9.sınıf Matematik

ORTARETM
Matematik
DERS KTABI
YAZARLAR
Mehmet MAV
Gray GL
Himmet SOLAKLIOLU
Hakan TARKU
Fatih BULUT
Mahmut GKEN
DEVLET KTAPLARI
BRNC BASKI
., 2017
MLL ETM BAKANLII YAYINLARI ............................................................................: 6451
YARDIMCI VE KAYNAK KTAPLAR DZS.......................................................................: 800
17.06.Y.0002.4767
Her hakk sakldr ve Mill Eitim Bakanlna aittir. Kitabn metin, soru ve ekilleri
ksmen de olsa hibir surette alnp yaymlanamaz.
HAZIRLAYANLAR
Editr
Prof. Dr. Gonca AYIK
Dil Uzman
Glendam KARACA ETN
Program Gelitirme Uzman

Do Dr. Mahmut Ouz KUTLU
lme ve Deerlendirme Uzman

Hasan NASIRCI
Rehberlik ve Geliim Uzmanlar

Hatice Mge URAAN
Tuba GL EN
Grsel Tasarm Uzman

mer Engin BLG
Grafik Tasarm Uzman

Volkan NUR
ISBN 978-975-11-4310-5
Mill Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 04.07.2017 gn ve 10261056 sayl yazs
ile eitim arac olarak kabul edilmi, Destek Hizmetleri Genel Mdrlnn 26.05.2017
gn ve 7680046 sayl yazs ile birinci defa 1.340.716 adet baslmtr.
Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak; Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan:
Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak. Dn altndaki binlerce kefensiz yatan.
O benim milletimin yldzdr, parlayacak; Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dnyalar alsan da bu cennet vatan.
atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill! Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?
Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu cell? heda fkracak topra sksan, heda!
Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell. Cn, cnn, btn varm alsn da Huda,
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll. Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda.
Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm. Ruhumun senden lh, udur ancak emeli:
Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm! Demesin mabedimin gsne nmahrem eli.
Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm. Bu ezanlar -ki ehadetleri dinin temeli-
Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm. Ebed yurdumun stnde benim inlemeli.
Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar, O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,
Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var. Her cerhamdan lh, boanp kanl yam,
Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar, Fkrr ruh- mcerret gibi yerden nam;
Medeniyyet dediin tek dii kalm canavar? O zaman ykselerek ara deer belki bam.
Arkada, yurduma alaklar uratma sakn; Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!
Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn. Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell.
Doacaktr sana vadettii gnler Hakkn; Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihll;
Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn Hakkdr hr yaam bayramn hrriyyet;
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll!
Mehmet kif Ersoy

GENLE HTABE
Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini,

ilelebet muhafaza ve mdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin en
kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek
isteyecek dhil ve hric bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti
mdafaa mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde bulunacan
vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin! Bu imkn ve erait, ok
namsait bir mahiyette tezahr edebilir. stikll ve cumhuriyetine kastedecek
dmanlar, btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili
olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann btn kaleleri zapt edilmi, btn
tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil
igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elm ve daha vahim olmak zere,
memleketin dhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dallet ve hatt hyanet
iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri ahs menfaatlerini,
mstevllerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret iinde
harap ve btap dm olabilir.
Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde dahi vazifen,
Trk istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr. Muhta olduun kudret,
damarlarndaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal Atatrk
NDEKLER
Sembol ve Gsterimler...................................................................................11
Kitabmz tanyalm.......................................................................................12
9.1. MANTIK.........................................................................................................................................13
9.1.1. nermeler ve Bileik nermeler.........................................................14
SAYILAR VE CEBR
9.1.1.1. nerme........................................................................................14
q(pq )
Altrmalar...............................................................................................18
p
p
9.1.1.2. Bileik nermeler.......................................................................19

q Altrmalar...............................................................................................28
(p q)
9.1.1.3. Koullu nerme Ve ki Ynl Koullu nerme..........................29

MANTIK Altrmalar...............................................................................................35
9.1.1.4. Her ve Baz Niceleyicileri............................................................36
Altrmalar...............................................................................................38
lme Deerlendirme.............................................................................39
MANTIK
9.2. KMELER.....................................................................................................................................41
SAYILAR VE CEBR 9.2.1. Kmelerde Temel Kavramlar...............................................................42
AUB = (1,2,3,a,b,5,d,e,7)
9.2.1.1. Kmeler le lgili Temel Kavramlar.............................................42
Altrmalar...............................................................................................45
A B C/D
A B
A=
9.2.1.2. Alt Kme......................................................................................46
A B
A= (1,2,3,4,5)
Altrmalar...............................................................................................50
9.2.1.3. ki Kmenin Eitlii.....................................................................51
KMELER
Altrmalar...............................................................................................51
9.2.2. Kmelerde lemler..............................................................................52
9.2.2.1. Kmelerde lemler....................................................................52
Altrmalar...............................................................................................65
Kme lemleri Yardmyla Problem zm.........................................67
KMELER
Altrmalar...............................................................................................71
9.2.2.2. ki Kmenin Kartezyen arpm.................................................72
Altrmalar...............................................................................................76
lme Deerlendirme.............................................................................77
7
9.3. DENKLEM VE ETSZLKLER.......................................................................................79
9.3.1. Say Kmeleri........................................................................................80
9.3.1.1. Say Kmelerini Birbiriyle likilendirir.....................................80
Altrmalar...............................................................................................87
9.3.2.Birinci Dereceden Denklemler ve Eitsizlikler....................................88
SAYILAR VE CEBR
9.3.2.1. Gerek Saylar Kmesinde Aralk Kavram...............................88
Altrmalar...............................................................................................90
2x + 3 > 11
( 2x - 4 ) + ( 3x + 1 ) = 0
3

9.3.2.2. Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklem ve Eitsizliklerin
5
-2x + 5 = 3x - 7
zm Kmesini Bulma...........................................................................91
12
x =
Altrmalar.............................................................................................100
5
DENKLEM ve 9.3.2.3. Mutlak Deer eren Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli

ETSZLK Denklem ve Eitsizlikler........................................................................101
Altrmalar.............................................................................................108
9.3.2.4. Birinci Dereceden ki Bilinmeyenli Denklem ve Eitsizlikler.109
Altrmalar.............................................................................................117
DENKLEM ve ETTSZLK 9.3.3. sl fadeler ve Denklemler..............................................................118
9.3.3.1. sl fade eren Denklemler..................................................118
Altrmalar.............................................................................................127
9.3.3.2. Kkl fadeleri eren Denklemler..........................................128
Altrmalar.............................................................................................134
9.3.4. Denklemler ve Eitsizliklerle lgili Uygulamalar..............................135
9.3.4.1. Oran ve Orant...........................................................................135
Altrmalar.............................................................................................141
9.3.4.2. Denklem ve Eitsizlikler ile lgili Problemler..........................142
Altrmalar.............................................................................................162
lme Deerlendirme...........................................................................164
9.4. BLNEBLME.......................................................................................................................173
SAYILAR VE CEBR
9.4.1. Blnebilme Kurallar........................................................................174
9.4.1.1. Tam Saylarda Blnebilme Kurallar......................................174
x y
36
18
2
2 3
4
Altrmalar.............................................................................................182
9 3
3
1
3
1 9.4.1.2. Tamsaylarda Ebob ve Ekok.....................................................184
A B 1A8 B5
K
C . . . 7
3
Altrmalar.............................................................................................191
A=B.C+K
9.4.1.3. Gnlk Hayatta Periyodik Olarak Tekrar Eden Durumlar eren

BLNEBLME Problemler..............................................................................................192
Altrmalar.............................................................................................194
BLNEBLME
8
9.5. GENLER................................................................................................................................197
GEOMETR
9.5.1. genlerde Temel Kavramlar............................................................198
A
9.5.1.1. genlerde A zellikleri ile lgili lemler Yapma................198
2
1 Altrmalar.............................................................................................204
B C
A
Altrmalar.............................................................................................211
ha
A(ABC)=
a.ha b.ha c.ha
= =
9.5.1.2. genin Kenar Uzunluklar ile Bu Kenarlarn Karlarndaki
2 2 2
Alarn lleri Arasndaki liki..........................................................213

B H C
GENLER Altrmalar.............................................................................................216
9.5.1.3. Uzunluklar Verilen Doru Parasnn Hangi Durumlarda
gen Oluturduunun Deerlendirilmesi.........................................217
Altrmalar.............................................................................................221
9.5.2. genin Yardmc Elemanlar............................................................223
GENLER 9.5.2.1. genin Ve D Aortaylarnn zellikleri..........................223
Altrmalar.............................................................................................234
9.5.2.2. genin Kenarortaylar............................................................236
Altrmalar.............................................................................................242
9.5.2.3. genin Kenar Orta Dikmeleri................................................244
Altrmalar.............................................................................................247
9.5.2.4. genin eidine Gre Yksekliklerin Kesitii Noktann
Konumu..................................................................................................248
Altrmalar.............................................................................................256
9.5.3. genlerde Elik ve Benzerlik...........................................................258
9.5.3.1. ki genin E Olmas iin Gereken Asgari Koullar..............258
Altrmalar.............................................................................................266
9.5.3.2. ki genin Benzer Olmas iin Gerekli Olan Asgari Koullar270
Altrmalar.............................................................................................279
9.5.3.3. genin Bir Kenarna Paralel ve Dier ki Kenar Kesecek
ekilde izilen Dorunun Ayrd Doru Paralar............................281
Altrmalar.............................................................................................286
9.5.3.4. genlerin Benzerlii ile lgili Problemler..............................288
Altrmalar.............................................................................................292
9.5.4. Dik gen ve Trigonometri................................................................293
9.5.4.1. Dik gende Pisagor Teoremi..................................................293
Altrmalar.............................................................................................301
9.5.4.2. klid Teoremi............................................................................303
Altrmalar.............................................................................................307
9.5.4.3. Dik gende Dar Alarn Trigonometrik Oranlar.................308
Altrmalar.............................................................................................318
9.5.5. genin Alan.....................................................................................320
9.4.5.1. genin Alan le lgili Problemler...........................................320
Altrmalar.............................................................................................333
9
9.6. VER................................................................................................................................................349
9.6.1. Merkez Eilim ve Yaylm lleri....................................................350
9.1.1.1.Verileri Merkezi Eilim ve Yaylm llerini Hesaplayarak
Yorumlama.............................................................................................350
Altrmalar.............................................................................................355
9.6.2. Verilerin Grafikle Gsterilmesi..........................................................356
VER, SAYMA VE OLASILIK
9.6.2.1. Bir Veri Grubuna likin Histogram grafii.............................356
9.6.2.2.Gerek Hayat Durumunu Yanstan Veri Gruplarn Uygun Grafik
Trlerini izerek Yorumlama.................................................................357
Altrmalar.............................................................................................366
VER
VER
CEVAP ANAHTARI...........................................................................................................................371
SZLK....................................................................................................................................................373
GRSEL KAYNAKA......................................................................................................................376
10
Sembol ve Gsterimler
p : p nermesi
pl : p nermesinin deili
+p : p nermesinin deili
/ : Denktir
6 : Her
7 : Baz
/ : ve
0 : veya
Q : ya da
& : ise
+ : ancak ve ancak
! : Elemandr
g : Eleman deildir
, : Birleim
+ : Kesiim
4 : Kapsar
3 : Alt kme
Al : A nn tmleyeni
N : Doal saylar kmesi
Z : Tam saylar kmesi
Q : Rasyonel saylar kmesi
Ql : rrasyonel saylar kmesi
R : Gerek saylar kmesi
Z +
: Pozitif tam saylar kmesi
Q+ : Pozitif rasyonel saylar kmesi
R+ : Pozitif gerek saylar kmesi
Q -
: Negatif rasyonel saylar kmesi
Z- : Negatif tam saylar kmesi
R- : Negatif gerek saylar kmesi
R#R : R kartezyen arpm R
& : ABC geni
ABC
% : ABC asnn ls
m (ABC)
5AB? : AB doru paras
AB : AB doru parasnn uzunluu
X : Aritmetik ortalama
S : Standart sapma
11
Kitabmz Tanyalm
MANTIK
lme 7. (p & q) ALITIRMALAR
/ (ql & p) bileik nermesinin en sade hli
9.1. LME DEERLENDRME
deerlen- 1. Aadaki ifadelerden hangisi nerme belirtmez?
aadakilerden hagisidir?
A) p 1. p:B) kiq basamakl
C) 1en kk
D) tam
ql say E)
-99pldur.
dirmenin
A) Merkr kzl gezegen adyla bilinir. q: Camn ham maddelerinden biri kumdur.
SAYILAR VE CEBR B) Trkiye yedi corafi blgeye ayrlmtr. r: Bir asal saynn 2 katnn 1 fazlas daima bir asal saydr.
C) Hadi ders alalm. nermelerine gre aadaki bileik nermelerin doruluk deerlerini
bulunduu
q(pq ) D) 1.Dnya Sava ttifak Devletlerinden birisi 8. p: Beyazla siyah zt renklerdir.
bulunuz.
q: 111 says bir asal
Alman mparatorluudur. a) (p 0 ql ) /saydr.
r
b) (p / q)l 0 r
p E) 3 bir rasyonel saydr. r: Balklar suda yaar.
p blm nermeleri kullanlarak aadaki bileik nerme-

c) ( p l 0 r ) 0 ( p /
lerin doruluk deerleri bulunmutur. ql )l ) p / (q 0 rl )
I. (p & q) / r / 0
Altrma
q
2. Aadaki nermelerden hangisinin olumsuzu- II. (p & ql ) 0 rl / 0
2. Aadaki ifadelerin doruluk deerini bulunuz.

(p q)
nun doruluk deeri 1 dir? III. (q & p) & (r & pl ) / 1
A) Ankara Trkiyenin bakentidir. a) (1 0 0) / 1 b) (0 / 1) 0 (1 0 0)l
MANTIK
sorularnn B) ki basamakl 45 tane ift say vardr.
C) genlerin i alar toplam 180 derecedir.
IV. (p 0 ql ) & (p / r) / 1
Yukardaki denkliklerden hangileri dorudur?
c) ( 1l / 0 ) 0 ( 0 0 1 ) ) (1 / ((1 / 1) / 1) / 1l )
A) I-III B) I-IV C) II-III
bulunduu
D) Tavan uan bir hayvandr.
E) Basketbol malarnda her takm 5 oyuncu ile D) II-IV E) I-III-IV
sahada mcadele eder.
blm
3. Aadaki denkliklerden doru olann yanna (D), yanl olann yanna (Y)
yaznz.
a) pl 0 p / 1 (....)
9. Toplumb) duyarl
(p / qolursa
l )l / pengellilere
l 0 q (....) engel kalmaz.
3. p: Fatih Sultan Mehmet stanbulu fethetti.
nermesinin olumsuzu aadakilerden hangisidir?
q: stanbulun fethi Orta a kapatt.
renme alan
c) pduyarl
A) Toplum / (q 0 olmaz
r) / (pise
0q ) / (p 0 r)engel
engellilere (....)
nermeleri kullanlarak aadaki denklikler ) p / 1 / 1 (....)
kalmaz.
bulunmutur.
B) Toplum duyarl olursa engellilere engel kalr.
MANTIK
I. p / q / 1
Alt renme alan
C) Toplum duyarl olmazsa engellilere engel kalr.
II. (pl 0 q) / ql / 0 D) Toplum duyarlbileik
4. Aadaki olur venermelerin
engellilere en
engel
sadekalr.

eklini bulunuz.
III. (p 0 q)l / 0 E) Toplum duyarl olur veya engellilere engel
IV. (p / ql )l 0 pl / 0 Sorularn zmnde
a) p 0 (p / q)l
kalmaz.
b) (p 0 ql )l / p
Karekod okuyucu ile taratarak Bu denkliklerden hangileri dorudur?

A) I-III B) II-IIl C) I-ll-III
c) (p 0 ql ) / (pl / q)l
yardmc olacak bilgilerin
) (p 0 ql )l 0 (pl / ql )
resim, video, animasyon, soru

D) ll-III-IV E) I-II-IV
bulunduu r) / 1blm
10. Matematik retmeni hsan Bey, Beyhan tahtaya
5. (p 0 ql )l / (q /nermesinin
kaldrarak `p & (q / pl ) _ olduuna gre p, q ve r nermelerinin doruluk
olumsuzunu
deerlerini bulunuz.
ve zmleri vb. ilave kaynak-
en sade biime getirmesini istiyor. Beyhan zm
iin aadaki admlar izliyor.
4. (p 0 ql ) / (p 0 q) bileik nermesinin en sade hli
)@l / pl 0 (qen
6p & (q / plifadelerin
I)6. Aadaki /psade
l )l eklini bulunuz.
aadakilerden hangisidir?
lara ulaabileceiniz barkod. A) p B) pl C) q D) ql E) 1 II) a) (q0
/ p(l p0 / ) 0(p(l )pl )0 1)
l0
III) / pl 0 (ql 0 p)
b) (p 0 0) / (pl / 1)
Detayl bilgi iin

7. 19 Mays Lisesinde grev yapan Mdr Yardmcs Selin Hanm, nbeti
/ (pl 0 p) ararak
IV) renciyi 0 ql 9-C snfndan Kemal veya Yamurun odasna gelme-
V) sini sylemitir. Nbeti renci 9-C snfna girerken arlan iki renci
http://kitap.eba.gov.tr/karekod
/ ql
5. 6p 0 (pl / q)@ / (pl / ql ) nermesi aadakilerden
p & q nermesinin
iin arada kullanlan veya balacn unutmutur. Buna gre,
Beyhan kanc admda hata yapmtr?
hangisine denktir? a)B)Nbeti renci
A) I II C) III balac
D) IVve olarak
E) V hatrlarsa hangi olas durumlarn
A) p 0 pl B) 0 C) p / ql
balac ya q pl hangi olas durumlarn
gerekleeceini bulunuz.
D) p E) 1 kart tersi
b) Nbeti renciolan
&hatrlarsa
dalolarak
Alt renme alan ile ilgili nermesine denk

c) Nbeti renci Selin Hanmn sylediini doru hatrlarsa hangi ola-
s durumlarn gerekleeceini bulunuz.
Terimler ve Kavramlar olduuna dikkat ediniz.
terimlerin ve kavramlarn
6. nermesi
p & (q 0 r) / 0 ise (pl & q) & (ql & rl )
aadakilerden hangisine denktir?
nerme 8. (1 Q 1l ) 0 (0 Q 0l ) bileik nermesinin doruluk deerini bulunuz.
bulunduu blm
A) p B) q C) D) 1 E) ql pl
Bileik nerme 9. (pl 0 ql ) Q (p / q) bileik nermesini en sade biimde yaznz.

nermenin deili
Her, baz, ve, veya, ya da 27
balalar Alt renme alan ile ilgili 16 lgin, yararl bilgilerin

De Morgan kurallar sembol ve gsterimlerin ve matematie katks
Koullu nerme
bulunduu blm bulunan bilim insanlar-
.......
nn bulunduu blm
Sembol ve Gsterimler:
p, pl (veya + p), /, Alt renme alanndaki
6, 7, / , 0 , Q , &, + kazanmda nelerin
renileceinin
bulunduu blm
Neler reneceksiniz?
nerme, nermenin doruluk deeri, iki nermenin denklii ve ner-
menin deili,
Bileik nerme,
...
Tanmlarn, teoremlerin ve
formllerin bulunduu blm
GEORGE BOOLE
(Cor Buul)
ki veya daha fazla nermenin ve, veya, ya da, ise, ancak ve ancak gibi ba- (1815-1864)
lalarla birbirine balanmasyla elde edilen yeni nermelere bileik nerme de- 2 Kasm 1815 gn ngilterede
nir. Lincolnde (Linkoln) doan
Boole, bir ....
12
SAYILAR VE CEBR
q(pq )
q

(p q)
MANTIK
MANTIK
MANTIK
9. 1. MANTIK
Mantk, doru dnce iin nasl
Terimler ve Kavramlar dnlmesi gerektiine dair ilke
nerme ve kurallar aratran bir disiplindir.
Bileik nerme nsana serbest dnme ve dn-
nermenin deili dklerini anlalr bir ekilde ifade
Her, baz, ve, veya, ya da etme imkn salar. Zihni yanl-
balalar
De Morgan kurallar lklardan koruyan mantk, ayn za-
Koullu nerme manda bizlere ispat edilenle edile-
ki ynl koullu nerme meyeni ayrma becerisi kazandrr.
(veya gerek ve yeter art)
Ak nerme Yaad dnem ve ncesine ait
mantk bilgisi ve kurallarn sistemli
bir ekilde ilk kez Yunan filozofu Aristo ortaya koymutur. Aristo gnmzde kla-
sik mantn kurucusu olarak bilinir.
Sembolik mantk, klasik mantn sembolletirilmi biimidir. Gnmzde kullan-
Sembol ve Gsterimler: lan sembolik mantk konusundaki ilk sistemli almalar Alman filozofu G. W. Leib-
niz [Laypniz (1646-1716)] tarafndan yaplmtr.
p ,pl ( veya + p ), / ,
Gnmzde ise sembolik mantk hem doru dnmenin bir yolu hem de mate-
6,7, / , 0 ,Q, & ,+
matiin tm dnyadaki ortak dilidir.
9.1.1. nermeler ve Bileik nermeler
Neler reneceksiniz?
nerme, nermenin doruluk deeri, iki nermenin denklii ve ner-
menin deili,
Bileik nerme,
Koullu nerme ve iki ynl koullu nerme,
Her ( 6 ) ve baz ( 7 ) niceleyicileri.
9.1.1.1. nerme
Elektrik devrelerinde, bilgisa- Doru ya da yanl kesin bir hkm (yarg) bildiren ifadelere nerme ad verilir.
yar yazlmlarnda ve bir ok Matematikte nermeler genellikle p, q, r, s gibi kk harflerle gsterilir.
teknolojik alanda sembolik
mantn kullanldn bili-
yor muydunuz?
RNEK 1:
Aadaki ifadelerden hangilerinin bir nerme olduunu bulunuz ve bu nerme-
lerin doruluk durumlarn inceleyiniz.
a) Bir ay otuz iki gndr.

b) Selimiye Camii Edirnededir.
c) devini yaptn m?
) yi akamlar!
d) 1001 bir asal saydr.
ZM:
a, b ve d maddelerinde verilen ifadeler doru ya da yanl kesin bir hkm bildir-
diinden birer nermedir. a ve d nermesi birer yanl nerme, b nermesi ise
doru bir nermedir.
c ve maddelerinde verilen ifadeler bir hkm bildirmediinden nerme deil-
lerdir.
14
Bir nermenin doru ya da yanl olmasna, o nermenin doruluk deeri denir.
Bir nerme doru ise doruluk deeri D veya 1 ile yanl ise Y veya 0 ile gsterilir.
Bir p nermesi doru bir nerme ise p / 1 , yanl bir nerme ise p / 0 ek-
linde gsterilir ve p nermesi 1 e denktir. ya da p nermesi 0 a denktir. ek-
linde okunur.
RNEK 2:
Aadaki nermelerin doruluk deerlerini bulunuz.
p: 7 tek saydr.
q: ki basamakl en byk doal say 99 dur.
r: 24>42 dir.
s: genin i alarnn lleri toplam 360 derecedir.
t: En kk doal say 0 dr.
ZM:
7 tek saydr. hkm doru olduundan p nermesinin doruluk deeri 1 dir.
p / 1 olarak gsterilir.
ki basamakl en byk doal say 99 dur. hkm doru olduundan q nerme- G. W. Leibniz
sinin doruluk deeri 1 dir. q / 1 olarak gsterilir. [Laypniz(1646 1716)]
24 $ 42 olduundan r nermesi yanl hkm belirtir. r nermesinin doruluk de- Alman matematiki ve filozof
eri 0 dr. r / 0 olarak gsterilir. Gottfried Wilhelm Leibniz, 1
Temmuz 1646 gn Leibzigde
genin i alarnn lleri toplam 180 derece olduundan s nermesi yanl
dodu. Babas Leipzigde ahlak
hkm belirtir. s nermesinin doruluk deeri 0 dr. s / 0 olarak gsterilir. felsefesi profesr olan Friedri-
En kk doal say 0 dr. hkm doru olduundan t nermesinin doruluk de- ch Leibnizdir. Leibniz, babasnn
eri 1 dir. t / 1 olarak gsterilir. geni ktphanesinde bulunan
kitaplar srekli okuyordu. Leib-
niz, on be yandayken Leipzig
niversitesine bir hukuk ren-
cisi olarak girdi. Zamannn filo-
zoflar olan Kepler, Galile ve Des-
cartesn kefettikleri yeni dnya
Doruluk deerleri ayn olan iki nermeye denk nermeler denir. p nermesi q hakknda bilgiler edindi. Yapt
nermesine denk ise p / q, p nermesi q nermesine denk deil ise p _ q almalarla mantk ve matema-
ile gsterilir. tik biliminin sembollerle gste-
rimine byk katkda bulundu.
Toplama, karma, arpma ve
blme ilemleriyle karekk alma
ilemini yapabilen hesap maki-
RNEK 3: nesini gelitirerek bilgisayarn
icad iin ilk adm att. Leibniz
Aada verilen nermelerden birbirine denk olanlar bulunuz. matematik ve mantk dnda
p: 5 - 3 = 3 - 5 tir. hukuk, din, siyaset, tarih, edebi-
q: Dnya Gneten byktr. yat, metafizik ve kuramsal felse-
efe konularnda da bir ok eser
r: -7 tam saydr. brakt. Matematik renmeden
s: En byk asal rakam 7 dir. bu ilimleri kavramann olanaksz
olduu kanaatine vard. Eitlik
iin =, arpma iin x simgelerini
ve fonksiyon, koordinat gibi
ZM: terimleri ortaya koyan bilim in-
p ve q nermeleri yanl olduundan doruluk deerleri 0 dr. Dolaysyla p ve q sandr.
nermeleri denk nermelerdir ve p / q olarak gsterilir.
r ve s nermeleri doru olduundan doruluk deerleri 1 dir. Dolaysyla r ve s
nermeleri denk nermelerdir ve r / s olarak gsterilir.
15
MANTIK
nermelerin doruluk deerlerinin gsterildii tabloya doruluk tablosu denir.
RNEK 4:
p nermesinin doruluk tablosunu oluturunuz.
ZM:
p nermesinin 2 farkl doruluk durumu vardr ve tablosu aadaki gibidir. M:
p Aklamas
1 p doru olabilir
0 p yanl olabilir
RNEK 5:
p ve q nermeleri iin doruluk tablosu oluturunuz.ZM:
ZM:
p nermesinin 2, q nermesinin 2 farkl doruluk deeri olduundan p ve q ner-
melerinin 2 . 2 = 22 = 4 farkl doruluk durumu vardr. Tablosu aadaki gibidir.
p q
1 1 p doru iken q doru olabilir.
1 0 p doru iken q yanl olabilir.
0 1 p yanl iken q doru olabilir.
0 0 p yanl iken q yanl olabilir.
RNEK 6:
p, q ve r nermeleri iin doruluk tablosu oluturunuz.
ZM:
Her nermenin 2 farkl doruluk deeri olduundan verilen nerme iin
2 . 2 . 2 = 23 = 8 farkl doruluk durumu vardr. Tablosu aadaki gibidir:
p q r
1 1 1
1 1 0
1 0 1
1 0 0
0 1 1
0 1 0
0 0 1
0 0 0
16
n farkl nermenin birbirine gre 2n tane doruluk durumu vardr.
RNEK 7:
5 farkl nermenin birbirine gre ka farkl doruluk durumu olduunu bulunuz.
ZM:
5 farkl nermenin 25 = 32 farkl doruluk durumu vardr.
Bir nermenin hkmnn deitirilip yerine olumsuzunun kullanlmas ile elde

edilen nermeye ilk nermenin deili (olumsuzu) denir. p nermesinin deili
ile p veya + p ile gsterilir.
p nermesi doru ise doruluk deeri 1 dir ve p nermesinin doruluk deeri 0
dr. p / 1 ise p / 0 ile gsterilir.
Bir nermenin deilinin deili nermenin kendisine denktir. [(p) / p]
Bu zelliin doruluk tablosu aadaki gibidir.
1l / 0
p p (p) 0l / 1
] 1lgl / 1
1 0 1
] 0lgl / 0
0 1 0
RNEK 8:
Aada verilen nermelerin deilini bulunuz.
a) p: Antalya ili Akdeniz Blgesindedir.

b) q: Bir hafta 6 gn deildir.
c) r: 2 says 10 dan kktr.
ZM:
a) pl : Antalya ili Akdeniz Blgesinde deildir.
b) ql : Bir hafta 6 gndr.
c) r l : 2 says 10 dan byk veya 10 a eittir.
RNEK 9:
a) p: -6 + 11=5 tir.
b) ql : -3 > 6 dr.
c) s: 32 dir.
ZM:
a) pl : -6 + 11 5 tir.
b) q: -3 6 dr.
c) sl : 3 > 2 dir.
17
MANTIK
ALITIRMALAR
1. Aadaki ifadelerin birer nerme olup olmadn yanndaki boluklara
yaznz.
a) Birbirinden farkl en kk asal saynn toplam 10 dur. (....................)
b) Trkiye Cumhuriyeti Asya ktasndadr. (....................)
c) Fatih bu okulda m? (....................)
) Ay Dnyann uydusudur. (....................)
d) Bugn hava gzel mi? (....................)
2. Aadaki nermelerin doruluk deerlerini yandaki boluklara yaznz.

a) 6 + 3 > 7 dir. (.....)
b) En byk iki negatif tam saynn toplam -2 dir. (.....)
c) Dnyada ilk kalorifer sistemi shakpaa Saraynda kullanlmtr. (.....)
) 10 ile 19 arasnda 8 say vardr. (.....)
d) 2 says, 2x - 3 = 1 denkleminin zm kmesinin bir elemandr. (.....)
3. Aadaki nermelerden hangilerinin birbirine denk nerme olduunu

bulunuz.
a) p: Mardin ili, Gney Dou Anadolu Blgesindedir.
b) q: 32 - 22 < (-2)2 dir.
c) r: Negatif asal say yoktur.
(-2) 2 $ (-1) 101
) s: 2 0 dr.
(-3) 2 + (-5)
4. Aadaki nermelerin olumsuzlarn yaznz.

a) p: Fndk retiminde Trkiye dnya birincisidir.
b) q: 3x+5>-2 ifadesini salayan en kk x tam say deeri -3 tr.
1 1 1
c) r: 2 + 4 | 2 = 1dir.
5. 7 farkl nermenin birbirine gre ka tane doruluk durumu olacan

bulunuz.
6. n+2 tane farkl nermenin birbirine gre 64 farkl doruluk durumu

olduuna gre n saysn bulunuz.
18
9.1.1.2. Bileik nermeler
ki veya daha fazla nermenin ve, veya, ya da, ise, ancak ve ancak gibi ba-
lalarla birbirine balanmasyla elde edilen yeni nermeye bileik nerme de-
nir.
ve Balac ile Kurulan Bileik nermeler

p ile q nermelerinin ve, balac ile balanmasndan oluan bileik nermeye, p
ve q bileik nermesi denir ve p / q biiminde gsterilir.
ve balac / sembol ile
p / q bileik nermesinin doruluk deeri; p ile q nermelerinin her ikisi de doru gsterilir.
iken doru, dier durumlarnda ise yanltr.
p ve q nermeleri iin p / q nermesinin doruluk tablosu aadaki gibidir.
p q p/q
1 1 1
1 0 0
0 1 0
0 0 0
RNEK 10:
Mert ve Utku birlikte sinemaya gitti. ifadesindeki olas durumlarn doruluunu
ya da yanlln inceleyiniz.
ZM:
Sinemaya yalnz Mertin gidip Utkunun gitmemi olmas yanl,
Yalnz Utkunun gidip Mertin gitmemi olmas yanl,
Hibirinin gitmemi olmas yanl,
Utku ile Mertin birlikte gitmi olmas doru bir ifade belirtir.
RNEK 11:
p: `2 1 5 tir._
q: ` (-2) 3 2 -4 tr._
nermeleri iin p / q nermesini yazp doruluk deerini bulunuz.
ZM:
p / q: `2 1 5 ve (-2) 3 2 -4 tr._ fleklinde yazlr.

p / 1 ve q / 0 olduundan p / q / 1 / 0 / 0 dr.
19
MANTIK
RNEK 12:
Aadaki ifadelerin doruluk deerlerini bulunuz.
a) 1 / (0 / 1) b) (1l / 0) / 1 c) (1 / 1) / (0l / 1)
ZM:
a) 1 / (0 / 1) / 1 / 0 / 0
b) (1l / 0) / 1 / (0 / 0) / 1 / 0 / 1 / 0
c) (1 / 1) / (0l / 1) / 1 / (1 / 1) / 1 / 1 / 1
ve Balac ile Kurulan Bileik nermelerin zellikleri
1. Tek Kuvvet zellii

Her p nermesi iin p / p / p dir. Bu zelliin doruluk tablosu ile gsterimi aa-
daki gibidir.
p p p/p
1 1 1
0 0 0
2. Deime zellii
GEORGE BOOLE
(Cor Buul) Her p, q nermesi iin p / q / q / p dir. Bu zelliin doruluk tablosu ile gsterimi
(1815-1864) aadaki gibidir..
2 Kasm 1815 gn ngilterede
Lincolnde (Linkoln) doan p q p/q q/p
Boole, bir ngiliz matematiki- 1 1 1 1
si, mantks ve eitimcisidir.
Modern simgesel mantn ku- 1 0 0 0
rulmasna katkda bulunmu 0 1 0 0
ve mantk cebirini gelitirmi-
tir. Mantk alannda almalar 0 0 0 0
yapan ilk ngilizlerden olan
Boole, nicelik simgelerini ilem p/q / q/p
simgelerinden ayrma yollarn
gstererek cebirsel simgeler
ile mantksal biimlere ve tasa- 3. Birleme zellii
rmlara karlk gelen simgeler
arasndaki benzemeyi ortaya Her p, q, r nermesi iin (p / q) / r / p / (q / r) dir.Bu zelliin doruluk tablosu ile
koymutur. Booleun 1847 ve gsterimi aadaki gibidir.
1854 yllarndaki bulular,
mantk cebirinin ya da bugn-
k adyla Boole Cebirinin p q r p/q q/r (p / q) / r p / (q / r)
domasn salamtr. G-
nmzde Boole Cebiri adyla 1 1 1 1 1 1 1
anlan mantk cebiri, saysal
bilgisayar devreleri tasarmnn
1 1 0 1 0 0 0
matematiksel temelini olu- 1 0 1 0 0 0 0
turur. Mantn Matematiksel
1 0 0 0 0 0 0
Analizi adyla yaymlad
kitabnda mantn felsefe ile 0 1 1 0 1 0 0
deil matematik ile birlikte ele
alnmas gerektiini savun- 0 1 0 0 0 0 0
mutur. 0 0 1 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0
(p / q) / r / p / (q / r)
20
RNEK 13:
Aada verilen bileik nermelerin en sade hllerini yaznz.
p / pl / 0
a) 1 / (p / p)
b) (0l / p) / (p / 1) p/0 / 0
p/1 / p
ZM:
a) 1 / (p / p) / 1 / p / p
b) (0l / p) / (p / 1) / (1 / p) / (p / 1)
/ p/p
/p
RNEK 14:
Aadaki nermelerin doruluk deerlerini bulunuz.
a) (p / pl ) / 1
b) (p / ql ) / q
c) (p / q) / (pl / ql )
) (p / 0) / (q / 1)
ZM:
a) (p / pl ) / 1 / 0 / 1 / 0
b) (p / ql ) / q / p / (ql / q) / p / 0 / 0
c) (p / q) / (pl / ql ) / (p / pl ) / (q / ql ) / 0 / 0 / 0
) (p / 0) / (q / 1) / 0 / q / 0
veya Balac ile Oluan Bileik nermeler

p ile q nermelerinin veya balac ile balanmasndan oluan bileik nermeye, p
veya balac 0 sembol
veya q bileik nermesi denir ve p 0 q biiminde gsterilir.
ile gsteriir.
p 0 q bileik nermesi; p ile q nermelerinden en az biri doru iken doru, her ikisi
de yanl iken yanltr.
p ve q nermeleri iin p 0 q nermesinin doruluk tablosu aadaki gibidir.
p q p0q
1 1 1
1 0 1
0 1 1
0 0 0
21
MANTIK
RNEK 15:
Matematik retmeni Tuba Hanmn rencilerine sorduu soruyu Eyll veya
Yaz cevaplamtr. ifadesindeki olas durumlarn doruluunu ya da yanlln
inceleyiniz.
ZM:
Soruyu yalnz Eylln cevaplayp Yazn cevaplamam olmas doru,
Yalnz Yazn cevaplayp Eylln cevaplamam olmas doru,
Her ikisinin de cevaplam olmas doru,
Her ikisinin de cevaplamam olmas yanl bir ifade belirtir.
RNEK 16:
p 0 pl / 1
a) 1 0 1
p00 / p
b) (0 0 1) 0 1
p01 / 1 c) (1l 0 0) 0 1l
) (1 0 0) / (0 0 1l )
ZM:
a) 1 0 1 / 1
b) (0 0 1) 0 1 / 1 0 1 / 1
c) (1l 0 0) 0 1l / (0 0 0) 0 0 / 0 0 0 / 0
) (1 0 0) / (0 0 1l ) / 1 / (0 0 0) / 1 / 0 / 0
veya Balac ile Kurulan Bileik nermelerin zellikleri
1. Tek Kuvvet zellii

Her p nermesi iin p 0 p / p dir. Bu zelliin doruluk tablosu ile gsterimi aa-
daki gibidir.
p p p0p
1 1 1
0 0 0
2. Deime zellii
Her p, q nermeleri iin p 0 q / q 0 p dir. Bu zelliin doruluk tablosu ile gste-
rimi aadaki gibidir.
p q p0q q0p
1 1 1 1
1 0 1 1
0 1 1 1
0 0 0 0
p0q / q0p
22
3. Birleme zellii
Her p, q, r nermesi iin (p 0 q) 0 r / p 0 (q 0 r) dir. Bu zelliin doruluk tablosu ile
gsterimi aadaki gibidir.
p q r p0q q0r (p 0 q) 0 r p 0 (q 0 r)
1 1 1 1 1 1 1
1 1 0 1 1 1 1
1 0 1 1 1 1 1
1 0 0 1 0 1 1
0 1 1 1 1 1 1
0 1 0 1 1 1 1
0 0 1 0 1 1 1
0 0 0 0 0 0 0
(p 0 q) 0 r / p 0 (q 0 r)
RNEK 17:
Aada verilen bileik nermelerin doruluk deerlerini bulunuz.
a) (p 0 0) 0 (pl 0 p)
b) (1 0 pl ) 0 (0 0 p)
c) (p 0 q) 0 (pl 0 ql )
) (pl 0 1l ) 0 (0 0 p)
ZM:
a) (p 0 0) 0 (pl 0 p) / p 0 1 / 1
b) (1 0 pl ) 0 (0 0 p) / 1 0 p / 1
c) (p 0 q) 0 (pl 0 ql ) / (p 0 pl ) 0 (q 0 ql ) / 1 0 1 / 1
) (pl 0 1l ) 0 (0 0 p) / (pl 0 0) 0 p / pl 0 p / 1
RNEK 18:
p / 1, q / 0 ve r / 1 ifadeleri iin aadaki bileik nermelerin doruluk deerle-
rini bulunuz.
a) (p 0 ql ) / r
b) (q / rl ) 0 (p 0 r)
c) (p / q) 0 r
) pl / (ql 0 r)
ZM:
a) (p 0 ql ) / r / (1 0 0l ) / 1 / (1 0 1) / 1 / 1 / 1 / 1
b) (q / rl ) 0 (p 0 r) / (0 / 1l ) 0 (1 0 1) / (0 / 0) 0 1 / 0 0 1 / 1
c) (p / q) 0 r / (1 / 0) 0 1 / 0 0 1 / 1
) pl / (ql 0 r) / 1l / (0l 0 1) / 0 / (1 0 1) / 0 / 1 / 0
23
MANTIK
Dalma zellii
1. ve nin veya zerine soldan dalma zellii, p / (q 0 r) / (p / q) 0 (p / r)
dir. Bu zelliin doruluk tablosu ile gsterimi aadaki gibidir.
p q r p/q p/r p0r p / (q 0 r) (p / q) 0 (p / r)

1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 0 1 0 1 1 1
1 0 1 0 1 1 1 1
1 0 0 0 0 0 0 0
0 1 1 0 0 1 0 0
0 1 0 0 0 1 0 0
0 0 1 0 0 1 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0
p / (q 0 r) / (p / q) 0 (p / r)
ve nin veya zerine sadan dalma zellii (p 0 q) / r / (p / r) 0 (q / r) dir.

Siz de bu zellii doruluk tablosu kullanarak gsteriniz.
2. veya nn ve zerine soldan dalma zellii p 0 (q / r) / (p 0 q) / (p 0 r)

dir. Bu zelliin doruluk tablosu ile gsterimi aadaki gibidir.
p q r q/r p0q p0r p 0 (q / r) (p 0 q) / (p 0 r)

1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 0 0 1 1 1 1
1 0 1 0 1 1 1 1
1 0 0 0 1 1 1 1
0 1 1 1 1 1 1 1
0 1 0 0 1 0 0 0
0 0 1 0 0 1 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0
p 0 (q / r) / (p 0 q) / (p 0 r)
veya nn ve zerine sadan dalma zellii (p / q) 0 r / (p 0 r) / (q 0 r)

dir. Siz de bu zellii doruluk tablosu kullanarak gsteriniz.
RNEK 19:
Aada verilen nermelerin en sade hallerini bulunuz.
a) ql / (p 0 q)
b) (p / ql ) 0 pl
ZM:
a) ql / (p 0 q) / (ql / p) 0 (ql / q)
/ (ql / p) 0 0 / ql / p
b) (p / ql ) 0 pl / (p 0 pl ) / (ql 0 pl )
/ 1 / (ql 0 pl ) / ql 0 pl
24
De Morgan Kurallar
p veya q nun deili: (p 0 q)l / pl / ql
p ve q nun deili : (p / q)l / pl 0 ql
eklinde verilen kurallara De Morgan Kurallar denir.
Bu kurallarn doruluk tablosu ile gsterimi aadaki gibidir.
p q p q p/q p0q (p / q) p 0 q (p 0 q) p / q
1 1 0 0 1 1 0 0 0 0
1 0 0 1 0 1 1 1 0 0
0 1 1 0 0 1 1 1 0 0
0 0 1 1 0 0 1 1 1 1
(p / q) / p 0 q (p 0 q) / p / q
RNEK 20:
Aada verilen nermelerin en sade hllerini bulunuz.
a) (pl / q)l 0 q
b) (p 0 ql )l / ql
ZM:
a) (pl / q)l 0 q / ^ p 0 qlh 0 q
/ p 0 ^ ql 0 q h
/ p01
/1
b) (p 0 ql )l / ql / (pl / (ql )l ) / ql
/ (pl / q) / ql
/ pl / (q / ql )
/ pl / 0
/0
RNEK 21:
Aada verilen nermelerinin en sade hallerini bulunuz.
a) (pl 0 0)l / (q / 1)l

b) (p 0 q) / (p / ql )l
ZM:
a) (pl 0 0)l / (q / 1)l / (pl )l / 0l ) / (ql 0 1l )
/ (p / 1) / (ql 0 0) / p / ql
b) (p 0 q) / (p / ql )l / (p 0 q) / (pl 0 (ql )l
/ (p 0 q) / (pl 0 q)
/ (p / pl ) 0 q
/ 00q / q
25
MANTIK
ya da Balac ile Oluan Bileik nermeler

p ile q nermelerinin ya da balac ile balanmasndan oluan bileik nermeye,
p ya da q bileik nermesi denir ve p Q q biiminde gsterilir.
p Q q bileik nermesi; p ile q nermelerinden yalnz biri doru iken doru, dier
ya da balac Q durumlarda yanltr.
sembol ile gsterilir.
p ve q nermeleri iin p Q q nermesinin doruluk deerleri tablosu aadaki gi-
bidir.
p q pQq
1 1 0
1 0 1
0 1 1
0 0 0
RNEK 22:
Babas Braya cep telefonu ya da bilgisayar ald. ifadesindeki olas durumlarn
doruluunu ya da yanlln inceleyiniz.
ZM:
Babasnn Braya cep telefonu alp bilgisayar almam olmas doru,
Bilgisayar alp cep telefonu almam olmas doru,
Hem cep telefonu hem de bilgisayar alm olmas yanl,
Her ikisini almam olmas yanl bir ifade belirtir.
(Yalnz birinin alnd durumda ifadenin doru olduuna dikkat ediniz.)
RNEK 23:
p : 2 en kk asal saydr.
q : 2 en kk pozitif ift tam saydr. nermeleri iin p Q q bileik nermesini ya-
zp nermenin doruluk deerini bulunuz.
ZM:
p Q q : 2 en kk asal saydr ya da 2 en kk pozitif ift tam saydr.
p nermesi doru, q nermesi de doru bir nerme olduunda p ya da q nerme-
si yanl bir nermedir.
RNEK 24:
a) 1 Q (0 Q 1)
b) (0l Q 0) Q 0l
c) (1 Q 1l ) Q (0l Q 1)
) (1l Q 0) Q 1
ZM:
a) 1 Q (0 Q 1) / 1 Q 1 / 0
b) (0l Q 0) Q 0l / (1 Q 0) Q 1
/ 1Q1 / 0
c) (1 Q 1l ) Q (0l Q 1) / (1 Q 0) Q (1 Q 1)
/ 1Q0 / 1
) (1l Q 0) Q 1 / (0 Q 0) Q 1
/ 0Q1 / 1
26
ya da Balac le Kurulan Bileik nermelerin zellikleri
1. Deime zellii
Her p ve q nermesi iin p Q q / q Q p dir. Bu zelliin doruluk tablosu ile gste-
rimi aadaki gibidir.
p q pQq qQp
1 1 0 0
1 0 1 1
0 1 1 1
0 0 0 0
pQq / qQp
2. Birleme zellii
Her p, q, r nermesi iin (p Q q) Q r / p Q (q Q r) dir. Bu zelliin doruluk tablosu
ile gsterimi aadaki gibidir.
p q r pQq qQr (p Q q) Q r p Q (q Q r)
1 1 1 0 0 1 1
1 1 0 0 1 0 0
1 0 1 1 1 0 0
1 0 0 1 0 1 1
0 1 1 1 0 0 0
0 1 0 1 1 1 1
0 0 1 0 1 1 1
0 0 0 0 0 0 0
(p Q q) Q r / p Q (q Q r)
RNEK 25: p Q pl / 1
pQp / 0
Aadaki nermelerin en sade hllerini bulunuz.
p Q 1 / pl
a) (p Q pl )l Q q pQ0 / p
b) ql Q (1 Q q)
c) (1 Q ql ) 0 (0 Q 0)
) (p / pl ) Q (q 0 ql )
ZM:
a) (p Q pl )l Q q / 1l Q q
/ 0 Q q/ q
b) ql Q (1 Q q) / ql Q ql / q
c) (1 Q ql ) 0 (0 Q 0) / q 0 0 / q
) (p / pl ) Q (q 0 ql ) / 0 Q 1 / 1
27
MANTIK
ALITIRMALAR
1. p: ki basamakl en kk tam say -99 dur.
q: Camn ham maddelerinden biri kumdur.
r: Bir asal saynn 2 katnn 1 fazlas daima bir asal saydr.
nermelerine gre aadaki bileik nermelerin doruluk deerlerini
bulunuz.
a) (p 0 ql ) / r b) (p / q)l 0 r
c) (pl 0 r) 0 (p / ql )l ) p / (q 0 rl )
2. Aadaki ifadelerin doruluk deerini bulunuz.

a) (1 0 0) / 1 b) (0 / 1) 0 (1 0 0)l
c) (1l / 0) 0 (0 0 1) ) (1 / ((1 / 1) / 1) / 1l )
3. Aadaki denkliklerden doru olann yanna (D), yanl olann yanna (Y)
yaznz.
a) pl 0 p / 1 (....)
b) (p / ql )l / pl 0 q (....)
c) p / (q 0 r) / (p 0 q) / (p 0 r) (....)
) p / 1 / 1 (....)
4.
Aadaki bileik nermelerin en sade eklini bulunuz.
a) p 0 (p / q)l b) (p 0 ql )l / p
c) (p 0 ql ) / (pl / q)l ) (p 0 ql )l 0 (pl / ql )
5. (p 0 ql )l / (q / r) / 1 olduuna gre p, q ve r nermelerinin doruluk

deerlerini bulunuz.
6. Aadaki ifadelerin en sade eklini bulunuz.

a) (p / 0) 0 (p 0 1) b) (p 0 0) / (pl / 1)
7. 19 Mays Lisesinde grev yapan Mdr Yardmcs Selin Hanm, nbeti

renciyi ararak 9-C snfndan Kemal veya Yamurun odasna gelme-
sini sylemitir. Nbeti renci 9-C snfna girerken arlan iki renci
iin arada kullanlan veya balacn unutmutur. Buna gre,
a) Nbeti renci balac ve olarak hatrlarsa hangi olas durumlarn
b) Nbeti renci balac ya da olarak hatrlarsa hangi olas durumlarn
c) Nbeti renci Selin Hanmn sylediini doru hatrlarsa hangi ola-
s durumlarn gerekleeceini bulunuz.
8. (1 Q 1l ) 0 (0 Q 0l ) bileik nermesinin doruluk deerini bulunuz.
9. (pl 0 ql ) Q (p / q) bileik nermesini en sade biimde yaznz.
28
9.1.1.3. Koullu nerme Ve ki Ynl Koullu nerme
ise Balac ile Oluan Bileik nermeler

p ile q nermelerinin ise balac ile balanmasndan oluan bileik nermeye
koullu nerme denir ve p & q biiminde gsterilir.
ise balac & sembol
p & q nermesi p doru, q yanl iken yanl, dier durumlarda dorudur. ile gsterilir.
p ve q nermeleri iin p & q nermesinin doruluk tablosu aagdaki gibidir.
p q p&q
1 1 1
1 0 0
0 1 1
0 0 1
RNEK 26:
p: Batuhan evinde boa yanan lambay sndrr.
q: Batuhan parasndan tasarruf eder.
Yukarda verilen nermelere gre p & q nermesini yaznz.
ZM:
p & q : Batuhan evinde boa yanan lambay sndrr ise parasndan tasarruf
eder. eklinde yazlr.
RNEK 27:
p: TBMM Ankaradadr.
q: Trkiyenin bakenti Ankaradr.
eklinde verilen p ile q nermelerini ise balacn kullanarak yazp doruluk de-
erini bulunuz.
ZM:
p & q : TBMM Ankarada ise Trkiyenin bakenti Ankaradr olarak yazlr.
p nin doruluk deeri 1, q nun doruluk deeri 1dir.
Dolaysyla doruluk deeri p & q / 1 & 1 / 1 dir.
RNEK 28:
p / 1ve q / 0 olmak zere aadaki bileik nermelerin doruluk deerlerini bu-
lunuz.
a) p & ql b) pl & ql
c) (p & q)l & ql ) (pl & q) / q
ZM:
a) p &
a) a) q
pl &/ q1l &
/01l & 0l b) pb)
l b&) pqll &/ q1l /
& 10ll & 0l
/1& /1/ &1 / 1 /0& /1 0/ &1 / 1
a) a p&
p)& ql q/l 1
/& 1& 0l 0l b) b
p)l p&l &
ql q/l 1 1l &
/l & 0l 0l
c)(pc&)(q
p)& q l1l &/
/)q&
l/&1 & 1l1/
1 q(/ /&(10
1 l &0)0ll & 0l
1)& )(pl )(
&pq 0
/
/&
/l )& q0)& (1
1/ /
/ /&1
q1l1
/ (10l )&/ 0) / 0
I
/0 /
& 01 & 1I
/ (0/&(0)&/ 0) / 0
c)(cp)(&
c) p&q)lq& ql q/l (1
)l & /1&11&
(&
/ )l01&
0/& 0l10l
)l/&
1 )
p)(l p&l &
)( q) q/)q/ /q (/
/ 10l1&
11l/(/& 0//) 00/)d0/
/r0
. dr.
0
I
/I 0
/0 && 1 1 0
/ (0 & 0) / 0
/ ( & 0 ) / 0
/1
/& 1& 1/11
/1 /1 / /10/ / 00 /d0rd. r.
29
MANTIK
p & q nermesi pl 0 q nermesine denktir.
p & q / pl 0 q denkliinin doruluk tablosu ile gsterimi aadaki gibidir.
p q p p 0 q p&q
1 1 0 1 1
1 0 0 0 0
0 1 1 1 1
0 0 1 1 1
p 0 q / p & q
RNEK 29:
(pl & q) 0 ql bileik nermesinin doruluk deerini bulunuz.
ZM:
(pl & q) 0 ql / ((pl )l 0 q) 0 ql

/ (p 0 q) 0 ql
/ p 0 (q 0 ql )
/ p01
/ 1 dir.
RNEK 30:
Aada verilen nermelerin en sade hllerini bulunuz.
: p&p/1
a) (p & 1) / p
: p & 0 / pl
: 0&p/1 b) (1 & p)l & 0
: p&1/1 c) (0 & p)l 0 (p & 0)
: 1&p/p
ZM:
a) (p & 1) / p / (pl 0 1) / p
/ 1 / p / p dir.
b) (1 & p)l & 0 / ^ 1l 0 p hl & 0

/ 6^ 1l 0 p hl@l 0 0
/ 0 0 p 0 0 / p dir.
c) (0 & p)l 0 (p & 0) / ^ 0l 0 p hl 0 ^ pl 0 0 h

/ ^ 1 0 p hl 0 pl
/ 1l 0 pl
/ 0 0 pl / pl dir.
30
RNEK 31:
(p & q)l / rl / 1 bileik nermesinde p, q ve r nermelerinin doruluk deerlerini
bulunuz.
ZM:
(p & q)l / rl / 1 olduundan (p & q)l / 1ve rl / 1 dir.

(p & q)l / 1 ise p & q / 0
p & q / 0 ise p / 1ve q / 0 dr.
rl / 1 ise r / 0 dr.
nermenin Kart, Tersi ve Kart Tersi

p & q nermesinin kart q & p ,
p & q nermesinin tersi pl & ql ,
p & q nermesinin kart tersi ql & pl dir.
Bu zelliklerin doruluk tablosu ile gsterimi aadaki gibidir.
p q p q p&q q&p p & q q & p

1 1 0 0 1 1 1 1 p & q nermesinin
kart tersi olan ql & pl
1 0 0 1 0 1 1 0
nermesine denk olduuna
0 1 1 0 1 0 0 1 dikkat ediniz.
0 0 1 1 1 1 1 1
q & p / p & q
p & q / q & p
RNEK 32:
p: Efenin kitap okuma alkanl vardr.
q: Efe baarl bir rencidir. nermeleri iin p & q nermesinin kartn, tersini
ve kart tersini yaznz.
ZM:
q & p | Efe baarl bir renciyse kitap okuma alkanl vardr.
pl & ql | Efenin kitap okuma alkanl yoksa baarl bir renci deildir.
ql & pl | Efe baarl bir renci deilse kitap okuma alkanl yoktur.
RNEK 33:
p & q bileik nermesinin olumsuzunu bulunuz.
ZM:
(p & q)l / (pl 0 q)l

/ (pl )l / ql
/ p / ql dir.
31
MANTIK
RNEK 34:
ki arkada izledikleri bir voleybol ma dnnde Ali ile karlayor.
Bir voleybol manda iki farkl sonu vardr.
Ali bu arkadalardan birinin daima yalan, dierinin ise daima doruyu
sylediini bilmektedir.
Ali hangi arkadann doru hangi arkadann yalan sylediini unut-
mutur.
Ali bu arkadalarndan yalnz birine sadece bir soru soracaktr.
Buna gre Alinin ma hangi takmn kazandn renmesi iin sormas gereken
soruyu bulunuz.
ZM:
Bu iki arkadatan birinin ma sonucu hakknda syledii cevaba p denilirse, dier
arkadan cevab pl olur. Dolaysyla p / pl / 0 dr.
Alinin doru cevaba ulaabilmesi iin her iki arkadan da cevabn kapsayan bir
soru sormas gerekir. Bu soru ise karlat iki arkadatan herhangi birine Yann-
daki arkadana sorsam bana hangi takmn kazandn syler? eklinde olmal-
dr. Alaca cevap ne olursa olsun hep yanltr. Bu durumda alnan cevabn deili
doru cevaptr.
RNEK 35:
p : -5 > 3 tr.
p & q koullu nermesinin q : 7 < -1 dir.
doruluk deeri 1 ise verilen nermelere gre p & q koullu nermesini yazp bu nermenin bir gerek-
bu koullu nermeye tirme olduunu gsteriniz.
gerektirme denir.
ZM:
p & q: - 5 > 3 ise 7 < -1 dir. p / 0 ve q / 0 olduundan p & q / 0 & 0 / 1dir.
Bylece p & q koullu nermesinin bir gerektirme olduu grlr.
ancak ve ancak Balac ile Kurulan Bileik nermeler

p ve q iki nerme olmak zere p & q ile q & p koullu nermelerinin / balac ile
birbirine balanmasndan oluan (p & q) / (q & p) bileik nermesine iki ynl
ancak ve ancak balac + koullu nerme denir.
sembol ile gsterilir. ki ynl koullu nerme p + q eklinde yazlr ve `p ancak ve ancak q_ olarak
okunur.
p + q iki ynl koullu nermesi p ile q nun doruluk deerleri ayn iken doru,
farkl iken yanltr.
p ve q nermeleri iin p + q nermesinin doruluk tablosu aadaki gibidir.
p q p+q
1 1 1
1 0 0
0 1 0
0 0 1
32
p ve q nermeleri iin p + q / (p & q) / (q & p) nermesinin doruluk tablosu
aadaki gibidir.
p q p&q q&p (p & q) / (q & p) p+q

1 1 1 1 1 1
1 0 0 1 0 0 p + q / (p & q) / (q & p)
0 1 1 0 0 0
0 0 1 1 1 1
(p & q) / (q & p) / p+q

RNEK 36:
p: Sevcan mzii sever.
q: Sevcan saz alar. olarak verilen nermeleri ancak ve ancak balac kullanarak
iki ynl koullu nerme durumuna getiriniz.
ZM:
p + q : Sevcan, mzii sever ancak ve ancak saz alar. eklinde yazlr.
RNEK 37:
Aada verilen ifadelerin doruluk deerlerini bulunuz.
p + 0 / pl
a) 1 + 1l
p+1/p
b) (0 + 1)l + 0l
c) (0 + 0) + (1 + 1l )
) (1 & 1)l + (0 0 1)l
ZM:
a) 1 + 1l / 1 + 0 b) (0 + 1)l + 0l / 0l + 1
/ 0 dr. /1+1
/ 1dir.
c) (0 + 0) + (1 + 1l ) / 1 + (1 + 0) ) (1 & 1)l + (0 0 1)l / 1l + 1l

/1+0 /0+0
/ 0 dr. / 1 dir.
ancak ve ancak Balacnn zellikleri:
: p+q/q+p
: p+p/1
: p + pl / 0
: p + q / pl + ql
: (p + q)l / pl + q / p + ql
p + q / q + p denkliinin doruluk tablosu aadaki gibidir.
p q p+q q+p
1 1 1 1
1 0 0 0
0 1 0 0
0 0 1 1
p+q / q+p
33
MANTIK
RNEK 38:
(p + pl ) 0 p bileik nermesini en sade hliyle yaznz.
ZM:
(p + pl ) 0 p / 0 0 p
/ p dir.
RNEK 39:
Aadaki nermeleri en sade hliyle yaznz.
a) (p + pl ) + p
b) (p & 1)l + (1 & q)
ZM:
a) (p + pl ) + p / 0 + p
/ pl dir.
b) (p & 1)l + (1 & q) / 1l + q

/0+q
/ ql dir.
RNEK 40:
(p + ql ) / (p / q) bileik nermesinin doruluk deerini bulunuz.
ZM:
(p + ql ) / (p / q) / 6(p & ql ) / (ql & p)@ / (p / q)

/ 6(pl 0 ql ) / ((ql )l 0 p)@ / (p / q)
/ 6(p / q)l / (q 0 p)@ / (p / q)
/ 6(q 0 p) / (p / q)l@ / (p / q)
/ (q 0 p) / (p / q)l / (p / q)
144444444420 4444444443
/ (q 0 p) / 0
/ 0 dr.
RNEK 41:
p + q nermesinin
p: -5 + 2 = -3 tr.
doruluk deeri 1 ise bu q: 3 bir asal saydr.
nermeye ift gerektirme Verilen nermelere gre p + q nermesinin bir ift gerektirme olduunu gste-
denir. riniz.
ZM:
p nermesinin doruluk deeri 1 ve q nermesinin doruluk deeri 1 dir.
p + q / 1 + 1 / 1 olduundan p + q nermesi bir ift gerektirmedir.
34
ALITIRMALAR
1. p / 1, q / 0, r / 1 doruluk deerlerine gre aadaki bileik nerme-
lerin doruluk deerlerini bulunuz.
a) p & (q / r)
b) (p 0 q) & r
c) (p & q) & (q & r)
) (ql & p) & rl
2. (p / ql ) & r / 0 ise (p & r)l & (q 0 rl ) bileik nermesinin doruluk deerini

bulunuz.
3. (pl & q)l & pl bileik nermesini en sade biimde yaznz.
(p & q)l 0 (p & q) bileik nermesini en sade biimde yaznz.

4.
(p & ql )l 0 (q & p)l bileik nermesini en sade biimde yaznz.

5.
6. Bayrak dalgalanrsa vatan dmez. nermesinin tersini, kartn ve kart

tersini yaznz.
7. (p + q) / (q / pl ) bileik nermesini en sade biimde yaznz.
8. 30 kiilik bir snfta Pnar, Remzi, Kaan ve Nilgn dndaki rencilerin

devamszlk yapmad bilinmektedir.
Matematik retmeni Glendam Hanm, bu renciler iin aadaki tab-
lodaki sembolik mantk kurallarn belirlemitir.
Snfta ise Snfta deil ise
Pnar p p
Remzi r r
Kaan k k
Nilgn n n
Glendam Hanm bu snfa derse girdiinde yoklama sonucunu tahtaya
sembolik mantk kurallarn kullanarak aadaki ekilde yazmtr:
I) pl / r / 1
II) k & p / 0
III) pl Q n / 0
Yukarda verilen denkliklere gre
a) Pnar, Remzi, Kaan ve Nilgn arasndan snfta olanlar bulunuz.
b) Snfta var olan renci saysn bulunuz.
c) Kaan snfta ise Pnar snfta deildir. nermesinin doruluk dee-
rini bulunuz.
35
MANTIK
9.1.1.4. Her ( 6 ) ve Baz ( 7 ) Niceleyicileri
Ak nerme
inde en az bir deiken bulunan ve bu deikenlere verilen deerlerle doru
ya da yanl olduu belirlenen nermelere ak nerme denir.
Bir ak nermeyi dorulayan elemanlarn kmesine, o ak nermenin doru-
luk kmesi denir.
erisinde x gibi tek deiken bulunduran bir ak nerme p(x), q(x), ... ile x ve y
gibi iki deiken bulunduran bir ak nerme ise p(x,y), q(x,y), ... biiminde gs-
terilir.
Bir a says p(x) ak nermesinin doruluk kmesinin eleman ise p(a) / 1 dir.
Bir b says p(x) ak nermesinin doruluk kmesinin eleman deil ise
p(b) / 0 dr.
RNEK 42:
p(x): x bir tam say, x2 = 9 ak nermesi iin
a) Doruluk kmesini bulunuz.
Doruluk kmesinin
b) p(3) , p(-2) , p(0) ifadelerinin doruluk deerlerini bulunuz.
elemanlar { } iine aralarna
virgl koyularak yazlr.
ZM:
a) x2 = 9 denklemini salayan 3 ve -3 tam saylar bu ak nermenin doru-
luk kmesini oluturur. Doruluk kmesine D dersek D={-3 , 3} ile gste-
rilir.
b) x = 3 iin 32 = 9 ve 9=9 olduundan p(3) / 1 dir.
x = -2 iin (-2)2 = 4 ve 4 9 olduundan p(-2) / 0 dr.
x = 0 iin 02 = 0 ve 0 9 olduundan p(0) / 0 dr.
Her denklem ve her eit- RNEK 43:

sizlik ayn zamanda bir ak Aada verilen ak nermelerin doruluk kmelerini bulunuz.
nerme belirtir.
Denklem ve eitsizliklerin a) p(x): x bir tam say, 5 x < 12
zm kmeleri ise bu
b) q(x): x bir doal say, 2 < x2 < 20
ak nermelerin doruluk
kmesidir. c) r(x): x bir pozitif tam say, 3x - 2 7
) s(x): x bir gerek say, 2x + 3 . (x - 1) = 7
ZM:
a) p nermesinin doruluk kmesi, D={5, 6, 7, 8, 9, 10, 11} dir.
b) q nermesinin doruluk kmesi, D={2, 3, 4} tr.
c) 3x - 2 # 7 ise 3x - 2 + 2 # 7 + 2
1 1
3x $ 3 # 9 $ 3
x#3
olup r nermesinin doruluk kmesi, D={1, 2, 3} tr.

) 2x+3(x-1)=7 ise 2x+3x-3=7
5x-3+3=7+3
5x=10
x=2
olup s nermesinin doruluk kmesi, D={2} dir.
36
RNEK 44:
p(x , y): x ve y pozitif tamsay, x + y = 4 ak nermesi iin
a) Doruluk kmesini bulunuz.
b) p(1 , 5) ve p(2 , 2) ifadelerinin doruluk deerlerini bulunuz.
ZM:
a) x + y = 4 denklemini salayan (x, y) say iftleri (1 , 3) , (2 , 2) , (3 , 1) dir.
Dolaysyla doruluk kmesi, D={(1 , 3) , (2 , 2) , (3 , 1)} dir.
b) x=1 ve y=5 iin x + y = 1 + 5 = 6 ve 6 4 olduundan p(1 , 5) / 0 dr.
x=2 ve y=2 iin x + y = 2 + 2 = 4 ve 4=4 olduundan p(2 ,2) / 1 dir.
Niceleyiciler
Her szc, btn ve tamam szckleri ile ayn anlamdadr.
Doal saylar kmesi N ,
Her niceleyicisi, nne geldii elemanlarn tamamn anlatt iin bu niceleyi- tam saylar kmesi Z ,
ciye evrensel niceleyici denir ve 6 sembol ile gsterilir. rasyonel saylar kmesi Q ,
gerek saylar kmesi R ,
Baz szc, en az bir ifadesi ile ayn anlamdadr.
sembolleri ile gsterilir.
Baz niceleyicisi, en az bir tane anlamnda kullanld iin bu niceleyiciye var-
lksal niceleyici denir ve 7 sembol ile gsterilir.
RNEK 45:
Sembolik mantk kullanarak verilen `6x ! Z +, x2 2 0_ ifadesini szel olarak ifade
ediniz.
ZM:
Her pozitif tam saynn karesi sfrdan byktr. eklinde ifade edilir.
RNEK 46:
Sembolik mantk kullanlarak verilen `7x ! Z, x - 2 # 8_ ifadesini szel olarak ifade
ediniz.
ZM:
Bir saynn hangi kmeye
Baz tam saylarn 2 eksii 8 e eit veya 8 den kktr. veya En az bir tam say-
ait olduunu belirtmek
nn 2 eksii 8 e eit veya 8 den kktr. eklinde ifade edilir.
iin ! sembol kullanlr.
rnein a saysnn tam
saylar kmesinin bir
RNEK 47: eleman olduu a ! Z ve
Aada verilen nermeleri sembolik mantk kullanarak yazp nermelerin doru- a elemandr tam saylar
luk deerlerini bulunuz. kmesi biiminde ifade
edilir.
a) p: Her tam say kendisinin karesinden kktr.
b) q: Baz gerek saylarn 3 fazlas 7 den byktr.
ZM:
a) p (x): `6x ! Z, x 1 x 2 _ eklinde ifade edilir. Bu kurala uymayan herhangi
bir tam saynn bulunmas bu nermenin doruluk deerini 0 yapar. 0 ve
1 tam saylar iin bu ak nerme yanltr ve p / 0 dr.
b) q (x): `7x ! R, x + 3 > 7_ eklinde ifade edilir. Bu kurala uyan herhangi bir
gerek saynn bulunmas bu nermenin doruluk deerini 1 yapar. rne-
in 5 says iin bu ak nerme dorudur ve q / 1 dir.
37
MANTIK
Ak nermenin Deili (Olumsuzu)

7x, p (x) ak nermesinin deili 6x, pl (x) tir. Bu zellik sembol ile
67x, p (x)@l / 6x, pl (x) eklinde ifade edilir.
6x, p (x) ak nermesinin deili 7x, pl (x) tir. Bu zellik sembol ile
66x, p (x)@l / 7x, pl (x) eklinde ifade edilir.
RNEK 48:
p : Her asal say bir doal saydr. nermesinin deilini bulunuz.
ZM:
pl : Baz asal saylar bir doal say deildir.
RNEK 49:
a) p: `7x ! Z , x 2 + x 2 0_ b) q: `6x , y ! N , x $ y = 6_
c) r: `7x ! R , x 2 ! 9_ ) s: `6x ! Z + , 2x - 1 # 10_

Gsterim Deili
6 7 ZM:
7 6 a) pl : `6x ! Z , x 2 + x # 0_ b) ql : `7x , y ! N , x $ y ! 6_
= !
c) rl : `6x ! R , x 2 = 9_ ) sl : `7x ! Z + , 2x - 1 2 10_
! =
1 $
2 # RNEK 50:
# 2
$ 1 a) p: ` (6x ! R , x 2 2 0) / (7x ! Z , x 2 = 2x + 3) _
b) q: ` (7x ! N , x = 4) 0 (6x ! R + , 3x + 4 # 5) _
ZM:
a) pl : ` (7x ! R , x 2 # 0) 0 (6x ! Z , x 2 ! 2x + 3) _
b) ql : ` (6x ! N , x ! 4) / (7x ! R + , 3x + 4 2 5) _
ALITIRMALAR
1. Aada verilen ak nermelerin doruluk kmelerini bulunuz.
a) p (x): `x ! Z , - 7 # x 2 1 8_
b) q (x): `x ! Z + , 0 # x x 1 36_
c) r (x): `x ! Z , xx + 1
+ 2 = 2_
2. Aada verilen nermelerin deilini bulunuz.

a) p: ` (6x ! Z , - 3 1 x 1 5) 0 (7x ! N , 5x = x + 12) _
b) q: ` (7x ! R , x ! 4) / (6x ! Z + , x - 1 = 5) _
3. `6x ! R , x $ 0 ise x 2 - 1 1 7_ nermesinin kart tersini bulunuz.
4. p (x): ` (-2x 2 6) & (3x - 6 = 12) _ nermesinin deilini bulunuz.
38
7. (p & q) / (ql & p) bileik nermesinin en sade hli
1. Aadaki ifadelerden hangisi nerme deildir?
A) Merkr kzl gezegen adyla bilinir.
A) p B) q C) 1 D) ql E) pl
B) Trkiye yedi corafi blgeye ayrlmtr.
C) Hadi ders alalm.
D) 1.Dnya Sava ttifak Devletlerinden birisi
Alman mparatorluudur.
E) 3 bir rasyonel saydr.

