dobra praktyka
Niekontrolowane powietrze kosztuje krocie
Jak nie traci na spronym powietrzu?
Sprone powietrze wystpuje obecnie wszdzie, zarwno w przemyle cikim, takim jak huty czy elektrocie-
pownie, jak rwnie w przemyle lekkim, spoywczym czy farmaceutycznym. Sprone powietrze wykorzystywa-
ne jest midzy innymi do pneumatyki siowej, osuszania i transportowania materiaw sypkich, napowietrzania
rnych mediw oraz w procesach pakowania. Wszdzie tam produkowane jest w znacznych ilociach, co przy
rosncych cenach energii elektrycznej nabiera istotnego znaczenia dla optymalizacji kosztw.
ILE REALNIE KOSZTUJE SPRONE POWIETRZE?
Sprone powietrze traktowano do niedawna
jako co co jest i nikt nie zastanawia si nad jego
kosztami wytworzenia. W jednej z rm na zadane
przeze mnie pytania: Czy Pastwo kontrolujecie
prac sprarek i produkcj spronego powietrza?
oraz Jak radz sobie Pastwo z brakami sprone-
go powietrza?, otrzymaem odpowied mwic
o tym, e sprone powietrze jest niezbdne i jak go
brakuje to wstawia si now sprark. Taka odpo-
wied wzbudzia szereg moich wtpliwoci:
jak wiele takich sprarek naley zakupi i czy zwik-
szenie parku sprarek na pewno rozwie problemy
zakadu?
czy nie warto zastanowi si nad tym, jaki sprzt po-
siada ju rma i jak go wykorzystuje?
czy nie wystarczy uszczelni ukad redukujc straty
podczas przesyu?
Pomiar przepywu Wszystkie wtpliwoci sprowadzay si de facto
spronego powietrza do kwestii opacalnoci zakupu nowej sprarki (no-
wych sprarek) bez wczeniejszej reeksji nad in-
nym rozwizaniem, ktre moe by znacznie tasze,
a jednoczenie pozwoli na poprawn prac ukadu
ze spronym powietrzem. Rozwizaniem, ktre
mam na myli jest profesjonalny monitoring prze-
pywu spronego powietrza.
Wikszo kompresorw w zakadach pracy wy-
twarza powietrze sprone do nadcinienia od 5 do 10
barw, tak aby zapewni cinienie robocze na urzdze-
niach rzdu 6 barw. Produkcja 1 m3 powietrza normal-
nego, czyli uwzgldniajcego cinienie atmosferyczne
1013hPa i temperatur 0C, wymaga zuycia energii
elektrycznej ok. 0,5 do 0,7 kWh. Przy cenie energii elek-
trycznej od 0,35 z do nawet 0,55 z za 1 kWh. Wyni-
ka z tego, e 1 Nm3 (normalny m3) powietrza to koszt
minimum 0,20 z. Do wszelkich wylicze zawartych
w artykule przyjem jednak kwot 0,10 z za 1 Nm3,
po pierwsze ze wzgldu na przejrzysto oblicze, po
drugie dlatego aby wykaza, e nawet przy tak zani-
onych cenach, straty zwizane z nieszczelnociami
w ukadach spronego powietrza mog by bardzo
kosztowne. Naley dodatkowo zwrci uwag, e po-
mimo tego, i energia elektryczna stanowi najwikszy
skadnik kosztw wytworzenia spronego powietrza
(okoo 70%), pozostaj jeszcze koszty inwestycyjne
w sie spronego powietrza oraz koszty eksploatacyj-
ne. Wynika z tego, e koszt wytworzenia 1 m3 powietrza
czsto jest duo wikszy od podanych wylicze, a cena
jest mocno powizana z cinieniem do jakiego spra-
my powietrze. Szacunkowo mona przyj, e wzrost
cinienia roboczego na sprarkach o 1 bar powoduje
cakowity wzrost kosztw wytworzenia 1 m3 powietrza
o okoo 10% dotychczasowych kosztw.
8 lipiec, 3/2012
JAKIE S NAJCZSTSZE PRZYCZYNY STRAT?
