Het bed van Procrustes

Filosofische en praktische aforismen

uitgebreide editie

Nassim Nicholas Taleb

Oorspronkelijke titel: The bed of Procrustes Philosophical and Practical Apho-
risms Updated and Revised, Random House, 2015

Eerste editie oktober 2011

Uitgebreide editie november 2017

Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam

Vertaling: Kees de Vries, Amsterdam
Zetwerk: CeevanWee, Amsterdam
Omslag: Marjo Starink, Amsterdam

2015, 2017 Nassim Nicholas Taleb. All rights reserved.

Nederlandse vertaling 2017, Uitgeverij Nieuwezijds

isbn 978 90 5712 501 0

nur 780

www.nieuwezijds.nl

Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keur-
merk van de Forest Stewardship Council (fsc) mag dragen. Bij dit papier
is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of
op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system worden op-
geslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
 Inhoud

Procrustes 9
Mededeling 11

Preludes 15
Tegenverhalen 21
Ontologische zaken 30
Het heilige en het profane 32
Toeval, succes, geluk en stocisme 36
Vermakelijke en niet-vermakelijke problemen
van sukkels 48
Theseus, ofwel een paleoleven leiden 53
De Republiek der Letteren 60
Het Universele en het Bijzondere 69
Misleid door toeval 71
Esthetiek 76
Ethiek 79
Robuustheid en fragiliteit 90
De spelillusie en domeinafhankelijkheid 95
Epistemologie en subtractieve kennis 99
De schande van voorspellen 102
Filosoof zijn en filosoof blijven 104
Het economische leven en andere zeer vulgaire
onderwerpen 108
De wijze, de zwakke en de grootmoedige 116
Het impliciete en het expliciete 123
Over de variteiten van liefde en niet-liefde 128
Slot 133

Nawoord 135
Dankwoord 142
Over de auteur 143
 Procrustes

Procrustes was in de Griekse mythologie de wrede eigenaar van

een klein landgoed in Corydallus in Attica, aan de weg tussen
Athene en Eleusis, waar de mysterieriten werden uitgevoerd.
Procrustes had een merkwaardig gevoel voor gastvrijheid: hij
ontvoerde reizigers, gaf ze een copieuze maaltijd te eten en no-
digde ze daarna uit de nacht door te brengen in een bijzonder
bed. Hij wilde dat de reizigers precies in het bed pasten. Van de-
genen die te lang waren, hakte hij met een bijl de benen af; de-
genen die te klein waren, rekte hij uit (hij heette naar verluidt ei-
genlijk Damastes, of Polypemon, maar stond beter bekend
onder zijn bijnaam Procrustes, dat de uitrekker betekent).
Als staaltje van de zuiverste dichterlijke gerechtigheid kreeg
Procrustes een koekje van eigen deeg. Een van de reizigers die
hij meenam was de onverschrokken Theseus, die later in zijn
heldhaftige leven de Minotaurus doodde. Na de gebruikelijke
maaltijd dwong Theseus Procrustes op zijn eigen bed te gaan
liggen. Om hem met de gebruikelijke precisie erin te laten pas-
sen, hakte hij daarna zijn hoofd af. Theseus volgde hiermee de
werkwijze van Hercules: criminelen met gelijke munt betalen.
In meer sinistere versies (zoals die in de Bibliotheca van Pseu-
do-Apollodorus) had Procrustes twee bedden, een klein en een
groot bed, en dwong hij kleine slachtoffers in het grote bed te
gaan liggen en lange slachtoffers in het kleine bed.
Elk aforisme in dit boek heeft betrekking op een of ander
Procrustesbed wanneer wij mensen stuiten op de grenzen van
onze kennis en dingen die we niet waarnemen, het ongeziene
en onbekende, heffen we de spanning op door het leven en de

9
 het bed van procrustes

wereld in heldere, handzame ideen, reductionistische catego-

rien, specifieke vocabulaires en voorverpakte verhalen te per-
sen, wat bij tijd en wijle gevaarlijke consequenties heeft. Boven-
dien zijn we ons er niet van bewust dat we dingen op deze
manier achteraf passend maken, zoals kleermakers die er eer in
stellen een perfect passend pak te leveren maar dat doen door
de ledematen van hun klanten operatief te veranderen. Zo be-
seffen weinig mensen dat we de hersenen van schoolkinderen
veranderen met medicijnen teneinde ze aan te passen aan de
leerstof, in plaats van andersom.
Aangezien aforismen hun charme verliezen zodra ze worden
uitgelegd, wil ik nu alleen wijzen op het centrale thema van dit
boek verdere opmerkingen bewaar ik voor het nawoord. Het
zijn opzichzelfstaande gecomprimeerde gedachten die draaien
rond mijn belangrijkste ideen over hoe we omgaan, en zouden
moeten omgaan, met wat we niet weten, waarop ik nader inga in
mijn boeken De Zwarte Zwaan en Misleid door toeval.*

* De metafoor van het Procrustesbed gebruik ik niet slechts om aan te ge-

ven dat we iets in het verkeerde hokje stoppen; meestal doen we het omge-
keerde en veranderen we de verkeerde variabele, in dit geval de persoon in
plaats van het bed. Elk falen van wat we wijsheid noemen (gekoppeld aan
technische vakkundigheid), kan herleid worden tot een Procrustesbed-si-
tuatie.

