Suplemento Horizontal

Altermundo abaixo e esquerda

est o corazn

TEMPOS NOVOS | TERCEIRA QUENDA | NMERO 06 | MARZO 2013

Xon Hermida trasladouse a Combra para conversar con

PX 02. EIVAS Boaventura de Sousa Santos, un dos imprescindbeis

Temos que aspirar a

O engano verde
conquistar o poder
Guadalupe Rodrguez, de
Salva la Selva, critica a utiliza-
cin do termo sustentabilidade
polas multinacionais

PX 04. EIVAS

A terra non se vende

A campaa CRECE, de
Intermn Oxfam, denuncia o
acaparamento das terras de
cultivo dos mis pobres

PX 12. ALTERNATIVAS

Contra o sistema
Ecoar))) propn a confluencia
de activistas e accins para
avanzar cara un outro sistema,
anticapitalista e xusto
Vivimos tempos de mudanzas. Para
o profesor Boaventura de Sousa, un
dos socilogos mis recoecidos do
altermundismo, a crise do 2008 mos-
trou que o capitalismo financeiro ten
vitalidade para producir as carencias
e para controlar a resolucin das ca-
rencias. Pero tamn que obviamente
non houbo resolucin ningunha, de xei-
to que nos atopamos nunha desfeita den-
de o ollar social e poltico. Neste con-
texto, se cadra falar de crise do capita-
lismo global pode parecer un chisco ut-
pico. Mais o doutor postula que pos-
Altermundo
bel que se estea a dar unha transicin
paradigmtica a varios niveis, episte-
molxico, societario, poltico... s que
son transicins seculares, que levan tem-
po. Estn a emerxer movementos que
por todo o mundo tentan practicar por
medio da poltica outros saberes e fa-
ceres, outras filosofas, outras cosmovi-
sins, como moi visbel hoxe en fri-
ca, na rexin Andina e en Asia.

05.12 1
 > ECOLOXA SOCIAL
O mito moderno do
sustentbel
T Non s a publicidade e os media, tamn as polticas
eivas
institucionais levan un tempo convencndonos de que producir
e mercar masivamente pode contribur a salvar o mundo
O titulo podera ser mis ben, O
mito moderno do sustentbel e
a seguir destrundo o planeta.
O que chaman consumo sustent-
bel que abrangue non s produtos ne-
cesarios, senn tamn produ-
tos superfluos e de gran luxo
crea a falsa impresin dun com-
portamento tico ou respons-
bel. Pero o acto de mercar por
mercar non pode ser nunca sus-
tentbel. O modo de vida en tor-
no ao consumo leva implcita a
idea de non prescindir de nada.
Un autntico compromiso co pla-
neta implicara mis ben rexei-
tar de plano certas reas do con-
sumo.
Sustentbel significa es-
pecialmente en ecoloxa e eco-
noma, que se pode manter du-
rante longo tempo sen esgotar
os recursos ou causar grave
dano ao ambiente. Desenvolve-
mento, economa sustentbel?
a definicin do dicionario da
Real Academia da Lingua Es-
Altermundo
paola RAE.
Pero o sustentbel est tan
manoseado que en ocasins re-
sulta confuso. Empresas, gobernos e
medios de comunicacin empregan esta
verba de xeito deliberadamente abusi-
vo. Un recurso natural utilzase de for-
ma sustentbel se non se esgota, se
posbel a sa rexeneracin e a sa pro-
ducin e reproducin futura. Unha pro-
2 05.12
ducin autenticamente sustentbel de
bens ou servizos requirir unha organi-
zacin da vida en torno autntica pro-
teccin da natureza, da conservacin
da biodiversidade. Non s local, senn
tamn nacional e globalmente, aten-
dendo a protexer ecosistemas e pobo-
acins e atendendo s sas necesida-
des. A meirande parte de esquemas de
evaluar a sustentabilidade cntranse con
todo en aspectos case exclusivamente
econmicos, ignorando o ecolxico e o
Guadalupe
Rodrguez
Salva la Selva
social. As acontece cando se fala por
exemplo de minera sustentbel, ou pro-
ducin sustentbel de enerxa. A consi-
deracin do aspecto sustentbel de-
masiado estreita e apunta mis ben a
xustificar estas actividades, e
at a impoelas.
Bling, bling, o brillo que cega
Na vida coti, as cidads e ci-
dadns chegamos a dobregar
moi a mido a nosa vontade pe-
rante bens, servizos e obxec-
tos de consumo que requiren
grandes cantidades de materias
primas e enerxa: electricidade
e calefaccin, telecomunica-
cins, grandes infraestruturas,
tecnoloxa, transporte de per-
soas e mercadoras. Comer car-
ne e produtos lcteos, utilizar
cosmticos e produtos de bele-
za, gadgets electrnicos ipads,
ipods, toda clase telfonos por-
ttiles, ordenadores, consolas,
voar barato, renovar de segui-
do o vestuario, xoias, beber re-
frescos das grandes multinacio-
nais Todas estas tendencias
psannos por riba impondo-
senos, pero non melloran realmente a
nosa calidade de vida. Porn, si con-
centran ganancias e poder en mans das
grandes empresas e industrias que se
esforzan por todos os medios de con-
vencernos de que sigamos a mercar por
mercar.