Przyczyn strat spronego powietrza jest kilka.
Do najczciej spotykanych naley to, i wikszo
instalacji pracuje w zakadach od co najmniej 7 lat,
co powoduje, e w ukadach tych pojawiaj si
pierwsze mechaniczne uszkodzenia oraz dodatkowe
uszkodzenia na skutek korozji.
Cigo pracy w zakadach produkcyjnych po-
woduje brak czasu na zatrzymanie i cis kontrol
rurocigw, co jest kolejn przyczyn powikszania
si uszkodze przez penetracj powietrza.
Dodatkowo, kontrola nad mediami ogranicza si
do sytuacji, w ktrych pojawia si ju duy problem
grocy zatrzymaniem produkcji i trzeba natychmiast
zareagowa. Najczciej nie zwraca si uwagi na nie-
wielkie wycieki, traktujc je jako naturalne. Takich
sytuacji najczciej nie zgasza si do osb odpowie-
dzialnych za utrzymanie ruchu. W zwizku z tym, i
maszyna dziaa, a wyciek nie powoduje jej zatrzyma-
nia, traktuje si to jako nieszkodliw usterk. Wyciek
ten jednak, jeeli nie zostanie usunity, powiksza
si generujc dodatkowe straty i moe by przyczyn
dalszych uszkodze.
Czsto mona spotka take inn sytuacj, w kt-
rej cz zaworw na zakadzie jest niepotrzebnie
otwartych lub niedomknitych, take podczas posto-
jw. Straty takich ukadw s znaczce, a zdarzaj
si take przypadki ekstremalne, w ktrych podczas
kilkutygodniowych postojw, stale, niepotrzebnie
dziaaj np. kurtyny powietrzne. W takim przypad-
ku, ktrego wiadkami bylimy osobicie, straty na
spronym powietrzu i energii elektrycznej sigaj
wielu tysicy zotych na dob.
Dowiadczenie z wizyt na rnych obiektach po-
zwala mi twierdzi, i opisane sytuacje wcale nie na-
le do rzadkoci. W zwizku z tym w wielu rmach
coraz czciej pojawia sie pytanie o zasadno i opa-
calno monitoringu/kontroli produkowanego i wy-
korzystywanego spronego powietrza. Odpowied
na pytanie zaley od stosunku kosztw inwestycji
 dobra praktyka

do oszczdnoci jakie ona przyniesie, bo przecie powietrza wymaga znacznych zasobw energii, wie-
zwrot z inwestycji jest istotnym czynnikiem kadego le zakadw zdecydowao si na szukanie oszczd-
projektu. Zanim przejdziemy do realnych wylicze, noci na tym coraz to droszym medium.
warto przytoczy przykady mwice o tym, gdzie Szukajc strat w spronym powietrzu, w pierw-
naley szuka oszczdnoci poprzez monitoring szej kolejnoci naley sprawdzi stan szczelnoci po-
spronego powietrza. siadanych ukadw. Poniej znajduje si kilka przyka-
Kada sprarka ma okrelony czas pracy w go- dowych podlicze ubytkw spronego powietrza na
dzinach i po tym okresie musi zosta przeprowadzony rurocigach, przy pojawieniu si na nich uszkodze.
przegld. Jeeli sprarka pracuje duej, przegldy Cinienie w [bar]
musz by czciej wykonywane, co podnosi koszt 2 3 4 5 7 10 12
eksploatacji. Wraz ze wzrostem zuycia spronego
rednica
powietrza pojawia si konieczno uzupenienia bra-
otworu Strata przepyw powietrza [Nm/min]
kw i konieczno zakupu nowej sprarki. Koszt za- w [mm]
kupu sprarki jest znaczco wyszy ni monitoring
1,5 0,063 0,084 0,104 0,125 0,167 0,23 0,272
i sprawdzanie co si dzieje na obiekcie z ubytkami.
