Professional Documents
Culture Documents
Korkut Tunay ilk kez 1989 ylnda sosyolojiye giri dersinde tandm. lkemizde
sosyolojinin 75. Yl mnasebetiyle uzun bir program hazrlanmt. Sosyolojiyle yeni tanan
bizler iin bulunmaz bir frsatt ve biz o gnlerde lkemizde sayl sosyologlarn nemli bir
blmn tanma frsat bulduk. Trkiyenin en eski blmnn rencisi olmak kadar o
gnlerde fark ettiimiz belli bir teorik gayretin de blmde ina ediliyor olmas ayrca
heyecan vericiydi. Baykan Sezerin teorisi blmde Korkut Tuna ve Baykan Hocann genler
olarak hitap ettii yeni akademisyenler tarafndan sahipleniliyor ve ortaya konulan
almalarda bu yaklam kendini belli ediyordu. kinci snftan itibaren formel dersler dnda
sosyoloji rencileri seminer iin bir hoca seip o hocann seminerlerini takip ediyordu, bu
dnemde benim tercihim Korkut Hoca olmutu. O gn balayan ve 1998 ylndan 2003 ylna
kadar Korkut Tunann anabilim dal bakan olduu uygulamal sosyoloji ana bilim dalnda
aratrma grevlisi olarak devam eden talebeliim 25 ylna yaklat. Ksa sre sonra
lkemizde sosyoloji 100. Yana ulaacak ve benim kuam bu servenin eyrek yzylnn
ahidi konumunda.
Geen srede hem dnyada hem lkemizde sosyoloji kayda deer deiimler yaad.
O gnlerde sosyolojiye giri kitab olarak blmlerde okutulan telif eser says geen srede
deimedi. Bu arpc gsterge bize yeterlidir. zellikle yeni kurulan sosyoloji blmlerinin
ounda tercme edilmi yabanc sosyologlarn sosyolojiye giri kitaplar okutulmaktadr.
Popler olan birka aratrma alan dnda bir dnem bu slamd imdilerde yoksulluk,
kadn gibi konular- sosyoloji almas da yaynlanmamaktadr. 75. Yln uluslar aras nitelikte
toplantlarla anan sosyoloji blm 100. yln erken saylabilecek bir tarihte birka makale
dzeyinde almayla anmtr1. Gelinen durum lkemizde sosyolojinin serveni asndan o
dnemde stanbul niversitesi Sosyoloji Blmnde ortaya konulan abann ok daha
dikkatli bir gzle okunmasn zorunlu klmaktadr.
Korkut Tuna, sosyoloji tarihimizde Ziya Gkalp, Sabahattin Bey gibi kurucu isimlerden
sonra gelen kuaklarn nc halkasnda yer almaktadr ve sosyolojimizin nemli
teorisyenlerinden Baykan Sezerle yakn alma mesaisi iinde bulunmutur. (Cokun,2011)
Bu cmleden olmak zere de Korkut Tunann sosyolojisi hem stanbul niversitesi Sosyoloji
Blm geleneinden hem de Baykan Sezerin teorisinden ayr olarak deerlendirilemez. 2
Nitekim yaplan almalarda bu durum bir tespit olarak kaydedilmesine karn henz Baykan
Sezerin sosyolojisi zerinde de ayrntl deerlendirmeler ortaya konulmad iin bir
zmleme ve karlatrma yaplmamtr. Byle bir ele alta Korkut Tuna; 1980 sonrasnda
daha ok Baykan Sezerle belirginleen tarihsel sosyoloji yapma tarzn iselletiren ve bu
eksende eserler veren bir portre dir. (Parin,2011) lk itiraz edilmesi gereken nokta buradadr;
Tuna 1970li yllarn sonlarnda sosyoloji blmnde asistanla balamtr ve Baykan
1
Sosyolojinin mirasnn (Ycel Bulut & Alim Arl), Birikiminin (Kurtulu Kayal), pozitivizmin (Ense Kabak) konu
edildii Trkiye Aratrmalar Literatr Dergisi, Trk Sosyoloji Tarihi Says, 2008, say 11.