A web de Coca-Cola, coma as doutras transnacionais, insiste sorprendentemente na sustentabilidade
Multinacionais sustentbeis?
Moitos compradores estn saturados e
en realidade posen xa todo o que ne-
cesitan. O slogan publicitario pasa a ser
o de que comprando, salvamos o mun-
do. Cada vez mis empresas nense
tendencia de defender a natureza.
Saben que isto lles produce sustancio-
sos beneficios.
Acusada de acaparar as fontes de
auga comunitarias en lugares como M-
xico ou a India, at a Coca-Cola dise
sustentbel. Igualmente chocante que
se digan sustentbeis megaempresas
multinacionais como Ikea, que vende
cen millns de mobles cada ano en todo
o mundo, para os que demanda 12 mi-
llns de metros cbicos de madeira; ou
que unha lia area como Lufthansa
queira voar sustentabelmente, cando
utiliza 30 millns de litros combustbel
ao ano e emite atmosfera unha canti-
dade inmensa de gases danios para o
clima.
Pola sa banda, outras multinacio-
nais como Zara, Adidas, ou Wallmart pro-
ducen e venden de xeito masivo, esna-
quizando tecidos empresariais locais,
explotando traballadores, terceirizando
as producins, esclavizando seres hu-
manos e afectando severamente ao me-
dio. Que se denominen sustentbeis non
ecolxico, nin moito menos tico.
Producir continuamente tal cantida-
de masiva de bens e obter as mate-
rias primas e enerxa necesarias para
producilos, conduce sen dbida a hipo-
tecar a humanidade e o patrimonio eco-
lxico. As super-ofertas pgaas sempre
a natureza.
A maldicin das materias primas
Ouro, prata, cobre, nquel, litio, aceite
de palma ou de soia, cana de azucre,
cacao, caf, algodn, salmn ou cama-
rns son recursos mineros e produtos
agroindustriais de alta demanda. Pre-
sentar a extraccin e a producin indus-
trial a grande escala de calquera des-
tas materias primas como sustentbeis
a gran mentira verde do noso tempo.
Al onde existen estes recursos existe
o risco de que as multinacionais obte-
an concesins para a sa explotacin.
A minara industrial ao descuberto
e a grande escala nin nin poder nun-
ca ser sustentbel, anda que as gran-
des compaas mineras como Barrick,
Rio Tinto ou Anglogold enchan as sas
pxinas web con esta palabra. Tampou-
co en ningn caso sustentbel a agri-
cultura industrial a grande escala ou agro-
negocio, que require un acaparamento
sen precedentes de terras de cultivo que
previamente era traballada por poboa-
cins rurais; e o uso masivo de agrot-
xicos para o control das pragas e o au-
mento da productividade. Para mostra
un botn, Monsanto, o xigante das se-
mentes transxnicas tenta por todos os
medios tamn de crear ao seu redor T
eivas
unha imaxe sustentbel vez que pasa
como unha apisoadora sobre a agricul-
tura tradicional acabando literalmente
coa vida rural de moitas rexins e as
coa existencia de moitas comunidades
e familias labregas. Por iso, tampouco
son entn sustentbeis os produtos pro-
ducidos a partir destas materias primas.
Nin a extraccin de carbn, de gas ou
de petrleo. Nin o seu transporte, distri-
bucin, venda ou consumo. Todas as
grandes empresas petroleiras falan in-
cisivamente de sustentabilidade nas sas
webs, includa BP, causante da mais re-
cente catstrofe petroleira no Golfo de
Mxico, pero tamn Shell, Chevron ou
Repsol, todas elas ligadas a violacins
Presentar a extraccin e
a producin industrial a
grande escala de
calquera destas
materias primas como
sustentbeis a gran
mentira verde do noso
tempo
Altermundo
de dereitos humanos, contaminacin do
medio natural e accidentes e derrames
petroleiros de diversa consideracin.
A resistencia cidad e rural cada vez
mis numerosa non pois gratuita, se-
nn que obedece elevada preocupa-
cin dos pobos polos seus dereitos fun-
damentais e polo medio natural da sas
contornas.
05.12 3

Lembra
T
eivas
S e te venden a idea do "susten-
tbel" a grande escala industrial
non para protexer a natureza, senn
para xerar e manter mercados.
As estratexias que promoven un
uso "sustentbel" dos recursos a gran-
de escala industrial, conducen no me-
dio de palabras bonitas- a perdas de
economas locais, de ecosistemas, de
biodiversidade e de modos de vida tra-
dicionais de pobos rurais e indxenas.
Si ou si, moitos recursos, mate-
rias primas e at fontes de enerxa
como o petrleo estn ao bordo do es-
gotamento. As nosas sociedades mo-
dernas estn a desenterrar o autnti-
co benestar ou "bo vivir", a proximida-
de e o respecto aos demais e natu-
reza. Moi atrs quedan aspectos fun-
damentais para o ser humano como
o territorio, o traballo, a sade, a edu-
cacin e ata o pensamento, os senti-
mentos ou as emocins. Non te dei-
xes enganar pola palabra "sustent-
bel". S unha verba. Mira sempre
mis al. Evita o consumo por imposi-
cin e polo puro gusto. Usa menos bens
de consumo, aqueles realmente ne-
Altermundo
cesarios e cunha vida mis longa. Non
te deixes cegar co brillo do ouro.
Mis e mis crecemento...
Os mercados son globais, impoen mis
crecemento como solucin para a cri-
se econmica. O sistema establece que
todo o tempo hai que producir e vender
algo. Para impulsar tal crecemento irra-
4 05.12
O Cumio dos Pobos, paralelo ao oficial de Ro, reclamou a participacin activa da cidadana
cional, politicamente deciden, aproban
e fomentan toda clase de infraestrutu-
ras, proxectos extractivos de materias
primas mineiras, petrleo, gas e como-
ditties agrcolas. As transnacionais fan
cifras marca, e concentran cada vez mis
a riqueza.
Formas de organizacin
autnticamente
participativas e
responsbeis son as
que poden marcar o
camio correcto
Problemas globais exacerbados coa
globalizacin como o fame, a seca, a
mudanza climtica, ou a destrucin de
ecosistemas importantes, como as lti-
mas selvas tropicais, requiren respos-
tas polticas contundentes que rematen
coa corrupcin e os privilexios, e que
apunten a solucionar e non a dilatar
os problemas sociais e econmicos.
INSPIRACTION
O Banco Mundial, o Fondo Moneta-
rio Internacional, a Organizacin das Na-
cins Unidas e as sas convencins mar-
co ou a sa conferencia de desenvol-
vemento sustentbel celebrada o ano
pasado en Ro, van dictando as polti-
cas econmicas e enerxticas que han
de ir tomando os pases dos hemisfe-
rios Norte e Sur. Pero estes foros estn
dominados pola palabra das transna-
cionais, convidadas de honra e socias
destes espazos de poder, e con toda se-
guridade, ningn dos grandes proble-
mas da humanidade vai solucionarse
con mis do mesmo.
Formas de organizacin autntica-
mente participativas e responsbeis son
as que poden marcar o camio correc-
to. Volver a fomentar un tecido social ba-
seado e diverso, o prximo, o local a
nica porta a un modo de vida autenti-
camente sustentbel.
+INFO: SALVA LA SELVA
www.salvalaselva.org
www.facebook.com/salvalaselva
> VORACIDADE CAPITALISTA