2 0,111 0,148 0,185 0,222 0,296 0,408 0,482
Wykrycie miejsc ubytkw pozwala zaoszczdzi wy-
datki zwizane z zakupem nowej sprarki, gdy fak- 3 0,251 0,334 0,418 0,501 0,668 0,919 1,09
tyczna moc obecnie dziaajcych nie jest w peni wy- 4 0,447 0,595 0,745 0,894 1,19 1,64 1,94
korzystana i w zasadzie pracuje na nieszczelnoci. 5 0,695 0,927 1,16 1,39 1,86 2,55 3,01
Jeeli powietrze jest uywane w procesie techno- 6 1 1,34 1,67 2,01 2,68 3,68 4,35
logicznym, ze gospodarowanie powoduje uszkodze- 8 1,78 2,38 2,97 3,57 4,76 6,54 7,73 Przykad
wyliczenia strat
10 2,78 3,71 4,64 5,57 7,42 10,21 12,1
na rozszczelnieniach
Przyjmujc, e przy cinieniu 4bar i uszkodzeniu
na rurocigu 4 mm mamy strat 0,745 Nm/min
na dob jest to strata 1072,8 Nm. Uwzgldniajc
przyjt cen 0,10 z/ 1 Nm, otrzymujemy kwot
107,28 z netto na dob. Przypominam, e zaoyem
0,20 z za 1 kWh (0,10 z za 1 Nm) dla uatwienia
podlicze obecnie jest to 0,55 z za 1kWh.
Warto zastanowi si ile takich rozszczelnie
moe by w caym zakadzie. A co z tym zwizane
czy zakad sta na tak strat. Czujnik przepywomierza
FCI serii ST50
nie produktu, brak powtarzalnoci i niejednokrot- WYLICZ STRATY TWOJEGO ZAKADU
nie straty przez zniszczenie produktu kocowego. Dokadne wyliczenie strat powietrza moliwe
Potrzeba zachowania cigoci procesu powoduje, jest po wykonaniu indywidualnych analiz na kon-
e ubytki spronego powietrza s na bieco uzu- kretnych rurocigach w zakadzie. Mona to zrobi
peniane przez sprarki. Nikt nie zwraca uwagi, e samemu stosujc nastpujcy wzr:
produkcja powietrza zwiksza si bez uzasadnienia.
Przy zastosowaniu monitoringu, mona okreli, na
Qsm= [Vz * (p1 p2)] gdzie:
ktrej nitce pojawia si wiksze zuycie, co pozwala Wynik pokae w jakim czasie nastpuje uzupe- Qsm ubytek spro-
znale wyciek w moliwie krtkim czasie. nienie zbiornikw buforowych. Wystpuj te uka- nego powietrza
Bardziej dobitnym przykadem jest fakt, i w nie- dy nie wykorzystujce zbiornikw buforowych, tylko w Nm/min.
ktrych rmach produkujcych sprone powietrze utrzymujce stae cinienie w ukadzie ze spronym Vz pojemno
w celu odsprzeday innym odbiorcom, mona spotka powietrzem, uzupeniajc ilo powietrza w momen- zbiornika w m
sytuacj nielegalnych podcze innych nieuprawnio- cie spadku cinienia. W takich ukadach kontrola p1 cinienie po-
nych podmiotw. W tym przypadku straty s ju oczy- przepywu jest najbardziej konieczna. cztkowe w zbior-
wiste. Zakadajc, e zakad posiada dwie sprarki niku, w barach
Kada z opisanych wyej sytuacji jaka moe wy- o wydajnoci kada 5 m/min, cakowita wydajno p2 cinienie ko-
stpowa przy spronym powietrzu, pokazuje straty ukadu to 10 m/min. Gwne rurocigi w wikszoci cowe w zbiorniku,
oraz obszary gdzie naley szuka oszczdnoci. Naley maj rozmiar od DN50 do DN100. W tym przypadku w barach
przy tym zaznaczy, e kade dziaanie urzdze bez przyjmujemy, e w zakadzie jest zbiornik buforowy,
jednoczesnego pomiaru przepywu spronego powie- w ktrym cinienie jest utrzymywane na poziomie
trza prdzej czy pniej powoduje straty, ktrych nikt nominalnym 5 bar 6 bar i w przypadku spadku
nie kontroluje, a przez to wzrost kosztw utrzymania cinienia nastpuje uzupenienie zbiornika.
sprarek drastycznie ronie. Tyle w teorii, zobaczmy
teraz o jakich konkretnych kosztach mwimy.
