of European Heating, Ventilating and Air-conditioning Associations - REHVA, Brussels, 18-24
(2003).

Hitchcock, R.J., (2003), Standardized Building Performance Metrics Final Report, Ernest Orlando
Lawrence Berkeley National Laboratory Report, USA, 3-9

37
 Hui, S. C. M., (2002), Using Performance-based Approach in Building Energy Standards and Codes, In
Proc. Of the Chonqing-Hong Kong Joint Symposium 2002, 8-10 july, Chongqing, China, A52-61.

Hui, S. C. M., Using Performance-based Approach in Building Energy Standards and Codes, In Proc. Of
the Chonqing-Hong Kong Joint Symposium 2002, 8-10 july, Chongqing, China, A52-61 (2002).

Johnston D., Miles S. D., Wingfield J., Bell M. 2004, Airtightness of UK Dwellings: Some Recent Meas-
urements, Centre for the Built Environment, Leeds Metropolitan University, RICS COBRA Conference at
Leeds Metropolitan University, RICS Foundation Pulication, Leeds, UK, 3-15.

Kim, J. Rigdon, B., 1998, Introduction to Sustainable Design University of Michigan, Michigan, USA.

Lechner, N., 2014, Heating, Cooling, Lighting: Sustainable Design Methods for Architects, Wiley-intersci-
ence Publication, Canada.

Lowe, R., 2002, Reducing Carbon Emissions from the Building Sector - A Review of Technical Potential,
Barriers to Change and Policy Instruments, Centre for the Built Environment, Leeds Metropolitan
University, OECD/IEA Joint Workshop on the Design of Sustainable Building Policies, OECD Publication,
Paris, France, 42-60.

Markus, T. Morris E., 1980, Buildings, Climate and Energy Pitman Pub., USA.

Martinez, V. 2004, Improving energy efficiency and temperature control in a passive-solar housing
development Yksek Lisans Tezi, University of Texas, Texas, USA.

Mller, D. 2002, Sustainable Architecture & Urbanism: Concepts, Technologies, Examples Birkhauser
Publishers, Birkhauser, Sweden.

Nielsen, T. R. 2002, Optimization of buildings with respect to energy and indoor environment, PhD
Thesis, BYG DTU, Technical University of Denmark, Denmark.

Olgyay, V., 1973, Design with Climate, Princeton University Press, Princeton, USA.

RIBA, 2004, The Green Light ArchitectsJournal issue 11, 7.

Roaf, S., 2003, Ecohouse 2: A Design Guide, Architectural Press, London, UK.

Shaw, A., 1989, Energy Design for Architects, The American Architectural Foundation, The Fairmont Press,
USA.

Spataro, K., Bjork, M., Masteller, M., 2011, Comparative Analysis of Prescriptive, Performance-Based, and
Outcome-Based Energy Code Systems Report to Alaska Housing Finance Corporation.

Thomas, R. (Ed.) 2001, Sustainable Urban Design: An Environmental Approach Spon Press, London, UK

Torcellini P., Pless, S., Deru, M. Crawley, D. (NREL), 2006, Zero Energy Buildings: A Critical Look at the
Definition ACEEE Summer Study, California.

TSE, 2008, TS 825 Binalarda Is Yaltm Kurallar, Trk Standartlar Enstits, Ankara.

Vale, R. B., 1991, Green Architecture: Design for a sustainable future Thames & Hudson Publication,
London, UK.

Whole Building Design Guide, https://www.wbdg.org/wbdg_approach.php, (last accessed: April 2016)

38
Ofis / Office

Trkiye Cumhuriyeti evre ve ehircilik Bakanl

Mesleki Hizmetler Genel Mdrl
Mustafa Kemal Mah. Eskiehir Devlet Yolu
(Dumlupnar Bulvar) 9.km (Tepe Prime yan) no.278
Kat: 16 Ankara Trkiye
beva.csb.gov.tr
beva@csb.gov.tr

Bu yayn Avrupa Birliinin mali destei ile hazrlanmtr. Yaynn ieriinden yalnz Niras IC Sp
z o.o. liderliindeki konsorsiyum sorumlu olup, yayn hibir ekilde Avrupa Birliinin grlerini
yanstmamaktadr.

This publication was developed with the financial assistance of the European Union.
The contents of this publication is the sole responsibility of the Consortium led by NIRAS IC Sp.
z.o.o and can in no way be takento reflect the views of the European Union.