O acaparamento
de terras no Sur
Intermn

Cada vez mis, empresas e gobernos adquiren grandes

Oxfam
Comit Vigo
T

eivas
extensins de terras de forma ilextima e pouco
transparente en pases onde se pasa fame
ABBIE TRAYLER-SMITH / OXFAM

a terra un ben mercantil? lcito

especular con ela?
Os ltimos datos sosteen que polo
menos 80 millns de hectreas foron
vtimas das transaccins comerciais
desde o ano 2001 o que equivalera a
vinte veces o tamao dos Pases Bai-
xos. dicir, grandes extensins de te-
rra que supoen o sustento de moitas
persoas que viven da agricultura e a gan-
dera son comercializadas como mate-
ria prima destinada producin de ar-
tigos de consumo masivo humano, ani-
mal ou at industrial. Trtase de proce-
sos de privatizacin, vendas ou arren-
damentos a longo prazo.
Cada vez mis, as grandes multina-
cionais invisten en terras destinadas
agricultura en pases pobres, sempre A imaxe corresponde Gua Prctica do proxecto CRECE, de Intermn Oxfam
con fins comerciais, o cal, de entrada,
pulsin de centos de familias das sas tos, producir biocombustibles ou, sim-
terras, ou estas producen menos ali- plemente, especular co valor das mes-
mentos como consecuencia da espe- mas por parte dos inversores.
En moitos casos, culacin, entn convrtese nunha prc- En moitos casos, aquelas terras ven-
aquelas terras vendidas tica con nocivas consecuencias que im- didas como terreos sen uso ou sen
como terreos sen uso plican problemas a moitos niveis des- explotar son as que traballan as fami-
trucin de medios de vida e vivendas, lias pobres para cultivar os seus ali-
Altermundo
ou sen explotar son conflitos que poden durar moitos anos, mentos. E nun gran nmero de ocasins,
as que traballan as pobreza, desequilibrio ou crises me- estas familias son expulsadas das sas
familias pobres para dioambientais, entre outros. terras pola forza, ou se incumpren as
cultivar os seus O paulatino anda que notable au- promesas de compensalas economica-
mento do prezo dos alimentos desde o mente. A mido, as persoas son des-
alimentos ano 2008 trouxo como consecuencia aloxadas violentamente por matns a
unha maior frecuencia destas transac- soldo.
cins. Este feito est motivado polo des- As, falar da problemtica do aca-
non tera por que ser algo negativo. Con aforado aumento da demanda de terras paramento de terras obriga a citar o caso
todo, cando esta compra implica a ex- frtiles co obxectivo de cultivar alimen- da comunidade de Polochic, en Guate-

05.12 5
 mala, pois exemplifica todo o malo dun-
ha poltica agraria equivocada e dun sis-
tema alimentario roto, que potencia e
protexe a creacin de grandes latifun-
dios de monocultivos e despraza aos
pequenos agricultores, que son os que
producen os grans bsicos para a ali-
mentacin da poboacin.
O pasado 2012, e logo dunha multi-
tudinaria marcha campesia, o presi-
T
dente da Repblica de Guatemala, Otto
eivas
Prez Molina, comprometeuse a devol-
ver as terras s 14 comunidades expul-
sadas en marzo de 2011 e a aplicar as
medidas cautelares de proteccin desa
poboacin ditadas pola Comisin Inter-
americana de Dereitos Humanos. A da
de hoxe o goberno non cumpriu ningn
destes compromisos.
Pero non o nico caso. Nos pa-
ses pobres, unha superficie de terreo
equivalente rea metropolitana de Ma-
drid (case 2.000 km2) vendida cada
seis das a inversores estranxeiros o
que equivalera a dicir que cada segun-
do comercialzase o terreo equivalente
a un campo de ftbol. A extensin de
terra mercantilizada a nivel mundial s
na ltima dcada equivale a catro ve-
ces o tamao de Espaa (203 millns
Altermundo
Outra das lminas da Gua Prctica do proxecto CRECE
6 05.12
CRECE
T al e como denuncia Intermn Ox-
fam coa sa campaa CRECE, o
sistema alimentario mundial est roto e
profundamente inxusto. As grandes com-
pravendas de terras cultivables son un
dos principais motivos. Segundo un infor-
me de Oxfam, o 75% dos pases onde hou-
bo acaparamento de terras na ltima d-
cada son pases con gobernos frxiles.
Trtase de pases que, segundo o Banco
Mundial, estn por baixo da media en par-
ticipacin cidad e rendicin de contas,
Estado de dereito, calidade da regulacin
do sector privado e control da corrupcin.
Isto pode supoer unha catstrofe
para as comunidades que, en ocasins,
vense desposudas dos seus fogares e
medios de vida debido a acordos aos que
non deron o seu consentimento e polos
que tampouco reciben compensacins.
Sabemos que o Banco Mundial fi-
nancia moitas destas transaccins (ade-
de hectreas), unha superficie na que
se poderan cultivar alimentos para mil
millns de persoas, o mesmo nmero
de persoas que cada noite se deita con
TOM PIETRASIK / OXFAM
mais, ten capacidade de influr en como
se mercan e vende as terras). Por iso, Ox-
fam ten aberta unha peticin ao Banco
Mundial para que detea as grandes trans-
accins de terras at establecer os me-
canismos legais para facelo dunha forma
mis xusta.
fame en todo o mundo. De feito frica,
unha das rexins mis afectadas por esta
"febre mundial pola terra, viu como en
s dez anos investidores estranxeiros
adquiriron terreos agrcolas cunha su-
perficie total que equivale ao tamao de
Kenia.
posible loitar contra o acapara-
mento de terras? Sen dbida, facti-
ble. Con todo, para que isto aconteza
necesario emprender accins interna-
cionais e efectivas. Para comezar, im-
perativo que os gobernos ofrezan un ac-
ceso seguro terra para os pequenos
agricultores, especialmente no caso das
mulleres, pois se atopan con maiores
impedimentos para reclamar o que seu.
As estratexias sobre a producin de bio-
combustibles deben ser inmediatamen-
te revisadas: para que a prioridade de
todo plan de cultivo volva ser encher un
prato de comida e non un depsito de
gasolina. Ademais necesario realizar
investimentos en comunidades marxi-
nalizadas, en contraposicin a pensar
s en marxes de beneficio.
> DIRECTOR DO CENTRO DE ESTUDOS SOCIAIS DA UNIVERSIDADE DE COMBRA

Sousa Santos e a
razn indolente
Profesor nas universidades de Combra, Wisconsin-
T

Que o que di...

