ECOLIVE:ORGANKZEYTNYAIRETMETM

2015-1-TR01-KA202-022526

Modl:YerelZeytineitleriTRKYE

Hazrlayan:ABGEM

FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
indekiler
Giri 3
BlgelerdekiZeytineitleri 5
EGEBLGES 5
AYVALIK 5
MEMECK 7
DOMAT 8
ERKENCE 9
EEKZEYTN 10
EKTE 10
USLU 11
AKDENZBLGES 12
BYK
TOPAKULAK 12
SARIULAK 13
MARMARABLGES 13
GEMLK 13
SAMANLI 14
ELEB 15
EDNCKSU 15
GNEYDOUANADOLUBLGES 16
KLSYALIK 16
NZPYALIK 17
HALHALI 18
KARADENZBLGES 18
YARARLANILANKAYNAKLAR 19

2
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
Giri
Zeytin, Yakn Dou ve Akdeniz'in en eski meyve aa trlerinden biridir. Son buzullar
srasnda (30 000-10 000 yl ncesinde) Dou'da srail, Suriye ve Trkiye'yi kapsayan en
az iki Akdeniz refujyon blgesinin var olduu varsaylmaktadr. Yakn Dou'da kutsal bir
aa olarak kabul edilen zeytinin kutsal kitaplarn tmnde, Eski ve Yeni Ahit ve Kuran'da
alntlar vardr. Msrllar, Fenikeliler, Yunan, Etrsk, Roma ve Arap uygarlklar boyunca
Akdeniz Havzas evresinde yaygn olarak kullanlan bir simge olmutur (Rugini ve ark.,
2011). Uygarlklarn kesiim yollarnda olan Anadolu, ilk evcilletirilmesinden bu yana
zeytin aalarnn anavatandr. Birok yerde olduu gibi, iftiler mevcut zeytin
poplasyonu arasndan halkn taleplerini karlayan zeytin tiplerini seerek daha sonra
bunlar vegetatif oaltmlardr. Akdeniz Havzas zerinden zeytin dalm konusunda
farkl grler olsa bile, kantlar etkinin doudan Anadolu'ya geldiini gstermektedir.
Owen ve ark. (2005), dou Akdeniz Havzasnda ekonomik adan nemli 65 adet zeytin
gen kaynan deerlendirmi ve Trk genotiplerinin Suriye ve Lbnan'dan gelenlere
yakn olduunu belirlemitir. Genetik olarak uzak olan bir ikinci grup ise Yunan ve bat
Akdeniz zeytin genotipleri tarafndan oluturulmutur. Sadece bir Trk eidi, bir Yunan
zeytineidiilesinonimolaraksaptanmtr.
Batda, zmir'in Urla ilesinde yaplan kazlarda M.. 4. ve 3. bin yllara ait zeytin retimi
izlerine rastlanmtr. Anadolu'da iletilen en eski zeytin iliinin 2600 yl nce ilev
gren bir zeytin iletmesi olduu bilinmektedir. Bu ilik depolama tesislerine ve bugn
kullanlan teknolojiye benzer iki kuyuya sahiptir. Klazomenai ehrinde (Clazomenae)
yaayanyonlarzeytiniliiniyapmveyaeldeetmilerdir(Koparalveplikci,2001).
Uluburun (Antalya Ka) yaknnda batan Ge Bronz a gemisinde, zeytin de dahil olmak
zere eitli meyve kalntlarna rastlanmtr. Anadolu'da bulunan Hitit tabletleri (M..
200-1300), gney Kilikya (Dou Akdeniz) Blgesi'nde "gis agis Zeytin Aac"
yetitiriciliinedeinmektedir(nsal,2003).
MS 1000 yllarnda Trk kavimleri Orta Asya'dan Anadolu'ya yerleince, hali hazrda var
olan zeytin ve zeytinya kltrn devralmtr. Zeytin ve zeytinya ile hazrlanan
sebze yemekleri ve mezeler Osmanl dneminde imparatorluk mutfann yan sra
zellikle ky blgelerde yaayan fakir kesimlerin mutfann da bir parasyd. Trkiye
Cumhuriyeti'nin kuruluundan sonra, gelitirilen tarm politikas erevesinde zeytin ve
zeytinya retimi tevik edilmitir. kinci bir hareket, 1990'larn ortalarnda zeytinya
retiminde gelenekselden moderne geile gereklemitir. Son on yllarda, zeytin