Qsm = [Vz * (p1- p2)] Dane:
Obliczenie: Qsm ubytek spr-
ENERGIA + POWIETRZE = KOSZTY Qsm = [Vz * (p1 p2)] onego powietrza
W cigu ostatnich kilku lat wszystkie rmy Qsm = [8 Nm * (6 bar 4 bar)] Vz 8 m
w Polsce zanotoway zdecydowany wzrost kosztw Qsm = 16 Nm p1 6 bar
za energi elektryczn. Co waniejsze jednak, euro- Jeeli wykonamy kontrol ubytku powietrza przez p2 4 bar
pejskie normy emisji spalin oraz ogromne potrzeby okrelony czas pracy ukadu np. 2 minut, okae si,
inwestycji w polsk energetyk wskazuj na dugo- e ubytek jaki moemy zaobserwowa to 16 Nm.
terminow tendencj do wzrostw cen energii elek- Po upywie 2 minut w zbiorniku cinienie spadnie
trycznej. Z uwagi na fakt, e produkcja spronego do wartoci 4 bary. W takiej sytuacji zaobserwowa

lipiec, 3/2012 9
 dobra praktyka
mona, e aby ukad mg pracowa dobrze, zbiornik
musi by uzupeniany cay czas. Wynika to z faktu, e
nieszczelno jest na tyle dua, i zakca dziaanie wiadczenia w wielu polskich zakadach. Po analizach
ukadu i wymusza w tym przypadku cig prac spr-
arki. Okazuje si, e na minut tracimy 8 Nm.
Przyjmujemy, e temperatura na zewntrz i we-
wntrz jest taka sama, uwzgldniajc take cinienie
atmosferyczne na poziomie 1013 hPa. Zakadamy, e
przy cigej pracy, bez wykrycia takiej nieszczelnoci,
pracuj 3 zmiany, czyli zakad pracuje 24 godziny na
dob, 20 dni miesicznie. Przy tych zaoeniach uzy-
skujemy wyliczenie:
Qs = 8 Nm/min * 60 min * 24 h * 20 dni =
= 230 400 Nm/miesic
230 400 Nm/miesic! Nie liczc strat jakie powsta-
j w czasie przestoju, kiedy nie ma nikogo w zakadzie,
a sprarka cay czas uzupenia straty w zbiorniku, aby
utrzyma stae cinienie. Mona oczywicie wyczy ustalon z dostawc energii elektrycznej).
ukad, jednak po przestoju, musimy cay ukad uzupe-
ni od pocztku, poniewa okazuje si, e po 2 dniach
cay ukad jest pusty. Konieczno uzupeniania gene-
ruje kolejny nieplanowany przestj, a operatorzy ma-
szyn musz czeka, tak dugo a ukad bdzie gotowy
do pracy.
Przy zaoeniu, e koszt wytworzenia przez spr-
ark 1 m to 0,10 z, miesiczna kwota strat to:
230 400 Nm/miesic * 0,10 gr = 23 040,00 pln netto
Kady Czytelnik moe zastosowa podane wzory
dla swoich zakadw. Pozwoli to oszacowa straty
i zada sobie pytanie: Czy sta Pastwa zakad na
takie wydatki?
Ukad monitoringu
spronego powietrza
FCI
SPRAWDZONE W MONITORINGU SZCZELNOCI
Opacalno kontroli przepywu spronego po-
wietrza jest sensowna w sytuacji, jeeli mona wy-
kry, a przez to ograniczy straty na rurocigach.