8. p: Beyazla siyah zt renklerdir.
q: 111 says bir asal saydr.
2. Aadaki nermelerden hangisinin olumsuzu-
r: Balklar suda yaar.
nun doruluk deeri 1 dir?
nermeleri kullanlarak aadaki bileik nerme-
A) Ankara Trkiyenin bakentidir.
lerin doruluk deerleri bulunmutur.
B) ki basamakl 45 tane ift say vardr.
C) genlerin i alar toplam 180 derecedir. I. (p & q) / r / 0
D) Tavan uan bir hayvandr. II. (p & ql ) 0 rl / 0
E) Basketbol malarnda her takm 5 oyuncu ile III. (q & p) & (r & pl ) / 1
sahada mcadele eder.
IV. (p 0 ql ) & (p / r) / 1
Yukardaki denkliklerden hangileri dorudur?
A) I - III B) I - IV C) II - III
D) II - IV E) I - III - IV

3. p: Fatih Sultan Mehmet stanbulu fethetti.
q: stanbulun Fethi Orta a kapatt.
nermeleri kullanlarak aadaki denklikler
oluturulmutur.
I. p/q / 1
II. (pl 0 q) / ql / 0
III. (p 0 q)l / 0 9. Toplum duyarl olursa engellilere engel kalmaz.
IV. (p / ql )l 0 pl / 0 nermesinin olumsuzu aadakilerden hangisidir?
Yukardaki denkliklerden hangileri dorudur? A) Toplum duyarl olmaz ise engellilere engel
A) I - III B) II - IIl C) I - ll - III kalmaz.
D) ll - III-IV E) I- II - IV B) Toplum duyarl olursa engellilere engel kalr.
C) Toplum duyarl olmazsa engellilere engel kalr.
D) Toplum duyarl olur ve engellilere engel kalr.
E) Toplum duyarl olur veya engellilere engel
kalmaz.
4. (p 0 ql ) / (p 0 q) bileik nermesinin en sade hli
A) p B) pl C) q D) ql E) 1
10. Matematik retmeni hsan Bey, Beyhan tahtaya

kaldrarak `p & (q / pl ) _ nermesinin olumsuzunu
5. 6p 0 (pl / q)@ / (pl / ql ) nermesi aadakilerden
en sade biime getirmesini istiyor. Beyhan zm
hangisine denktir?
iin aadaki admlar izliyor.
A) p 0 pl B) 0 C) p / ql
I. 6p & (q / pl )@l / pl 0 (q / pl )l
D) p E) 1
II. / pl 0 (ql 0 (pl )l )
III. / pl 0 (ql 0 p)
IV. / (pl 0 p) 0 ql
6. p & (q 0 r) / 0 olduuna gre ^ pl & q h & ^ ql & rlh V. / ql
nermesi aadakilerden hangisine denktir? Beyhan kanc admda hata yapmtr?
A) p B) q C) ql D) 1 E) pl A) I B) II C) III D) IV E) V

39
MANTIK
11. p q ql p+q p + ql 15. q(x): x gerek say, 1 < x 2 ak nermesi veri-

liyor. Aadaki saylardan hangisi bu nermenin
1 1 a doruluk kmesinin bir elemandr?
A) 78 B) 9 11
C) 1
1 0 b y
D) 13
12 E) 22
9
0 1 x
0 0
Tabloda verilenlere gre aadaki denkliklerden 16.

hangileri dorudur? I. p + (p + 0)
I. a+b/1 II. p 0 (p & q)
II. x+y/0 III. (p 0 ql ) / (p 0 ql )l
III. a+x/1 IV. ql 0 (p & q)
IV. b&y/0
Yukarda verilen nermelerin ka tanesinin doru-
A) I-II B) II-III C) III-IV luk deeri 1 dir?
D) II-IV E) I-IV A) 0 B) 1 C) 2
D) 3 E) 4
12.
17.
I. p + pl / 0
I. `6x ! R, x 4 + 1 2 0_
II. (p + q)l / pl + q
II. `7x ! Z, 5x - 4 = 16_
III. p + q / (p & q) 0 (q & p)
III. `6x ! N, 3x - 1 = 2_
IV. p+1/p
Yukardaki denkliklerden hangileri dorudur? IV. `7x ! Z, 4x 2 + 3 # 0_
A) I-Il B) I-IIl C) lI-IV Yukarda verilen nermelerin ka tanesinin do-
ruluk deeri 0 dr?
D) I-II-lll E) I-II-IV
A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
13. p: x=2 18.

q: x2-4=0
I. p (x): `7x ! N, 3x - 4 2 0_ & pl (x): `6x ! N, 3x - 4 1 0_
r: x=-2
nermeleri veriliyor. II. q (x): `6x ! Z, 5x - 4 = 16_ & ql (x): `7x ! Z, 5x - 4 ! 16_
I. (p & q) / (q & r) III. r (x): `7x ! R, 7x + 3 # 1_ & rl (x): `6x ! R, 7x + 3 2 1_
II. (p 0 r) & q
III. q & (p 0 r) Yukardakilerden hangisi ya da hangileri doru-
dur?
IV. q + (p 0 r)
A) Yalnz I B) Yalnz ll C) l-ll
Yukardaki bileik nermelerden hangilerinin
doruluk deeri 1 dir? D) l-lll E) ll-lll
A) I-II-IV B) I-II-II C) II-III-IV
D) I-III E) I-III-IV
19. ` (6x ! N, 6x + 8 2 0) / (7x ! Z, x 2 - 1 = 0) _ ner-
mesinin olumsuzu aadakilerden hangisidir?
A) ` (7x ! N, 6x + 8 1 0) 0 (7x ! Z, x 2 - 1 ! 0) _
14. p(x): x tam say, 2x + 1 9 ak nermesi iin B) ` (6x b N, 6x + 8 # 0) 0 (7x ! Z, x 2 - 1 ! 0) _
p(-1), p(2) ve p(5) ifadelerinin doruluk deerleri C) ` (6x ! N, 6x + 8 # 0) 0 (7x ! Z, x 2 - 1 = 0) _
srasyla aadakilerden hangisidir? D) ` (7x ! N, 6x + 8 # 0) 0 (6x ! Z, x 2 - 1 ! 0) _
A) 1, 0, 1 B) 0, 1, 0 C) 1, 1, 0 E) ` (6x b N, 6x + 8 # 0) 0 (7x ! Z, x 2 - 1 ! 0) _
D) 1, 1, 1 E) 0, 0, 1
40
SAYILAR VE CEBR
AUB = {1, 2, 3, a, b, 5, d, e, 7}
AUB C\D
A B
A=
A B
A= {1, 2, 3, 4, 5}
KMELER
KMELER
KMELER
9.2. KMELER
Gnlk hayatn vazgeilmez bir
paras hline gelen tablet bilgi-
Terimler ve Kavramlar sayarlarn ayarlar mensne gi-
Kme rildiinde, ayn trden ayarlarn
Eleman gruplandrlarak farkl balklar al-
Evrensel Kme tnda topland grlr. rnein,
Bo Kme a ayarlar mensne girildiinde
Alt Kme burada a ile ilgili kablosuz ba-
Sonlu Kme lant ayarlar, mobil veri ve ben-
Sonsuz Kme zeri ayarlarn olduu grlr. Ses
Eit Kmeler ayarlar mensne girildiinde
ses ile ilgili tm ayarlarn burada
topland grlr. Yazlmclarn
menleri bu ekilde gruplandr-
malarnn amac aranlan ayarlara kolayca ulalmasn salamak ve tablet bilgi-
Sembol ve Gsterimler sayarlarn kullanmn bu ekilde kolaylatrmaktr. Ayn ekilde bir teknoloji mar-
e, Y
e, 4
ketinde aranlan rnn kolayca bulunmasn salayacak baz dzenlemelerin
olduu fark edilir. rnein bilgisayarla ilgili olan her eyin bir arada olduu gibi
3, Q , M
telefonlar ile ilgili olan her eyin de bir arada olduu grlr. Hatta telefonlarn
s (A) kendi aralarnda marka marka, bilgisayarlarn da kullanm amalarna gre kendi
aralarnda snflandrld grlr.
Gnlk hayatta gruplandrma ve snflandrma sk sk karlalan hayat kolaylat-
ran iki nemli edir. Bu eler kmeler konusunun temelini oluturur.
9.2.1. Kmelerde Temel Kavramlar
Neler reneceksiniz?
Kmelerle ilgili gerek hayattan rnek durum senaryolarna yer verme,
Kmelerin farkl gsterimlerini kullanma.
9.2.1.1. Kmeler le lgili Temel Kavramlar

Alman matematiki Georg Cantor (Corc Kantor) (1845-1918) 1878 ylnda yaym-
lad makalesinde kmeyi: iyi tanmlanm birbirinden farkl nesneler toplulu-
udur diye tanmlamtr. Bu tanmda bahsedilen "iyi tanmlama" ifadesi ortak
zellikleri ile verilen bir kmedeki nesnelerin herkes tarafndan ayn ekilde anla-
lmas, anlamna gelir.
rnein Trk alfabesindeki nl harfler topluluu iyi tanmlanm bir kme belir-
tir. nk bu tanm herkesin ayn nesneleri dnmesini salar. Trk alfabesindeki
baz nl harfler topluluu ifadesi ise herkesin aklna ayn harfleri getirmeyece-
inden iyi tanmlanm bir kme belirtmez.
Aadaki topluluklar birer kme belirtir.
a) Kiremithane Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Yeilay kulb rencileri.
b) Asal saylar.
c) Ardahan ilinin ileleri.
) 1 ile 2 arasndaki gerek saylar.
Yukarda verilen kmelerin bazlarnn saylabilir, bazlarn saylamaz oklukta ol-
duuna dikkat ettiniz mi?
Kme, iyi tanmlanm birbirinden farkl nesneler topluluudur.
Bir kmeyi oluturan her nesneye o kmenin bir elemandr, denir.
Kmeler A, B, C gibi byk harflerle gsterilir.
4 ten byk 10 dan kk tam say ile ifade edilen kmeye A kmesi denilirse 5,
6, 7, 8, 9 saylarnn her biri bu kmenin bir eleman olur.
5 saysnn bu kmenin bir eleman olduu 5 d A ile gsterilir.
15 says ise kmenin eleman olmad iin 15 g A ile gsterilir.
42
Kmelerin Farkl Gsterimleri
Bir kmenin elemanlar liste yntemi, ortak zellik yntemi veya Venn emas yn-
temi ile gsterilir.
Liste Yntemi:
Kmeye ait tm elemanlar, kme parantezi olan "{ }" ekli ierisine aralarna vir-
gl konularak yazlr. Her eleman yalnz bir kez yazlr ve elemanlarn birbirleriyle
yer deitirmesi yeni bir kme oluturmaz.
RNEK 1:
Asal rakamlar kmesini liste yntemi ile gsteriniz.
ZM:
Asal rakamlar kmesi A ile gsterilecek olursa A = {2, 3, 5, 7} dir.
RNEK 2:
Georg Ferdinand Ludwig Philipp
"ADANALILAR" kelimesinin harflerini liste yntemi ile gsteriniz. Cantor 1845 -1918
Georg Cantor (Corc Kantor) Rus
asll Alman matematikidir.
ZM:
"Gerek Cebirsel Saylarn Tm-
B = {A, D, N, L, I, R} ne likin Bir zellik zerine" ba-
lkl almasnda kmeler kura-
mnn temellerini ortaya koymu
ve "sonsuz kme" kavramn
Ortak zellik Yntemi:
matematiksel olarak tanmla-
Aada 0, 2, 4, 6, 8 saylarn ifade eden ortak zelliklerden bir ka yazlmtr. mtr. Cantor'un kurduu kme
Hangi zelliin yanlzca bu be sayy anlattn dnnz. kuram modern matematik anla-
ynn balamasnda byk rol
1. Her biri doal saydr. oynamtr. Ayrca kmeler iin
2. Her biri ift doal saydr. temel bantnn gnmzde
3. Her biri rakamdr. ! ile gsterilen ait olma ban-
ts olduunu belirtmitir.
4. Her biri ift rakamdr.
Cantor, tm matematik aratr-
lk madde elbette bu be saynn ortak zelliklerindendir. Ama istenilen 0, 2, 4, malarnda ve problemlerinde
6, 8 rakamlarn akla getirmez. yi bir tanmlama iin 4. madde kullanlmaldr. kullanlan nesnelerin aslnda
Ortak zellik yntemi, kmeye ait her elemann salad zellik yazlarak yap- kendi aralarnda belirli zellik-
lan gsterim biimidir. lere gre gruplanabileceini,
bu durumda aratrma ya da
A = {x | x ift rakam} ifadesi ortak zellik yntemi ile yaplan bir gsterimdir. problemin anlalrlnn ve
Kullanlan | sembol yle ki anlamna gelir. Kme ierisinde kullanlan dei- problemin zmne ynelik
ilem yapmann daha da kolayla-
kenin hemen ardndan yazlr.
acan fark etmitir.
| sembol yerine : sembol de kullanlabilir.
RNEK 3:
Aada ortak zellik yntemi ile verilen kmeleri inceleyerek liste biiminde ya-
znz. A = {x | x < 6, x bir doal say}
a) K = {x | 5 x < 14, x tek doal say} kmesi iin
b) = {x | x2 < 26 , x tam say} "x | " " Kmenin elemanlar-
c) M = {x | 7 < x < 20, x = 3k, k tam say} n x deerleri oluturur.
) E = {x | 2x - 12 = 0, x tam say} x < 6 " Elemanlarn ortak
zelliidir.
ZM: x bir doal saydr. "
a) K = {5, 7, 9, 11,13} Elemanlarn ait olduu say
b) = {-5, -4, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, 4, 5} kmesidir.
c) M = {9, 12, 15, 18}
) E = {6} olarak yazlr.
43
KMELER
Venn emas Yntemi:
Kmenin elemanlarnn kapal bir eri veya bir okgen ierisine yanlarna birer
nokta konularak yazlmasyla yaplan gsterimdir.
Alfabemizin ilk be harfinden oluan bir A kmesi aadaki gibi gsterilir.
B A B A
Sonlu ve Sonsuz Kmeler
a . Bir kmenin elemanlar saylabilir oklukta ise bu
.c kmeye "sonlu kme" ad verilir.
.b .d
Bir A kmesinin eleman says s(A) ile gsterilir.

C
A = {1, 3, 5, 7, 9} ise s(A) = 5 tir ve sonlu bir kmedir.
B = {x| -2017 < x < 2017, x tamsay} kmesinin elemanlar -2016 dan balar ve 2016
A = {{a, b, c}}
da biter. Bu yzden B kmesi sonlu bir kmedir.
B = {}
C = {a} Sonlu olmayan kmelere ise "sonsuz kme" ad verilir.
Kmelerinin herbirinin C = {xl 5 < x, x tam say} kmesinin eleman says bulunamaz. Kmenin elemanlar
eleman says 1 dir. kkten bye doru sralanrsa en kk eleman 6 olur ve dier elemanlar
birer birer artarak devam eder. Bu art hibir zaman bitmez. Bu yzden C kmesi
sonsuz bir kmedir.
Bu kme liste yntemi ile gsterilirse A = {6, 7, 8, 9,} eklinde yazlr. Kullanlan
nokta verilen ilk elemanlar arasndaki rntnn devam edecei anlamna ge-
lir.
RNEK 4:
3 n kat olan ardk tam saylar liste yntemiyle gsteriniz.
klid (M.. 330-275), asal saylar ZM:

kmesinin sonsuz bir kme be- B = {,-6, -3, 0, 3, 6,} olarak gsterilebilir.
lirttiini Herhangi bir asal say Bu kmenin bir sonsuz kme olduunu fark ettiniz mi?
grubunun ierdii miktardan
daha fazla asal say vardr. diye
DNYORUM
ifade etmitir. Aada verilen kmelerin elemanlar bulabilir misiniz?
A = {x | x, 0 dan kk doal saylar}
B = {x | x, mutlak deeri -10 olan saylar}
C = {x | x2 = -5, x pozitif tam say}
D = {x | x, negatif doal saylar}
Bo Kme
Sonsuzluk simgesi Eleman olmayan kmeye bo kme ad verilir. Bo kme Y veya { } ile gste-
&
rilir.
Haftann a harfi ile balayan gnleri kmesine A denilirse haftann a harfi ile bala-
yan gnleri olmadndan A = & Y ve s(A) = 0 dr.
Evrensel Kme
Gne sistemimiz, birbirlerine dinamik olarak bal aadaki elemanlardan olu-
ur:
Yldzmz Gne,
8 gezegen ve bunlarn uydular,
- Gneten uzaklk srasna gre: Merkr, Vens, Yer, Mars, Jpiter, Satrn,
Urans, Neptn'dr.
Cce gezegenler ve bunlarn uydular,
- imdilik bu kategoriye girenler: Ceres, Plto, Eris'tir.
Gne sisteminin kk nesneleri
- Asteroidler (kk gezegenler),
- Neptn tesi kk cisimler (Kuiper Kua ve Oort Bulutu),
Gne sistemi - Kuyruklu yldzlar,
- Meteorlardr.
44
Gezegenleraras gaz ve tozdan olumu bir organizasyondur ve bir kme
belirtir. Kaynaka: www.rasathane.ankara.edu.tr/files/2013/02/Gunes_sistemi.pdf
Gne sistemlerinden oluan kmeler, galaksileri oluturur. Galaksiler ise Evren
ad verilen en byk kmenin birer parasdr.
zerinde ilem yaplan, tm kmeleri iinde bulunduracak ekilde seilen kme-

ye "evrensel kme" ad verilir. Evrensel kme E ile gsterilir.
Tek rakamlardan oluan bir A kmesi iin evrensel kme rnekleri vermek gere-
kirse;
Rakamlar kmesi,
0 ile 100 arasndaki doal saylar kmesi,
Tek doal saylar kmesi,
Tam saylar kmesi seilebilir.
RNEK5:
A = {1, 3, 5, 7, 9} kmesi iin bir E = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} evrensel kmesi seip
Venn emas ile gsteriniz.
ZM:
E
A
.1 .7
.8 .3 .9 .2
.5
.6 .4
ALITIRMALAR
1. Aadakilerden hangisinin bir kme belirttiini bulunuz.
a) Ankarann baz ileleri
b) Akif Palal Lisesi retmenleri
c) Okulumuzdaki baz zayf renciler
) lkemizdeki matematik profesrlerinden
2. A = {a, b, c, {d, e}} kmesi iin

I. a ! A
II. s(A) =4
III. d ! A
IV. {d, e} ! A
bilgilerinden hangilerinin doru olduunu bulunuz.
3. HAKKAR szcndeki harfleri H kmesi adyla liste ve Venn emas

yntemi ile gsteriniz.
4. Aadaki kmelerin yanna sonlu kme ya da sonsuz kme

kavramlarndan uygun olan yaznz.
a) A = {x | x2 < 16, x tam say} .....................
b) B = {x | x, 100 den kk asal saylar} .....................
c) C = {x | x, en az iki basamakl doal saylar} .....................
) D = {x | x, 3 n veya 5 in kat olan tam saylar} ......................
5. Aadakilerden hangileri bo kme belirttiini bulunuz.

a) A = {a | -3 < a < 2, a bir asal say}
b) B = {x | x, haftann p veya c harfi ile balayan gnleri}
Y}
c) C = { &
) D = {x | x, karesi 3 olan rakamlar}
45
KMELER
9.2.1.2. Alt Kme

Her bilim dal, sahip olduu verileri ve bilgileri snflandrma veya gruplandrma
ihtiyac duyar. Bu yolla birok veri, birbirine benzerlikleri ya da farkllklar bakmn-
dan yeni kmelere ayrlm olur.
Aadaki grselde biyoloji biliminin hayvanlar alemine ait omurgal hayvanlar u-
besini nasl snflandrd basite anlatlmtr.
Omurgal Hayvanlar
lkemizde 1478 omurgal, 20-30
bin civarnda omurgasz hayvan
trnn var olduunu biliyor
musunuz?
Balklar Srngenler Kular Memeliler ki Yaamllar
Omurgal hayvanlar oluturan bu be snfn her biri bir kme oluturmaktadr. Bu

kmelere ait her canl ayn zamanda omurgal hayvanlar ubesinin bir elemandr.
A kmesinin her eleman ayn zamanda B kmesinin de

eleman ise A kmesi B kmesinin alt kmesidir, denir
B ve A 3 B ile gsterilir.
A Bu durumda B kmesi A kmesini kapsar. Bu ifade ise
B 4 A ile gsterilir. Venn emas ile yandaki gibi izim
yaplr.
A kmesinin B kmesinden farkl en az bir tane eleman
varsa A kmesi B kmesinin alt kmesi deildir denir.
Bu ifade A M B ile gsterilir.
RNEK 5:
A = {elma, armut, kiraz, portakal, mandalina}
B = {elma, portakal} kmelerini Venn emas ile gsteriniz.
ZM:
A
B
.armut
.elma
.kiraz
.portakal
.mandalina
Yukardaki emada B 3 A olduu grlmektedir.
46
RNEK 6:
K = {1, 2, 3, 4, 5, 6}
L = {1, 3, 5, 6}
M = {3, 6}
kmelerini Venn emas ile gsteriniz.
ZM:
.2 .4
K L M .1
.3 .5
.6
M 3 L 3 K olduuna dikkat ediniz.
Alt Kmenin zellikleri:
Bo kme her kmenin alt kmesidir. Q 3 A dr.

C Her kme kendisinin alt kmesidir. A 3 A dr.
B
A A,B ve C kmeleri iin A 3 B ve B 3 C ise A 3 C dir. Bu
zellik Venn emas ile ekildeki gibi gsterilebilir.
Alt Kme Says:

A = {1, 2, 3} kmesinin elemanlarn kullanarak;
3 elemanl bir kme oluturulursa {1, 2, 3},
2 elemanl kmeler oluturulursa {1, 2}, {1, 3}, {2, 3},
1 elemanl kmeler oluturulursa {1}, {2}, {3},
0 elemanl bir kme oluturulursa { },
olmak zere toplam 8 tane alt kme oluur.
DNYORUM
Aada verilen tablodaki boluklar doldurarak kmelerin eleman says ile alt
kme says arasnda bir bant olup olmadn yorumlaynz.
Alt Kmeler Alt Kme Says

A={ } { } 1
B = {a} { }, {a} 2 Bo kmenin alt kme says
2 0 = 1 dir. Yani kendisidir.
C = {a, b} { }, {a}, {b}, {a, b} 4
D = {a, b, c}
E = {a, b, c, d}
n elemanl bir kmenin alt kmelerinin says 2n forml ile hesaplanr.
47
KMELER
RNEK 7:
5 elemanl bir A kmesinin alt kme saysn alt kmelerini yazmadan bulunuz.
ZM:
s(A) = 5 olmak zere A kmesinin 25 = 32 tane alt kmesi vardr.
n elemanl bir kmenin kendisi hari tm alt kmelerinin says 2n - 1 ile hesap-
lanr.
RNEK 8:
A = {x | 3x < 81, x ! N } kmesinin elemanlarn liste yntemi ile gsterip bu kme-
nin kendisi hari alt kme saysn bulunuz.
ZM:
3 n doal say kuvvetlerinden 81 den kk olanlar 30 = 1, 31 = 3, 32 = 9 ve 33 = 27
olduundan x yerine 0, 1, 2, 3 yazlabilir. Bu durumda A = {0, 1, 2, 3} ve s(A) = 4 tr.
Alt kme says 24 = 16 dr.
Kmenin kendisi hari alt kme says 16 - 1 = 15 tir.
RNEK 9:
Alt kmelerinin says ile kendisi hari alt kmelerinin saysnn toplam 127 olan
bir K kmesinin eleman saysn bulunuz.
ZM:
s(K) = n olmak zere K kmesinin alt kme says 2n ve kendisi hari alt kmeleri-
nin says ise 2n - 1 dir.
2n + 2n - 1 = 127
2 . 2n - 1 = 127
2 . 2n = 127 + 1
2 . 2n = 128
2n = 64 ise n = 6 dr.
RNEK 10:
A = {a, b, c, d} kmesinin alt kmelerinin ka tanesinde a eleman bulunmaz?
ZM:
A kmesinden a eleman karlarak B = {b, c, d} kmesi elde edilir. B kmesinin
tm alt kmelerinde a eleman bulunmaz. Bu durumda s(B) = 3 iin 23 = 8 dir.
RNEK 11:
A = {a, b, c, d} kmesinin alt kmelerinin ka tanesinde a elemannn bulunacan
bulunuz.
ZM:
A kmesinin tm alt kmelerinden a nn bulunmad alt kmeler karlnca geri-
ye a nn bulunduu alt kmeler kalacaktr. Bu durumda 24 - 23 = 8 dir.
Soruya baka bir yoldan da cevap verilmek istenirse
a elemannn bulunmad alt kmeler; { }, {b}, {c}, {d}, {b, c}, { b, d }, {c, d}, {b, c, d}
olarak yazlr. Bu kmelerin her birine a elemann eklenirse
{a}, {a, b}, {a, c}, {a, d}, {a, b, c}, {a, b, d}, {a, c, d}, {a, b, c, d} kmeleri elde edilir.
Bu kmelerin tamamnda a eleman olarak bulunur. Bu durumda a elemannn bu-
lunduu alt kmelerinin says ile {b, c, d} kmesinin alt kmeleri says eit olup
23 = 8 dir.
48
RNEK 12:
A = {m, n, o, p, r} kmesinin alt kmelerinin ka tanesinde;
a) p eleman bulunur, m eleman bulunmaz?
b) p ve m elemanlar birlikte bulunur?
c) p ve m elemanlar birlikte bulunur n eleman bulunmaz?
) p ve m elemanlarndan yalnz biri bulunur?
d) p veya m elemanlar bulunur?
ZM:
a) A kmesinden p ve m elemanlar karlarak yeni bir kme elde edilir.
Bu kme B ile gsterilsin. B = {n, o, r} kmesinin alt kmelerinin hibi- a ve b den yalnz biri bulunur
rinde p ve m elemanlar bulunmaz. 23 = 8 tane olarak elde edilen her alt ifadesi
kmeye p eleman olarak eklenirse bu kmelerin her birinde p eleman a nn bulunup b nin bulun-
bulunur, m eleman bulunmaz. Bu durumda cevap 8 dir. mad,
b nin bulunup a nn bulun-
mad
b) A kmesinden p ve m elemanlarn karlarak bir B = {n, o, r} kmesi iki durumu anlatr.
elde edilir. B kmesinin alt kme says 23 = 8 dir. Bu alt kmelerin her- a ya da b bulunur ifadesi ile
birine p ve m eklenirse cevap 8 dir. ayndr.
c) p,m ve n elemanlarn A kmesinden karlarak B = {o, r} kmesi elde

edilir. B kmesinin her alt kmesinde p,m ve n elemanlar bulunmaz. B
kmesinin alt kme says 22 = 4 tr. Bunlarn her birine p ve m eleman
olarak eklenirse cevap yine 4 tr.
p veya m bulunur ifadesi
p nin bulunup m nin bu-
) p ve m elemanlarndan yalnz biri bulunur demek, p elemannn bulu- lunmad,
nup m elemann bulunmad alt kme says ile m elemannn bulu- m nin bulunup p nin bu-
nup p elemannn bulunmad alt kme saysnn toplanmas demek- lunmad,
tir. m elemannn bulunup p elemannn bulunmad alt kme says p ve m nin birlikte bulun-
23 = 8 dir. p elemannn bulunup m elemannn bulunmad alt kme duu
says da ayn yntemle 8 bulunur. Bu durumda cavap 8 + 8 = 16 dr. durumu anlatr.
d) Tm alt kme saysndan p ve m elemanlarnn hi bulunmad alt

kme says karlrsa sonuca ulalr. Bu durumda
cevap 25 - 23 = 32 - 8 = 24 tr.
RNEK 13:
A = {a, b, c} ve B = {a, b, c, , d, e, f } kmeleri veriliyor. A T B olmak artyla
A 3 T 3 B kouluna uyan ka tane T kmesinin yazlabileceini bulunuz.
ZM:
s(B \ A) = 4 olup bu kmenin 24 = 16 tane alt kmesi vardr. Bu 16 kmenin biri
A biri B kmesidir. Dolaysyla bu alt kmelerden A ve B kmelerinin olmad
16 - 2 = 14 kme vardr. Bu kmelere a, b, c elemanlar eklenerek T kmesinin olas
durumlar bulunur. Cevap 14 tr.
49
KMELER
ALITIRMALAR
1. A = {a, b, c, {d}} kmesi iin

I. d ! A
II. " a , d A
III. " b , M A
IV. " c, " d ,, 3 A
bilgileri veriliyor. Buna gre yukardaki ifadelerden hangilerinin doru
olduunu bulunuz.
2. Alt kmelerinin says ile kendisi hari alt kmelerinin saysnn toplam 63
olan kmenin ka elemanl olduunu bulunuz.
3. A = {a, b, c, d, e} kmesinin alt kmelerinin ka tanesinde;

I. a ve b nin eleman olarak bulunduunu,
II. a veya b nin eleman olarak bulunduunu,
III. a ve b den yanlz birinin eleman olarak bulunduunu,
IV. a elemannn bulunup, b elemannn bulunmadn,
V. En ok bir sesli harfin bulunduunu hesaplaynz.
4. C = {a, b, c, , d, e} kmesinin alt kmelerinin ka tanesinde en az bir sesli

harfin bulunabileceini bulunuz.
5. D = {x | -2 x < 9, x = 2n ve n ! Z } kmesinin alt kme saysn bulunuz.
6. A = {1, 2} ve B = {1, 2, 3, 4, 5} kmeleri veriliyor. A 3 K 3 B olmak koulu

ile
a) Ka farkl K kmesinin yazlabileceini,
b) A dan farkl ka tane K kmesinin yazlabileceini,
c) A ve B den farkl ka tane K kmesinin yazlabileceini hesaplaynz.
50
9.2.1.3. ki Kmenin Eitlii
DNYORUM
A = {x | x, 2 ve 3 ile kalansz blnebilen ilk be pozitif tam say}
kmesinin elemanlarn liste yntemi ile yaznz.
B = {x | x, 1 ile 35 arasnda 6 nn tam kat olan tam saylar}
kmesinin elemanlarn liste yntemi ile yaznz.
A ve B kmelerinin elemanlarn kyaslayarak aralarndaki ilikiyi aklaynz.
Elemanlar ayn olan kmelere "eit kme" denir. A ve B kmelerinin eitlii
A = B ile gsterilir.
A ve B iki eit kme olmak zere

A kmesinin her eleman B kmesinin de eleman olduu iin A 3 B dir. Eit kmelerin eleman
B kmesinin her eleman A kmesinin de eleman olduu iin B 3 A dr. saylar ayndr fakat eleman
saylar ayn olan her kme
Bu durumda A=B iken A 3 B ve B 3 A dr.
eit deildir.
A ve B kmelerinin birbirinden farkl en az bir eleman varsa A ile B eit olmayan
kmelerdir denir ve bu durum A B ile gsterilir.
RNEK 14:
Aadaki kmelerden birbirine eit olanlar bulunuz:
A = {x | x, mutlak deeri 5 ten kk tam saylar }
B = {x | x, 4 ten kk doal saylar}
C = {x | x, karesi 25 ten kk tam saylar}
D = {x | -5 < x < 5, x bir tam say}
E = {x | x 5, x bir rakam}
ZM:
Kmeler liste yntemi ile
A = {-4, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, 4}
B = {0, 1, 2, 3}
C = {-4, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, 4}
D = {-4, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, 4}
E = { 0, 1, 2, 3, 4, 5}
yazlr. A, C ve D kmelerinin her eleman ayn olduu iin bu kme birbirine
eittir. Bu durum A = C = D ile gsterilir.
Eit kmeler birbirinin alt kmesi olduundan A, C ve D kmelerinin her biri die-
rinin alt kmesidir.
ALITIRMALAR
1. A = {1, 3, 5}
B = {x | x, ANKARA kelimesindeki harfler}
C = {x | x, 7 den kk tek sayma saylar}
D = {C, A, N, K, R}
kmeleri veriliyor. Bu kmelerle ilgili;
l. A = C ll. A = D lll. A B lV. B = C
ifadelerinden hangilerinin doru olduunu bulunuz.
2. Aadaki ifadelerin sonlarndaki bolua doru olanlar iin D yanl

olanlar iin Y yaznz.
a) Eleman saylar ayn olan kmelere eit kmeler denir.(...)
b) Eit kmelerden biri dierini kapsar.(...)
c) A M B ise A ! B dir.(...)
) Alt kme saylar eit olan kmeler daima eit kmelerdir.(...)
d) A 3 B ve A 4 B ise A = B dir. (...)
3. s(A) = 3 + x ve s(B) = 15 - 2x olarak verilen A ve B kmeleri eit kmeler ise

x in deerini bulunuz.
51
KMELER
9.2.2. Kmelerde lemler

Neler reneceksiniz?
Kmelerde birleim, kesiim, fark, tmleme ilemleri, ayrk kme kavram-
Terimler ve Kavramlar lar ve De Morgan kurallar yardmyla problemler zme,
Birleim ki kmenin Kartezyen arpmyla ilgili ilemler yapma.
Kesiim
Fark 9.2.2.1. Kmelerde Birleim, Kesiim, Fark ve Tmleme
Tmleme
Ayrk kmeler
lemleri
De Morgan kurallar
Sral ikili Kmelerde Kesiim ve Birleim lemleri
Kartezyen arpm
Karanlkta mavi, krmz ve yeil k yayan farkl k
kayna ekildeki gibi bir zemine tutulursa mavi ve ye-
il n dt zeminin turkuaz, krmz ve yeil n
dt zeminin sar, krmz ve mavi n dt
zeminin pembe renge dnt gzlemlenir. Her
n dt zeminin ise beyaz olduu grlr. Elde
, , + , A - B,(veya A B),
edilen yeni renkler dier renkteki klarn kesitii bl-
Al , AxB, s (AxB) gede olumutur.
DNYORUM
A = {x | x , 2 ile kalansz blnen rakamlar}
B = {x | x , 3 ile kalansz blnen rakamlar}
A ve B kmelerinin elemanlarn liste yntemi ile gsterip her iki kmede bulu-
nan elemanlar yaznz. Bu iki kme Venn emas ile gsterilseydi sizce nasl bir
izim yaplrd? Arkadalarnzla tartnz.
A ve B gibi iki kmenin tm ortak elemanlarndan oluan kmeye A ve B kmele-
rinin kesiim kmesi ad verilir. Kesiim ilemi'' + ''sembol ile gsterilir.
A ve B kmelerinin kesiim kmesi, ortak zellik yntemi ile

A + B = " x ; x d A ve x ! B , eklinde ifade edilir.
A ve B kmelerinin kesiim kmesi, Venn emas ile aadaki gibi gsterilir:
A+B
RNEK 1:
Aada verilen kmelerin kesiim kmelerini bulup liste yntemi ve Venn emas
ile gsteriniz.
a) A = {a, b, c, d, e} ve B = {a, c, d, f, g}
b) K = {a, c, e} ve L = {a, b, c, d, e}
c) M = {a, b, c} ve N= {d, e, f, g}
A A+B
ZM: .b
a) A = {a, b, c, d, e} ve
.a B
B = {a, c ,d, f, g} kmeleri iin .e .c .f
A + B = {a, c, d} dir. .d
.g
52
b) K = {a, c, e} ve L = {a, b, c, d, e} kmeleri L
iin K + L = {a, c, e} dir. K
.a .c .e
.b .d
M N
c) M = {a, b, c} ve N= {d, e, f, g} kmeleri iin .a .d
M + N= & Y dir. .e
.b .f
.c .g
RNEK 2:
A = {a, b, c, e, h, g} , B = {a, b, , e, f } ve C = {a, c, , d, e} kmeleri verilsin.
A + B, A + C, B + C ve A + B + C kmelerini Venn emas ile gsteriniz.
ZM
A B
.h A B
.b .h .b
.f
.g .a .f
.e .g .a
.e
.c . .c .
C .d C .d
A + B = {b, a, e} dir. A + C = {c, a, e} dir.
A B A B
.h
.h .b
.b .f .f
.g
.a
.g .a .e
.e .c .
.c .
.d
C .d C
A + B + C = {a, e} dir. B + C = {, a, e} dir.
A ve B gibi iki kmenin btn elemanlarndan oluan kmeye, A ve B kmeleri-

nin birleim kmesi ad verilir. Birleim ilemi ^ , _ sembol ile gsterilir.
A B
Birleim kmesi ortak zellik yntemi ile
A , B = " x ; x d A veya x ! B , eklinde ifade edilir.
Venn emas gsterimi yandaki gibidir.
A B
53
KMELER
RNEK 3:
Aada verilen kmelerin birleim kmelerini bulup liste yntemi ve Venn emas
ile gsteriniz.
a) A = {7, 9, 11, 13} ve B = {9, 13, 15, 17, 19}
b) N= {1, 2, 3, 4, 5, 6} ve M = {2, 3, 5}
c) T= {1, 5, 7} ve R= {9, 11}
ZM:
a) A = {7, 9, 11, 13} veB = {9, 13, 15, 17, 19} A B
kmeleri iin .7 .9 .15
A , B = {7, 9, 11, 13, 15, 17, 19} dir. .17
.11 .13
Venn emas ile gsterimi ise yandaki gibi- .19
dir.
b) N = {1, 2, 3, 4, 5, 6} ve M = {2, 3, 5}
N M .2
kmeleri iin .3
.1 .4 .6
M , N = {1, 2, 3, 4, 5, 6} dir. .5
Venn emas ile gsterimi yandaki gibidir.

c) T = {1, 5, 7} ve
T .1 R
R = {9, 11} kmeleri iin .9
.5
T , R = {1, 5 ,7, 9, 11} dir.
.7 .11
Venn emas ile gsterimi yandaki gibidir.
RNEK 4:
A = {1, 2, 3, 4, 5, 8} , B = {3, 4, 5, 6, 7} ve C = {4, 5, 7, 8, 9, 10} kmeleri veriliyor.
A , B , A , C , B , C ve A , B , C kmelerini Venn emas ile gsteriniz.
ZM:
B A B A B A B A .1
.6 .1 .3 .6 .1 .3 .6 .1 .3 .6
.2
.2 .2 .4 .
.4 .4 .2
.5 .8 .
.8 .5 .7 .8 .5 .7 .7
.8
.9 .10 C .9
C .9 .10 C .9 .10
C
A , B = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8} dir. A ,AC = {1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10} Bdur.

B A B A
B .p .r .s
.p .r .m A
A B AB A B.3 B A AB A
A
.3 .1 .3 .1
.6B\A .6 A .1 .3 .1 B.3
.t .6 .1 .3 .1
.1 .3 .1 .6 .6 ..6 .6
.t . .n .2 .2 .2 .2
.4 .4 .2 .4 .2
.2 .4 .2 .4 .4 .4
.5 .5 .5 .5 .7 .u .v.5 .y
.7.8 .7 .8 .7.8 .8 .5 C .7.8 .7 .8 .5 .7.8
B\A .8
A\B B\A A\B
.9 .10 .9 .10 .9 .10

C .9 .10 .9 .10 .
C C .9 .10
C C .9 .10
C
C E C A B E
E
B A B A B .4 .e .a
.3 .6 A A .a B .d B , CB = {3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10} dur. A , B , C = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10} dur.
.5 .b .r A a
A
b
B
c AB A .5 B .B
B
.i B
.p .r .p .c.s .g .s
.4 .7 54 .e .p .r .p.6.m .r .m .o
A
. A
.f .7 .u .
C .t d
.t . B\A
. .t . .t .n . .n
Kmelerde Kesiim ve Birleim lemlerinin zellikleri
1. A + A = A dr. Bir kmenin kendisi ile kesiimi yine kendisidir. Bu zellie kesi-
im ileminin tek kuvvet zellii denir.
Doruluu A + A = " x ; x ! A ve x ! A , = " x ; x d A , = A olarak gsterilir.
A + A = A dr. Bir kmenin kendisi ile birleimi yine kendisidir. Bu zellie
birleimin tek kuvvet zellii ad verilir.
Doruluu A , A = " x ; x ! A veya x ! A , = A olarak gsterilir.
2. A + B = B + A dr. Bu zellie kesiim ileminin deime zellii denir.

Doruluu A + B = {x ; x ! A ve x d B} = {x ; x ! B ve x d A} = B + A
olarak gsterilir.
A , B = B , A dr. Bu zellie birleim ileminin deime zellii denir.
Doruluu A , B = {x ; x ! A veya x d B} = {x ; x ! B veya x d A} = B , A
olarak gsterilir.
3. A + Q = Q dir. Bo kme eleman bulundurmad iin herhangi bir A kmesi-

nin bo kme ile kesiimi yine bo kmedir.
A , Q = A dr. Bo kmenin bir baka kmeye eklenecek eleman olmad
Q + Q = Q,
iin A kmesinin bo kme ile birleimi yine A kmesidir.
Q , Q = Q dir.
4. A 3 B ise A + B = A dr. A kmesindeki her eleman ayn zamanda B kmesi-

ninde de vardr. Dolaysyla kesiimleri A kmesidir.
A 3 B ise A , B = B dir. A kmesindeki her eleman ayn zamanda
B kmesininde de vardr. Dolaysyla birleimleri B kmesidir.
5. A + (B + C) = (A + B) + C dir. Bu zellie kesiim ileminin birleme zellii
denir.
A , (B , C) = (A , B) , C dir. Bu zellie birleim ileminin birleme zelli-
i denir.
6. A + (B , C) = (A + B) , (A + C) zelliine kesiim ileminin birleim ilemi

zerine soldan dalma zellii denir.
Ortak zellik yntemi ile doruluu aadaki gibi gsterilir.
A + ^ B , C h = " x ; x d A ve x d ^ B , C h ,
= " x ; x d A ve (x d B veya x ! C) ,
= " x ; (x d A ve x d B) veya (x ! A ve x ! C) ,
= " x ; x d (A + B) veya x d (A + C) ,
= " x ; x d (A + B) , (A + C) ,
= (A + B) , (A + C)
(A , B) + C = (A + C) , (B + C) zelliine kesiim ileminin birleim ilemi
zerine sadan dalma zellii denir. Siz de bu zelliin doruluunu
ortak zellik yntemi kullanarak gsteriniz.
7. A , (B + C) = (A , B) + (A , C) zelliine birleim ileminin kesiim ilemi

zerine soldan dalma zellii denir. Ortak zellik yntemi ile doruluu
aadaki gibi gsterilebilir.
A + ^ B , C h = " x ; x d A veya x d ^ B + C h ,
= " x ; x d A veya (x d B ve x ! C) ,
= " x ; (x d A veya x d B) ve (x ! A veya x ! C) ,
= " x ; x d (A , B) ve x d (A , C) ,
= " x ; x d (A , B) + (A , C) ,
= (A , B) + (A , C)
(A + B) , C = (A , C) + (B , C) zelliine birleim ileminin kesiim ilemi
zerine sadan dalma zellii ad verilir. Siz de bu zelliin doruluunu
ortak zellik yntemi kullanarak gsteriniz.
55
KMELER
RNEK 5:
s(A) = 3 . s(B) ,
s (A , B) = 16 ve
A ve B gibi herhangi iki kme s(A + B) = 4 ise s(A) y bulunuz.
iin
s(A , B) =s(A)+s(B)-s(A + B)
ZM:
dir. B
A = 3x olacaktr.
s(B) = x olursa s(A) B A .1 .3 A
.6 .1
A + B= b ise s(A + B) =0 Bu durumda s (A , B.1 ) = s (A).3+ s (B) -.6s (A + B) ( 16 = 3x + x - 4
.2 .2
olacandan .4 ( 16 + 4 = 3x +.4x
.2
s(A , B) =s(A)+s(B) .5 ( 20 = 4x .5 .7
.7 .8 .8
ile hesaplanr. .8 ( x = 5 tir
O hlde s(A) = 3 . x = 3 . 5 =.915 tir.

.10 C .9 .10
C
C
RNEK 6:
A B
A B A
.p .r .s .p
. .t
.t
C .u .v .y
A\B B\A A\B
Venn emasnda A,B,C kmeleri verilmitir.

s(A , B , C) = s(A) + s(B) + s(C) - s(A + B) - s(A + C) - s(B + C) + s(A + B + C)
A B E
olduunu gsteriniz.
.4 .a .e A B
.1 .3 .6
ZM: .5 . .i .5
s(A) = 4 , s(B) = 3 , s(C) =.65 , s(A + B) = 2 ,.os(A + .
C) = 2 , s(B + C) = 1 .2 .4 .7
s(A + B + C) = 1 .7 .u .
s(A , B , C) = 8
emadaki her bir eleman sayldnda s (A , B , C) = 8 olduu grlr.
s (A , B , C) = s (A) + s (B) + s (C) - s (A + B) - s (B + C) + s (A + B + C)
8 = 4+3+5-2-2-1+1 E
8 = 8Adir.
A B
B B
A 6 x 4
x +8 7 x x 28
RNEK 7:
5x
A,B ve C kmeleri iin aadaki bilgiler veriliyor:
s(A + B) = s(A + C) = s(B + C) dir.
s(A , B , C) = s(A) + s(B) + s(C) - 24 tr. E E
E
s(A + B + C)H= 6 dr. M B V H
.2 .4 .y
Verilenlere gre s(A + B) deerini bulunuz. a b c a
.1 .5
.3 x .t
ZM:
d
s(A + B) = s(A + C) = s(B + C) = x olsun.
s(A) + s(B) + s(C) = y denilirse s(A , B , C) = y - 24 tr.
s(A , B , C) = s(A) + s(B) + s(C) - s(A + B) - s(A + C) - s(B + C) + s(A + B + C)
y -24 = y - xA- x - x + 6 B A B A B
y - y - 24 = -3x + 6
-24 - 6 = -3x C
-30 = -3x
x = 10
Bu durumda s(A + B) C = x = 10 dur. (A+B)\C A\B
(A,B)\C B
A
56
5
4
E 3 4
Kmelerde Fark lemi
DNYORUM
Yukarda yer alan iki resimBarasndaki 7 fark bulunuz. Bu farkllklarn kmeler a-

B A A B A B
sndan.1ne ifade
.3 edebileceini
.6 yorumlaynz.
.1 .3 .6 .1 .3 .6
.6
.2 .2 .2
.4 .4 .4
.5 .5
.8 .7 .8
A ve B herhangi iki kme olmak zere A kmesinde olup .8 .5
.7 B kmesinde olmayan .7
tm elemanlarn oluturduu kmeye A kmesinin B kmesinden fark ad ve-
.9 .10
rilir.CA B veya A \ B ile gsterilir. .9 .10 .9 .10
C C
B A \ B ve B \ A kmesi ortak zellik yntemi ile

A B A ekilde gsterilir. B
aadaki B
.s A.p\ B = {xI.rx ! A ve
.m x g B}
B \ A = {xI x ! B ve x g A} A
A \ B ve B \ A kmesinin Venn emas ile gsterimi B\A
.t
yandaki gibidir. . .n
B A B A B
.6 A\B
.1 .3 B\A
.6 A\B.1 .3 B\A .6
.2 .2
.4 .4
7 B
RNEK.88: E .5 .7 E .5
.8 .7 E
.a A B
.e A = {p, r, s, , t} ve B = {r, , m, n} kmeleri iin A \ B ve A B A B
.1 .3 .6 B.a\ A kmelerini
.d bulup Venn
. .i emas .9 .10
C ile gsteriniz. C .9 .10.b a b c
.5
.o . .2 .4 .7 .c .g
.e
.u . ZM: .f d
C
B A B KesiimBelemanlar olan r ve hari A kmesinde
.p .r .m kalan elemanlar A \ B yi, B kmesinde kalan ele-
A
E manlar ise B \ A y oluturur. E
A B A B
B A \ B = {p, s, t} ve B \ A A= {m, B\A B
n} olarak bulunur. Venn .a .d
.t . .n .1 .4
A emas ile yandaki gibi gsterilir. .6
x 6 x 4 .2 .c .e
28 .b
.3 .5 .7 .f
B\A A\B B\A
5x
57
E E
EB A BE A B AxB
.6 B V .a .d H V
BKMELER
A B A B
.6 .1 .3 .6 .1 .3 .6
.2 .2
.4 .4
.7 .8 .5 .7 RNEK9: .8 .5 .7
A 3 B ise B \ A kmesini Venn emas ile gsteriniz.
0 A veCB eit .9 .10 ise
iki kme .9 .10
C
A \ B = B \ A = dir. ZM:
A B A B A
B A B B .1 .3 .6 .1 .3
.1 .3 .6 .6
.p .r .m A .2 .2
.4 .4 .4
.2
.5 B\A .8 .5 .7 .5
.t . .n .8 .7 .8 .7
.9 .10 C .9 .10 .9 .10

C
B\A A\B B\A C
A B
A B A B
E .r E
RNEK .p 10: A .s B .p .r .m
B A B
.1 .3 .6 .a .d
A = {x | 3 < x 7, x tam say} ve B = {x | x, Trk alfabesindeki sesli harfler} kmeleri
.5 .b .t a b c
.c .g veriliyor. .
.2 .4 .7 A ve.eB kmelerini Venn emas ile gsterip A \ B ve B \ A kmelerini bulunuz. .t . .n
C .f d
C .u .v .y
ZM: A\B B\A A\B B\A
E E A \ B = {4, 5, 6, 7} ve
A B A B B\A
A A B
.a .d
B E = {a, e, , i, o, , u, } dr. E
.1 .4 .6 .4 A B A
6 x 4 .2 .c.a .e .e .1 .3 .6 .a
.3 .5 .5 .b . .f .i .5 .b
.7
.6 .o . .2 .4 .7 .c
5x
.7 .u .
C
E AxB
V H V .(2,3) .(2,5) E
Kmelerde
A Fark
B Ileminin zellikleri A B A
c a b c B
.(3,3) .(3,5) .(4,3) .1
A
E evrensel kmesine ait A ve B kmeleri
x +8 7 x .(4,5) x iin28 6 x 4 .2
d d 1. A ! B iken A \ B ! B \ A dr. Fark ileminin deime zellii yoktur. .3
A + B = Q ise A ve B
kmelerine "ayrk 2. A \ A = & Y dir. Bir kmenin kendisinden fark alnrsa elde edilen kmenin5xele-
kmeler" denir. man kalmaz. Dolaysyla sonu bo kmedir.
A ve B ayrk kmeler E
A B A\B=A A ve B 3. A \ E = & Y dir. Evrensel kmenin elemanlar iinde A kmesinin elemanlar da
ise B A nn E den farkE alnrsa elde edilen kmenin eleman
E olduundan E kalmaz.
B \ A = B dir. H G M bo kmedir.
Dolaysyla sonu B V H V
.2 .4 x.y
4. A \.1&
Y = A dr. Bo kmenin eleman olmadndan
a b c A kmesinin bo kmedena b c
.54x
fark yine.3A kmesidir.
.t
A\B A+B x
d d
B
RNEK
E 11:
5 R
A ve B kmeleri S
E evrensel kmesinin alt kmeleri olmak zere
E =A
{1, 2, 3, 4, 5, 6, b
7} , A = {1, 2, 3, 4} ve B = {3, 4,B 5} kmeleri
4 a B c A A veriliyor. B A
a) Verilen kmeleri Venn emas ile gsteriniz.
3 C bulunuz.
b) (A , B) \ (A e+ B) kmesini
2 c) E \ (Ad, B) kmesinif bulunuz.
2 3 B
1 M g h A+B
C (A+B)\C A\B
(A,B)\C B
1 582 3 4 A A
5
4
B\A
.t . .n
A A\B B B\A A A\B B\A

B
.1 .3 .6 .1 .3 .6
.2 ZM: .2
B .4a) .4
E E E
.8 .5 .7 A B .8 .5 .7 A B A B
.a .e
.1 .3 .6 .a .d
. .i .5 .b a b c
.9 .10 .9 .10 .c .g
.o .C .2 .4 C .7 .e
.u . .f d
C
A
b) A , B = " 1, 2, 3, 4, 5 , B
B
.p .r A .m
+B =E " 3, 4 , A E
A
(A , B) \ (A , B) = {1, 2, 5} B A B A B
B B\A .1 .4 .6 .a .d
A .t Elde edilen kmenin (A \ B) , (B \ A) ile ifade edilebileceine dikkat ediniz.
. .n 6 x 4 .2 .c .e
x 28c) E = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} .b
A , B = {1, 2, 3, 4, 5} .3 .5 .7 .f
B A B
E.3\ (A , B) = {6, 7} dir. 5x
A\B .1 B\A .6
.2
RNEK.412:
.5 .7
E E .8 E AxB
B B A V B H kmesine ait V
E evrensel
A BA, B ve C kmeleri emada.(2,3) .(2,5)
.y .6 .a .d verilmitir.
C .9 .10
.5 a b.b c a) A \ (A +aB) kmesini
b c bulunuz. .(3,3) .(3,5) .(4,3)
.t .7 .c .g
.e b) (A \ B) , (B \ C)kmesinin elemanlarn bulunuz.
d .f c) (A \ C) \ (B \ C) kmesinind elemanlarn bulunuz. .(4,5)
C
B
ZM:
A
a) A = {a, b, c} ve A + B = QEdir (A ve B ayrk kmelerdir.). Bu durumdaE
A B B)A= A \B Q = {a, b, Bc} A A B
B A A \ (A +B\A olarak bulunur. B B
C .a .d
b) A.1\ B =.4{a, b,.6c} ve B \ C = {d} olmak zere (A \ B) , (B \ C) = {a, b, c, d} dir. G
x 4 .2 .c .e x
c) A.3\ C =.5{a, b} ve B \ C = {d} olmak .b zere (A .f\ C) \ (B \ C) = {a, b} dir.
.7 4x
5x(A+B)\C A\B A+B
RNEKA 13: B
E E
B A4 B 5 R
.d E emada
AxB a, b, c, d deikenleri bulunduklar blge- S
H 3 V ye ait eleman
4
.(2,3) saylarn
.(2,5) gstermektedir (nlerine
a b c
a b c
.g 2 nokta konulmadan yazldklarna dikkat ediniz.).
.e a b 1c 3 .(3,5) .(4,3)
.(3,3) e
Bu bilgiye gre aadaki sorular cevaplaynz.
.f d 2 d f
-3 -2 -1 O 1 2 3 B .(4,5)
d
-1
a) A kmesinin eleman saysn1bulunuz. M g h
-2
b) B kmesinin eleman saysn bulunuz.
E -3
B
c) (A + B) kmesinin
A-4 B E saysn 1bulunuz.
eleman 2 3 4 A
B A )
.a(A , B) kmesinin
B .d eleman saysn bulunuz.
.4 .6 B
d) A \ B.cve B \.eA kmelerinin eleman sayarn bulunuz.
G
e) s(A
.b , B) = s (A \ B) + s(A + B) + s(B \ A) olduunu gsteriniz.
.5 .7 .f x
ZM:
4x
A\B a) s(A)
A+B = a + b tanedir.
b) s(B) = b + c tanedir.
B
c) s(A + B) = b tanedir.
AxB ) s(A , B) = a + b +Ec tanedir.
5 .(2,3) B) = a ve s(B \ A) =Rc tanedir.
d) s(A \ .(2,5) S
b
4 e) ^ A , B h = s ^ A h + s ^ B h - sa^ A + B h c
.(3,3) s.(3,5) .(4,3)
3 = ^a + bh + ^b + ch - b e
.(4,5) = a+b+c d f
2
= s ^ A = B h + s ^ A + B h + s ^ B = A h dr.
1 M g h
E 59
B 1 2 3 4 A
B
G
C .u .v .y
A\B B\A A\B B\A
A B A B A B A
.1 .3
KMELER .1 .3 .6
.6 .1 .3 .6 .1
A .2 B .2 .2
.4 .4 E .4 E
.2 A B A
.5 RNEK.414: .a.5 .e
.8 .7 .8 .7 .1 .8 .3.5 .7 .6 .a.8
.5
A ve B kmeleri iin . .i .5 .b
s(A \ B) = s(B
.6 \ A) + 8 .9.o .10 . .2 .4 .7 .c
.9 .10 C .9 .10 .9
s(A + B) = 7 C C
.7 .u .
C s(A , B) = 37 ise B kmesinin eleman saysn bulunuz. C
A B
ZM: A B A B B
.p .r .s E
Kme problemlerinin - s(B \ A) = x denilirse s(A \ B).p= x + 8A dir.
.r .m B AA
A B B
zmnde probleme uygun Verilen tm bilgiler yandaki Venn emas ile gsterilirse .1
A
bir Venn emas izmek . ve .t x+8 7 x s(A , xB) = x28
+ 8 + 7 + x.t .
6 x
.n
4 .2
verilen bilgileri ema zerine 37 = 2x + 15 .3
yerletirmek zm iin 37 - 15 = 2x 5x
C .u .v .y
kolaylk salar. A\B B\A22 = 2x A\B B\A
11 = x olur.
Bu durumda s(B) = 7 + x = 7 +11 = 18 dir.
E E E
A H B M E B V E H EV
.4 .a .e .2 .4 .y A B A B A
.1 .1 .3 a b.6 c .a .da b c
.5 . .i .5
RNEK 15: .3 .t .5 .b
.6 .o . x .c .g
.2 .4 .7
A 3 B olmak kouluyla s(B \ A) = 28 ve s(B) = 5 . s(A) olduuna gre A kmesinin .e
d d
.7 .u saysn
eleman . bulunuz. .f
C
ZM:
A A B B A B
Es(A) = x olursa s(B) = 5x olur. Verilen bilgiler Venn A E
C A ekildeki gibiByazlr. A B A
A B B emasna
s(B) = 5 . s(A) .1 .4 .6
A 6 x 4
x .2
x +8 7 x 28 28 + x = 5x
.3 .5 .7 A+B
C 28+=
(A 5x - x
B)\C A\B
28 = 4x 5x
(A,B)\C B
x = 7 dir.A
Bu durumda s(A) = 7 dir. 5
4
E EM E 3E 4 AxB
H A B B V H V .
2
.2 .4 .y .1 .3 .5 3
a b c 1 a b c
.1 .5 Bir Kmenin Tmleyeni .(3
.3 .t .2 .4 -3 -2 -1 O 1 2 3 2
x .6 B
E evrensel kmesine ait bir A kmesi d iin A -1 d 1
.7 .8 -2
kmesinde bulunmayp E kmesinde bulu-
-3 1 2 3
Bu kitapta A simgesi- nan tm elemanlarn oluturduu kmeye
A kmesinin tmleyeni ad verilir. Al veya -4
nin yerine Al simgesi E
A B A ile gsterilir.
A B
Ortak zellik A
yntemiyle B A B
kullanlacaktr. B
Al = " x ;Cx g A ve x d E , olarak ifade edilir.
RNEK 16:
C (A+B)\C A\B A+B
Yandaki emaya gre aadaki rnekleri
(A,B)\C E cevaplaynz. B
A A.d
a) Al kmesini, E
.a .e 5
.b 4 b) ( ] Algl ) kmesini, R
E 3.f 4
c) A + Al kmesini, a
A B .c .m
2
.1 .3 .5 ) A , Al kmesini,
3
1
d) El kmesini,
.2 .4 .6 -3 -2 -1 O 1 2 3 e) B E \ A ve A2\ E kmelerini,
-1
f) s( A ) + s( A1l ) toplamn bulunuz. M
.7 .8 -2
-3 1 2 3 4 A
60 -4
ZM
a) stenen A kmesinin dnda kalan tm elemanlarn oluturduu kme
Al = {d, e, f, m} dir.
b) Al = {d, e, f, m} kmesinde olmayp E kmesinde olan elemanlar kmesi
{a, b, c} olduundan ] Algl = {a, b, c} = A dr.
c) A + Al = {a, b, c} + {d, e, f, m} = Q dir. A ve Al kmeleri ayrk kme-
lerdir.
) A , Al = {a, b, c} , {d, e, f, m} = {a, b, c, d, e, f, m} = E dir.
d) Evrensel kmenin dnda herhangi bir eleman olmadndan
El = Q dir. Ayn zamanda Ql = E eitlii de dorudur.
e) E \ A = {a, b, c, d, e, f ,m} \ {a, b, c A \ E = {a, b, c} \ {a, b, c, d, e, f, m}
E \ A = {d, e, f, m} A \E = Q dir.
E \ A = Al dir.
f) A = {a, b, c} ve s( A ) = 3
Al = {d, e, f, m} ve s( Al ) = 4 olduundan
s( A ) + s( Al ) = 3 + 4 = 7 dir. Bu durumda s( A ) + s( Al ) = s( E ) dr.
rnek zerinde elde edilen eitliklerden aadaki sonular karlr.

1. ] Algl = A 5. A \ Al = A
2. A + Al = Q 6. E\ A = Al ve A \ E = Q
3. A , Al = E 7. s( A ) + s( Al ) = s( E )
4. El = Q ve Ql = E
RNEK 17:
E Yandaki emada E evrensel kmesine ait
A B A ve B kmeleri verilmitir.
.1 .3 .6 a) A \ B = A + Bl olduunu gsteriniz.
.5 b) De Morgan kurallar olarak bilinen
.4 ] A , B gl = Al + Bl ve ] A + B gl = Al , Bl
.2 .7
eitliklerinin doruluunu gsteriniz.
ZM
a) A \ B = {1, 2, 3, 4} \ {3, 4, 5} = {1, 2}
A + Bl = {1, 2, 3, 4} + {1, 2, 6, 7} = {1, 2} bulunur.
A \ B = A + Bl dir.
B \ A = B + Al eitliinin doruluunu da siz gsteriniz.
b) A , B = {1, 2, 3, 4} , {3, 4, 5} = {1, 2, 3, 4, 5} ve ] A , B gl = {6, 7} dir.