10
 Preludes

De persoon die je het minst graag tegenspreekt, ben jij zelf.

Een idee begint interessant te worden wanneer je bang wordt

om verder te denken en er de logische conclusie uit te trekken.

Mensen zijn veel minder genteresseerd in wat je hun probeert

te laten te zien dan wat je voor hen probeert te verbergen.

Farmaceutische ondernemingen zijn beter in het uitvinden van

ziekten die passen bij bestaande geneesmiddelen dan in het uit-
vinden van geneesmiddelen die passen bij bestaande ziekten.

Als je het bevrijdende effect van ascetisme wilt begrijpen, be-

denk dan dat je hele fortuin kwijtraken veel minder pijnlijk is
dan de helft kwijtraken.

15
 het bed van procrustes

De beste manier om een idioot failliet te laten gaan, is hem in-

formatie geven.

Academische wetenschap verhoudt zich tot kennis als prostitu-

tie tot liefde; oppervlakkig gezien bijna gelijk, maar voor de
niet-sukkel niet precies hetzelfde.*

In de wetenschap moet je de wereld begrijpen; in het zakenle-

ven moet je anderen de wereld verkeerd doen begrijpen.

Ik vermoed dat Socrates ter dood werd gebracht omdat uiterma-

te helder denken erg onaangenaam is, vervreemdend werkt en
niet des mensen is.

Onderwijs maakt een wijze een beetje wijzer, maar een idioot
nog veel gevaarlijker.

* Hierbij past een relativerende opmerking. Er zijn uitzonderingen, maar

er zijn ook veel bekende gevallen waarin een prostituee verliefd wordt op
een klant.

16
 preludes

De toets voor de originaliteit van een idee is niet het ontbreken

van een voorganger, maar het bestaan van vele, maar tegenstrij-
dige voorgangers.

De dubbele straf van de moderniteit is dat we vroeg oud worden

en langer leven.

Een erudiet persoon is iemand die minder laat zien dan hij weet;
journalisten en consultants doen het tegenovergestelde.

Je brein is het intelligentst wanneer je het niet vertelt wat het

moet doen iets wat mensen die douchen af en toe merken.

Als je woede na verloop van tijd afneemt, heb je iets onrecht-

vaardigs gedaan; als je woede daarentegen toeneemt, is je iets
onrechtvaardigs aangedaan.

17
 het bed van procrustes

Ik vraag me af of mensen die pleiten voor generositeit vanwege

de beloningen die ertegenover staan in de gaten hebben hoe in-
consistent dit is, en of wat zij generositeit noemen een aantrek-
kelijke investeringsstrategie is.*

Mensen die denken dat het bij religie gaat om geloof , begrij-
pen niet wat religie is, en niet wat geloof is.

Werk maakt je geest kapot door stiekem je brein binnen te drin-

gen in de uren waarin je officieel niet aan het werk bent; wees
kieskeurig ten aanzien van je beroep.

In de natuur herhalen we nooit dezelfde beweging; in gevan-

genschap (kantoor, fitnesscentrum, woon-werkverkeer, sport)
is het leven slechts rsi; geen toeval.

* Een genereuze daad moet juist niet gericht zijn op enige beloning, noch
financieel, noch sociaal, noch emotioneel deontisch (onvoorwaardelijke
inachtneming van plichten), niet utilitaristisch (gericht op een collectief,
of zelfs individueel, voordeel). Er is niets mis met genereuze daden die je
een warm gevoel geven of verlossing brengen, maar ze mogen taalkundig
niet op n hoop gegooid worden met deontische handelingen die voort-
vloeien uit louter plichtsbesef.

18
 preludes

Andermans gebrek aan gezond verstand als excuus gebruiken,

is op zich een gebrek aan gezond verstand.

Je schikken in het keurslijf van beperkte (aristotelische) logica

wil allerminst zeggen dat je gevrijwaard blijft van fatale incon-
sistenties.

Economen hebben grote moeite met de gedachte dat het collec-

tieve (en het complexe) onevenredig veel minder voorspelbaar
zijn dan individuen.

Praat niet over vooruitgang in termen van een lang leven, vei-
ligheid of comfort voor je dierentuindieren hebt vergeleken met
dieren in het wild.

Als je s morgens bij het opstaan min of meer precies weet hoe
je dag eruit zal zien, ben je een beetje dood hoe groter de pre-
cisie, hoe meer dood je bent.

Er is geen tussenfase tussen ijs en water, maar er is er wel een

tussen leven en dood: loondienst.

19
 het bed van procrustes

Je hebt een geijkt leven wanneer het meeste van wat je vreest,
het prikkelende vooruitzicht van een avontuur bevat.

Uitstelgedrag is de ziel die rebelleert tegen gevangenschap.

Niemand wil geheel transparant zijn; niet voor anderen, en ze-

ker niet voor zichzelf.

Eruditie zonder bullshit, intellect zonder lafheid, moed zonder

onvoorzichtigheid, wiskunde zonder nerderigheid, weten-
schappelijkheid zonder academia, intelligentie zonder scherp-
zinnigheid, religiositeit zonder intolerantie, elegantie zonder
softheid, gemeenschapszin zonder afhankelijkheid, genot zon-
der verslaving, religie zonder tolerantie, en vooral niets zonder
jezelf op het spel te zetten, zonder skin in the game.

20