stanbul Teknik niversitesi
Kontrol ve Otomasyon Kulb
DC G KAYNAKLARI
Giri
Elektronik devrelerin ounun almas iin
DC akma gerek vardr. Bu anlatmda doru
akm reten temel devreler anlatlacaktr.
Temel Kavramlar
Alternatif Akm:
Zamanla srekli deer ve yn deitiren akm
eididir. Alternatif akm retelerine alternr
de denir. Alternatif akm sinyalleri sins
erileri eklindedir.
retilen alternatif akmn zamana gre yn ve
iddet deitirme says ise frekans olarak
tanmlanmaktadr. Gnmzde elektrik
akmnn yaklak olarak %90 alternatif akm
olarak retilmektedir. Bunun nedeni ise
alternatif akmn kolay tanabilmesi, kolay
drlebilmesi ve kolay ykseltilebilmesidir.
Doru Akm:
Dinamo, akmlatr, pil, gne pili gibi
dzenekler tarafndan retilen, zamanla yn
ve iddet deitirmeden akan akmlardr.
Dolaysyla DC akmn frekans yoktur.
Transformatrler (Trafolar)
Alternatif akm ykseltmeye ya da alaltmaya
yarayan devre elemanna trafo denir. Bu
eleman ykseltme veya alaltma ilemi
yaparken frekans drmez.
stanbul Teknik niversitesi Elektrik Elektronik Fakltesi
otokon@itu.edu.tr | www.otokon.itu.edu.tr
OTOKON Kasm 2015
Gerilim drc trafolarda 220 voltun
verildii ksm (primer, birincil sarm) ince
kesitli telden ok sarml, dk gerilimin
alnd ksm (seconder, ikincil sarm) ise kaln
telden az sarml olarak sarlr.
Transformatrlerin Yaps:
Transformatrler karlkl indksiyon olaynn
genel bir uygulamasdr. Birincil sarmda
oluan deiken manyetik alan, ikincil sarya
ulatran nveler; bir yz yaltlm %3 -%4
orannda silisyum ieren elik saclardan
retilir.
Yksek frekansl devrelerde kullanlan
transformatr-lerin nveleri ferrit
maddesinden yaplr. Trafolarda sarglar
arasnda herhangi bir fiziksel balant yoktur.
kincil sarg devresinin ektii g, manyetik
alan yardmyla birincil sarg devreden ekilir.
Transformatr Seimi:
Piyasada sabit ve deiken k verebilen
trafolar bulunmaktadr. Eer 12V / 1A k
verecek bir DC g kayna yaplmak
isteniyorsa 10 15 Wlk bir trafo seilmelidir.
zerinde 12V / 50W yazan bir trafodan ise
P=V.I formlnden 4 amperlik bir akm
alabiliriz.
Transformatrlerde Dntrme Oran:
Aada verilen formlden yararlanarak
trafolarn baz deerleri hesaplanabilir.
Dntrme orann , K, n, a sembollerinden
herhangi biriye ifade edebiliriz.
Burada U gerilimi, N sarm saysn, I da akm
ifade etmektedir.
NOT: Trafonun giri ve k ular
iaretlenmitir. 220 V yanllkla ka
uygulanrsa, trafo ok yksek gerilim
retmeye balar ve tehlike arz eder. O
1
 stanbul Teknik niversitesi
Kontrol ve Otomasyon Kulb

nedenle trafo balantlar dikkatle

yaplmaldr.

Transformatrlerde, sargda kullanlan

iletkenin omik direnci, manyetik alanla oluan
zt emk, yaltm hatalar, ve geirgenlii az
madde kullanm gibi sebeplerden tr,
birtakm g kayplar olabilmektedir.
Baz Transformatr Formlleri:
Elektronik cihazlarn ou DC ile tanr ancak
konutlara 220V AC gerilimi verilmektedir. Bu
AC akm doru akma emadaki gibi
evrilebilmektedir.
Dorultma Devre eitleri:
Bir Diyotlu Yarm Dalga Dorultma
Devresi:
ACyi DCye eviren tek diyotlu devrelerdir.
Yarm dalga dorultma devrelerinde k
sinyali tam anlamyla dz olmaz.