3
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
aalarnn saysnda ve zeytinya fabrikalarnn yenilenmesinde nemli bir gelime
gzlenmektedir.
Trkiye, Anadolu'nun en byk ksm Asya'da, Trakya ksm ise Avrupa'da olmak zere,
Asya ile Avrupa ktalar arasnda yer almaktadr. Trkiye, 36 -42 gney-kuzey
enlemleri ile 26 -45 bat-dou boylamlar arasnda uzanmaktadr. Zeytin zellikle ky
eridinde ve Gneydou Anadolu blgesinde yetitirilmektedir. Zeytin aac says
bakmndan Ege Blgesi en st srada yer alrken bunu Akdeniz ve Marmara Blgesi izler.
Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlna bal Zeytincilik Aratrma Enstits
(http://arastirma.tarim.gov.tr/izmirzae), Bornova-zmir'deki ulusal zeytin gen bankasna
ev sahiplii yapmaktadr. Zeytin gen kaynaklarnda, yanl etiketleme, sinonimler ve
homonim gibi sorunlarn stesinden gelmek iin Trk zeytin genotipleri zerinde birok
molekler tanmlamalara ynelik aratrma bulunmaktadr. Kaya ve ark. (2013), ulusal
gen bankasnda bulunan genotipleri analiz ederek genetik akrabalk ilikilerini
deerlendirmi ve geni bir varyasyon ile az sayda sinonim belirlemitir. almalardan
bazlar yerel olarak uyarlanm genotipleri hedef alrken bazlar ok sayda iyi bilinen
genotipleri de analiz etmektedir. 66 zeytin eidinde yaplan bir aratrmada,
Gneydou Anadolu ve Marmara eitleri ile Ege, Akdeniz ve Karadeniz blgelerindeki
eitler arasnda nemli genetik farkllklar olduu tespit edilmitir (Ik ve ark., 2011).
Zeytin eitlerinin ou, blgelerdeki yerel koullara adapte olmutur. Son yirmi ylda,
MarmaraBlgesiorijinliGemlikeiditmblgelerdeyaygnlamaktadr.
Trk yerel zeytin eitleri zerine olan bu blm, sinonimler, aa ve meyve zellikleri
ile blgesel dzeyde kullanmlar gibi temel zellikleri tantmaktadr. Daha az neme
sahip olan baz yerel eitlerin sadece isimleri verilmitir. Yerel isimlerden bazlar,
aadaki rneklerde olduu gibi eidin spesifik zelliine gre verilmektedir: 'Yalk'
ya ekstraksiyonu iin kullanld anlamna gelir, 'Yuvarlak' yuvarlak ekilli anlamna
gelir, 'Erkence' erken anlamna gelir, 'illi' zerinde noktacklarn (lentiseller) olduu
anlamna gelir. 'Salamuralk' ise sofralk olarak zeytinin ilendii anlamna gelir.
eitlerin ou, yerel olarak sofralk zeytin tketimi ve ya ekstraksiyonu iin birlikte
kullanlmaktadr.

4
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
Grsel1.Trkiye'dekibalcazeytinretenblgeveiller(CanveIsfendiyarolu,2006)
1:Ege;2:Akdeniz;3:Marmara;ve4:KaradenizBlgeleri

Blgelerdeki
Zeytin
eitleri

EGEBLGES
63 milyon aalla Ege Blgesi, Trk zeytin aa varlnn % 67.7'sini oluturmaktadr.
Zeytin meyvesi, ya ekstraksiyonu ve yeil ve/veya siyah ileme sofra tketimi iin
kullanlr. Kuzey Ege sahillerinde (Balkesir ili) 'Ayvalk' egemen olan eit iken, gney
kesiminde (zmir, Aydn ve Mula illeri) ana eit, 'Memecik'tir. Dier eitler ise Ak
zeytin, A yeli, akr illi, Dilmit, Erkence, Eek zeytini, Girit zeytini, Hurma kaba, Hurma
karaca, zmir sofralk, Karayaprak, Kiraz, Memeli, Ta aras, Tavan yrei, Ya zeytini ve
Yerliyalktr.Eskizeytinbahelerininou,pekokeitlekurulmutur.