Al = {5, 6, 7} ve Bl = {1, 2, 6, 7} dir. Al + Bl = {6, 7} olup ] A , B gl = Al + Bl
dir.
A + B = {1, 2, 3, 4} + {3, 4, 5} = {3, 4} ve ] A + B gl = {1, 2, 5, 6, 7} dir.
Al = {5, 6, 7} ve Bl = {1, 2, 6, 7} dir.
Al , Bl = {1, 2, 5, 6, 7} olduundan ] A + B gl = Al , Bl dir.
1. A \ B = A + Bl 2. De Morgan Kurallar:
B \ A = B + Al ] A , B gl = Al + Bl
] A + B gl = Al , Bl
61
KMELER
RNEK 18:
E evrensel kmesinin alt kmeleri olan M ve N kmeleri iin Ml = Nl = N = M eit-
liinin doruluunu gsteriniz.
A B A ZM: B A B A B
.1 .3 .1 A + .3 .1 .3
.1 .3 .6 Ml = Nl.6= Ml + (Nl )l , ( A = B = .6
Bl zelliinden) .6
.2 Ml = Nl = Ml + N , ( ] Alg.2 l = A zelliinden) .2
.4
.2 .4 Ml = Nl = Nl + M , ( + ileminin .4 deime zelliinden) .4
.5 .8 .5 Ml = .7
Nl = N = M dir. .5 .5
.8 .7 .8 .7 .8 .7
.9 .10 C .9 .10 .9 .10 .9 .10

RNEK 19: C C
C E evrensel kmesinde tanml A, B ve C kmeleri iin s(A) + s( Bl ) = 22,
s(B)+s( Cl ) =12 ve s(C) + s( Al ) = 14 olarak veriliyor. Buna gre E evrensel kmesi-
A B nin elemanBsaysn bulunuz.
A A B B
.p .r .s .p .r .m A
ZM:
.t s (A) + s (Bl ) = 22 B\A
.
s (B) + s (Cl ) = 12 .t . .n
+ s (C) + s (A ) = 14
l
C .u .v .y (E) + s (E) + s (E) = 48
A\B B\A 3 $ s (E) = 48 & sA\B (E) = 16 drB\A
.
RNEK 20:
B E E
46 elemanl bir E evrensel kmesinin alt kmeleri A ve B dir. E
.4 .a .e A B A B A B
2 . s(A .3 =3 . s(B \.6A) = 12 ve s( (A , B).a
.1 \ B) l ) = 5 . s(A
.d + B) ise B kmesinin eleman
.5 . .i saysn bulunuz.
.5 .b a b c
.6 .o . .2 .4 .7 .c .g
.e
.7 .u . ZM: .f d
C
2 . s(A \ B) =12 ise s(A \ B) = 6 dr.
3 . s(B \ A) =12 ise s(B \ A) = 4 tr.
E s(A + B) = x denilirse s( (A , B)l E) = 5x tir.
A B Elde Aedilen bilgilerinBVenn emasA ile gsterimi B
B B yandaki ekildeki .a .d
.1 .4 gibidir.
.6
A 6 x 4 6 + x + 4 +.25x = 46 .c .e
x +8 7 x x 28
6x +.310 =.546 .7 .b .f
5x 6x = 36
x = 6 dr.
Bu durumda s(B) = x + 4 = 6 + 4 = 10 dur.
E E AxB
H M B V
RNEK 21: H V .(2,3) .(2,5)
.2 .4 .y
.1 .5 a b A ve a b altckmeleri olmak zere [A , .(3,3)
c B kmeleri E evrensel kmesinin (Al = B)]l = B = A
.(3,5) .(4,3)
.3 .t eitliinin doruluunu kme ilemlerini kullanarak gsteriniz.
x
d d .(4,5)
ZM:
[A , (Al = B)]l = [A , (Al + Bl )]l ( A \ B = A + Bl zelliinden)

E
A B A B A = 6] A j AlB )@l
g + (A , BlA ( , ileminin
B + ilemi zerine
soldan dalma zelliinden)B
C G
= 6E + ] A , Blg@l ( A , Al = E zelliinden) x
= ] A , Blgl ( De Morgan kuralndan)
4x
C Al + B
=A\B A+B
(A+B)\C
(A,B)\C = B + Al
A B
= B = A dr.
E
5 R
4 S
62 3 4 b
a c
B 2
.1 .3 .5 3 e
1
RNEK 22:
A ve B, E evrensel kmesinin alt kmeleridir.
s(A) + s( Bl ) = 13 - 3a ve s( Al ) + s(B) = 15 +3a ise s(E) deerini bulunuz.
ZM:
s (A) + s (Bl ) = 13 - 3a
+s (Al ) + s (Bl ) = 15 + 3a
2 . s(E) = 28 ve s(E) =14 tr.
s (E) + s (E) = 28
Kmeler ile Sembolik Mantk Kurallar Arasndaki liki

Kmeler ve sembolik mantk arasndaki ilikilerden bazlar aadaki tablolarda
verilmitir:
Sembolik mantk 0 1 / 0 Deili (l ) /

ile gsterimi
Kme ilemleri ile E + , Tmleyeni (l ) =
gsterimi
Sembolik Mantk le Kmeler le
]Plgl / P ] Algl = A
p / pl / 0 A + Al = Q
1/0 / 0 E+Q =Q
p 0 pl / 1 A , Al = E
p / (q 0 r ) / (p / q ) 0 ( p / r ) A + (B , C) = ] A + B g , ] A + C g
(p / q)l / pl 0 ql ] A + B gl = Al , Bl
RNEK 23
Aada verilen eitlikleri sembolik mantk kurallarn kullanarak gsteriniz.
a) E + A = A
b) A = B = A + Bl
c) A + ^ Al , B h = A + B
ZM:
a) E + A = " x x ! E / x ! A , ]x ! E / 1g
= A dr.
b) A \ B = " x x ! A / x g B ,
= A + Bl dir.
c) A + ] Al , B g = " x x ! A / ] x Y
! A 0 x ! B g,
= " x ] x ! A / x ! Al g 0 ] x ! A / x ! B g , ] x ! A / x ! Al / 0 g
= "x x ! A / x ! B,
= A + B dir.
63
KMELER
RNEK 24:
(A , B) + C = (A k C) j (B k C) ve A k (B j C) = (A k B) j (A k C) olarak verilen
kesiim ileminin birleim ilemi zerine sadan ve soldan dalma zelliini sem-
bolik mantk kurallarn kullanarak gsteriniz.
ZM:
Kesiim ileminin birleim ilemi zerine sadan dalma zelliinin sembolik
mantk kurallar kullanlarak gsterimi aadaki gibidir.
(A j B) + C = " x x ! (A , B) / x ! C ,
= "x (x ! A 0 x ! B) / x ! C) ,
= "x (x ! A / x ! C) 0 (x ! B / x ! C) ,
= "x x ! (A + C) 0 x ! (B + C) ,
= "x x ! 6(A + C) , (B + C)@ ,
= (A + C) , (B + C) dir.
Kesiim ileminin birleim ilemi zerine soldan dalma zelliinin sembolik
mantk kurallar kullanlarak gsterimi aadaki gibidir.
A k (B j C) = " x x ! A / x ! (B , C) ,
= "x x ! A / (x ! B 0 x ! C) ,
= "x (x ! A / x ! B) 0 (x ! A / x ! C) ,
= "x x ! (A + B) 0 x ! (A + C) ,
= "x x ! 6(A + B) , (A + C)@ ,
= (A + B) , (A + C) dir.
RNEK 25:
] A + Blg + ] Al , B g kme ilemini sembolik mantk kurallarn kullanarak en sade
biime getiriniz.
ZM:
] A + Blg + ] Al , B g ileminde
A kmesi sembolik mantkta p nermesiyle,
B kmesi sembolik mantkta q nermesiyle,
, ilemi sembolik mantkta 0 ile
+ ilemi sembolik mantkta / ile gsterilerek sembolik mantk kurallar uygu-
lanrsa ^p / qlh / ^pl 0 q h nermesi elde edilir.
^ p / qlh / ^ pl 0 q h / ^ p / qlh / ^ p / qlhl / 0 dir
Sembolik mantkta 0 kmelerde Q ile gsterildiinden ] A + Blg + ] Al , B g = Q
dir.
RNEK 26:
A , 6^ A + B hl + ^ Al + B h@ kme ilemini sembolik mantk kurallarn kullanarak en
sade biime getiriniz.
ZM:
A , 6^ A + B hl + ^ Al + B h@
A kmesi sembolik mantkta p nermesi ile,
B kmesi sembolik mantkta q nermesi ile,
" , " ilemi sembolik mantkta "v" ile
" + " ilemi sembolik mantkta " / " ile gsterilerek mantk kurallar uygulanrsa
/ p 0 6^ p / q hl / ^ pl 0 q h@
/ p 0 6^ pl / qlh / ^ pl 0 q h@
/ p 0 6pl 0 ^ ql / q h@
/ p 0 ^ pl 0 0 h
/ p 0 pl / 1 dir.
Sembolik mantkta 1 kmelerde E evrensel kmesi ile gsterildiinden
A , 6^ A + B hl + ^ Al + B h@ = E dir.
64
B B
B A B A B
.6 .a .d
A
.5 .b a b c
.7 .c .gB\A
.e
C .f d
ALITIRMALAR
1. E
B A B A
Yanda verilen B
Venn emasna gre aada isteni-
.1 .4 .6 .a .d
len kmeleri liste yntemi ile yaznz.
E
x 4B A.2 B .c .e
.d a) A.b= ? .f
.3 .5 .7
a b c b) B = ?
.g 5x c) A , B = ?
.e
) A + B = ?
.f d d) B \ A = ?
E AxB
H 2. V .(2,3) .(2,5)
E Yanda verilen Venn emasna gre aada is-
Ba b cA B .(3,3) kmeleri
tenilen .(3,5) .(4,3)
liste yntemi ile yaznz.
.4 .6 .a .d
a) Al = ?
.c .e b) Bl .(4,5)
=?
.5 .bd .f
.7 c) (A + B)l = ?
) (A , B)l = ?
E d) El = ?
B A B
B
G
AxB x
.(2,3) .(2,5)
4x
3. A.(3,3)
=+{xB | .(3,5)
A x , tek doal
.(4,3) saylar}
\B
B B = {x | .(4,5)
x , ift tam saylar}
d
C = {x | x , pozitif tamEsaylar}
5 R S
kmeleri veriliyor. Buna gre hangi bkmelerin ayrk kme belirttiini bu-
4 E lunuz. a c
B 3 B e
G d f
2 x
1 4. M g h
4x
Yandaki emada saylar bulunduklar
1 2E 3 4 A blgeye ait eleman saylarn belirtmek-
A B
tedir. Buna gre
E 5 2 3
R S a) s(A , B) = ?
a b c b) s(A + B) = ?
c) s(A \ B) + s(B \ A) deerini bulunuz.
e
d f
M g h
5. 25 kiilik bir snfta
4 A 10 kii matematik dersinden baarldr.
16 kii Trke dersinden baarldr.
7 kii her iki dersten de baarszdr.
Verilenlere gre bir Venn emas izerek eleman saylarn uygun blgelere
yaznz.
65
.p .s
E E E E E E E .p .r
EH A A M B B E
AB A BV B A A EH B
A A B B B B H M
.y B .1 .4 .6 V .a .a H .d .d
KMELER A A ..2 6.t .4
.2x x .4 4.y .1 .4 .6
.t a .c .eb. .e
x x 28 28 .1 6 .5 4 a
.2 a .2 b c .c
x+8 x+87 7 x x .1 .5.t b c .b .b a b
.3 x .3 .3.5 .5.7 .7 .f .f
.u .3 .yx
.v .t
C 5x 5x d
A\B B\A d A\B
6. Aada verilen Venn emalarnn iini altnda belirtilen kmeleri gstere-
cek ekilde taraynz.
E E E A E B
E
M M B A V BE A BE A AxBAxB B E
A A
H H B A
V .4 BH.a H .e A V V BA A B .(2,5)
B .(2,3) .(2,5)
.(2,3) A
.2 .2 .4 .4.y .y C
C
.1 .3 .6
.1 .1 .5 .5 a a b b c c .5 . a a.ib b c c .5
.(3,3).(3,3)
.(3,5).(3,5)
.(4,3).(4,3)
.3 .3 x x.t .t .6 .o . .2 .4 .7
dC.7 d .u . d .(4,5).(4,5)
C (A+B)\C d A\B
(A+B)\C A\B
(A,B)\C B
(A,B)\C A B
A
E E 5
A A B B A A B B A A B B A A 4B B E 5
4 A B B B4
C C E A
EA
B B 3
3 G G 4
B A 2 x
A B 2 6 x 4 x3
x.1
+8 .1.3 7 .3 .5x .5 x 28 1
1
3
4x 4x
2
.2 .4 .4 .6 A\B -3 A
-2+B-1 O 1 2 3 5x 2
C C (A+B)\C
(A+B)\C .2 A\B .6 -3 A
-2+B-1 O 1 2 3 B B
-1 1
(A,B)\C
(A,B)\C -1 1
7. Aada
A A .7verilen Venn .8 emasna B Bgre istenilenleri-2bulunuz.
.7 .8 -2
-3 E E 1 2
5 5 -3
4 4E a) HE= ? -4
-4 R R E S 1S
E 3 3 H M 4 4b) E\Hl = ? B V b H b
E a a c c
A A B B 2 2 .2 .4 .y
c) E\ ( H + M )l = ?
.1 .1.3 .3 .5 .5 .1 .5 3 3 a b c e ea b
1 1 ) s (M) + s (Ml ) = ?
.3 .t d d f f
-2 O-1 O1 21 32 3 B B x
-3 -2-3 -1 2 2
.2 .2.4 .4 .6 .6 d
-1 -1 1 1
-2 M M g g h
.7 .7 .8 .8 -2
8. A-3ve B bo kmeden farkl iki kme olmak zere
-3 1 12 23 34 4 A A
-4 s-4(A + B) s (A , B) s (A = B)
2 A= 10 = B 5 tir.A B A B A
C
Buna gre s(A , B) = 60 ise s(B \ A) n bulunuz.
C
9. A ve B kmeleri E evrensel kmesinin (A kmesidir. Buna gre A\B
B)\C
iki+alt
(A,B)\C B
[A , (B + A)l ] + [Bl + (A , B)] kmesini en sade ekilde
A yaznz.
5
4
E 3 4
A B 2 mantk kurallarn kul-
10. A j (B.1+ C).3= (A j.5B) + (A j C) olduunu sembolik 3
1
lanarak gsteriniz.
-3 -2 -1 O 1 2 3 2
.2 .4 .6 B
-1 1
.7 .8 -2
11. A k Al = Q olduunu sembolik mantk kurallarn -3 kullanarak gsteriniz. 1 2
-4
12. (E = A)l = A olduunu sembolik mantk kurallarn kullanarak gsteriniz.
13. (A + Bl ) + (A , B)l kme ilemini sembolik mantk kurallarn kullanarak en

sade biime getiriniz.
66
B\A
.t . .n
.y
A\B B\A A\B B\A
Kme lemleri Yardmyla Problem zm
B E E E
.a .e A B A B A B
.1 .3 .6 .a .d
. .i .5 .b a b c
.o . .2 .4 .7 .c .g
.e
.u . .f d
C
E E
A B A B A B
B B imdiye kadar kme ilemleriyle ilgili renilen zellikler eitli problemlerin - .a .d
.1 .4 .6 lkemizde 2017 yl itibariyle
A zmnde kullanlarak karmlar
6 yaplabilir.
x 4 .c .e 3 152 703
x 28 .2 lisansl sporcularn
Basketbol veya voleybol oyunlarn oynayan ya da bu oyunlar .3 .5 oynamayan bir .b
tanesinin kadn.fsporcu olduu-
.7
grup renci iin aadaki almalar yaplabilir.
5x Gruptaki tm rencilerin olu- nu biliyor musunuz?
turduu kme E, basketbol oynayanlarn oluturduu kme B, voleybol oynayan-
larn oluturduu kme ise V ile gsterilsin.
E E AxB
M B V H V .(2,3) .(2,5)
.4 .y
.5 a b c a b c .(3,3) .(3,5) .(4,3)
x .t
d d .(4,5)
E
B A a, b, c ve d harfleri
B bulunduklar
A blgelereB ait eleman
A saylarn gstermek
B zere
B
C G
x
Kme lemleri ile Saysal Olarak 4x
stenilenin Szel Anlatm A+B
(A+B)\C A\B Gsterimi Gsterimi
A B
Basketbol oynayanlarn says s(B) a+b
E
Basketbol oynamayanlarn says 5 s (Bl ) c+d R
4 S
Yalnz basketbol
3 oynayanlarn says 4s(B \ V) a a b c
B 2
Voleybol oynayanlarn says 3s(V) b+c
e
1
Voleybol oynamayanlarn says s (Vl ) a+d d f
-3 -2 -1 O 1 2 3 2
B
Yalnz voleybol oynayanlarn says s(V \ B) c
-1 1 g h
Basketbol ve M
-2voleybol oynayanlarn s(B + V) b
says -3 1 2 3 4 A
-4 voleybol oynayanlarn
Basketbol veya s(B , V) a+b+c
says
Yalnz bir oyun oynayanlarn says s(B \ V) + s(V \ B) a+c
En ok bir oyun oynayanlarn says s(E) - s(B + V) a+c+d

En az bir oyun oynayanlarn says s(B , V) a+b+c
Basketbol veya voleybol oyunlarn oyna- s(E) - s(B , V) d
mayanlarn says
ifadeleri elde edilir.
67
KMELER
RNEK 27:
42 kiilik bir turist kafilesinde yalnz n-
gilizce bilenlerin says yalnz Franszca
bilenlerin saysnn 2 katdr. ngilizce
ve Franszca bilenlerin says 6, ngilizce
veya Franszca bilmeyenlerin says 18
ise ngilizce bilen ka turist olduunu
bulunuz.
B A B A B A B
.1 .3 .6 .1 .3 .1 .3
6 .6 .6
.2 .2 .2
.4 ZM: .4 .4
.5 E .5 Yalnz Franszca bilenlerin saysna x denilirse yalnz
.8 .7 .8 .7 .8 .5 .7
F ngilizce bilenlerin says 2x olur. Verilen tm bilgiler
.9 .10 Venn emasyla yandaki gibi gsterilir.
C C 2x .96 .10x C say.9ve deikenlerin
Her blgedeki .10 toplam kafile-
deki tm turist saysn verir.
18
B
A B A B 2x + 6 +Bx + 18 = 42 s() = 2x + 6
.s .p .r .m A 3x = 42 - 24 s() = 2 . 6 + 6
3x = 18 s() = 18 dir.
x = 6 dr. B\A
.t . .n
A\B B\A A\B B\A
B E E E
.a .e A B A B A B
.1 .3 .6 .a .d
. .i .5 RNEK 28: .b a b c
.o . .2 .4 .7 .c .g
Bir .e
sporcu grubunda hentbol ve voleybol oyun-
.u . larndan
.f yalnz birini oynayan 10,dbu oyunlardan
C
en az birini oynayan 12, bu oyunlarn en ok biri-
ni oynayan 28 kii vardr. Gruptaki toplam sporcu
saysn bulunuz.
E E
A B A B A B
B .1 .4 .6 .a .d
A 6 x 4 .c .e
x 28 .2
.3 .5 .b .f
.7
5x
ZM:
E E Yalnz bir oyun

AxB oynayanlarn says:
B V H V a + c = 10 dur. .(2,3) .(2,5)
.y En az bir oyun oynayanlarn says:
a b c a b c a + b + c = 12 dir.
.(3,3) .(3,5) .(4,3)
.t En ok bir oyun oynayanlarn says:
d d a + c + d = 28 dir. .(4,5)
a + c = 10 deeri a + c + d = 28 eitliinde yerine
yazlrsa 10 + d = 28 ve d = 18 bulunur.
stenilen a E+ b + c + d toplamdr.
A B A B A B Dolaysyla cevap 12 + 18 = 30 dur.
B
C G
x
68 4x
(A+B)\C A\B A+B
B
RNEK 29:
Bir niversitenin matematik blmnde renim
gren kz ve erkek rencileri, niversitenin bu-
lunduu ehirden gelenler ve bu ehrin dndan
gelenler olmak zere 2 grupta inceleyiniz. Olua-
cak bu drt ayrk kmenin elemanlarn bir tablo
ile gsterip ve yorumlaynz.
ZM:
KIZ ERKEK
EHR a b
EHR DII c d
Tablodaki bilgiler kullanlarak aadaki sonular bulunabilir.
a) Kz renci says: a +c
b) Erkek renci says: b + d
c) ehir iinden gelen renci says: a + b
) ehir dndan gelen renci says: c + d
d) ehir iinden gelen kz renci says: a
e) ehir dndan gelen erkek renci says: d
f) ehir iinden gelen veya kz renci says: a + b + c
g) ehir dndan gelen veya erkek renci says: c + d + b
) Tm renci says: a + b + c + d
RNEK 30:
Gzlkl ve gzlksz rencilerin bulunduu
bir snfla ilgili aadaki bilgiler verilmektedir:
I. Gzlkl kz renci says gzlksz erkek
renci saysnn 2 katdr.
II. Gzlkl erkek renci says gzlksz
erkek renci saysndan 3 eksiktir.
III. Gzlksz kz renci says gzlkl kz
rencilerin yarsndan 3 fazladr.
IV. Gzlksz veya erkek renci says 21 dir.
Bu bilgilere gre snf mevcudunu hesaplaynz.
ZM:
Gzlksz erkek renci saysna x denilirse, gzlkl kz renci says 2x, gz-
lkl erkek renci says x - 3 ve gzlksz kz renci says x + 3 olur. Bu bilgiler
tablo yardm ile aadaki gibi gsterilir.
GZLKL GZLKSZ
KIZ 2x x+3
ERKEK x-3 x
Gzlksz veya erkek renci says 21 olarak verildiine gre,

x + 3 + x + x - 3 = 21
3x = 21
x = 7 dir.
Snf mevcudu ise 2x + x + 3 + x - 3 + x = 5x = 35 tir.
69
C
C .9 .10 C .9 .10
KMELER E
B A B A B
B A .1 .4B .6 .a .d
B RNEK 31:
x 4 .2 .m .c .e
.p .r A .b
.3 .5 .7 .f 45 kiilik bir sanat grubunda gitar alabilen herkes
ayn zamanda balama da alabilmektedir. Balama a-
5x B\A
.t . .n labilen sanat says gitar alabilen sanat saysnn 5
katdr. Balama alamayanlarn says 5 ise bu iki mzik
aletinden yalnz birini alabilen ka tane sanat olduu-
E A\B B\A nu bulunuz.
AxB
H V .(2,3) .(2,5)
a b c .(3,3) .(3,5) .(4,3)
E E
B A B A B
3 .6 d.a .d .(4,5)
.5 .b a b c
4 .7 .c .g ZM:
.e
C .f E Gitar
d alabilen sanatlar kmesi G, balama alabilen
B A B sanatlar kmesi B ile gstelirse, gitar alabilenler ayn
B
G zamanda balama da alabildiine gre G kmesi B k-
x mesinin alt kmesi olmaldr.
E
B A B A
4x s(B)
B = 5 . s(G) olduunda s(G) = x denilirse s(B) = 5x olur.
A\B A+B .1 .4 .6 .a .d Bu durumda 5 + 4x + x = 45
6 x 4 .2 .c .e 5x = 40
B .b
.3 .5 .7 .f x = 8 dir.
E
5 5x R S
Yalnz bir mzik
b aleti alabilenler, s(B \ G) = 4x olduundan cevap 4 . 8 = 32 dir.
4 a c
3 e
E AxB
2 H V d f
B RNEK .(2,3)
32: .(2,5)
1 a b c M g h 43 kiilik bir renci grubunda resim, spor
.(3,3) .(3,5) .(4,3)
ve mzik hobilerinden en az ikisiyle ilgile-
1 2 3 4d A .(4,5) nen 26, en ok ikisiyle ilgilenen 32 kii var-
dr. Bu grupta bu hobilerden yalnz ikisi ile
ilgilenen ka renci olduunu bulunuz.
E
B A B
B
G
x
4x
A\B A+B
ZM:
B
E l. Mevcut a + b + c + d + e + f + g + h = 43 tr.
5 R ll. En az iki hobisi olan b + d + e + f = 26 dr.
S
4 b lll. En ok iki hobisi olan
a c
a + b + c + d + f + g + h = 32 dir.
3 e stenilen ise b + d + f toplamdr.
2 d f
B
1 M g h
1 2 3 4 A
lll. eitlikteki bant l. eitlikte yerine yazlrsa 32 + e = 43 ve e = 11 bulunur.

Bulunan e deeri ll. eitlikteki bantda yerine yazlarak b + d + f +11 = 26 ve
b + d + f = 15 bulunur.
70
ALITIRMALAR
1. Bir tatlcya giden 20 kiiden 12 si knefe, 9 u baklava, 5 i hem knefe hem
baklava yemitir. Buna gre bu grupta tatl yemeyen ka kii olduunu
bulunuz.
2. 34 kiinin alt bir irketin dinlenme saatinde,

21 kii ay imitir.
16 kii kahve imitir.
ay ve kahve ien kii says, ay veya kahve imeyenlerin saysnn 2
katdr.
Buna gre sadece ay ien ka kii olduunu bulunuz.
3. Bir fatura deme merkezinde sadece elektrik, su ve telefon faturalar

denmektedir. Bu fatura deme merkezine bir saat iinde gelen 25 kiiden
hepsi elektrik faturas demitir. Farkl trde iki fatura deyen 17 kii,
farkl trde fatura deyen 5 kii olduuna gre sadece elektrik faturas
deyen ka kii olduunu bulunuz.
4. Bir halk eitim merkezinde diksiyon, ebru ve el sanatlar kursu almtr.

Bu kurslardan en az birine katlan 38 kiiden 20 si diksiyon, 18 i ebru ve
19 u el sanatlar kursunu tamamlamtr.
Diksiyon ve ebru kursunu tamamlayan 6 kii,
Diksiyon ve el sanatlar kursunu tamamlayan 9 kii,
Ebru ve el sanatlar kursunu tamamlayan 7 kii vardr.
Verilenlere gre her kursuda tamamlayan ka kii olduunu bulunuz.
5. Snfa yemek yemeye giden bir grup renciden 14 et dner 16 s tavuk

dner yemitir. Soslu dner yiyen 18 kii olup soslu et dner yiyenlerin
says sossuz tavuk dner yiyenlerin 2 katdr. Her renci birer dner
yediine gre bu snfta soslu tavuk dner yiyen ka renci olduunu
bulunuz.
6. Arapa, Farsa ve Trke dillerinden yalnz birini bilenlerden oluan bir

kafilede Arapa bilmeyen 17, Farsa bilmeyen 15 ve Trke bilmeyen 10
kii vardr. Bu kafilede Trke bilen ka kii olduunu bulunuz.
7. 30 kiilik bir snfta fizik dersinden baarl herkes matematik dersinden

de baarl, matematik dersinden baarl herkes Trke dersinden de
baarldr.
Trke dersinden baarsz renci yoktur.
Yanlz iki dersten baarl renci says dersten de baarl renci
saysnn iki kat, yalnz bir dersten baarl renci saysndan 5
fazladr.
Verilenlere gre en az iki dersten baarl olan renci saysn bulunuz.
71
KMELER
9.2.2.2. Iki Kmenin Kartezyen arpm

Binlerce yllk gemii olan satran
oyunu 8x8 lik kare bir alan zerinde
oynanr. 64 tane karenin yars koyu
yars ak renklidir.
Bir satran tahtas zerinde yatay
Kartezyen arpm ve koordi- dorultuda "a" dan "h" ye kadar 8
nat sistemi: tane harfin, dey dorultuda ise
ehir planlamasnda, "1" den "8" e kadar rakamlarn sra-
Grafik izimlerinde, land grlr. Tahta zerindeki bir
Haritaclkta, tan konumu bir harf ve bir raka-
Konum belirleme mn art arda yazlmasyla belirlenir.
gibi bir ok alanda kul-
lanlr. rnein oyunun alnda beyaz ahn konumu e1 dir. Bu gsterim yntemiyle
gnlk hayatta bir ok kez karlalr. Sinema salonundaki koltuunuzun yeri, ya-
adnz ehrin konumu, bir apartman dairesinin kat-daire numaras bu gsteri-
me birer rnektir.
Sral kili
Her ikisi de bo kmeden farkl A ve B kmeleri iin A kmesinden bir a elema-
n, B kmesinden bir b eleman alnarak elde edilen ve (a, b) eklinde gsterilen
ifadeye "sral ikili" ad verilir. Bu gsterimde "a" ya birinci bileen, "b" ye ise ikinci
bileen ad verilir.
a ve b birbirinden farkl ise (a,b) ve (b,a) sral ikilileri de birbirinden farkldr. Sral
ikili yazlmnda bileenlerin yazl sras nemlidir.
Sral kililerin Eitlii

(a, b) ve (c, d) sral ikilileri birbirine eit ise bu durum (a, b) = (c, d) eklinde gs-
terilir.
Bu eitlikte a = c ve b = d dir.
RNEK 33:
(2x - 4, 3y + 6) = (-10, 18) eitliini salayan x ve y saylarn bulunuz.
(2x - 4, 3y + 6) = (-10, 18)
ZM:
2x - 4 = -10 3y + 6 = 18
2x = -10 + 4 3y = 18 - 6
2x = -6 3y = 12
x = -3 tr. y = 4 tr.
RNEK 34:
(x2, |y|) = (16, 3) eitliini salayan x ve y saylarnn toplamnn alabilecei en k-
k deeri bulunuz.
ZM:
x2 = 16 ise x = 4 veya x = -4 tr.
lyl = 3 ise y = 3 veya y = -3 tr.
x in en kk deeri -4 ve y nin en kk deeri -3 olacandan toplamlar en
kk deeri -4 - 3 = -7 dir.
72
Kartezyen arpm Kmesi
Birinci bileeni bir A kmesinden, ikinci bileeni ise bir B kmesinden alarak olu-
turulan tm sral ikililerin kmesine A kartezyen arpm B kmesi denir ve AxB
ile gsterilir. AxB kmesinin ortak zellik yntemi ile gsterimi
AxB = {(a, b) | a e A ve b e B} dir.
RNEK 35:
A = {a, b, c} ve B = {7, 9} kmeleri veriliyor. AxB ve BxA kmelerini bulunuz.
ZM:
A kmesinindeki her eleman B kmesindeki her elemanla elenirse
AxB = {(a, 7), (a, 9), (b, 7), (b, 9), (c, 7), (c, 9)} dur.
B kmesinindeki her eleman A kmesindeki her elemanla elenirse
BxA = {(7, a), (7, b), (7, c), (9, a), (9, b), (9, c)} dir.
Kartezyen arpmn zellikleri

1. A ve B birbirinden farkl iki kme ise AxB ! BxA dir. Kmeler yer deitirdiin-
de farkl sral ikililer oluaca iin kartezyen arpmlar da birbirinden farkl
kmeler olutururlar.
2. Ax Q = Q xA = Q dir. Bo kmenin kartezyen arpma ekleyebilecei herhan-
gi bir eleman olmad iin kartezyen arpmnn sonucunda yine bo kme
bulunur.
DNYORUM
Aada verilen tablodaki boluklar doldurup AxB kmesinin eleman saysn bul-
mak iin nasl bir yol izlenmesi gerektiini bulunuz.
A B AxB s(AxB)
{1} {2} {(1, 2)} 1
{1, 2} {3} {(1, 3), (2, 3)} 2
{1, 2} {3, 4} {(1, 3), (1, 4), (2, 3), (2, 4)} 4
{1, 2} {2, 3, 4}
{1, 2, 3, 4} {3, 4}
{1, 3} {1, 2, 3, 4, 5}
RNEK 36:
A = {1, 3, 5, 7, 9} ve B = {k, l, m, n} kmeleri veriliyor. AxB, BxA, AxA ve BxB kmele-
rinin eleman saysn bulunuz.
ZM:
A ve B herhangi iki kme olmak zere s(A) = n ve s(B) = m ise
s(AxB) = n . m dir. s(A) = n ise s(AxA) = n2 dir.
s (A) = 5 ve s (B) = 4 tr.

s (AxB) = 5 $ 4 = 20
s (BxA) = 4 $ 5 = 20
s (AxA) = 5 $ 5 = 25
s (BxB) = 4 $ 4 = 16 dr.
s(AxB) = s(BxA) olduuna dikkat ediniz.
73
KMELER
RNEK 37:
A = {1, 2, 3, 4, 5, 6} kmesi veriliyor. AxA kmesinin elemanlarndan ka tanesinde
1. bileen ve 2. bileenin birbirinden farkl olduunu bulunuz.
ZM:
s(A) = 6 ve s(AxA) = 6 . 6 = 36 dr.
(1, 1), (2, 2), (3, 3), (4, 4), (5, 5), (6, 6) elemanlarnn bileenleri ayn olup 6 tanedir.
AxA kmesinin tm elemanlarndan, bileenleri ayn olan elemanlar karlrsa ge-
riye bileenleri ayn olmayan elemanlar kalr. Bu durumda bileenlerin birbirinden
farkl olduu eleman says 36 - 6 = 30 dur.
RNEK 38:
AxB = {(3, a), (3, b), (3, c), (4, a), (4, b), (4, c)} ve
CxD = {(4, m), (4, n), (4, k), (4, l), (6, m), (6, n), (6, k), (6, l)}
kartezyen arpm kmeleri veriliyor. AxD kmesinin eleman saysn bulunuz.
ZM:
AxB yazlmnda elde edilen sral ikililerin birinci bileenleri A kmesinin eleman-
lardr. Bylece A kmesi A = {3, 4} ve s(A) = 2 dir.
CxD yazlmnda elde edilen sral ikililerin ikinci bileenleri ise D kmesinin ele-
manlardr. Bylece D = {m, n, k, l} ve s(D) = 4 tr. Bu durumda
s (AxD) = s (A) $ s (D) = 2 $ 4 = 8 dir.
RNEK 39:
Eleman saylar birbirinden farkl A ve B kmeleri veriliyor. s(AxB) = 36 ise A , B
kmesinin eleman saysnn alabilecei en kk ve en byk deeri hesaplaynz.
ZM:
s(AxB) = s(A) . s(B) olarak yazlr.
s(A) = 36 ve s(B) = 1 olarak seilip, A ve B ayrk iki kme olarak dnlrse
s(A , B) = s(A) + s(B) = 36 + 1= 37 dir. Bu durumda birleimleri en ok 37 eleman-
ldr.
s(A) = 9 ve s(B) = 4 olarak seilip, A 3 B olarak dnlrse s(A , B) = 9 dur.
Bu durumda birleimleri en az 9 elemanldr.
RNEK 40:
A = " a, 1, 2, %, x , ve B = " x x bir rakam , kmeleri veriliyor.
AxB kmesinin alt kmelerinin ka tanesinde (x, 2) elemannn olduunu bulunuz.
ZM:
B = {0 , 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , 8 , 9} dur.
s(B) = 10, s(A) = 5 olduundan s(AxB) = s(A) . s(B) = 5 . 10 = 50 dir.
AxB kmesinin (x, 2) dnda 49 tane eleman vardr. Bu elemanlarn oluturduu
249 tane alt kmenin her birine (x, 2) eleman eklenerek (x, 2) elemann bulundu-
u alt kmeler oluturulur. Dolaysyla cevap 249 dur.
74
a b c
.4 .2 .2
4 .g .4 .4
.5 .e .8 .5 .7 .5 .5
.7 .8 .7 .8 .7
.f d
.10 C .9 .10 .9 .10 .9 .10
C C
RNEK 41:
E
A = {2,A3, 4} ve B = {3, 5}Bkmeleri veriliyor.
B BAxB kmesini
4 .6 .a liste yntemi
.d ve Venn
B emasAile gsterip bu kmenin grafiini
A B B
.r .s iziniz. .c .e
.b .p .r .m A
5 .7 .f
ZM: B\A
.t
AxB nin liste yntemi ile gsterimi AxB = {(2, 3),.t(2, 5), (3,
. 3), (3,.n5), (4, 3), (4, 5)} olur.
AxB nin Venn emas ile gsterimi aadadr.
.v .y
AxB A\B B\A A\B B\A
.(2,3) .(2,5)
.(3,3)
B .(3,5) .(4,3)
E E E
.a .e .(4,5) A B A B A B
.1 .3 .6 .a .d
. .i .5 .b a b c
.o . .2 .4 .7 .g .c
.e
.u Grafiin
E . dik koordinat sisteminde gsterimi: .f d
C
AxB kmesini oluturan sral ikililerin birinci bileenleri x ekseni zerinde, ikin-
B
B
ci bileenleri ise y ekseni zerinde bulunur. x eksenindeki bileenlere dey ve
G
kesikli, y eksenindeki
x bileenlere yatay ve kesikli dorular izilip kesitii noktalar
iaretlenir. Bu ekilde elde E edilen noktalarn oluturduu grafik AxB nin grafiidir. E
4x A B A B A B
B B B AxB .a .d
.1 .4 .6
A 6 x 4 .c .e
x (2,5) .2
x 5 28 (3,5) (4,5) .b
.3 .5 .7 .f
E
R4 5x
S
(2,3) (3,3) (4,3)
3a b c
2 e
E E AxB
M 1 d B f V H V .(2,3) .(2,5)
.4 .y
M ga h
.5 1 2 3b 4c A a b c .(3,3) .(3,5) .(4,3)
x .t
A .(4,5)
d d
RNEK 42:
A = {-4, -1, 1, 4} ve B = {-3 , 0, 3} kmeleri veriliyor. BxA kmesinin grafiini izip E
B A B A B
grafiin elemanlarn akta brakmayan en kk aplAemberi iziniz. B
B
C G
x
ZM:
BxA kmesinin grafiini izmek iin B kmesinin elemanlar x ekseni zerinde, 4x
A\B
(A+B)\Celemanlar y ekseni zerinde
A kmesinin A+B BxA kmesinin
gsterilir. Bu durumda
\C elemanlarn
B akta brakmayan en kk
A apl ember yandaki ekildeki gibidir.
E
5 R
4 S
3 4 a b c
B 2
.5 3 e
1
2 d f
.6 -3 -2 -1 O 1 2 3 B
-1 1 g h
M
.8 -2
-3 1 2 3 4 A
-4
75
KMELER
ALITIRMALAR
1. Kuzey Yandaki grafikte verilen A, B, C, D,
km E noktalar farkl adalar gster-
50 mektedir. Orijinde bulunan gemi-
A nin kaptan gemisini A noktasn-
40 B B
daki adaya gtrecektir. Ancak
30 B adaya ulatnda3 kaptan adann 3
D koordinatlarnn birinci ve ikin-
20 2 2
ci bileenlerinin yerini kartrp
10 C E farkl bir adaya 1geldiinin farkna 1
varmtr. Buna gre kaptann ge-
0 10 20 30 40 50 Dou misini hangi adaya 0 gtrdn
1 2 3 A 0
Gemi km bulunuz.
2. (x, y) sral ikilisinde x ve y birer rakam olmak zere x + y nin en ok ka

olabileceini bulunuz.
B B
3
3. (2 x - 2, 27) = (64, 3 1 - y) eitliinde3x - y nin deerini bulunuz.
2 2
4. A = {x1| x , rakamlar kmesi} ve B1= {x | x , 10 dan kk ve 2 nin doal say
kuvvetleri} dir. Bu durumda s(AxB) deerini bulunuz.
0 1 2 3 A 0 1 2 3 A
5. A = {x | -1 < x < 4, x ! N }
B = {y | y2 < 9, y ! Z } ve
C = {x | x , 6 nn pozitif tam say arpanlar} kmeleri veriliyor.
AxB, AxC, CxB
ifadelerini dik koordinat sisteminde gsteriniz.
6. A = {x | 12 < x < 200, x = 5n, n ! Z } ve

B = {x | x , alfabemizdeki nl harfler} ise s(AxB) deerini bulunuz.
7. (3x + 4y , 2) =(5 , 4x + 3y) eitliine gre x + y deerini bulunuz.
Kuzey
8. A = {x | x 2km
-Kuzey
2
ifadesini bileik kesir yapan pozitif tam say}
km
50
Kuzey
Kuzey Kuzey B = {x | x2 < 5,50x pozitif tam say}
40 A B
km
km km 40 A B
Aadaki grafiklerden hangisi AxB ye aittir?
50 50 30 B 3
50 30 B 3
A) B) C)
40 AA A BB BB D
40 40 20 B D BB 2 B
20 B 2
30 BB 30 B 33 C 333 E 33 3
30 10 C E 1
10 1
20 DD 20 D 2 22 22 2
20 2 0 10 20 230 40 50 Dou 0
0 0 1 2 3 A
1 2 3 A
10
10
CC EE 10 C E 1
1 Gemi 10 20 111 30 40 50 Dou km 11 1
Gemi km
00 10 20 30 40 50 0Dou
10 20 30 40 5000 Dou
11 22 33 AA 000 111 222 333 AA 00 11 22 33 A 0 1
10 20 30 40 50 Dou A A
Gemi
Gemi Gemikm km
km D) B E) B
B B
3 3
3 3
BB BB B 2 2
2 2
33 33 3 1 1
1 1
22 22 2
0 1 2 3 A 0 1 2 3 A
0 1 2 3 A 0 1 2 3 A
11 11 1
00 11 22 33 AA 00 11 22 33 AA 0 1 2 3 A
76
H M B V
.2 .4 .y
.1 .5 a b c
.3 x .t
d
8. A = {x | x 40, x = 2n, n ! N } kmesi veriliyor.
1. I. A = {x | x , HAKAN szcndeki harfler} ise I. B = {x | x , 41 den kk ift pozitif tam say}
s(A) = 4 tr. II. CA= {x | x , 42 denBkk ift Adoal say} B A
II. B = { Q } ise s(B) = 0 dr. III. D = {x | x, 40 tan kk pozitif tam say}
C
III. C = {y | 1 < y < 7, y iki basamakl doal say} ise Yukarda verilenlerden hangisi ya da hangileri
s(C) = 0 dr. A kmesine eittir?
Yukarda verilenlerden hangisi veya hangileri do-
rudur? A) Yalnz l C B) Yalnz ll C) (Al+ve ll
B)\C
A) Yalnz l B) Yalnz lll C) l ve ll (A,ve
D) ll B)\C
lll E) l-ll-lll
D) ll ve lll E) l ve lll A
9. 4
E 3
2. A = {x | x 5, x bir rakam} ise A B 2
I. " 2 , ! A .1 .3 .5 1
II. "1, 2 , 3 A
.4 .6 -3 -2 -1 O 1 2 3
III. s (A) = 6 dr. .2
IV. A nn alt kme says 32 dir. -1
Yukarda verilenlerden hangisi veya hangileri .7 .8 -2
dorudur? -3
A) ll ve lll B) l ve lV C) ll ve lV Yukardaki Venn emasna gre s ] A + Blg + s( B-4
l)
toplam katr?
D) l ve lll E) lll ve lV A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10
3. A = {a | a y tam blen farkl pozitif tam saylar} 10. A 3 E, A ! Q ve A ! E olmak zere

kmesi veriliyor. s(A) = 4 artn salayan a deeri I. A + Al
aadakilerden hangisi olabilir? II. A , Al
A) 9 B) 16 C) 27 III. A + E
D) 36 E) 45 IV. Al + E
ifadelerinden hangisi ya da hangileri bo kme be-
lirtir?
4. A = {a, b, c, d, {1, 2, 3, 4}} alt kmelerinin ka
tanesinde b eleman bulunup c eleman
bulunmaz? A) Yalnz l B) l ve lV C) ll ve lll
A) 64 B) 32 C) 16 D) lll ve lV E) l ve ll
D) 8 E) 4
5. A = {a, b, c} ve B = {a, b, c, 1, 2, 3} kmeleri veriliyor. 11. A = {x | x, 3 veya 4 n kat olan iki basamakl
doal say}
B kmesinin alt kmelerinden ka tanesi A
kmesini kapsar? B = {x | x, 12 ile blnebilen iki basamakl doal
A) 4 B) 8 C) 16 say}
ise s(A) - s(B) katr?
D) 32 E) 64
A) 52 B) 48 C) 44
D) 36 E) 35
6. a ! A ve b ! A olmak zere , a ve b
elemanlarndan yalnz birinin bulunduu alt kme
says 32 ise A nn kendisi hari alt kme says
12. A = {x | 13 < x < 70, x = 3k, k ! N }
katr?
A) 15 B) 31 C) 32 B = {y l 2 y < 50, y = 5k, k ! N } ise
D) 63 E) 64 s(A , B) katr?
7. A ve B bo kmeden farkl iki kme olsun. A) 39 B) 35 C) 32

A + B nin alt kme says 1, A \ B nin alt kme
D) 28 E) 25
says 8, A , B nin eleman says 9 ise B \ A nn alt
kme says katr?
A) 5 B) 8 C) 16
D) 32 E) 64
77
KMELER
13. Bo kmeden farkl A ve B kmeleri iin 19. A, B 3 E olmak zere
s (B = A) 6E = (A = Bl ) + (Al + Bl )@l ifadesinin en sade biimi
s (A , B) = 2.s (A + B) = 3.s (A = B) ise s (B)
deeri katr? aadakilerden hangisidir?
A) 2
5 B) 3
4 C) 1
4 A) A \ B B) B \ A C) E
D) 1
5 E) 2
5 D) A E) B
20.
14. A ve B kmeleri iin s(A \ B') = 5 , s(A) = 8 ve
s(A , B) =17 ise s(B) nn deeri katr? A B A B A
A) 13 B) 14 C) 15
D) 16 E) 17
15. 24 kiilik bir snfta kimya veya fizik derslerinden

geenler ile kalanlar vardr. Kimya veya fizik
C C
derslerinden kalanlarn says 4, yalnz bir dersten
geen 12 kii ise her iki dersten geen ka kii
vardr? Yukardaki Venn emasnda verilen taral blgeler
aadakilerden hangisi ile ifade edilebilir?
A) 8 B) 10 C) 11 A) (A \ B) , (B , C)
D) 12 E) 14 B) (A + B + C ) , (A \ B)
C) A , (A + B)
D) (B + C) , A
16. 40 kiilik bir spor kulbnde,
E) (A\(B , C)) , (A + B + C )
Yalnz basketbol oynayanlarn says, futbol
oynayanlarn saysna eittir.
21. A = {1, 2, 3, 4} kmesi veriliyor.
Yalnz futbol oynayanlarn says, futbol veya
basketbol oynamayanlarn saysna eittir. (A \ B) , (B \ A) = {0, 2, 4, 6, 8} olduuna gre B
kmesinin eleman says katr?
Futbol veya basketbol oynamayanlarn says, A) 1 B) 2 C) 3
her iki oyunu oynayanlarn 2 katna eittir.
D) 4 E) 5
Bu kulpte futbol ya da basketbol oynayan ka kii
vardr?
22. A = {-1, 0, 1, 2}, B = {1, 2, 3} ve C = {2, 3, 4} tr.
A) 35 B) 30 C) 28 AxB ve BxC kmelerinin ka tane ortak eleman
D) 25 E) 20 vardr?
17. A) 1 B) 2 C) 3
B A D) 4 E) 5
B A
a .
23. A = {(x, y) | y=3x + 1, x ve y rakam} kmesinin
.c
.b .d eleman says katr?
A) 3 B) 4 C) 5
D) 6 E) 7
C
Yukardaki Venn emasnda verilen taral blgeleri 24. A = {-1, 0, 2, 3} ve B = {2, 3, 5} kmeleri veriliyor.
ifade eden kme aadakilerden hangisidir? AxB grafiindeki noktalardan herhangi drdn
A) (A , C) \ (B , C) ke kabul ederek izilebilen en byk alanl
B) (A , B)' \ C dikdrtgenin evresi ka birimdir?
C) (A , B) \ C A) 8 B) 9 C) 10
D) (A + B) \ C D) 12 E) 14
E) (A + B)' \ (B + C)'
25. A ve B, E evrensel kmesinin iki alt kmesi olmak
18. A = {1, 2} ve B = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} kmeleri
zere 3 . s(A \ B) = 6 . s(A + B) =2 . s(B + Al ) ve
veriliyor. A 3 K 3 B ise K A olmak zere ka
s(A , B) = 42 ise s(A) nn deeri katr?
farkl K kmesi vardr?
A) 7 B) 14 C) 21
A) 7 B) 15 C) 16
D) 23 E) 25
D) 31 E) 32
78
SAYILAR VE CEBR
2x + 3 > 11
( 2x - 4 ) + ( 3x + 1 ) = 0
3

5
-2x + 5 = 3x - 7 12
x =
5
DENKLEM ve
ETSZLK
DENKLEM ve ETTSZLK
DENKLEM VE ETSZLK
9.3. DENKLEMLER VE ETSZLKLER
Gnlk hayatta karlalan baz problemlerin somutlatrlp matematik dilin-

de yazlmas denklemler ve eitsizlikler yardmyla gerekletirilebilir. Bylece bir
problemin anlalmas, yorumlanmas ve zme ulatrlmas olduka kolaylar.
rnein alveri srasnda ayn rnn farkl miktarlarda sunulan satnn hangi-
sinin daha hesapl olduu, belirlediiniz btemize uygun telefon veya internet
kullanmn belirlemede, demelerinizdeki vergi tutarlarn hesaplama gibi bir ok
durumda yol gsterici olurlar.
Denklem ve eitsizlik kurma yalnzca matematiin deil dier birok bilim dalnn
da dnyada ve evrende gerekleen durumlar anlatmada ska kulland bir yn-
temdir.
9.3.1. Say Kmeleri
Neler reneceksiniz?
Terimler ve Kavramlar:
Doal saylar Doal say, tam say, rasyonel say, irrasyonel say ve gerek say kmeleri,
Tam saylar 2 , 3 , 5 gibi saylarn say dorusundaki yerinin belirlenmesi,
Rasyonel saylar
rrasyonel saylar Gerek saylar kmesinde toplama ve arpma ilemlerinin zellikleri,
Gerek (reel) saylar R ve R # R nin geometrik temsili.
9.3.1.1. Say Kmelerininin Birbiriyle likisi

N, Z, Q, Ql , R, Z +, Q +,
R +, Z -, Q -, R -, R # R, R 2 Say kavram tarih boyunca deiik toplumlar tarafndan deiik ekillerde kul-
lanlmtr. lk saylarn insann sayma gereksiniminden ortaya kt ve akam-
lar hayvanlarnn tam olup olmadn anlamak isteyen insanlar tarafndan kul-
lanld iddia edilmektedir. Tam anlamyla bir say kavramna sahip olmayan bu
insanlar bu ii her hayvan iin bir akl ta kullanarak yapmlardr. Bylece her
akl ta bir hayvanla elemi oluyordu. Zamanla ortaya kan yeni ihtiyalar
sonucu say kavram da gelimi ve yeni say kmeleri ortaya kmtr.
Sayma ihtiyac sayma saylar ad verilen {1, 2, 3, 4, ...} kmesini oluturur.
Saylar sayesinde okluu ifade edebilen insanlar yokluk kavram iin sfra ihti-
ya duydular. Bylece sayma saylarna sfr eklenerek doal saylar kmesi olu-
turulmutur.
Doal Saylar Kmesi ( N )

{0, 1, 2, 3, 4, 5, } kmesine doal saylar kmesi denir ve N simgesi ile gs-
terilir.
N ={0, 1, 2, 3, 4, 5, } kmesinin her elemanna doal say denir.
80
Tam Saylar Kmesi ( Z )
x + 1 = 0 denklemini salayan herhangi bir doal say bulunamayacandan ne-
gatif say kavram gelimitir. x = -1 says negatif tam saydr. Negatif tam saylar
doal saylara eklendiinde tam saylar kmesi oluur.
{-5, -4, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, } kmesine tam saylar kmesi denir ve
Z simgesi ile gsterilir.
Z = {-5, -4, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, } kmesinin her elemanna tam say denir.
Tam saylar kmesinin negatif elemanlarndan oluan kmeye negatif tam say-
lar kmesi denir ve Z- simgesi ile gsterilir.
Z- = {-5, -4, -3, -2, -1 } dir.
Tam saylar kmesinin pozitif elemanlarndan oluan kmeye pozitif tam say-
lar kmesi denir ve Z + simgesi ile gsterilir. Z + = {1, 2, 3, 4, 5, } dir.
Z = Z + , Z - , ! 0 + olarak ifade edilir.
Sfr saysnn iareti yoktur.
Buna gre her doal say ayn zamanda bir tam saydr ve N 1 Z dir.
Rasyonel Saylar Kmesi ( Q )

a ve b tam saylar ve b sfrdan farkl olmak zere, ab
eklinde yazlabilen saylara
rasyonel saylar denir ve Q simgesi ile gsterilir.
Kk dna tam olarak -
Q = & b a, b d Z ve b ! 0 0 kmesinin elemanlarna rasyonel say denir.
a
kamayan saylar,
Rasyonel saylar kmesinin negatif elemanlarndan oluan kmeye negatif ras- Virglden sonraki ksm
yonel saylar kmesi denir ve Q- simgesi ile gsterilir. tam olarak bilinmeyen
saylar,
Rasyonel saylar kmesinin pozitif elemanlarndan oluan kmeye pozitif rasyo-
ki tam saynn oran ek-
nel saylar kmesi denir ve Q + simgesi ile gsterilir
linde yazlamayan saylar
Rasyonel saylara rnek olarak 3 , - 11 , 0 , 3 , 15 , - 8 saylar verilebilir. irrasyonel saylardr.
7 13 17
Buna gre her tam say ayn zamanda bir rasyonel saydr ve Z 1 Q dir.
rrasyonel Saylar Kmesi ( Ql )

a ve b tam saylar ve b sfrdan farkl olmak zere, ab
eklinde yazlamayan say-
lara irrasyonel saylar denir ve Ql simgesi ile gsterilir.
1
rnek olarak 2, - 3, 5 , saylar verilebilir.
Q + Ql = Q dir.
Gerek (Reel) Saylar Kmesi ( R ) -2 , -9 ... gibi ierisin-

Rasyonel saylar kmesi ile irrasyonel saylar kmesinin birleimi ile oluan k- de negatif say bulunan
meye gerek (reel) saylar kmesi denir ve R simgesi ile gsterilir. R = Q , Ql kare kkl ifadeler ger-
kmesinin elemanlarna gerek (reel) say denir. Pozitif gerek saylar R + , ne- ek say belirtmez.
gatif gerek saylar ise R- simgesi ile gsterilir.
R = R + , R - , ! 0 + dir.
81
DENKLEM VE ETSZLK
Say kmeleri arasnda N 1 Z 1 Q 1 R bants vardr ve Q , Ql = R dir. Bu ba-

nty Venn emas ile aadaki gibi gsterilebilir.
R
Q Ql
$-3 7
$ 22 $ 2, 3
5
Z $ 2
$- 1 $- 3
N $ 3
$2
$- 2 $- 5
$0 $1
$ r
Pisagor Teoremi
Bir dik gende 90o lik
ann karsndaki ke- Say dorusu gerek saylarn bir gsterim eklidir. Her gerek say, say dorusu
narn (hipotens) karesi zerinde bir nokta belirtir. rnein, 2 saysnn say dorusundaki yerini bul-
dier kenarlarn karele- mak iin say dorusu zerinde aadaki ekildeki gibi eit kenarlar 1 er birim
rinin toplamna eittir. olan bir ikiz kenar dik gen izilir.
Pisagor Teoremi yardmyla

2
AO = 12 + 12
AO 2 = 2
AO = 2 dir.
Pergelin bir ucu O noktasna dier ucu A noktasna yerletirilerek merkezi O olan
bir ember izilir.
A4 fotokopi kdnn
uzunluunun enine orannn
2 saysna eit olduunu
biliyor muydunuz?
emberin say dorusunu pozitif tarafta kestii nokta 2 nin say dorusundaki
yeridir.
3 saysnn say dorusu zerindeki geometrik yeri de benzer yolla gsterilir.

2 saysnn geometrik yerini gstermek iin kullanlan AOB dik geni izilir.
82
A noktasndan aadaki ekildeki gibi AO doru parasna dik olan 1 birim uzun-
luktaki AC doru paras izilir ve O ile C noktalar birletirilir.
2 . 1,41421
3 . 1,73205
5 . 2,23606
AOC dik cgeninde Pisagor Teoremi kullanarak OC uzunluu bulunur.

2
OC = AC 2 + AO 2
= 12 + ^ 2 h
2 2
OC
2
OC =3
OC = 3 tir.
Yukardaki ekilde olduu gibi pergelin bir ucu O noktasna dier ucu C noktasna
yerletirilerek merkezi O olan OC yarapl bir ember izilir.
emberin say dorusunu kestii nokta 3 saysnn say dorusu zerindeki ge-
ometrik yeridir.
Siz de ayn ekilde 5 saysnn say dorusundaki yerini gsteriniz.
RNEK 1:
x ve y birer doal say olmak zere x + y = 12 ise x . y ifadesinin alabilecei en b-
yk ve en kk deerleri bulunuz.
ZM:
Toplamlar verilen iki doal saynn arpmlarnn en byk olabilmesi iin, bu sa-
ylarn birbirine en yakn deerleri seilir. Dolaysyla deikenlerin her ikisi de 6
olarak alnrsa x . y ifadesinin en byk deeri 6 . 6 = 36 dr.
Toplamlar verilen iki doal saynn arpmlarnn en kk olabilmesi iin, bu say-
larn birbirine en uzak deerleri seilir. Dolaysyla deikenlerden birini 0 dierini
12 seerek x . y ifadesinin en kk deeri 0 . 12 = 0 dr.
RNEK 2:
x ve y birer tam say olmak zere x . y = 35 ise x + y ifadesinin alabilecei en byk
ve en kk deerleri bulunuz.
ZM:
Verilen deikenler birer tam say ve arpmlar bir pozitif tam say olduundan
toplamlarnn en byk deerini bulmak iin birbirine en uzak iki pozitif deer se-
ilir. Bylece deikenlerden biri 35 dieri 1 olarak alnrsa toplamlar en ok
35 + 1 = 36 dr.
Toplamlarnn en kk deerini bulmak iin birbirine en uzak iki negatif deer
seilir. Bylece deikenlerden biri -35 dieri -1 olarak alnrsa toplamlar en az
(-35) + (-1) = -36 dr.
83
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 3:
a, b, c birer pozitif tam say olmak zere
a . b = 12
b . c = 20
ise a + b + c toplamnn alabilecei en byk ve en kk deerleri bulunuz.
ZM:
b arpan her iki ifadede ortaktr.
b = 1 iin a = 12 ve c = 20 dir. Toplamn en byk deeri 1 + 12 + 20 = 33 tr.
b = 4 iin a = 3 ve c = 5 tir. Toplamn en kk deeri ise 4 + 3 + 5 = 12 dir.
Gerek Saylar Kmesinde Toplama ve arpma leminin

zellikleri
Toplama leminin zellikleri
Kapallk zellii
Her a, b ! R iin a + b ! R dir. Bu zellie toplama ileminin kapallk zellii
denir.
3 ve 4 gerek saylardr ve bu iki saynn toplamnn sonucu 3 + 4 = 7 de bir ger-
ek saydr.
Deime zellii
Her a, b ! R iin a + b = b + a dir. Bu zellie toplama ileminin deime zel-
lii denir.
3+4=4+3
7 = 7 dir.
Birleme zellii
Her a, b, c ! R iin a + (b + c) = (a + b) + c dir. Bu zellie toplama ileminin
birleme zellii denir.
3 + (4 + 5) = (3 + 4) + 5
3+9=7+5
12 = 12 dir.
Etkisiz (Birim) Eleman zellii

Her a ! R iin a + 0 = 0 + a = a olduundan 0 toplama ileminin etkisiz (birim)
elemandr.
4 + 0 = 0 + 4 = 4 tr.
Ters Eleman zellii

Her a ! R iin a + (-a) = (-a) + a = 0 olduundan a nn toplama ilemine gre
tersi a dr.
4 + (-4) = (-4) + 4 = 0 dr.
84
arpma leminin zellikleri
Kapallk zellii
Her a, b ! R iin a b ! R dir. Bu zellie arpma ileminin kapallk zellii
denir.
3 ve 4 gerek saylardr ve bu iki saynn arpmnn sonucu 3 4 = 12 says da
gerek bir saydr.
Deime zellii
Her a, b ! R iin a b = b a dr. Bu zellie arpma ileminin deime zellii
denir.
34=43
12 = 12 dir.
Birleme zellii
Her a, b, c ! R iin a (b c) = (a b) c olur. Bu zellie arpma ileminin birle-
me zellii denir.
3 (4 5) = (3 4) 5
3 20 = 12 5
60 = 60 tr.
Etkisiz (Birim) Eleman zellii

Her a ! R iin a 1 = 1 a = a olduundan arpma ileminin etkisiz (birim) ele-
man 1 dr.
4 1 = 1 4 = 4 tr.
Ters Eleman zellii

Her a ! R ve a 0 iin a $ 1 1
a = a $ a = 1olduundan a nn arpma ilemine
gre tersi 1
a dr.
1 1
4 $ 4 = 4 $ 4 = 1 dir.
0 saysnn arpma ilemine gre tersi yoktur.
Yutan Eleman zellii

Her a ! R iin a 0 = 0 a = 0 olduundan arpma ileminin yutan eleman 0
dr.
4 0 = 0 4 = 0 dr.
Yutan elemann tersinin olmadna dikkat ediniz.
arpma leminin Toplama lemi zerine Dalma zellii

Her a, b, c ! R iin a (b + c) = a b + a c ve (a + b) c = a c + b c olur. Bu zel-
lie arpma ileminin toplama ilemi zerine soldan ve sadan dalma zellii
denir.
3 (4 + 5) = 3 4 + 3 5 (3 + 4) 5 = 3 5 + 4 5
3 9 = 12 + 15 7 5 = 15 + 20
27 = 27 dir. 35 = 35 tir.
85
DENKLEM VE ETSZLK
Gerek saylar kmesinin her elemanna say dorusunda bir nokta karlk gelir.
Say dorusu gerek sayla-

rn geometrik gsterimidir. RNEK 4:
5 13
- 2 , 2 ve 4 gerek saylarn say dorusunda gsteriniz.
ZM:
13 1
4 = 3 4 ve
5 1
- 2 = -2 2
olduuna dikkat ediniz.
Gerek saylar kmesinin elemanlaryla gsterilen her sral ikili, Kartezyen ko-
ordinat sisteminde bir noktaya karlk gelir. Koordinat sistemi birbirine dik iki
gerek say dorusunun sfr noktasnda kesimesi ile elde edilmitir.
RNEK 5:
A(-2 , 3), B(4, 5), C(-3, -3), D(7, -6) noktalarn koordinat sisteminde gsteriniz.
ZM:
Kartezyen koordinat sistemi R # R nin geometrik gsterimidir. R # R ifadesi R 2

ile de gsterilebilir.
86
ALITIRMALAR
1. 6 + - l + - + -
5 saysnn N, Z, Z , Z , Q, Q , Q , Q , R, R , R sembolleri ile
gsterilen say kmelerinin hangilerinin eleman olduunu bulunuz.
2. x ve y birer tam say olmak zere

a) x 2 + y 3
b) yx
c) -4 $ x 3 $ y 5
) x $ y -6
y
d) x
ifadelerinden hangilerinin daima bir rasyonel say belirttiini bulunuz.
3. m ve n birer pozitif tam say olmak zere

2m + 3n = 25 eitliini salayan n saysnn alabilecei en byk ve en
kk deerlerin toplamn bulunuz.
4. a, b, c birer negatif tam say olmak zere

a . b = 24
b . c = 30
ise a + b + c toplamnn alabilecei en byk ve en kk deerleri bulu-
nuz.
5. a, b ve c birer doal say olmak zere a + b + c = 18 ise a . b . c ifadesinin

alabilecei en byk ve en kk deerleri bulunuz.
6. a, b ve c birer tam say olmak zere a . b . c = 75 ise a + b + c ifadesinin

alabilecei en byk ve en kk deerleri bulunuz.
7. x ve y saylar birer gerek say olmak zere x + y = 7 ise x y ifadesinin

alabilecei en byk deeri bulunuz.
8. a, b, c birbirinden farkl pozitif tam saylar olmak zere a + 2b + 3c ifadesi-

nin alabilecei en kk deeri bulunuz.
9. a ve b tam saylar olmak zere a . b = 6 denklemini salayan ka tane

(a , b) sral ikilisi olduunu bulunuz.
10. a ve b birer tam say olmak zere

(a + 3) $ 2 + (b - 5) $ 7 ifadesinin bir rasyonel say belirtebilmesi iin a b
deerini bulunuz.
87
DENKLEM VE ETSZLK
9.3.2. Birinci Dereceden Denklemler ve

Eitsizlikler
Neler reneceksiniz?
Bilinmeyen Ak, kapal, yar ak aralk kavramlar ve bunlarn gsterimleri ile ilemler
Deiken yapma,
Denklem Birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemlerin zmn gerek hayat
Denklemin Derecesi durumlarn ieren problemlerde kullanma,
Eitsizlik Mutlak deer kavramn, mutlak deer ieren denklem ve eitsizliklerin
Gerek Say Aralklar zm kmelerini bulma,
zm Kmesi Birinci dereceden iki bilinmeyenli denklem ve eitsizlik sistemlerinin z-
Mutlak Deer mn analitik dzlemde yorumlama.
9.3.2.1. Gerek Saylar Kmesinde Aralk Kavram

Say dorusu zerinde birbirinden farkl iki noktann arasndaki tm gerek say-
lardan oluan alt kmeye aralk ad verilir. Aralklar verilen kmeye u noktalar-
nn dahil edilip edilmemesine bal olarak adlandrlr.
Sembol ve Gsterimler: Aralk gsterimi [a,b], (a,b), [a,b), (a,b] ifadeleri kullanlarak yaplr. Bu gsterimler-
<,,>, deki a ve b gerek saylar birer u noktadr.
[a,b] , (a,b] , [a,b), (a,b)
(,) , |x| U noktalarn arala dahil edilmedii kmelere ak aralk denir.
A={x | a < x < b ve a, b, x ! R } kmesi bir ak aralk belirtir ve (a,b) ile ifade edi-
lir. Say dorusu zerindeki gsterimi aadaki gibidir:
a b
rnein, (2,3) ak aral A={x | 2 < x < 3 , x ! R } ile gsterilir.

Say dorusunda ise aadaki ekildeki gibi gsterilir.
2 3
U noktalarn her ikisinin arala dahil edildii kmelere kapal aralk denir.
A={x | a # x # b ve a,b,x ! R } kmesi bir kapal aralk belirtir ve [a,b] ile ifade
edilir. Say dorusu zerindeki gsterimi aadaki gibidir:
a b
rnein, [2,3] kapal aral A={x | 2 x 3 , x ! R } ile gsterilir.

2 3
U noktalardan birinin dahil edilmedii a < x b veya a x < b eklinde ifade

edilen kmelere yar ak aralk denir ve aadaki gibi gsterilir:
^ a, b ?
a b
6a, b g
a b
88
rnein, (2,3] yar ak aral A = {x | 2 < x 3 , x ! R } ile gsterilir.
2 3
Siz de [2,3) yar ak araln say dorusunda gsteriniz.
U noktalarndan birinin ya da ikisinin snrlandrlmad aralklar aadaki gi-

bidir:
(a, 3) [a, 3)
a a
(-3,a) (-3, a]
a a
(-3, 3)
RNEK6 :
A={x | -4 x < 6, x ! R } ve B={x | 2 < x 8, x ! R } ise aadaki kmeleri aralk
biiminde ifade edip say dorusu zerinde gsteriniz.
a) A , B b) A + B c) A = B ) B = A d) Al e) Bl Gerek say aralklar ayn
zamanda bir kme belirtir.
ZM:
a) A , B = 6-4, 8@ dir.
-4 8
b) A + B = ^ 2, 6 h dr.
2 6
c) A = B = [-4, 2] dir.
-4 2
) B = A = [6, 8] dir
6 8
d) Al = ^ -3, - 4 h , 56, 3) dur.

-4 6
e) Bl = (-3, 2? , ^ 8, 3 h dur.
2 8
89
DENKLEM VE ETSZLK
DNYORUM
Gnlk hayatta kullanlan baz cmleler aada verilmitir. Bu cmlelerin mate-
matiksel karlklar eitsizlik ve aralk belirtecek ekilde yanlarna yazlmtr.
Szel fade Eitsizlik ile Aralk ile

Gsterimi Gsterimi
Bugn hava scakl 4 ile 12 4 < x < 12 (4,12)
derece arasnda deiecek.
Bu ara 100 km lik bir mesafede 6x8 [6, 8]
en az 6 en ok 8 litre benzin
tketiyor.
ki ehir arasn en ok 90 km/sa. 0 < x 90 (0, 90]
hzla durmadan getik.
Baz bitkiler boylar 10 cm iken 10 x 120 [10, 120]
dikilir. Bu bitkilerin boylar
ortalama 120 cm yi gemez.
ALITIRMALAR
1. Aada verilen kmeleri aralk biiminde yazp say dorusu zerinde
gsteriniz.
a) A={x | -4 < x 8, x ! R }
b) B={x | x < 7, x ! R }
c) C={x | -8 < x < 0 , x ! R }
2. Aada say dorusu zerinde krmz renk ile gsterilen kmeleri aralk
biiminde yanlarndaki boluklara yaznz.
a)
-4 2
b)
-2
c)
-3 3
)
-4 -1 1
3. A = [-7,0) ve B = (-2, ) olmak zere aadaki istenilenleri aralk belirtecek

ekilde cevaplandrnz.
a) A + B = ?
b) A , B = ?
c) ] A = B gl = ?
) ] A , B gl = ?
4. A={x | x < 5, x ! R } olarak veriliyor. Buna gre aadaki istenilenleri aralk

belirtecek ekilde cevaplandrnz.
a) R , A = ?
b) R + A = ?
c) (R = A) = ?
) (R = A)l = ?
90
9.3.2.2. Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklem ve
Eitsizliklerin zm Kmesini Bulma
erisinde en az bir tane deiken bulunduran iki niceliin birbirine eitliini ifa-
de eden bantlara denklem ad verilir.
-4x + 16 = 0, x2 - 5x = 6, 2m - n = 24 ifadeleri birer denklem belirtir.
a, b d R ve a ! 0 olmak zere ax + b = 0 genel gsterimi ile ifade edilebilen

denklemlere birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler denir.
a ve b ye denklemin katsaylar x e deiken ad verilir. Deikenin ss denkle- 2a + 8

min derecesini belirtir. 5x - 12
rnein , x2 + 3x - 2
ifadeleri birer cebirsel ifa-
2y - 6 = 0 denkleminde deiken y dir ve denklemin derecesi 1 dir. dedir ve denklem belirtmez.
m2 - 9 = 0 denkleminde deiken m dir ve denklemin derecesi 2 dir.
a x + b = 0 eklindeki bir denklemde x deerlerine denklemin kk ad verilir.

Kklerin kmesine de zm kmesi denir ve K ile gsterilir.
1. a 0 ise denklemi salayan yalnz bir tane x deeri vardr. K = % - b
a
/
eklinde gsterilir.
2. a = 0 ve b = 0 ise denklem 0 x + 0 = 0 durumuna dnr. Bu durumda x
deikenine hangi gerek say deeri verilirse verilsin eitlik salanr. Yani
zm kmesi gerek saylardr.
K = R eklinde gsterilir.
3. a = 0 ve b 0 ise denklem 0 x + b = 0 durumuna dnr. Bu durumda x
deikenine hangi gerek say deeri verilirse verilsin verilen eitlik doru
olmaz. zm kmesi bo kme olur.
K = Q dir.
RNEK 7:
-2 (2x + 7) = 3 (x -2) + 27 denkleminin gerek saylardaki zm kmesini bulu-
nuz.
ZM:
-2 (2x + 7) = 3 (x - 2) + 27
-4x - 14 = 3x - 6 + 27 (arpmann toplama ve karma zerine dalma zellii)

-4x - 14 = 3x + 21
-4x - 3x = 21 + 14 (Benzer terimler eitsizliin ayn tarafna toplanr.)
-7x = 35
-7x 35
-7 = -7 (Eitsizliin her iki taraf x in katsaysna blnr.)
x = -5 olur.
Bu durumda K = {-5} olur.
91
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK8 :
5x + 1 x + 2
2 - 3 = 2x + 1 denkleminin gerek saylardaki zm kmesini bulunuz.
ZM:
5x + 1 x + 2 2x + 1
2 - 3 = 1 (Paydalar eitlenir.)
(3) (2) (6)
15x + 3 2x + 4 12x + 6
6 - 6 = 6
15x + 3 - 2x - 4 12x + 6 (Eitliin her iki taraf 6 ile arplr.)