Xon Hermida
Madison e Warwick, unha das referencias no proceso Consello
Editorial de
do Foro Social Mundial e un dos intelectuais de mis Altermundo

prestixio na Amrica Latina do cambio

ALTERMUNDO

C oncertar unha cita con Boaven-

tura De Sousa Santos , xa a prio-
ri, unha especie de agasallo inespera-
do. O prembulo entrevista promete.
Racha co concepto de pensador autis-
ta. Pregunta por AGE e Xos Manuel
Beiras. Intersase por vir a Galicia e ini-
cia a conversa sabedor de que imos em-
pregar os mesmos cdigos e parme-
tros culturais.
Os das anteriores funme preparan-
do, lendo a sa obra mis densa se-
gundo algns, a que poderiamos de-
nominar socioloxa filosfica Critica da
razn indolente e vlveme pasar como
cando me achego a unha obra de pro-
fundidade reflexiva: o resto parceme
menor. A obra de socioloxa poltica de Para o profesor Boaventura Europa debera estar a aprender das prcticas doutros pobos
Sousa Santos xa a coeca, os seus es-
critos arredor da democracia e da sa Falas da reinvencin da democracia vementos dos xoves no final do sculo
reinvencin, do fascismo social nas sas e do fascismo social no que vivimos, XIX en Europa cos movementos dos in-
diferentes vertentes, da descolonizacin pero non habera que facer algo de dignados hoxe, vemos que unha das cou-
do saber e da reinvencin do poder, da autocrtica na esquerda, por que no sas mis notoria que nese intre non
epistemoloxa do sur; pero acho que fondo a democracia case se lles re- tera sentido ningn para os mozos anar-
nas obras de caracter filosfico onde o galou, non? dicir, unha boa parte quistas que lanzaban bombas en Lon-
Altermundo
pensamento se eleva do microcosmos da esquerda veuna como algo liga- dres, Pars e Moscova pedir a demo-
local, da miseria coti, da poltica sub- do ao capitalismo democracia igual cracia xa! ou a democracia real!. Por-
paradigmatica, da perda de substanti- a capitalismo, e agora toda esta si- que a democracia era unha cousa bur-
vos crticos e da hiperadxetivizacin, da tuacin de fascismo social na que vi- guesa, que non tia ningn interese para
relacin fantasmal entre a teora e a prac- vimos no fondo non que necesita- as clases que loitaban contra a opre-
tica cando o pensamento adquire di- mos recuperar o substrato democr- sin e a dominacin. Porn, o que acon-
mensins incrbeis e liberadoras. A filo- tico para construr unha alternativa? teceu que despois dun sculo de loi-
sofa crea sempre moitas incertidumes Eu penso que iso a. Coido que hai un tas, e sobre todo despois da segunda
e desasosegos, mais tamn, como di- rescate que se est a facer, dicir, his- guerra mundial, tivemos que xogar den-
ra Fourier, vibrations ascendantes. toricamente cando comparamos os mo- tro do campo democrtico e o imaxina-

05.12 7
 rio da democracia como ideal entra na
propia base social da esquerda. Non en-
trou inmediatamente nos partidos de es-
querdas pero est a entrar, e esa auto-
crtica penso que hoxe est feita funda-
mentalmente coa idea de que a demo-
cracia liberal falsa por que pouca.
dicir, nos temos unha democracia me-
llor e polo tanto a idea da radicalizacin
da democracia, de democratizar a de-
T mocracia que o concepto que est
Que o que di...
defendendo a mia definicin do socia-
lismo como democracia sen fin, unha
democracia que non pode ser s nun
espazo pblico, que ten que estar ta-
mn na casa, na fbrica, na ra, na Uni-
versidade, no traballo... Son ideas que
s son posbeis despois de moita loita
social dentro dun campo dun sistema
poltico, loitas que non saron todas de-
rrotadas senn que algunhas at logra-
ron conquistar dereitos sociais e eco-
nmicos. S con moita loita se conquis-
taron e s con moita loita se van man-
ter por que nada irreversbel, como
estamos a ver actualmente, e polo tan-
to eu coido que esa autocrtica hoxe xa
case est feita, dicir, a dificultade que
ns temos asumila.
Mis anda as actuais ferramentas de
cambio sexan partidos ou sexan mo-
vementos sociais, anda estn pen-
sadas mis en clave de conquista de
poder que de hexemona democrti-
ca gramsciana, non? Daquela no fon-
do nos gaan a batalla na hexemo-
na cultural democrtica por que ns
actuamos con ferramentas do scu-
lo XIX.
Non teas dbida! De feito no que res-
pecta a iso hai medio camio andado,
Altermundo
ou sexa, admtese hoxe que a demo-
cracia un campo de escoita e no fon-
do a esquerda debe estar do lado de
afondar na democracia, porque real-
mente a democracia foi creada, sobre
todo en Europa, nunha permanente ten-
sin co capitalismo. evidente que xa
coeces as teoras da esquerda que di-
can que a democracia nunca pode ser
real porque ela non democratiza a rela-
8 05.12
cin social fundamental, que a rela-
cin capital-traballo, e polo tanto bur-
guesa. O que a xente viu que esa re-
lacin capital-traballo tamn se trans-
formou, e viu que houbo moitas outras
loitas, a das mulleres por exemplo, que
non eran propiamente as loitas das f-
bricas pero eran loitas importantes e que
se conquistaban. Polo tanto houbo toda
unha transformacin.
Agora, en termos de concepcin po-
ltica evidente que esa transformacin
non se deu e temos hoxe dous paradig-
mas. Por un lado tes o paradigma de que
o importante conquistar o poder. Pero
A esquerda debe estar
do lado de afondar na
democracia, porque
realmente a democracia
foi creada, sobre todo
en Europa, nunha
permanente tensin co
capitalismo
cada vez mis hoxe sobre todo no sur
de Europa vese dun xeito moi claro que
iso non abonda, porque podes conquis-
tar o poder pero vas ter que facer exac-
tamente o mesmo. E despois temos ou-
tro paradigma no polo oposto, o das ide-
as de transformacin dos Zapatistas,
pero mal interpretadas. Anda hai pou-
co tempo estiven en San Cristobal de
las Casas nesta discusin, con algns
que facendo malas interpretacins vi-
eron con esta idea de transformar o
mundo sen conquistar o poder. Ns te-
mos que conquistar o poder, non vexo
outra posibilidade. O poder ten que ser
conquistado e transformado, polo tanto
as das tarefas non son incompatbeis,
ten que crearse hexemona e transfor-
mar o poder, sobre todo e fundamental-
mente pola transformacin do que ns
chamamos aqu da demodiversidade,
diferentes formas da democracia repre-
sentativa, participativa e comunitaria que
poidan articularse e que permitan que
esa transformacin aconteza tamn nun
contexto de conquista do poder.
Teo a sensacin de que existe unha
lia de conexin entre o movemento
sesentaoitista e o altermundismo,
non? dicir, dalgn xeito as ideas do
68 son as que impulsan o despegue
do movemento altermundista. Sim-
plemente estaban cortacircuitadas.
Dalgunha maneira necesitaban das
cousas, necesitaban da cada do muro
de Berln, dicir, necesitaban da Pe-
restroika. Non porque estea a favor
da Perestroika ou en contra, senn
para desbloquear a situacin. E des-
pois est o papel do feminismo. Ti ves
esa conexin movemento sesentaoi-
tista e altermundista ou un pouco...?
Non! Existe sendo como son, en fin... a
base social dos movementos moi di-
ferente, porque o movemento do 68
un movemento fundamentalmente es-
tudantil, un movemento que nace na Eu-
ropa e que fundamentalmente procura
criticar e denunciar a traizn dos parti-
dos obreiros. Polo tanto no fondo un
resultado, moito tempo despois, da cr-
tica que xa estaba na Escola de Frank-
furt, unha loita de toma de poder e de
socialismo. O altermundismo produto
do feito de que no movemento 68 ns
anda tiamos moi claramente unha op-
cin capitalismo-socialismo. Pero can-
do se d a cada do muro de Berln esa
tensin desaparece, porque moitos te-
en a impresin de que o capitalismo
vencera ao socialismo. Tamn porque
se identificou o socialismo real, dig-
molo as, coa idea do propio socialis-
mo, e automaticamente todo o esque-
ma da loita social foi criado ao longo do
sculo XX na base desa dicotoma.
O Foro Social Mundial e a globali-
zacin contrahexemnica ao altermun-
dismo como dis, xorden nun intre no que
se parte dunha crise desa grande ten-
sin e desa polarizacin entre capitalis-
mo e socialismo. Daquela temos que re-
construr a emancipacin social saben-