2
Korkut Tunann biyografisi (okun,2011), kaynakas (Sunar,2011) ve stanbul niversitesi Sosyoloji Blm
tarihindeki yeri zerine (Parin,2011)almalar yaynlanm olmasna karn henz sosyolojisi zerine alma
yaplmamtr. Bu balamda bu alma Korkut Tunann sosyolojisine bir girizgah niteliindedir.
Sezerin akrandr3. Hal byle olunca Baykan Sezer ve Tuna sosyolojisini bir ina gayreti
erevesinde deerlendirmek anlamldr. Korkut Tunann almalar Baykan Sezerin
teorisine -hoca-talebe ilikisi dnda- bir ekol nitelii kazandrmtr4.
3
Korkut Tuna, ilk olarak 1972 yl Mays aynda ilan edilen asistanlk kadrosuna bavurmutur. (Ayn kadroya
Namk Ayvalolu'nun da bavurmas zerine her iki aday da baarsz saylmlardr.) Korkut Tuna iin olumsuz
sonulanan bu kadronun tekrar ilan edilmesi sonucu (Tanyol'un Korkut Tuna'y bilgilendirmesiyle) Baykan Sezer
atanmtr. Bu ilk temas Korkut Tuna ile Baykan Sezer arasnda yakn bir dostluk ve arkadala dnm ve
Korkut Tuna'nn 03.01.1977 tarihinde kendisi iin ilan edilen kadroya atanmas ile meslekta olarak Tanyol ve
sonrasnda Sosyoloji Blmnn ekillenmesinde birlikte almlardr.
4
Korkut Tunann almalar dikkate alnmadnda Baykan Sezerle ilgili akademik almalarda Baykan Sezerin
teorisi henz bir ekol oluturacak yeterlilikte olmayabilir (Ceylan,2007,43) eklinde deerlendirilmektedir.
5
Sezer referans olarak Kemal Tahiri verir ve bu balam da sosyoloji kadar Trk sol dncesinde de nemli bir
isimdir. Bu balamda Sezerin dncesi baka bir adan Marksizm asndan da deerlendirilmitir; zaman
zaman eletirse de Trk toplum yapsnn zgnln Marksizmden kaynaklanan bir yaklamla anlatmaya
alr. (Kayal,2000)
6
Baykan Sezerin sosyolojisi iin; tarihsel sosyoloji (Cokun,1991,Parin,2011), yerel sosyoloji (Ceylan,2007), yerli
sosyoloji (Oran,2004), Marksist sosyoloji (Kayal,2000) gibi bir ok tanmlama yaplmtr.
7
Sezerin sosyolojisinde Bat sosyolojisine dair temel kavramlar tek tek sorgulanmasna karn uygarlk kavram
olarak tartlmam ve bu kavram barbarlk, devrim gibi dier Batl kavramlarla kullanlmtr;eer insanlk
kendini barbarlktan uygarlk derecesine geirecek devrimi yapmam olsayd (Sezer,1979,18) Uygarlk, bat
dncesinde din olgusu dnda kendisini tanmlama arac olarak karmza kmtr.
ncs teori; Dou-Bat dikotomisi ekseninde yaplandrlmtr 8. Bu yaklamda Dou-Bat
ayrm uygarlk safhasnda karlalan problemlere Dou ve Batnn ayr ayr zmler
getirmesinden kaynaklanan bir olgudur. Bu yaklamda toplumsal gelime atmann
rndr. Sezer, Dou-Bat atmasnn temelinde corafik faktrleri grr. Sz konusu
farkllklar insanla iki ayr gelime izgisi kazandrm ve tarih boyunca grlen Dou-Bat
ilikisi ve atmalarna balang tekil etmitir. Son olarak Baykan Sezere gre sosyoloji;
ncelikle toplum sorunlarnn aklama ve zmleme deneylerinin bir toplam ve rndr.