6 = 6
13x - 1 = 12x + 6
13x - 12x = 6 + 1
x = 7 dir.
Bu durumda K = ! 7 + dir.
RNEK 9:
5x - 7 4
2x + 5 = 3 denkleminin tam saylar ve gerek saylardaki zm kmesini bulu-
nuz.
ZM:
5x - 7 4
2x + 5 = 3 (ler dlar arpm yaplr.)
3 $ ] 5x - 7 g = 4 $ ] 2x + 5 g
Denklem zmnden elde 15x - 21 = 8x + 20
edilen kk ya da kkler, 15x - 8x = 20 + 21
zerinde allan say k- 7x = 41
mesinin bir eleman deilse 7x = 41
7 7
denklemin zm kmesi
x= 41
bo kmedir. 7 dir.
Bulunan 41
7 says bir tam say olmad iin tam saylarda K = dir.
Gerek saylarda ise K = { 41
7 } dir.
RNEK 10:
2 (3x + 1) - 11 = 3 (2x - 3) denkleminin gerek saylardaki zm kmesini bulu-
nuz.
ZM:
2 (3x + 1) - 11 = 3 (2x - 3)
6x + 2 - 11 = 6x - 9
6x - 9 = 6x - 9
6x - 6x = -9 + 9
0=0
Verilen denklem her x gerek says iin salandndan K = R dir.
92
RNEK 11:
5x - 10 5
3x - 6 = 3 denkleminin gerek saylardaki zm kmesini bulunuz.
ZM:
5x - 10 5
3x - 6 = 3
3 $ ] 5x - 10 g = 5 $ ] 3x - 6 g
15x - 30 = 15x - 30 Sfrn paydaya geldii du-
15x - 15x = -30 + 30 rumlar tanmszlk belirtir.
0 = 0 dr.
rnein, 5 0 ifadesi bir ger-
Dikkat edilecek olursa verilen denklemde x = 2 saysnn payday 0 yapt grl- ek say belirtmez.
mektedir. Bundan dolay K = R - {2} olur.
RNEK 12:
4x - 2 + 5 (x - 5) = 3 (3x + 6) denkleminin gerek saylardaki zm kmesini
bulunuz.
ZM:
4x - 2 + 5 (x - 5) = 3 (3x + 6)
4x - 2 + 5x - 25 = 9x + 18
9x - 27 = 9x + 18
-27 = 18 dir.
Bir denklemin zmn-
Bu da eitliin hatal olduunu gsterir. Bu durumda denklemi salayan herhangi den elde edilen kk ya da
bir x gerek says bulunamaz. K = dir. kkler denklemin ilk ha-
linde yerine yazldnda
denklemi dorulamal-
RNEK 13: dr. Bu ileme salama
(-2m + 10) x + n + 8 = 0 denkleminin zm kmesi gerek saylarda sonsuz ele- ad verilir. Denklemi sa-
manl ise m ve n deerlerini bulunuz. lamayan saylar zm
kmesine alnmaz.
ZM:
^ -2m + 10 h x + n + 8 = 0
144444424444443 ; ifadesinde katsaylar sfra eitlenir.
0 0
-2m + 10 = 0 n+8 = 0
- 2m = -10 n = -8 dir.
m = 5 tir.
RNEK 14:
-3ax - 10 = 12 (x - 1) denklemin zm kmesi gerek saylarda bo kme ise a
nn deerini bulunuz.
ZM:
-3ax - 10 = 12 (x - 1) (Tm terimler eitliin ayn tarafna alnr.)
-3ax - 12x - 10 + 12 = 0
( -3a - 12) $ x - 2 = 0
14444244443
0
-3a - 12 = 0
-3a = 12
a = -4 tr.
93
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 15:
-6a + 2ax = 10a - 13 denkleminin deikeni a ise gerek saylardaki zm kme-
sinin bo kme olabilmesi iin x deerini bulunuz.
Bir denklemin deikeni

ZM:
herhangi bir sembol ola-
rak verilebilir. Bu durumda -6a + 2ax = 10a - 13
dier semboller birer sabit
-6a - 10a + 2ax +13 = 0
say olarak dnlr.
(2x - 16)a + 13 = 0 (Denklemin deikeni a olduu iin katsays 0 olmaldr.)
2x - 16 = 0 ve x = 8 dir.
RNEK 16:
Bir i yerinde depoda daima 500 para rn ile gne balanyor. Gnn sonunda
rn saym yaplarak satlan rn kadar ertesi gn iin sipari veriliyor.
1. ii, Depodaki kalan maln 2 katnn 50 fazlas kadar rne ihtiya var.
demitir.
2. ii, Depodaki kalan maln 3 katndan 100 eksii kadar rne ihtiya var.
demitir.
ki farkl iinin ayn gnn sonunda ihtiya duyulan rnle ilgili verdikleri bilgiler
doru ve yukardaki gibi ise ka adet rn sipari verildiini bulunuz.
ZM:
Depoda gn sonunda x para rn kald dnlrse 1. ii 2x+50 para rn
siparii, 2. ii ise 3x -100 para rn siparii belirlemitir.
Her iki iinin de belirlemi olduu sipari saylar eit olduuna gre
2 . x + 50 = 3 x -100
x = 150 dir..
Bu durumda sipari verilen rn says 500 - 150 = 350 olur.
RNEK 17:
A B C
A ehrinden C ehrine doru 150 km ilerleyen bir ara B ve C ehirlerinin orta nok-
tasna ; C ehrinden A ehrine doru180 km ilerleyen bir ara A ve B ehirlerinin
orta noktasna ulayor. A ile C ehirleri arasnn ka km olduunu bulunuz.
ZM:
2x + y = 150 km |AB| = 2x ve |BC| = 2y olsun. Bu durumda A ehrin-

A B C den ve C ehrinden yola kan aralarn verilenlere
x x y y
gre yol almas durumunda denklemler aadaki
gibidir.
2y + x = 180 km
2x + y = 150
+ 2y + x = 180
3y + 3x = 330 ise y + x = 110 km dir.
Bu durumda A ve C ehirleri aras uzaklk 2y + 2x = 2 (y + x) = 2 110 = 220 km

dir.
94
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Eitsizlikler
ki niceliin birbirinden kk ya da byk olma durumunu belirten bantlara
eitsizlik ad verilir. Eitsizlikler <, #, >, $ sembolleri kullanlarak ifade edilir.
a, b d R ve a ! 0 olmak zere
ax + b < 0
ax + b # 0
ax + b > 0
ax + b $ 0
eklindeki eitsizliklere birinci dereceden bir bilinmeyenli eitsizlikler ad verilir.
rnein 3x - 6 1 12, a - 1 4 $ 0, 3x - 6 # x + 4, 5x - 10 > 0

eklindeki ifadeler birinci dereceden bir bilinmeyenli eitsizlik belirtir.
Bir eitsizliin her iki tarafna ayn gerek say eklenir ya da karlrsa eitsizlik
deimez.
a, b, c birer gerek say olmak zere a < b ise
a + c < b + c ve a - c < b - c dir.
RNEK 18:
x - 5 6 eitsizliinin gerek saylardaki zm kmesini bulunuz.
ZM:
x - 5 6 (Eitsizliin her iki tarafna 5 eklenir.)
x-5+56+5
x 11 dir.
Bu durumda K = " x 11 # x, x ! R , dir.
zm kmesi aralk biiminde K = [11,) dr.
Eitsizlikler taraf tarafa toplanabilir.

a1x1b
+ c1y1d
a+c 1 x+y 1 b+d Eitsizlikler taraf tarafa top-
lanrken, snr noktalarnn
her ikisi de dahil ise toplam-
RNEK 19: lar da elde edilen yeni eit-
-2< x 8 ve 5 y 11 ise x + y nin deer araln bulunuz. sizlie dahil edilir.
Dier durumlarda ise topla-
ZM: ma dahil edilmez.
-2 1 x # 8
+ 5 # y # 11
-2 + 5 1 x + y # 8 + 11& 3 < x + y # 19 dur.
95
DENKLEM VE ETSZLK
Bir eitsizliin her iki taraf ayn pozitif gerek say ile arplr ya da blnrse
eitsizlik yn deitirmez.
a, b, c birer gerek say ve c > 0 olmak zere
a b c ve ac > bc dir.
Aadaki almalar inceleyiniz.

2 10 ise 5 2 5 10 2 10 ise -5 2 -5 10
10 50 -10 -50
5x -5x
20
5x $ 20 ise 5 $ 5 ve x $ 4 20
-5x $ 20 ise -5 # -5 ve x # -4
- 5 < 7 ise b - 3 l $ b - 5 l > b - 3 l $ 7

3x
x x ] -6 g 3x 5 5
2 < -6 ise 2 $ 2 < 2 $
x < -12 x>- 3
35
RNEK 20:
-2x + 3
5 # -7 eitsizliinin zm kmesini bulup say dorusu zerinde gsteri-
niz.
ZM:
-2x + 3
5 # -7
5. b 5 l # -7 $ 5 (Her iki taraf 5 ile arplr.)

-2x + 3
-2x + 3 - 3 # -35 - 3 (Her iki taraftan 3 karlr.)

-2x # -38
-2x -38 (Her iki taraf -2 ye blnr.)
-2 $ -2
x $ 19 dur.
Bu durumda K = [ 19, ) bulunur ve say dorusu zerindeki gsterimi aadaki

gibidir.
RNEK 21:
-2x + 2 x + 1
5 - 2 > 1 - x eitsizliinin zm kmesini bulunuz.
ZM:
-2x + 2 x + 1 1 - x
5 - 2 > 1 (Paydalar eitlenir.)
-4x + 4 5x + 5 10 - 10x
10 - 10 > 10
- 4x + 4 - 5x - 5 > 10 - 10x
- 9x - 1 > 10 - 10x
10x - 9x > 10 + 1
x > 11dir.
Bu durumda K = ^ 11, 3 h dr.
96
RNEK 22:
-3x - 1
-5 # 2 < 3 eitsizliinin zm kmesini bulunuz.
ZM:
-5 -3x - 1 3
1 # 2 < 1 (Paydalar eflitlenir.)
]2g ]2g
10 -3x - 1 6
- 2 # 2 < 2 (Her blge 2 ile arplr.)
- 10 # - 3x - 1 < 6
-10 + 1 # -3x - 1 + 1 < 6 + 1 (Her blgeye 1 eklenir.)
- 9 # - 3x < 7
-9 -3x 7
-3 $ -3 > - 3
3 $ x > - 3 ve K = (- 3 , 3? dr.
7 7
RNEK 23:
x ve y birer gerek saydr.
-4 x 6
-6 y < 3
ise 2x + 3y toplamnn alabilecei en geni deer araln bulunuz.
ZM:
2 (-4) 2x 2 6 ve 3 (-6) 3y < 3 3
-8 2x 12 -18 3y < 9 ki eitsizliin taraf tarafa
toplanmas ileminde eit-
Bulunan eitsizlikler taraf tarafa toplanrsa sizlik ynlerinin ayn olmas-
- 8 # 2x # 12 na dikkat ediniz.
+ - 18 # 3y < 9
-26 # 2x + 3y < 21 dir.
RNEK 24:
x + 2 3x - 10 < 2x + 4 eitsizliinin zm kmesini bulup say dorusu zerinde
gsteriniz.
ZM:
Bu trdeki eitsizlik zmleri x + 2 3x + 10 ve 3x - 10 < 2x + 4 eitsizlikleri z-
lerek yaplr ve bulunan kmelerin kesiimi alnr.
x + 2 3x - 10 ve 3x - 10 < 2x + 4
2 + 10 3x - x 3x - 2x < 10 + 4
12 2x x < 14
6x
6 x ve x < 14 eitsizliklerin kesiimi 6 x < 14 tr. Dolaysyla verilen eit-

sizliin zm kmesi K = [6,14) tr. Say dorusunda ise
olarak gsterilir.
97
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 25:
x, y ! R olmak zere
-3 x < 9 eitsizlii ve y + 2x - 6 = 0 denklemi veriliyor. y nin alabilecei deer
araln bulunuz.
ZM:
nce y deikeni x deikeni cinsinden yazlr.
y + 2x - 6 = 0 ise y = -2x + 6 dr.
Verilen eitsizlikten -2x + 6 ifadesi elde edip yerine yazlr.
-3 x < 9 & (-2) (-3) (-2) x > (-2) 9
& 6 -2x > -18
& 6 + 6 -2x + 6 > -18 + 6
& 12 y > -12 dir.
a, b, c, d ! R + olmak zere a < b, c < d ise a c < b d dir.
rnein 4 < 8 ve 5 < 7 ise 20 < 56 olarak yazlr.
RNEK 26:
3 x 7 ve -4 y < 5 ise x - y ile x . y ifadelerinin deer araln bulunuz.
ZM:
x - y = x + (-y) olduundan x ile -y nin aralklar taraf tarafa toplanr. Bunun
iin ncelikle -y nin aral bulunur. -4 y < 5 eitsizliinin her taraf -1 ile
arplrsa -5 < -y 4 olur.
3#x#7
+ - 5 < -y # 4
3 + (-5 ) < x + (-y) # 7 + 4 & - 2 < x - y # 11di r.
3 x 7 ve -4 y < 5 eitsizlikleri iin x ve y nin snr deerleri ile aadaki

arpma tablosu oluturulur.
3 7
-4 -12 -28
5 15 35
x y ifadesinin deer aral tablodaki en kk ve en byk deer kullanlarak

-28 x . y < 35 bulunur.
a ve b ayn iaretli ve sfrdan farkl iki gerek say olmak zere

a b dir.
RNEK 27:
x, y ! R olmak zere
1 _b
b
2 # x < 4 bb x+y
` olarak veriliyor. x $ y ifadesinin deer araln bulunuz.
1 1 bbb
- 2 # y < - 8 bb
a
98
ZM:
1 1 1
2 # x < 4 ise 2 $ x > 4 dir.
1 1 1
- 2 # y < - 8 ise - 2 $ y > -8 dir.
Elde edilen eitsizlikler taraf tarafa toplanr

1 1 1
2 + (-2) $ x + y > 4 + (-8)
(y) (x)
x+y 31
0 $ x $ y > - 4 bulunur.
RNEK 28:
Bir firmada ayn reyonda alan Cengiz ve Cerenin sattklar rn says toplam 56
dr.
Cengizin satt rn says 22 den fazla 29 dan az ise Cerenin satt rn says-
nn deer araln bulunuz.
ZM:
Cengizin satt rn saysna x, Cerenin satt rn saysna y denirse
x + y = 56 dr.
Cengizin satt rn says 22 den fazla 29 dan az ise 22 < x < 29 dur.
x+y=56 eitliinden x yalnz braklarak x = 56 - y bulunur.
Bu ifade x in deer aralnda yerine yazlrsa
22 < 56-y < 29 olur.
22 - 56 < -y < 29 - 56
-34 < -y < -27
27 < y < 34 bulunur.
Bu durumda Cerenin satt rn says 27 ile 34 arasndadr.
RNEK 29:
Bir GSM irketi 50 TL sabit cretli tarife iin
Snrsz konuma,
Snrsz mesajlama,
500 Mb internet paketi ve paket amnda 1Mb creti olarak 2,50 kuru
artlarn belirliyor.
Telefon faturasn aylk olarak en fazla 60 TL olacak ekilde demeyi planlayan Ut-
kunun bu tarifeye gre en fazla ka Mb internet kullanabileceini bulunuz.
ZM:
Mb am miktarna x, paket am ile oluacak fatura tutarna F denilirse
F = Sabit cret + Paket am creti
F = 50 TL + x . 2,50 Kr
F = (5000 + x . 2,50)Kr olur. (50TL=5000Kr)
Bu tarifeyi seen Utkunun fatura tutar en fazla 60 TL olacandan F 6000 Kr tur.
Bu durumda en fazla 400 Mb tarife am yapabilir.
5000 + x $ 2, 50 # 6000
x $ 2, 50 # 1000
1000
x # 2, 50
x # 400 tir.
99
DENKLEM VE ETSZLK
El Hrezm
Ebu Cafer Muhammed bin Musa el-Hrezm
slam dnyasnda cebir ilminin kurucusu ka-
bul edilen matematiki, astronom ve coraf-
yacdr. Hrezmnin yazd El Kitabl-Muh-
tasar fi Hisab il Cebri vel Mukabele (Cebir ve
Eitlik zerine zet Kitap) dzenli biimde te-
lif edilmi, adnda cebir kelimesini tayan ilk
matematik kitabdr. Kitabnda cebirsel denk-
lemleri zerken analitik zm yannda ge-
ometrik izimi de kullanan ilk matematikidir.
Ayrca eserinde saylar dhil hibir aritmetik-
sel ve cebirsel ilem iin sembol kullanmam
ve btn ilemleri szel olarak ifade etmitir.
Hrezm, ilk defa birinci ve ikinci dereceden
denklemleri analitik metotlarla bir bilinme-
yenli denklemleri de cebirsel ve geometrik
metotlarla zmenin kurallarn ve usullerini
tespit etmitir. Matematikte ilk defa sfr rakamn kullanmtr. Kendi adyla an-
lan algoritma y ortaya karm ve bugn Arap rakamlar olarak da bilinen Hint
numaralama sistemini tantmtr. Kesirlerde, ilemler de iinde olmak zere bir-
ok aritmetik yntem gelitirmitir. Hrezmnin bu almalar, evrenin ahengini
matematik yoluyla anlamaya alanlara yzyllar boyunca ilham vermitir.
ALITIRMALAR
1. -6 (2x + 4) + 4x = 8x + 40 denkleminin zm kmesini bulunuz.
2. 3x - 5 - [x + 6 - 2(9 + 3x)] = 0 denkleminin zm kmesini bulunuz.
3. 2xax
+a-5 x+1
- 7 = x - 1 denkleminin kk 4 olduuna gre a deerini bulunuz.
4. m, n d R olmak zere
-m (2x - 6) + 6x - n = 0 denkleminin zm kmesinin tm gerek saylar
olabilmesi iin m ve n deerlerini bulunuz.
5. x d R olmak zere -2 # x 3- 4 < 4 ise x in deer araln bulup say dorusu

zerinde gsteriniz.
6. a d R olmak zere -4 < a 5 eitsizlii veriliyor. -3a + 7 ifadesinin

alabilecei ka farkl tam say deerinin olduunu bulunuz.
7. x, y d R olmak zere
5<x-2 9
-3 y + 3 6
eitsizlikleri veriliyor. Aadaki ifadelerin deer aralklarn bulunuz.
a) x + y
b) x - y
c) x . y
) 2x - 3y
8. 3x - 6 4x + 2 < 2x + 10 eitsizliini salayan x gerek saylarnn alabilecei

ka farkl tam say deeri olduunu bulunuz.
100
9.3.2.3. Mutlak Deer eren Birinci Dereceden Bir
Bilinmeyenli Denklem ve Eitsizlikler
Bir gerek saynn say dorusu zerindeki yerinin sfr noktasna olan uzaklna
bu saynn mutlak deeri denir. x gerek saysnn mutlak deeri |x| ile gste-
rilir.
Say dorusu zerinde a

ile b gerek saylarnn bir-
birine uzakl |a-b| ile gs-
-4 saysnn mutlak deeri 4 tr. 4 saysnn mutlak deeri 4 tr. terilir.
|-4| = 4 tr. |4| = 4 tr.
x , x $ 0 ise
Mutlak deer x =* eklinde tanmlanr.
-x , x < 0 ise
Mutlak deerin ierisindeki ifadenin gerek say deeri 0 ya da 0 dan byk ise
ifade mutlak deer dna ayn olarak karlr.
Aadaki almay inceleyiniz.
a) 12 = 12
b) x > 0 ise 6x = 6x
c) a > 0 ise 5a + 3 = 5a + 3
) a d R ise a 2 + 3 = a 2 + 3
d) 0 = 0
Mutlak deerin iindeki ifadenin gerek say deeri 0 dan kkse ifade mut-
lak deer dna -1 ile arplarak karlr. Bylece darya 0 dan byk kmas
salanr.
a) -7 = -1 $ ] -7 g = 7
b) - 3 = -1 $ ^ - 3 h = 3
c) x < 0 ise 5x = -1 $ ] 5x g = -5x
) x > 0 ise -5x = -1 $ ] -5x g = 5x
d) a d R ise -a 2 - 2 = -1 $ ^ -a 2 - 2 h = a 2 + 2
RNEK 30:
x > 0 ve x ! R iin |3x| + |-2x| - |1+x| ileminin sonucunu bulunuz.
ZM:
x > 0 iin |3x| = 3x , |-2x| = 2x ve |1+x| = 1+x olarak mutlak deer dna karlr.
Bylece |3x| + |-2x| - |1+x| = 3x + 2x - (1 + x) = 5x - 1 - x = 4x - 1 dir.
101
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 31:
Deer aral 2 < a < 3 olan bir a gerek says iin |3a| + |a - 3| + |a - 2| - |- 4a| ifade-
sinin sonucunu bulunuz.
ZM:
2 < a < 3 ise 3 2 < 3 a < 3 3 ve 6 < 3a < 9 dur. |3a| = 3a dr.
2 < a < 3 ise 2 - 3 < a - 3 < 3 - 3 ve -1 < a - 3 < 0 dr. |a - 3| = - a + 3 tr.
2 < a < 3 ise 2 - 2 < a - 2 < 3 - 2 ve 0 < a - 2 < 1 dir. |a - 2| = a - 2 dir.
2 < a < 3 ise -4 2 > - 4 a > -4 3 ve -8 > - 4a > - 12 dir. |- 4a| = 4a dr.
3a - a + 3 + a - 2 - (4a) = 3a + 1 - 4a = -a + 1 dir.
RNEK 32:
a, b ! R ve a < 0 0 dr. |- 2a| = - 2a dr.
a < 0 ise a - 2 < 0 dr. |a - 2| = 2 - a dr.
0 < b ise - 3b < 0 dr. |- 3b| = 3b dir.
|- 2a| + |a - 2| - |- 3b| = - 2a + 2 - a - (3b) = - 2a + 2 - a - 3b = - 3a - 3b + 2 dir.
RNEK 33:
a ! R olmak zere |2a2 + 1| + |-a2 - 5| ileminin sonucunu bulunuz.
ZM:
Her a gerek says iin a2 0 ve 2a2 + 1 > 0 olacandan | 2a2 + 1| = 2a2 + 1 dir.
Ayn ekilde - a2 - 5 < 0 olduundan |- a2 - 5| = a2 + 5 tir.
Bu durumda |2a2 + 1| + |- a2 - 5| = 2a2 + 1+ a2 + 5 = 3a2 + 6 dr.
Mutlak Deerin zellikleri

1. x, y d R olmak zere arpm durumundaki iki gerek saynn mutlak deeri
bu saylarn mutlak deerleri arpm olarak yazlabilir.
|x y| = |x| |y| dir.
2. x, y d R ve y 0 olmak kouluyla blm durumundaki iki gerek saynn
mutlak deeri bu saylarn mutlak deerlerinin blm olarak yazlabilir.
x x
y = y dir.
Aadaki almay inceleyiniz (x, y ! R ).

a) |7 3| = |7| |3| = 21
Bir gerek saynn mutlak
b) |- 6 5| = |- 6| |5| = 30
deeri daima kendisine eit
ya da kendisinden byk- c) |- 4 (- 2)| = |- 4| |- 2| = 8
tr. ) |- 6 x| = |- 6| |x| = 6 |x|
d) |3x + 3| = |3 (x + 1)| = |3| |x + 1| = 3 |x + 1|
x $x
e) |- 3 x y| = |- 3| |x| |y| = 3 |x| |y|
3. x ! R olmak zere |x| = |- x| tir.

Doruluu |- x| = |- 1 x| = |- 1| |x| = |x| olarak gsterilir.
Aadaki almay inceleyiniz (x, y ! R ).
a) |x - y| = |- x + y|
b) |3x - 5y| = |- 3x + 5y|
c) y ! 0 olmak zere - xy = xy tir.
102
4. x ! R ve n d Z + iin |xn|=|x|n dir.

|53| = |5|3 = 125
|x| = x ise x 0 ve
|-53| = |-5|3 = 53 = 125
|(-5)4| = |-5|4 = 54 = 625 |x| = -x ise x 0 olur.
x, y ! R , |(x - y)3| = |x - y|3 tr.
5. ki gerek saynn toplamnn mutlak deeri saylarn ayr ayr mutlak
deerlerinin toplamndan kk veya eittir. Bu durum
x, y ! R olmak zere |x + y| |x| + |y| olarak ifade edilir.
|6 + 3| |6| + |3| ve 9 9 dur.
|- 8 + 2| |- 8| + |2| ve 6 10 dur.
|- 5 - 3| |- 5| + |- 3| ve 8 8 dir.
RNEK 34:
5x + 5y
x ve y sfrdan farkl gerek saylar ise ifadesinin alabilecei en byk
x + y
deeri bulunuz.
ZM:
5 (x + y) 5 $ x+y 5$ x+y
Verilen ifade = = olarak dzenlenir.
x + y x + y x + y
|x+y| |x|+|y| eitsizliinin her iki tarafn sfrdan byk olan |x|+|y| toplamna b-
lnp sonra her iki taraf 5 ile arplr. Bylece
x+y x + y
#
x + y x + y
x+y
#1
x + y
x+y
5$ # 5$1
x + y
5$ x+y
# 5 bulunur.
x + y
5$ x+y
Bu durumda ifadesinin alabilecei en byk deer 5 tir.
x + y
Mutlak Deerli Denklemler

|x| = 7 denkleminde x deikeninin 7 ve -7 deerlerini ald kolayca grlr.
|x| = -7 denkleminde ise x deikeni herhangi bir gerek say deeri alamaz. Bu |x | = 0 ise x = 0 dr.
durumda zm kmesi bo kme olur. Bu durumlar aadaki gibi genellenir.
x, a ! R olmak zere
a 0 iin |x| = a ise x = a veya x = - a dr.
a < 0 iin |x| = a ise denklemin zm kmesi bo kmedir ve K =
olarak yazlr.
RNEK 35:
x ! R olmak zere |2x - 3| = 11 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
2x - 3 = 11 veya 2x - 3 = - 11
2x = 14 2x = - 8
x = 7dir. x = - 4 tr.
K = {- 4, 7} dir.
103
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 36:
x ! R olmak zere |-7x + 13| + 5 = 0 denkleminin zm kmesini bulunuz.
|ax + b | = c denkleminde ZM:

c < 0 ise denklemin zm
|-7x + 13| + 5 = 0 ise |-7x + 13| = -5 tir.
kmesi bo kmedir.
Mutlak deerin sonucu 0 dan kk bir sayya eit olamayacandan K = dir.
RNEK 37:
x ! R olmak zere |-5x| + |2x| - |-3x| = 5 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
|-5| |x| + |2| |x| - |-3| |x| = 5
5 |x| + 2 |x| - 3 |x| = 5
4 |x| = 5
5 5 5
x = 4 ( x = 4 veya x = - 4 tr.
Bu durumda K = & - 5 50
4 , 4 olur.
RNEK 38:
Say dorusu zerinde 5x - 3 ve 12 saylar arasndaki uzaklk 10 birimdir. Buna
gre x gerek saysnn alabilecei deerler toplamn bulunuz.
ZM:
Verilen 5x - 3 ve 12 saylar iin say dorusu zerinde aadaki gibi iki farkl du-
rum sz konusudur.
5x - 3 - 12 = 10 veya
12 - (5x - 3) = 10
5x - 15 = 10 12 - 5x + 3 = 10
5x = 25 -5x + 15 = 10
x = 5 tir. -5x = -5
x = 1 dir.
Bu durumda x in alabilecei deerler toplam 5 + 1 = 6 dr.
Bu sorunun mutlak deer yardmyla zlebilmesi iin |(5x - 3) - 12| = 10 denkle-
minin kurulmas gerektiine dikkat ediniz.
a ve b gerek saylar arasndaki uzaklk k birim ise bu durum |a - b|=k ile gste-
rilir.
RNEK 39:
x ! R olmak zere ||x - 4| - 6| = 10 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
|x - 4| - 6 = 10 ise |x - 4| = 16 dr. |x - 4| - 6 = -10 ise |x - 4| = -4
Buradan, Mutlak deerin sonucu negatif olamaz.
x - 4 = 16 veya x - 4 = -16
x = 20 x = -12
Bu durumda K = {-12, 20} dir.
104
RNEK 40:
a ! R olmak zere |a2 + 7| = 56 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
Her a ! R iin a2 + 7 > 0 olacandan |a2 + 7| = a2 + 7 dir.
a2 + 7 = 56 ( a2 = 49 ( a = 7 veya a = -7 dir.
Bu durumda K = {-7, 7} dir.
RNEK 41:
x, y ! R olmak zere |-3x + 18| + |-2y + 6| = 0 denklemini salayan x ve y deerle-
rinin toplamn bulunuz.
ZM:
Mutlak deer dna tm saylar pozitif kt iin verilen denklem |0| + |0| = 0 d-
nda 0 hari herhangi bir durumda salanamayacandan
a, b ! R olmak zere
-3x + 18 = 0 ve -2y + 6 =0 |a|+|b|=0 ise a=0 ve b=0 dr.
-3x = -18 -2y = -6
x = 6 dr. y = 3 tr.
Bu durumda x + y = 6 + 3 = 9 dur.
RNEK 42:
A, x ! R olmak zere A = |x - 7| + |2x - 8| olarak veriliyor.
A nn alabilecei en kk deeri bulunuz.
ZM:
Verilen rnekte mutlak deerler ierisinde ayn deikenler kullanld iin ile-
rini ayn anda 0 yapan x deeri bulunamaz. Bundan dolay ayr ayr 0 a eitlenip
bulunan her bir x deeri verilen denklemde tekrar yerine yazlr.
x - 7 = 0 ise x = 7 dir. Bu durumda 2x - 8 = 0 ise x = 4 dr. Bu durumda
A = |7 - 7| + |2 7 - 8| A = |4 - 7| + |2 4 - 8|
A=0+6 A=3+0
A = 6 dr. A = 3 tr.
A deerlerinden kk olan 3 olduundan yant 3 tr.
RNEK 43:
x ! R olmak zere |2x - 9| = - 4x + 3 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
2x - 9 = -4x + 3 2x - 9 = 4x - 3
2x + 4x = 9 + 3 2x - 4x = 9 - 3
6x = 12 -2x = 6
x=2 x = -3 tr.
Bir deiken hem mutlak deerin iinde hem de dnda kullanlmsa bulunan de-
erler ilk denklemde yerine yazlarak denklemi salayp salamad kontrol edilir.
x=2 iin |2 2 - 9| = - 4 2 + 3
|-5| = - 5
5 = - 5 (Yanl olduuna dikkat ediniz.)
x = -3 iin |2 (-3) - 9| = - 4 (- 3) + 3
|- 15| = 15
15 = 15 tir.
x = 2 deeri yanl bir eitlik verdii iin zm kmesine alnamaz. K = {- 3} tr.
105
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 44:
x ! R olmak zere |x + 12| = |x - 4| denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
x + 12 = x - 4 x + 12 = -x + 4
x - x = -16 - 4 x + x = -12 + 4
0 = -20 (Yanltr.) 2x = -8
x = -4 tr. -4 says denklemde yerine yazld-
nda denklemi salad grlr. K = {-4} olur.
Mutlak Deerli Eitsizlikler

Sfra olan uzakl 5 birim olan x gerek saylar |x - 0| = 5 yani |x| = 5 denkleminin
zm kmesi ile hesaplanr.
Sfra olan uzakl 5 birim veya 5 birimden kk olan gerek saylar ise
|x-0| 5 yani |x| 5 eitsizliinin zm kmesinin birer elemandr. Bu durumu
say dorusunda aadaki gibi gsterilmitir.
x #5
Dolaysyla |x| 5 eitsizliinin zm kmesi -5 x 5 eitsizliini salayan tm

gerek saylardr.
x ! R ve a ! R + olmak zere |x| a , - a x a dr.
RNEK 45:
Say dorusu zerinde 0 saysna olan uzakl 7 birimden kk olan gerek say-
larn belirttii aral bulunuz.
ZM:
|x - 0| < 7 ise |x| < 7 olur ve -7 < x < 7 dir. Aralk biiminde (-7, 7) olarak gsterilir.
RNEK 46:
x d R olmak zere |7x - 21| 14 eitsizliinin zm kmesini bulunuz.
|x| < 0 ise K = Q
|x| 0 ise K = {0} dr. ZM:
-14 7x - 21 14
-14 + 21 7x - 21 + 21 14 + 21
7 # 7x # 35
7 7x 35
7 # 7 # 7
1 # x # 5 tir. Bu durumda K = 61, 5@ olur.
RNEK 47:
x, y ! R olmak zere |x - 2| < 4 ve |y + 2| 6 eitsizlikleri veriliyor. 2x + y toplam-
106
ZM:
-4 < x - 2 < 4 -6 y +2 6
-4 + 2 < x - 2 + 2 < 4 + 2 -6 - 2 y + 2 - 2 6 - 2
-2 < x < 6 -8 y 4 |x| 0 ise K = R ve
2 (-2) < 2 x < 2 6 |x| > 0 ise K = R - {0} olur.
-4 < 2x < 12
Bu eitsizlikler taraf tarafa toplanrsa -12 < 2x + y < 16 elde edilir.
x ! R ve a d R + olmak zere |x| a , x a veya x - a dr.
RNEK 48:
x ! R olmak zere |2x - 8| 6 eitsizliinin zm kmesini say dorusu zerin-
de gsterip aralk biiminde yaznz.
ZM:
2x - 8 6 veya 2x - 8 -6
2x 14 2x 2
x7 x 1 dir.
Say dorusu zerinde aadaki gibi gsterilir.
K = ] -3, 1? , 57, 3 g veya K = R - ^ 1, 7 h olur.
RNEK 49:
x
2 + 1 > 2 eitsizliini salamayan x tam saylarnn toplamn bulunuz.
ZM:
x x
2 +1 > 2 veya 2 + 1 1 -2
x x
2 >1 2 < -3
x>2 x < -6
Bu eitsizliklerin say dorusu zerindeki gsterimi ekildeki gibidir.
-6 ve 2 saylar ve bunlarn arasnda kalan tam saylarn eitsizlii salamad g-

rlr. Dolaysyla cevap -6 + (-5) + (-4) + (-3) + (-2) + (-1) + 0 + 1 + 2 = -18 dir.
x ! R ve a, b d R + olmak zere
a |x| b , (a x b veya - b x - a) dr.
RNEK 50:
4 < |4x - 8| 12 eitsizliinin zm kmesini bulunuz.
ZM:
4 < 4x - 8 # 12 veya - 12 # 4x - 8 1 -4
4 + 8 < 4x # 12 + 8 - 12 + 8 # 4x 1 -4 + 8
12 4x 20
4 < 4 # 4 - 4 # 4x 1 4
3 < x # 5 tir. - 1 # x 1 1 dir.
Bu durumda K = ^ 3, 5@ , 6-1, 1 h olur.
107
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 51:
|2x - 10| 0 eitsizliinin zm kmesini bulunuz.
ZM:
Mutlak deerin sonucu 0 saysndan kk olamayaca iin verilen durum sadece
|2x - 10| = 0 iin geerlidir.
Bu durumda 2x - 10 = 0 & 2x = 10 & x = 5 tir ve K = {5} olur.
RNEK 52:
|2x - 14| > 0 eitsizliinin zm kmesini bulunuz.
ZM:
Mutlak deerin iini 0 yapan x = 7 deeri dndaki tm gerek saylar bu eitsizlii
salar. Dolaysyla K = R - ! 7 + olur.
ALITIRMALAR
1. Aada verilen ifadeleri mutlak deer dna karnz.
a) x ! R ve x > 0 ise |5x + 7|
b) x ! R ve x < 0 ise |3a - |- a||
c) a, b ! R ve 0 < a < b ise |a - b| - |b - a|
) x, y ! R ve x < y < 0 ise |x + y| + |- x| - |y|
2. Aada verilen mutlak deerli denklemlerin zm kmelerini bulunuz.

a) x ! R , |- 2x + 7| = 11 c) a ! R , |5a - 20| = 0
b) x ! R , |- 7x + 17| = -2 ) b ! R , |- 3b| + |2b| - 20 = 0
3. Aada verilen mutlak deerli eitsizliklerin zm kmelerini bulunuz.

a) x ! R , |5x - 5|< 10 ) a ! R , |2a - 2| - 8 0
b) a ! R , |7a - 13| < 0 d) x ! R , |x + 6| > 0
c) a ! R , |6a - 12| < -7 e) x ! R , 6 |x - 8| 10
4. A, x ! R olmak zere A = |x + 4| + |x - 2| + |x - 7| ise A nn en kk deerini

bulunuz.
5. x ! R olmak zere ||x - 4| - 6| = 2 denkleminin zm kmesini bulunuz.
6. x, y ! R olmak zere |x - 3| < 5 ve 3x - y = 2 ise y nin alabilecei ka farkl

tam say deeri olduunu bulunuz.
7. Say dorusu zerinde 7 ye olan uzakl 5 birimden fazla olmayan ka

tane tam say deerinin olduunu bulunuz.
8. a 2- 2 > 1
3 eitsizliini salayan ka farkl a tam saysnn olduunu
bulunuz (a nn 2 olamayacana dikkat ediniz.).
108
9.3.2.4. Birinci Dereceden ki Bilinmeyenli
Denklem ve Eitsizlikler
DNYORUM
Yeil ve krmz elmalarn ayn arlkta olduu
yandaki resimde tm ekiller dengede olduuna
gre ? ifadesi yerine resmin alt ksmndaki ar-
lklardan hangisinin gelmesi gerektiini bulmaya
alnz.
Birden ok bilinmeyenin olduu durumlarda so-
nuca ulamak iin hangi yntemleri kullanabile-
ceinizi arkadalarnzla tartnz.
Yeil ve krmz elmalar ayn arlkta olmasalard
sonuca ulaabilir miydiniz? Dnp yorumlay-
nz.
a 0, b 0 ve a, b, c ! R ; x ile y deikenler olmak zere ax+by = c eklinde-

ki denklemlere birinci dereceden iki bilinmeyenli denklemler ad verilir. Bu
denklemi salayan (dorulayan) x ve y gerek saylar ise (x, y) sral ikilisi olarak Bir dorunun izilebilmesi
yazlr ve bu sral ikiliye denklemin zm kmesinin bir eleman denir. iin en az iki noktasnn bi-
linmesine ihtiya vardr.
ax+by = c birinci dereceden iki bilinmeyenli denklemlerin grafikleri doru belir-
tir.
RNEK 53:
2x - 3y = 12 denklemini salayan tm (x, y) sral ikililerinin analitik dzlemde be-
lirttii grafii iziniz.
ZM:
Verilen denklem bir doru belirtir. Bir doru grafiinin izimi iin 2 nokta yeterli-
dir.
x = 0 iin
2 0 - 3y = 12 (0, -4) ve (6, 0) noktalarn analitik dzlemde bulup doru-
-3y = 12 nun grafii aadaki gibi izilebilir.
y = -4
y = 0 iin
2x - 3 0 = 12
2x = 12
x = 6 dr.
Doru zerindeki her noktann belirttii sral ikili, denklemin zm kmesinin

bir elemandr.
109
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 54:
Bir su deposunda 240 litre su vardr. Bir saatte 5 litre azalan suyun zamana bal
deiimini gsteren denklemi bulup grafiini iziniz.
ZM:
Su miktarn S ve geen sre ise t ile gsterilirse
t = 1 iin depoda kalan su miktar S = 240 - 5 1
t = 2 iin depoda kalan su miktar S = 240 - 5 2
t = 3 iin depoda kalan su miktar S = 240 - 5 3 olacaktr.
Yukardaki eitlikler genellenecek olursa
S = 240 - 5t denklemi elde edilir.
Buradan S + 5t = 240 birinci dereceden iki bilin-
meyenli denklemi elde edilip grafii yandaki gibi
izilir.
RNEK 55:
Bir parkta toplam 40 bank vardr. Bunlardan bir ksm er
kiilik geri kalanlar ise drder kiiliktir. Banklara toplam 146
kii oturabildiine gre drt kiilik ve kiilik bank sayla-
rn bulunuz. eklindeki bir problemin zm iin gerekli
denklemleri kurunuz.
ZM:
Drt kiilik bank says x, kiilik bank says ise y ile gsterilecek olursa
x + y = 40 ve 4x + 3y = 146 olarak ifade edilen iki denklem elde edilir.
Her iki denklemi doru yapan x ve y deerleri ise bu denklem grubunun zm
kmesini oluturur.
ax + by = m
cx + dy = n eklinde verilen,ayn deikenden oluan ve birden fazla denklem
bulunduran ifadelere birinci dereceden iki bilinmeyenli denklem sistemi ad
verilir.
Birinci dereceden iki bilinmeyenli denklem sistemlerinin zm kmesini bulmak

iin yok etme, yerine koyma ve grafik izimi gibi yntemler kullanlr.
Yok Etme Yntemi

Denklem sisteminde bilinmeyenlerden herhangi birinin katsays dier denklem-
deki ayn bilinmeyenin katsaysyla mutlak deerce eit, iaret bakmndan ters
olacak ekilde dzenlenir. Taraf tarafa toplama yoluyla seilen deiken yok edi-
lir.
RNEK 56:
2x + 3y = 11
4 denklem sisteminin zm kmesini bulunuz.
3x + 4y = 15
ZM
3 $ (2x + 3y) = 11 $ 3 Yanda bulunan deer verilen ilk denklemlerin herhan-
-2 $ (3x + 4y) = 15 $ (-2) gi birinde yerine yazlarak dier bilinmeyen hesapla-
6x + 9y = 33 nr.
+ - 6x - 8y = -30 2x + 3y = 11 denkleminde y=3 deeri yazlrsa
y = 3 tr. 2x + 3 3 = 11 & 2x + 9 = 11 & 2x = 2 & x = 1 olur.Bu
durumda zm kmesi K={(1, 3)} tr.
110
RNEK 57:
_
1 2 4 bbb
x + y = 3 bb
3 4 b`b denklem sisteminin zm kmesini yok etme yntemi ile bulunuz.
- = - 1 bb
x y b
a
ZM:
2 $c 1 2m 4
x + y = 3 $2 3 4
3 4 Soldaki toplamdan 3 - y = -1
+ x - y = -1
elde edilen x = 3 deeri 4
- y = -2
2 4 8
x+y = 3 2. denklemde yerine
- 2y = -4
3 4 yazlr.
+ x - y = -1 y = 2 dir.
5 5 Bu durumda K = " ^ 3, 2 h , olur.
x = 3 & x = 3 tr.
Yerine Koyma Yntemi

Denklem sistemindeki denklemlerin herhangi birinden herhangi bir deiken
eitliin bir tarafnda yalnz braklr ve dier denklemde yerine yazlr.
RNEK 58:
5x + y = -5
-2x + 3y = 19
ZM:
5x + y = -5 denkleminde y yalnz braklrsa y = -5x - 5 olur.
kinci denklemde y yerine -5x - 5 yazlrsa
-2x + 3 $ ] -5x - 5 g = 19 & -2x - 15x - 15 = 19 & -17x - 15 = 19
& -17x = 34
& x = -2 dir.
y = -5x - 5 eitliinde x yerine -2 yazlrsa y = -5 (-2) - 5 = 5 tir.
Bu durumda K = " ^ -2, 5 h , tir.
Grafik Yorumu
Birinci dereceden iki bilinmeyenli bir denklemin zm kmesini oluturan sral
ikililer analitik dzlemde bir doru belirtir.
Denklem sistemini oluturan denklemlerin belirttii dorularn kesim noktas ya
da noktalar bu denklem sisteminin zm kmesini oluturur.
RNEK 59:
x+y = 5
4 denklem sisteminin zm kmesini bulup grafiksel yorumunu ya-
3x + 3y = 15
pnz.
ZM:
- 3 $ ^ x + y h = 5 $ ] -3 g
3x + 3y = 15
- 3x - 3y = -15 Elde edilen bu doru eitlik denklem sisteminin
+3x + 3y = 15 zm kmesinin sonsuz elemanl olduunu ifade
0=0 eder.
1
kinci denklemin her iki taraf 3 ile arplrsa
1 ^ 3x + 3y h 1
3 = 3 $ 15
x + y = 5 tir.
Aslnda verilen iki denklem birbirinin aynsdr. Grafikleri ayn doruyu belirtir. Bu
duruma dorularn akk olmas ad verilir. akk iki dorunun tm noktalar
ortaktr.
111
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 60:
3x - y = 3
x + 2y = 8
ZM:
Denklem sistemini oluturan denklemlerin her biri analitik dzlemde bir doru
belirtir. Bu dorularn grafikleri aadaki gibi izilmitir.
3x - y = 3 denkleminde x = 0 ise y = -3 ve y = 0 ise x = 1 olduundan bu doru (0,-
3) ile (1, 0) noktalarndan geer.
x + 2y = 8 denkleminde x = 0 ise y = 4 ve y = 0 ise x = 8 olduundan bu doru ise
(0, 4) ile (8, 0) noktalarndan geer.
ki dorunun grafii izildiinde kesime noktas denklem sisteminin zm k-
mesi olur.
Bu denklem sistemi iin K={(2, 3)} olduu yerine koyma ya da yok etme metodu
ile bulunabilir.
RNEK 61:
x-y-6 = 0
4 denklem sisteminin zm kmesini bulup grafik yorumunu ya-
-3x + 3y + 12 = 0
pnz.
ZM:
3 $ (x - y - 6) = 0 $ 3
- 3x + 3y + 12 = 0
3x - 3y - 18 = 0
+ - 3x + 3y + 12 = 0
-6 = 0 bulunur.
Bulunan bu yanl eitlik denklem sisteminin zm kmesinin bo kme olduu-

nu belirtir. Bu denklemlerin grafii aadaki gibi izilir.
Grafik incelendiinde verilen
denklemlerin grafiklerinin birbi-
rine paralel olduu grlmekte-
Paralel iki doru birbirini dir. Ortak noktalar olmad iin
kesmez. K = dir.
112
ax + by + m = 0
4 denklem sisteminde her bir denklem bir doru belirtir.
cd + dy + n = 0
1. ac = b
d
m
= n ise dorular akktr ve zm kmesi sonsuz elemanldr.
2. ac = b
d
m
! n ise dorular paraleldir ve zm kmesi bo kmedir.
3. ac ! bd ise dorular tek noktada kesiir ve zm kmesi bir elemanldr.
RNEK 62:
(a - 2) $ x + 3y - b + 3 = 0 denklem sisteminin zm kmesi sonsuz elemanl ise

4
3x - 2y + 5 = 0 a+b toplamn bulunuz.
ZM:
a-2 3 -b + 3
3 = -2 = 5 olmaldr.
a-2 3 3 -b + 3
3 = -2 -2 = 5
-2a + 4 = 9 2b - 6 = 15
- 2a = 5 2b = 21
5 21
a = - 2 dir. b = 2 dir.
5 21
Bu durumda a + b = - 2 + 2 = 8 dir.
RNEK 63:
^ 2m - 2 h $ x - 3y + 1 = 0 denklem sisteminin zm kmesi bo kme ise m dee-
4
^ m + 1 h $ x + 5y - 7 = 0 rini bulunuz.
ZM:
2m - 2 -3 1
m + 1 = 5 ! -7 olmaldr.
Bu durumda 10m - 10 = -3m - 3
13m = 7
7
m = 13 tr.
RNEK 64:
(m - 2) x + 4y - 3 = 0 denklem sisteminin zm kmesinin tek elemanl olmas

4
4x + 8y - 6 = 0 iin m nin hangi deeri alamayacan bulunuz.
ZM:
Verilen iki denklemin zm kmesinin tek elemanl olmas iin
m-2 4
4 ! 8 olmaldr. Buradan
8 $ (m - 2) ! 4 $ 4
8m - 16 ! 16
8m ! 32
m ! 4 tr.
Dolaysyla m deeri 4 olamaz.
113
DENKLEM VE ETSZLK
a,b,c birer gerek say , a ve b sfrdan farkl olmak zere

ax + by c
ax + by < c
ax + by c
ax + by > c
eklindeki ifadelere birinci dereceden iki bilinmeyenli eitsizlikler denir.
Birinci dereceden iki bilinmeyenli denklemlerde olduu gibi bu eitsizliin -
zm kmesi de, (x, y) eklindeki sral ikililerden oluur. Eitsizlii doru yapan
sonsuz sayda sral ikili bulunacandan zm kmesi analitik dzlemde taral
blgeler izilerek gsterilir.
RNEK 65:
x - y 4 eitsizliinin zm kmesini analitik dzlemde gsteriniz.
ZM:
lk olarak x - y = 4 grafiini izilir.
x = 0 iin y = -4
y = 0 iin x = 4 tr.
Doru grafiinin kesiksiz

(devaml) izimi doru ze-
rindeki noktalarn zm
kmesine dahil olduu an-
lamna gelir. Kesikli izimi
ise doru zerindeki nokta-
larn zm kmesine dahil
olduu anlamndadr.
Eitsizlik iaretlerinin ya da verildii durumlarda doru grafii kesiksiz iz-

gi ile izilir. < ya da > durumunda ise doru grafii kesikli izilmelidir.
izilen dorunun analitik dzlemi iki blgeye ayrd grlr. Bu blgelerden
hangisinin zm kmesinin elemanlarn bulundurduunu anlamak iin ayrlan
blgelerin herhangi birinden herhangi bir nokta seilir. Bu nokta verilen eitsiz-
likte yerine koyulur. Elde edilen ifade doru ise noktann bulunduu blge, yan-
l ise dier blge boyanarak zm kmesinin elemanlar gsterilmi olur.
izilen doru grafiinde O(0, 0) noktasn alarak x - y 4 eitsizliinde yerine ko-
yulur. Bylece 0 - 0 4 yani 0 4 ifadesinin doru olduu grlr. Bu durumda
O(0,0) noktasnn yer ald blge boyanmaldr. Grafik aadaki gibidir.
y Boyal blgede bulunan sonsuz farkl
nokta verilen eitsizliin zm k-
mesini oluturur.
x-y=4
O
4 x
-4
114
RNEK 66:
y > -3x + 6 eitsizliinin zm kmesini analitik dzlemde gsteriniz.
ZM:
nce y = -3x + 6 dorusunun grafii kesikli
izgi ile yandaki gibi izilir.
y
Sonra O(0,0) noktasn eitsizlikte yerine
yazlr.
6 0 > -30 + 6 & 0 > 6 yanl olur.
O(0,0) noktas eitsizlii salamad iin
O(0,0) nn bulunmad blge boyanr.
O
2 x
RNEK 67:
2x + y # 8
4 eitsizlik sisteminin zm kmesini analitik dzlemde gsteriniz.
-x + 3y 2 6
ZM:
Verilen eitsizliklerin analitik dzlemde oluturduu blgeler boyanr. Yeil renge Boyanan blgedeki her s-
boyanan blge eitsizlik sisteminin zm kmesidir. ral ikili eitsizlik sisteminin
zm kmesinin bir ele-
mandr.
y
8
2
O
-6 4 x
2x+y=8
115
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 68:
3x + 4y # 12
4 eitsizlik sisteminin zm kmesini analitik dzlemde gsteriniz.
6x + 8y 2 48
ZM:
Her iki eitsizliin belirttii ortak blge bulunmad iin K = dir.
O
4 8 x
3x+4y=12
RNEK 69:
2 x - y 5 eitsizliini salayan (x, y) sral ikililerinin belirttii blgeyi analitik
dzlemde gsteriniz.
ZM:
2 x - y ve x - y 5 eitsizliklerinin belirttii blgeler izilerek 2 x - y 5 eitsizli-
inin zm kmesi aadaki yeil boyal blge olarak bulunur.
x-y=2
x-y=5
O 2
5 x
-2
3x+4y=12
-5
116
ALITIRMALAR
1. A = &^ 0, 4 h, b 1 l^ hb
2l^
2 , 3 , -1, 5 , 5, 3 , 3, 2
h 0 kmesinin elemanlarndan ka ta-
nesinin 2x + 3y = 12 denklemini saladn bulunuz.
2. Aada verilen denklem sistemlerinin zm kmelerini bulunuz.

a) -5x + 3y = 22
2x - 3y = -16

b) 7a - 3b = 10
2a + 5b = -3
c) x + y = -1
2 3
2x y
3 - 2 = 10
) 1 - 2y = -11
x+1
x
x + 1 + 4y = 22
3. 3x + 4y = 78 denkleminin zm kmesinin elemanlarndan biri

(a-1 , a+1) ise a deerini bulunuz.
4. - 2x + 5y = -3 denklem sisteminin zm kmesi sonsuz

4
(m - 2) $ x + 2y = n - 2 elemanl ise m . n deerini bulunuz.
5. y 1 x - 5 eitsizlik sisteminin zm kmesinin elemanlarn analitik

4 dzlemde gsteriniz.
y $ -x + 6
6. Toplamlar en ok 6, farklar en az -2 olan gerek say ikililerini analitik

dzlemde gsteriniz.
7. -5x + y 2 10 eitsizlik sisteminin zm kmesini analitik dzlemde

3
x # -2 gsteriniz.
8. |x + y| < 3 eitsizliinin zm kmesini analitik dzlemde gsteriniz

(a ! R + , | x | < a ise -a < x < a olduunu hatrlaynz. ).
117
DENKLEM VE ETSZLK
9.3.3. sl fadeler ve Denklemler
Neler reneceksiniz?
Terimler ve Kavramlar: sl ifade ieren denklemler,
sl ifade
Taban Bir gerek saynn tam say kuvveti ile ilgili uygulama yapma,
s sl ifadelerin arpm, blm ve kuvvetleri,
Kkl ifade Kkl ifade kavram ve kkl ifade ile sl ifade arasndaki iliki,
Rasyonel kuvvet En ok iki terimli kkl ifadelerin eleniklerini bulma.
9.3.3.1. sl fade eren Denklemler
Sembol ve Gsterimler: Gerek Saylarn Tam Say Kuvvetleri

Bir gerek saynn kendisi ile birden ok arpmn gstermek iin sl ifadeler
m
x n, n
xm , x n kullanlr.
rnein 3 saysnn kendisi ile 4 kez arpm 3 3 3 3 = 34 olarak gsterilir.
2 6 = 2 $ 2 $ 2 $ 2 $ 2 $ 2 = 64 tr.
1444444442444444443
6 defa
b l = $ 1 $ 1 $ 1 = 1 dir.
4
1 1
2 12444444
242444444
2 243 16
4 defa
b - 1 l = b - 1 l $ b - 1 l $ b - 1 l = - 1 dir.
3
3 3 3 3 27
a d R ve n d Z + olmak zere an ifadesine sl ifade ad verilir. an ifadesinde a

saysna taban , n ye ise s veya kuvvet denir.
a.a.a.a.a...a
an= 144444424444443 olarak hesaplanr.
n tane
Taban 0 dan farkl olmak

zere s alma ilemlerinde Aada verilen almalar inceleyiniz.
kuvvet ift say ise ilem a) (-2)4 = (-2) (-2) (-2) (-2) = 16 (Parantezin zerindeki ift say olan kuvve-
sonucu daima 0 dan byk- tin sonucu pozitif yaptna dikkat ediniz.)
tr.
b) (-2)3 = (-2) (-2) (-2) = -8 (Tek kuvvetler tabann iaretini etkilemez.)
c) -24 = -(2) (2) (2) (2) = -16
) b 2 l b 2 l b 2 l b 2 l b 2 l b 2 l 32
5
3 = 3 $ 3 $ 3 $ 3 $ 3 = 243
d) 04=0 . 0 . 0 . 0 = 0 ( 0 saysnn pozitif kuvvetleri yine 0 dr.)
e) ] -1 g200 = ] -1 g $ ] -1 g $ ] -1 g $ $ $ ] -1 g = 1
144444444444424444444444443
200 defa
f) ] -1 g201 = ] -1 g $ ] -1 g $ ] -1 g $ $ $ ] -1 g = -1
144444444444424444444444443
201defa
118
Bir Gerek Saynn Negatif Kuvveti
x d R - ! 0 + ve n ! Z + olmak zere
x -1 = 1x tir.
n
x -n = (x -1) n = b 1x l dir.
-1 -4 4 Sfr saysnn arpma ilemi-

b - 5 l = - 11 b - 2 l = b - 3 l = 81
1
a) 5 -1 = 5 ) f) ne gre tersi olmadndan
11 5 3 2 16
negatif kuvveti tanmszdr.
1 2 -3 3 Sfr saysnn pozitif kuvvet-
7 -2 = b 7 l = 49 b - 2 l = b - 3 l = - 27
1 1
b) -5 -1 = - 5 d) g) leri yine sfrdr.
3 2 8
-1 1
b3l = 4
-2 2
c) e) b 2 l = b 11 l = 121 4 -1 4 = 1
4 3 11 2 4 h) 5 = 5 20
sl Saylarda Toplama ve karma lemi

Hem taban hem de ss ayn olan sl saylar ortak paranteze alnarak toplana-
bilir veya kartlabilir.
a, b, c, x d R ve m d Z olmak zere
a . xm + b . xm - c . xm = (a + b - c) xm olur.
Aada verilen almalar inceleyiniz.

a) 7 . 108 + 2 108 = (7 + 2) 108 = 9 108
b) 11 320 - 4 320 = (11 - 4) 320 = 7 320
c) - 2 711 + 6 711 - 8 711 = (- 2 + 6 - 8) 711 = - 4 711
) x y8 + z y8 = (x + z) y8
d) 29 + 29 + 29 = (1 + 1 + 1) 29 = 3 29
e) -mn - mn - mn - mn = (-1 - 1 - 1 - 1) mn = - 4 mn
f) 0,02 106 + 5 104 = 2 104 + 5 104 = (2 + 5) 104 = 7 104
sl Saylarda arpma ve Blme

Tabanlar ayn olan sl saylar arplabilir.
x d R , ve a, b d Z + olmak zere xa xb = xa+b dir.
Bu ifadenin doruluu aadaki gibi ispatlanr.
x a $ x b = x a + b olduunu gsterelim.
x a $ x b = x $ x $ $$x $ x $ x $ $$x = x $ x $ $$x = x a + b dir.
14444244443 14444244443 14444244443
a tane b tane a + b tane

a) 36 3-2 = 36+(-2)=34
3 4 7
b) b 1 l b1l b1l
5 $ 5 = 5
c) (-2)11 (-2)13 = (-2)11+13=(-2)24 = 224
) (-5)7 (-5)8 = (-5)7+8=(-5)15
d) m-3n m5n m3 = m2n+3
e) x7 x5 = x7+5 = x12
119
DENKLEM VE ETSZLK
a
x d R , x 0 ve a, b d Z olmak zere x b = x a - b dir.
x

a < b olsun.
a tane
64444744448
x a x $ x $ $$x x x x 1 1 1 b x la b 1 lb - a
= $ x $ $$x = x $ x $ $$ x $ x $ x $ $$ x = x $ x = x a - b dir.
x b 1x444 4244443 1444442444443 1444442444443
b tane a tane b - a tane
Siz de a = b ve a > b durumlarn ispatlaynz.

10 11 ] 11 g-6
a) = 10 11 - 3 = 10 8 c) = 11 -6 - (-2) = 11 -4
10 3 ] 11 g-2
6
b1l ] -13 g8
= ] -13 g8 - 3 = (-13) 5
1 6 - 2 b 1 l4
2 =b5 l
5
b) )
] -13 g3
= 5
b1l
5
RNEK 1:
Dnyann Gne etrafndaki dnme hz saatte
108.000 km dir. Dnyann uzayda 1 saniyede ka
metre yol katettiini sl saylar yardmyla hesap-
laynz.
ZM:
108.000 = 108 103 olarak yazlr. 108 103 km yi metreye evirmek iin 1000 ile
yani 103 ile arplmas gerekir. 108 103 103 = 108 106 dr. 1 saat = 60 dakika
ve 60 dakika ise 60 60 = 3600 = 36 . 102 saniyedir. Dnya uzayda 1 saniyede
108 $ 10 6
= 3 $ 10 4 = 30000 metre yol kateder.
36 $ 10 2
RNEK 2:
Yandaki satran tahtasnda srasyla
A1, B1, C1, ... , A2, B2, C2, ..., A8, B8, .., H8
karelerine 31 den balayarak 364 e kadar saylar
yazlyor. F6 karesine yazlan saynn
C3 karesine yazlan sayya orann bulunuz.
ZM:
Herhangi bir karenin hemen stndeki kareye
yazlan say, altdaki karede bulunan sl
saynn ssne 8 eklenerek bulunmaktadr.
346 Bu durumda F6 daki saynn C3 teki sayya oran
3 46
338 = 3 46 - 19 = 3 27 dir.
3 19
330
319 322
39 310 311 312 313 314 315 316
31 32 33 34 35 36 37 38
120
RNEK 3:
3 -3 + 3 -3 + 3 -3
ileminin sonucunu bulunuz.
3 -2 $ 3 -2 $ 3 -2
ZM:
3 -3 + 3 -3 + 3 -3 3 $ 3 -3 3 -2 -2 - (-6)
-2 -2 -2 = -2 - 2 - 2 = -6 = 3 = 3 4 = 81 dir.
3 $3 $3 3 3
RNEK 4:
0, 2 $ 5 -6
-2 ileminin sonucunu bulunuz.
b1l
5
ZM:
1 -2
0, 2 = 10 = 5 = 5 -1 ve b 5 l = 5 2 dir.
2 1
5 -1 $ 5 -6 5 -7
Bu durumda = 2 = 5 -7 - 2 = 5 -9 dur.
52 5
sl fadelerle lgili Baz zellikler
1. x d R ve x 0 olmak zere x0 = 1 dir.
3 0
) b 7 l = 1 f) ^ 10 20 h = 1
0
a) 11 0 = 1
3 0
b) - 11 0 = -1 d) b - 7 l = 1 g) 0 0 belirsizdir.
30 1
c) ] -11 g0 = 1 h) ^ 3 h = 1
0
e) 7 = 7
2. x, a d R olmak zere x1 = x ve 1a = 1 dir.
a) 5 1 = 5 b) 1 1000 = 1 c) ] -7 g1 = -7
) - 8 1 = -8 d) 1 -14 = 1 e) 2017 1 + 1 2017 = 2018
< <
2017 1
3. x d R - ! 0 + ve a, b d Z olmak zere (xa)b=(xb)a=xa . b dir.

b tane
^x a hb a 6444447444448
= x $ x $ x ...x = x a + a + ... + a = x a $ b
a a a
14444444244444443
b tane
Ayn yolla (xa)b =xa.b=xb.a= (xb)a olduu grlr.

-2
1 saysnn btn gerek
1 -6
a) ^ 2 5 h = 2 15 b) ^ 3 -4 h = 3 -20 c) <b 1 l F = b 5 l
3 5 3
say kuvvetleri yine 1 dir.
5
5 6
1 15 1 18
) <b - 1 l F = b - 3 l d) <b - 1 l F = b 3 l e) ^ 3 x + 1 h = 3 2x + 2
3 3 2
3 3
f) ^ 5 a h = ^ 5 2 h = 25 a
2 a
121
DENKLEM VE ETSZLK
4. x, y ! R ve a ! Z + olmak zere x a $ y a = ^ x $ y ha dr.
x a $ y a = x $ x $ x...x $ y $ y $ y...y = ^ x $ y h $ ^ x $ y h $ ^ x $ y h ... ^ x $ y h = ^ x $ y h

a
1444442444443 1444442444443 14444444444444444244444444444444443
dr.
a tane a tane a tane
a) 3 4 $ 5 4 = 15 4 b) 2 7 $ 3 7 $ 5 7 = 30 7 c) 2 8 $ 5 8 = 10 8
) 7 a $ 3 a = 21 a d) ] -3 g5 $ ] -2 g5 = 6 5 e) ] -5 g7 $ ] 2 g7 = ] -10 g7
f) ] -6 g10 $ ] -2 g10 = 12 10
RNEK 5:
A = 13 (16)4 (125)5 olarak veriliyor. A saysnn ka basamakl bir say olduunu
bulunuz.
ZM:
A says 10 un kuvvetini bulunduracak ekilde dzenlenir.
A = 13 $ ^ 2 4 h $ ^ 5 3 h = 13 $ 2 16 $ 5 15 = 13 $ 2 1 $ 2 15 $ 5 15 = 26 $ 10 15 bulunur.
4 5
2 basamakl olan 26 saysnn yanna 15 tane sfr geldii dnlrse A says

15+2=17 basamakl olur.
a a
5. x, y ! R, y ! 0 ve a ! Z + olmak zere x a = c xy m dr.
y

a tane a tane
6444447444448 644444444444474444444444448
a
x a
a = y $ y $ y $ $$y = c y m $ c y m $ c y m $ $$ c y m = c y m
x x $ x $ x $ $$x x x x x
y 1444442444443
a tane
6 8 b 6 l8 ] -10 g7
= b -2 l = 5 7
-10 7
a) = 2 = 38 b)
28 ] -2 g7
] -10 g7 ^ 3h
5 5
= b - 2 l = ] -5 g7 = -5 7 e o
10 7 3
c) ) 5 =
]2g7
^ 2h 2
RNEK 6:
-5 $ 7 n + 9 $ 7 n + 45 $ 7 n
-7 n - 6 $ 7 n
ZM:
n
-5 $ 7 n + 9 $ 7 n + 45 $ 7 n (-5 + 9 + 45) $ 7 49
n n = n = -7 = -7 dir.
-7 - 6 $ 7 (-1 - 6) $ [
7
122
RNEK 7:
x, a ! R olmak zere 2x = a ise 4x+1 sl ifadesinin a cinsinden eitini bulunuz.
ZM:
4x + 1 = 4x $ 4
= ^ 22 h $ 4
x
= (2 x) 2 $ 4 (2 x yerine a yazlr.)
= 4 $ a 2 dir.
RNEK 8:
x, a, b, c d R olmak zere
_
2 x = a bbb
3 x = b `b olarak veriliyor. ] 720 gx sl ifadesini a, b,c cinsinden yaznz.
b
bb
5x = c b
a
ZM:
720 saysn asal arpanlara ayrlrsa
720 2
360 720 = 2 4 $ 3 2 $ 5 tir.
2
180 (2 $ 3 $ 5) x = 2 4x $ 3 2x $ 5 x
4 2
2
= ^ 2x h $ ^ 3x h $ 5x
4 2
90 2
45 3 = a 4 $ b 2 $ c bulunur.
15 3
5 5
1
RNEK 9: ki sl ifadenin birbirine

1 -10
, b = b 16 l , c = ^ 0, 25 h
12 -19 gre byklk ya da kk-
a=8
l aratrlrken tabanlar
Yukarda verilen a, b, c saylarn kkten bye doru sralaynz. eitlemek ya da sleri eit-
lemek kullanlan yntemler-
ZM: den ikisidir.
a = 8 12 = ^ 2 3 h
12
= 2 36
1 -10
b = b 16 l = ^ 2 -4 h = 2 40
-10
25 -19 1 -19 1 -19

c = ^ 0, 25 h = b 100 l = b 4 l = c 2 m = ^ 2 -2 h = 2 38 dir.
-19 -19
2
Bu durumda saylar a < c < b olarak sralanr.
RNEK 10:
K = - 290, L = - 545, M = - 360
Yukarda verilen K, L, M saylarn bykten ke doru sralaynz.
ZM:
K, L, M saylarnn kuvvetlerinin en byk ortak bleni 15 olduundan verilen her
saynn ss 15 olacak ekilde dzenlenir.
K = - (26)15 = - 6415
L = - (53)15 = - 12515
M = - (34)15 = - 8115
Bu durumda K > M > L dir.
123
DENKLEM VE ETSZLK
sl Denklemler
2 saysnn kanc kuvveti 32 dir? olarak verilen szel ifade matematiksel ola-
rak bir sl denklem oluturur. Bu denklem 2x = 32 olarak yazlr.
32 says 2 nin beinci kuvveti olduundan 2x = 25 ise x = 5 tir.
1. x d R - " -1, 0, 1 , ve m, n ! R - ! 0 + olmak zere xm = xn ise m = n dir.