AYVALIK

5
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
Sinonimleri: Edremit Yalk, Midilli, ve akran. Yunan zeytin eidi Mitilini'nin sinonimi
olduubelirlenmitir(Owenetal.,2005).
Dalm: Kuzeybat Ege Blgesi'nin balca eididir ve Blge'nin toplam zeytin
aalarnn%25'inioluturmaktadr.
Aa gelimesi, dllenme gereksinimi ve meyve zellikleri: Olumlu koullar altnda
aalar orta derecede gelime gsterir, dik byme alkanl vardr. Meyvesi orta
irilikte (kg bana 247 adet) ve kresel ekillidir. Olgunlamada renk koyu arap rengini
alr. Ya ierii % 24,7'dir. Ayvalk aalar orta dereceli alternatif meyve verme eilimi
gsterirler. Aalarn kuraklk tolerans dktr ve souk direnci orta derecededir.
Ksmenkendineverimlidir.TozayclarGemlik,MemecikveErkenceeitleridir.
Kullanm alanlar ve zeytinya kalitesi: Meyveler, ya retimine ve salamura olarak
sofralk yeil zeytin tketimine uygundur. Ya kalitesi yksektir. Pembe veya siyah sofra
zeytini
olarakilenir.
Corafi iaretler: Trkiye iin zeytinya ve yeil sofra zeytini olarak corafi iareti
vardr.
'Ayvalk'zeytinyaTrkiye'decorafiiaretibulunmaktadr.
'Edremit Krfez Zeytinya' ve 'Edremit yeil kesilmi zeytin' isimleri altnda corafi
iaretalnmtr.

6
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.


MEMECK
Sinonimleri:Taaras,Ayeli,Tekir,Glmbe,ehiryalk.
Dalm: Menei Trkiye'nin gneybatsndaki Mula ilidir. Ege Blgesi'ndeki zeytin
aalarnn%50'denfazlasbueideaittir.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Byk ta ve sarkk yapda
gelien gl yanal dallara sahiptir. Meyvesi iridir (kg bana 209) ve ovaldir. ekirdei
byktr, meyve rengi olgunlamada koyu arap siyahdr. Ya ierii % 24,5-28,6'dr.
Ciddi periyodisite eilimindedir. Ksmen kendine fertildir ve tozlayc eitleri: Ayvalk,
GemlikveMemeli'dir.
Kullanm alanlar ve zeytinya kalitesi: Yeil sofra zeytini olarak tketim iin erken hasat
edilebilir, daha sonra siyah sofra zeytini veya ya ekstraksiyonu iin hasat edilip ileme
tabi tutulabilir. Toplam fenolik ve antioksidan ierii nispeten yksektir ve bu nedenle
Memecikyadahaglbirtadasahiptir.Yarengi,koyuyeil-sardr.

7
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
Corafi iaretler: Memecik eidine dayal 'Milas Zeytinya' ve 'Gney Ege Zeytinya'
corafiiaretbulunmaktadr.

DOMAT

Sinonimleri:Akhisar

8
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
Dalm: Trkiye'nin batsnda Manisa'nn Akhisar, Turgutlu ve Saruhanl ilelerinde
yaygn olmakla beraber zmir'in Kemalpaa, Bornova ve Seluk ileleri ile Aydn'n
batsndabulunanSkeveKaracasuilelerindeyetiir.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Aalar gl ve sarkk
geliir. Erken meyveye yatar ve periyodisite eilimi dktr. elikler yoluyla kolayca
oaltlamaz, bu nedenle arlkl olarak ayla oaltlr. Ksmen kendine verimlidir.
Tozlayc eitleri, Ayvalk, Gemlik, Memecik ve Memeli'dir. Meyveler byk (kg bana
189) ve uzundur, ekirdekler orta irilikte olup etten kolayca ayrlrlar. Ya ierii yaklak
%20,6'dr.
Kullanm alanlar: Yeil salamura iin balca zeytin eididir. Meyveler yeil iken hasat
edilir, ekirdekler karlr ve biber, badem ii veya havu ile doldurulur ve 'doldurulmu
zeytin'olarakpazarlanr.