do que un dos polos, que o capitalis-
mo, est puxante e o outro est moi in-
definido. E de a que en lugar de falar
do socialismo falamos de un outro mun-
do posbel. Para uns se cadra ser o ten o altermundismo, desde xente que
capitalismo cun rostro humano, social-
democrtico. Pero para outros ser o
socialismo e para outros nin sequera iso,
como o caso dos movementos ind-
xenas, que consideran que o socialis-
mo un armadillo branco do mundo oc-
cidental como calquera outro, e polo tan-
to os seus modelos son outros.
As que agora ns vivimos, digamos,
unha constelacin de ideas de emanci-
pacin social moi creativa, se cadra mis
defensiva que o movemento estudantil
pero non amparbel nesa dicotoma ma-
triz que tia. Obviamente as relacins
que comentabas existen, pero no 68 o
movemento estudantil estaba nunha fase
na que a democratizacin da Universi-
dade non fora tan grande como hoxe,
e agora o que temos son estudantes al-
tamente cualificados e altamente des-
empregados que son os indignados. A
xente que loitaba no 68 non quera trans-
formar a sociedade, non tia problemas
de emprego ao da seguinte.
Pero esta pluralidade que ti dis que
quere mudar o sistema at xente que
quere un rostro humano do sistema
Ao final isto non se torna nunha con-
tradicin irresolbel que leva a un es-
A pluralidade existente
no Foro Social Mundial
a nosa forza, mais
tamn a nosa fraqueza,
iso indubidbel
tancamento do propio movemento.
Eu s veces fago a similitude coa pri-
meira internacional. A primeira inter-
nacional era unha internacional plu-
ral, ampla, creativa. Acabouse iso e
acabouse a pluralidade, pero tamn
era ineficaz. dicir, vale, o alter-
SPEAK YOUR MIND // LINH DO
Que o que di...
mundismo moi amplo, vai dende a
socialdemocracia at as posicins
mis radicais, pero son como unha
grande rmora que non capaz de
mudar nada, que simplemente est
a. Isto est na base da crise actual
do Foro Social Mundial?
Si, eu penso que si, que claro a crise
do FSM tamn vn doutras orixes, o FSM
cando xurde Esa pluralidade, que a
nosa forza, tamn a nosa fraqueza,
indubidbel. Por iso todo o meu traballo
hoxe un traballo sobre todo intercultu-
ral, sobre a socioloxa das ausencias,
sobre as socioloxa das emerxencias, e
fundamentalmente a mia proposta da
Universidade Popular dos Movementos
Altermundo
Sociais no Foro Social Mundial. Anda
agora imos realizar mis oficinas coa
idea de que os movementos teen que
recoecerse mellor uns aos outros, te-
en que mudar as sas linguaxes e te-
en que recoecer as diferentes lingua-
xes. Por exemplo, o LGBT ten que le-
varse para o movemento obreiro e o mo-
vemento obreiro para o LGBT. real-
mente unha articulacin, porque co FSM
05.12 9
 pasamos dunha poltica de movemen-
tos a unha poltica de intermovemen-
tos.
Iso o que se cadra non se est re-
alizando, porque eu vexo que a poltica
de movementos se est a dar en termos
de articulacins de movementos pero
dentro do mesmo tema. A Va Campe-
sina son todos movementos de campe-
sios, os da muller e a Marcha Mundial
T das Mulleres son todos movementos de
polo mido
mulleres, o movemento ecolxico a
mesma cousa, non estamos vendo arti-
culacins entre a Va Campesina e o sin-
dicalismo, entre a Va Campesina e o
Movemento Indxenista. Pola contra, te-
mos conflitos s veces graves entre eles,
como vimos en Per e noutros lugares.
A crise do FSM tamn resulta dunha ten-
sin que existe no movemento da glo-
balizacin alternativa, que a tensin
entre ONGs e movementos sociais, esa
tensin estaba dende o inicio e pode-
mos dicir que o Cumio dos Pobos que
se fixo agora no mbito de Ro+20 foi o
punto de eclosin do conflito. As ONGs
que teen estado na base do FSM fo-
ron totalmente marxinalizadas polos mo-
vementos sociais e probabelmente imos
ver iso tamn en Tunisia. Hai un certo
baleiro por que os movementos sociais
entenderon que as grandes ONGs trai-
zoaron o papel do FSM.
E que eu xa teo apuntado esa con-
tradicin en mis dunha ocasin, Mo-
vementos Sociais vs. ONGs como par-
te da contradicin Norte-Sur. Pero
tamn ten que ver co tema do con-
trato social, porque ti apuntas moi ben
que o contratualismo social est es-
gotado tamn. Pero no fondo hai das
Altermundo
visins moi diferentes do contratua-
lismo social moderno, a de Hobbes
e a de Locke, a republicana e a libe-
ral, non? E os movementos sociais
representan a republicana, a da par-
ticipacin, a da concientizacin, na-
mentras que as ONGs beben do con-
tratualismo liberal, son uns interme-
diarios entre os desamparados e eles
mesmos, que son intermediarios dou-
10 05.12
tros gobernos. Esa contradicin, cla-
ro, ten que saltar chegado un intre...
Si claro, pero tamn as ONGs son enti-
dades moi diferenciadas internamente,
porque hai ONGs que naceron practi-
camente como movementos sociais e
simplemente, por mor das condicins
dun certo pas sexa Indonesia ou Tai-
landia, non permitiron que houbera mo-
vemento, de xeito que tiveron que ser
organizacins mis restrinxidas, con
A crise do FSM tamn
resulta dunha tensin
no movemento da
globalizacin
alternativa, entre ONGs
e movementos sociais
membros ou sen membros pero polo tan-
to pequenas organizacins, de avoga-
dos digamos as, malia que haba coa-
licins que eran para facer o movemen-
to. E despois tes as grandes ONGs, que
son as grandes intermediarias e que ade-
mais se beneficiaron moito do capitalis-
mo neoliberal cando o capitalismo glo-
bal deixou de dar a asistencia interna-
cional aos Estados por considerar que
eran perdedores e corruptos, e pasou a
dala s ONGs. Mira para a historia da
creacin de ONGs no mundo e como
se disparou a partir dos anos 80.
podera o movemento dos indig-
nados ocupar ese espazo dos mo-
vementos sociais que non existen
en Europa? E por outra banda esa
estruturacin, esa metodoloxa mis
lquida de organizacins menos for-
mais ou mis informais permitira
tamn construr tecidos moito mis
amplos? A experiencia do 15M e de
todos estes movementos pode axu-
dar a unha maior presenza do alter-
mundismo no Norte, ou esta moi
afastado?
Non est. Por exemplo ns imos ter aqu
unha xuntanza con eles, imos facer unha
accin da Universidade Popular dos Mo-
vementos Sociais, que veen de Ingla-
terra e Francia, e veen os movemen-
tos do 15M de Madrid e coido que pa-
rece que algun de Barcelona. O pro-
blema s veces saber se son move-
mentos sociais. Eu acho que non son
propiamente movementos sociais, son
presenzas colectivas que teen moita
mis dificultade para facer formulacin
poltica. Teen xurdido discusins so-
bre iso en Madrid e aqu tamn en Por-
tugal, que mostran realmente a gran di-
ficultade de crear unha axenda poltica.
Porque na ra non se fai formulacin po-
ltica e polo tanto temos que ver des-
pois como se artella o movemento e
como garante a sa sustentabilidade,
sobre todo cando realmente o seu es-
pazo pblico a ra, que mesmo ten
que ser excepcional en moitos pases
por que no inverno non podemos facer
a ocupacin das prazas, e por outro lado
est a represin policial. Malia isto eu
coido que si que ten un gran potencial.
Pero evidente que foron move-
mentos que non souberon dar partida e
articular outras formas de opresin da
sociedade europea. Por exemplo, ns
temos aqu moito traballo antirracista e
vemos como o movemento dos indig-
nados en xeral non busca integrar aos
emigrantes nin todos aqueles que loi-
tan contra o racismo fronte a Europa.