Yani tabandaki saynn -1, 0 ya da 1 olmad sl denklemlerde eitliin
her iki tarafndaki tabanlar eit ise sler de eittir.
RNEK 11:
52x-2 = 625 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
5 2x - 2 = 5 4 & 2x - 2 = 4
2x = 6
x = 3 tr. Bu durumda K = ! 3 + tr.
RNEK 12:
81x+2 - 9x+6 = 0 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
81x+2 - 9x+6 = 0
81x+2 = 9x+6
(34)x+2 = (32)x+6 (Her iki sl saynn da taban 3 olarak yazld.)
34x+8 = 32x+12
4x+8 = 2x+12
2x = 4 ve x = 2 dir.
RNEK 13:
2n+3 - 2n+1 + 2n = 112 denklemini salayan n deerini bulunuz.
ZM:
2n23 - 2n21 + 2n = 112
2n(23-2+1) = 112
2n7 = 112
2n = 16
2n = 24 ve n = 4 tr.
RNEK 14:
2 $ 27 x 81
= denklemini salayan x deerini bulunuz.
3x - 1 $ 2x 2x - 1 $ 3x
ZM:
ler dlar arpm yaplrsa 2 $ 2 x - 1 $ 27 x $ 3 x = 81 $ 3 x - 1 $ 2 x
2 x $ (3 3) x $ 3 x = 3 4 $ 3 x - 1 $ 2 x
2 x $ 3 3x $ 3 x = 3 4 $ 3 x - 1 $ 2 x
2 x $ 3 4x = 3 x + 3 $ 2 x
2 x $ 3 4x 3 x + 3 $ 2 x
=
2x 2x
3 4x = 3 x + 3
4x = x + 3
3x = 3 ve x = 1 dir.
124
2. x, y ! R -{-1, 0, 1} ve n ! Z -{0} olmak zere
xn = yn denkleminde
a) n tek ise x = y
b) n ift ise |x| = |y| dir.
a) x3 = 23 ise x = 2 dir.
b) x4 = 16 ise x4 = 24 ve |x| = 2 dir. x = 2 veya x = -2 dir. -1 saysnn
c) x2013 = -1 ise x2013 = (-1)2013 ve x = -1 dir. tek kuvvetleri -1,
ift kuvvetleri +1 dir.
) x2000 = 1 ise |x| = 1 dir ve x = 1 veya x = -1 dir.
d) (...)12 = 1 ise parantez iine 1 veya -1 saylar yazlabilir.
e) (x + 2)15 = (-4)15 ise x + 2 = -4 ve x = -6 dr.
RNEK 15:
5
b x - 1 l = 32 denkleminin zm kmesini bulunuz.
2
ZM:
5
b x - 1 l = 25
2
x-1
2 =2
x-1 = 4
x = 5 tir. Bu durumda K = ! 5 + tir.
ki sl ifadenin birbirine
eit olmas durumunda eit-
RNEK 16: liin her iki tarafnda sler
4
b x - 1 l = 81 denkleminin zm kmesini bulunuz.
eit ve ift ise tabanlar birbi-
3 rine mutlak deerce eittir.
ZM:
b x - 1 l = 3 4 & x - 1 = 3 olur.
4
3 3
x x
3 - 1 = 3 veya 3 - 1 = -3
x x
3 = 4 veya 3 = -2
x = 12 veya x = -6
" ,
Bu durumda K = -6, 12 dir.
RNEK 17:
] 2x - 5 g8 = 16 6 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
166 saysnn ss 8 olacak ekilde dzenlenir.
16 6 = (2 4) 6 = 2 24 = (2 3) 8 = 8 8 olur.
(2x - 5) 8 = 8 8 ise | 2x - 5 | = 8 dir.
2x - 5 = 8 veya 2x - 5 = - 8
2x = 13 2x = - 3
13 3
x= 2 x=-2
K = & - 2 , 2 0 dir.
3 13
125
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 18:
(2x - y + 12)2 + (x + y - 6)2 = 0 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
0 hari tm gerek saylarn karesi pozitif olduundan eitlik yalnzca
(0)2 + (0)2 = 0 durumunda gerekleebilir.
2x - y + 12 = 0 Yanda bulunan x = -2 deeri x + y - 6 = 0 denkleminde
+ x+y- 6 = 0 yerine yazlarak
3x + 6 = 0 -2 + y - 6 = 0
3x = -6 y-8=0
x = -2 y = 8 bulunur. Bu durumda K={(-2 , 8)} dir.
RNEK 19:
x ! R olmak zere (x+8)2x+10 = 1 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
ab = 1 denkleminin salanabilmesi iin durum sz konusudur.
1. b = 0 ve a 0 olmaldr(Her ikiside sfr olur ise 00 1 dir.).
2. a = 1 ve b ! R dir.
3. a = - 1 ve b nin bir ift say olmas gerekir.
Bu durumlar rnee uyarlanr.
1. 2x + 10 = 0
2x = -10
x = -5 tir.
- 5 deeri taban 0 yapmad iin zm kmesinin bir elemandr.
2. x + 8 = 1 iin x = - 7 dir.
3. x + 8 = -1 iin x = - 9 bulunur. x = - 9 iin taban -1 ve s 2 . (- 9) + 10 = - 8
bir ift say olduundan verilen denklemi salar.
Dolaysyla K = {- 9, - 7, - 5} dir.
a ! R ve m, n ! R - ! 0 + olmak
zere RNEK 20:
x-1
25 x + 4
b3l m dir.
a > 1ve an < am

ZM:
ise n < m dir. x-4 x-4
x-1
25 x - 4 b 3 lx - 1 d 5 2 n 3 x - 1 d 3 -2 n
b3l
5 -2x + 8

& 3x > 9
& x > 3 tr.
Bu durumda K = (3, 3) dur.
126
ALITIRMALAR
1. Aadaki sorular cevaplandrnz.
a) 2x-1 = a ise 4x+1 in a cinsinden eitini bulunuz.
^ -2 3 h4 $ ] -2 g-3
b) ileminin sonucunu bulunuz.
^ -2 -2 h-3 $ ^ -2 -1 h
a = 2^ 4 h ve b = ^ 2 4 h ise b ifadesinin eitini bulunuz.

2 3 a
c)
) x ve y , 0 dan farkl gerek saylardr.

^ x 3 h4 $ _ y 6 i
3
ileminin sonucunu en sade hlde yaznz.
_ x2 $ y4 i
5
2. a ve b birer tam say olmak zere 74a-2b-4 = 6a-5b+8 ise a + b toplamn

bulunuz.
-2x
3. a = 4 x + 3 ve b = b 1 l
2 - 3 olarak veriliyor. a nn b cinsinden eitini bulunuz.
11 11
4. ax 1 olmak zere + ileminin sonucunu bulunuz.
a x - 1 a -x - 1
a+1
5. 2 $ 4a + 1 = 1
4 denkleminin zm kmesini bulunuz.
8
6. (x-4)2x-8 = 1 denkleminin zm kmesini bulunuz.
7. x, y, z ! R olmak zere
x4 y3 z5 < 0
y5 z4 > 0
x3 z < 0
yukarda verilenlere gre aadaki eitsizliklerden doru olann yanna (D),
yanl olann yanna (Y) yaznz.
l. y < 0 dr. (.......)
ll. x < 0 dr. (.......)
lll. z > 0 dr. (.......)
lV. x y > 0 dr. (.......)
y
V. x > 0 dr. (.......)
8. 8110 + 2714 = a 920 denklemini salayan a saysn bulunuz.
9. 3 2a = x veriliyor. 9 16a ifadesinin x cinsinden eitini bulunuz.
3
10. b 2 5- x l + 8 = 0 denkleminin zm kmesini bulunuz.
127
DENKLEM VE ETSZLK
9.3.3.2. Kkl fadeleri eren Denklemler
Kkl Saylar
n ! Z + , n $ 2 ve a, x ! R olmak zere x n = a eitliini salayan x deerlerine a nn

n. kuvvetten kk denir ve x = n a ile gsterilir.
xn = a denklemin zm farkl durumda incelenir.
1. a > 0 iin
n tek ise x = n a dr.
rnein x7 = 5 ise x = 7 5 tir.
n ift ise x = + n a veya x = - n a dr.
rnein x 6 = 5 ise x = 6 5 veya x = - 6 5 tir.
2. a < 0 iin
n tek ise x = n a olmak zere sadece bir gerek say kk vardr.
rnein, x 3 = -11ise x = 3 -11 dir.
n ift ise x in bir gerek say kk yoktur.
rnein x2 = -11 eitliini salayan bir x gerek says bulunamaz.
Yani -11 z R dir.
3. a = 0 ise n 0 = 0 dr.
n = 2 & 2 a ya da a yazlr ve ikinci dereceden kk a ya da kare kk a
olarak okunur. Derece 2 ise yazlmayabilir.
n = 3 & 3 a yazlr ve nc dereceden kk a ya da kp kk a olarak
okunur.
n = 4 & 4 a yazlr ve drdnc dereceden kk a olarak okunur.
Bir kkl ifadede kkn
derecesi ift ve kk iinde- n ! Z + olmak zere
ki say sfrdan kkse bu 2n + 1
a ifadesinin tanml olmas iin a ! R olmaldr.
kkl ifade bir gerek say
2n
belirtmez. a ifadesinin tanml olmas iin a 0 olmaldr.
RNEK 21:
4 5
3 , -3 , 6 2 , 10 -2 , 3 7
2 , -1 , 4 , -1 saylarn gerek say olanlar ve olmayan-
lar eklinde iki gruba ayrnz.
ZM:
4 5 3
3,6 2, 7
2 , 4 , -1 saylar birer gerek saydr.
-3 , 10 -2 , -1 saylar gerek say deildir.
RNEK 22:
A= x - 5 - 9 - x saysnn gerek say belirtmesi iin x in deer araln bulunuz.
ZM:
x - 5 0 ve 9 - x 0 & x 5 ve 9 x
& 5 x 9 olur.
RNEK 23:
2017 4
x + 3 ifadesinin gerek say belirtmesi iin x in zm kmesini bulunuz.
ZM:
Derece tek say olduundan kkl ifadeyi tanmsz yapan ( payday sfr yapan)
x =-3 deeri dnda bir gerek say yoktur.
Dolaysyla K= R - ! -3 + bulunur.
128
m
x ! R + ve n, m ! Z + olmak zere n x m = x n dir.
Yani her kkl say ayn zamanda bir sl say olarak yazlabilir.
Aadaki almalar inceleyiniz Her kkl say ayn zaman-

3
da bir sl say belirtir.
3 5 5 3 3
) b 5 l = b 5 l
1 21 11 1
a) 3
5 = 53 b) 3 11 = 3 21 c) 7 = 72
e) ] -2 g 7 = 7 -2
3 7 1 5 7
d) 27 = 2 3 f) 27 = 2 5
n d Z + ve n 2 olmak zere x d R iin

n tek ise n x n = x
n ift ise n x n = |x|
olarak kk dna karlr.
Aadaki almalar inceleyiniz. ift dereceli kk ileri nega-

tif olamayacandan, iin-
a)
7
27 = 2 b) 10
] -2 g10 = -2 = 2 c)
7
-2 7 = -2 )
4
54 = 5 = 5 deki saylar kk dna 0 ya
da 0 dan byk kartlr.
RNEK 24:
x,y gerek saylar ve x < 0 < y olmak zere
4
x4 +
5
^ -y h5 - 3 ^ x - y h3 + ^ x - y h2 ileminin sonucunu bulunuz.
ZM:
^ -y h5 - ^ x - y h3 + ^ x - y h2 = x + (-y) - ^ x - y h + x - y
4 5 3
x4 +
=- x - y - x + y - x + y
= - 3x + y dir.
RNEK 25:
0, 25 + 0, 64
0, 01 - 1, 69
ZM:
2 2
25 64 b 5 l + b 8 l 5 8 13
100 + 100 = 10 10 + 10
= 1 13 = 10
10 13 b - 10 l 13
1 169 2 2 12 = 10 $ 12 = - 12 dir.
100 - 100 b 1 l - b 13 l 10 - 10 - 10
10 10
RNEK 26:
3
23 + 16 - 27 - 3 8 ileminin sonucunu bulunuz.
ZM:
3 3
23 + 4 2 - 27 - 2 3 = 3 23 + 4 - 27 - 2
3
= 27 - 25
3
= 33 - 52
=3 - 5
= -2 dir.
129
DENKLEM VE ETSZLK
Kkl Saylarda Toplama ve karma

n $ 2 ve n ! Z + olsun. x ! R + ve a, b ! R olmak zere
a $ n x + b $ n x = ] a + b g $ n x tir.
Kk dereceleri ve kk ileri ayn olan iki kkl ifade toplanabilir ya da karlabilir.
a) 5 $ 2 - 2 $ 2 = ] 5 - 2 g $ 2 = 3 $ 2
b) -6 $ 3 5 + 4 $ 3 5 = ] -6 + 4 g $ 3 5 = -2 $ 3 5
c) 4 $ 5 2 3 + 6 $ 5 2 3 = (4 + 6) $ 5 2 3 = 10 $ 5 2 3
-10 $ 7 2 + 2 $ 7 2 ] -10 + 2 g $ 7 2 -8 $ 7 2
)
]6 - 4g $ 7 2
= = = -4
6$7 2-4$7 2 2$7 2
Kkl fadelerde arpma ve Blme

Kk dereceleri ayn olan kkl ifadeler birbiriyle arplabilir veya blnebilir.
a, b ! R +, n ! Z + ve n $ 2 olmak zere
n
a$n b = n a$b
n
a n a
b 0 olmak kouluyla n
b
= b dir.

1 1 1
n
a $ n b = a n $ b n = (a.b) n = n a.b dir.
n 1 1
a an
= b b l = b dir. (b0)
a n n a
=
n
b b 1n
a) 5 $ 3 = 15 b) 7 $ 7 = 72 = 7
c) 3
-5 $ 3 -2 = 3 10 ) 5
7 $5 2 =5 7$ 2 =5 14
11
20 20 -40 11 -40 11
d) = 2 = 10 e) 11
= -5 = 8
2 -5
Kkl saylar arasnda drt

Kk Derecesini Geniletme veya Sadeletirme
n
ilem yapabilmek iin nce n n$k k m
+ + m m$k
kk derecelerinin eit olup x ! R , m ! Z ; n, k ! Z ve n $ 2 olmak zere x = x = x k dir.
olmadna baklr. Derece- Bir kkl ifadenin hem kk derecesi hem de kk iindeki ifadenin ss ayn pozi-
ler farklysa eit hale getir- tif tam say ile arplr ya da blnrse deeri deimez.
dikten sonra ileme bala-
nr. Aadaki almalar inceleyiniz.
a) 5 7 4 = 3 $ 5 7 3 $ 4 = 15 7 12
10
10 5 15
b) 3 15
= 3 5 = 3 3 = 27
RNEK 27:
3
5 saysnn kknn derecesini 12 yapnz.
ZM:
1 1
3
5 = 5 3 tr. 3 saysnn hem pay hem de paydas 4 ile arplrsa deeri dei-
1 4
meyecektir. Bylece 5 3 = 5 12 = 12 5 4 tr.
130
RNEK 28:
7 -3 kknn derecesini 28 yapnz.
ZM:
7$4 28
7
-3 = - 7 3 = - 31 $ 4 = - 3 4 = - 28 81 dir.
RNEK 29:
A = 2 , B = 3 5 ve C = 4 3 saylarn kkten bye doru sralaynz.
ZM:
Kk dereceleri ayn olan kkl saylarn kk ilerine baklarak sralama yaplacan-
dan kk dereceleri 12 de eitlenir.
6$2
A= 2 6 = 12 64
4$3
B= 5 4 = 12 625
3$4
C= 3 3 = 12 27 bulunur.
Bu durumda sralama C < A < B eklinde olur.
RNEK 30:
5
2$ 2
4 ileminin sonucunu bulunuz.
2
ZM:
Kkl ifadelerde arpma ve blme yaplabilmesi iin kk derecelerinin ayn olmas
gerektiinden verilen kkl ifadelerin kk dereceleri 20 yaplr.
4$5 10 $ 2 20 20 20
24 $ 2 10 24 $ 2 10 2 14 20 2 14 20 14 - 5 20 9
= = = = 2 = 2 dur.
4$5
2 5 20
2 5 20
25 25
Kkl fadelerle lgili Baz zellikler
1. x d R + , m,n d Z ve n2 olmak zere _ n x i = n x m tir.

m

Kkl ifadelerde elde etti-
_ n x i = ` x n j = x n = n x m dir.
m 1 m m
imiz her zelliin aslnda
Aadaki almalar inceleyiniz. sl ifadeler yardmyla is-
a) ^ 5 h = 5 2 = 5 b) _ 2 $ 3 3 i = 2 3 $ _ 3 3 i = 8 $ 3 = 24
2 3 3
patlandna dikkat ediniz.
) _ 5 -2 i = _ - 5 2 i = - 5 2 3 = - 5 8
9 3 3
c) _ 3 7 i = 7 9 = 7 3 = 7 3
9 3
2. x, y ! R +, n ! Z + ve n $ 2 olmak zere
n
: x n $ y = x $ n y dir.
: x $ n y = n x n $ y dir.
a) 20 = 4 $ 5 = 2 2 $ 5 = 2 5
3
b) 3
16 = 3 8 $ 2 = 23 $ 2 = 2 $ 3 2
3
c) 2$3 4 = 2 3 $ 4 = 3 32
40 - 90 4 $ 10 - 9 $ 10 2 10 - 3 10 - 10
) = = 1 = 1 = - 10 $ 10 = -10
0, 1 1
10 10 10
131
DENKLEM VE ETSZLK
3. x ! R +, m, n ! Z +, m $ 2 ve n $ 2 olmak zere m n
x = m $ n x tir.

1
x n = ` x n j m = x m $ n = m $ n x tir.
m 1 1 1
m n
x=
3 4
a) 2 = 3 $ 4 2 = 12 2
5 3
b) 3 = 5 $ 2 $ 3 3 = 30 3
3 3
c) 3$ 2 = 32 $ 2 = 3 18 = 3 $ 2 18 = 6 18
1
4. x ! R +, m, n ! Z + ve n $ 2 olmak zere n ifadesinin paydasn bir
xm
n
rasyonel say yapmak iin hem pay hem de payda x n - m ile arplr.

n n n
1 xn - m xn - m xn - m
n = n = n = x tir.
xm xm + n - m xn
n n-m
( x )
RNEK 31:
1
3 ifadesinin paydasn rasyonel yapnz.
2
ZM:
3 3
1 4 4
3 = 3 3
= 2 dir.
2 2
3
( 22)
5. x, y d R + olmak zere ( x + y ) : ( x - y ) = x - y olduundan x + y ile

x - y nin arpm bir rasyonel saydr. x : x = x olduundan x ile x
in arpm bir rasyonel saydr.

2 3 - 5 saysnn 2 3 + 5 says ile arpm,
5 7 + 3 11 saysnn 5 7 - 3 11 says ile arpm,
7 - 3 saysnn 7 + 3 says ile arpm,
5 saysnn 5 says ile arpm bir rasyonel saydr.
RNEK 32:
2 1 2
- + ileminin sonucunu bulunuz.
2-1 2+1 2
ZM:
2 1 2 2+ 2 2-1 2 2
- + = 2 - 1 - 2 - 1 + 2 = 2 + 2 - 2 + 1 + 2 = 3 + 2 dir
2-1 2+1 2
^ 2 + 1h ^ 2 - 1h^ 2 h .
132
RNEK 33:
2
e o ileminin sonucunu bulunuz.
5- 3 5+ 3
-
5+ 3 5- 3
ZM:
2 2
e o = c 5 - 15 - 15 + 3 - 5 + 15 + 15 + 3 m
5- 3 5+ 3
-
5+ 3 5- 3 5-3 5-3
2
^ 5 - 3 h ^ 5 + 3 h = c 8 - 2 15 - 8 + 2 15 m
2 2
2
=c
8 - 2 15 - 8 - 2 15 m
2
2
=c
-4 15 m
2
= ^ -2 15 h
2
= 60 tr.
RNEK 34 :
5 + 2 6 ileminin sonucunu bulunuz.
a 2 + 2ab + b 2 = ] a + b g2
ZM = a+b
5 = 3+2 olduuna dikkat ediniz.
5 = ^ 3 h + ^ 2 h olarak yazlr ve sonu verilen ifadede yerine konulur.
2 2
^ 3h + 2 6 +^ 2h = ^ 3 + 2h =
2 2 2
3 + 2 = 3 + 2 dir.
14444444444444244444444444443
tam kare ifade
a ! 2 b durumundaki kkl ifadelerde a = m + n ve b = m n olmak zere
a + 2 b = m + n ve a - 2 b = m - n (m > n) eklinde yazlr.
RNEK 35:
8 - 2 15 + 8 + 2 15 ileminin sonucunu bulunuz.
ZM:
8 - 2 15 + 8 + 2 15 = 5 - 3 + 5 + 3 = 2 5 tir.
. . . .
5+3 5$3 5+3 5$3
RNEK 36:
3 4
16 x + 1 = 8 x + 2 denkleminin zm kmesini bulunuz.
ZM:
_b Z] 4x + 4 3x + 6
^ 2 4 hx + 1 = ^ 2 3 hx + 2 bbb ]]]
3 4
bb ]]] 6 = 4
` & 16x + 16 = 18x + 36
]
= 2 3x + 6 bbb []]]
6 4
2 4x + 4
bb ]] - 2x = 20
x = -10 dur. K = ! -10 + dur.
4x + 4 3x + 6 bb ]]
2 6 =2 4 a ]
\
133
DENKLEM VE ETSZLK
ALITIRMALAR
2, 7 + 0,3
1. ileminin sonucunu bulunuz.
1,2
2. a = 5 + 3 ise ] a - 8 g $ ] a + 2 g ileminin sonucunu bulunuz.

4
1
2+
2
3. 1 ileminin sonucunu bulunuz.
2-
2
4. 6 - x - 2 saysnn bir gerek say olabilmesi iin x tam saysnn ka farkl

deer alabileceini bulunuz.
3
5$ 5
5. 4 = 5 x ise x deerini bulunuz.
5
3 16 x + 1
6. = 4 denkleminin zm kmesini bulunuz.
8x - 1
7. a < b < 0 ve a, b d R olmak zere ] a - b g2 - 3 ] b - a g3 - 4 a 4 ileminin

sonucunu bulunuz.
8. 8 + 60 - 8 - 60 ileminin sonucunu bulunuz.
4 3
9. x = 3 9 $ 4 3 olduuna gre x in deerini bulunuz.
10. _
a = - 3 bbb
b
b = - 3 6 b` saylarn kkten bye sralaynz.
bb
c = - 6 20 b
a
134
9.3.4. Denklemler Ve Eitsizliklerle lgili
Uygulamalar
Neler reneceksiniz?
Oran ve orant kavramlarn kullanarak problemler zme,
Denklem ve eitsizlikler ile ilgili problemler zme. Oran
Orant
Doru orant
9.3.4.1. Oran ve Orant Ters orant
Yzde
Ayn trden iki okluun blme yoluyla karlatrlmasna oran denir. En az biri
sfrdan farkl a ve b gerek saylar iin a nn b ye oran; a
b
veya a : b eklinde
gsterilir.
ki ya da daha fazla orann birbirine eitlenmesine orant denir.
a c
b = d
eitlii bir orant belirtir ve a deerinin b deerine oran, c deerinin
a a c
d deerine oranna eittir. eklinde okunur. %, b , a: b, b = d ,
a: b = c: d
Sabit bir k deeri iin a c
b = d =k
eitliindeki k deerine orant sabiti denir.
a c
b = d
eitlii a : b = c : d eklinde de yazlabilir. Bu eitlikte b ve c deerleri iler,
a ve d deerleri dlar olarak adlandrlr.
Bir futbol takmndaki yerli ve yabanc futbolcu saylar farkl ekillerde

karlatrlabilir. rnein 20 yerli ve 8 yabanc futbolcusu bulunan bir
kulpteki yerli futbolcu saysnn yabanc futbolcu saysna oran 20 8
eklinde gsterilebilir.
Boylar 160 cm ve 180 cm olan iki rencinin boylarnn oran 160180 ek-
linde ifade edilebilir.
2 : 3 = 4 : 6 ve 2 4 6
3 = 6 = 9 ifadeleri birer orant belirtir.
Orantnn zellikleri
a c
b = d =k
orantsnda
1. ler arpm ile dlar arpm birbirine eittir. Yani a . d = c . d dir.

2. teki veya dtaki terimler yer deitirebilir.
a c d c a c a b
b = d
& b = a
b = d
& c =
d
3. Oranlarn paylarnn toplam, paydalarnn toplamna blnrse orant

sabiti deimez.
a c a+c
b = d = k & b+d = k
4. m 0 ve n 0 olmak zere oranlarn biri m sabit saysyla dieri n sabit

saysyla geniletilip pay ve paydalar kendi aralarnda toplanrsa orant
sabiti deimez.
a c m$a n$c m$a+n$c
b = d = k & m$b = n$d = k & m$b+n$d = k
5. Oranlar arplrsa orant sabitinin karesi elde edilir.

a c a$c 2
b = d = k& b$d = k
135
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 1:
a, b ! R olmak zere a 2
b = 3 ve a + b = 15 ise a deerini bulunuz.
ZM:
ler yer deitirilirse a b
2 = 3 = k elde edilir. Bu eitlikten
a+b 15 ve a a
2+3 = k & 5 = k 2 =k& 2 =3
& k = 3 tr. & a = 6 dr.
RNEK 2:
a ve b sfrdan farkl gerek saylar olmak zere 2a=5b ise aa +- bb deerini bulunuz.
ZM:
2a=5b olduundan a= 5k ve b=2k denilir.
Bu deerler istenilen denklemde yerine yazlrsa aa +- bb = 55kk +- 22kk = 7k 7
3k = 3 elde
edilir.
RNEK 3:
a b c
2 = 3 = 5 ve 2a - 3b + 4c = 30 olmak zere a + b . c deerini bulunuz.
ZM:
a b c
2 = 3 = 5 = k orantsndaki her bir oran, orant sabiti ile eitlenirse a = 2k,
b = 3k, c = 5k olarak bulunur. Bu deerler verilen eitlikte yerine yazlrsa
2a - 3b + 4c = 30
2.2k - 3.3k + 4.5k = 30
4k - 9k + 20k = 30
15k = 30 olup k = 2 olarak bulunur.
k deeri yerine yazlrsa a = 4, b = 6, c = 10 bulunur.
Bu durumda a + b . c = 4 + 6 . 10 = 4 + 60 = 64 tr.
RNEK 4:
a c e
b = d = f =4
olmak zere, ab $$ dc $$ ef ifadesinin deerini bulunuz.
ZM:
a c e
b = d = f =4
orantsndan a , d = 1 ve ef = 4 elde edilir.
b =4 c 4
Buradan ab $$ dc $$ ef = a d e 1
$ $ = 4 $ 4 $ 4 = 4 tr.
b c f
RNEK 5:
x2 + z2
x, y, z ve t gerek saylar olmak zere xy = zt = 3 ise ifadesinin deerini
4 y2 + t2
bulunuz.
ZM:
x2 z2 32 9 x2 + z2 9
2 = 2 = 2 = 16 olup 2 = 16 dr.
y t 4 y + t2
136
RNEK 6:
a,b,c,d,e ve f sfrdan farkl gerek saylar olmak zere
a c e 2
b = d = f = 3 orantsnda 2a + 3c - e = 24 ve 3d - f = 12 olduuna gre b dee-
rini bulunuz.
ZM:
2a 3c -e 2 2a + 3c - e 2
2b = 3d = -f = 3 & 2b + 3d - f = 3
24 2
& 2b + 12 = 3
& 4b + 24 = 72
& b = 12 dir.
RNEK 7:
ax = by = cz = 12 ve 1x + 1y + 1z = 1
4 ise a + b + c toplamnn deerini bulunuz.
ZM:
12 b_ 12 12 12
ax = 12 ise a = x bbb a+b+c = x + y + z
bb
12 b
by = 12 ise b = y `b & = 12 c 1 1 1m
x+y+z
bb
12 bb 1
cz = 12 ise c = z bb = 12 $ 4 = 3 tr.
a
Doru Orant
ki okluktan biri artarken dieri de ayn oranda artyorsa ya da biri azalrken di-
eride ayn oranda azalyorsa bu okluklara doru orantldr denir.
a ve b doru orantl ise a
b =k
eklinde gsterilir(k orant sabitidir.). Doru orantl iki okluk
birbiriyle blm duru-
RNEK 8: mundadr.
3x - 1 ve y + 3 doru orantl iki saydr. x = 5 iken y = 4 ise x = 9 iken y deerini
bulunuz.
ZM:
3x - 1 ve y + 3 saylar doru orantl olduundan
3x - 1 3$5-1
y + 3 = k & 4 + 3 = k ve k = 2 dir.
Bu durumda x = 9 iin 3y$ 9+ -31 = 2 & y = 10 dur.
RNEK 9:
a, b, c saylar srasyla 3, 5, 7 saylar ile doru orantldr. a + b + c = 60 ise c - b
deerini bulunuz.
ZM:
a, b, c saylar srasyla 3, 5, 7 saylar ile doru orantl olduundan
a b c
3 = k, 5 = k, 7 = k olup buradan a = 3k, b = 5k, c = 7k bulunur. Bu deerler
toplamda yerine yazlrsa
a + b + c = 60
3k + 5k + 7k = 60
15k = 60
k = 4 tr.
Bu durumda b = 5k = 5 . 4 = 20 ve c =7k = 7 . 4 = 28 olmak zere c - b = 28 - 20 = 8
dir.
137
DENKLEM VE ETSZLK
Ters Orant
ki okluktan biri artarken dieri ayn oranda azalyor ya da biri azalrken dieri
ayn oranda artyor ise bu okluklara ters orantldr denir.
Ters orantl iki okluk birbi- a ve b ters orantl ise a . b = k (k orant sabiti) eklinde gsterilir.
riyle arpm durumundadr.
RNEK 10:
a, b ve c saylar srasyla 2, 3 ve 6 ile ters orantldr. a + b + c = 8 ise a, b, c saylarn
bulunuz.
ZM:
a, b, c saylar srasyla 2, 3, 6 ile ters orantl olduundan a 2 = k, b 3 = k, c 6 = k
dir. Bu eitlikler yardmyla bulunan a = 2k , b = 3k , c = 6k deerleri toplamda yerine
yazlrsa
k k k
a + b + c = 8 & 2 + 3 + 6 = 8 & k = 8 dir.
k deeri yerine yazlrsa
8 4
a $ 2 = 8 & a = 4 , b $ 3 = 8 & b = 3 ve c $ 6 = 8 & c = 3 tr.
RNEK 11:
a says b says ile doru, c says ile ters orantldr. a = 4 ve b = 2 iken c = 6 ise
a = 5 ve b = 10 iken c saysn bulunuz.
ZM:
a says b says ile doru, c says ile ters orantl olduundan ab$ c = k olup
4$6
a = 4 ve b = 2 iken c = 6 & 2 = k ve k = 12 dir.
5$c
Bu durumda a = 5 ve b = 10 iken 10 = 12 ve c = 24 tr.
Altn Oran Nedir?
a b
Uzunluu , kadar olan bir AB doru paras alalm ve bunu bir C noktas yardmy-
la uzunluklar a ve b kadar olanAC ve BC gibi iki doru parasna ayralm.
a+b a a
a = b eitliini salayan b orannn pozitif deerine altn oran ad verilir. Bu
1+ 5
oran 2 irrasyonel saysna eit olup yaklak deeri 1,618 dir.
138
Altn oran bu kadar ilgin yapan ey doada canl cansz bir ok varlkta rastlan-
masdr.
deal llere sahip bir insan vcudunda saysz altn oran
rnei bulunmaktadr.
Omuzdan parmak ucuna olan mesafe ile dirsekten parmak
ucuna olan mesafe arasndaki oran: 1,618 dir.
am kozalaklarnda, sa-el ve sol-el ynlerinde gelien spi-
raller zerindeki taneciklerin birbirlerine oran 1,618 dir.
Az boyunun burun geniliine oran: 1,618 dir.
Orta parman sere parmana oran: 1,618 dir.
Ar kovanndaki dii ar ile erkek ar saylar arasndaki oran
1,618 dir.
Ayieinde sol-el ynnde yer alan 55 ekirdek ile sa-el
ynnde yeralan 89 ekirdek vardr. Bunlarn birbirine oran
1,618 dir. Bu say altn orana olduka yakndr.
Oran Orant Problemleri
a, b, c ve x gerek saylar olmak zere
a b
3 ifadesinde a ile b ve c ile x arasnda doru orant varsa a . x = b . c dir.
c x
a b
3 ifadesinde a ile b ve c ile x arasnda ters orant varsa a . b = c . x tir.
c x
RNEK 12:
Bir izci kampnda 30 izciye 50 gn yetecek kadar yiyecek vardr. 10 gn sonra kamp-
tan ka izci ayrlrsa kalan yiyecein, kalan izcilere 75 gn yeteceini bulunuz.
ZM:
10 gn sonra 30 kiiye 40 gn yetecek kadar yiyecek kalmtr. Ayrca kamptan x
kii ayrlrsa 30 - x kii kalr.
Kii says ile yiyecein yetecei gn says ters orantl olduundan
30 kii 40 gn
(30-x) kii 75 gn
30 . 40 = (30 - x) . 75 & 16 = 30 - x & x = 14 izci ayrlmaldr.
RNEK 13:
Furkan, Fatih ve Feyza isimli arkada 144 adet cevizi srasyla 3,
4 ve 6 saylar ile ters orantl olarak paylaacaklardr. En az ceviz
alan kiiyi ve bu kiinin ka ceviz alacan bulunuz.
ZM:
Furkan x, Fatih y ve Feyza z tane ceviz alsn. x, y ve z saylar srasyla 3, 4 ve 6 ile
ters orantl olduundan en az ceviz alan kii,
k _b
x $ 3 = k ise x = 3 bbb Z]] k k k
bb ]] x + y + z = 144 & 3 + 4 + 6 = 144 olur.
kb b ]
y $ 4 = k ise y = 4 `b & ][] 9k
bb ] & = 144
b ]
] 12
kb
z $ 6 = k ise z = 6 bbb ]] & k = 192 dir.
a \
Bu durumda 3k , 4k ve 6k ifadelerinden en kk olan 6k dr ve en az ceviz alan
kii Feyzadr.
O hlde Feyza z = 6k = 192
6 = 32 ceviz alr.
139
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 14:
Ceren bir yolu saatte 80 km hz yapan A otobs ile 6 saatte gidiyor. Ayn yolu B
otobs ile 8 saatte dndne gre B otobsnn dnteki hznn saatte ka
Hz ve zaman ters orantl km olduunu bulunuz.
okluklardr.
ZM:
Hz ve zaman ters orantl olduundan,
bir yol 80 km/sa. hzla 6 saatte gidilmise
ayn yol V km/sa. hzla 8 saatte dnlmtr.
V . 8 = 80 . 6 ise V = 60 km/sa. tir.
RNEK 15:
Marangoz Ahmet Usta, bir kalas 4 paraya 12 dakikada blebiliyorsa ayn kalas
Ahmet Ustann 8 paraya ka dakikada blebileceini bulunuz.
ZM:
Ahmet Ustann kalas 4 paraya blebilmesi iin 3 kesim yapmas gerekmek-
tedir.
Ahmet Ustann ayn kalas 8 paraya blebilmesi iin 7 kesim yapmas ge-
rekmektedir.
3 kesim iin 12 dakika zaman gerekli ise
7 kesim iin x dakika zaman gerekir.
3x = 84 & x = 28 dakika
RNEK 16:
Boyac Serdar Usta farkl renkteki boyadan A, B ve C litre alp
A 1 B 2
B = 3 ve = oranlarnda kartrarak yeni bir boya rengi
C 5
elde etmitir.
Serdar Usta toplam 46 litre boya kullandna gre C deerini bulunuz.
ZM:
Birinci orant 2 ve ikinci orant 3 ile geniletilirse A 2 B 6
B = 6 ve C = 15 bulunur.
Buradan A = 2k, B = 6k, C = 15k olur.
A + B + C = 46 & 2k + 6k + 15k = 46 & 23k = 46 & k = 2 dir.
Bu durumda C = 15k = 15 2 = 30 litredir.
RNEK 17:
Zeynep okuduu kitaplar 5 ile doru, 3 ile ters orantl
olacak ekilde iki farkl gruba ayryor. Sayfa says 300 n
zerinde olan kitaplarn st rafa, sayfa says 300 ve 300 n
altnda olan kitaplarn alt rafa diziyor. st rafa dizdii ki-
tap says alt rafa dizdii kitap saysndan 42 fazla olduuna
gre Zeynep in okuduu kitap saysn bulunuz.
ZM:
Sayfa says 5 ile doru orantl olan kitap saysna a, sayfa says 3 ile ters orantl
olan kitap saysna b denilirse.
a k
5 = 3b = k & a = 5k ve b = 3 tr. Buradan a > b olduu grlr.
a says b saysndan 42 fazla olduundan
a = b + 42 ise 5k = 3k + 42 ve 5k - 3k = 42 dir.
Bylece k = 9 dur. Buradan toplam kitap a + b = 5k + 3k = 45 + 3 = 48 dir.
140
RNEK 18:
Bir kouda birinci gelen atlet; kouyu ikinciden 30 metre, ncden 40 metre
nde tamamlamtr. kinci atlet kouyu tamamladnda nc atletin kouyu
bitirmesine 11 metre kaldna gre koulan pistin uzunluunun ka metre oldu-
unu bulunuz (Atletlerin sabit hzlarla kotuklar varsaylacaktr.).
ZM:
xm 10 m 30 m
3. atlet 2. atlet 1. atlet
2. atlet 30 metre yol alp yarmay tamamladnda 3. atlet 40 - 11 = 29 metre

yol almtr. Buradan 2. atlet 30 metre yol aldnda 3. atlet 29 metre yol alrsa 2.
atlet x+40 metre yol aldnda 3. atlet x+29 metre yol alr. eklindeki doru orant
zlrse
30 m 29 m
x + 40 m x + 29 m
29x + 1160 = 30x + 870
x = 290 metredir.
Bu durumda pistin tamam x + 40 = 290 + 40 = 330 metredir.
ALITIRMALAR
1. xy = 3
8 ve y - x = 20 ise x deerini bulunuz.
2. a 3 b a
b = 5 ve c = 2 ise c deerini bulunuz.
m+n m2
3. 2m - n = 4 ise n 2 deerini bulunuz.
4. Bir snftaki kz rencilerin says 0,24 ile erkek rencilerin says 0,36
ile doru orantldr. Snf mevcudu 30 dan fazla olduuna gre snf
mevcudunun en az ka olabileceini bulunuz.
5. Akif ve Mert bir arsay 2 5 orannda hisse ile almak istemektedir.Kk
hisseyi Akif 32.000 TL karlnda aldna gre arsann tamamnn ka TL
olduunu bulunuz.
6. a says b+1 ile doru, c-2 ile ters orantldr. a = 5 ve b = 2 iken c = 8 ise
b = 3 ve c = 4 iken a deerini bulunuz.
7. zde olan 25 adet gne panelinin 12 gnde rettii elektrii , ayn
artlarda bu panellerle zde ve 3 kat daha fazla saydaki gne paneli ile
ka gnde retebileceini bulunuz.
8. Cennet Hanm anaokuluna giden kz ile hafta sonu kek yapmak
istemektedir. Bunun iin gerekli olan un, eker ve tereya miktarlar
srasyla 8, 3 ve 2 saylar ile doru orantldr. Cennet Hanm ve kznn
yapt 4 kiilik bir kek 1300 gr olduuna gre yapacaklar 8 kiilik bir kekte
ka gram tereya kullanacaklarn bulunuz.
9. Bir bilim insan demir, alminyum ve kurun metallerini srasyla 3, 4 ve 12
saylar ile ters orantl olacak ekilde kartrp 240 gramlk bir alam elde
ediyor.Bu alamdaki alminyum miktarn bulunuz.
10. Bir uak firmas bilet fiyatlarn 30 bo koltuk kalana kadar sabit bir fiyatla
bo koltuk says 30 un altna dtnde koltuk says ile ters orantl
olacak ekilde belirlemektedir. 20 bo koltuu olan bir uakta bilet fiyat
75 TL ise 15 bo koltuk kaldnda bilet fiyatnn ka TL olacan bulunuz.
141
DENKLEM VE ETSZLK
9.3.4.2. Denklem ve Eitsizlikler ile lgili Problemler
DNYORUM
Aklnzdan bir say tutunuz.
Sonra tuttuunuz sayy 4 ile arpnz.
kan sonuca 12 ekleyiniz.
Elde ettiiniz sonucu 2 ye blnz.
En sonunda da kan sonutan tuttuunuz saynn 2 katn karnz.
Cevabnz 6 deil mi?
Baka bir say tuttuunuzda cevabnz ne olurdu?
Srasyla yaptmz bu ilemleri matematiksel olarak nasl ifade edebiliriz?
Dnp yorumlaynz.
Gnlk hayatta karlalan baz problemlerin zmnde matematiksel ifadeleri
kullanmak gerekebilir. Bu ifadeleri matematiksel olarak gstermek iin cebirsel
ifadeler kullanlr. Bununla ilgili baz rnekler aadaki tabloda verilmitir.
Szel fade Cebirsel fade

Bir saynn 5 fazlas x+5
Alinin yann 2 kat 2x
Veyselin cebindeki parasnn 3 katnn 10 eksii 3x - 10
Bir saynn 3 fazlasnn 2

5 inin 4 fazlas 2
5 $ (x + 3) + 4
Gkhan ile Cenkin yalar toplam 20 dir. x + y = 20
Kasadaki meyvelerin yarsnn 6 fazlas x
2 +6
2 katnn 4 eksii 5 ten kk saylar 2x - 4 1 5
Karesi ile kendisinin toplam 20 olan saylar x 2 + x = 20
Bir saynn 2 katnn 3 fazlasnn te biri 7 den b- 2x + 3
yk veya eit olan saylar. 3 $7
RNEK 19:
Bir saynn 3 katnn 4 eksii, ayn saynn 2 fazlasnn 2 katna eit olduuna gre
bu sayy bulunuz.
ZM:
Bu szel ifade cebirsel olarak 3x - 4 = 2 (x + 2) eklinde ifade edilebilir. Buradan
3x - 4 = 2x + 4
x = 4 + 4 ve x = 8 dir.
RNEK 20:
Pelin her gn bir nceki gnden 10 sayfa fazla okuyarak 350
sayfalk bir roman 5 gnde bitirmitir. Pelinin ilk gn okudu-
u sayfa saysn bulunuz.
ZM:
Pelinin ilk gn okuduu sayfa saysna x denilirse
x + (x + 10) + (x + 20) + (x + 30) + (x + 40) = 350
5x + 100 = 350
5x = 250 dir ve x = 50 dir.
142
Aadaki tabloda szel ifadelerin grafiksel gsterimi ile ilgili rnekler verilmitir.
nceleyiniz.
Szel fade Grafiksel Gsterim
Boyu 100 cm iken dikilen bir fidann 3

yl sonundaki boyu 190 cm dir. fadesine
uygun grafik gsterimi yandaki gibidir:
Bir manavda 10 kg elma, 20 kg portakal ve

60 kg muz vardr. Her bir meyve trnn
miktarnn tm meyve miktarna orann
gsteren dairesel grafik gsterimi yandaki
gibidir:
Serkann 5 gn boyunca okuduu bir

kitabn sayfa saylar srasyla 10,30,40,20 ve
50 dir. Bu ifadenin stun grafii ile gsterimi
yandaki gibidir:
RNEK 21:
Ayhan, bir merdiveni ikier ikier kp er er inmitir. nerken
ve karken att toplam adm says 45 olduuna gre merdivenin
ka basamakl olduunu bulunuz.
ZM:
Merdivenin basamak saysna x denilirse Ayhann karken ve inerken att adm
saylar srasyla 2x ve 3x olacaktr. 2x + 3x = 45 denklemi zlrse
5x =
6 45
5x = 270
x = 54 tr.
RNEK 22:
Demetin paras Yiitin parasnn 3 katndan 20 lira fazladr. Demet, Yiite 50 lira
verirse paralar eit olmaktadr. Buna gre Yiitin balangta ka liras olduunu
bulunuz.
ZM:
Yiitin parasna x denilirse Demetin paras 3x + 20 olur.
Yiitin paras Demetin paras
x 3x + 20
+50e o -50
x + 50 3x - 30
Bu durumda x + 50 = 3x - 30
2x = 80 ve x = 40 liradr.
143
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 23:
Hseyin dede yalar 6, 8 ve 12 olan torununa bahesinden toplad 45 tane
cevizi yalaryla ters orantl olacak ekilde datyor. Torunlarn aldklar ceviz say-
lar dairesel bir grafikle gsterilirse ortanca torunun ald ceviz miktarn gsteren
daire diliminin merkez asnn ka derece olacan bulup ald pay daire grafii
ile gsteriniz.
ZM:
Torunlarn aldklar ceviz saylar srasyla a,b ve c olsun. Ters orant zelliinden
a . 6 = k , b . 8 = k ve c . 12 = k olup buradan a + b + c = 6k + 8k + 12
k
= 45 denklemi
elde edilir. Denklem zlrse k = 120 dir.
k deeri yerine yazlrsa a = 20, b = 15 ve c = 10 olur. Bu du-
rumda ortanca torun 15 ceviz almtr.
15 cevizin 45 cevize oran, x in 360o ye oranna eitlenirse
15 x o
45 = 360 ise x = 120 dir.
Bu verilerin dairesel grafik ile gsterimi yandaki gibidir
RNEK 24:
Bir otobsteki erkek yolcularn says kadn yolcularn saysnn 2 katdr. Bu otobse
3 erkek yolcu biner, bu otobsten 3 kadn yolcu inerse otobsteki erkek yolcularn
says kadn yolcularn saysnn 3 kat olmaktadr. Buna gre otobste balangta
ka yolcu olduunu bulunuz.
ZM:
Erkek yolcu says Kadn yolcu says
2x x
+3 e o -3
2x + 3 x-3
Bu durumda 2x + 3 = 3 (x - 3)
2x + 3 = 3x - 9 ve x = 12 dir.
Balangtaki yolcu says 3x olduundan cevap 3x = 3 2 = 36 dr.
RNEK 25:
Bir oyuncak imalathanesinde bir gn ierisinde retilen oyuncaklar kutulara yer-
letirilecektir.
Kutulara sekizer oyuncak yerletirilirse 20 oyuncak artmakta-
dr.
Onar oyuncak yerletirilirse 7 kutu bo kalmaktadr.
Buna gre bu imalathanede bir gn ierisinde retilen oyuncak
saysn bulunuz.
ZM:
Kutu saysna x denilerek oyuncak saylar iki farkl ekilde hesaplanp birbirine
eitlenirse
8x + 20 = 10 . (x - 7)
8x + 20 = 10x - 70
2x = 90 ve x = 45 tir.
Bu imalathanede bir gnde retilen oyuncak says, 8x + 20 = 8 . 45 + 20 = 380 dir.
Ayn sonuca 10 . (x - 7) ifadesini kullanarak da ulalabileceine dikkat ediniz.
144
RNEK 26:
Bir ara 1 litre yakt ile ehir iinde 15 km, ehir dnda ise 20 km yol gidebilmekte-
dir. Bu ara 30 litre yakt ile ehir iinde ve ehir dnda toplam 550 km yol gittiine
gre ehir iinde ka km yol gittiini bulunuz.
ZM:
ehir iinde tkettii yakt miktarna x litre denilirse,
ehir dnda tkettii yakt miktar (30 - x) litre olur.
ehir ii ehir d
x 30 - x
15x + 20 . (30 - x) = 550
5x = 50 olup x = 10 dur. ehir iinde 15 . 10 = 150 km yol gitmitir.
RNEK 27:
Bir telin bir ucundan 1
8 i kesilirse orta noktas 10 cm yer deitirmektedir. Buna
gre telin kesilmeden nceki boyunun ka cm olduunu bulunuz.
ZM:
Bir telin orta noktas bir ucundan kesilen miktarn yars kadar yer deitirecein-
den, telin boyuna x cm dersek
x
8 = 10 & x = 20 & x = 160 cm dir.
2 8
RNEK 28:
Bir konser bileti kuyruunda eyma batan 25. srada, Harun ise sondan 18. srada-
dr. eyma ile Harun arasnda 5 kii vardr.
a) eyma gieye Harundan daha yakn ise kuyruktaki kii saysn bulunuz.
b) Harun gieye eymadan daha yakn ise kuyruktaki kii saysn bulunuz.
ZM:
a)
ekildeki gibi sraya girdiklerinde kuyruktaki insan says 25 + 5 + 18 = 48

dir.
b)
25 + 18 = 43 kii ierisinde hem aradaki 5 kii hem de Harun ve eyma

ikier kez sayldndan kuyruktaki kii says 43 - 5 - 2 = 36 dr.
145
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 29:
Bir kutudaki mavi bilyelerin says; beyaz bilyelerin saysnn 2 kat, siyah bilyelerin
saysnn yarsnn 3 eksiidir. Kutuda toplam 62 bilye olduuna gre kutudaki si-
yah bilyelerin saysn bulunuz.
ZM:
Beyaz bilyelerin saysna x denilirse, mavi bilyelerin says 2x olur. Siyah bilyelerin
says ise ters ilem gerei mavi bilyelerin saysnn 3 fazlasnn iki kat, yani 4x + 6
olur.
2x + 4x + 6 + x = 62
7x + 6 = 62
7x = 56 ve x = 8 dir.
Siyah bilyelerin says 4x + 6 = 4 . 8 + 6 = 38 dir.
RNEK 30:
Betl, parasn kardeleriyle eit olarak paylarsa her birine 8 lira dmektedir.Kar-
delerine altar lira verirse Betle 14 lira kalmaktadr. Buna gre Betln toplam
ka liras olduunu bulunuz.
ZM:
Betln kardelerinin saysna x denilerek verilen bilgiler yardmyla toplam para
miktar iki farkl ekilde yazlp birbirine eitlenirse
8 . (x + 1) = 6x + 14
8x + 8 = 6x + 14
2x = 6
x = 3 olup Betln toplam paras, 8 . (x + 1)=8 4 = 32 liradr.
RNEK 31:
Aylin , ala ve Can 56 adet fnd aadaki gibi paylamtr:
Aylinin fndklarnn says, alann fndklarnn says-
nn 4 katdr.
ala ve Cann toplam fndk says Aylinin fndklarnn
saysnn 3 4 kadardr.
Bu bilgilere gre Aylinin payna ka tane fndk dtn bulunuz.
ZM:
alann fndk saysna x denilirse Aylinin fndk says 4x olur. Cann fndk says-
na y denilirse
3
x + y = 4x $ 4
x + y = 3x
y = 2x tir.
Toplam fndk says 56 olduundan 4x + x + 2x = 56 ve x = 8 dir.

Bu durumda Aylinin fndk says, 4x = 4 . 8 = 32 dir.
146
RNEK 32:
Yavuz, okuduu bir kitabn 1 3 ini gnde 25 sayfa okuya-
rak, kalan ksmn ise gnde 20 sayfa okuyarak toplam 14
Kesir bulunduran problem
gnde bitirmitir.Buna gre Yavuzun okuduu kitabn ka
trlerinde bilinmeyeni ve-
sayfa olduunu bulunuz. rilen kesirin paydasna tam
blnen bir deiken see-
rek ilemlerimizi kolaylat-
ZM: rabiliriz.
Kitabn tamamna 3x sayfa denilirse
25 sayfa okuyarak bitirdii ksm x sayfa, 20 sayfa okuyarak bitirdii ksm 2x sayfa
olur.
x
x sayfalk ksm gnde 25 sayfa okuyarak 25 gnde , 2x sayfalk ksm gnde 20
2x
sayfa okuyarak 20 gnde bitirecektir.
x 2x
Bu bilgiler yardmyla kurulan 25 + 20 = 14 denklem zlerek x = 100 bulunur.
Kitap 3x sayfa olduundan 3x = 3 . 100 = 300 sayfadr.
RNEK 33:
Bir miktar turu, kab ile birlikte tartldnda 4 kg gelmektedir.
Turunun 1 4 i tketildikten sonra kabn ve turunun toplam
arl 3,1 kilograma dtne gre bo kabn arlnn ka
gram olduunu bulunuz.
ZM:
Toplam arlk 4 kg iken turunun 1 4 i tketildikten sonra 3,1 kg a dtnden
turunun 1
4 nn 900 gram geldiini anlalr.
Buradan turunun tamam 3600 gram yani 3,6 kg olur.
Bo kabn arl ise 4 - 3,6 = 0,4 kg = 400 gram dr.
RNEK 34:
Boylar eit olan iki mumdan biri 4 dieri 6 saatte tamamen
yanp tkenmektedir. Ayn anda yaklan bu mumlarn yakl-
dktan ka saat sonra boylar orannn 1
3 olacan bulunuz.
a ve b saatte yanp biten eit
boydaki iki mum iin birer
saatteki yanma uzunluklar
nemlidir.
Bu uzunluklar bulmak iin
mum boylar yanma srele-
ZM: rine blnr.
EKOK(4,6)=12 olduundan mumlarn boylar 12k cm olsun. 4 saatte yanan mum lemlerimizi kolaylatrmak
bir saatte 3k cm, 6 saatte yanan mum ise bir saatte 2k cm yanmaktadr. t saat sonra iin mum boylar a ve b ye
mumlarn kalan boylar 12k - 3kt ve 12k - 2kt olacaktr. Hzl yanan mumun kalan tam blnebilen bir uzun-
boyu, yava yanan mumun kalan boyuna oranlanrsa luk olarak seilebilir.
12k - 3kt 1
=
12k - 2kt 3
36k - 9kt = 12k - 2kt
- 7kt = -24k
24
t = 7 dir.
147
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 35:
Bir torbada 5 sar, 9 beyaz ve 11 tane siyah bilye bulunmaktadr. Bu torbadan her
renkten kesinlikle en az bir bilye alnm olmas iin en az ka tane bilyenin ekil-
mesi gerektiini bulunuz.
ZM:
En az sayda bilye ekerek torbadaki her renkten kesinlikle 1 tane bilye alnma-
s iin nce sayca fazla olan renkteki bilyelerin tamamnn bitmesi gerekir. Daha
sonra ise kalan renkten 1 bilye alnmaldr.
Sar bilyelerden hi ekilmediini varsayarak torbadan toplam 20 bilye ekildii
dnlrse, bylece torbada siyah ve beyaz bilyeler bitmi olacaktr.
ekilecek 21. bilye kesinlikle sar renkte olacandan en az 21 bilye alnrsa her
renkten kesinlikle 1 tane bilye alnm olur. Dolaysyla cevap 21 dir.
RNEK 36:
1995 ylnda doan bir kiinin hangi yldaki yann doum ylnn rakamlar topla-
mna eit olacan bulunuz.
ZM:
Doum ylnn rakamlar toplam 1 + 9 + 9 + 5 = 24 dr. Cevap 1995 ylndan 24 yl
sonras, yani 2019 yl olacaktr.
RNEK 37:
Bir annenin ya olunun yann 5 katdr. 8 yl sonra annenin ya olunun yann
3 kat olacana gre annenin bugnk yann ka olduunu bulunuz.
ZM:
Olunun bugnk yana x denilirse annenin bugnk ya 5x olur.
Olunun ya Annenin ya
x 5x
e o
+8 +8
x + 8 5x + 8
5x + 8 = 3 (x + 8)
2x = 16
x = 8 dir.
Bu durumda annenin bugnk ya 5 . 8 = 40 tr.
RNEK 38:
42 yandaki bir babann ya 3 ocuunun yalar toplamnn 3 katdr. Ka yl son-
ra ocuklarn yalar toplamnn babann yana eit olacan bulunuz.
ZM:
Babann ya 42 olduundan ocuun yalar toplam 42 3 = 14 olur. x yl sonra
babann ya 42 + x ve ocuun yalar toplam 14 + 3x olacandan
42 + x = 14 + 3x
2x = 28
x = 14 tr.
148
RNEK 39:
Bir annenin ya iki ocuunun yalar farknn 6 katdr. 10 yl sonra annenin ya
ocuklarnn yalar farknn 8 kat olacana gre annenin imdiki yan bulunuz.
ZM: ki insan arasndaki ya fark

ocuklarn yalar farkna x denilirse annenin ya 6x olacaktr. yaadklar srece daima sa-
bittir.
ocuklarn yalar fark Annenin ya
x 6x
x 6x + 10 (10 yl sonra)
Dolaysyla 6x + 10 = 8x & 2x = 10 & x = 5 olup annenin imdiki ya
6x = 6 . 5 = 30 dur.
RNEK 40:
Ayten ile Eminenin yalar toplam 40 tr. Ayten, Eminenin yana geldiinde Emi-
ne 32 yanda olacana gre Aytenin imdiki yan bulunuz.
ZM:
Aytenin yana x denilirse Eminenin ya 40 - x olacaktr.
Aytenin ya Eminenin ya
x 40 - x
40 - x 32
Yalar fark deimeyeceinden, her iki durumda da yalar farkn birbirine eittir.
(40 - x) - x = 32 - (40 - x)
40 - 2x = -8 + x
3x = 48 olup Aytenin ya x = 16 dr.
RNEK 41:
Bir snftaki rencilerin ya ortalamas 15 tir. Bu snftan
ya ortalamas 16 olan 4 renci ayrldnda snfn ya
ortalamas 14,8 olmaktadr. Buna gre balangta snf
mevcudunun ka olduunu bulunuz.
ZM:
Snf mevcuduna x denilirse snftaki rencilerin yalar toplam 15x olacaktr. S-
nftan ayrlan 4 rencinin yalar toplam 16 . 4=64 olur. Son durumda snftaki
rencilerin yalar toplam 15x - 64 ve renci says x - 4 olur. Buradan, kalan
rencilerin ya ortalamas,
15x - 64
x - 4 = 14, 8
15x - 64 = (14, 8) x - 59, 2
0, 2x = 4, 8 & x = 24 tr.
RNEK 42:
1 ton su tketim bedelinin 4 lira olduu bir dnemde su tketimine ek olarak
Bakm masraf olarak 3 lira,
evre ve temizlik vergisi (TV) olarak 2 lira,
Su tketim bedelinin %8 i kadar katma deer vergisi (KDV) alnmaktadr.
8,5 ton su kullanan bir abonenin bu dnemdeki faturasnn ka lira olacan bu-
lunuz.
ZM:
Abonenin kulland 8,5 ton suyun tketim bedeli 8,5 . 4 = 34 liradr. Ayrca su t-
8
ketim bedelinin %8 i kadar katma deer vergisi (KDV) ise 34 $ 100 = 2, 72 liradr.
Bu durumda fatura tutar 34 + 3 + 2 + 2,72 = 41,72 liradr.
149
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 43:
8 tanesini 10 liradan ald kalemlerin 5 tanesini 8 liradan satan bir
krtasiye sahibinin 70 lira kr edebilmesi iin ka tane kalem satmas
gerektiini bulunuz.
ZM:
Krtasiye sahibinin ald ve satt kalem saylar eitlenirse
40 kalemi 50 liraya alp 64 liraya satar. Bylece 40 kalemin satndan 14 lira kr
eder. Satt kalem says ile kr miktar doru orantl olduundan
40 kalemden 14 lira kr
x kalemden 70 lira kr
14x = 2800 & x = 200 tane kalem satmas gerektir.
RNEK 44:
%40 kr ile 56 liraya satlan bir ayakkabdan ka lira kr elde edildiini bulunuz.
ZM:
Ayakkabnn maliyetine 100x denilirse etiket fiyat
40
100x + 100x $ 100 = 100x + 40x = 140x olarak bulunur.
Buradan, 140x = 56 & x = 0,4 tr. Bu durumda kr 40x = 40 0,4 = 16 liradr.
RNEK 45:
Etiket fiyat %50 krla belirlenmi bir rne etiket fiyat zerinden %20 indirim uy-
Kar edilen bir sat ilemi gulanrsa bu rnn son durumdaki kr orannn yzde ka olacan bulunuz.
iin sat fiyat, al fiyat ile
karn toplamna eittir. ZM:
50
Zarar edilen bir sat ilemi rnn maliyetine 100x denilirse etiket fiyat , 100x + 100x $ 100 = 100x + 50x = 150x
iin sat fiyat, al fiyat ile olarak bulunur.
zararn farkna eittir. 20
Bu fiyat zerinden %20 indirim uygulanrsa 150x - 150x $ 100 = 150x - 30x = 120x
indirimli sat fiyat olacaktr. Maliyet fiyat 100x olduundan son durumdaki kr,
120x - 100x = 20x olup kr oran %20 dir.
RNEK 46:
Bir markette tm rnlere %20 indirim uygulandnda satlarda %30 art ol-
maktadr. Bir gn ierisinde maazann kasasna giren parann hangi oranda de-
ieceini bulunuz.
ZM:
Bir rn fiyatna 10x, bu rnn bir gnlk sat miktarna 10y denilirse kasaya
giren para 100xy olacaktr.
Dnyann atmosferinde yaklak
olarak %78 orannda azot %21 Bir rnn fiyat Bir gnde satlan rn miktar Kasaya giren para
orannda oksijen bulunduunu 10x 10y 100xy
biliyor muydunuz? rn fiyatlarnda %20 indirim yapldnda sat fiyat,
20
10x - 10x $ 100 = 10x - 2x = 8x olacaktr.
Satlarda %30 art olduunda sat miktar,

30
10y + 10y $ 100 = 10y + 3y = 13y olur.
Bir rn fiyat Bir gnde satlan rn miktar Kasaya giren para

8x 13y 104xy
104xy - 100xy = 4xy olup son durumda kasaya giren para, bir rn iin ilk duruma
gre %4 artmtr.
Tm rnlerde bu durum geerli olduundan kasaya giren para %4 artmtr.
150
RNEK 47:
Yunus, tanesi 40 kurutan ald 25 adet yumurtann bir ks-
mn eve gelirken kryor. Kalan yumurtalarn tanesinin mali-
yetinin 50 kurua ykseldiini hesaplayan Yunusun ka tane
yumurta krdn bulunuz.
ZM:
Yunusun yumurtalara dedii toplam para, 40 . 25 = 1000 kurutur. Kalan yumur-
talarn bir tanesinin maliyeti 50 kurua ykseldiinden 1000 : 50 = 20 yumurta
salamdr.
Bu durumda Yunus 25 - 20 = 5 yumurta krmtr.
RNEK 48:
Bir tr ya zm kurutulduunda arln %40 orannda kay-
betmektedir. Kilogramn 6 liradan ald ya zm kurutarak
satan bir tccar %20 kr hedeflediine gre tccarn 1 kg kuru
zmn kilogramn ka liradan satmas gerektiini bulunuz.
ZM:
Tccarn 100 kg ya zm ald dnlrse deyecei para 100 . 6 = 600 lira olur.
40
Ya zm kurutulduunda 100 - 100 $ 100 = 100 - 40 = 60 kg kuru zm elde edi-
lir. Buradan 1 kg kuru zmn maliyet fiyat 600 : 60 = 10 TL olarak bulunur.
20
Bu durumda tccar 1 kg kuru zm %20 krla 10 + 10 $ 100 = 10 + 2 = 12 liraya
satmaldr.
RNEK 49:
Atakan Bey, evinin bir aylk su faturasn 96 lira olarak demitir. dedii fatura-
daki tm vergilerin toplam tutar, su tketim miktarna dedii parann %20 si ka-
dardr. Buna gre Atakan Beyin dedii vergi tutarn bulunuz.
ZM:
Su tketim miktarna dedii para 100x olsun. Vergiler iin denen para 100x in
%20 si yani 20x tir. Fatura tutar 100x + 20x = 96 liradr.
120x 96 lira ise
20x A lira
120x A = 96 . 20x ise A = 16 lira vergi demitir.
RNEK 50:
Bir elektrik irketi abonelerinden zamannda denmeyen faturalar iin aylk %8
gecikme zamm almaktadr. Ocak ay elektrik faturas 150 lira olan Betl Hanm u-
bat aynda gelen 135 liralk fatura ile birlikte bu iki faturay ubat aynda deyecek-
tir. Buna gre Betl Hanmn toplam ka lira deyeceini bulunuz.
ZM:
Betl Hanm faturasn %8 fazla deyeceinden ocak ay faturas,
8
150 + 150 . 100 = 150 + 12 = 162 liradr.
ubat ay faturas ile birlikte toplam 162 + 135 = 297 lira der.
151
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 51:
Bir snftaki rencilerin %60 matematikten, %45 i fizikten, %25 i de her iki ders-
ten gemitir. Bu iki dersten kalan 8 renci olduuna gre sadece matematikten
geen ka renci olduunu bulunuz.
ZM:
Snf mevcuduna 100x denilirse matematik dersin-
den geenlerin says 60x, fizik dersinden geenle-
rin says 45x ve her iki dersten geenlerin says 25x
olur. Elde edilen bu bilgileri yandaki Venn emasn-
da gsterilirse bu iki dersten kalan renci saysnn
20x olduu grlr.
20x = 8 ise x = 0,4 tr.
Sadece matematikten geen renci says ise 35x = 35 . 0,4 = 14 tr.
RNEK 52:
Fatih tanesini 40 liradan ald elektrikli stclarnn her biri iin %10 tutarnda kar-
go creti deyerek bu stclar kendi internet maazasnda 55 liraya satmaktadr.
Fatihin bu rnden elde ettii kr orannn % ka olduunu bulunuz.
ZM:
10
Istcnn Fatihe maliyeti 40 + 40 $ 100 = 40 + 4 = 44 liradr. Bu rnn bir tanesin-
den ka lira kr ettiini hesaplamak iin 55 liralk sat fiyatndan toplam maliyet
olan 44 lira atlarak 55 - 44 = 11 lira bulunur.
44 lirada 11 lira kr
100 lirada x lira kr
44x = 100 . 11 ise x = 25 ve cevap %25 olarak bulunur.
RNEK 53:
Bir maaza ayn rnden 2 veya daha fazlasn alan mterilerine aadaki kam-
panyay uygulamaktadr:
kinci rnn etiket fiyat zerinden %50 indirim,
nc ve sonraki her bir rne ise etiket fiyat zerinden %70 indirim
yaplacaktr.
Bu maazada ayn rnden 3 tane alan bir mteriye yaplan toplam indirimin
yzde ka olduunu bulunuz.
ZM:
rnn fiyatna 100x denilirse
1. rn fiyat :100x,
50
2. rn fiyat : 100x - 100x $ 100 = 100x - 50x = 50x ,
70
3. rnn fiyat: 100x - 100x $ 100 = 100x - 70x = 30x olur.
Bu rnlerden 3 tane alan mteri 3 . 100x = 300x demesi gerekirken yaplan in-
dirimlerle, 100x + 50x + 30x = 180x lira der. Bylece yaplan toplam indirim 120x
olur. ndirim oranna a denilirse
300x lira 120x indirim
100 a indirim
300x . a = 120x . 100 olup a = %40 indirim yaplm olur.
152
RNEK 54:
3 kg eker, 5 kg un ve 7 kg sudan oluan karmn eker orannn yzde ka oldu-
unu bulunuz.
ZM:
Karmn toplam arl 3 + 5 + 7 = 15 kg olup karmdaki eker miktar 3 kg dr.
Doru orant yardmyla
15 kg karm 3 kg eker
100 kg karm x kg eker
15x = 100 . 3 olup x = 20 dir. Cevap %20 dir.
RNEK 55:
% 30 u tuz olan 40 gram tuzlu su karmna 10 gram saf tuz ilave edersek yeni ka-
rmn tuz orannn yzde ka olacan bulunuz.
ZM:
30
Tuzlu su karmndaki tuz miktar 40 $ 100 = 12 gram olur.
Bu karma 10 gram tuz ilave edilirse karmdaki tuz miktar 10 + 12 = 22 gram
olur. Karmn tamam ise 50 gram olacaktr. Doru orant yardmyla
50 gram karm 22 gram tuz
100 gram karm x gram tuz
50x = 22 . 100 denkleminden x = 44 olarak bulunur. Karmn tuz oran %44 tr.
RNEK 56:
% 25 i eker olan 40 gram ekerli su ile % 60 eker olan 60 gram ekerli su kart-
rldnda karmdaki eker orannn yzde ka olduunu bulunuz.
ZM:
1.yol:
25 60
Karmda, 40 $ 100 + 60 $ 100 = 10 + 36 = 46 gr eker olacandan ve toplam
karm 100 gr olduundan, karmdaki eker oran %46 dr.
2.yol:
Verilen bilgilere uygun olarak kaplar izip kaplarn alt ksmna eker oranlarn
st ksmna ise karm miktarlar yazlarak ilemler daha kolay bir hle getirile-
bilir.
40.25 + 60.60 = 100.x
1000 + 3600 = 100x
4600 = 100x
x = 46 bulunur.
Cevap %46 dr.
153
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 57:
% 20 si tuz olan 150 litre tuzlu suyun 1
5 i dklyor. Yerine dklen miktar kadar
saf tuz ekleniyor. Son durumda karmn su orannn % ka olacan bulunuz.
ZM:
Herhangi bir karmn bir

miktarnn dklmesi kar-
m oluturan maddelerin
oranlarn deitirmez
20.150 - 20.30 + 100.30 = x . 150
3000 - 600 + 3000 = 150x
5400 = 150x
x = 36 dr. Son karmn %36 s tuz ise %64 sudur.
RNEK 58:
70 gram ekerli sudan 20 gram su buharlatrldnda kalan ekerli suyun eker
oran % 56 olmaktadr. Buna gre balangtaki karmn eker orannn yzde ka
olduunu bulunuz.
Su ekleme veya buharlatr-
ma problemlerinde; ZM:
stenilen yzde suya ait
deil ise su yzdesi %0,
stenilen yzde suya
ait ise su yzdesi %100
alnr.
x . 70 - 0 . 20 = 56 . 50
70 . x = 2800
x = 40 tr. Cevap %40 tr.
Hareket Problemleri
X yol, V hz, t zaman olmak zere sabit V hzyla t saatte hareket eden bir aracn
alaca yol X = V t forml ile bulunur.
Yukardaki ekilde A ve B noktalarndan ayn anda birbirine doru V1 ve V2 hz-

laryla hareket eden aralar t saat sonunda karlarlarsa X yolu, X = (V1 + V2)t
forml ile bulunur.
Yukardaki ekilde A ve B noktalarndan ayn anda ayn yne V1 ve V2 (V1 > V2) hz-
laryla hareket eden aralar, t saat sonunda C noktasnda yan yana gelirse X yolu,
X = (V1 - V2)t forml ile bulunur.
Bir aracn belirli bir yol boyunca ortalama hz Vort. olmak zere
Toplam Yol
Vort =
Toplam Zaman
forml ile hesaplanr.
154
RNEK 59:
72 km/sa. hzla hareket eden bir aracn hzn m/sn. cinsinden yaznz.
ZM:
rnekte istenilen 1 saatte 72 km yol alan bu aracn 1 saniyede ka metre yol ala-
cann bulmasdr. 72 km=72000 m ve 1 saat = 3600 saniyedir. Doru orant yar-
dmyla
3600 sn de 72000 m
1 sn de xm
3600x = 72000 ise x = 20 dir.