ERKENCE

Sinonimleri:zmiryalk,Yerliyalk,hurma
Dalm: Menei Karaburun yarmadas olup halen zmir ilinin Karaburun, eme, Urla
veFoailelerindeyetitirilmektedir.

9
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: yi bakm altnda ok gl
geliir. Meyvesi orta irilikte (kg bana 329) ve ovaldir. Olgunlama zaman Ege
blgesinde en erken olan eittir, olgunlamada koyu arap siyah rengindedir. Ya
ierii% 25,5'tir. Ciddi periyodisite eilimindedir. Araziye zg koullara bal olarak,
baz meyveler aata olgunlaarak acln kaybeder, bylece hasattan sonra dorudan
tketilebilir. Rengi, olgunlam ve kurutulmu hurma meyvesini andrd iin yerel
olarak 'hurma' zeytin olarak adlandrlr. Ksmen kendine verimli olup tozlayclar,
Ayvalkveakrzeytineitleridir.
Kullanm alanlar: Sofralk zeytin tketimi iin hazr yemelik olarak siyah hasat edilir. Ya
retimiiindeuygundur.

EEKZEYTN

Sinonimleri:Palamut

Dalm: Trkiye'nin batsnda zmir ili demi ve civarnda, Balkesir, Aydn ve Mula
illerindeyetiir.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: En byk meyve boyutuna
sahip eittir. ekirdekleri de byktr. Meyveler salamdr ve depolamaya olduka
direnlidir. Ya ierii% 21,8'dir. Kendine uyumsuzdur, tozlayc eitleri Ayvalk ve
Memeli'dir.Meyveleriokbyktr,dolaysylatalebiartmaktadr.

EKTE

10
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
Sinonimleri:Krma,Memeli.
Dalm: zmir (demi, Kiraz ve Torbal) ve Aydn (Nazilli, Sultanhisar ve Yenipazar
Kasabalar)'dayaygnolarakyetiir.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Aalar gl ve verimlidir,
a yoluyla ve eliklerle oaltlabilir. Meyveleri iri, ekirdekleri orta boydadr. Ya ierii
% 26,9'dur. Ksmen kendine ksrdr. Tozlayc eitleri Ayvalk, Memecik, Gemlik ve
Erkence'dir.
Kullanm alanlar: 'ekite' zeytin elde etmek zere meyve krlarak olgunlatrlr ve
yeilsofrazeytiniolarakkullanlrlar.

USLU

11
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
Sinonimleri:Akhisar
Dalm: Genellikle Manisa ilinin Akhisar ve Turgutlu ilelerinde, zmir ilinin Kemalpaa
veSelukilelerinde,MulailmerkezveYataanilelerindeyetimektedir.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Meyve ve ekirdekleri orta
byklktedir ve ya ierii % 21,5'tir. Meyve dk scaklklara kar duyarldr. Meyve
eti yumuaktr ve hasat ve saklama srasnda zen gerektirir. Kendine verimlidir,
tozlayclarErkence,Gemlik,ErkenceveAyvalk'tr.
Kullanm alanlar: ekici ve parlak siyah rengi ve tad nedeniyle esas olarak ilenmi
siyahzeytinretimiiinkullanlr.

AKDENZBLGES
Trkiye'nin gney sahili boyunca Akdeniz'de zeytin aalar grlr. Ilman iklim
koullar, eitli subtropikal trlerin retimine ve erken yetimesine imkan verdii iin,
zeytin ile dier trler arasnda byk bir rekabet vardr. Byk Topak Ulak, elebi
(Silifke), Elmack, Halhal (Hatay), Karamani, Sar Habei, Sarulak, Saurani, Sayfi ve Kk
Topak Ulak yerel eitlerdir, ancak Ege ve Marmara blgelerinden gelen, iyi bilinen
zeytineitlerideyetimektedir.