(Sezer,1985) Sosyoloji, tarih iinde ortaya kan toplum sorunlarna en st dzeyde ve bilinli
zmler retme abasdr. Dolaysyla sosyoloji, tarihten karlan derslerin uygulamaya
dnk siyasi biimidir. (Sezer,1993,39)
8
Modernliin karakteristii olan ve sosyolojide olduka yaygn olan dikotomik yaplarn (zne-nesne, yap-
eylem, toplum-birey, gelenek-modern) benzeri Baykan Sezerin teorisinde de ina edilmitir; Dou-Bat ikilemi.
(Aysoy,2013)
9
Gnmz sosyolojisi balamnda Baykan Sezerin teorisi nemli bir problematiktir. Sezer kendi yaklam
iinde (1981) Weberin despotizm kavram, uygarln Yunan kkenli olduu argman yannda dinlerin
ekonomik gelimeyi ynettii ynndeki yargsnn yanllna vurgu yapar. Bu balamda Sezerin teorisinde
en nemli blm din ve dinlerle ilgili blmdr. Sezere gre din sosyolojisi aslnda bir Hristiyan sosyolojisidir.
nk din sosyolojisi, Hristiyanlkta baz hazr kalplar bulabilmitir, din sosyolojisi bu tanmlara dayanarak bir
ereve oluturabilmitir. (Sezer, 1981,21)Bu durum sosyolojinin din konusunda belli sorunlarla karlamasn
da belirlemitir. Sezere gre din toplumsal bir olgudur ve din, toplum olaylarnn ve tarihin stnde kutsal bir
olay saylmamaldr. Dinler btn evrensellik iddialarna ramen iinden ktklar toplumlara yada toplum
trlerine sk skya bal kalmlardr. (Sezer,1981) Bu yaklam Sezeri Durkheimn tanmna yaklatrr.
Sezerin akran ve mesai arkada Korkut Tunann sosyolojisi hem Baykan Sezerin
teorisi asndan hem de kendine zg ynleriyle iki farkl adan zmlenebilir niteliktedir.
Baka bir deyile Korkut Tunann sosyolojisi teorik ve kavramsal adan Baykan Sezerin
teorisi ile hem kesien hem farkllaan ynlere sahiptir. Baykan Sezerin teorisiyle kesien
ynleri nedeniyle Korkut Tunann almalar teoriye bir ekol nitelii kazandrm, farkllaan
ynleriyle de zgn bir yaklamn izlerini tamtr. 1990L yllar Tunann almalarnn
canlln srdrd yllardr. Bu nedenle de kreselleme dahil gnmz sosyolojisinin
konular alma konular arasndadr.(Sunar,2011) Korkut Tuna ada sosyolojik
dncenin genileyen ve zenginleen epistemolojik ve metodolojik dnyasna paralel bir
ekilde sz konusu paradigmalar stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blm
ats altnda yeni bir yaklamla ilk kez bir araya getirir. (Parin,2011) Korkut Tuna ile ilgili
almalarda iki ayr boyutun alt izilmektedir, birincisi teorik yn, ikincisi uygulama
(Parin,2011), bu iki boyut Korkut Tunann sosyolojisinin daha nce ifade edildii
karakteristiidir. Teorik ve uygulama balamnda bir ayrm sosyolojinin alt dallar anlamnda
deil Baykan Sezerin yaklamna katk hem de zgnlk alan anlamnda bir ayrmdr.
Nitekim Tuna bu durumu; blmn fazla kitabi olduu, uygulama ve aratrmaya da
ynelinmesi gerekliliine vurgu yaparak aklar.(Bulut & Arl, 2008)
Durkheima gre toplum nihai olarak dini bir varlktr, nk dinde taplan ey toplumun kendisidir.