Yukardaki devre yardmyla diyot alternatif

sinyallerden yalnzca pozitif olanlar geirir.

Burada j sarmda kullanlacak telin akm

younluu (milimetrekareye den amper)
deeridir. Trafo hava ile soutuluyorsa 2-2.5A,
ya ile soutuluyorsa 2.3- 3.5A arasnda bir
deerdedir.

Tam Dorultma Yapan Devreler:

Orta Ulu Trafolu Tam Dalga
ACyi DCye Dntren Dorultmalar
ACnin her iki sinyalinin de alcdan tek ynl
Devreler olarak gemesini salayan devrelerdir. Bu tip

2
stanbul Teknik niversitesi Elektrik Elektronik Fakltesi
otokon@itu.edu.tr | www.otokon.itu.edu.tr
OTOKON Kasm 2015
 stanbul Teknik niversitesi
Kontrol ve Otomasyon Kulb

devrelerin kurulabilmesi iin orta ulu

trafolara ihtiya vardr.

Bu devrede D1-D3 veya D2-D4 diyotlarnn ayn

anda iletime gemesiyle iyi bir dorultma
salanr.

Bu tr dorultma devrelerinde ktan alnan

DC gerilim girie verilen AC gerilim 0,9u
kadardr.

Kpr Tipi Tam Dalga Dorultmalar

ACyi en iyi ekilde DCye dntren
devrelerdir. Hemen her trl devrenin
beslemesinde karmza karlar.

DORU AKIM FLTRELER

Bunlar dorultma devrelerinden alnan doru
akm, tam doru akm haline getiren
szgelerdir. k tam doru hale
getirebilmek iin diyotlara ek olarak
kondansatrler ve bobinler kullanlmaktadr.

Kondansatrl Szgeler

Giri sinyali ekildeki gibi olan bir

kondansatrl devrenin kna osiloskop ile
bakldnda k sinyalinin ekildeki gibi
filtrelenerek dzgnletii grlr.
Kondansatrn kapasite deeri ne kadar
bykse k sinyali de o kadar dzgn olur.
3
stanbul Teknik niversitesi Elektrik Elektronik Fakltesi
otokon@itu.edu.tr | www.otokon.itu.edu.tr
OTOKON Kasm 2015
 stanbul Teknik niversitesi
Kontrol ve Otomasyon Kulb

Ancak kondansatr seimi yaplrken alcnn

ektii akm da gz nne alnmaldr. Filtre
olarak kullanlan kondansatrler k
gerilimini ykseltir bunun nedeni ise
kondansatrlerin alternatif akmn maksimum
deerinde arj olmasdr.

Bobinli Szgeler

Yukardaki devrede giri geriliminin 15 V

olmasna karn, k gerilimi 9.1 V
olmaktadr. Devrede kullanlan zener diyot 12
Voltluk olsayd k gerilimi 12 V olurdu.
Devrede zener diyotu yksek akma kar
korumak iin kullanlacak ndirencin deeri u
formlle hesaplanabilir:

Bobinler zerlerinden geen akma kar bir

etki gsterirler. Giri sinyali ekildeki gibi olan Transistr ve Zener Diyotlu Seri
bir bobinli devrenin kna osiloskop ile
bakldnda k sinyalinin ekildeki gibi Reglatr
filtrelenerek dzgnletii grlr.
Kondansatrler gerilimi 90 geri brakrken
bobinler gerilimi 90 ileri kaydrrlar.