BYKTOPAKULAK
Sinonimleri:Topaka
Dalm: Adana'nn Tarsus ve Seyhan ilelerinde, Hatay'da skenderun'da, el'de
AnamurveErdemli'deveIsparta'nnStlerkasabasndayetitirilmektedir.

12
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Aalar iyi bakm altnda
gldr. Alama yolu ile oaltlr. Periyodisite eilimi gsterir, meyveleri iri,
ekirdekleri nispeten kktr ve % 20,2 ya ierir. Meyve eti yumuak olduundan,
hasatvenakliyesrasndazengerektirir.
Kullanmalanlar:Etlivelezzetlimeyvezelliiilesofralkyeilzeytinolarakkullanlr.

SARIULAK

Sinonimleri:Tarsus
Dalm: elde Merkez, Erdemli, Glnar ve Tarsus ilelerinde, Adana linde ise Seyhan,
KozanveYumurtalkilelerindeyetitirilmektedir.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Aalar kuvvetli geliir.
Meyveler orta irilikte, ekirdekleri byktr ve meyveleri % 18,8 orannda ya ierir.
Aalar soua olduka duyarldr ve gen dallarda terminal atlaklar olumaktadr.
Meyveler souk koullar altnda aa zerinde olgunlaabilir. Ksmen kendine verimlidir,
tozlayclarEriburun,Saurani,illi,Gemlik,Ayvalk,Memecik'tir.

Kullanmalanlar:Yereldeyeilvesiyahsofralkzeytinolarakilenir.

13
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
MARMARABLGES
Zeytin retimi, Bursa'nn Gemlik, Mudanya ve znik ilelerinde aile gelirinin% 90'n
salayarak nemli bir rol oynamaktadr. Yerel eitler Gemlik (balca eit) ve Edincik
su, Beyaz yalk, elebi, Tekirda, Erdek yalk, Eek zeytini (Tekirda), Samanl, am,
KaramrselsuveSiyahsalamuralk'tr.

GEMLK

Sinonimleri:Trilye,Kvrck,Kaplk,Kara
Dalm: Marmara blgesi orijinli en nemli zeytin eididir. Bugn Bursa, Tekirda,
Kocaeli, Kastamonu, zmir, Manisa, Aydn, el, Adana, Antalya ve Adyaman illerinde
yaygn
olarakyetitirilmektedir.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: elikle kolaylkla
oaltlabildii iin resmi veya zel fidanlklarda fidanlarn % 80'i Gemlik eidine aittir.
Aalar orta derecede kuvvetli geliir ve kresel bir ta oluturur. Meyvesi orta irilikte
(kg bana 268) ve olgunlatka kresel silindirik bir ekil ve parlak koyu siyah renk alr.
Ksmen kendine verimlidir, tozlayc eitleri Ayvalk, Samanl, akr, Erkence'dir. Ya
ierii % 29,9'dur. yi bakldnda dzenli verim verir. Soua ksmen direnlidir.
eliklerinkklendirilmesiileoaltlabilir.

14
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
Kullanm alanlar: Siyah zeytin salamuralk balca eittir. Temel kullanm siyah
salamura iindir ancak iri meyveler sofralk zeytin ileme endstrisi iin olup kk
meyvelileryaekstraksiyonunda
kullanlr.
Corafiiaretler:SiyahsofralkzeytiniinGemlikzeytinlericorafiiaretalmtr.

SAMANLI
Sinonimleri: Tatl, dier eitlerle karlatrldnda daha dk acl nedeniyle tatl
olarak
taanlr.
Dalm:ounluklaKaramrselveznik'teyetiir.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Meyve ve ekirdek
byklklortadr,meyvesi%20,8yaierir.
Kullanmalanlar:Sofralkyeilzeytinolarakyereldetketilir.

ELEB
Sinonimleri:znikelebi

Dalm:Bursa'nnznik,OrhangaziveGemlikileleriileKocaeli'ninGlckilesinde
yaygn
olarakgrlr.

Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Aalar orta boydur ve tac

ise kk ve sarkk zellik gsterir. Meyveler byk ve silindir eklindedir, verimlilii
ortadr
veortaderecedeperiyodisitegsterir,meyveleri%21oranndayaierir.