(Callinicos,2011)
10
Parin Korkut Tunann sosyolojisi iin tarihsel sosyolojiyi tercih ederken, Okan ve Alver yerli sosyolojiyi
tercih ederler
.
11
rnein Sezerin sosyolojisinde temel etken ilkesi Tunann sosyolojisinde ana gelime dorultusu ile
karlanr.(Tuna,2012a,9)
balamda belirtilmesi gereken her iki ynl almann da e zamanl srdrlddr 12.
Tuna 1990l yllarn ortalarnda kreselleme konusunu edinmi ve bu konu o dnemden
itibaren almalarna13 ve ynettii tezlere yansmtr14.
ehir sosyolojisi
12
TUNA, K. (1983), Sosyolojik Bilginin mkan ve Glkleri zerine, nsan Problemi Asndan Felsefe ve Sosyal
Bilimler Sempozyumu, Erzurum. (1984), Sosyoloji ve deoloji, 1. Felsefe ve Sosyal Bilimler Kongresi, Erzurum.
13
TUNA,K. (1997), Bat Yaylmacl, Kreselleme ve Son Lokmalar: Milli Ahlak Meselesi, VI. Milliyetilik ve
Milli Tarih Aratrmalar Kongresi;(1998)Orta Asya, Sosyoloji ve Tarih Sempozyumu; (2000), kinci 1000den
nc 1000e Girerken Dini Oluumlar, TDV toplants Ankara.
14
EN, N. (2011),Korkut Tunann Ynettii Tezler, ..Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 22. Say
15
Doentlik tezi olarak hazrlanan alma ilk olarak ..E.F. Yayn olarak ehirlerin Ortaya kmas ve
Yaygnlamas zerine Bir Deneme (1987) ismini tar.
denetlendii merkezler olmulardr. Toplumlarn rettii zenginliin denetlendii ve
ynlendirildii yerler olarak ehirler ayn zamanda siyas faaliyetlerin merkezi durumuna
gelmilerdir. Toplum zenginliklerinin retildii yer ve blgelerin siyas bir gzetim altna
alnmas, bu gzetimin toplum ii ya da toplumlar aras boyutlarda ynlendirildii
noktalarda,ehirlerin gelimesine yol at grlmtr. Bylelikle baz ehirler bir retim
merkezi olmasalar bile retim merkezlerinin asker-siyas denetlenmesi sonucu ortaya
kmlar, ynetim ileri ve ynetici kadrolarn sayesinde canl kalabilmilerdir. retim ve
ynetimin glenmesi, yaygnlamas toplum ii ve toplumlar aras boyutta ticari ilikilerin
ortaya kmasna yol amtr. Belli bir retimin ve belli bir denetimin varl ile serpilen
ticaret toplum zenginliklerinin nemli balant ve buluma yerlerinde el deitirmesi sonucu,
bir ehirlemeye yol amtr. Bylelikle baka yre ve toplumlarn rnlerinin akna bal
olarak ehirlerin varl aklanabilmektedir.
Bilgi sosyolojisi
16
Bilgi sosyolojisinin konusunu toplum ile bilgi arasndaki ilikinin tezahrleri olarak genellemek mmkndr.
Bilgi olarak toplumda mevcut olan her ey sosyolojik inceleme iin meru bir konu olarak kabul edilmektedir.
Bilgi terimi ok geni anlamda ele alnmaktadr; nk bu alandaki almalar entelektel hayatta adaletten
sanata kadar her konu ile ilgili fikirler, ideolojiler, inanlar, felsefe, bilim, teknoloji, ve dnce sistemleri gibi
mevcut tm kltrel rnlerle megul olur. Brann ilk ihdas edildii yllarda kapsam, genel olarak Mannheim
tarafndan yle ifade edilmektedir: "almamzn ana temas, belirli bir tarih andaki entelektel hayatn,
mevcut sosyal ve siyasi glerle nasl ve hangi formlarda ilikili olduunu mahede etmektir" . Kavramn ihdas
edilii hakkndaki kaynaklar: [ 1) W. Jerusalem, Die Soziologie des Erkennes (The Sociology of Perception),
reprinted in Gedanken und Denker. Gesammelte. Aufstze. Neues Folge, 2nd edn., Vienna & Leipzig: W.