Pero un proceso poltico que est a,
e ao contrario daqueles que pensan que
est feble eu coido que teen as sas
dinmicas. Todos os movementos tra-
ballan a un nivel de superficie e a nivel
subterrneo. E hai cousas que agora es-
tn a acontecer a nivel subterrneo, hai
moita reflexin, e despois pode chegar
o momento de explotar. Algunhas ve-
ces o estoupido produto dunha carga
policial, pode ser a violacin dunha mu-
ller como vimos agora na India, e este
pode xerar o nacemento dun movemento
cunha enerxa social que est a. Son
esas cousas que ns nas ciencias so-
ciais e na poltica s veces non conse-
guimos captar debidamente.
Cres que no Sur non existen estas
contradicins, moitas veces artificiais,
que temos en Europa? Contradicin
reforma vs. revolucin como antitti-
cas, entre a tctica e a estratexia...
Parece que vivimos nas dicotomas
herdadas tamn deste eurocentris-
mo que dicas ti, iso da diferenza en-
tre a teora e a prctica, que a es-
querda Europea vive unha relacin
fantasmal entre a teora e a prctica.
Claro, iso o que eu vexo hoxe, porque
realmente ns non temos anda unha
reconstrucin terica coido que se est
facendo e que se far. Por agora esta-
mos moi aferrados a conceptos que re-
almente non teen moito sentido, por-
que coa cada dos termos da dicotoma
reforma e revolucin se a xente hoxe qui-
xera coller calquera deles, estes seran
totalmente distintos do que foron no mo-
mento en que esa dicotoma foi criada.
Agora estamos a traballar no pro-
xecto ALICE, que parte fundamental-
mente da base de que Europa pode
aprender da experiencia do mundo, por-
que eu penso que Europa neste intre
ten moi pouco que ensinar ao mundo.
Non quen de aprender polo seu con-
cepto colonialista, que non lle permite
pensar que hai cousas moi importantes
que acontecen no Brasil ou na India ou
en calquera outro pas do cal debamos
estar aprendendo.
Pluralidade na marcha inaugural do Foro Social Mundial de belm do Par en 2009
Unha das cousas que eu teo aqu,
cos nosos estudantes brasileiros ou dou-
tras partes de Amrica Latina, e que nos
preguntan: por que vs na Europa non
conseguides resolver o problema do Fon-
do Monetario Internacional cando ns
no Brasil, en Mxico ou na Arxentina si
o resolvemos? dicir, ns desobede-
cemos, fixemos cousas que non esta-
Europa neste intre ten
moi pouco que ensinar
ao mundo. Non quen
de aprender polo seu
concepto colonialista
ban dentro da receita, e vs aqu que-
redes seguir as receitas do Fondo Mo-
netario Internacional cando sabedes que
son as receitas desastre. Seguimos dis-
cutindo os vellos conceptos que non te-
en a realidade do mundo. Pero iso
parte dun certo autismo eurocntrico
que anda nos domina e que unha
cuestin de xeracin. Eu penso que a
nova xeracin xa non vai pensar nos
mesmos termos.
ALTERMUNDO
T
que o que di...
Os pases do Sur de Europa: Portu-
gal, Espaa, Italia, Grecia e as sas
respectivas organizacins, poden xo-
gar a un papel de enlace entre o Sur
e o Norte?
Eu sigo moito a teora de Fernand Brau-
del, que vn dicir que o capitalismo na-
ceu no Mediterrneo, e non s no nor-
te, senn que naceu nas das franxas
do Mediterrneo. Se ollas para as das
franxas do Mediterrneo estn agora
nunha grande crise dende Grecia at
Portugal e todo o norte de frica. Isto
mostra que se cadra Europa est tamn
no norte de frica e sempre estivo, e
non se recoeceu nunca desa forma.
Usa o norte da frica como a sa fron-
teira para estancar a inmigracin, pero
non o considera como parte.
Todo isto para min como unha me-
tfora do que est a, o Sur do Norte e
Altermundo
o Sur do Sur cada vez mis van ter que
entenderse e ese o traballo que esta-
mos a intentar facer aqu. Ampliar a par-
tir de aqu o sur da Europa aos dilo-
gos sociais.
Esta unha escolma moi reducida dunha entre-
vista moito mis loga e profunda. Unha outra ver-
sin estendida poderase ler en breve no portal
web de Altermundo. www.altermundo.org
05.12 11
 > CONSTRUNDO UN OUTRO SISTEMA