Kullanmalanlar:Esasolarakyeilsofralkzeytintketimiiinkullanlr.

15
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
EDNCKSU

Sinonimleri:Erdeksu,Suzeytini
Dalm:Balkesirli;Edincik,BandrmaveErdekileleri.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Aalar orta boydur,
meyveleri byktr ve hasatta mekanik yaralanmaya kar olduka hassastr, orta
dzeyde verimli olup periyodisite gsterir, elik ve a ile oaltlabilir. Meyve suyu
ierii yksek ve ya ierii nispeten dktr. Meyve, zararllara kar son derece
duyarldr. Kendine verimlidir. Erkence, Uslu, Memecik ve Gemlik gibi eitler tozlayc
olarakkullanlabilir.
Kullanmalanlar:Siyahsofralkolarakdeerlendirilir.

GNEYDOUANADOLUBLGES
Blgedeki balca eitler Kilis Yalk, Nizip Yalk, Halhal (Derik), Eriburun (Nizip), Kan
ve elebi'dir. Blge genetik kaynaklar bakmndan zengindir ve Belluti, Eriburun
(Tateyn), Halhal, elebi, Hamza elebi, Hrhal elebi, Hursuki, ri Yuvarlak, Kalem bezi,
Mavi, Melkabaz, Tespih elebi, Ya elebi, Ya elebi, Yalk Sar Zeytin, Yuvarlak
elebi,
YuvarlakHalhalveYnelebiZoncukBlgedegrlendiereitlerdir.

16
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
KLSYALIK

Sinonimleri:Kilis
Dalm: Bu eit, Kilis ilinde domu olup, Trkiye'nin gneydousundaki en yaygn
grlen zeytin eididir. Gneydou Anadolu'daki zeytin varlnn % 52'sini
oluturmakta olup Kilis, Gaziantep, anlurfa, Kahramanmara ve Mardin illerinde
yaygndr.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Orta derecede gelime
gsterir ve dallar sarkk geliir. iddetli periyodisite gsterir. Meyveleri ok kk
boydadr (kg bana 566) ve olgunlatka kresel, parlak siyah koyu renk alr.
ekirdekleri nispeten byktr. Meyveler yksek ya ieriine (% 27-35) ve yksek ya
kalitesine sahiptir. Yksek verimlidir ancak ok kk meyvelerin salkm halinde
bulunmas nedeni ile hasad olduka zordur. Kendine verimlidir. Tozlayc eitler:
Ayvalk, Girit, Nizip Yalk, Edincik Su ve Memeciktir. Dllenmemi sama tane
oluturmaoranyksektir.
Kullanmalanlar:Yksekorganoleptikzellikleresahiptirveyaretimiiinuygundur.

17
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
NZPYALIK

Sinonimleri:Nizip
Dalm: Gaziantep (Nizip), Kahramanmara (Merkez) ve Mardin (Cizre) ilelerindeki
balca eittir. Kilis Yalk'n ardndan en yaygn olan ikinci eittir ve Trkiye'nin
gneydousundakizeytinvarlnn%38'inioluturur.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Aalar yksek verimlidir
ancak iddetli periyodisite gsterir. Yksek scakla ve kurakla toleransldrlar.
Meyveler ya ierii (% 25-33) bakmndan zengindir ancak meyvelar kk boyda
olurlar. Kg bana meyve says 530'dur. Kendine ksmen verimsizdir. Tozlayc eitler:
KilisYalkveMemecik'tir.
Kullanm alanlar: Ya eldesi ve siyah sofralk olarak kullanlr. Nizip Zeytinya olarak
meneiaretialmtr.Geyetienbireittirveaazerindeolgunlaabilir.
Corafiiaretler:'NizipZeytinya'

18
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
HALHALI

Sinonimleri:Derik
Dalm: Gneydou blgesinin nemli zeytin eitlerinden biridir. Bu eidin aalarna
Mardin,Hatay,GaziantepveKahramanmaraillerinderastlanabilir.
Aa gelimesi, tozlanma gereksinimi ve meyve zellikleri: Aalarn gelime kuvveti
ortadr, verimlilii de orta dzeydedir. elik veya a ile oaltlabilir, iddetli
periyodisite gsterir, meyveler orta boyda ve ekirdei byktr. Ya ierii% 21,9
olarak
belirtilir.
Kullanm alanlar: Yeil iken hasat edilen meyveler, krma zeytin 'ekite'nin
hazrlanmasndakullanlrvesofralktketilir.