Bu durumda 72km/sa. = 20 m/sn. dir.
RNEK 60:
Saatteki hz 75 km olan bir trenin 12 saniyede ka metre yol alacan bulunuz.
Ik hznn saniyede yaklak

ZM: 300 000 kilometre olduunu
1 saat = 3600 saniye ve 75 km = 75000 m dir. Bu durumda biliyor muydunuz?
3600 saniyede 75000 metre

12 saniyede x metre
x $ 3600 = 12 $ 75000 denkleminden x = 250 metredir.
RNEK 61:
Bir ara A ehrinden B ehrine 60 km/sa. hzla gidip 90 km/sa. hzla dnmtr.
Bu aracn A dan B ye gidi ve dn toplam 10 saat srdne gre bu iki ehir
arasndaki yolun ka kilometre olduunu bulunuz.
ZM:
X
A ve B ehirleri arasndaki uzakla X denilirse aracn gidi sresi 60 saat dn
X
sresi ise 90 saat olur.
X X
60 + 90 =10 olduundan X = 360 km dir.
RNEK 62:
Murat, evden okula 60 m/dk. hzla yrrse okula ulamas gereken normal sre-
den 3 dakika ge, 80 m/dk. hzla yrrse normal sreden 2 dakika erken ulayor.
Buna gre Muratn evinin okula uzaklnn ka metre olduunu bulunuz.
ZM:
Muratn okula varmas gereken normal sreye t, ev ile okul arasndaki uzakla
X denilerse
X = 60 (t + 3) = 80 (t - 2) denkleminden t = 14 dakika olarak bulunur.
Bu durumda t deeri yerine yazlarak X = 60 . (14 + 3)= 60 . 17 = 1020 metredir.
155
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 63:
Saatteki hz 90 km olan bir tr 180 metre uzunluundaki bir kpry 8 saniyede
gemektedir. Buna gre trn boyunun ka metre olduunu bulunuz.
ZM:
Trn kpry geerken alaca yol, kprnn boyu ile trn boyunun toplam ka-
dar olacaktr. Birimler evrilirse
8
90 km = 90000 m , 8 saniye= 3600 saat olur.
8
Trn boyuna x denilirse x + 180 = 90000 $ 3600
x + 180 = 200
x = 20 metredir.
RNEK 64:
Bir ara yars asfalt dier yars toprak olan 480 km lik bir yolun asfalt ksmn sa-
atte 120 km hzla toprak ksmn ise saatte 80 km hzla gemitir. Bu aracn yol bo-
yunca ortalama hznn saatte ka kilometre olduunu bulunuz.
ZM:
Aracn ald yolun yars 240 km dir.
Asfalt yol iin geen zamana t1 denilirse 240=80t1 & t1= 3 tr.
Toprak yol iin geen zamana t2 denilirse 240=120t2 & t2= 2 dir.
Toplam yol
Buna gre ortalama hz, Vort= Toplam zaman = 3480 480
+ 2 = 5 = 96 km/sa. tir.
RNEK 65:
Bir otobs firmas aralarnda 800 km mesafe bulunan A ve B ehirleri arasnda se-
fer yapmaktadr. Bu firmaya ait bir otobs A dan B ye doru saat 21.00 de saatte
100 km hzla hareket etmitir. Her 3 saatte bir yarm saat mola veren bu otobsn
B ehrine saat kata ulaacan bulunuz.
ZM:
Otobs A ve B ehirleri arasn t saatte alrsa 800 = 100t & t = 8 dir.
8 saat iinde iki tane 3 saatlik sre bulunduundan otobs iki defa mola vererek 1
saat bekleme yapacaktr. Buna gre geen toplam sre, 8 + 1 = 9 saat olur. Hare-
kete saat 21.00 de baladna gre B ehrine 9 saat sonra yani saat 06.00 da ular.
RNEK 66:
ekildeki gibi dorusal bir yol boyunca bulunan A, B ve C ehirlerinden A ile B

ehri aras 700 km dir. A dan 80 km/sa. hzla B ye doru, B den V km/sa. hzla A ya
doru iki ara ayn anda hareket ediyor. Bu iki ara 5 saat sonra C noktasnda kar-
latklarna gre C ile B ehirleri arasnn ka kilometre olduunu bulunuz.
ZM:
ki ara birbirlerine doru hareket ettiinden (zt ynlerde),
700 = (80 + V) . 5
140 = 80 + V
V = 60 km/sa. olur. Buradan
BC = 60 $ 5 = 300 km dir.
156
RNEK 67:
Dairesel bir pistte hzlar 30 m/dk. ve 40 m/dk. olan iki bisikletli ayn anda ayn
noktadan zt ynde hareket ediyorlar. Bu iki bisikletli karlatktan sonra hi dur-
madan yollarna devam ederse 3 dakika sonra hzl olan bisikletli balad nok-
taya tekrar geliyor. Buna gre dairesel pistin uzunluunun ka metre olduunu
bulunuz.
ZM:
Problemde verilenler ekildeki gibi ifade edilirse
B noktasnda karlaan bisikletlerden hzl olan B
den A ya 40 m/dk. hzla 3 dakikada gittiinden B
ile A arasndaki mesafe 40 . 3=120 m olur.
A dan 30 m/dk. hzla harekete balayan bisiklet-
li ise B ye 120 : 30 = 4 dakikada varacaktr. Buna
gre hzl olan bisikletli dieri ile karlaana kadar
4 dakika gemi ve karlatktan 3 dakika sonra
A noktasna ulam, yani toplam 4 + 3 = 7 dakika
boyunca hareket etmitir.
Dolaysyla pistin uzunluu 7 . 40 = 280 metre ola-
rak bulunur.
RNEK 68:
Cemil evden okula yryerek 30 dakikada gitmektedir. 08.30 da dersi balayan
Cemil ders zilinden 15 dakika nce okulda olacak ekilde evden kyor. Yolun yar-
sna geldiinde matematik kitabn evde unuttuunu fark ediyor. Sabit hzla koa-
rak eve gelip kitabn alyor ve yine ayn sabit hzla komaya devam ederek ders zili
alarken okulda oluyor. Cemil ev ile okul arasnda her zaman ayn yolu kulland-
na gre matematik kitabn evden saat kata aldn bulunuz.
ZM:
Cemilin evi ile okulu arasndaki mesafe 2x metre olsun. Ayrca Cemil okula 15 da-
kika nce ulaacak ekilde evden kacandan saat 07.45 te hareket edecektir.
Cemil 2x metre yolu 30 dakikada gittiinden yolun yarsna (x metre) 15 dakikada
gelir.(Saat 08.00)Bu saatten sonra komaya balayan Cemilin eve urayp tekrar
okula dnmesi iin 3x metre yolu ve 30 dakika sresi vardr. Buradan 3x metre
yolu 30 dakikada koacandan eve ( x metre) 10 dakikada ulamas gerekir. Yani
08.10 da evden matematik kitabn almaldr.
RNEK 69:
Aknt hznn sabit ve 3 km/sa. olduu bir nehirde durgun sudaki hz 15 km/sa.
olan A noktasndaki bir tekne, aknt ile ayn ynde 6 saat hareket ederek B nok-
tasna ulayor. Bu teknenin B noktasndan harekete balad noktaya ka saatte
dneceini bulunuz.
ZM:
Tekne aknt ynnde hareket ettiinde teknenin hz 15 + 3 = 18 km/sa. ve hare-
ket sresi 6 saat olduundan alaca yol, 18 . 6 = 108 km bulunur. Teknenin dn-
teki hz ise akntya ters hareket ettiinden 15 - 3 = 12 km/sa. olur. Bu hzla 108
kilometrelik yolu 108 : 12 = 9 saatte alr.
157
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 70:
Yandaki ekilde A noktasndan 5V, B
noktasndan 3V hzlaryla ayn anda
oklar ynnde harekete balayan iki
ara, dikdrtgen eklindeki pistler et-
rafndaki turlarn ayn anda tamam-
lamaktadrlar. Krmz ve mavi pistle-
rin kenarlar arasndaki mesafe beer
metre olduuna gre dtaki krmz
pistin uzunluunun ka metre oldu-
unu bulunuz.
ZM:
teki mavi pistin evresine x metre dersek dtaki krmz pistin evresi x+40 met-
re olacaktr. Aralar kendi turlarn ayn srede tamamladklarndan
x x + 40
3V = 5V olur. Bylece, 5x = 3x + 120
2x = 120
x = 60 tr.
Bu durumda krmz pistin evresi, x + 40 = 60 + 40 = 100 metredir.
RNEK 71:
Muzlu st satan bir bfeci, elinde bulunan bir miktar muzlu stn
yarsn 0,5 litrelik, kalan yarsn ise 1,5 litrelik ielere doldurarak
satmtr.
Bfeci bu ekilde 36 ieyi tam doldurup sattna gre bfecinin
elinde balangta ka litre muzlu st olduunu bulunuz.
ZM:
0,5 litrelik ie saysna x denilirse 1,5 litrelik ie says 36-x olur. Bu du-
rumda 0, 5 $ x = 1, 5 $ (36 - x) ise x = 27 dir. Toplam muzlu st miktar ise
0, 5 $ 27 + 1, 5 $ (32 - 27) = 13, 5 + 7, 5 = 21 litredir.
RNEK 72:
Bir kova boya ile sandalye boyamaya balayan mit Usta boyann 35
bittiinde elindeki boyaya yarm kova daha boya ilave ederek bo-
yama ilemine devam etmitir.
Tm boya bittiinde toplam 60 sandalye boyayan mit Ustann boya
ilavesi yapt ana kadar toplam ka sandalye boyadn bulunuz.
ZM:
Bu kovadaki boya miktar 10x litre olsun. 10x $ 35 = 6x olup 6x litre kullanm ve ya-
rm kova yani 5x litre boya ilave etmitir. Bylece mit Ustann kulland toplam
boya miktar 15x litre olur. Buradan,
15x litre boya ile 60 sandalye boyanrsa
x litre boya ile k sandalye boyanr.
k . 15x = 60x ise k = 4 tr.

Yani x litre boya ile 4 sandalye boyamtr. lave yapana kadar kulland boya mik-
tar 6x litre olduundan bu boya ile 6 . 4 = 24 adet sandalye boyamtr.
158
RNEK 73:
3 ten 10 a kadar numaralandrlm toplar, iki farkl kutuya eit sayda datlyor.
Kutulardaki toplarn numaralar toplam birbirine eittir.
Kutularda numaras 4 e tam blnen yalnz bir top ve 5 e tam blnen
yalnz bir top vardr.
Buna gre 3 numaral topun bulunduu kutudaki toplarn numaralar arpmnn
ka olacan bulunuz.
ZM:
Toplarn zerindeki saylarn toplam 52 olup her bir kutudaki toplarn saylar top-
lam 26 olacaktr. Ayrca 4 ya da 5 e tam blnen numaralar 4, 5, 8 ve 10 olup 4 ve
10 ayn kutuya, 5 ve 8 ise dier kutuya yerletirildiinde geri kalan toplar da ekil-
deki gibi yerletirilir.
Bu durumda 3 numaral topun bulunduu kutudaki numaralarn arpm,
3 . 4 . 9 . 10 = 1080 dir.
RNEK 74:
Bir hava yolu irketi yolcu bagajlarnn 20 kg a kadar olan
ksmn cretsiz, 20 ile 40 kg aras bagajn her kilogram
iin sabit bir cretle, 40 kg dan sonraki bagajn her kilog-
ramn farkl bir sabit cretle tamaktadr.
Bu hava yolu irketi ile seyahat edenlerden Ahmet 36 kg
bagaj iin 24 lira, Zeynep 44 kg bagaj iin 40 lira dedii-
ne gre, smailin 52 kg bagaj iin ka lira deme yapaca-
n bulunuz.
ZM:
20 kg ile 40 kg arasndaki bagajn her kilogramnn cretine x, 40 kg dan sonraki
bagajn her kilogramnn cretine y denilirse,
Ahmet 36 kg bagaj iin
36 - 20 = 16 ve 16x = 24 lira der. Burdan x = 1,5 lira bulunur.
Zeynep 44 kg bagaj iin
20 kg ile 40 kg aras 20.1,5 = 30 lira,
40 kg dan sonraki bagaj 44 - 40 = 4 kg iin 4y lira
yani toplam 30 + 4y = 40 lira der.
Buradan y = 2,5 liradr.
smail 52 kg bagaj iin
20 kg ile 40 kg aras 20 . 1,5 = 30 lira,
40 kg dan sonraki bagaj 52 - 40 = 12 kg iin 12y = 12 . 2,5 = 30 lira,
bu durumda smail toplam 30 + 30 = 60 lira der.
159
DENKLEM VE ETSZLK
RNEK 75:
Alper Bey TOKden (Toplu Konut daresi Bakanl) ev almaya hak kazanyor. Ayn
fiyat zerinden Alper Beye 2 eit deme ekli sunuluyor.
Birinci deme eklinde Alper Bey parann %10 unu pein derse 96 ay tak-
sitli deme,
kinci deme eklinde parann %25 ini pein derse 120 ay taksitli deme
yapmas gerekmektedir.
Birinci deme eklini tercih eden Alper Bey aylk 1215 lira deme yaptna gre
ikinci deme eklini tercih etseydi Alper Beyin aylk ne kadar deyeceini bulu-
nuz.
ZM:
Evin fiyatna 100x denilirse %10 peinat iin 10x ini pein der. Kalan 90x olur.
Birinci demede 96 ay taksit olduundan taksitler toplam 96 1215 = 116640 lira-
dr. Taksitler toplam evin fiyatnn %90 olduundan 90 x = 116640 ve x = 1296
dr. Bu durumda evin fiyat 100 1296 = 129600 lira olur.
kinci durumu tercih etmesi halinde %25 ini pein der ve geriye deyecei taksit
miktar olan 75x kalr. Bu durumda toplam taksit miktar
75x = 75 1296 = 97200 lira olacaktr.
Bu paray 120 taksitle deyeceinden aylk taksit miktar 97200 : 120 = 810 liradr.
RNEK 76:
Selden zarar gren bir kydeki ailelere valilik tarafndan yardm paketi datla-
caktr. Ailedeki birey says 4 ve 4 ten az ise 2 paket, 4 ten fazla ise 3 paket yardm
yaplacaktr.
Ailelerdeki birey says 7 yi gemediine ve toplam 79 adet paket datldna
gre kyn nfusunun en ok ka kii olabileceini bulunuz.
ZM:
Birey says 4 ve 4 ten az olan aile saysna x , birey says 4 ten fazla olan aile says-
na y denilirse toplam datlacak paket says 2x + 3y = 79 olur. Ky nfusunun en
fazla sayda olmas iin x in en kk y nin en byk deerini almas gerekir.
x deikeni 0 ve 1 deerlerini aldnda y deikeni bir tam say deeri alamayaca-
ndan x en az 2 alnrsa y en ok 25 bulunur.
Bu durumda ky nfusu en fazla 2 . 4 + 25 . 7 = 8 + 175 = 183 tr.
RNEK 77:
niversite rencisi Neslihan, iki GSM irketinin mesaj kullanm
iin belirledii fiyatlar incelemitir. Birinci irketin tarifesi mesaj
bana 4,2 kr., ikinci irketin tarifesi ise aylk 1000 mesajlk paket
iin 8 TL eklindedir.
Neslihan ikinci irketin tarifesini avantajl bulup tercih ettiine
gre Neslihann aylk en az ka mesaj attn bulunuz.
Z
ZM:
Neslihann ikinci tarifede deyecei 8 TL = 800 kuru birinci tarifede deyecei
4,2 kurua blnrse
800
4, 2 , 190, 47 yaklak deeri bulunur.
Neslihan bu durumda aylk en az 191 mesaj atmaktadr.
160
RNEK 78:
Arda, Burak ve Canan ekildeki gibi sralanarak bom oyunu oynayacaklardr. Oyu-
nun kurallar aadaki gibidir:
Oyuna Arda balayacak ve ekildeki oklar ynnde ilerleyeceklerdir.
Arda 1 saysn, Burak 2 saysn, Canan 3 saysn, Arda 4 saysn syledikten
sonra Burak bom diyecek ve sonra Canan 6 saysn syleyecektir.
Bu ekilde devam ederek 5 in tam katlarnda bom kelimesi sylenecektir.
aran kii oyunu kaybedecek ve oyun sonlanacaktr.
Bu bilgilere gre 100 saysnn yerine Ardann bom dedii ana kadar Burakn ka
kez bom dediini bulunuz.
ZM:
Burakn syledii saylar 2, 5, 8, 11, ..., 98 dir. Bu saylar iinde 5 in kat olan saylar,
5, 20, 35, 50, 65, 80 ve 95 tir. Bu saylarn yerine Burak 7 kez bom demitir.
RNEK 79:
A, B, C kaplarnda bulunan 30 bilyeyle ilgili olarak unlar bilinmektedir:
Balangta kaplarn her birinde farkl sayda bilye vardr.
A kabndaki bilyelerin 12 si C kabna konuyor.
1
A da kalan bilyelerin 5 i de B kabna konuyor.
Bu ilemler sonucunda A ve B kaplarndaki bilye saylar birbirine eit ve C kabn-
daki bilye says 22 oluyor.
Buna gre balangta B kabndaki bilye saysn bulunuz.
ZM:
Son durumdan yola klrsa C kabnda 22 bilye olduundan A ve B kaplarnda
4 er bilye kalr. Balangtaki A kabndaki bilye saysna x denilirse ve 1
2 si C kabna
konursa geriye x - 2x = 2x bilye kalr.
x x 4x
Sonra A da kalan bilyelerin 1
5 i B kabna konursa A kabnda 2 - 10 = 10 tane
bilye kalr.
4x
Bu da 4 e eitlenerek 10 = 4 & x = 10 bulunur.
B kabnda balangtaki bilye saysna y denilirse son durumunda A kabndaki bil-
x
yelerin 1
5 i ile birlikte toplam y + 10 bilye bulunur.
Bu denklem 4 e eitlenir ve x deeri yerine yazlrsa
x 10
y + 10 = 4 & y + 10 = y + 1 = 4 olup y = 3 tr.
Buradan B kabnda balangtaki bilye says 3 tr.
161
DENKLEM VE ETSZLK
ALITIRMALAR
1. Toplamlar 24 olan iki saydan birinin 3 kat dierinin 5 katna eittir. Buna
gre kk sayy bulunuz.
2. Selimin paras Selinin parasnn 4 katdr. Selim Seline 54 TL verirse paralar

eit olur. Buna gre Selinin ilk durumdaki parasnn ka TL olduunu
bulunuz.
3. Bir ay bahesinde 3 veya 4 kiilik toplam 20 masa vardr. ay bahesinin

kapasitesi 74 kii olduuna gre 4 kiilik masa saysn bulunuz.
4. Bir manav elindeki limonlarn birinci gn 1 4 n, ikinci gn ise kalan

limonlarn 1
5 ini satmtr. Geriye 48 kg limonu kaldna gre toplam ka
kg limon sattn bulunuz.
5. enol Bey eve internet balatmak iin 4 GB lk veri indirme creti 6 TL

olan bir firma ile anlayor. enol Bey, bir ayda 38 GB lk indirme yaparsa
enol Beyin ay sonundaki fatura tutarnn ka TL olacan bulunuz.
6. Pazarda leden nce 3 kg patatesi 5 TL ye satan bir pazarc, leden

sonra 4 kg patatesi 5 TL ye satmaya balyor. Buna gre pazarcnn ilk sat
fiyatna gre yzde ka indirim yaptn bulunuz.
7. Bir rn al fiyat zerinden %20 krla satlrken sat fiyat zerinden

%20 zamla 360 TL ye satlyor. Buna gre rnn al fiyatn bulunuz.
8. Bir tccar X tanesini Y liraya ald bir rnn tanesini Z liradan satmaktadr.
Tccar bu sattan ne kr ne de zarar ettiine gre X, Y ve Z arasndaki
banty bulunuz.
9. Nazan ile Numann yalar toplam 28 dir.Eer Nazan 4 yl nce, Numan

ise 5 yl sonra domu olsayd Numann ya Nazann yandan 3 fazla
olacakt. Buna gre Nazann imdiki yan bulunuz.
10. Bayan antas satan bir maaza al fiyat zerine %30 kr pay ekleyerek
etiket fiyatn belirlemektedir. Sezon sonu ise etiket fiyat zerinden
%30 indirim yaparak sat yapmaktadr. Sezon sonunda maliyetinden 18
TL daha dk fiyata satlan bir antann al fiyatnn ka TL olduunu
bulunuz.
11. %40 eker olan 120 litre ekerli suyun yars ile %20 si eker olan 100
litre ekerli suyun 2
5 i kartrlyor. Son durumda karmn eker orannn
yzde ka olacan bulunuz.
12. Bir ara hzn saatte 30 km arttrrsa bir yolu 4 saatte, hzn saatte 20
km azaltrsa ayn yolu 6 saatte almaktadr. Buna gre bu aracn hzn
deitirmeden bu yolu ka saatte alacan bulunuz.
162
13. Su (gram) Yol (km)
C Yandaki grafikte A, B ve CAkaplarn-
8 200
B daki eker ve su miktarlar verilmi-
6 tir. Bu kaplardan eit miktarda kar-
B
4 A mlar alnp yeni bir kaba dklrse
180
oluan karmn eker orannn yz-
de ka olacan bulunuz.
0 2 4 6 eker (gram) 0 2 3 Zaman (saat)

14.
ekildeki dairesel pistte V1=30 m/sn. ve
V2=20 m/sn. hzlaryla iki ara ayn anda
birbirine doru hareket ettikten 4 sn.
sonra ilk kez karlayorlar. Bu aralar
hi durmadan yollarna devam ettikle-
rinde 11. kez karlamalarnn harekete
balamalarndan ka saniye sonra ger-
ekleeceini bulunuz.
15. Hzlar saatte 80 km ve 60 km olan iki ara ayn anda ayn noktadan ayn
yolu kullanarak ayn yere gittiklerinde, hzl ara yava olan aratan 2 saat
nce varmaktadr. Buna gre yava olan aracn bu yolu ka saatte gittiini
bulunuz.
8
16. Bir karmdaki eker miktarnn su miktarna oran 17 dir. Buna gre
karmdaki eker orannn yzde ka olduunu bulunuz.
17. Bataryalar bo olan A ve B marka cep telefonlarnn arj olma sreleri

srasyla 4 ve 5 saattir. A marka telefonun %20 si, B marka telefonun %10
u dolu iken ayn anda arja taklan bu telefonlardan A marka telefonun
bataryas %100 dolduunda B marka telefonun bataryasnn yzde ka
dolmu olacan bulunuz.
18.
Yol (km) ekilde A ve B aralarnn yol-zaman
grafii verilmitir. Bu aralarn ayn
A
200 anda aralarnda 800 km olan iki nok-
tadan birbirine doru hareket ettik-
B ten ka saat sonra karlaacaklarn
A 180 bulunuz.
ker (gram) 0 2 3 Zaman (saat)
19. Bir ayda 200 kilovat elektrik tketen bir haneye ay sonunda 100 lira fatura
gelmitir. Bu faturadaki vergi miktar, tketilen elektrik tutarnn %25 i
kadardr. Buna gre 1 kilovat elektriin fiyat ka liradr?
163
DENKLEM VE ETSZLK
7. Say dorusu zerinde 7 saysna uzakl en az 10
birim olan gerek saylar ifadesi aadakilerden
1. M ve N birer kme olmak zere hangisinde doru olarak belirtilmitir?
M = (-5,4] ve N = [1,) olarak veriliyor. Buna gre A) |x - 7| > 10 B) |x - 10| 7 C) |x - 7| < 10
M - N kmesi aadakilerden hangisidir?
D) |x - 7| 10 E) |x - 7| 10
A) (-5, 1] B) (-5, 1) C) (-5, ) D)(-5, 2) E) [-5, 2]
1 1 1
8. x ! R + olmak zere 32 # 4x + 4 < 16 eitsizlii-
2. 6 (2x - 4) + 8 = 3 (4x - 4) - 4 denkleminin gerek nin gerek saylardaki zm kmesi aadakiler-
saylardaki zm kmesi aadakilerden han-
gisidir? den hangisidir?
A) (4, 7] B) [4, 7) C) [3, 7] D) [3, 7) E) (3, 7]
A) {0} B) { } C) R D) {4} E) {-4}
20 9. a, b, c birer negatif tam saydr. b a+ c < a a+ c ol-

3. 2+ 12 = 6 denklemini salayan x deeri
3+ x-1 duuna gre aadakilerden hangisi daima do-
aadakilerden hangisidir? rudur?
A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8 A) a > c B) a < c C) a > b D) b > a E) b > c
x+4 x-5 x+4 3 10. 2 < x < y < 4 eitsizlii veriliyor.

4. x - 2 + x + 3 = x - 2 + 4 denklemini salayan x
deeri aadakilerden hangisidir? Buna gre 3x - 2y ifadesinin alabilecei en kk
tam say deeri aadakilerden hangisidir?
A) 30 B) 28 C) 29 D) 27 E) 26
A) -5 B) -4 C) -3 D) -2 E) -1
11. x30
-1
= 2017 2017 denklemini salayan x deerle-
5. 3 -2m # 2m3+ 4 eitsizliini salayan m tam say-
ri toplam katr?
snn en kk deeri katr?
A) 3 B) 2 C) 1 D) 0 E) -1
A) -2 B) -1 C) 0 D) 1 E) 2
1
12. 3 - a = 2 denklemini salayan a deerleri top-
6. x - 1 3 - x < 7 + 3x eitsizliini salayan x gerek
saylarnn aral aadakilerden hangisidir? lam katr?
A) (-1, 2] B) (1, 2) C) (-2, -1] D) [-1, 2) E) [-2, -1) A) -2 B) 0 C) 3 D) 4 E) 6
164
13. 4x + |3x| - 21 = 0 denkleminin zm kmesi aa- 19. x, y d R olmak zere
dakilerden hangisidir? |x - 6| < 2 ve |y + 1| < 2x tir. Buna gre x + y top-
lamnn en byk tam say deeri katr?
A) {3} B) {21} C) {3,21} D) E) R
A) 18 B) 19 C) 20 D) 21 E) 22
14. a, b, A d R olmak zere

A = |3a - 2b| olarak veriliyor. A nn en kk x-4
20. x + 6 + 6 # 0 eitsizliinin zm kmesi aa-
deeri iin 5a - 2b
b - a ileminin sonucu katr?
dakilerden hangisidir?
A) -4 B) -2 C) 0 D) 2 E) 4 A) (6, ) B) (-6, ) C) (-, 6) D) (-, -6) E)
15. x, y, z d R + olmak zere 21. ax - by = 11

1 1 1 (a + 1) x + (b - 4) y = 8 denkleminin zm
x < y < z ise x - y + y - z + x - z toplam kmesi (3, -1) sral ikilisi olduuna gre a + b
aadakilerden hangisidir? toplam katr?
A) 2x - 2z B) 2x - 2y C) 2y - 2x A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
D) 2y - 2 E) 2z - 2x
22. |4x - y + 3| + |x + y + 12| = 0 denklemini salayan

16. a ve b birer gerek saydr. Buna gre
x ve y deerlerinin arpm aadakilerden hangi-
l. a$b = a $ b sidir?
a a
ll. b = b A) -9 B) -6 C) -3 D) 18 E) 27
b b
lll.a = a
lV. a - b = b - a
ifadelerinin hangileri daima dorudur?

A) l, ll B) l, lll C) l, lV D) ll, lV E) l, ll, lV 23. ax + 9y - 1 = 0
4x + ay - 5 = 0 denkleminin zm kmesi bo
kme ise a gerek saysnn negatif deeri aa-
dakilerden hangisidir?
A) -36 B) -6 C) -3 D) -2 E) -1
17. m, n ! R olmak zere
|x - 3| < m eitsizliinin zm kmesi (-5, n)
olduuna gre m+n toplam aadakilerden
hangisidir?
A) 2 B) 5 C) 9 D) 16 E) 19
24.
A ehrinden C ehrine doru hareket eden bir
ara 120 km sonra B ile C ehrinin orta noktas-
na, C ehrinden hareket eden bir ara ise 180 km
sonra A ile B ehirlerinin orta noktasna ulat-
18. 1 |x - 4| < 3 eitsizliini salayan x tam saylarnn na gre A ile C ehirlerinin arasndaki uzaklk ka
toplam aadakilerden hangisidir? km dir?
A) 16 B) 15 C) 14 D) 13 E) 12 A) 100 B) 200 C) 300 D) 400 E) 500
165
DENKLEM VE ETSZLK
25. 7x - 2y = -20 29. A={(x,y) | -2 < x + y 3 , x, y d R } kmesinin ele-

manlar aadaki grafiklerden hangisinde doru
3x + 4y = 6
taranmtr?
( m + 1)x + 2y = 0 A) B)
denklem sisteminin zm kmesi ayn (x,y)
sral ikilisidir. Buna gre m katr? 3 3
A) -3 B) -2 C) 0 D) 2 E) 3 0 3 -2 0
-2 3
-2 -2
C) D)
26. 5x + 7y = -1 5
3x + 11y = -3 3
denklem sistemi veriliyor. Buna gre 7x + 3y 0 3 0 5

toplam aadakilerden hangisidir (x ve y de- -2 -2
-2 -2
erlerini bulmadan istenileni elde ediniz.)?
A) -1 B) 0 C) 1 D) 2 E) 3
E)
3
0 3
27. a, b, c sfrdan farkl gerek saylardr. -4
1 1 1 bb_
x + y = 6 bbb -4
b
1 1 3 bb` 1 1 1
y + z = 2 bb ise x + y + z toplam
b
1 1 1 bbb
+ =
x z 3 bb
a 30. n d R olmak zere
aadakilerden hangisidir? 3n - 1 + 2 $ 3n - 2
ileminin sonucu katr?
A) -1 B) 1 C) 2 D) 4 E) 6 2 $ 3n - 3 + 3n - 2
A) 7 B) 6 C) 5 D) 4 E) 3
28.
y
31. 3a= 5
Yandaki boyal blge aa- 5b = 2
daki eitsizliklerden hangisinin
8 olduuna gre 9ab+1 deeri aadakilerden
zm kmesi elemanlarn be-
lirtmektedir? hangisidir?
O A) 16 B) 25 C) 27 D) 36 E) 75
6 x
A) 4x + 3y > 24 B) 4x + 3y 24 C) 4x - 3y > 24
D) 4x + 3y < 24 E) 4x + 3y 24 32. 272x-2 = 243x denklemini salayan x deeri
katr?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
166
33. (2x-5)2x-6 - 1 = 0 denklemini salayan farkl x de- 1
39. 7x 4 $ ^ -x -3 h A 2 : x -7 ileminin sonucu aadakiler-
4
erlerinin toplam katr?
den hangisidir?
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
A) x2 B) x3 C) x4 D) -x3 E) -x4
34. 43x 8x-1 = 162x-1 22-3x denklemini salayan x de-

eri aadakilerden hangisidir?
40. x, y, k ! R ve k ! - 3
2 olmak zere
A) 18 B) 12 C) 14 D) 1 E) 4
3 k
x = 5 2k + 3 ve y = 25 2k + 3 dir.
Buna gre y nin x cinsinden eiti aadakiler-
den hangisidir?
A) 5x B) 25
x C) 52 D) 1 E) 5
x
35. a ! R olmak zere
a0,6 = 64 ise a0,2 deeri aadakilerden hangisi-
dir?
A) 8 B) 4 C) 2 D) 1 E) 1
4
4 5
+ 24 $ 35
41. 3 $ 2 45 ileminin sonucu aadakilerden
hangisidir?
36. a ve b birer tam say olmak zere A) 108 B) 120 C) 144 D) 180 E) 216
35a-2 7a+b = 53 ise b deeri aadakilerden
hangisidir?
A) 2 B) 0 C) -3 D) -5 E) -8
_
42. 2 x = a bbb
b
3 x = b b` olarak veriliyor.
bb
5x = c b
4 3 a
37. 3 +a3 = 4
3 denklemini salayan a deeri aa-
Buna gre ^ 0, 72 h saysnn a, b, c cinsinden yaz-
9 x
dakilerden hangisidir? l aadakilerden hangisidir?
A) a b2 c2 B) a b2 c-2 C) a b c2
A) 1 B) 2 C) 0 D) -1 E) -2
D) a2 b2 c E) a2 b c-2
4 11 + 4 11 + 4 11 + 4 11
43. = 16 x - 5
38. 1
= 2 olduuna gre 9a deeri aadakiler- 2 15 + 2 15
31 - a denklemini salayan x deeri aadakilerden
den hangisidir?
hangisidir?
A) 1
9 B) 1
4 C) 4 D) 9 E) 36 A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9
167
DENKLEM VE ETSZLK
44. 4x-6 - 2x-1 > 0 eitsizliini salayan en kk x tam 50. 6
+
6
ileminin sonucu aadakilerden
says aadakilerden hangisidir? 3+ 3 3- 3
hangisidir?
A) 12 B) 11 C) 10 D) 9 E) 8
A) 3 B) 6 C) 3 D) 3 3 E) 3 + 3
1 1
51. 1 : 2 ileminin sonucu aadakilerden
1+
2
4x - 12
27 -2x + 6
45. b 3
5
l < b 125 l eitsizliinin gerek say- hangisidir?
lardaki zm kmesi aadakilerden hangisidir? A) 2 B) 2 - 1 C) 2 + 1
A) (-,3) B) (-,3] C) (3,) D) [3,) E) (4,) D) 2 2 - 1 E) 2 2 - 2
46. A bir gerek say olmak zere

A = 2x - 12 + 3 x + 2 - 4 6 - x olarak verilmitir. A
52. _ 7 + 24 + 7 - 24 i ileminin sonucu aada-
2
says aadakilerden hangisidir?
kilerden hangisidir?
A) -2 B) 0 C) 2 D) 4 E) 6
A) 6 B) 4 6 C) 12 D) 24 E) 36
x$y
47. x = 6 + 2 ve y = 6 - 2 olmak zere x + y 53. 3 3 24 says 3 saysnn ka katdr?
ileminin sonucu aadakilerden hangisidir? 3 3 3
A) 2 B) 3 C) 4 D) 9 E) 12
6 6 6 6
A) 3 B) 2 C) 6 D) - 2 E) - 3
7-3 13 + 5
48. 3 3 $ 4 3 = 3 4 x olduuna gre x gerek says 54. A = ve B = saylar veriliyor.
13 - 5 7+3
Buna gre B nin A cinsinden yazl aadaki-
A) 314 B) 312 C) 310 D) 37 E) 33 lerden hangisinde doru olarak verilmitir?
A) B = A B) B = -A C) B = 3A D) B = 3A E) B = 6A
2 2
49. + ileminin sonucu aadaki-
2+ 3 2- 3 3 9x + 2
55. = 81 eitliini salayan x gerek says
27 x - 1
lerden hangisidir?
A) -2 2 B) - 3 C) 6 D) 2 6 E) 3 - 1 A) -5 B) 0 C) 5 D) 10 E) 15
168
x y
62. 2x = 5 ve 3y - 4x = 21 ise x.y deeri aadakiler-
6 4
56. 25 x = 125 y olarak verildiine gre y deeri
den hangisidir?
A) 30 B) 45 C) 60 D) 75 E) 90
A) 4
9 B) 9
4 C) 1
4 D) 1
9 E) 1
3 21 $ 2 12 - 5 $ 2 12 63. a,b ve c sfrdan farkl gerek saylar olmak zere,

57. ileminin sonucu aadakiler-
26 + 26
den hangisidir? 2a = 3b = 5c ise ab + b
+ c oran katr?
A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 16
A) 12
13 B) 16
23 C) 25
16 D) 5
8
8
E) 15
58. ^ 5 - 1 h $ ^ 5 + 1 h ileminin sonucu aadakiler-

den hangisidir? 64. xy = zt = m k 2
= 3,
2x - z + 3k = 18 ve 2y + 3m = 20 ise t says
A) 1 B) 2 C) 4 D) 2 5 E) 2
katr?
A) -7 B) -3 C) 10 D) 17 E) 27
2 x + 5 y = 16
59. 4 denklem sistemini salayan x ve
3 x - y=7
65. a b c 1 d
b = c = d = 4 ise a orannn deeri aadaki
y gerek saylarnn toplam aadakilerden han-
gisidir? lerden hangisidir?
A) 4 B) 5 C) 13 D) 17 E) 19 A) 1
4 B) 4 1
C) 16 1
D) 64 E) 64
66. Mehmet Bey bahesinden toplad 40 kg cevizi ,

60. a $ x - (a + 2) $ y = 500 denkleminin zm k-
yalar 4, 7 ve 9 olan ocuuna yalar ile doru
mesi K = #^ 5, 2 5 h - olduuna gre a gerek orantl olacak ekilde paylatryor. Buna gre en
says aadakilerden hangisidir? byk ocuk ka ceviz almtr?
A) -14 B) -12 C) 0 D) 12 E) 14 A) 10 B) 14 C) 18 D) 22 E) 24
61. a ve b sfrdan farkl gerek saylar olmak zere 67. Bir kurbandan 2 1
5 orannda kemikli et, 3 orann-
3a = 4b ise 2aa+- bb oran katr? da ise kemiksiz et kmtr. Bu kurbandan 20 kg
kemiksiz et ktna gre ka kg kemikli et kar?
A) 30 B) 24 C) 20 D) 18 E) 15
A) 1
2 B) 3
5 C) 5
8 D) 7
5 E) 9
4
169
DENKLEM VE ETSZLK
73. a ve b pozitif saylar srasyla 3 ile doru, 4 ile ters

68. Hakan bilgisayarna bir dosya ykleme ilemi ya-
orantldr.
parken bilgisayar ekrannda 750 MB olan bir dos-
yann 630 MB nn yklendiini ve kalan ykleme ab=48 olduuna gre, a+b toplam aadakiler-
iin 4 dakika sre kaldn grmtr.Buna gre den hangisidir?
Hakan dosya yklemeye ka dakika nce bala- A) 14 B) 16 C) 19 D) 26 E) 49
mtr?
A) 21 B) 25 C) 30 D) 36 E) 40
74. Bir kmesteki tavuk saysnn kaz saysna oran 72

ise kmesteki tavuk ve kaz saylar toplam aa-
69. a, b, c, d ve k sfrdan farkl gerek saylar ve k dakilerden hangisi olabilir?
orant sabiti olmak zere A) 66 B) 75 C) 120 D) 133 E) 144
a.b=k
bc = k
c = dk
ifadeleri iin aadakilerden hangisi doru- 75. Mslmn 4 yl nceki yann 6 yl sonraki yana
dur? oran 13 olduuna gre Mslmn 2 yl sonraki
A) a ile b doru orantldr. ya aadakilerden hangisidir?
B) a ile c doru orantldr. A) 4 B) 6 C) 8 D) 11 E) 12
C) b ile c ters orantldr.
D) b ile d doru orantldr.
E) a ile d doru orantldr.
76. Bir sayy 12 den karttmzda elde edilen say-
nn 2 katn 36 dan karrsak sonu 18 olmaktadr.
Buna gre bu say katr?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 8
70. Bir genin i alar 2 , 3 ve 6 ile ters orantldr.
Buna gre bu genin en kk i as ka de-
recedir?
A) 15 B) 30 C) 45 D) 60 E) 75
77. Bir sepetteki elmalarn 1

3 i yendikten sonra 8 kg
daha elma yeniyor. Geriye ilk durumdaki elmalarn
yars kaldna gre balangta sepette ka kilog-
ram elma vardr?
71. 6, 4 ve 3 saylar ile doru orantl olan saylarla
ters orantl olan saylar aadakilerden hangi- A) 8 B) 24 C) 36 D) 48 E) 60
sinde doru srayla verilmitir?
A) 1, 2, 3 B) 2, 3, 6 C) 3, 2, 1 D) 1, 3, 6 E) 2, 3, 4
78. Bir kuruyemiideki fstk ve fndklarn toplam

arl 80 kg dr. Fstn kilogram 12 TL, fndn
kilogram 48 TL olup bu kuruyemilerin toplam
72. a, b, c ve k sfrdan farkl gerek saylar ve k orant deeri 1860 TL olduuna gre kuruyemiide ka
sabiti olmak zere kilogram fndk vardr?
a+b b+c a+c
c = a = b = k eitliinde k orant A) 15 B) 20 C) 25 D) 30 E) 40
sabiti aadakilerden hangisidir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
170
85. Bir telin bir ucundan bir miktar kesiliyor. Kesilen
79. Spor msabakalarna hazrlanan Ferdi, ilk gn bir
ksmn yars telin dier ucuna ekleniyor. Telin orta
miktar yol kotuktan sonra her gn bir nceki
noktas ilk duruma gre 15 cm kaydna gre telin
gnden 3 km fazla komaktadr. Bir haftada top-
ucundan ka santimetre kesilmitir?
lam 77 km kotuuna gre ilk gn ka kilometre
yol komutur? A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
86. mer ile Fatihin bu gnk yalar toplam 46 dr.

merin 4 yl nceki ya Fatihin 2 yl sonraki yana
80. Bir ubuk 8 eit paraya ayrlyor. Eer bu ubuk
eit olacana gre merin bugnk ya katr?
10 eit paraya ayrlsayd paralardan her biri 3
cm daha ksa olacakt. Buna gre ubuun para- A) 20 B) 26 C) 28 D) 30 E) 32
lara ayrlmadan nceki boyu ka santimetredir?
A) 80 B) 90 C) 100 D) 120 E) 160
87. AB iki basamakl bir doal say olmak zere AB ya-

81. Aysun ve Berilin paralar ile ilgili aadakiler bi- ndaki Osman, A + B yl nce 2A + 2B yandayd.
linmektedir: Buna gre Osmann imdiki ya katr?
Aysun, Berile 40 TL verirse paralar eit olmak- A) 18 B) 21 C) 27 D) 39 E) 48
tadr.
Beril, Aysuna 20 TL verirse Aysunun paras Be-
rilin parasnn 5 kat olmaktadr.
Buna gre Aysunun balangtaki paras ka
TL dir?
A) 40 B) 50 C) 80 D) 100 E) 130 88. Nazifin bu gnk ya 39 dur. Nazif, Tanerin ya-
ndayken Nazifin ya Tanerin o gnk yann 2
katyd. Buna gre Tanerin bugnk ya katr?
A) 34 B) 30 C) 28 D) 26 E) 21
82. 3 litrelik ve 5 litrelik iki kovas bulunan Recep, 140
litrelik bir havuzu bu kovalarla dolduracaktr. Her
kovay tamamen doldurarak ve her kovay en az
bir kez kullanarak bu havuzu en az ka kova suyla
doldurabilir?
89. Bir manav bir kasa limonun kilogramn 2 TL den
A) 30 B) 32 C) 38 D) 41 E) 46 satarsa 28 TL zarar, 3 TL den satarsa 20 TL kr et-
mektedir. Buna gre bir kasa limon ka kilogram-
dr?
A) 28 B) 32 C) 38 D) 48 E) 58
83. Bir snftaki renciler bahede 3 erli sra oluyor.
Bu renciler 2 erli sra olsalard sra says 5 ar-
tacakt. Buna gre bu snfta ka renci vardr?
A) 18 B) 20 C) 24 D) 30 E) 36
90. Selimin alma odasndaki kitaplarn % 40 ro-

mandr. Romanlarn da %60 bilim kurgu roman-
dr. Kitaplnda bilim kurgu trnde olmayan 152
kitab olduuna gre Selimin ka tane bilim kurgu
84. Gamze bir bilet kuyruunda batan (n + 1). kii, roman vardr?
sondan ise (2n - 3). kiidir. Kuyrukta toplam 66
A) 40 B) 48 C) 60 D) 96 E) 100
kii olduuna gre Gamzenin nnde ka kii
vardr?
A) 18 B) 22 C) 23 D) 24 E) 35
171
DENKLEM VE ETSZLK
97.
91. Bir rnn sat fiyatndan %30 indirim yapld-
nda maliyet fiyatna gre %5 kr elde edilmek-
tedir. Buna gre bu rnn sat fiyat yzde ka Yukardaki ekilde AC yolu asfalt, CB yolu topraktr.
krla belirlenmitir? Asfaltta 60 km/sa., toprakta 40 km/sa. hzla hare-
A) 60 B) 50 C) 40 D) 35 E) 30 ket eden ayn trde iki kamyon ayn anda A ve B
noktalarndan birbirlerine doru hareket ediyor-
lar. Bu kamyonlar ka saat sonra karlar?
A) 3 B) 3,6 C) 4 D) 4,5 E) 5
92. k>0 olmak zere 23k TL ye alnan bir mal, 56k TL
ye satlrsa yzde ka kr elde edilir?
A) 50 B) 45 C) 40 D) 30 E) 25
98.
93.
Malzeme Miktar (gram) Karm Yzdesi
Un x 65
eker 240 15
Ya y z
Yukardaki tabloda bir karmdaki malzeme Yukarda verilen dikdrtgen eklindeki pistin A
miktarlar ve karm yzdeleri verilmitir. noktasndan hzlar 3V ve 2V olan iki bisikletli
Buna gre x - y deeri aadakilerden hangi- ayn anda oklar ynnde hareket ederek E nok-
sidir? tasnda karlayorlar. EC = 20 m olduuna
gre pistin evresi ka metredir?
A) 1360 B) 1260 C) 1040 D) 720 E) 640
A) 120 B) 160 C) 180 D) 200 E) 240
94. % 40 tuz olan tuzlu su karmndan a gram,

% 25 i tuz olan tuzlu su karmndan b gram al- 99.
np kartrlyor. Karmn tuz oran %33 olduu- Enerji Snf A+ A++
na gre a b
oran katr?
Tketim Miktar 0,15 kW/h 0,12 kW/h
A) 1
3 B) 5
8 C) 8
7 D) 3
4
8
E) 13
Yukardaki tabloda A+ ve A++ enerji snfn-
daki iki tr buzdolabnn saatlik enerji tketim
miktarlar gsterilmitir. 1 kW elektirik tketim
95. Aralarnda 640 km mesafe bulunan iki ehirden bedelinin 30 kuru olduu bir fatura dnemin-
hzlar 70 km/sa. ve 90 km/sa. olan iki ara birbir- de 30 gn boyunca srekli alan bu buzdo-
lerine doru ayn anda harekete balamtr. Bu laplarndan A++ enerji snfndaki buzdolabnn
aralar ka saat sonra karlar? tketim bedeli, A+ enerji snfndaki buzdolab-
nn tketim bedelinden ka TL daha dktr?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8
A) 4,25 B) 5,08 C) 6,48 D) 8 E) 8,2
96. Bir firmaya ait otobs iki farkl ehir arasndaki

yolu 60 km/sa. hzla gidip 90km/sa. hzla dnerek
seferini tamamlamaktadr. Bu otobsn yol bo- 100. 3 oyun salonu bulunan bir krete toplam 60
yuncaki ortalama hz saatte ka kilometre olur? ocuk vardr. Eer 1.salondan 2. salona 13 o-
A) 84 B) 80 C) 75 D) 72 E) 64 cuk geip 2. salondan 3. salona 8 ocuk geerse
salonlardaki ocuklarn says eit oluyor. Buna
gre balangta 1. salondaki ocuk says 2 ve
3. salonlardaki toplam ocuk saysndan ka faz-
ladr?
A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10
172
SAYILAR VE CEBR
x y
4
36 2
18 2 3
9 3
3 3
1 1
A B 1A8 B5
C . . . 7
K 3
BLNEBLME
BLNEBLME
BLNEBLME
9.4. BLNEBLME
Gnlk hayatn bir ok alannda blme ilemi kullanlr.
Alveri yaplrken alnan bir rnn birim fiyatnn hesaplanmas, okulda bir et-
kinlik gerekletirilirken rencilerin e gruplara ayrlmas, bir yiyecein arkadalar
arasnda eit ekilde paylatrlmas blme ilemine verilebilecek rneklerden yal-
nzca birkadr.
9.4.1. Blnebilme Kurallar
Neler reneceksiniz?
Tam saylarda blnebilme kurallaryla ilgili problemler zebilme,
Tam saylarda EBOB ve EKOK ile ilgili uygulamalar yapabilme,
Gnlk hayatta periyodik olarak tekrar eden durumlar ieren problemleri
zebilme.
9.4.1.1. Tam Saylarda Blnebilme Kurallar

DNYORUM
Fatma Hanm, bahesinden toplad kayslarla
EBOB, EKOK
reel yaptrp satmak istiyor. Bunun iin topla-
d kayslar fabrikaya gtryor. Fabrikadan
toplam 1440 kilogram kays reeli alarak, bu
reelleri yeterli sayda, ayn miktarda ve en ok
10 kilogram reel alan kavanozlara yerletire-
cektir (Kavanozlarn alabilecei reel miktar kg
cinsinden bir tam saydr.). Fatma Hanmn kul-
lanaca kavanozlarn kaar kilogram olabilece-
ini bulabilir misiniz? Dnp yorumlaynz.
Blnebilme kurallarna gemeden nce kalanl blme ilemi:

A, B, C, K birer doal say ve B 0 olmak zere
A saysnn B saysna blnmesiyle elde edilen blm C ve kalan K ise bu ifade
A B
C veya A = B . C + K eklinde gsterilebilir.
K
Burada 0 K K olmak zere B ve C arpanlar yer deitire-
bilir. K = 0 ise A says B ile kalansz blnr.
RNEK 1:
A doal saysnn 12 ile blmnden elde edilen blm 8 ve kalan 5 ise A doal
saysn bulunuz.
ZM:
A 12 A = 12 . 8 + 5
8 A = 96 + 5 = 101 dir.
5
174
RNEK 2:
A 13
7
K
Yukardaki blme ileminde A ve K birer doal saydr. Buna gre A saysnn alabi-
lecei en byk ve en kk deerler toplamn bulunuz.
ZM:
0 K < 13 olduundan K en kk 0 ve en byk 12 deerini alr. Buradan ;
A = 13 . 7 + 0 = 91 en kk deeridir.
A = 13 . 7 + 12 = 103 en byk deeridir.
A nn alabilecei en kk ve en byk deerler toplam,
91 + 103 = 194 tr.
2 ile Blnebilme
Bir saynn birler basama ift ise bu say 2 ile tam blnr. Say tek say ise saynn
2 ye blmnden kalan 1 dir. Bir A doal says, 0 dan
farkl bir B doal saysna
2548 saysnn birler basamandaki rakam, bir ift rakam olduundan bu saynn blndnde kalan sfr
2 ile blmnden kalan 0 dr. ise A says B saysna b-
3897 saysnn birler basamandaki rakam, bir tek rakam olduundan bu saynn lnebilir denir.
2 ile blmnden kalan 1 dir.
RNEK 3:
Drt basamakl 234A doal says 2 ile blnebildiine gre A nn alabilecei de-
erler toplamn bulunuz.
ZM:
234A says A nn bir ift say olduu durumda 2 ile blnebileceinden A rakam
0, 2, 4, 6, 8 deerlerini alabilir. Buradan A nn alabilecei deerler toplam,
0 + 2 + 4 + 6 + 8 = 20 dir.
RNEK 4:
Rakamlar farkl be basamakl 4x89y says; 2 ile tam blndne gre x + y top-
lamnn alaca en byk deeri bulunuz.
ZM:
y says ift olmas gerektiinden alabilecei en byk deer 8 dir. Fakat 4x89y
saysnn rakamlar farkl verildiinden y nin alabilecei en byk deer 6 olur. x in
alabilecei en byk deer ise 7 olup x + y nin en byk deeri 6 + 7 = 13 tr.
175
BLNEBLME
3 ile Blnebilme
Bir doal saynn rakamlar toplam 3 n kat ise bu say 3 ile tam blnr.
ABC basamakl doal says iin
Sfrdan farkl bir a tam ABC = 100 $ A + 10 $ B + C

saysnn herhangi bir = (99 + 1) $ A + (9 + 1) $ B + C
tam say kat a ile tam = 99 $ A + 9 $ B + A + B + C
blnr. = 3 $ (33 $ A + 3 $ B + C) + A + B + C
144444444444424444444444443
3n katdr
eklinde zmleme yaplr.

3 (33A + 3B + C) saysnn 3 ile blmnden kalan 0 dr. Dolaysyla ABC doal
saysnn 3 ile blmnden kalan A + B + C toplamnn 3 ile blmnden kalana
eittir. A + B + C toplam 3 n kat ise ABC says 3 ile tam blnr.
123 saysnn rakamlar toplam 1 + 2 + 3 = 6 dr. 6 nn 3 e blmnden kalan 0 dr.
Dolaysyla 123 says 3 ile tam blnr.
15827 saysnn rakamlar toplam 1 + 5 + 8 + 2 + 7 = 23 olup 23 n 3 e blmn-
den kalan 2 dir. Dolaysyla15827 saysnn da 3 e blmnden kalan 2 dir.
RNEK 5:
13 basamakl 2223456668881 doal saysnn 3 ile blmnden kalan bulunuz.
ZM:
2 + 2 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 6 + 6 + 8 + 8 + 8 + 1 = 61 olur.
61 saysnn 3 e blmnden kalan 1 dir.
RNEK 6:
Rakamlar farkl drt basamakl 4m67 doal says, 3 ile blnebildiine gre m nin
alabilecei deerleri bulunuz.
ZM:
4 + m + 6 + 7 = 17 + m olup bu toplamn 3 n kat olmas gerekir. Buradan m says
1, 4 ve 7 olabilir. Verilen saynn rakamlar farkl olduundan m says yalnzca 1 dir.
4 ile Blnebilme
Bir doal saynn son iki basamann oluturduu iki basamakl say 4 n bir kat
ise bu say 4 ile tam blnr. Bu zelliin doruluunu ABCD drt basamakl do-
al says iin
ABCD = 1000 $ A + 100 $ B + 10 $ C + D
= 4 $ 250 $ A + 4 $ 25 $ B + 10 $ C + D
= 4 $ (250 $ A + 25 $ B) + 10 $ C + D
1444444444442444444444443
4n katdr
eklinde zmleme yaplrsa
4 (250 A + 25 B) saysnn 4 ile blmnden kalan 0 dr. Dolaysyla son iki basa-
mann (10 . C + D=CD) 4 e blmnden kalan ABCD saysnn 4 e blmnden
kalanna eittir.
5700 doal says iin 0 n 4 ile blmnden kalan 0 dr.
897528 doal says iin 28 in 4 ile blmnden kalan 0 dr.
2379 doal says iin 79 un 4 ile blmnden kalan 3 tr.
176
RNEK 7:
Drt basamakl 534b doal says, 4 ile blnebildiine gre b nin alabilecei de-
erler toplamn bulunuz.
ZM:
4b iki basamakl saysnn 4 ile blnebilmesi iin b nin alabilecei deerler 0, 4 ve
8 dir. Bu deerlerin toplam 0 + 4 + 8 = 12 dir.
RNEK 8:
Rakamlar farkl drt basamakl 75x6 doal saysnn 4 ile blnebilmesi iin x in
ka farkl deer alabileceini bulunuz.
ZM:
75x6 doal saynn son iki basama olan x6 saysnn 4 e blnebilmesi iin x in
alabilecei deerler 1, 3, 5, 7 ve 9 dur. Fakat verilen saynn rakamlar farkl oldu-
undan 5 ve 7 olamaz. Dolaysyla x says 3 farkl deer alr.
5 ile Blnebilme
Her doal saynn 5 ile arpmndan elde edilen saynn birler basama 0 ya da 5
tir. Dolaysyla birler basama 0 ya da 5 olan doal saylar 5 ile tam blnr.
Birler basamandaki saynn 5 ile blmnden kalan bu saynn 5 ile blmn-
den kalana eittir.
34561 saysnn birler basama 1 olduundan 5 e blmnden kalan 1 dir.
92387 saysnn birler basama 7 olduundan 5 e blmnden kalan 2 dir.
RNEK 9:
basamakl 36a doal saysnn 5 e blmnden kalan 2 olduuna gre a says-
nn alabilecei deerler toplamn bulunuz.
ZM:
36a saysnn 5 e blmnden kalan 2 olduuna gre a says, 2 veya 7 olabilir.
Bylece a saysnn alabilecei deerler toplam 2 + 7 = 9 dur.
RNEK 10:
Drt basamakl 7A8B says hem 3 e hem de 5 e blnebildiine gre A saysnn
alabilecei deerler toplamn bulunuz.
Birden fazla blnebilme
kuralnn uygulanmas
gereken sorularda nce
ZM: varsa birler basama ile
7A8B says 5 ile blnd iin B says 0 veya 5 olabilir. ilgili kurala, sonra son iki
basamakla ilgili kurala,
B = 0 iin verilen say 7A80 olur ve 7 + A + 8 + 0 = 15 + A dr. Saynn 3 e blnebil- sonra son basamakla
mesi iin A nn alabilei deerler 0 , 3 , 6 ve 9 dur. ilgili kurala daha sonra da
B = 5 iin verilen say 7A85 olur ve 7 + A + 8 + 5 = 20 + A dr. Saynn 3 e blnebil- tm basamaklarla ilgili
mesi iin A nn alaca deerler 1 , 4 ve 7 dir. kurala baklr.
A nn alaca deerler toplam da 0 + 3 + 6 + 9 + 1 + 4 + 7 = 30 dur.
177
BLNEBLME
8 ile Blnebilme
Saynn son basamann oluturduu basamakl say 8 in kat ise say, 8 ile
tam blnr. Be basamakl bir ABCDE doal says iin
ABCDE = 10000A + 1000B + 100C + 10D + E
=1000 (10A + B) + 100C + 10D + E eklinde zmleme yaplr.
1000 (10A + B) says 8 ile tam blnr. Dolaysyla ABCDE saysnn 8 ile bl-
mnden kalan 100C + 10D + E = CDE nin 8 ile blmnden kalanna eittir.
2480 saysnn 8 ile blmnden kalan, 480 saysnn 8 ile blmnden kalana
eittir. Dolaysyla cavap 0 dr.
12582 saysnn 8 ile blmnden kalan, 582 saysnn 8 ile blmnden kalana
eittir. Dolaysyla cevap 6 dr.
RNEK 11:
Rakamlar birbirinden farkl alt basamakl 3458y6 doal says, 8 ile blnebildii-
ne gre y saysnn alabilecei deerler toplamn bulunuz.
ZM:
3458y6 saynn 8 e tam blnmesi iin 8y6 saysnn 8 e tam blnmesi gerekir.
8y6 saysn zmlenirse 8y6 = 800 + 10 . y + 6 olur. 800 saysnn 8 ile blmn-
den kalan 0 olacandan10 y +6 saysnn 8 e blnebilmesi iin y says 1, 5 veya 9
deerlerini alabilir.
3458y6 says rakamlar farkl olarak verildiinden y says 1 veya 9 olup alabilecei
deerler toplam da 1 + 9 = 10 dur.
9 ile Blnebilme
Rakamlar toplam 9 un kat olan doal saylar 9 ile tam blnr. 9 a blmnden
kalan, saynn rakamlar toplamnn 9 a blmnden kalana eittir.
3456 saysnn rakamlar toplam 3 + 4 + 5 + 6 = 18 olduundan bu saynn 9 a
blmnden kalan 0 dr.
53279 saysnn rakamlar toplam 5 + 3 + 2 + 7 + 9 = 26 dr. 26 saysnn 9 ile
blmnden kalan 8 olduundan 53279 saynn 9 a blmnden kalan 8 dir.
Siz de nceki blnebilme kurallarnda kullanlan yntemler yardmyla 9 ile bl-
nebilme kuraln elde ediniz.
RNEK 12:
2753469815 saysnn 9 ile blmnden kalan bulunuz.
ZM:
2753469815 saysnn rakamlar toplam,
2 + 7 + 5 + 3 + 4 + 6 + 9 + 8 + 1 + 5 = 50 olup bulunan 50 saysnn rakamlar topla-
m 5 + 0 = 5 tir. Bylece verilen saynn 9 a blmnden kalan 5 tir.
178
RNEK 13:
21 basamakl 571571571...571 doal saysnn 9 ile blmnden kalan bulunuz.
ZM:
5 + 7 + 1 = 13 olup verilen saynn iinde 21 3 = 7 kez 571 says tekrar etmekte-
dir. Dolaysyla saynn rakamlar toplam, 13 . 7 = 91 olur. 91 saysnn da rakamlar
toplanrsa 9 + 1 = 10 ve yine 10 saysnn rakamlar toplam 1 + 0 = 1 olur. Bylece
verilen saynn 9 a blmnden kalan 1 dir.
10 ile Blnebilme
Bir doal saynn birler basamandaki rakam, 0 ise bu say 10 a tam blnr. Ayn
zamanda bir doal saynn birler basamandaki rakam saynn 10 a blmnden
kalana eittir.
25478 saysnn birler basamandaki rakam, 8 olduundan bu saynn 10 a bl-
mnden kalan 8 dir.
123654780 saysnn birler basamandaki rakam, 0 olduundan saynn 10 a b-
lmnden kalan 0 dr.
RNEK 14:
Be basamakl 41m2n says,10 a blndnde 6 kalann veren ve 3 ile blne-
bilen bir doal saydr. Buna gre m + n toplamnn alabilecei en byk deeri
bulunuz.
ZM:
Verilen saynn 10 a blmnden kalan 6 olduundan n says 6 dr. Bylece say
41m26 olur. Bu saynn 3 e blnebilmesi iin 4 + 1 + m + 2 + 6 = 13 + m toplam 3
n kat olmaldr.
Buradan m nin alaca deerler 2 , 5 ve 8 olup m + n nin en byk deeri n=6 ve
m=8 iin 6 + 8 = 14 tr.
11 ile Blnebilme
Bir doal saynn 11 ile blmnden elde edilen kalann bulmak iin drt basa-
makl bir ABCD doal says
ABCD = 1000 $ A + 100 $ B + 10 $ C + D
= 1001 $ A - A + 99 $ B + B + 11 $ C - C + D
= 11 $ 91 $ A + 11 $ 9 $ B + 11 $ C - A + B - C + D
= 11 $ (91 $ A + 9 $ B + C) - A + B - C + D eklinde zmlenir.
144444444444424444444444443
11 in kat
- A + B - C + D saysnn 11 e blmnden kalan, ABCD saysnn11 e blmnden

kalana eittir. Ksaca saynn rakamlar sadan sola doru +, -, +, -, ile iaretlen-
dirilerek toplanr. Bu toplamn 11 ile blmnden kalan, o saynn 11 ile bl-
mnden kalana eit olur.
179
BLNEBLME
RNEK 15:
382 saysnn 11 ile blmnden kalan bulunuz.
ZM:
S S- S
382
+ +
Say ekildeki gibi sadan sola doru iaretleyip toplanrsa +3-8+2 = -3 tr. Bura-
dan kalan -3 olamayacandan sayya 11 eklenir. Kalan -3+11=8 dir.
RNEK 16:
Be basamakl 63A27 says 11 ile blndne gre A saysn bulunuz.
ZM:
63A27
S S- S S- S
+ + +
Say ekildeki gibi sadan sola doru iaretlenip toplanrsa

+6-3+A-2+7=8+A
8 + A ifadesini elde edilir. Bu ifadenin 11 e blnmesi iin A nn 3 olmas gerekir.
RNEK 17:
25 basamakl 1234512345...12345 saysnn 11 ile blmnden kalan bulunuz.
ZM:
5 5 5 5 5 5- 5 55555555
1 2 3 4 5 ... 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
+ - + - + + - + - + - + - +
Verilen say yukardaki gibi sadan sola doru iaretlenirse sadan ilk be basamak
ile sonraki be basamak toplamnn 0 olduunu grlr. Her 10 basamakta bu
toplam 0 olacandan sadan ilk yirmi basaman toplam da 0 dr. Kalan son be
basama toplanrsa + 1 - 2 + 3 - 4 + 5 = 3 bulunur. Bu durumda saynn11 ile bl-
mnden kalan 3 tr.
Aralarnda Asal arpanlarnn arpmnn Oluturduu Sayya Bl-

1 den baka ortak pozitif tam nebilme
say bleni olmayan sayma Aralarnda asal arpanlarn her birine blnebilen bir doal say, bu saylarn ar-
saylarna aralarnda asal pmna da tam blnr. Bu kuralla ilgili aada verilen rnekleri inceleyiniz.
saylar denir. rnein,
6 ile 11, 6 = 2 . 3 (2 ile 3 aralarnda asaldr.)
25 ile 33, 2 ve 3 ile tam blnen saylar 6 ile tam blnr.
1 ile 2017, 12 = 3 . 4 (3 ile 4 aralarnda asaldr.)
56 ile 57, 3 ve 4 ile tam blnen saylar 12 ile tam blnr.
5, 8, 14 saylar aralarnda 18 = 2 . 9 (2 ile 9 aralarnda asaldr.)