Alternativas e
resposta social ECOAR)))

T Ecoar unha nova plataforma nacida na base social viguesa que

alternativas

pretende activar e dinamizar a accin poltica e social. Un espazo

contradiscurso para reaccionarmos colectivamente

A crise do capitalismo e o capita-

lismo mesmo, a privatizacin dos
servizos pblicos e a fin do estado do
benestar, a ofensiva neoliberal e o des-
emprego, as deficiencias democrticas
e a corrupcin, a Europa dos merca-
dos e a pobreza, o consumismo e o de-
terioro do medio ambiente Vivimos
tempos de crise. Tempos en que se fan
evidentes as relacins entre fenme-
nos at entn disimuladas, tenues ou
incipientes. Neste contexto, iniciouse
un proxecto que busca facer posible a
necesaria relacin entre a indignacin
poltica e a tensin na ra, coa cons-
trucin de respostas e alternativas so-
ciais e a defensa dos dereitos e as li-
berdades.
ECOAR))), Espazo de (Contra)dis-
curso, Construcin e Coordinacin de
Alternativas e Resposta social, unha
nova plataforma onde conflen perso-
as e colectivos da comarca de Vigo con achegar as sas propostas e iniciativas. volver unha accin colectiva congruen-
distinta traxectoria e diferentes eidos de ECOAR))) busca analizar, denunciar e te e efectiva. Os puntos ideolxicos b-
especializacin na resposta social, que criticar a tirana dos antisociais, desa sicos da plataforma son: anticapitalis-
teen como obxectivo activar e dinami- pequena parte da poboacin que que- mo, antiglobalizacin, consumo respon-
zar a accin poltica e social popular. re converter en mercadora ao resto da sbel, defensa do pblico, defensa dos
Altermundo

ECOAR))) independente, autofinan-
ciada, asemblearia e conta cuns princi-
pios metodolxicos e ideolxicos defini-
dos. Despois de meses de construcin,
ECOAR))) fixo o seu acto de presenta-
cin cidadana o pasado xoves 21 de
marzo, s 20:30 horas, no Teatro Ensa-
lle de Vigo.
Esta plataforma un espazo aberto
no que cada persoa ou colectivo pode
xente (e ao planeta mesmo!); pero ta-
mn busca xerar un espazo no que pro-
por e construr a resposta solidaria e ini-
ciativas concretas, para acadar unha so-
ciedade inclusiva, diversa, horizontal,
non violenta e sostible.
Os principios ideolxicos de ECO-
AR))) son froito das inquedanzas sociais
e polticas dos seus integrantes. Baixo
estas ideas a plataforma pode desen-
dereitos humanos, ecoloxismo, estado
social e laico, horizontalizacin da so-
ciedade, multiculturalismo e non violen-
cia.
Os principios metodolxicos de ECO-
AR))) procuran que a vida da platafor-
ma, dos seus membros e da sociedade
na que se integran sexa saudable, de-
mocrtica e independente, sen mani-
pulacins e instrumentalizacins. To-

12 05.12
dos/as sumamos, fraternidade e trans-
parencia son os principios xerais de fun-
cionamento da plataforma, ao tempo que
o asindicalismo, apartidismo e aconfe-
sionalismo aseguran a sa indepen-
dencia como colectivo social.
A participacin en ECOAR))) aber-
ta e flexible. Cada membro, individual e
colectivo, libre de participar nas ini-
ciativas que queira, sexan de ECOAR)))
ou non. Cadaqun escolle o seu nivel T

de compromiso na vida da organizacin:
dende a colaboracin puntual at a in-
tegracin nalgn dos Grupos Estrutu-
rais grupos autnomos que sosteen
as accins e ferramentas da platafor-
ma.
Un novo sistema s posible me-
diante o traballo de toda a cidadana.
Por esta cuestin ECOAR))) comeza
agora unha nova etapa na que espera
que todas as persoas participen na cons-
trucin dunha nova realidade social.
ECOAR))) un espazo que busca
o funcionamento conxunto e a conver-
xencia entre colectivos e cidadana, en-
tre accins e alternativas Por esta
cuestin, unha das tarefas que verte-
bra este proxecto a xeracin de ferra-
mentas sociais. Actualmente ECOAR)))
conta con catro ferramentas.
As ferramentas
A primeira delas a Asemblea. o lu-
gar onde se propoen, debaten e deci-
den as iniciativas a travs do consenso.
Pero a finalidade ltima da plataforma
unha contorna dinmica. Que unha
accin non se desenvolva nominal-
mente dentro de ECOAR))), non signi-
fica que moitos dos/das seus/sas mem-
bros non participen no proceso da cre-
acin, construcin e desenvolvemento
dunha iniciativa.
A segunda ferramenta son as Me-
sas informativas. Co obxectivo de ache-
gar cidadana a temtica social de xei-
to directo, as mesas informativas mn-
tanse varias veces ao mes na va pbli-
ca. Distribense textos informativos, trans-
mtense convocatorias de mobilizacins
e campaas; pero tamn son lugar
para que os/as cidadns/s participen
activamente no movemento social (asi-
nar, denunciar, involucrarse no traballo
de colectivos e campaas). Por outra
banda as mesas buscan ofertar un es-
pazo a todos aqueles colectivos e ini-
ciativas individuais que, por cuestins
estruturais, non poden estar na ra.
ECOAR))) busca a
converxencia entre
colectivos e cidadana,
entre accins e
alternativas
Unha terceira ferramenta a Web.
O portal www.ecoar.eu busca conver-
terse nun punto de converxencia e co-
ordinacin entre colectivos e entre co-
lectivos e cidadana. Cada colectivo a
travs dunha clave sube os seus pro- meiro nmero sair en Abril.
alternativas
pios contidos: manifestos, convocato-
rias, vdeos A web est pensada de
xeito til (dispn dun almanaque onde
centralizar e publicitar as convocato-
rias do movemento social vigus, apar-
tados onde consultar cuestins de tipo
legal, estratexia social).
E por ltimo, a Revista. A Boia. Con-
tracultura dende a Ra, outra canle
de comunicacin da cidadana vence-
llada a ECOAR))). Trtase dunha publi-
cacin mensual sen nimo de lucro, que
incluir materiais achegados por indivi-
duos, colectivos e o Grupo de (Con-
tra)discurso de ECOAR))). Centrada en
Altermundo
asuntos sociais e polticos, busca a con-
verxencia destes coa cultura popular e
alternativa. NA Boia confluirn o infor-
mativo co artstico. Cada mes A Boia sai-
r ra a un prezo de 050 euros e po-
der atoparse en kioskos, centros so-
ciais, bares e cafs da Ra de Vigo e a
sa contorna. Os puntos de venda po-
dern atoparse na pxina web e o pri-