KARADENZBLGES

Zeytin genellikle Artvin, Trabzon, Samsun ve Sinop illerinde bulunan korumal

mikroklimalarda yetiir. Meyveler yerel olarak ilenir ve tketilir. Karadeniz Blgesi'nde
bulunan eitler: Butko, Grvele, Marantelli, Patos, Otur, Sati, Samsun Salamuralk,
SamsunTuzlamalk,SamsunKrmzTuzlamalk,SamsunYalk,SinopveTrabzonYalk.

19
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
YARARLANILAN
KAYNAKLAR
Can, H. Z. and M. Isfendiyarolu, 2006. Olive Oil Sector in Turkey, Second International
OliveBioteq.Seminar,5-10November,Marsala-ManzaradelVallo,Italy.
Ik, N., S. Doanlar, and A. Frary. 2011. Genetic Diversity of Turkish Olive Varieties
Assessed by Simple Sequence Repeat and Sequence-Related Amplified
PolymorphismMarkers.Crop
Sci.51:1646-1654.doi:10.2135/cropsci2010.11.0625.
Kaya HB, O. Cetin, H. Kaya, M. Sahin, F. Sefer, A. Kahraman, et al., 2013. SNP Discovery
by Illumina-Based Transcriptome Sequencing of the Olive and the Genetic
Characterization of Turkish Olive Genotypes Revealed by AFLP, SSR and SNP
Markers.PLoSONE8(9):e73674.https://doi.org/10.1371/journal.pone.0073674.
Koparal, E. and E. pliki, 2001. Archaic Olive Oil Extraction Plant in Klazomenai in A.
Moustaka, E. Skarlatidou, M.-C. Tzannes and Y. E. Ersoy (eds), Klazomenai, Teos and
Abdera: Metropoleis and Colony Proceedings of the International Symposium held
at the Archaeological Museum of Abdera, 20-21 October, Thessaloniki 2004,
221-234.
Mete, N., Zeytinde Biyoeitlilik, Ege niversitesi Bahe Bitkileri Anabilim Dal Seminer
Notlar.
Mete, N., Zeytinde Dllenme Biyolojisi,
http://www.tarim.gov.tr/BUGEM/kumelenme/Belgeler/Budama/ZeytininDllenme
Biyolojisi.pdf.
Owen C, E.C. Bita, G. Banilas, S.E. Hajjar, V. Sellinakis, U. Aksoy, S. Hepaksoy, R.
Chamoun, S.N. Talhook, I. Metzidakis, P. Hatzopoulos, and P. Kalaitzis, (2005) AFLP
reveals structural details of genetic diversity within cultivated olive germplasm from
theeasternMediterranean.Theor.Appl.Genetics110:11691176
Rugini, E., C. de Pace, P. Gutierrez-Pesce, and R. Muleo, 2011. Olea. In Wild Crop
Relatives: Genomic and Breeding Resources, Temperate Fruits, C. Kole (ed.).
SpringerVerlagBerlin,Heidelberg.
nsal, A. 2003. Zeytin ve Zeytinyann Anayurdu (Homeland of Olives and Olive Oil),
AegeanOliveandOliveOilExportersAssociation,zmir.
http://arastirma.tarim.gov.tr/izmirzae
http://karadane.com.tr/portfolio/turkiyede-yetistirilen-zeytin-cesitleri/

20
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.
www.klazomeniaka.com
www.yucita.org
www.zeytindostu.org.tr

21
FundedbytheErasmus+ProgramoftheEuropeanUnion.However,EuropeanCommissionandTurkishNationalAgency
cannotbeheldresponsibleforanyusewhichmaybemadeoftheinformationcontainedtherein.