Braumuller, 1925.; 2) E. Durkheim, Anne Sociologique, Les Cconditions Sociologiques de la Connaissance, cf.
vol. XI, Paris, Felix Alcan, 1910, s.41.; 3) M. Scheler, Versuche zu einer Soziologie des Wissen, Ungsinstitute fr
Socialwissenchaften, 1924.; 4) M. Scheler, Die Wissensformen und die Gesellschaft, Der Neue Geist Verlag,
Leipzig, 1926.]
17
ehir konusundaki almamzda konuyu ele alrken, ehrin kendi bana, aklamas kendisinde bulunan bir
olay olmadn gsterebilmek iin gerisindeki baz temel toplum iliki ve zelliklerine bakmamz gerektiini
belirtmi ve toplumlarn karlatklar glk ve amazlarn ne gibi toplum ilikilerine yol at ve mevcut
sorunlarn ne tr iliki ve rgtlenmelerle zmlenmek istendii zerinde durmutuk. Yine bu erevede insann
kendi iliki ve rgtlenmesi erevesinde zemedii sorunlarla karlanca mevcut toplum sistemi dnda
oluturulan bir rgtlenme ile sorunlarn zme abasnda olduu sz konusu edilmiti. Bu yaklam insann
eylemi konusunu belli bir temele oturtmakta ve belli bir dorultuda izlememize imkan vermektedir. Bylelikle
insann toplumsal eylemi ile ilgili aba ve baarlarn da anlama imkn ortaya kmaktadr. Ayrca byle bir
yaklamla tarihin de verilmi bir dorultuda ve kendi bana oluamadn, ilerlemediini de grmemiz
mmkn olacaktr. nk tarihi yapan, insann belirli dorultudaki eylemi olacaktr. (Tuna,2002)
Tunann bilgi sosyolojisinde ana kavram Batllatrlm bilgidir18. Tez aka;
bilginin toplumsall, retildii balamda geerli olduu, o balam dnda geerliliini
kaybettiidir. Bu anlamda Batl ve Batllatrlm bilgi Bat dnda i grmeye imkanl
deildir. Bu yaklam bilgi teorisi asndan Marksist bilgi teorisine yakn grnr ancak Tuna
teorisini tam da bu balamda farkllatrr; bilgiler alan kendi bana var olmu deil, byk
lde toplum gerekliine bal. Bir anlamda toplum gerekliinin uzants, bir yansmas
durumunda ama bu yansma salt yansma deil,bir yerden sonra bamsz bir varlk sahas
oluturuyor. (Tuna,2011b,17) Tunann bilgi teorisinde bilgiyi tanmlayan esas kavram kart
gerekliktir; bilgi ait olmad toplumsal gereklik karsnda bir kart gereklik olarak
belirmektedir. Burada gerekliin saklanmas, arptlmas, istenilen eklin verilmesi ve hatta
kaybedilmesi sz konusu olmaktadr. Bilginin Batllatrlmas gemie dnk bir abayla
snrl deildir, Batllatrlm belli bir yaant ve dn tarznn tek elden tm toplumlara
yaylmaya alld ve gemi kadar gelecein de Batl bir zellik kazanmasna alldn
ifade eder. (Tuna,2011b,42) Bu balamda bilgi bir etkinlik, bir eylem ve egemenlik biimine
dnr. Tuna bu tespitiyle Foucaultun bilgi, iktidar, sylem kavramlatrmasna yaklar.