05.12 13
 > BLOG DO EMIR

Por que a dereita odia

Emir Sader
a Amrica Latina?
Carta Maior

T A dereita odia a Amrica Latina. An- cal o mundo est composto por pa-
o remate

tes de nada porque a sa men- ses modernos e pases atrasados, sen

talidade colonial e seus intereses a vin-
culan aos pases do centro do capitalis-
mo, aos Estados Unidos en particular,
que ten unha relacin histrica de con-
flitos co noso continente. A dereita nun-
ca agacha a sa posicin subservinte
en relacin aos EUA, encantballe can-
do os pases latinoamericanos eran o
patio traseiro do imperio, e cando, por
exemplo, na dcada dos 90 do sculo
pasado, non expresaban ningn intere-
se distinto do de Wshington e busca-
ban reproducir as sas polticas.
A dereita non entende a Amrica La-
tina, nin a pode entender, porque a sa
cabeza a de a anulacin diante do que
as potencias imperiais envan para no-
sos pases, de aceptacin resignada e
feliz aos intereses desas potencias.
Comprender a Amrica Latina como
continente entender o que a unifica
como continente: o fenmeno histrico
de ser colonizada polas potencias eu-
ropeas e de ser transformada posterior-
mente en rexin de dominacin privile-
xiada dos EUA. De a a incapacidade
da dereita para entender o significado
do nacionalismo e dos lderes nacionais,
porque para a dereita non hai domina-
cin e explotacin imperialista, e me-
Altermundo
A propia existencia de Amrica La-
tina como continente cuestionada pola
dereita. Resalta as diferenzas entre M-
xico e o Uruguai, o Brasil e Hait, Arxen-
tina e Guatemala, para tentar dar a idea
de que se trata dun agregado de pa-
ses sen caractersticas comns.
Non mencionan as diferenzas entre
Inglaterra e Grecia, Portugal e Alema-
a, Suecia Espaa, que no entanto com-
poen un continente comn. Por que?
Porque tiveron e ten un lugar comn no
sistema capitalista mundial: foron colo-
nizadores, hoxe son imperialistas. Men-
tres que os pases latinoamericanos, ten-
do diferenzas culturais moito menores
articulacin como sistema, entre cen-
tro e periferia, entre dominadores e do-
minados.
As, a dereita nunca entendeu e se
opuxo sempre tenazmente aos maio-
res lderes populares do continente, como
Getlio, Pern, Lazaro Crdenas, e hoxe
oponse frontalmente a Hugo Chvez, a
Lula, aos Kirchner, a Mjica, a Evo, a
Rafael Correa, a Dilma, a Maduro, aln,
claro, a Fidel e ao Che. Non compren-
den por que foron e son os dirixentes
polticos mis importantes do continen-
te, porque teen o apoio popular que
os polticos da dereita nunca tiveron.
Anda mis agora, cando Amrica
Latina consegue resistir crise, non en-
trar en recesin, continuar diminundo a
desigualdade, e proxectar lderes como
Chvez, Lula, Evo, Rafael Correa, Mji-
ca, Dilma, a incapacidade de dar conta
do continente aumenta por parte dos
vellos medios de comunicacin. A sa
ignorancia, os seus clichs, os seus pre-
xuzos lle impiden entender esa din-
mica propia do continente.
S resta dereita odiar a Amrica
Latina, porque odia os movementos po-
pulares, aos lderes de esquerda, loi-
ta antiimperialista, crtica ao capitalis-

nos anda o concepto de nacin. Eses
lderes seran demagogos populistas,
que se valeran de visins ficticias para
fabricar o seu liderado carismtico, fun-
dado no apoio popular.
que os pases europeos entre si, fomos
colonizados e hoxe sufrimos a domina-
cin imperialista.
Eses elementos de caracterizacin
son descoecidos pola dereita, para a
mo. Odian o que non poden entender,
mais, principalmente, odian porque Am-
rica Latina protagoniza un movemento
que se espeta frontalmente con todo o
que a dereita representa.

Altermundo | Suplemento Horizontal, publcase cada dous meses coa revista Tempos Novos | www.altermundo.org | Consello Editorial: ALFREDO IGLESIAS, ANA
MIRANDA, ANTOM FENTE, ANTN GMEZ-REINO, CNDIDO GRYZBOWSKI, CARLOS TAIBO, CARME CARBALLO, DAVID RODRGUEZ, IMANOL DORCA, LUPE CES, MANUEL CASAL,
MARGA TOJO, MIGUEL ANXO FERNN VELLO, RAL ASEGURADO, REBECA FERNNDEZ, ROBERTO MANSILLA, XABIER MACAS, XABIER RON, XAVIER SIMN, XON HERMIDA,
XON R. DOLDN, XOS MANUEL BEIRAS | Coordinador: MANOEL SANTOS | Telfono: +34 686 021 933 | Se queres colaborar escribe a tempos@altermundo.org

14 05.12