asal saylardr. 2 ve 9 ile tam blnen saylar 18 ile tam blnr.
30 = 3 . 10 (3 ile 10 aralarnda asaldr.)
3 ve 10 ile tam blnen saylar 30 ile tam blnr.
180
RNEK 18:
1296 saysnn 6 ya tam blnp blnmediini inceleyiniz.
Ardk sayma saylar arala-
rnda asaldr.
ZM:
1 ile tm sayma saylar
6 saysn 2 . 3 eklinde aralarnda asal arpanlara ayrp 6 saysnn 2 ve 3 ile bl- aralarnda asaldr.
mnden kalanlarna baklr.
1296 saysndaki birler basama (6) ift olduundan say 2 ile tam blnr.
1296 saysnn rakamlarnn toplam 1 + 2 + 9 + 6 = 18 olduundan say 3 n kat-
dr ve 3 ile tam blnr.
Bylece 1296 says, 2 ve 3 ile blndnden 6 ile de blnr.
RNEK 19:
Be basamakl 58A1B says 36 ile tam blndne gre A + B toplamnn en
kk deerini bulunuz.
ZM:
36 says 4 . 9 eklinde aralarnda asal arpanlarna ayrlabildiinden 58A1B says 4
ve 9 ile tam blnmelidir.
nce 4 ile blnebilme kuralna baklr. Saynn son iki basama olan 1B says
4 n kat olmaldr. Bylece B nin alabilecei en kk deer 2 dir.
B = 2 iin be basamakl say 58A12 olur. Bu saynn 9 a blnebilmesi iin
5 + 8 + A + 1 + 2 = 16 + A says 9 un kat olmaldr. Dolaysyla A says en az 2
deerini alr. A + B toplam en az 2 + 2 = 4 tr.
RNEK 20:
Drt basamakl 4a7b saysnn 15 ile blmnden kalan 2 dir. Buna gre a says-
nn ka farkl deer alabileceini bulunuz.
ZM:
15 says 3 . 5 eklinde aralarnda asal arpanlarna ayrlabildiinden 4a7b saysnn
3 ve 5 ile blmnden kalan 2 dir.
nce 5 ile blnebilme kuralna baklr. Saynn son basama olan b saysnn 5 ile
blmnden kalan 2 olacaktr. Buradan,
b nin alabilecei deerler, 2 veya 7 olabilir.
b = 2 iin drt basamakl say 4a72 olur. Bu saynn 3 ile blmnden kalann 2
olmas iin
4 + a + 7 + 2 = 13 + a dr. 13 + a says 3k + 2 (k ! Z) eklinde bir say olmas gerekir.
Dolaysyla a says 1, 4 veya 7 olabilir.
b = 7 iin drt basamakl say 4a77 olur. Saynn 3 ile blmnden kalann 2 ol-
mas iin
4 + a + 7 + 7 = 18 + a dr. 18 + a says 3k + 2 (k ! Z) eklinde bir say olmas gerek-
tiinden a says 2, 5 veya 8 olabilir.
Sonu olarak a says 1, 2, 4, 5, 7, 8 olmak zere 6 farkl deer alr.
181
BLNEBLME
RNEK 21:
Drt basamakl 6x8y saysnn 45 ile blmnden kalan 23 tr. Buna gre x says-
nn alabilecei farkl deerler toplamn bulunuz.
ZM:
45 says 5 . 9 eklinde aralarnda asal arpanlarna ayrlabilir.
Kalan say (23), 5 ve 9 dan byk olduundan 23 says 5 ve 9 a ayr ayr blnerek
kalanlar bulunur. 23 n 5 ile blmnden kalan 3 ve 9 ile blmnden kalan 5 tir.
nce 5 ile blnebilme kuralna baklr. Saynn son basama olan y saysnn 5 ile
blmnden kalan 3 olacaktr. Buradan, y nin alabilecei deerler, 3 veya 8 olabilir.
y = 3 iin say 6x83 olur. Bu saynn 9 ile blmnden kalann 5 olmas iin
6 + x + 8 + 3 = 17 + x olur. 17 + x says 9k + 5 (k ! Z) eklinde bir say olmas gere-
kir. Dolaysyla x says 6 dr.
y = 8 iin say 6x88 olur. Bu saynn 9 ile blmnden kalann 5 olmas iin
6 + x + 8 + 8 = 22 + x olur. 22 + x says 9k + 5 (k ! Z) eklinde bir say olmas gerek-
tiinden x says 1 dir.
Sonu olarak x saysnn alabilecei farkl deerler toplam 6 + 1 = 7 dir.
ALITIRMALAR
1. A 13 Yandaki blme ileminde x doal saysnn alabilecei en
7 byk deer iin A doal saysnn deerini bulunuz.
2. A B B C
4 5
7 1
Yukardaki blme ilemlerine gre A nn C trnden yazln bulunuz.
Art arda gelen, ayn miktarda

3. Alt basamakl 981984 saysnn 981 ile blmnden elde edilen blm ile
artan ya da azalan saylara
kalann toplamn bulunuz.
ardk saylar denir.
Ardk saylarda terim says:
(Son terim - lk terim)

Artfl miktar +1 4. 17 ile 177 saylar arasnda 2 ile tam blnen ka farkl doal say olduunu
bulunuz.
forml ile hesaplanr.
5. Aadaki say ikililerinden hangisi aralarnda asal deildir?
A) (12,95) B) (11,145) C) (1,24) D) (3,112) E) (13,1001)
182
6. Drt basamakl 6m35 saysnn 3 ile blmnden kalan 1 ise m nin alabilecei
deerler toplamn bulunuz.
7. Rakamlar farkl be basamakl 378A2 doal says 4 n bir tam kat olduuna
gre A nn alabilecei deerler toplamn bulunuz.
8. Bir fabrikann iletme blmnde alan Ayla Hanm, satlan rn says ve

toplam sat fiyatlarn bilgisayara girerken faturada, birim sat fiyat 11 TL olan
bir rnn faturada toplam 1743 4 2 TL eklinde olduunu ve tutarn onlar ba-
samandaki saysnn silindiini grmtr. Buna gre bu fabrikann bu rn-
den toplam ka adet sattn bulunuz.
9. Be basamakl 41A7B doal saysnn 36 ile blmnden kalan 15 olduuna

gre A saysnn ka farkl deer alabileceini bulunuz.
10. X doal saysnn 13 ile blmnden kalan 11 ve Y doal saysnn 13 ile b-

lmnden kalan 7 ise Birbirinden farkl A ve B po-
zitif tam saylarnn C pozitif
a) X + Y nin 13 ile blmnden kalan bulunuz.
tam saysna blmnden
b) X Y nin 13 ile blmnden kalan bulunuz. kalanlar srasyla k1 ve k2
olmak zere
A + B toplamnn C ile bl-
mnden kalan
11. Drt basamakl 6m2n saysnn 4 e blmnden kalan 2 ve 9 a blmnden k1 + k2 olur.
kalan 1 ise m + n toplamnn ka farkl deer alabileceini bulunuz.
A . B arpmnn C ile bl-
mnden kalan k1. k2 olur.
12. M doal saysnn 6 ile blmnden kalan 4 olduuna gre aadaki ifadele-
rin 6 ile blmnden kalann bulunuz.
a-) 3M + 3
b-) 2M - 4
c-) 4M + 2
-) M + 6
13. 240 tan kk 4 veya 6 ile blnebilen ka tane doal say olduunu bulu-
nuz (0 n kendisinden baka her sayya blnebildiine dikkat ediniz.).
183
BLNEBLME
9.4.1.2. Tam Saylarda EBOB ve EKOK

DNYORUM
Tuba ve babasnn baheden toplad
iki farkl trdeki mandalinann arlklar 180
kg ve 260 kg dr. Babas Tubadan farkl tr-
deki mandalinalar birbirine kartrmadan
sandklara eit miktarlarda doldurmasn isti-
yor. Bu i iin Tubaya en az ka sandk ge-
rekmektedir? Dnp yorumlaynz.
RNEK 22:
36 ve 60 saylarn tam blen pozitif tam saylardan en byn bulunuz.
ZM:
36 saysnn pozitif tam say blenleri,
a ve b saylarnn 1 , 2 , 3 , 4 , 6 , 9, 12 , 18, 36 dr.
EBOB u, EBOB (a,b)
veya (a,b)EBOB eklinde 60 saysnn pozitif tam say blenleri,
gsterilir. 1 , 2 , 3 , 4 , 5, 6 , 10, 12 , 15, 20, 30, 60 tr.
Grld gibi 1, 2, 3, 4, 6 ve 12 saylar her iki saynn da pozitif ortak blenidir.Bu

ortak blenlerin de en by 12 dir.
En Byk Ortak Blen (EBOB)

En az biri sfrdan farkl iki veya daha fazla tam saynn pozitif ortak blenlerinin en
byne bu saylarn en byk ortak bleni denir. Ksaca EBOB ile ifade edilir.
RNEK 23:
30 ve 45 saylarnn ikisinin de kat olan pozitif tam saylardan en kn bulu-
nuz.
a ve b saylarnn EKOK u, ZM:

EKOK (a,b) veya (a,b)EKOK
eklinde gsterilir. 30 saysnn pozitif tam katlar,
30, 60, 90 , 120, 150, 180 , 210, 240, 270 , ... tir.
45 saysnn pozitif tam katlar,

45, 90 , 135, 180 , 225, 270 , ...tir.
Grld gibi 90 , 180 , 270 , ... saylar her iki saynn da ortak katlardr. Bu ortak
katlarn en k 90 saysdr.
184
En Kk Ortak Kat (EKOK)
En az biri sfrdan farkl iki veya daha fazla tam saynn pozitif ortak katlarnn en
kne bu saylarn en kk ortak kat denir. Ksaca EKOK ile ifade edilir.
EBOB ve EKOK un Baz zellilkleri

a) a ve b sayma saylarnn arpm bu saylarn
EBOB u ile EKOK unun arpmna eittir.
Bu zellik
a b = EBOB (a, b) EKOK (a, b) olarak ifade edilir.
rnein, 15 ve 20 saylarnn EBOB u 5, EKOK u ise 60 tr.
15 20 = 5 60 olduu grlr.
b) a ve b aralarnda asal iki pozitif tam say olmak zere

EBOB (a, b) = 1
EKOK (a, b) = a b dir.
rnein, 7 ve 12 saylarnn EBOB u 1, EKOK u 7 12 = 84 tr.
c) a ve b pozitif tam saylarndan biri dierinin tam kat ise EBOB

bu saylardan kk olana, EKOK ise byk olana eittir. rnein,
7 ile 21 saylarnn EBOBu 7, EKOKu 21 dir.

a ile 3a saylarnn EBOBu a, EKOKu 3a dr. (a bir pozitif tam saydr)
(b + 4) ile 6 (b + 4) saylarnn EBOBu (b + 4), EKOKu 6 (b + 4) tr. (b bir
pozitif tam saydr.)
24 ile 27 saylarnn EBOB u 24, EKOK u 27 dir.
32 58 ile 34 55 saylarnn EBOB u 32 55, EKOK u 34 58 dir.
x ve y asal saylar olmak zere x3 y7 ile x6 y2 saylarnn EBOB u x3 y2,
EKOK u x6 y7 dir.
RNEK 24:
A = 23 . 32 . 54 ve B = 22 . 32 . 53 . 7 eklinde asal arpanlarna ayrlm A ve B saylarnn
EBOB ve EKOK unu bulunuz.
ZM:
A = 23 . 32 . 54 B = 22 . 32 . 53 . 7
Ortak olan asal arpanlardan, sleri en kk olanlar ile sleri eit olanlarn arpm
bu saylarn EBOB udur. Buradan,
EBOB(A, B) = 22 . 32 . 53 tr.
A ve B yi oluturan asal arpanlardan ss byk veya eit olan dierinin tam kat
olacandan
EKOK(A, B) = 23 . 32 . 54 . 7 dir.
185
BLNEBLME
RNEK 25:
40, 60 ve 90 saylarnn en byk ortak blenini ve en kk ortak katn bulunuz.
ZM:
40, 60 ve 90 saylarn asal arpanlarna ayrlrsa
40 = 23 . 5
60 = 22 . 3 . 5
90 = 2 . 32 . 5 tir.
Buradan EBOB (40, 60, 90) = 2 . 5 = 10 ve EKOK (40, 60, 90) = 23 . 32 . 5 = 360 tr.
RNEK 26:
Bir fabrikann depo blmnde alan Ramazan Usta, retimi yaplan 208 kg, 256
kg, 328 kg, 600 kg ve 296 kg lk 5 farkl plastik ham maddeyi eit byklkte kolilere
koymak istemektedir. Bu ilem iin en az ka kolinin kullanlmas gerektiini bir tab-
lolama program olan Excel'i kullanarak hesaplaynz.
ZM:
En az saydaki koli saysn bulmak iin verilen saylarn EBOB u bulunmaldr. Bilgisa-
yardaki Excel program aldktan sonra 208, 256, 328, 600 ve 296 saylarn aada-
ki gibi tablolara yaznz.
C1 kutusuna tkladktan sonra tuuna tklaynz. Aadaki gibi alan pencere-

de OBEB sekmesini seerek Tamam butonuna tklaynz.
186
Yeni alan pencerede Say1 blmne A1, Say2 blmne B1, Say3 blmne
C1, Say4 blmne D1, Say5 blmne E1 yazarak Tamam tuuna tklaynz.
F1 kutusunda verilen saylarn EBOB unun 8 olduunu greceksiniz.
Buradan kutu says, 208 + 256 + 328

8
+ 600 + 296 1688
= 8 = 211 olarak bulunur.
Ayn ilemleri yaparak EKOK u da bulunuz.
RNEK 27:
a, b, c, d asal saylar olmak zere K = a4 . b3 . c . d2 ve L = a7 . b5 . c4 eklinde asal ar-
panlarna ayrlm K ve L saylarnn EKOKunun EBOB una orann bulunuz.
ZM:
EKOK (K, L) EKOK (a 4 $ b 3 $ c $ d 2, a 7 $ b 5 $ c 4)
=
EBOB (K, L) EBOB (a 4 $ b 3 $ c $ d 2, a 7 $ b 5 $ c 4)
a7 $ b5 $ c4 $ d2
=
a4 $ b3 $ c
= a $ b 2 $ c 3 $ d 2 dir.
3
RNEK 28:
x bir pozitif tam say olmak zere
EBOB (x, 20) = 4 ve EKOK (x, 20) = 40 ise x saysn bulunuz.
ZM:
EBOB ve EKOK deerlerinin arpm saylarn arpmna eit olduundan
x . 20 = 4 . 40 olur.
20 . x = 160
Bylece x = 8 dir.
187
BLNEBLME
RNEK 29:
a,b saylar aralarnda asal pozitif tam saylardr.
A ve B aralarnda asal saylar
32
ise, a + b = 19 ve EKOK (a, b) = 120 olduuna gre a saysn bulunuz.
EBOB(A, B) = 1
EKOK(A, B) = A . B dir. ZM:
a ve b saylar aralarnda asal olduundan EKOK (a, b) = a . b =120 dir.
Verilen ifadede paydalar eitlenirse,

a $ b + 32 120 + 32 152
b = b = b = 19 olup b = 8 dir.
a . b =120 olduundan a . 8 = 120 ve a = 15 dir.
RNEK 30:
m ve n birbirinden farkl pozitif tam saylar iin
EBOB (m, n) = 45 ise m + n toplamnn en kk deerini bulunuz.
ZM:
EBOB (m, n) = 45 olduundan m ve n saylar 45 in tam katlar olmaldr.
Saylar birbirinden farkl olduu iin en az 45 ve 90 saylar seilir. Bylece
m + n toplam en az 45 + 90 = 135 tir.
RNEK 31:
K ve L sayma saylar iin
EBOB (K, L) = 8 ve EKOK (K, L) = 96 ise K + L toplamnn alabilecei en kk ve en
byk deerleri bulunuz.
ZM:
K ve L saylarnn EBOB u 8 olduundan saylar 8 in tam kat olmaldr. Yani
K = 8 . x ve L = 8 . y (x, y ! Z + ) eklinde yazlabilir ve x ile y aralarnda asal olmaldr.
8.x 8.y 8
x y x
1 y y
1
Bylece EKOK (K, L) = EKOK (8 . x , 8 . y ) = 8 . x . y = 96 olur.

x . y = 12 olacandan x ve y saylar birbirine en yakn seilirse
x = 3 ve y = 4 iin K = 8 . 3 = 24 ve L = 8 . 4 = 32 ,
K + L nin en kk deeri de 24 + 32 = 56 olur.
x ve y saylar birbirine en uzak seilirse
x = 1 ve y = 12 iin K = 8 . 1 = 8 ve L = 8 . 12 = 96 ,
K + L nin en byk deeri de 8 + 96 = 104 tr.
188
RNEK 32:
x, y ve z birbirinden farkl pozitif tam saylar iin
EKOK (x, y, z) = 162 ise x + y + z toplamnn en byk deerini bulunuz.
ZM:
x, y ve z saylarnn en kk ortak kat 162 olduundan, saylar 162 yi tam blen
saylar olmaldr. Toplamlarnn en byk olmas iin ise bu saylara 162 saysn b-
len en byk 162, 81 ve 54 deerleri verilirse
x + y + z toplam da 162 + 81 + 54 = 297 dir.
RNEK 33:
Bir okulun rencileri beerli , altarl ve sekizerli sralandnda her defasnda 3
renci artmaktadr. Buna gre okulun renci saysnn en az ka olabileceini
bulunuz.
ZM:
Okuldaki renci says 5, 6 ve 8 in kat olan bir saynn 3 fazlasdr. Okuldaki ren-
ci saysnn en az olmas iin 5, 6 ve 8 in EKOK unun 3 fazlas olacaktr.
5 6 8 2
5 3 4 2 EKOK(5, 6, 8) = 2 . 2 . 2 . 3 . 5
5 3 2 2 = 120 dir.
5 3 1 3 Buradan, okuldaki renci says en az
5 1 5 120 + 3 = 123 tr.
1
RNEK 34:
Bir firma boyutlar 72 m ve 120 m olan dikdrtgen ek-
lindeki bir futbol sahasn yapay im ile kaplayacaktr.
Bu i iin e ll olacak ekilde en az ka adet kare
eklinde im paras kullanlacan bulunuz.
ZM:
E kare eklindeki bu yapay imlerin boyutu, 72 ve 120 saylarn tam blen bir say
olmaldr. En az saydaki yapay im iin ise en byk ortak blen bulunur. Daha son-
ra da sahann alann bir para imin alanna blerek ka adet im paras gerekti-
ini bulunur.
72 120 2
36 60 2 EBOB (72, 120) = 23 . 31 = 24 m olarak bulunur.
18 30 2 24 m yapay imin bir kenar uzunluudur.
9 15 3 Tm alan bir im parasnn alanna blnrse
72 $ 120
3 5 3 24 $ 24 = 3 $ 5 = 15 adet yapay im gerekir.
1 5 5
1 1
189
BLNEBLME
RNEK 35:
Bir fabrikada bulunan farkl makine, bir rn srasyla 45, 50 ve 60 saniyede
retmektedir. Bu makineler ilk kez 06.30 da birlikte almaya baladna gre
beinci kez birlikte rn verdiinde saatin ka olacan bulunuz.
ZM:
Makinelerin tekrar ayn anda retim yapmas iin geen sre, 45, 50 ve 60 saylar-
nn kat olmaldr. lk kez iin 45, 50 ve 60 saylarnn en kk ortak kat bulunmal-
dr.
45 50 60 2 EKOK (45, 50, 60) = 22 . 32 . 52 = 900 saniye

45 25 30 2 900 saniye = 15 dakikadr.
45 25 15 3 Birinci kez iin geen sre 15 dakikadr.
15 25 5 3 Beinci kez iin
5 25 5 5 15 . 5 = 75 dk yani 1 saat 15 dakikalk sre
1 5 1 5 gemelidir. O hlde saat 06.30 dan 1saat 15 dakika
1 1 1 sonra saat 07.45 tir.
RNEK 36:
Onur Sitesi'nin yneticiliini yapan idem Hanm
sitenin etrafna aydnlatma direkleri diktirmek isti-
yor.
Site, boyutlar 24 m ve 27 m olan dikdrtgen eklindeki bir alana kurul-

mutur.
Her keye bir direk gelecek ekilde sitenin evresine eit aralklarla direk-
ler dikilecektir.
Bir aydnlatma direinin maliyeti 130 liradr.
idem Hanm'n bu almay yapacak olan firmaya en az ka lira demesi gerek-
tiini bulunuz.
ZM:
Eit aralklarla direk dikileceinden direkler aras mesafenin 24 ve 27 saylarn tam
blen bir say olmas gerekir. En az sayda direk iin en byk ortak blen bulun-
maldr.
24 27 2 EBOB (24, 27) = 3 olduundan sitenin evresine

12 27 2 3 metre aralklarla direk dikilmesi gerekir.
6 27 2 Direk says, sitenin evresinin EBOB a
3 27 3 blnmesi ile bulunur.
1 9 3 Sitenin evresi, 24 + 24 + 27 + 27 = 102 m olur. Bylece
3 3 102 3 = 34 adet direk gerekir.
1 idem Hanmn firmaya deyecei toplam tutar en az
34 . 130 = 4420 TL dir.
190
ALITIRMALAR
1. 8 e , 12 ye ve 20 ye blnebilen 600 den kk, en byk pozitif tam saysn
bulunuz.
2. 156 ve 442 saylarn tam blen en byk doal saynn rakamlar toplamn
bulunuz.
3. Bir ieki gllerini erli, beerli ve sekizerli saydnda her defasnda 2 gl

artmaktadr. Gl says 200 den fazla olduuna gre bu iekinin en az ka
glnn olduunu bulunuz.
4. a, b, c saylar birer doal saydr.

K = 3a + 1 = 4b + 2 = 5c + 3
olduuna gre K nin en kk deerini bulunuz.
5. Boylar 120 cm, 135 cm ve 180 cm olan demir ubuk eit byklkte ve
artmayacak ekilde paralara ayrlacaktr. Bu i iin en az ka kesim yaplma-
s gerektiini bulunuz (ubuklar ayr ayr kesilecektir).
6. Boyutlar 4 cm, 5 cm ve 6 cm olan dikdrtgenler prizmasndan en az ka

tanesi yan yana ve st ste getirilirse bir kp oluur? Bulunuz.
7. A, B, C firmalar Yozgat stanbul arasnda srasyla 3 gnde, 4 gnde ve 5

gnde bir sefer dzenliyor. Bu firmalar birlikte ilk seferlerine baladktan ka
gn sonra 2. kez birlikte tekrar sefere kacaklarn bulunuz.
8. Senem, boyutlar 24 cm, 30 cm ve 36 cm olan dikdrtgenler prizmas eklin-

deki doum gn pastasn eit byklkte, kp biiminde ve hi artmamak
artyla en az ka arkadana paylatrabileceini bulunuz.
191
BLNEBLME
9.4.1.3. Gnlk Hayatta Periyodik Olarak Tekrar Eden Du-

rumlar eren Problemler
DNYORUM
Bir ilede bulunan farkl lisenin beden eitimi
retmenleri, iledeki kapal spor salonunda -
rencilerini voleybol turnuvasna hazrlamaktadr.
retmenler srasyla 3, 4 ve 6 gnde bir spor sa-
lonunda alma yapmaktadr. birlikte ilk kez
pazartesi gn rencileri altrmaya balad-
na gre tekrar birlikte hangi gn rencileri
altrr? Dnp yorumlaynz.
RNEK 37:
u an saat 15.00 ise 80 saat sonra saatin ka olacan bulunuz.
ZM:
24 saatte bir saatlerimiz ayn saati gstereceinden, 80 says 24 e blndnde
geriye 8 saat artacaktr. 15.00 ten 8 saat sonra ise saat 23.00 olacaktr.
RNEK 38:
Bu gn gnlerden perembe ise 92 gn sonra hangi gn olacan bulunuz.
ZM:
Bir hafta yedi gn olduundan verilen gn says 7 ye blnr. Kalan say, perem-
be gn 0 kabul edilerek zerine saylr. Bylece kalana denk gelen gn bulunur.
92 7 perembe cuma
91 13 0 1
1
Kalan 1 olduundan 92 sonra cuma gnne denk gelir.
RNEK 39:
Burak, 4 gnde bir tenis kursuna gitmektedir. Kursa pa-
zartesi gn balayan Burakn 12. kez kursa hangi gn
gideceini bulunuz.
ZM:
Burak ilk kursuna katld iin 12 - 1 = 11 kez daha kursa gidecektir. Bunun iin
geen sre 4 . 11 = 44 gn olacaktr. Pazartesi gnnden 44 gn sonrasn bulunul-
mas gerekir.
44 7 pazartesi sal aramba

42 6 0 1 2
2
Kalan 2 olduundan 12. kez kursa gittii gn aramba gn olacaktr.
192
RNEK 40:
Eda, Zeynep ve Elif srasyla 15, 20 ve 30 gnde bir kuafre
gitmektedir. 4. kez birlikte pazar gn gittiklerine gre
7. kez birlikte hangi gn kuafre gideceklerini bulunuz.
ZM:
Eda, Zeynep ve Elif;
EKOK (15, 20, 30) = 60 gnde bir birlikte kuafre gitmektedirler. Birlikte 7- 4 = 3 defa
daha kuafre gidecektirler. Bunun iin geen sre
60 . 3 = 180 gn olacaktr. Pazar gnnden 180 gn sonrasnn bulunmas gerekir.
180 7 pazar pazartesi sal aramba perembe cuma

175 25 0 1 2 3 4 5
5
Kalan 5 olduundan 7. kez birlikte kuafre gittikleri gn cuma gn olacaktr.
RNEK 41:
ki askerden biri 5 gnde bir, dieri 8 gnde bir nbet
tutmaktadr. Bu askerler, birlikte ilk nbetlerini sal
gn tuttuklarna gre 6. kez birlikte hangi gn nbet
tutacaklarn bulunuz.
ZM:
ki asker, EKOK (5, 8) = 40 gnde bir birlikte nbet tutarlar. lk nbetlerini tuttukla-
rna gre 6 - 1 = 5 nbetleri kalr. Bunun iin geen sre 40 . 5 = 200 olacaktr. Sal
gnnden 200 gn sonras bulunacaktr.
200 7 sal aramba perembe cuma cumartesi

196 28 0 1 2 3 4
4
Kalan 4 olduundan 6. kez birlikte nbet tuttuklar gn cumartesi gn olacaktr.
RNEK 42:
152023152023152023... eklinde tekrar eden bir saynn soldan 1071. basaman-
daki rakamn ka olacan bulunuz.
ZM:
Verilen say 152023 eklinde 6 ar basamak halinde tekrar ettiinden soldan 1071.
basamaktaki rakam bulmak iin 1071 says 6 ya blnr.
1071 6
1068 178
3
Kalan 3 olduundan 152023 saysnn soldan 3. rakam 2 olur. Bylece soldan 1071.
rakam da bulunmu olur.
193
BLNEBLME
RNEK 43:
1. satr 1 3 5 7 9 11 ekildeki tabloda ardk tek doal
saylar, soldan saa kutucuklara
2. satr 13 15 17 19 21 23 yerletirilerek yazlmaktadr. Buna
3. satr 25 27 29 31 33 35 gre 125. satrdaki X saysnn yeri-
ne hangi saynn geleceini bulu-
nuz.

125. satr X
ZM:
Her satrda 6 say olup ilk 124. satrdaki saylarn says 124 . 6 = 744 tr. 124. satrda-
ki son sayya a denilip terim says forml kullanlrsa
a-1
744 = 2 +1
a-1
743 = 2
1486 = a - 1
a = 1487 olarak bulunur. 125. satrdaki saylar srasyla yazlrsa

1489, 1491, 1493, X sralamasnda X=1495 tir.
ALITIRMALAR
1. 14 Aralk 2017 Perembe gn olduuna gre 14 Aralk 2018 tarihinin hangi

gn olacan bulunuz (2017 ve 2018 yl 365 gndr.).
2. niversite snavna hazrlanan brahim 10 gnde bir deneme snav z-

mektedir. lk denemesini pazar gn zen brahim, 12. denemesini hangi
gn zeceini bulunuz.
3.
A B C D E F
Yukardaki ekilde bulunan 6 lamba , A - B - C - D - E - F - E - D - C - B - A - B
- ... srasyla yanp snmektedir. Buna gre bu dngde 987. srada yanacak
olan lambann hangi harfle gsterildiini bulunuz.
4. Bir belediye dorusal bir yol boyunca orta refj almasn aadaki gibi
yapmtr.
Yol boyunca otuzar metre aralklarla ukurlar almtr.
Her ukura aa ya da aydnlatma lambas dikilmitir.
Her 5 aa arasna bir aydnlatma lambas dikilmitir.
Evlerinin nnde aydnlatma lambas olan Glnaz evden kp bu yol
boyunca ilerleyerek okuluna gitmi ve okulun nnde de aydnlatma lam-
bas grerek okuluna ulamtr. Yol boyunca 23 tane aydnlatma lambas
grdne gre Glnazn evinin okuluna uzaklnn ka metre olduu-
nu bulunuz.
194
9.4. LME DEERLENDIRME
6. x4yz ve x7yz drt basamakl birer doal saydr.
1. M ve N birer doal saydr.
x4yz saysnn 13 ile blmnden kalan 4 olduu-
M+2 6 N+5 5 na gre x7yz saysnn 13 ile blmnden kalan
katr?
N-3 2 A) 4 B) 5 C) 6 D) 9 E) 11
4 3
Yukardaki blme ileminde M says katr?

A) 32 B) 41 C) 56 D) 78 E) 99
7. Bir A doal says 15 ile blndnde blm x,

kalan 9 dur. x doal saysnn 4 ile blmnden
kalan 1 dir.
Buna gre A doal saysnn 12 ile blmnden
2. AB iki basamakl doal saysnn A+B toplamna kalan katr?
blmnde blm 4, kalan 3 olduuna gre ka
A) 0 B) 3 C) 7 D) 9 E) 10
farkl AB yazlabilir?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
8. 6 ya, 8 e ve 9 a blndnde 4 kalann veren

en kk iki basamakl doal say aadakilerden
3. Aadaki saylardan hangisi 2, 3 ve 4 ile tam b- hangisine tam olarak blnr?
lnr?
A) 7 B) 13 C) 16 D) 19 E) 23
A)145 B)242 C)366 D)456 E)632
9. Sinem; bahelerindeki aalar erli saydnda

4. 23 basamakl 4242...4 saysnn 9 ile blmnden 1, beerli saydnda 3, yedierli saydnda 5 aa
kalan katr? artmaktadr. Buna gre bahede en az ka aa
vardr?
A) 0 B) 1 C) 3 D) 4 E) 7
A) 208 B) 203 C) 155 D) 107 E) 103
5. Be basamakl 4x56y saysnn hem 3 hem de 5 ile

blmnden kalan 2 olduuna gre x + y toplam 10. Yaarn 2 bilyesi daha olsayd bilyeleri drderli,
aadakilerden hangisi olamaz? beerli ve altarl gruplara ayrlabilecekti. Buna
gre Yaarn bilyelerinin says aadakilerden
A) 2 B) 5 C) 8 D) 11 E) 15 hangisi olabilir?
A) 120 B) 182 C) 238 D) 302 E) 404
195
BLNEBLME
11. Kenar uzunluklar 52 m ve 64 m olan bir arsa, kare 16. Ada ve Ata iki farkl ehirde yaamakta olan iki
eklinde parsellere ayrlacaktr. kardetir. Ada 15 gnde bir Ata ise 20 gnde bir
Buna gre en az ka tane e parsel elde edilir? ailelerini ziyarete gelmektedirler. ki karde ilk
kez cumartesi gn birlikte ailelerini ziyaret et-
A) 116 B) 208 C) 232 D) 416 E) 520 tiklerine gre 5. kez ailelerini hangi gn birlikte
ziyaret ederler?
A) Perembe B) Cuma C) Cumartesi
12. Bir marangoz boyutlar 48 cm, 72 cm, x cm olan D) Pazar E) Pazartesi

dikdrtgenler prizmas eklindeki tahta blou e
kplere ayrmtr.
Toplam 168 tane kp elde ettiine gre x en az
katr? 17. 123454321234543212345... eklinde her be ra-
A) 80 B) 84 C) 88 D) 96 E) 168 kamda bir tekrar eden saynn soldan 500. basa-
mandaki rakam katr?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
13. A B C 2
K L M 2
18. Ayn hastanede grev yapan Dr. Sevilay Hanm 8
K N P 3
gnde bir, Hemire Glay Hanm ise 5 gnde bir
R S T 5 nbet tutmaktadr. kisi birlikte ilk nbetlerini sal
gn tuttuklarna gre 11. nbetlerini birlikte
U S 1 7
hangi gn tutarlar?
1 1 1
A) Pazartesi B) Sal C) aramba
Yukarda verilen asal arpanlara ayrma algorit-
masnda A + B + C toplam katr?
D) Perembe E) Cuma
A) 210 B) 294 C) 344 D) 354 E) 378
14. Mazlum ailesi yeni aldklar evlerinin 3,6 m ve 4,4

m boyutlarndaki mutfaklarnn tabann e b-
yklkte ve kare eklinde fayanslarla kaplamak
istemektedirler.
Bu i iin en az ka fayans gerekir?
A) 45 B) 54 C) 63 D) 99 E) 126
15. Lacivert ve sar kareler kullanlarak ekildeki gibi

ssleme yaplmtr.
Bu sslemede 55 lacivert kare olduuna gre

ka tane sar kare vardr?
A) 110 B) 125 C) 150 D)165 D)175
196
GEOMETR
A
B C
A
ha
a.ha b.hb c.hc
A(ABC)= = =
2 2 2
B H C
GENLER
GENLER
GENLER
9.5. GENLER
genler mimarlk ve mhendislik iin
en nemli geometrik ekillerden birisidir.
Bunun nedeni genlerin dikdrtgen ve
Terimler ve Kavramlar: karelere oranla daha dayankl olmas ve
gen ekilleri nedeniyle kolay deforme olmama-
lardr. Msr ve dnyann bir ok blgesin-
A de yaplan piramitlerin gnmze kadar
Kenar dayanmalar bu sebepledir. genler sa-
dece mimarlk ve mhendislikte deil spor
A dallarnda da sk karlalan bir ekildir.
D A Bisikletlerde bir kadro geometrisi vardr
gen Eitsizlii ve ilk bakta iki genin birlemesinden
olutuu grlmektedir. Bunun sebebi
Ekenar gen ise bisiklet sren kiinin arl, ayakta
kizkenar gen pedal evirip evirmemesi, bir virajda yatp
yatmamas, zeminin dz olup olmamas
durumlarnda zerine yklenen tm kuv-
vetlere en dayankl eklin gen olmasdr.
Sembol ve Gsterimler: Bowling oyununda bir top atlarak labutlar
devrilmeye allr. Devrilmesi gereken
%
& , ABC %
ABC , m (ABC), labutlarn dizilimi gen biimindedir.
5AB? , AB
Bu rnekler artrlabilir. gen levhalar trafik kurallar ve yollar hakknda bilgi

verir. Tehlikeli viraj, yol almas, sollama iaretleri buna dahildir. Tehlikeli du-
rumlar gen levhalarla gsterilmektedir.
9.5.1. genlerde Temel Kavramlar
Neler reneceksiniz?
gende a zellikleri ile ilgili ilemler,
genin kenar uzunluklar ile bu kenarlarn karlarndaki alarn llerini
karlatrma,
Uzunluklar verilen doru parasnn hangi durumlarda gen
oluturduu.
9.5.1.1. genlerde A zellikleri ile lgili lemler Yapma
Kltr ve medeniyetimizde geometrinin tarihsel geliim srecine katk salam

pek ok bilim insan vardr.
Harezmi tarafndan 830 ylnda yazlan "Cebri vel Mukabele" adl eserde analitik
geometriye ait bilgiler yer almaktadr. Sadece Harezmi deil mer Hayyamn da
"Cebir" adl eserinde analitik geometriye ait bilgilerin varl grlr. Avrupa'da ise
yzyllar sonra 1637 ylnda Fransz matematiki Descartes (Dekart), "La Geometri"
adl kitab ile analitik geometriye ait bilgileri vermitir.
198
Trigonometrinin Avrupa'da duyulup yaylmasnda etkili olan isimlerin banda Sa-
bit bin Kurra vardr. "Konikler" kitab ile Apolonyosa erh yazd. Huneyn bin shak
tarafndan "klidin Elementler" adl eserine yazlan erhi, ilaveler yaparak dzeltti.
Menelaus, Apolonyos, Pisagor, Archimed (Arimet), klid ve Theadosusun (Teo-
dos)) eserlerini Arapaya erh etmekle geometriye zaman iinde orijinal olan yeni
bilgiler kazandrmtr.
Platon'un Atinada kurduu
akademi okulunun kapsnda
Ebul Vefa ise trigonometri almalar dnda, dzgn ok yzller konusuyla da
uramtr. 7 ve 9 kenarl dzgn okgenlerin yaklak izimlerine dair yeni bir Geometri bilmeyen giremez.
geometrik yntem ortaya koymutur. izim geometrisine ait almalarna rnek
olarak aadakiler verilebilir: yazdn biliyor muydunuz?
Pergelle dairenin iine pergelin akln bozmadan kare izmek.

Verilen bir doru parasn, pergel yardmyla eit paralara blmek.
Verilen bir kare iine ekenar bir gen izmek.
Ayrca Geometri retiminde ve renimindeki aksaklklar ve baz kelimelerden
kaynakl anlam zorluklarn gren Atatrk, 1936-1937 k aylarnda yol gsterici
olarak 44 sayfalk bir geometri kitab yazmtr. Kitap 1937 ylnda Milli Eitim Ba-
kanl tarafndan yazar ad konmadan yaymlanm, 1971 ylnda da ikinci basks
Trk Dil Kurumu tarafndan karlmtr.
A: Balang noktalar
Kitapta kullanlan ve gnmzde kullanlmaya devam edilen pek ok terim, ortak olan iki nn birle-
Atatrk tarafndan tretilmitir. Aadaki tabloda baz eski terimlere karlk yeni im kmesine a denir.
terimler verilmitir.
Eski Yeni
Zaviye A
Dl Kenar
Zaviye-i Hadde Dar A
Hatt Munassf Aortay
Mustatil Dikdrtgen
Musavi Eit
Dar A: ls 0o ile 90o
Hat izgi
arasnda olan aya denir.
Re's Ke
ekilde 0o < a < 90o dir.
Murabba Kare
RNEK 1:
2x - 20o lik a dar a ise x in alabilecei en kk ve en byk tam say deerleri
toplamn bulunuz.
ZM:
Dar a 0o ile 90o arasnda olduundan
0 o < 2x - 20 o < 90 o & 20 o < 2x < 110 o & 10 o < x < 55 o bulunur.
Bu durumda x in en kk deeri 11o, en byk deeri 54o olmak zere istenilen
toplam 11o + 54o = 65o dir. Dik A: ls 90o olan
aya denir.
RNEK 2:
5x + 15o as 2 tane 90o lik aya eit ise x deerini bulunuz.
ZM:
5x + 15 o = 2 $ 90 o & 5x + 15 o = 180 o & 5x = 165 o
& x = 33 o dir.
199
GENLER
RNEK 3:
Bir dar a ile bir geni ann lleri toplam aadakilerden hangisi olamaz?
Geni A: ls 90o ile A) 91o B) 179o C)181o D)269o E) 271o

180o arasnda olan aya
geni a denir.
ekilde 90o < a < 180o dir.
ZM:
Dar aya , geni aya denilirse
0 o < a < 90 o
+ 90 o < b < 180 o
90 o < a + b < 270 o dir.
Seeneklerde bu aralkta olmayan say 271o olduundan cevap E seeneidir.
Doru A: ls 180o olan

aya doru a denir. RNEK 4:
72o lik aya ao lik a eklenince doru a, bo lik a eklenince tam a olmaktadr.
bo - ao deerini bulunuz.
ZM:
Tam A: ls 360o olan
aya tam a denir. 72o + ao = 180o ise ao = 108o ve 72o + bo = 360o ise bo = 288o dir.
Bu durumda bo - ao = 288o - 108o = 180o dir.
RNEK 5:
Komu tmler iki adan biri dierinin 4 katndan 5o kktr. Kk olan ay
bulunuz.
ZM:
Alar ekildeki gibi yerletirilirse
4x - 5 o + x = 90 o & 5x = 95 o
& x = 19 o dir.
Bu durumda kk a x = 19o dir.
RNEK 6:
Komu Alar: Birer n
ortak olan alara denir. Komu btnler iki adan biri dierinin 1
8 idir. Bu iki adan kk olan bulu-
nuz.
Tmler Alar: lleri top-
lam 90o olan iki aya denir.
Komu Tmler A: Birer -
ZM:
n ortak ve lleri toplam
90o olan alara denir.
Btnler Alar: lleri
toplam 180o olan iki aya
denir.
Alar ekildeki gibi yerletirilsin. Btnler alarn toplam 180o olduundan
Komu Btnler A: Birer (yani doru a oluturduklarndan)
n ortak ve lleri topla-
x + 8x = 180 o & 9x = 180 o & x = 20 o dir.
m 180o olan iki aya denir.
Bu durumda kk a x = 20 o olarak bulunmu olur.
200
RNEK 7:
Herhangi bir ann btnlerinin tmlerinden ka derece fazla olduunu bulunuz.
ZM:
Aya x denilirse btnleri 180o - x ve tmleri 90o - x dir.
Btnler - Tmler = 180o - x - (90o - x)
= 180o - x - 90o + x
= 90o dir.
RNEK 8:
Komu btnler iki adan kk olan ann komu tmleri 20o olduuna gre
byk ann lsnn ka derece olduunu bulunuz.
ZM:
Kk ann lsne x denilirse, bu ann btnler asnn ls (180o - x),
komu tmler asnn ls (90o - x) olur. Buradan 90o - x = 20o ve x = 70o dir.
Dolaysyla byk ann ls 180o - x = 180o - 70o = 110o dir.
RNEK 9:
24o < m (V
A) < 52o ise A asnn btnlerinin alabilecei en byk tam say dee-
rini bulunuz.
ZM:
24 o < m (W
A) < 52 o & - 24 o > - m (W
A) > - 52 o
& 180 o - 24 o > 180 o - m (W
A) > 180 o - 52 o
& 156 o > 180 o - m (WA) > 128 o dir.
Bu durumda A asnn btnlerinin alabilecei en byk tam say deeri 155o dir.
RNEK 10:
ekilde verilenlere gre y asn bulunuz. Ters Alar: Birbirini kesen

iki dorunun oluturduu
alardan komu olmayan
alara denir. Ters alar
eittir.
ZM:
x + 20o ile 3x - 12o ters alar olduundan eittirler. Bu durumda
x + 20 o = 3x - 12 o & 32 o = 2x & x = 16 o dir.
y as, hem x + 20o ile hem de 3x - 12o ile doru a oluturur. Doru a 180o
olduundan
y + x + 20 o = 180 o & y + 16 o + 20 o = 180 o
& y + 36 o = 180 o
& y = 144 o dir.
201
GENLER
RNEK 11:
d1 ' d2 ise ekilde verilenlere gre y asnn l-
Paralel ki Dorunun Bir sn bulunuz.
Kesen ile Yapt Alar
ZM:
ekilde d1 ' d2 olmak zere a as ekildeki gibi yazlrsa ters alardan
d3 bu dorular kesen bir
dorudur. y = 3x ve ynde alardan a = 2x - 5o dir.
Doru a tanmndan
Ters Alar: a + y = 180 o & 2x - 5 o + 3x = 180 o
a = c, b=d, k = m, n = l & 5x = 185 o
& x = 37 o olur.
Ters Alar:
Bu durumda y = 3x = 3 $ 37 o = 111 o dir.
c = k, d = l
D Ters Alar: RNEK 12:
m = a, n = b d1 ' d2 ise ekilde verilenlere gre x asn
Ynde Alar: bulunuz.
a = k, b = l, c= m, d = n
Aortay
ZM:
ters alardan a = 40o ve x = 2a olur.
Bu durumda x =2 . a= 2 . 40o = 80o dir.
RNEK 13:
Yandaki ekilde d1 ' d2 olmak zere [BC], B asnn

aortay olduuna gre m ^BCD
% h = 30o ve [DC] ise D
asnn aortaydr.
%
m (BFD) n bulunuz.
ZM:
%
a + b = 30o ve 2a + 2b = m (BFD) dr.
%
Bu durumda m (BFD) = 2 . (a + b) = 2 . 30o = 60o dir.
202
RNEK 14:
d1 ' d2 ' d3 olmak zere

5BE?, ABC
%
nn aortay ve
%
m (BEF) = 140 o ise
%
m (BCD) n bulunuz.
ZM
a + 140o = 180o ise a = 40o dir.
%
2a + m (BCD) = 180 o
%
m (BCD) = 180 o - 2a
%
m (BCD) = 180 o - 2.40 o
%
m (BCD) = 180 o - 80 o
%
m (BCD) = 100 o dir.
RNEK 15:
ekilde 5AB? // 5DE? olmak

%
zere m (BCD ) n bulunuz.
ZM:
d1 ve d2 dorularna paralel olacak ekilde d3 dorusu izilir.
Paralel dorulara paralel olacak

ekilde izilen yeni dorular,
soru zmlerinde kolaylk
salar.
% %
100 o + m (FCB) = 180 o & m (FCB) = 80 o dir.
% %
110 + m (KCD) = 180 & m (KCD) = 70 o dir.
o o
% % %
m (FCB) + m (BCD) + m (KCD) = 180 o
%
80 o + m (BCD) + 70 o = 180 o
%
m (BCD) = 30 o dir.
RNEK 16:
d1 ' d2 olmak zere x + y + z toplamn
bulunuz.
ZM:
d1 ve d2 dorularna paralel olacak ekilde d3
dorusu izilip y as ekildeki gibi yazlr.
Bu durumda
y = 180o - x + 180o - z ise
x + y + z = 360o dir.
203
GENLER
RNEK 17:
d1 5CD? , BCF
%
nn aortaydr.
d2 %
m (CBA) = 140 o ve
d3 %
m (CFK) = 160 o ise
d1 ' d2 ' d3 % ) n bulunuz.
m (CDE
ZM:
d1, d2 ve d3 dorularna paralel olacak ekilde d4 dorusu izilir.
o o o
d1 140 + x + x + 20 = 180
& 160 o + 2x = 180 o
d2
& 2x = 20 o
d3
& x = 10 o dir.
d4
Bu durumda
%
m (CDE) + x + 20 o = 180 o
%
& m (CDE) + 10 o + 20 o = 180 o
%
& m (CDE) = 150 o dir.
ALITIRMALAR
1. Komu tmler iki ann oran 1/5 tir. Kk ann komu btnlerinin
ls ile byk ann komu btnlerinin ls farknn ka derece
olduunu bulunuz.
2.
7BD, ABE
%
nn aortay ve
7BK, CBF
%
nn aortaydr.
% %
m (EBF) = 80 o ise m (DBK) n bulunuz.
3.
ekilde d1 ' d2 ve d3 ' d4 ise x ve y alar-
nn llerini bulunuz.
4.
d2
d1
ekilde d1 ' d2 ise x asnn lsn bulunuz.
204
5. d1
d2
d1 ' d2 ise ekilde verilenlere gre a asnn lsn bulunuz.
6. d
1
d2
d1 ' d2 ise x asnn lsn bulunuz.
7.
d1
d2
d1 ' d2 ise ekilde verilenlere gre a asnn lsn bulunuz.
8. 15 o < m (W
A) < 65 o ise A asnn tmlerinin alabilecei deer araln bulu-
nuz.
9. d1
d2
d3
d1 ' d2 ' d3 ise ekilde verilenlere gre x + y toplamn bulunuz.
205
GENLER
gende A
Bir genin i alarnn lleri toplam 180o dir.
Bu zelliin ispat aadaki gibi yaplabilir.

&
Bir ABC izilerek [BC] uzatlr. Daha sonra C den [AB] na paralel olacak ekilde bir
doru izilir ve oluan alar isimlendirilir.
% %
DCF ile ABC ynde olduundan
eittir.
% %
DCA ile CAB i ters alar olduundan
eittir.
%
BCF doru a olduundan
a + b + c = 180o dir.
& nin
Bu durumda ABC i alarnn l-
leri toplam a + b + c = 180o dir.
RNEK 18:
% % %
ise m ( W
& m (ABC) m (BCA) m (CAB)
Bir ABC geninde 3 = 4 = 2 B) n bulunuz.
ZM:
% % %
m (ABC) m (BCA) m (CAB) % %
3 = 4 = 2 = k denilirse m (ABC) = 3k,m (BCA) = 4k ve
%
m (CAB) = 2k olur.
Bu durumda 3k + 4k + 2k = 180o
& 9k = 180o
& k = 20o dir.
O hlde m ( W
B) = 3k = 3 $ 20 o = 60 o dir.
Bir genin d alarnn lleri toplam 360o dir.

genlerin herhangi bir kesindeki i a
ile d ann toplam 180 dir. Ayrca ekle
gre a + b + c = 180 dir.
a + a' = 180 o
b + b' = 180 o
+ c + c' = 180 o
a + b + c + a' + b' + c' = 540 o
a, b, c alar genin i 14444244443
alardr. 180 o
a' + b' + c' = 540 o - 180 o
a ,b ,c alar genin
a' + b' + c' = 360 o dir.
d alardr.
206
RNEK 19:
a = b ve c = b + 15o ise a asnn l-
sn bulunuz.
ZM:
a + b + c = 360o denkleminde a = b ve c = b + 15o eitlikleri yerine yazlr.
b + b + b + 15o = 360o & 3b + 15o = 360o
& 3b = 345o
& b = 115o dir.
Bu durumda a = b olduundan a = 115o dir.
genlerde bir d ann ls kendisine komu olmayan iki i ann lleri

toplamna eittir.

d ' [ AB] izilir. Ters alardan
% %
m (BAC) = m (ACD) = a dr.
Ynde alardan
% %
m (ABC) = m (DCE) = b dir.
Bu durumda C kesindeki
%
m (ACE) = c = a + b dir.
Siz de a l = b + c ve b l = a + c olduunu gsteriniz.
RNEK 20:
ekilde verilenlere gre x deerini
bulunuz.
ZM:
ACE asnn ls c olmak zere
c = a + b olduundan 4x - 10o = 2x + 4o + x + 20o
4x - 10o = 3x + 24o
x = 34o dir.
207
GENLER
RNEK 21: Yandaki ekilde 6AB@ = 6DC@ , 6AC@ = 6BE@ ,

% % %
m (EBC) = 25 o , m (DCB) = 35 o ise m (BAC) n
bulunuz
ZM: &
BEC nde i alarn lleri toplam 180 o olduundan
90 o + 25 o + 35 o + z = 180 o & 150 o + z = 180 o
& z = 30c dir.
&
ADC nde i alar lleri toplam 180c olduundan
x + 90 o + z = 180 o & x + 90 o + 30 o = 180 o
& x = 60 o dir.
Bu durumda m ^ BAC
% h = x = 60 o dir.
RNEK 22:
Yandaki ekilde
% h = m^ % h = m^ % h
m ^ BAD ABD CAD
ve m ^ ACB
% h = 30 o ise
m ^ ADB
% h n bulunuz.
ZM:
m _ BAD i = m _ ABD i = m _ CAD i = x denir ve

% % %
&
ABC nde i alarn lleri toplam 180 o ye
eitlenir.
2x + x + 30 o = 180 o & 3x + 30 o = 180 o
& 3x = 150 o
& x = 50 o dir.
ADC cgeninin D kesindeki d asnn ls, A ve C kelerindeki i alarn

lleri toplamna eit olduundan a = x + 30 o ise a = 80 o dir.
RNEK 23:
Yandaki ekilde
% %
m (BAD) = m (ACB) ve
%
[AD] = [BC] ise m (BAC) n
bulunuz.
% h = m ^ % h = x ve m ^ % h = y denir ve
m ^ BAD
ZM: ACB DAC
&
ADC nde i alarn lleri toplam 180c ye eflitlenir.
90 o + x + y = 180 o & x + y = 90 o dir.
Bu durumda m ^ BAC% h = x + y = 90 o dir.
208
RNEK 24:
Yandaki ekilde
m ^ FBE
% h = 40 o ve m ^ % h = 50 o ise
MDN
m ^DCK
%h
n bulunuz.
ZM:
m ^ BAC
% h = m ^ % h = x denir.
CAD
% h = m ^ % h = 40 o
Ters alardan m ^ FBE ABC
ve m ^ MDN h = m ^ ADC h = 50 dir.
% % o
& nin i alarnn lleri toplam 180 o olduundan

ABD
2x + 40 o + 50 o = 180 o ( 2x + 90 o = 180 o
( x = 45 o dir.
Bu durumda m ^ DCK h = m ^ CAD h + m ^ ADC
% % % h = x + 50 o = 45 o + 50 o = 95 o dir.
& ikizkenar gen ve

ABC
AB = AC olmak zere
: m^ W
B h = m^ X
C h dr.
:WA tepe asdr.
:WB ve X
C taban alardr.
RNEK 25:
Yandaki ekilde
AB = AC olmak zere
m^ W
A h = 2 $ m^ W
B h ise
m^ X
C h = a asn bulunuz.
ZM:
m^ W
B h = m^ XC h = a olduundan
m^ W
A h = 2 $ m^ W
B h = 2a dr.
i alarn lleri toplam 180 o olduundan
2a + a + a = 180 o & 4a = 180 o
& a = 45 o dir.
Bu durumda m ^ X
C h = 45 o dir.
209
GENLER
RNEK 26:
Yandaki ekilde
AD = BD = BC ve AB = AC
ise m ^ DBC
% h n bulunuz.
ZM:
Verilen uzunluklar ve ikizkenar gende a
zellikleri yardmyla alar ekildeki gibi yerle-
&
tirilir. ABC nde i alarn lleri toplam ile
m^ W
A h + m^ W
B h + m^ W
C h = 180 o
x + 2x + 2x = 180 o
5x = 180 o
x = 36 o dir.
Bu durumda m ^ DBC h = x = 36 o dir.

%
Kenarlarn uzunluklar birbirine eit olan -

&
gene ekenar gen denir. ABC ekenar ise
m^ W
A h = m^ W
B h = m^ X
C h = 60 dir.
o
RNEK 27:
&
Yandaki ekilde ABC ekenar gen ve
m ^ EDB h = 140 ise m ^ DEC
% o % h = x deerini
bulunuz.
ZM:
&
ABC ekenar gen olduundan ^ W
A h = 60o dir.
%
m (DEC) = x = 60 o + 40 o = 100 o dir.
210
RNEK 28:
& &
Yandaki ekilde ABC ve ADF ekenar genlerdir.
_ %i o _ %i
m DBC = 50 ise m EDF n bulunuz.
ZM:
m ^ DAC
% h = m ^ % h = 60 o olduundan
BCA
5AD? // 5BC? dir.
% %
Ters alardan m (ADB) = m (CBD) = 50 o dir.
m ^ ADF h = 60 o & 50 o + m ^ EDF h = 60 o
% %
m ^ EDF h = 60 o - 50 o
%
&
m ^ EDF h = 10 o dir.
%
&
ALITIRMALAR
1.
Yandaki ekilde d1 ' d2 ise ekilde veri-
lenlere gre x asnn lsn bulu-
nuz.
Yandaki ekilde d1 ' d2

2.
ise ekilde verilenlere
gre a, b ve c arasndaki
banty bulunuz.
3.
&
Yandaki ekilde ABC ekenar gen
%i %i
olmak zere m AED = m _ EFC
_ = 90 o
%
ise m (DEF) = a deerini bulunuz.
211
GENLER
4.
Yandaki ekilde
verilenlere gre x
asnn lsn
bulunuz.
5. Yandaki ekilde
5AC?, BAD
%
nn aortaydr.
m EAD = m ^ CBA
^ % h % h ve
m ^ AEB h = 40 ise
% o
%
m (ACE) = x deerini bulunuz.
& nde 4 $ m ^ W h = m ^ W h + m ^ X h ise m (W

6. Bir ABC A B C A) n bulunuz.
7.
Yandaki ekilde
m ^ BAC
% h = 80 o,
EB = KB ve LC = CF dur.
Verilenlere gre x asnn ka derece olduunu bulunuz.
8.
Yandaki ekilde x + y + z = 300o ise z
asnn lsn bulunuz.
212
9.5.1.2. genin Kenar Uzunluklar ile Bu Kenarlarn
Karlarndaki Alarn lleri Arasndaki liki
Bir gende farkl uzunluktaki iki kenardan byk olannn karsndaki ann
ls kk olan kenarn karsndaki ann lsnden byktr.
a > b ise m ^ W
A h > m^ W
B h dr.
a > b olduundan a uzunluunu ekildeki gibi paralayp oluan genlere a

zellikleri yazlrsa
m^ W
B h = y ve m ^ W
A h = y + 2x olur.
Bu durumda a > b & m ^ W A h > m^ W
B h dr.
Bu zelliin tersi olan Byk a karsnda byk kenar bulunur. ifadesi de do-
rudur.
ekilde m ^ W
A h > m^ W
B h & a > b dir.
RNEK 29:
& nin kenar uzunluklarn
Yandaki ABC
bykten ke doru sralaynz.
ZM:
genin i alar toplamndan C kesin-
deki i a 30o bulunur.
m^ W
A h > m^ W
B h > m^ X
C h olduundan
a > b > c dir.
213
GENLER
GeoGebra program yardmyla oluturulan bir genin kenarlar ile i alar

arasndaki ilikiyi gzlemleme:
Ara ubuu blmndeki 5. kutuya ve ardndan alan "okgen" sekmesine
tklaynz. Daha sonra grafik penceresinde nce farkl noktaya ve ardndan ilk
noktaya tklayarak ABC geni iziniz.
Ara ubuundaki 8. kutuya ve ardndan "Uzaklk veya Uzunluk" sekmesine
tklaynz. Ardndan [AC] zerine tklayarak uzunluunu lnz. llen uzunluk
cebir penceresinde yazacaktr. Aadaki grselde ABC geni ve |AC| = b = 4,8
grlmektedir.
imdi ise bu genin B kesindeki ay daha byk izerek BDC genini olu-
turunuz. Ardndan [DC] nn uzunluunu lnz.
Aadaki grselde |DC| = b1 = 6,57 olarak grlmektedir.
214
B kesindeki ay ilk duruma gre daha kk izerek BEC genini oluturu-
nuz. Ardndan [EC] nn uzunluunu lnz.
Aadaki grselde |EC| = b2 = 3,63 olarak grlmektedir.
Sonu olarak ann ls kltldke karsndaki kenarn ksald, bytl-

dke karsndaki kenarn uzad grlmektedir
RNEK 30:
Yandaki ekilde verilenlere gre en
uzun kenar bulunuz.
ZM:
&
ABC nde m ^ W
A h > m^ X
C h > m^ W
Bh
olduundan |BC| > |AB| > |AC| dir. Bu
&
durumda ABC nin en uzun kenar
[BC] dr.
&
DBC dik al gendir. Dik al
genlerde en uzun kenar dik ann
karsndaki kenar olduundan
|BD| > |BC| ve |BD| > |CD| eitsizlikle-
riyle eklin en uzun kenar [BD] dr.
215
GENLER
RNEK 31:
&
Yandaki ABC nde
m ^ BAD h = 60 o,m ^ DAC
% % h = m ^ % h = 20 o
DCA
ise
I. |AC |< |AB|
II. |AC| = |BC|
III. |DC| < |BD|
ifadelerinin doru olup olmadn bulunuz.
ZM:
&
ABC ndeki alardan
|AB| < |AC| ve |AC| = |BC| dir.
|DC| = |AD| olduundan |BD| < |DC| dir.
Bu durumda yukarda verilenlerin her
de dorudur.
ALITIRMALAR
1.
Yandaki ekilde verilenlere gre en uzun kenar
bulunuz.
2.
&
Yandaki ABC nde m _ BAC
%
i = 100 o ve
^ W h
AC > AB ise m B nn en kk tam
say deerini bulunuz.
3.
nde m _ ABC i = 50 o ve a < b < c
& %
Yandaki ABC
^ X h
ise m C nn en kk tam say deerinin ka
olduunu bulunuz.
216
9.5.1.3. Uzunluklar Verilen Doru Parasnn Hangi
Durumlarda gen Oluturduunun Deerlendirilmesi
gen denildiinde dorusal olmayan doru parasnn u uca birletirilmesi
ile oluan kapal ekil akla gelir. Fakat herhangi doru paras u uca eklene-
rek her zaman gen oluturulamayabilir.
Bu durum GeoGebra program yardmyla aadaki ekilde anlatlmaya all-
mtr.
GeoGebra programnda ara ubuundaki 5. kutuya ve ardndan alan "ok-
gen" sekmesine tklaynz. Daha sonra grafik penceresinde gen olacak ekilde
farkl noktaya ve ardndan ilk noktaya tekrar tklayarak ABC geni oluturu-
nuz.
Ara ubuundaki 2. kutuya ve ardndan alan "Noktay Bala/Ayr" sekmesine

tklayarak ABC geninin B kesini, farenin sol tuuna basl tutarak oynatnz.
Aadaki grsellere dikkatli baklrsa B kesi [AC] nn uzants zerine geldiin-

de (yani A, C, B noktalar dorusal olunca) eklin gen olmad grlr.
217
GENLER
B kesi C kesinin sanda ve A, C, B noktalar dorusal olduunda c = b + a dr.

Bu durumda eklin gen olmad grlr.
B kesi A kesinin solunda ve B, A, C noktalar dorusal olduunda a = b + c

(yani c = a - b) dir.
Bu durumda da eklin gen olmad grlr.
Sonu olarak bir gende herhangi bir kenar uzunluu dier iki kenarn kenar
uzunluunun toplamndan kk farklarnn mutlak deerinden byktr.
gen Eitsizlii
Bir genin kenarlar arasnda

yandaki verilen her bir eitsizli-
e gen eitsizlii denir.
RNEK 32:
Bir ABC eit kenar geninde BC = 6 br ve AC = 5 br ise |AB| nun alabilecei-
tam say deerlerini bulunuz.
ZM:
6 - 5 < |AB| < 6 + 5 ( 1 < |AB| < 11 olur. Bu durumda |AB| nun alabilecei tam
&
say deerleri 2, 3, 4, 7, 8, 9,10 dur. ( ABC eitkenar gen olduundan 5 ve 6
deerleri alnmamtr.)
RNEK 33:
&
Yandaki ABC nde verilenlere gre x in deer aral-
n bulunuz.
ZM:
2x - 1 - (x + 1) 1 6 1 2x - 1 + x + 1 & x - 2 1 6 1 3x
& x - 2 1 6 ve 6 < 3x
& - 6 1 x - 2 1 6 ve 2 < x
& - 4 1 x 1 8 ve 2 < x
& 2 1 x 1 8 dir.
218
RNEK 34:
Yandaki ekilde DBA ve DCB gen belirtmek
zere ekildeki verilenlere gre x in deer araln
bulunuz.
ZM:
&
DBA iin 6 - 3 < x < 6 + 3 ( 3 < x < 9 dur.
&
DCB iin 9 - 4 < x < 9 + 4 ( 5 < x < 13 tr.
Bu iki eitsizlikten x in deer aral 5 < x < 9 dur.
RNEK 35:
> 90 ise ekilde verilenlere gre a

< 90 & a2 < b2 + c2

= 90 & a2 = b2+c2
> 90 & a2 > b2+c2
ZM:
gen eitsizlii ile 12 - 5 < a < 12 + 5 & 7 < a < 17 dir. ...l
> 90 olduundan a2 > 52 + 122 & a2 >132 & a > 13 tr. ...ll
l ve ll den 13 < a < 17 dir.
RNEK 36:
< 90 ise ekilde verilenlere gre
|AC| nun en byk tam say deerini
bulunuz.
ZM:
gen eitsizlii ile 8 - 6 < |AC| < 8 + 6 & 2 < |AC| < 14 tr. ...l
< 90 olduundan |AC|2 < 62 + 82 & |AC|2 < 102 & |AC| < 10 dur. ...ll
l ve ll den 2 < | AC| < 10 bulunur. Bu durumda |AC| nun en byk tam say deeri
9 dur.
219
GENLER
RNEK 37:
& nde |AB| = |AC|
Yandaki ABD
ise ekilde verilenlere gre |AD|
nun en kk tam say deerini
bulunuz.
Herhangi bir ikizkenar

genin taban alar
daima dar adr. ZM:
&
ekilde ABC ikizkenar
&
gen olduundan ABC ikizkenar gen olduundan
< 90 dir. m ^ ABC
% h = m ^ % h = a denilirse
ACB
a 1 90 o olur.
m ^ ACD
% h = b denilirse a 1 90 o olduundan b > 90 olur.
&
gen eitsizliinden ACD nde 15 - 8 < |AD| < 15 + 8 & 7 < |AD| < 23 tr. ...l
b > 90 olduundan |AD|2 > 82 + 152 & |AD|2 > 172 & |AD| > 17 dir. ...ll
l ve ll den 17 < |AD| < 23 elde edilir. Bu durumda |AD| nun en kk tam say deeri
18 br dir.
RNEK 38:
Yandaki ekilde |AB| = 9 br ve |AC| = 12 br ise |BC|
nun deer araln bulunuz.
ZM:
B, D, E dorusal ve E ! 6AC @ alalm. m _ EBA
%i
=m
ve m ^ BAE h = a alnrsa, CDE dik geninde,
%
m + a 1 90 o olur ve buradan < 90 dir.
Bu durumda < 90 & |BC|2 < 92 + 122

& |BC|2 < 152
& |BC| < 15 tir. ...l
ABC geninde gen eitsizlii ile 12 - 9 < |BC| < 12 + 9 & 3 < |BC| < 21 dir. ...ll
l ve ll den 3 < |BC| <15 tir.
220
ALITIRMALAR
1.
1. grup 2. grup 3. grup
Yukardaki her bir grup iin doru paras verilmitir. doru paras
u uca eklendiinde hangi grup ya da gruplarda gen olutuunu bulu-
nuz.
2. Kenar uzunluklar tam say olan bir eitkenar genin evresinin en

kk deerini bulunuz.
Yandaki ekilde verilenlere gre

3. & ) nin en byk tam say dee-
(ABC
rini bulunuz.
4. Yandaki ekilde verilenlere gre x in

en kk tam say deeri ile en byk
tam say deerinin toplamn bulunuz.
5. evresi 20 cm olan bir genin bir kenar uzunluunun tam say olarak
en ok ka cm olabileceini bulunuz.
6.
Yandaki ekilde > 90 olmak zere
|AC| nun alaca say deerlerinin
araln bulunuz.
221
GENLER
7.
Yandaki ekilde |AC| = |AD| olmak
zere verilenlere gre |AC| nun en
byk tam say deerini bulunuz.
8.
Yandaki ekilde
m ^ BAE h = m ^ DBC h,
% %
m ^ ABD h = m ^ BCD h
% %
|AE| = 7 br ve |BE| = 8 br ise |AB| nun

en kk tam say deerini bulunuz.
9.
Yandaki ekilde D noktas ABC ge-
ninin i blgesinde olmak zere x in
en byk tam say deerini bulunuz.
10.
& nde m ^ % h 2 90 o ise x in en kk tam say deerinin

Yukardaki ABC ABC
ka olduunu bulunuz.
11.
& nde ^ % h = o olmak zere

Yukardaki BAD m BAD 90
|BC| = 9 br ve |CD| = 7 br ise ekilde verilenlere gre x in en kk tam
say deerinin ka olduunu bulunuz.
222
9.5.2. genin Yardmc Elemanlar
Neler reneceksiniz?
genin i ve d aortaylarnn zellikleri,
genin kenar uzunluklar ile bu kenarlarn karlarndaki alarn
llerini karlatrma,
Uzunluklar verilen doru parasnn hangi durumlarda gen
oluturduu.
9.5.2.1. genin ve D Aortaylarnn zellikleri

Pergel ve Cetvelle Aortay izimi
Terimler ve Kavramlar
Aortay
aortay
D aortay
Kenarortay
Arlk merkezi
Ykseklik
Diklik merkezi
Kenar orta dikme
% Pergelin sivri ucunu D Pergelin sivri ucunu E
Bir ABC nn B noktas-
na pergelin sivri ucunu noktasna koyarak yara- noktasna koyarak yarap
koyarak bir ember p [BD] olan bir ember [BE] olan bir ember ize-
izelim. izdiimiz izelim. lim (|BD| = |BE|olduuna
emberin ann kollarn dikkat ediniz.).
kestii noktalarna D ve E Son izilen iki emberin
diyelim. kesim noktalarndan
birine F denilirse cetvel Sembol ve Gsterimler
kullanlarak izilen [BF,
% n A , nlA , Va , G , h a
ABC nn aortaydr.
Aortay zerinde alnan bir noktadan ann kollarna indirilen dikmelerin uzun-
luklar eittir.
Yukardaki ifade pergel ve cetvel kullanlarak aadaki gibi gsterilebilir.
%
ABC nn aortay zerindeki herhangi bir D noktas
merkez olmak zere [AB n K ve L noktalarnda kesen bir
yay izilir.
[AB zerinde bulunan K ve L noktalar merkez alnp

ayn yarapl iki yay izilerek E noktas oluturulur. Cet-
vel ile D ve E noktalar birletirilince [DE], [AB na dik olur.
[DE] nn [AB n kestii noktaya F denilir.
Yukarda yaplan ilemler [BC iinde yaplrsa yandaki

gibi bir grsel elde edilir. Cetvel kullanlarak |DF| ve |DR|
llrse |DF| = |DR| olduu grlr.
Bu durumda aortay zerindeki herhangi bir noktadan ann kollarna indirilen

dikmelerin uzunluklar eittir.
223
GENLER
RNEK 1:
%
Bir ABC na ait B kesinden izilen aortay zerinde herhangi bir P noktas aln-
yor.
P noktasnn
[AB] na en ksa uzakl (x - 2) cm,
[BC] na en ksa uzakl (7 - 2x) cm
ise x deerini bulunuz.
ZM:
P noktasnn [AB] na en ksa uzakl [PD] = [AB] olacak
ekilde bir D noktasdr. Bu durumda |PD| = x - 2 dir.
P noktasnn [BC] na en ksa uzakl [PE] = [BC] olacak
ekilde bir E noktasdr. Bu durumda |PE| = 7 - 2x dir.
DP = EP olduundan
x - 2 = 7 - 2x & 3x = 9 ve x = 3 tr.
RNEK 2:
Yandaki ABC geninde [BD] aortay

olmak zere
[DA] = [BA], |AD| = 4 br ve |BC| = |AB| +3
ise |DC| ka birimdir?
ZM:
Aortay dorusu zerinden aor-
tayn kollarna indirilen dikmele-
rin uzunluklar eit olduundan
|AD| = |DE| = 4 br olacak ekilde bir E
noktas vardr. Bu durumda ABD ve EBD
genlerine Pisagor teoremi uygulanr-
2 2 2 2
sa AB + AD = BE + ED eitli-
inden |AB| = |BE| elde edilir.
BC = AB + 3 & BC = BE + 3 ( AB = BE yazlmfltr.)
& BE + EC = BE + 3 ( BC = BE + EC yazlmfltr.)
& EC = 3 tr.
&
DEC nde Pisagor Teoremi ile DC 2 = DE 2 + EC 2 & DC 2 = 4 2 + 3 2
& DC 2 = 25
& DC = 5 br dir.
RNEK 3:
%
Yandaki ekilde [AP, BAC nn aortaydr.
|AE| = |EP| = 13 br ve |PD| = 5 br ise
|AD| nu bulunuz.
224
ZM:
P noktas aortay dorusu zerinde olduundan

|PD| = |PF| olacak ekilde bir F noktas seilir. Bu
durumda |PD| = |PF| = 5 tir.
5-12-13 dik geninden |FE| = 12 br olur.
Bu durumda AD = AF & AD = AE + EF
& AD = 13 + 12
& AD = 25 br dir.
gende ve D Aortaylar
genin herhangi iki kesine ait i aortay-
larn kesitii nokta D ise dier keden gelen
aortay da D noktasndan geer.
Bu ifadenin doruluunun GeoGebra program ile gsterimi:
Ara ubuundaki 5.kutuya ve ardndan alan okgen sekmesine tklanlarak

& oluturulur.
grafik penceresinde herhangi bir ABC
225
GENLER
Ara ubuundaki 4.kutuya ve ardndan alan Aortay sekmesine tklanlr.