Straty jakie mog powsta uzalenione s w znacznej
mierze od wielkoci nieszczelnoci jakie wystpuj na
rurocigach i innych urzdzeniach wykorzystujcych
sprone powietrze. Stosujc przepywomierze mo-
emy te straty eliminowa. Dziki kontroli przepywu
i informacjom o maksymalnych poborach, moemy
szybko zauway nage wzrosty wynikajce z powsta-
ego uszkodzenia lub niewaciwego wykorzystania
spronego powietrza w danej czci fabryki.
Sprawdzonym od wielu lat rozwizaniem proble-
mu strat spronego powietrza s ukady pomiarowe
oparte o termiczne przepywomierze amerykaskie-
go producenta, rmy Fluid Components Internatio-
nal LLC (FCI). Urzdzenia FCI pozwalaj na skutecz-
ny pomiar przepywu powietrza w rurocigach, czyli
10 lipiec, 3/2012
de facto na wykrywanie ubytkw (nieszczelnoci).
O efektywnoci tych ukadw wiadcz nasze do-
przeprowadzonych w rmach realizujcych pomiary
za pomoc przepywomierza termicznego FCI zauwa-
ylimy, e moliwe jest cakowite wyeliminowanie
straty wraz z dokadn analiz tego, gdzie wysyany
jest kady m powietrza. Pozwala to na racjonalizacje
zarzdzeniem spronym powietrzem, przynoszc
naszym Klientom realne korzyci nansowe.
Konkretnym przykadem jest zakad jednego
z naszych Klientw, w ktrym dziaay dwie sprar-
ki jedna o mocy 1750kW, a druga o mocy 330kW.
Dziki zastosowaniu ukadw opartych o przepywo-
mierze FCI udao si wyeliminowa straty w wysoko-
ci ok. 60 tysicy zotych w skali miesicznej. Ukad
ten zosta zabudowany 3 lata temu (wyliczenie wy-
konane przy takiej stawce za kWh, jak zakad mia
Wracajc do kwestii opacalnoci i zwrotu in-
westycji naley wspomnie, e przy dobieraniu roz-
wizania zawsze staramy si zwerykowa i prze-
prowadzi przegld ukadw pracujcych u Klienta.
Nasz serwis wyjazdowy moe dobra odpowiednie
urzdzenia pomiarowe poprzez wykonanie prb na
rurocigach. Prby takie polegaj na wykonaniu po-
miarw kontrolnych i przygotowaniu raportu, dziki
czemu mona wnioskowa co do zasadnoci wy-
konania ukadu pomiarowego na stae. Po analizie
Klient sam moe zadecydowa, czy sta go na takie
straty i czy po wyliczeniu kosztw, czas zwrotu inwe-
stycji jest korzystny. Co wicej, dziki analizie Klient
moe rozway czy ewentualny zakup kolejnej spr-
arki rozwie na pewno wci rosnce zapotrzebo-
wanie na sprone powietrze.
FCI A SPRONE POWIETRZE W SKRCIE
Szereg naszych dowiadcze w wielu polskich za-
kadach pozwala nam z czystym sumieniem rekomen-
dowa rozwizanie oparte o przepywomierze termiczne
FCI. Stosowanie ich daje bowiem naszym Klientom sze-
reg wymiernych korzyci, z ktrych najwaniejsze to:
wczesne wykrywanie nieszczelnoci;
oszczdno energii elektrycznej;
wyduenie ywotnoci sprarek duszy czas pra-
cy, rzadsze przegldy;
dokadne rozliczenie spronego powierza w caym
zakadzie;
brak spadkw cinienia, w przeciwiestwie do uka-
dw opartych na kryzach pomiarowych;
werykacja sprawnoci maszyn (czy mimo szczelnych
rurocigw nie wystpuje wyciek na uszczelnieniach
maszyn).
Sylwester Krl
Ukoczy Informatyk Stosowa-
na. W Introlu pracuje od roku
2003, obecnie na stanowisku
specjalisty ds. automatyki po-
miarowej w Biurze Terenowo
Handlowym Gra Kalwaria. Do
jego podstawowych zada na-
le doradztwo techniczne oraz uruchomienie ukadw
pomiarowych.
tel. 601 589 936