Kondansatr-Bobin-Kondansatrl
Szgeler

En iyi szge devresidir. Hassas yapl ve
kaliteli devrelerin kn filtrelemek
amacyla kullanlr.
DORU AKIM REGLE DEVRELER
Elektronik devrelerin ounda k geriliminin
sabit kalmas istenir. te bunu salayabilmek
iin regleli g kaynaklar yaplarak deiken
akmlara kar k geriliminin sabitlenmesi
amalanmtr.
Zener Diyotlu Basit Paralel
Reglatrler
Seri reglatr devreleri NPN ya da PNP
transistr kullanlarak yaplabilir. Devredeki
ndiren hem zeneri hem de transistr
akma kar korur. Bu devrede giri gerilimi
deise bile k aynkalr. Ayrca alc
transistre seri balanr. Burada k gerilimi
transistre de baldr.
Transistrl, Regleli DC G
Kaynaklaryla lgili Uygulama
Devreleri
12 V sabit regleli g kayna devresi:

4
stanbul Teknik niversitesi Elektrik Elektronik Fakltesi
otokon@itu.edu.tr | www.otokon.itu.edu.tr
OTOKON Kasm 2015
 stanbul Teknik niversitesi
Kontrol ve Otomasyon Kulb

7909lu 9V Negatif kl G
Kayna:
Entegre Gerilim Reglatrleri
DC g kayna devresinde alandan kazanmak
ve montaj kolayl salamak iin birok
elektronik devre eleman bir gvdede
birletirilerek entegre tipi reglatrler elde
edilmitir. Piyasada ve uygulamalarda en ok
karmza kan entegre tipi reglatr 78XX ve
79XX dir. Bunlardan 78 serisi pozitif ynde
akm vermekte, 79 serisi ise negatif ynde
akm vermektedir. XX yerine k voltaj
deeri gelir. rnein 7805 entegresi kna
sabit 5V verirken 7809 entegresi kndan GERLM
sabit 9 V eker. 78 serisi reglatrlerin k OKLAYICILAR(KATLAYICILAR)
akm ise 1A dir. Ayrca 78XX serisi entegreler Gerilim katlayclar girie uygulanan AC sinyali
sabit akm almak amacyla da kullanlabilir. ka, katlayarak yanstan ve bu gerilimi
Bunu yapabilmek iin entegrenin ucuna seri DCye dntren devrelerdir. Maliyetinin
olarak diren eklenir. rnein 7805 dkl ve az yer kaplamas nedeniyle
reglatrnn ase ucu 50 ohmluk direnle tercih edilirler. Ancak k akmlar dktr.
birlikte ka balanrsa, k akm:
Tam Dalga Gerilim ikileyiciler:
olur.

NOT: Gerilim ikileyicide gerilim 2

katna karken k akmnn da
Reglatrl Devre rnekleri yarya inecei unutulmamaldr.
7805li 5V Pozitif kkl G
Kayna:

Tam Dalga Gerilim leyiciler:

5
stanbul Teknik niversitesi Elektrik Elektronik Fakltesi
otokon@itu.edu.tr | www.otokon.itu.edu.tr
OTOKON Kasm 2015
 stanbul Teknik niversitesi
Kontrol ve Otomasyon Kulb

Devrede alternans ekildeki gibi

kutuplandnda ilk anda D1 ters polarize
olduu iin kesimde kalacak D2 ve D3
diyotlarysa iletime geerek C1 ve C2
kondansatrlerini arj edecek. Sekonder
gerilimin ikinci alternansnda kutuplar yer
deitireceinden dolay C1 kondansatr
sekonder gerilimin bu alternansyla seri
duruma geer. D1 diyotu iletimde olacandan
C3 kondansatr, C1 kondansatr ve
sekonder geriliminin toplam kadar bir
gerilimle arj olur. C2 ve C3 kondansatr seri
bal iki pil gibidir. C3n zerindeki gerilim,
C2nin zerindekinin 2 kat olduundan ka
bal alc zerinden giriin 3 kat kadar
gerilim llr.

Gerilim nleyiciler(oklayclar)

Devrede kullanlan her diyot kondansatr ifti

gerilimi katlar. rnein yukardaki devrenin
tamam giri gerilimini 9 katna karr.

zen ZKAYA
ozen.ozkaya@itu.edu.tr
T OTOKON Eitim Komitesi

6
stanbul Teknik niversitesi Elektrik Elektronik Fakltesi
otokon@itu.edu.tr | www.otokon.itu.edu.tr
OTOKON Kasm 2015