18
Tuna bu kavram iin Trkdoan referans verir: TRKDOAN,O. (1989), Bilimsel Deerlendirme ve Aratrma
Metodolojisi, MEB Yaynlar.
ise kuram/sylem balamna ait olduunu anlamak, hele bu yaklamlar sayesinde znden,
kimliinden soyulmu/soyutlanm, bir biimde bu sylemlerce tanmlanm veya bir ekilde
arptlm Trk gerekliiyle bu koullar altnda karlamann getirdii aknlk ise iin
cabas olmutur. (Aysoy,2003)
Korkut Tuna makalelerini bir araya getirdii kitabna Yeniden Sosyoloji adn
vermitir. Bu isim sosyolojiye yine ve yeniden bir misyon ykleme gayretinden kaynaklanr;
Yeniden sosyoloji bir yerlere yamanmann, duhul etmenin, szmann arac deil, yeniden
kendimizi bulmamz, kendi sorunlarmza ama bu defa yeni dnya koullar erevesinde
kendimizin cevap bulabilecei bir arayn, yeniden bir varolmann yollarnn aratrld bir
ortam olmaldr. Yeniden sosyoloji yeni bir dnya grnn, yeni bir dnya siyasetinin
kanlmaz bir biimde gerekli olduu bir ortamda, bunlar hazrlamann yolu, balang
noktas olarak belirmektedir. (Tuna,2002) Bu arda sosyolojiye verilen nem ortadadr;
sosyolojiye, sosyolojimize byk bir i dmektedir: Dnyay yeniden kurmak. Kendi
gzmzle grdmz kendi amazlarmza, kendi karlarmz dorultusunda bir cevap
bulabilmek iin yeniden anlamak, yeniden tanmlamakla balamak ama dnyay yeniden
kurmakla bitirmek. Tabi ki bu kurmak nce kurguda, baka bir deyile teorik alanda, bilgi
alannda, ksaca yukarda tanmlamaya altm sosyolojide olacaktr. Kurgusunun
salaml, geerliliine bal olarak eylemde de baarl olma ansnn ortaya kaca bir
alma olaca aktr. (Tuna,2002)
KAYNAKA
ALVER, K. (2011), Korkut Tuna ve ehir Sosyolojisi, .. E. F. Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi 22. Say
BEKTA, O. (2006), Trk Toplum Yapsn Anlamaya ve Aklamaya alan Sosyolog: Baykan
Sezer, Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi.
BULUT, Y. & Alim Arl (2008), Korkut Tuna ile Trk Sosyolojisinin Dn ve Bugn zerine,
TALD, 6 (11).
CEYLAN, M.C. (2007), Trk Sosyolojisinde Yerelci Yaklamlar: Baykan Sezer rnei, Dicle
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi.
COKUN,. (1991), Sosyoloji Blmnn Tarihine Dair, 75. Ylnda Trkiyede Sosyoloji,
Balam Yaynlar.
AAN, K. (2006), Trk Sosyolojisi ve Baykan Sezer, Afyon Kocatepe niversitesi, Sosyal
Bilimler Dergisi.
OKAN, O. (2011), ehir, Tarih, Sosyoloji: Korkut Tunann ehir Yaklam, .. E. F. Sosyoloji
Dergisi, 3. Dizi 22. Say
ORAN, M. (2004), Baykan Sezerde Trk Sosyolojisinin Kimlik Aray, Baykan Sezere
Armaan, Kzlelma Yaynclk.
PARN, S. (2011), Korkut Tunann stanbul niversitesi Sosyoloji Blm Tarihindeki Yeri,
.. E. F. Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi 22. Say
SEZER, B. (1971), Asya Su Boyu Ovalar ve Bozkr Uygarlklar, ..Edebiyat Fakltesi Yaynlar
SUNAR, L. (2011), Korkut Tuna Kaynakas, .. E. F. Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi 22. Say
AN, M.K. (2008), Korkut Tuna, Trkiyede Sosyoloji (isimler-eserler) I., Ed. M. aatay
zdemir, Phoenix Yaynlar.
TUNA, K. (1981), Yurt Dna i Gnderme Olaynn Sosyolojik Eletirisi, ..E.F. Yaynlar