Daha sonra ayr ayr her kedeki iki kenara tklanlarak genin kelerine ait
aortaylar izilmi olur.
Grsele bakldnda i aortaylarn gen iinde ortak bir noktada kesitii

grlr.
ekildeki ABC geninde B ve C kelerine ait i

aortaylar D noktasnda kesimitir.
%
aortaylar arasndaki a BDC olmak zere
m _ BAC i
%
m _ BDC i = 90 +
% o
dir.
2
RNEK 4:
% i = 66 o ve 5BD? ile 5CD?
Yandaki ABC nde m _ BAC
&
i aortaylardr.
Verilenlere gre m ^ BDC
% h n bulunuz.
ZM:
% i = 90 o + m _ BAC i & m _ % i = 90 o + 66 o
%
m _ BDC 2 BDC 2
& m _ BDC i = 123 dir.
% o
226
RNEK 5:
ekilde m ^ ADC
% h =110o ve [AD] ile [CD] i aor-
taylardr.
Verilenlere gre m ^ ABC
% h n bulunuz.
ZM:
aortaylar aras a m ^ ADC
% h olmak zere
% i = 90 o + m _ ABC i & m _ ABC i

% %
m _ ADC 2 110 o = 90 o + 2
m _ %i
ABC
& 20 o = 2
& m _ ABC
% i = 40 o dir.
gende herhangi iki keye ait d aortaylarn

kesitii nokta D ise dier keye ait i aortay da D
noktasndan geer. Bu durumda Herhangi iki aortayn
kesitii noktaya dier keden izilen doru paras da
aortaydr. sonucu elde edilir.
Siz de yukardaki ifadenin doruluunu GeoGebra program yardmyla gsteriniz.
&
ekildeki ABC nde B ve C kelerine ait d aortaylar
D noktasnda kesimitir.
%
D aortaylar aras a BDC olmak zere
_%i
o m BAC
m _ BDC i = 90 -
% dir.
2
RNEK 6:
ekilde m _ ABC
% i = 20 o ve [AD] ile [CD]
bulunduklar kelerin d aortaylardr.
Verilenlere gre m ^ ADC
% h n bulunuz.
ZM:
%
ADC d aortaylar aras adr. Bu durumda
% i = 90 o - m _ ABC i & _ % i = 90 o - 20 o
%
m _ ADC 2 m ADC 2
& m _ ADC i = 90 - 10 o
% o
& m _ ADC
% i = 80 o dir.
227
GENLER
RNEK 7:
&
ekilde ABC nde [BD], B kesine ait
i aortay ve [CD] ise C kesine ait d
aortaydr.
m^ X
D h ile m ^ W
A h arasndaki banty
bulunuz.
ZM:
Bir d a kendisine komu olmayan iki
i ann lleri toplamna eit oldu-
undan
&
DBC nde c = d + b ve
&
ABC nde 2c = 2b + a dr.
2c = 2b + a eflitliinde c = d + b yazlr.
2c = 2b + a & 2 $ (d + b) = 2b + a & 2d = a
a
&d= 2
m (W
& m (X
A)
D) = 2 dir.
RNEK 8:
&
[BD] ve [CD], ABC nin d aortaylardr.
% % %
m (BAD) = 45 o ve m (BDA) = 20 o ise m (CDA) n bulu-
nuz.
ZM:
Herhangi iki aortayn kesitii noktaya dier keden
izilen doru paras da aortay olduundan
% i = m _ % i = 45 o dir.
m _ BAD CAD
A dan izilen i aortayla B den izilen d aortay, D
noktasnda kesitiinden
% %
% m (BCA) o m (BCA)
m (BDA) = 2 & 20 = 2
%
& m (BCA) = 40 o dir.
&
ABC nin i alar lleri toplamndan
% % % %
m (ABC) + m (BAC) + m (ACB) = 180 o & m (ABC) + 90 o + 40 o = 180 o
%
& m (ABC) = 50 o dir.
A dan izilen i aortayla C den izilen d aortay D noktasnda kesitiinden
%
% m (ABC) % 50 o %
m (CDA) = 2 & m (CDA) = 2 & m (CDA) = 25 o dir.
228
Aortay Teoremi
&
ABC nin A kesine ait i aortay 6AD@ ise
BD BA
= dur
DC AC
|AD|=nA ile gsterilir.
RNEK 9:
Yandaki ekilde [AD], A asnn i aortaydr.
|BD| = 3 br,
|BA| = 6 br,
|AC| = 9 br ise |DC| nu bulunuz.
ZM:
BD BA 3 6 9
aortay teoremine gre DC = & = 9 & DC = 2 br dir.
AC DC
RNEK 10:
Yukardaki ekilde [AD], A asnn i aortay olmak zere |BA| = 12 cm ve

|AC| = 15 cm dir.
&
( ABC ) = 45 cm ise |DC| nu bulunuz.
ZM:
BD BA BD 12 BD 4
aortay teoremi ile DC =
AC
&
DC
= 15 &
DC
= 5
|BD| = 4k ve |DC| = 5k denilir.( k ! R + ).

&
( ABC ) = 45 ise |BA| + |AC| + |BC| = 45
12 + 15 + 4k + 5k = 45 ise 9k = 18 olup k = 2 dir.
Bu durumda |DC| = 5k = 5 . 2 = 10 cm dir.
229
GENLER
RNEK 11:
Yandaki ekilde |AB| = 9cm,
|BE| = |CF| = 3 cm
5AE? = 5BC?, |BD| = |DC| ise |EF| ka santimet-
redir?
ZM:
5AD? = 5BC? ve BD = DC olduundan ABC
&
ikizkenar gendir. Bu durumda [AD], A ke-

sine ait i aortaydr ve |BA| = |AC| = 9 cm dir.
ekle dikkatli baklrsa A kesine ait aortay
&
ayn zamanda ABF nin de aortaydr.
O hlde
BE BA 3 9
= & = 12 & EF = 4 cm dir.
EF AF EF
RNEK 12:
&
Yandaki ekildeki ABC nde |AB| = |AC| ve nA = |AD|
dur.
&
|DC| = 6 br ve ( ABC ) = 32 br ise nA ka birimdir?
kizkenar gende tepe
asndan tabana izilen
aortay ayn zamanda yk-
seklik ve kenarortaydr.
ZM:
&
ABC ikizkenar gen olduundan
5AD? = 5BC? ve BD = DC = 6 br dir.
Aortay teoremini kullanarak

BD BA 6 BA BA
= & = &1= & BA = AC = k denilirse
DC AC 6 AC AC
&
( ABC ) = 32 ise |AB|+ |AC|+ |BC|=32
k + k + 12 = 32 olup k = 10 br bulunur.
& nde Pisagor teoremi ile |AB|2 = |BD|2 + |AD|2
ABD
102 = 62 + |AD|2
100 = 36 + |AD|2
|AD| = nA = 8 br dir.
230
RNEK 13:
Kat katlama sanat (origami) ile aortay elde ediniz ve bu durumu "GeoGebra"
programnda gsteriniz.
ZM:
gen eklinde bir kat paras hazrla-
narak kelerine A,B,C denilir.Daha sonra
[AB], [BC] nn zerine gelecek ekilde kat-
lanr. [AC] nn katland noktaya D denilir-
se, kat geri aldnda grlen katlama
izgisi yani [BD], B kesine ait aortaydr.
Bu durum "GeoGebra" program ile gsterilebilir.

"GeoGebra" programn aarak ara ubuundaki 5. kutuya ve ardndan alan
"okgen" sekmesine tklanlr. Daha sonra grafik penceresinde gen olacak ekil-
de nokta seilir ve ardndan ilk seilen noktaya tklanlr.
Ara ubuundaki 4. kutuya ve ardndan alan pencerede "Aortay" sekmesine
tklanlr. genin herhangi iki kenarna tklanarak aortay izilir (Aadaki grsel-
de B kesinden aortay izilmitir.).
Ara ubuundaki 9.kutuya ve ardndan alan "Doruda Yanst" sekmesine tklan-

lr. Ardndan nce [AB] na sonra i aortay dorusu zerine tklanlr.
Bu ilemler sonucunda [AB] nn [BC] zerine katlandnda, katlama izgisinin

aortay dorusu boyunca olduu grlr.
231
GENLER
D Aortay Teoremi
&
Bir ABC nde A kesindeki ann d
aortay [BC] nn uzantsn D noktasnda
kesiyorsa
DC CA
DB
=
BA
dur.
|AD|=nA ile gsterilir.
RNEK 14:
&
ekildeki ABC iin nA = |AD| dur.
|AB| = 12 cm, |BC| = 10 cm ve
|AC| = 4 cm ise |CD| nu bulunuz.
ZM:
|DC|=x denilirse d aortay teoremi ile
DC CA x 4
= & x + 10 = 12 ise 3x = x+10
DB BA
2x = 10
x = 5 tir.
Bu durumda |CD| = 5 cm dir.
RNEK 15:
&
Bir ABC nde A kesinden nA = |AD| ve nA = |AE| olacak ekilde doru paralar
iziliyor.
|DE| = 8 cm ise (nA)2 + (nA)2 deerini bulunuz.
ZM:
&
ABC iin nA ve nA yukardaki gibi izilebilir ve alar ekildeki gibi yerletirilebilir.
Doru a 180o olduundan
2x + 2y = 180o ise x + y = 90o olur.
&
ADE dik gen olduundan Pisagor teoremi ile |AD|2 + |AE|2 = |DE|2
(nA)2 + (nA)2 = 82
(nA)2 + (nA)2 = 64 tr.
232
RNEK 16:
Yandaki ekilde m ^ ADB
% h = 2 $ m ^ % h dr.
DAB
4
AC = CD = 3 AD ve BD = 6 br ise |BC| ka birimdir?
ZM:
% %
m (DAB) = a denilirse m (ADB) = 2a olur.
& ikizkenar -
|AC|=|CD| olduundan ACD
% %
gen ve m (CDA ) = m (CAD) = 180 o - 2a dr.
Soruda verilen AC = CD = 4
3 $ AD eitliinde |AD| = 3k yazlrsa |AC| = |CD| = 4k
olur.
%
C, A, E dorusal ve doru a 180o olduundan m (BAD) = a bulunur.
Bu durumda nA = |AB| dur. D aortay teoremi ile

BD DA 6 3k
= & = 4k
BC CA BC
& BC = 8 br dir.
RNEK 17:
Yukardaki ekilde A, B, C noktalar dorusal olmak zere

% % %
m (CBD) = m (DBE) = m (EBA) dr.
BC = 12 br ve BD = 8 br ise BE ka birimdir?
ZM:
5BE?, BCD
&
nin B kesine ait d aortaydr.
ED DB 8 2ED
D aortay teoremine gre EC = CB & EC = 12 = 3 tr.
Bu durumda k ! R+ olmak zere ED = 2k ve EC = 3k yazlabilir.
EC = ED + DC & 3k = 2k + DC & DC = k dr.
5BD?, BCE
& nin B kesine ait i aortaydr. aortay teoremine gre
BC BE 12 BE
= & k = 2k & BE $ k = 12 $ 2k & BE = 24 tr.
CD DE
233
GENLER
ALITIRMALAR
1.
&
Yandaki ekilde ABC iin nC = |CD| dir.
|AD| = 6 br ve |BC| = |AC| + 8 ise |BD| ka
birimdir?
2.
% %
Yandaki ekilde m (ABD ) = m (CBD),
|AB| = 4 cm, |BC| = 12 cm ve |CD| = 15 cm
ise |AD| ka santimetredir?
3.
&
Yandaki ekildeki T noktas ABC nin i
aortaylarnn kesim noktas ve K noktas
ise B ve C kelerine ait d aortaylarn
kesim noktasdr.
% %
m (BKC) = 50o ise m (BTC) n bulunuz.
4.
Yandaki ekilde verilenlere gre
%
m (CAK) = x deerini bulunuz.
5.
&
Yandaki ABC nde nA = |AN|,
|AB| = |NC|, |BN| = 4 br ve |AC| = 9 br ise
&
( ABC ) ka birimdir?
234
6.
&
Yandaki ekilde verilen ABC nde [AD],
A kesine ait i aortaydr.
|AB| = 10 br ve |AC| = 15 br ise |AD| nun
alabilecei tam say deerlerini bulunuz.
7.
Yandaki ekilde
5AN? = 5TK?, TL = LK ,
AK = 5 br ve TB = 2 br
NB
ise
NK ka birimdir?
8.
&
Yandaki ABC nde [AB], [BC] zerine kat-
lanrsa A noktas K noktas zerine denk
gelmektedir.
Katlama izgisi [BN] ise |KC| = x ka bi-
rimdir?
9.
&
Yandaki ekilde ABD iin nA = [AE] ve
&
BDC iin n C =[ CE] dr.

|AB| = 4 br, |AD| = 3 br ve |DC| = 6 br ise

|BC| = x ka birimdir?
10.
&
Yandaki ABD nde nA = [AC] ve nA = [AE]
olmak zere |BC| = 3 br, |CD| =2 br ise
|DE| = x ka birimdir?
235
GENLER
9.5.2.2. genin Kenarortaylar

Bir cismin dengede durmas ve daha dayankl olmas iin arlk merkezini uygun
bir noktada oluturmak gerekir. rnein, talya'nn Pisa ehrindeki Pisa Kulesi, te-
melindeki yumuak zeminin kmesi sebebiyle eilmeye balamtr. Bu eilmeye
ramen kulenin bugne kadar yklmamasnn sebebi, arlk merkezinin izd-
mnn kulenin temeline ait dairenin iinde kalmasdr.
Bir gende bir keyi karsndaki kenarn orta

noktasna birletiren doru parasna genin bu
kenarna ait kenarortay denir.
A kesinden izilen kenarortay uzunluu Va ile
gsterilir ve ekilde Va = |AF| dur.
B kesinden izilen kenarortay uzunluu Vb ile
gsterilir ve ekilde Vb = |BE| dur.
C kesinden izilen kenarortay uzunluu Vc ile
gsterilir ve ekilde Vc = |CD| dur.
ki kenarortayn kesitii noktadan nc kenarortay da geer.
Kenarortaylar gen iinde bir noktada kesiirler. Bu noktaya genin arlk
AG BG CG
merkezi denir ve "G" ile gsterilir. ekilde GF = GE = GD = 2 dir.
RNEK 18:
&
G noktas ABC nin arlk merkezi olmak zere
|AE| + |BD| = 36 cm ise |AG| + |BG| deerini bulunuz.
ZM:
G arlk merkezi olduundan

AG
= 2 & GE = x ve AG = 2x
GE
BG
= 2 & GD = y ve BG = 2y
GD
denilir. Bu durum da |AE| =3 x ve |BD| = 3y olur.
|AE| + |BD| = 36 ise 3x + 3y = 36 ve x + y = 12 dir.
Sonu olarak |AG| + |BG| = 2x + 2y = 2 . 12 = 24 cm
dir.
RNEK 19:
&
Bir ABC iin |AB|=8 br ve |AC|=10 br veriliyor. Va nn alabilecei deerlerin aral-
n bulunuz.
ZM:
Verilenler ekildeki gibi izilir.
Va=|AD| dur. [AC] zerinde bir
E noktas, [DE] ' [AB] olacak
ekilde seilir. Bu durumda
[DE] orta taban olduu iin
AB 8
DE = 2 = 2 = 4 ve
AE = EC = 5 tir.
&
ADE iin gen eitsizlii ile 5 - 4 1 AD 1 5 + 4 & 1 < Va < 9 dir.
236
genin arlk merkezi ile orta tabannn kenaror-
tay zerinde ayrd uzunluklar keden kenara
doru srasyla 3, 1 ve 2 saylaryla orantldr.
ekilde |AP| = 3k, |PG| = k ve |GF| = 2k ( k ! R + ) dr.
RNEK 20:
Yandaki ABC genininde arlk merkezi G olmak
zere |AS| = 30 cm ise |AT| + |GS| deerini bulunuz.
ZM:
G arlk merkezi olduundan [PR] ' [BC] dr.
O hlde |AT| = 3k, |TG| = k ve |GS| = 2k denilir.
|AS|= 30 & 6k = 30 & k = 5 tir.
Bu durumda |AT| + |GS|= 3k + 2k = 5k
=55
= 25 cm dir.
RNEK 21:
&
Yandaki ekilde G noktas ABC nin arlk merkezi
ve m ^ BAG h = m ^ DAG h dr.
% %
|AB| = 8 br ise |AC| ka birimdir?
ZM:
G noktas arlk merkezi olduundan
GB
AD = DC ve = 2 dir.
GD
&
ABD nde i aortay teoremine gre
GB BA 8
= &2= & DA = 4 br dir.
GD DA DA
|AD| = |DC| = 4 br dir.
Bu durumda |AC| = |AD| + |DC|= 4 + 4 = 8 br dir.
237
GENLER
RNEK 22:
Dik gende hipotense ait kenarortay uzunluunun hipotens uzunluunun
yars olduunu gsteriniz.
ZM:
ekildeki gibi izilen bir ABC dik ge-
ninde hipotense ait kenarortay uzun-
luu Va= |AD| dur.
D noktasndan [AC] na [DE] ' [AB]
olacak ekilde dik indirilir.
[DE] ' [AB] ve |BD| = |DC| olduundan
|AE| = |EC| dur.
ADC geninde [DE], hem ykseklik
hem kenarortay olduundan ADC ikiz-
kenar gendir ve |AD| = |DC| dur. Bu
durumda Va = a dir.
2
RNEK 23:
&
Yandaki ekilde ABC nin arlk merkezi G noktas-
dr.
|AG| = |BC| ise m ^ BGC
% h ka derecedir?
ZM:
ekildeki gibi A, G, D noktalar dorusal olacak ekil-
de uzatlrsa [AD], kenarortay olur.
|GD| = k denilirse |AG| = |BC| = 2k yazlr. |BC| = 2k ise
|BD| = |DC| = k olur.
Bu durumda dik gende hipotense ait kenarortay
yardmyla m ^ BGC
% h =90o dir.
RNEK 24:
Yukardaki ekilde 5BA? = 5AD? ve BC = CD = AB = AE ise m ^ ECD

% h n bulu-
nuz.
238
ZM:
|BC| = |CD| olduundan ABC dik -
geninde hipotense ait kenarortay C
noktasndan geer ve |AC| = |BC| = |CD|
dur.
|AB| = |AC| = |BC| olduundan ABC
ekenar gendir.
&
ACE ikizkenar gen olduundan
m _ ACE i = m _ AEC
% % i = 75 o olur.
B, C, D noktalar dorusal olduundan C noktasndaki alar toplam 180o dir.

O hlde
m _ ACB
% i + m _ % i + m _ % i = 180 o & 60 o + 75 o + m _ % i = 180 o
ACE ECD ECD
& 135 + m _ ECD
o % i = 180 o
& m _ ECD i = 45 o dir.

%
ABC eflkenar gen olduundan m ^ ABC

% h = m ^ % h = m ^ % h = 60 o olur.
%
BCA BAC
Buradan m ^ DAC h = 90 - 60 = 30 dir.
% o o o
RNEK 25:
Yandaki ekilde 5BA? = 5AC? ,
|AB| = 12 br ve |AD| = 10 br veriliyor.
|BD| = |DC| ise |AC| = x deerini bulunuz.
ZM:
Dik gende hipotense ait kenarortay
uzunluu hipotens uzunluunun yars
olduundan
BC BC
AD = 10 = BC = 20 dir.
2 & 2 &
Pisagor teoremi ile
|AB|2 + |AC|2 = |BC|2 ise 122 + x2=202
144 + x2 =400
x = 16 br dir.
RNEK 26:
Yandaki ekilde m ^ BAC
% h < 90 o ve Va = 8 br ise |BC|
nun alabilecei en byk tam say deerini bulunuz.
ZM:
|BC| = a denilirse m ^ BAC
% h < 90 o olduundan Va 2 a & 8 2 a & 16 2 a dr. Bu
2 2
durumda |BC| nun en byk tam say deeri 15 tir.
239
GENLER
RNEK 27:
&
Bir ABC iin m ^ W
A h = 90 o ve BC = 14 cm olarak veriliyor. Bu genin en ksa
kenarortay uzunluunu bulunuz.
ZM:
&
En ksa kenarortayn en byk adan indii bilinmektedir. ABC iin en byk a
W
A olduundan en ksa kenarortay uzunluu Va dr. Bu durumda
a 14
Va = 2 & Va = 2 & Va = 7 cm dir.
RNEK 28:
GeoGebra program ile gen zerinde deiiklikler yaplarak ve gen eitleri-
ne bal olarak deiikliklerin kenarortaylar zerindeki etkisini inceleyiniz.
ZM:
Grafik penceresine sa tklanarak Grid sekmesi seilir.
Ara ubuundaki 5. kutuya ve ardndan alan okgen sekmesine tklanlarak
grafik penceresinde bir ABC geni izilir.
Ara ubuundaki 1. kutuya, ardndan cebir penceresindeki B noktasna ift
tklanarak sral ikilinin 2. bileeni yerine a yazlr ve enter tuuna baslr. Daha
sonra ara ubuundaki 10. kutuya ve ardndan Srg sekmesine tklanlr.
Alan pencerede a yazlarak "Tamam" butonuna baslr. Daha sonra 8. kutuya
ve ardndan A sekmesine tklanarak B kesindeki a belirlenir.
Ara ubuundaki 2. kutuya ve ardndan Orta nokta ve merkez sekmesine tkla-
nlr. Daha sonra [AC] na tklanrsa orta nokta olan D noktas belirlenir.
Ara ubuundaki 3. kutuya ve ardndan alan pencerede Doru paras
sekmesine tklanarak B ile D birletirilir ve B kesine ait kenarortay olan [BD]
oluturulur.
240
Daha sonra srg saa sola srklenirse
AC
B kesindeki a 90o den kk iken BD 2 2 dir.
AC
B kesindeki a 90o iken BD = 2 dir.
AC
B kesindeki a 90o den byk iken BD 1 2 dir.
241
GENLER
ALITIRMALAR
1.
&
Yandaki ekilde G noktas ABC nin arlk mer-
kezidir.
|AG| + |BG| + |CG| = 24 br
ise Va + Vb + Vc deeri ka birimdir?
2.
Yandaki ekilde |FK| = (3x - 1)br ,
|KN| = (x+1)br,
|AD| = |DC| ve |BE| = |EC| ise |NC| ka birimdir?
3.
Yandaki ekilde
|AB| = 12 br, |AC| = 16 br ve
|BD| = |DC| ise |AD| nun alabilecei tam say
deerlerinin ka tane olduunu bulunuz.
4.
&
Arlk merkezi G olan yandaki ABC nde
[DE] ' [BC],
|BD| = 4 br,
&
|AE| = |DE| = 6 br ise ( ABC ) ka birimdir?
5.
&
Yandaki ABC nde [AT], W
A nn aortay ve
&
G noktas ise ABC nin arlk merkezidir.
|AC| = 15 br ve |BT| = 9 br ise |BG| = x ka birim-
dir?
242
6.
&
Yandaki ekilde G noktas, ABC nin ar-
lk merkezi olmak zere
5AG? = 5GB? ve |GC| = 16 br ise
|AB| = x ka birimdir?
7.
& &
Yandaki ekilde G1 ABC nin, G2 ise ACD
nin arlk merkezidir.
[G1 G2] ' [BD] olmak zere
| G1 G2| = 4 br ise
|BD| ka birimdir?
8.
&
Yandaki ekilde G, ABC nin arlk mer-
kezi ve
[FB] ' [AH] ' [DC] dir.
|AH| = |FB| + |DC| olduunu gsteriniz
9.
&
Yandaki ABC nde
5AB? = 5AC?, AE = 3 br,
BE = 5 br ve BD = DC dur.
[CE], X
C nn aortay olmak zere
|AN| ka birimdir?
&
10. Bir ABC iin m( W
A )=90o olarak veriliyor. Bu genin arlk merkezinin hi-
potense uzakl 3 br ise A kesinin hipotense olan uzakln bulunuz.
243
GENLER
9.5.2.3. genin Kenar Orta Dikmeleri

genin herhangi bir kenarnn orta noktasndan geen ve bu kenara dik olan
doru parasna kenar orta dikme denir.
genin kenar orta dikmeleri bir noktada kesiir.
Yukardaki ifadenin GeoGebra program ile gsterimi:
&
nce program alarak bir ABC izilir. Daha sonra ara ubuundaki 4.
kutuya ve ardndan Orta Dikme sekmesine tklanr. Daha sonra genin
her kenarna ayr ayr tklanlrsa kenarlara ait orta dikmeler izilmi olur.
ekle baklrsa kenar orta dikmelerin bir noktada kesitii grlr.
Sizde dar al, dik al ve geni al genler izerek kenar orta dikmelerin kesi-
im noktalarn inceleyiniz.
genin kenar orta

dikmeleri kelerden
gemeyebilir.
RNEK 29:
&
ABC nin kenar orta dikmeleri P noktasnda ke-
simektedir.
&
|AD| + |EC| + |FB| = 34 br ise ( ABC ) ni bulunuz.
ZM:
|AD| = c, |EC| = b, |BF| = a denilirse

|DB| = c, |AE| = b, |FC| = a olur.
|AD| + |EC| + |FB| = 34 & c + b + a = 34
& 2 . (c + b + a) = 68
&
& ( ABC ) = 68 br dir.
244
RNEK 30:
&
Bir ABC nin B kesine ait kenarortay ayn zamanda [AC] n dik olarak kesmekte-
dir. Bu noktaya D noktas denilirse aadaki verilenlerin doru olup olmadklarn
inceleyiniz.
l. [AC] nn kenar orta dikmesi [BD] dr.

&
ll. ABC , ikizkenar gendir.
lll. |AB| = |BC| dur.
ZM:
l. [BD], [AC] zerine hem kenarortay hem de dik

olarak gittii iin [BD] na [AC] nn kenar orta
dikmesi denir. Bu durumda l. dorudur.
ll. Bir ikizkenar genin tepe asndan indirilen
kenarortay ayn zamanda ykseklik olduun-
dan ABC&
ikizkenar gen olur ve W
B , tepe
asdr. Bu durumda ll. dorudur.
&
lll. ABC ikizkenar gen ve WB , tepe as oldu-
undan |AB| = |BC| dur. Bu durumda lll. doru-
dur.
Bir doru parasnn orta dikmesi zerinde alnan her nokta, doru parasnn u
noktalarna eit uzaklktadr ve bunun kart da dorudur.
Yukardaki ifadenin GeoGebra program ile gsterimi:

* Ara ubuundaki 3. kutuya ve ardndan Doru paras sekmesine tk-
lansn. Ardndan grafik penceresinde iki farkl noktaya tklanlarak [AB]
oluturulsun.
* Ara ubuundaki 4. kutuya ve ardndan Orta dikme sekmesine tk-
lansn. Daha sonra [AB] zerine tklanlarak kenar orta dikme dorusu
izilsin.
&
* Kenar orta dikme dorusu zerinde bir nokta seilir ve bu nokta ile ACB
oluturulur.
* Ara ubuundaki 8. kutuya ve ardndan Uzaklk veya uzunluk sekmesi-
ne tklansn. Daha sonra [AC] ve [CB] zerine tklanrsa |AC| = |CB| olduu
grlr.
Siz de GeoGebra programn kullanarak yaptmz ilemlerin kartnn da doru

olduunu gsteriniz.
245
GENLER
RNEK 31:
ekildeki d dorusu, [AB] nn kenar orta dikmesi-
dir. d dorusu zerindeki C ve D noktalar iin
|AC| = (x + 3) br,
|BC| = (17 - x) br,
|AD| = 8 br ise ADBC drtgeninin evresini bulu-
nuz.
ZM:
Kenar orta dikmesi zerindeki bir nokta, doru parasnn u noktalarna eit uzak-
lktadr.
Doru stndeki C noktas iin |AC| = |CB| & x + 3 = 17 - x
& 2x = 14
& x = 7 dir.
Bu durumda |AC| = |CB| = 10 bulunur.
Doru stndeki D noktas iin |AD| = |DB| = 8 br dir.
Bu durumda (ADCB) = |AD| + |DB| + |BC| + |CA| = 8 + 8 + 10 + 10 = 36 br dir.
RNEK 32:
|BC| = 16 br olacak ekilde [BC] iziliyor. B ve C noktalarna 10 br uzaklktaki A nok-
tas ile B ve C noktalarna 17 br uzaklktaki D noktas alnyor. |AD| nun en ok ka
olabileceini bulunuz.
ZM:
|AD| nun en ok olabilmesi iin A noktas ile D nok-
tas [BC] nn farkl tarafnda olmaldr.Bu durumda
ekil yandaki gibi izilirse |AD| en ok
|AD| = |AF| + |FD| = 6 + 15 = 21 br dir.
246
RNEK 33:
&
ekildeki P noktas ABC nin kenar orta dikmeleri-
nin kesitii noktadr.
|PA| = |PB| = |PC| olduunu gsteriniz.
ZM:
&
P noktasndan ABC nin kenarlarna dikme
indirilir. P noktas kenar orta dikmelerin kesim
noktas olduundan |AD| = |DB|, |AE| = |EC| ve
|BF| = |FC| dur.
&
APC iin [PE], hem ykseklik hem kenaror-
tay olduundan APC &
ikizkenar gendir ve
|AP| = |PC| dur.
& &
APB iin [PD], hem ykseklik hem kenarortay oduundan APB ikizkenar gen-
dir ve |AP| = |PB| dur.
& &
PBC iin [PF], hem ykseklik hem kenarortay olduundan PBC ikizkenar gen-
dir ve |BP| = |PC| dur. Bu durumda |PA| = |PB| = |PC| dur.
ALITIRMALAR
1. Yandaki ekilde [DE] = [AB], [DF] = [AC] dr.
%
|AF| = |FC|, |AE| = |EB|, m( ABD ) = 20o ve
% %
m( ACD ) = 30 ise m( BDC ) n bulunuz.
o
2.
Yandaki ekilde [AD], [BC] nn kenar orta dik-
me dorusu stndedir.
|EC| = 6 br ve |BA| = 11 br ise
|AC| + |BE| toplamnn deerini bulunuz.
3.
Yandaki ekilde P noktas, kenar orta dikmele-
rin kesim noktasdr.
|PC| = 10 br ve |BR| = 8 br ise |RP| nu bulunuz.
4. Adana, Mersin ve Nide il merkezlerine eit uzaklkta olacak bir

havaalan yaplmak istenirse bu hava alannn konumu hakknda ne
syleyebilirsiniz?
247
GENLER
9.5.2.4. genin eidine Gre Yksekliklerin Kesitii

Noktann Konumu
Bir gende herhangi bir keden kar kenara veya kar kenarn uzantsna dik
olarak indirilen doru parasna o kenara ait ykseklik denir.
ekilde [AH], [BC] nn yksekliidir.

H noktasna dikme aya denir.
|AH| = ha ile gsterilir.
genin ykseklikleri bir noktada kesiir. Bu noktaya diklik merkezi denir.
Yksekliklerin bir noktada kesitiinin GeoGebra program kullanlarak gsterimi:
1. Dar al gende yksekliklerin kesitii nokta:

grafik penceresinde dar al bir gen izilir. Daha sonra ara ubuundaki 4. ku-
&
tuya ve ardndan alan Dik doru sekmesine tklanr. izilmi olan dar al ABC
nin A kesine ve kar kenarna, B kesine ve kar kenarna, C kesine ve kar
kenarna tklanarak ykseklikler izilmi olur.
Grsele bakldnda dar al genin yksekliklerinin genin i blgesinde

kesitii grlr.
248
2. Dik al gende yksekliklerin kesitii nokta:
grafik penceresinde bir dik gen izilir. Grafik penceresine sa tklayarak alan
pencerede Grid sekmesi seilirse dik gen daha kolay izilebilir. Daha sonra ara
ubuundaki 4. kutuya ve ardndan alan Dik doru sekmesine tklanr.izilmi
& nin A kesine ve kar kenarna, B kesine ve kar kenarna, C kesi-
olan ABC
ne ve kar kenarna tklanarak ykseklikler izilmi olur.
Grsele bakldnda dik al genin yksekliklerinin dik ann olduu kede

kesitii grlr.
3. Geni al gende yksekliklerin kesitii nokta:
& ve bu genin her bir kesine
nceki admlarda renilenlerle geni al ABC
ait ykseklikler izilir.
Grsele bakldnda geni al genin yksekliklerinin genin d blgesinde

ve geni ann ters tarafnda kesitii grlr.
249
GENLER
RNEK 34:
&
Yandaki ABC nin diklik merkezi A kesi ise |BC| nu
bulunuz.
ZM:
Sadece dik gende diklik merkezi, 90o lik ann
olduu kededir. O hlde
m( W
A ) = 90o ve Pisagor teoremi ile
|BC|2 = |AB|2 + |AC|2 & |BC|2 = 22 + 42
& |BC|2 = 20
& |BC| = 2 5 br dir.
RNEK 35:
&
D noktas ABC nin [BC] na ait dikme aya ise
% %
m( BAD ) - m( CAD ) deerini bulunuz.
ZM:
D noktas dikme aya olduundan [AD] = [BC]
dr.
genin i alar toplamndan
% %
m( BAD ) = 55o ve m( CAD ) = 48o bulunur.
% %
Bu durumda m( BAD ) - m( CAD ) = 55o - 48o = 7o dir.
RNEK 36:
% =
& nde m (EFD
ekilde ABC ) 144o dir. F noktas
W) = x deerini
& nin diklik merkezi ise m (C
ABC
bulunuz.
ZM:
F noktas diklik merkezi ise
[AD] = [BC] ve [BE] = [AC] dr. FECD drtgeninin i
alar toplam 360o olduundan
144o + 90o + 90o + x = 360o

324o + x = 360o
x = 36o dir.
250
RNEK 37:
ekildeki d1, d2 ve d3 dorularnn ke-
&
siimi ile oluturulan ABC nin diklik
merkezinin hangi blgede olduunu
bulunuz.
ZM:
&
ABC geni al gen olduundan
diklik merkezi, d blgede ve geni
&
ann ters tarafndadr. O hlde ABC
nin diklik merkezi l nolu blgededir.
ekildeki ABC ikizkenar geninde

6BE @ + 6CD @ = " F ,
|AB| = |AC| ve F noktas diklik merkezi ise
|FB| = |FC|,
|FD| = |FE|,
|BD| = |CE|,
|BE| = |CD|,
|AD| = |AE| eitlikleri vardr..
RNEK 38:
&
ekilde ABC ikizkenar gen ve
|AB| = |AC| dur.
[BR] = [AC],
[CP] = [AB],
|AB| = 15 br ve |RC| = 3 br ise |BR| nu bulunuz.
ZM:
|AB| = |AC| & |AB| = |AR| + |RC|

& 15 = |AR| + 3
& 12 = |AR| dur.
&
ABR dik gen olduundan Pisagor teoremi ile
|AB|2 = |AR|2 + |BR|2 & 152 = 122 + |BR|2
& 225 = 144 + |BR|2
& 81 = |BR|2
& |BR| = 9 br dir.
251
GENLER
kizkenar genin tabannda alnan bir noktadan

dier kenarlara izilen dikmelerin uzunluklar
toplam, genin e olan kenarlarna ait ykseklikle-
rinin uzunlukl arna eittir. |AB| = |AC| olan ekildeki
ikizkenar gen iin
|RD| + |RE| = |BT| = |CP| dur.
[BT] = [RK] izilerek kesitikleri noktaya L denilir. Bu durumda [CA] ' [RK] dr ve
&
RKB ikizkenar gendir. O hlde |RD| = |BL| dur.
Ayrca [BT] ' [RE] olduundan RLTE dikdrtgen olur ve |RE| = |LT| dur.
Bu durumda |RD| + |RE| = |BL| + |LT| = |BT| bulunur (|RD| yerine |BL|, |RE| yerine |LT|
yazlmtr.). Ayn ldeki aya ait ykseklikler eit olduundan |BT| = |CP| dur.
Sonu olarak |RD| + |RE| = |BT| = |CP| dur.
RNEK 39:
&
ekilde ABC iin
|AB| = |AC|,
% %
m( BAE ) = m( CAE ),
|DE| = 5 br,
|EC| = 13 br ise |DB| nu bulunuz.
ZM:
|AB| = |AC| ise m( W B )=m( X

C ) olur. Bu durumda B ve C kelerinden indirilen yk-
seklikler eittir. Bunun iin [BP] = [AC] olacak ekilde B kesinden ykseklik indiri-
lirse |BE| = |CE| = 13 br olur.
&
BDE dik gen olduundan |BE|2 = |DE|2 + |DB|2 & 132 = 52 + |DB|2
& 169 = 25 + |DB|2

& 144 = |DB|2
& |DB| = 12 br dir.
252
Ekenar gen ierisinde alnan bir noktadan
kenarlara indirilen dikmelerin uzunluklar toplam,
ekenar genin yksekliine eittir.
&
ekilde ekenar gen olan ABC nde
|PD| + |PE| + |PF| = |BH| dur.
& = A (APC)
& + A (APB)
& + A (BPC)
&
&) a$h A(ABC)
A (ABC = 2
PE PD PF
= a$ 2 +a$ 2 +a$ 2
a
= 2 $ ( PE + PD + PF )
Her iki gen de e olduundan alanlar eittir. Bu durumda

a a$h
2 $ ( PE + PD + PF ) = 2 & PE + PD + PF = h dir.
RNEK 40:
ekilde ABC ekenar geninin ykseklii 12 br dir.

|PT| = 3 br,
|ST| = 2 br ise |RT| nu bulunuz.
ZM:
Ekenar gen iindeki T noktasndan kenarlara dikmeler indirilmitir. Bu durum-
da |PT| + |ST| + |RT| = 12 & 3 + 2 + |RT| = 12
& |RT| = 7 br dir.
253
GENLER
genin bir kesinden kar kenara veya kar

kenarn uzantsna indirilen dikme aya, dier ke-
lerdeki byk aya daha yakndr.
B ) > m( X
ekilde m( W C ) & |HB| < |HC| dur.
RNEK 41:
ekildeki gende H noktas, A kesinin [BC] ze-
rindeki dikme ayadr.
|AC| = 9 br,
|BC| = 4 br,
|BH| > |HC| ise |AB| nun alabilecei deerlerin ara-
ln bulunuz.
ZM:
gen eitsizlii ile 9 - 4 < |AB| < 9 + 4 & 5 < |AB| < 13 tr.
Dikme aya byk aya daha yakndr. |BH| > |HC| olduundan (yani |HC| daha
ksa olduundan) m( XC ) > m( W
B ) dr. Byk a karsnda byk kenar bulundu-
undan c > b yani |AB| > 9 dur.
Bu durumda istenen aralk 9 < |AB| < 13 tr.
Herhangi bir gende kenar uzunluklar arasndaki sralama ile bu kenara ait
ykseklikler arasndaki sralama ters orantldr. Byk kenara ait ykseklii, kk
kenara ait ykseklikten daha kktr.
&
Bir ABC iin a b c & ha hb hc dir.
RNEK 42:
&
ekildeki ABC iin
a + b = 26,
a + c = 20,
b + c = 22 ise ha, hb ve hc deerlerini sralaynz.
ZM:
a + b = 26 a + b + c = 34 ve a + b = 26 & c = 8 br dir.
a + c = 20 a + b + c = 34 ve a + c = 20 & b = 14 br dir.
+ b + c = 22
a + b + c = 34 ve b + c = 22 & a = 12 br dir.
2a + 2b + 2c = 68
a + b + c = 34 tr
Kenar uzunluklar ile bu kenarlara ait ykseklikleri ters orantl olduundan

b > a > c & hb < ha < hc dir.
254
RNEK 43:
&
ekildeki ABC nin diklik merkezi D noktasdr.
|AB| = 3 br ve |AC| = 4 br ise |BC| nun en geni deer
araln bulunuz.
ZM:
gen eitsizlii ile 4 - 3 < |BC| < 4 + 3 & 1 < |BC| < 7 dir.
Geni al genlerde diklik merkezi, darda ve geni ann ters tarafnda oldu-
undan m( W A ) > 90o dir.
Bu durumda |BC|2 > 32 + 42 & |BC|2 > 25 & |BC| > 5 tir.
1 < |BC| < 7 ve |BC| > 5 olduundan |BC| nun en geni deer aral 5 < |BC| < 7 dir.
Bir genin herhangi bir kesine ait olan yksek-

lik, aortay ve kenarortay uzunluklar arasnda
hnV bants vardr.
&
ekildeki ABC iin ha nA Va dr.
h a = AH , n A = AN ve Va = AT
&
ABC eitkenar gen ise ha < nA < Va dr.
&
ABC iin |AB| = |AC| ise ha = nA= Va dr.
RNEK 44:
l. ha = 4 br ve nA = 4 br ise Va = 4 br dir.
ll. |BC| = |CA| ise hc = nC =Vc dir.
&
Herhangi bir ABC iin yukarda verilenlerin doruluunu bulunuz.
ZM:
l. ha = 4 br ve nA = 4 br & ha = nA
& ha = nA =Va
& Va = 4 br dir.
Bu durumda l. dorudur.
&
ll. |BC| = |CA| ise ABC ikizkenar gendir. Eit kenarlarn kesitii nokta C noktas
olduu iin hc = nC = Vc dir.
Bu durumda ll. dorudur.
255
GENLER
RNEK 45:
&
ekilde |AB| = |AC| olan ABC nin [AB] na
ait ykseklii [CN] dr.
|KM| + |ML| = 4 br ve |AN| = 3 br olmak
zere |AC| nu bulunuz.
ZM:
kizkenar gende tabanda alnan bir noktadan kenarlara izilen dikmelerin uzun-
luklar toplam, e olan kenarlardan birine ait ykseklie eittir.
O hlde |KM| + |ML| = |CN| & 4 = |CN| dur.
&
ANC iin Pisagor teoremi ile |AC|2 = |AN|2 + |NC|2 & |AC|2 = 32 + 42
& |AC|2 = 25
& |AC| = 5 br dir.
ALITIRMALAR
1.
ekilde
|AB| = |AC|,
%
m( BAC ) = 40o,
[AB] = [DC] ve [BE] = [AC] ise
%
m( DCB ) n bulunuz.
2.
&
ABC nin diklik merkezi T noktasdr.
% %
m( NBT ) = 25o ve m( BAK ) = 55o ise
%
m( BAT ) n bulunuz.
&
3. ABC iin kenar uzunluklar a = 10 br, b = 11 br ve c = 7 br ise ha, hb ve hc
deerlerini sralaynz.
4. ABC ekenar geninin i blgesinde alnan bir noktadan kenarlara

izilen dikmelerin toplam 6 3 br ise bu genin her bir kenarna ait
yksekliklerin toplamn bulunuz.
256
5.
&
ABD nde
|AB| = |BC|,
|KT| = 5 br,
|TN| = 3 br,
|CD| = 4 br ve |AD| =10 br ise |AB| nu bu-
lunuz.
6.
& % %
ABC iin m( BAC ) = m( BCA ) dr.
|DE| + |EF| = 8 br ve |BC| = 10 br ise
|AC| nu bulunuz.
7.
&
D noktas, ABC nin diklik merkezi ise
|BC| nun alabilecei tam say deerleri
toplamn bulunuz.
8.
&
ABC nin diklik merkezi F noktasdr.
|AB| = |AC|,
|DB| = 4 br,
|AE| = 6 br ise |DF| nu bulunuz.
9.
&
ekildeki KLM nde |TL| < |TM| dur.
|KL| = 12 br ve |LM| = 8 br ise |KM| nun
alabilecei deer araln bulunuz.
&
10. eit kenar olan ABC iin ha = (x - 2) br, nA = (2x - 3) br ve
Va = ( x + 2) br ise x in alabilecei en kk tam say ile en byk tam say
deerleri toplamn bulunuz.
257
A 8 cm AB D 8 cm 8 cm B DE 8 cm E
GENLER
9.5.3. genlerde Elik ve Benzerlik
Neler reneceksiniz?
ki genin e olmas iin gerekli olan asgari koullar,
Elik
Kenar-A-Kenar ki genin benzer olmas iin gerekli olan asgari koullar,
(K.A.K.) AA 8 cm
8 cm BB DD 8 cm
genin bir kenarna paralel ve dier
8 cm EE
iki kenarn kesecek ekilde izilen
Kenar-Kenar-Kenar
(K.K.K.) dorunun ayrd doru paralar arasndaki iliki,
A-Kenar-A (A.K.A.)
genlerin benzerlii ile ilgili problemler zme
Benzerlik
Benzerlik oran
Kesen 9.5.3.1. ki genin E Olmas iin Gereken Asgari Koullar
A-A (A.A.)
lmler yaparak Kenar - A - Kenar (K.A.K.) elii oluturma:
60 60
Cetvel yardmyla 8 cm uzunluunda 60 paralar-
iki doru paras izilir. Bu doru 60
A nn u noktalar
A8 cm aadaki
8 cmB D Bgibi isimlendirilir.
D8 cm 8 cmE E
,,
A 8 cm B D 8 cm E
& , DEF
ABC &,
+,
& + DEF
&
ABC
Aler yardmyla A ve E noktalarndan aadaki gibi 60o lik alar izilir.
C C F F
60 60
60 60
5 cm 5 cm 5 cm 5 cm
Elik , sembol ile gsterilir
60 60 60
60 6060 60 60
A 8 cm AB Dcm
8 B
8 cm DE 8 cm E
Aler yardmyla oluturulan alarn kollarndan cetvel yardmyla 5 cm uzun-
luunda aadaki gibi iki doru paras izilir.
C C F F
CCC C F F FF
5 cm 7 cm 5 cm 60 7 cm 5 cm 7 cm 5 cm
60
5 5cm
cm 5 cm 5 cm
5 cm 5 cm 5 cm
5 cm
60 60 60 60 60 60 60 60
60 A8 cm
A60 B BD 60
A 8 cm B A 8 cm
Dcm
8
D8 cm
B
8 cm
E
8 cm
DE
E 60 8 cm E
AA 8 cm
8 cm BB DD 8 cm
8 cm EE
C C F F
C ve B noktalar birletirilerek ABC geni, D ve F noktalar birletirilerek DEF
geni5oluturulur.
cm 5 cm 7 cm 7 cm 7 cm 7 cm 5 cm 5 cm
60
CC 60
FF
60 60
A
5 cm
A8 cm
C 8 7cm
B
cm
BD D8 cm E
8 cm
7 cm
E F
5 cm 7 cm 7 cm 5 cm
5 cm
5 cm 5 cm
60 60
60 60
AA 8 cm
860
cm DD BB 8 cm
8 cm E E 60
A ve DEF genlerinde
Oluturulan ABC 8 cm [BC]B Dyardmyla 8llrse
ve [DF] cetvel cm E
|BC| = |DF| = 7 cm olduu grlr. Oluturulan ABC ve EDF genleri e gen-
dir. Dolaysyla karlkl iki kenar uzunluu ve bu kenarlar arasnda kalan alar
eit olan iki gen e gendir.
C F
258 5 cm 7 cm 7 cm 5 cm
60
Kenar - A - Kenar (K.A.K) Elik Teoremi
Karlkl iki kenar ve bu iki kenarn oluturduu alar eit olan genler etir.
Bu durum Kenar - A - Kenar (K. A. K.) elii olarak isimlendirilir.
|AB| = |DE|
m^ W
A h = m^ X
Dh
|AC| = |DF|
Yukarda gsterildii zere ikier kenar uzunluu ve bu iki kenar arasndaki ala-
& ile DEF
& & b DEF& olarak yazlr.
r karlkl bire bir elenebilen ABC etir ve ABC
& b DEF
& yazlnda harflerin sras nemlidir. rnein bu iki genin elii
ABC
& , DFE
&
ABC eklinde yazlamaz. nk F ile E nin yeri deiirse ayn sralamada
olan C ile B nin de yer deitirmesi gerekmektedir.
& , DFE &
Bu durumda ayn elik ACB eklinde yazlabilir. Siz de harflerin yerini
deitirerek bu elii farkl ekillerde yaznz.
RNEK 1:
Yukarda verilenlere gre x in deerini bulunuz.
ZM:
AB = EF _bb
bb
m^ W
A h = m^ W
E h `b & ABC b EFD dir (K.A.K). Bu durumda |BC| = |DF| & 2x - 4 = x + 4
& &
bb

AC = ED b & x = 8 dir.
a
RNEK 2:
ekilde B,C,D noktalar ve A,C,E noktalar do-
rusaldr.
|AC| = |CD|, |BC| = |CE|, |AB|= x - 12 br,
|DE| = 18 - x br dir.
Verilenlere gre |BD| nun tam say olarak en
az ka olabileceini bulunuz.
ZM:
AC = CD = b ve BC = CE = a denilsin.
Ters alardan m ^ ACB
% h = m ^ % h olur.
DCE
& , DCE
&
K.A.K eliine gre ACB olduundan
AB = DE & x - 12 = 18 - x
& 2x = 30
& x = 15 tir
& nde gen eflitsizliine gre
ABC
AB < AC + CB & x - 12 3 olduundan |BD| nun en kk tam say deeri 4 tr.
259
GENLER
RNEK 3:
& ve ADE
& eflkenar genlerdir.
ABC
BD = (3x - 1) br ve
EC = (x + 5) br ise
x in deerini bulunuz.
ZM:
ekil zerinde alar ve uzunluklar yazlarak K.A.K. elii ile yuka-

& b ABD &
rdaki gibi ACE elde edilir.
& b ABD
& & CE = BD
ACE
& x + 5 = 3x - 1
& 6 = 2x
& x = 3 birimdir.
A
lmler 6 cm A -B
yaparak Kenar - A (A.K.A.)Delii oluturma:
6 cm E
Cetvel yardmyla uzunluu 6 cm olan iki farkl doru paras izilir.
A 6 cm B D 6 cm E
Aler kullanlarak A ve E kelerinden 30o lik, B ve D kelerinden 60o lik

alar aadaki gibi izilir.
C F
30 60C F60 30
30 60 60 30
260
C F
izilen alar yardmyla ABC geni ve DEF geni oluturulur. Cetvel kulla-
nlarak oluan genlerin kenar uzunluklar llrse |AC| = |EF| ve |CB| = |FD|
olduu grlr. Oluturulan ABC ve DEF geni e genlerdir.
C F
30 60 60 30
A 6 cm B D 6 cm E
Sonu olarak karlkl ikier as e ve bu alar arasndaki kenar uzunluklar eit

olan iki gen e gendir.
A - Kenar - A (A. K. A.) Elik Teoremi

Karlkl olarak ikier asnn ls eit ve eit alar arasndaki kenar uzunluk-
lar da ayn olan genler etir. Bu durum A - Kenar-A (A . K . A) elii olarak
isimlendirilir.
m^ W
B h = m^ W
Eh
BC = EF
m^ X
C h = m^ W
Fh
Yukarda gsterildii zere ikier as ve bu alar arasndaki kenarlar bire bir

& b DEF&
elenebilen ABC ve DEF genleri etir. Bu durum ABC olarak yazlr.
RNEK 4:
ekilde verilenlere gre |AE| = x deerini bulunuz.
ZM:
m ^ BAC
% h = m ^ % h _bb
DCE b
bb & &
AC = EC b`b & BAC b DCE dir (A.K.A.) .
m ^ BCA h = m ^ DEC h b
% % bb
a
Bu durumda |BA| = |DC| = 4 ve |BC| = |DE| = 2 yazlarak ekil aadaki gibi izilir.
&
ABC nde Pisagor teoremi ile y2 = 42 + 22 & y2 = 20
dir.
&
ACE nde Pisagor teoremi ile
x 2 = y 2 + y 2 & x 2 = 20 + 20
& x 2 = 40
& x = 40
& x = 2 10 br dir.
261
GENLER
RNEK 5:
[AD] ' [BC], [AB] ' [DC] olmak zere
|AB| = (2x - 5) br ve |DC| = 9 br ise x in deerini
bulunuz.
ZM:
[AD] ' [BC] olduundan i ters alardan
% h = m ^ % h dr.
m ^ ADB DBC
[AB] ' [DC] olduundan i ters alarla
% h = m ^ % h dr.
m ^ ABD CDB
Bu durumda ABD ve CDB genlerinde [BD] ortak tabandr. Ortak olan bu tabana
& , CDB
& dir.
ait alar eit olduundan ABD
& , CDB
&
ABD ise |AB| = |CD| ise 2x - 5 = 9
2x = 14
x = 7 br dir.
RNEK 6:
Bir ikizkenar gende tepe asndan tabana indirilen aortayn ayn zamanda
kenarortay ve ykseklik olduunu gsteriniz.
ZM:
&
Yukardaki gibi |AB| = |AC| olacak ekilde ikizkenar ABC izilir ve alar ekildeki
gibi yazlr.
Tepe as olan W
A ndan aortay indirilir ve bu aortayn taban kestii noktaya N
denir.
& ile ACN
imdi ABN & arasndaki a-kenar durumlar incelenirse:
% h = m ^ % h _bb
m ^ ABN ACN b
bb & &
AB = AC b`b & A.K.A elii ile ABN , ACN olduu grlr.
m ^ BAN h = m ^ CAN h b
% % bb
a
& & BN = NC
ABN , ACN elii ile olur. Bu ise A kesinden indirilen aortayn
ayn zamanda kenarortay olduunu gsterir.
Ayrca B, N ve C noktalar dorusal olduundan

% % % %
m (BNA) + m (CNA) = 180 o & m (BNA) = m (CNA) = 90 o dir. Bu ise A kesinden
indirilen aortayn ayn zamanda ykseklik olduunu gsterir (Elikten dolay
% %
m (BNA) = m (CNA) dr.)
262
RNEK 7:
ekilde |AB| = |CE|, |AD| = |DE|,
m _ CAE
% i = 20 o ve
m ^ ACD
% h = m ^ % h ise m ^ % h n
ECD BAE
bulunuz.
ZM:
&
ACE nde [CD] hem aortay hem
kenarortay olduundan ayn zaman-
&
da yksekliktir. Bu durumda ACE
ikizkenar gendir.
Alar ve uzunluklar ekildeki gibi
&
yerletirilirse ABC de ikizkenar gen
olur.
Bu durumda m ^ ABC
% h = m ^ % h ise
ACB
a = 20o + 20o= 40o dir.
&
ABC nde 2a + b = 180o & 2 40o + b = 180o
& 80o + b = 180o
& b =100o dir.
%
Buradan m (BAE) = b + 20 o = 100 o + 20 o = 120 o dir.
Kenar - Kenar - Kenar (K. K. K.) Elik Teoremi

ki genin kenarlar arasnda yaplan bire bir elemede karlkl kenarlar e ise
bu iki gen etir.
&
Soldaki gibi bir ABC izilir.
|AB| = |BD| ve
m ^ ABC
% h = m^ % h = b
CBD
&
olacak ekilde CBD olu-
turulur. Ardndan D ile C
birletirilerek sadaki gibi
&
BDC oluturulur.
&
Yukardaki 2. ekilde ABD ikizkenar gen olmutur. Bu durumda [AD] = [BC] ve
& &
|AE| = |ED| olduundan |AC| = |CD| bulunur. imdi ABC ile BDC ayr ayr izilir.
|AB| = |DB|
% %
m (ABC) = m (DBC)
& , DBC
|BC| = |BD| ise bu eitliklerden K.A.K. elii ile ABC & dir.
263
GENLER
Sonu olarak:
Kenarlar arasndaki bire bir eleme ile karlkl kenarlar e olan genlere e -
genler denir. Bu elik Kenar - Kenar - Kenar (K. K. K.) elii olarak isimlendirilir.
K. K. K. eliiyle uzunluklar eit olan kenarlarn karlarndaki alarn lleri de
eittir.
RNEK 8:
ekilde |AB| = |EC|, m _ CDE
% i = 50 o ,
|AC| = |DC| ve |DE| = |BC| = 8 br ise m ^ ACB

% h n
bulunuz.
ZM:
Verilenler ekildeki gibi yerletirilirse
|AB| = |CE|
|BC| = |ED|
& , CED
&
|CA| = |DC| ise K.K.K. elii ile ABC olur.
& , CED
&
ABC olduundan eit kenarlarn kar-
sndaki alarn lleri de eittir.
Bu durumda m ^ ACB
% h = m ^ % h = 50 o dir.
CDE
RNEK 9:
ekilde
|BD| = |EF| = 6 br,
|DE| = |EC| = 5 br ve
|BE| = |FC| = 7 br ise a + b + c deerini bulunuz.
ZM:
BD = EF = 6 br _bb
bb
& , EFC
DE = EC = 5 br `b olduundan K. K. K. elii ile DBE & dir.
bb
BE = FC = 7 br b
a
Bu durumda m ^ DEB% h = m ^ % h = c ve
FCE
m ^ DBE h = m ^ EFC h = a dir.
% %
&
Alar ekildeki gibi yerletirilirse ABC nin i
alar toplamndan a + b + c = 180o dir.
264
RNEK 10:
E iki genin karlkl yardmc elemanlarnn da e olduunu gsteriniz.
ZM:
E genlerde karlkl aortaylarn eliinin ispat:
& b DEF&
ekildeki gibi ABC izilir. Daha
sonra karlkl keler olan A ile D den
srasyla [AK] ve [DL] aortaylar izilir
& ile DEL
&
ve ABK ni karlatrlrsa
m _ KAB i = m _ LDE i = c bbb

% % _
bb & &
AB = DE b`b & A.K.A. elii ile ABK , DEL dir.
m _ ABK i = m _ DEL i = a bb
% % b
& & a
ABK , DEL olduundan |AK| = |DL| olur ki bu da e genlerin karlkl aortay-
larnn da e olduunu gsterir.
E genlerde karlkl kenarortaylarn eliinin ispat:
& , DEF
ekildeki gibi ABC &
izilir. Daha
sonra karlkl keler olan A ile D den
srasyla [AK] ve [DL] kenarortaylar izi-
& ile DEL
lir ve ABK &
ni karlatrlrsa
AB = DE b_b
bb
m ^ ABK h = m ^ DEL h `b & K.A.K. efllii ile ABK
% % & &
, DEL olur.
bb
BK = EL b
a
& b DEL&
ABK olduundan |AK| = |DL| olur ki bu da e genlerin karlkl kenaror-
taylarnn da e olduunu gsterir.
E genlerde karlkl yksekliklerin eliinin ispat:
ekildeki gibi ABC & , DEF
&
izilir.
Daha sonra karlkl keler olan A
ile D den srasyla [AK] ve [DL] yk-
& ile DEL
seklikleri izilir ve ABK &
ni
karlatrlrsa
m ^ ABK
% h = m ^ % h _bb
DEL b
bb & &
AB = DE b`b & A.K.A. efllii ile ABK , DEL olur.
m ^ BAK h = m ^ EDL h b
% % bb
a
& , DEL &
ABK olduundan |AK| = |DL| olur ki bu da e genlerin karlkl ykseklik-
lerinin de e olduunu gsterir.
RNEK 11:
& &
ABC nde B kesine ait ykseklik (x - 3) br, DEF nde E kesine ait ykseklik
& &
(5 - x) br dir. ABC , DEF ise x deerini bulunuz.
ZM:
& , DEF
&
ABC olduundan karlkl keler olan B ve E ye ait ykseklikler de etir. Bu
durumda x - 3 = 5 - x & 2x = 8 ve x = 4 tr.
265
GENLER
ALITIRMALAR
& , KLM &
1. ABC ise aada verilenlerin doru ya da yanl olduunu
belirtiniz.
l. |AB| = |KL|
ll. m ^ ACB
% h = m^ % h
KLM
lll. |BC| = |LM|
2.
Yukardaki genlerden ikisi etir. E olan genleri bularak hangi elik

teoremine gre e olduklarn belirtiniz.
3.
% %
ekilde m (DAC ) = m (BCA) ve
% %
m (DCA) = m (CAB) dr. |AD| = (2x - 1) br
|DC| = (3y - 2) br, |CB| = (x + 3) br ve
|BA| = (y + 4) br ise
x + y deerini bulunuz.
4.
ekle gre ekenar gen olan
& ile CFK
&
BDE e genlerdir.
|AD| = (2x - 1) br,
|AF| = (x + 4) br ise |DF| nun alabilecei
en kk tam say deerini bulunuz.
5.
|AD| = 7 br ve |BC| = 6 br olmak zere
& , ADC
&
ABC ise |AB| + |DC| deerini bulu-
nuz.
6.
& ve ADE
& ekenar genlerdir.
ABC
|AD| = 7 br ve |BE| = 2 br ise |DB| nu bulu-
nuz.
266
7.
&
ABC ekenar gen,
|BT| = |CN|, |AT| = (5 - x) br,
|TN| = (x - 1) br ise x deerini bulunuz.
8.
ekilde AD = 1 br, DB = 3 br ve
|AB| = |BC| ise |DC| nu bulunuz.
9.
% %
ekilde m (BAC) = 25 o , m (FAD) = 30 o ,
AK = KB , AE = EF , 5DE? = 5AF? ,
% % %
ve m (ACK) = m (KCB) ise m (CAD) n
bulunuz.
10.
% %
ekilde AC = EB , m (BDE ) = m (EDC) ,
m (AEC) = 40 ve 5DE? = 5BC? ise
% o
%
m (CBD) = a deerini bulunuz.
11.
ABC ekenar gen ve |BD| = |EC| ise
%
m (AFD) = a deerini bulunuz.
267
GENLER
12.
& ve AED &
ABC ekenar genler ise
m ^ ACD h n bulunuz.
%
13.
A, C, D noktalar ve E, C, B noktalar
dorusaldr. ekilde verilenlere gre y
deerini bulunuz.
14.
l. 5AC? = 5BD?
ll. |TC| > |DC|
lll. |BC| = |DC|
lV. |CD| > |AD|
ekilde verilenlere gre yukardaki

maddelerden hangilerinin daima doru
olduunu bulunuz.
15.
ekilde verilenlere gre x + y deerini bulunuz.
268
16.
fiekilde AB = DC = 6 br,
AD = BC = 7 br
ve AC = 5 br dir.
l. 5AC?, BAD
%
nn aortaydr.
ll. m ^ ABC
% h = m ^ % h dr.
CDA
& , ADC
lll. K . K . K . eliine gre ABC & dir.
lV. [AD] ' [BC] dr.

Yukardakilerden hangisi ya da hangilerinin yanl olduunu bulunuz.
17.
ABCD kare ve 5FC? = 5MC? dr.
ekilde verilenlere gre
m ^MFC
% h = a deerini bulunuz.
18.
Bir ABCD dikdrtgeninde D noktas [AB] zerindeki bir P noktasyla aka-

cak biimde katlanyor ve aadaki ekil elde ediliyor.
l. 5KL?, DKP
%
nn aortaydr.
ll. DK = KP dur.
lll. DL = LP dur.
lV. 5DP? = 5KL? dur.
ekle gre yukardakilerden hangisi ya da hangilerinin doru olduunu
bulunuz.
269
GENLER
9.5.3.2. ki genin Benzer Olmas iin Gerekli Olan

Asgari Koullar
Karlkl keleri arasnda yaplan bire bir elemede karlkl kenar uzunluklar
orantl ve karlkl alar e olan genlere benzer genler denir.
Benzerlik sembol + eklindedir.
& ve DEF & & + DEF
&
ABC nin benzerlii ABC ile gsterilir. Ayrca k d R + olmak zere
W
A,X
_
D bbb
W
B,W
b AB BC AC
E `b ve DE = EF = DF = k dir.
bb
X
C,W Fb
a
& nin DEF
& ne benzerlik
ABC
Eitlikteki k ifadesine oran denir.
RNEK 12:
& nin PRS
&
ABC ne benzerlik oran 2
3 ise aadakilerin doru ya da yanl olduu-
nu belirtiniz.
a) W
A,X
R & + SPR
) CAB &
b) CB - SR = 0 d) 3 $ AB = 2 $ PR
BC
c) RS = 2
3
ZM:
& + PRS& AB BC AC 2
ABC olduundan PR = = = 3 tr.
RS PS
Ayrca karlkl alarn eliinden W
A,WP, W
B,X R ve X
C,W S dr.
& + PRS
a) ABC &
olduundan W
A ve X
R karlkl elenemez. Bu durumda W
A,YX
R
dr.
BC
b) RS = 2 3 olduundan BC = 2k ve RS = 3k diyelim.
|CB| - |SR| =2k - 3k =-k dir.
Benzerlik oran olan k deeri pozitif gerek say olduundan -k Y
= 0 dr. Bu durum-
da CB - SR ! 0 bulunur.
BC
c) [BC] ile [RS] karlkl orantl olduundan RS = 2 3 tr.
& + PRS &
) ABC ifadesinde herhangi bir genin iki kesi yer deitirirse dier
genin de karlkl keleri yer deitirir. Aksi hlde benzerlik bozulur.
& &
Bu durumda ABC yazldnda C kesini en sola alrsak PRS yazldnda da
karlkl ke olan S kesi en sola geer ve benzerlik bozulmam olur. Yani
& + PRS & & CAB& + SPR &
ABC yazlabilir.
d) [AB] ile [PR] karlkl orantl olduundan
AB 2
= 3 & 3 $ AB = 2 $ PR dur.
PR
Sonu olarak a ve b maddeleri yanl iken c, ve d maddeleri dorudur.
RNEK 13:
& + CDE
ekilde ABC &
ise m ^ ABC
% h= a
deerini bulunuz.
270
ZM:
& + CDE
ABC &
olduundan m ^ W
A h = m^ X
C h = 100 o ve m ^ W
B h = m^ X
D h = a dr.
& ile CDE
& ni ayr ayr iziniz.
ABC
&
CDE nde i alar toplam ile 100 o + 30 o + a = 180 o & a = 50 o bulunur.
lmler yaparak Kenar - A - Kenar (K.A.K.) benzerlii oluturma:
Cetvel yardmyla 4 cm uzunluunda bir doru paras ve bu doru parasnn 2

kat uzunluunda 8 cm lik bir doru paras izilir.
A 4 cm B D 8 cm E
A 4 cm B D 8 cm E
A 4 cm B D 8 cm E
Alerin merkezi A ve E noktalarna konularak A noktasndaki alerin sa
tarafndaki 50o lik aya bir doru, E noktasndaki alerin sol tarafndaki 50o lik
F alar izilmi
aya bir doru izilir. izilen bu dorular yardmyla CAB ve FED
olur.
C
F
50
C4 cm B D 8 cm
F
50 E
50C4 cm B D 8 cm 50 E
50 4 cm B D 8 cm 50 E
F
Alarn A ve E kelerinden cetvel yardmyla srasyla 3 cm ve 6 cm uzunluun-
da iki doru C
paras izilir. F
6 cm
3 cm
Daha sonra aadaki ekildeki gibi ABC ve DEF genleri oluturulur.
A 50 C4 cm B D 8 cm 6 cm E
50
F
3 cm
A 50C4 cm B D 8 cm 650cm E
3 cm
A 50 4 cm B D 8 cm 50 E
Cetvel kullanlarak |BC| ve |DF| llrse |DF| = 2 |BC| olduu grlr. Buradan
iki kenar uzunluu birbiriyle orantl ve bu kenarlar arasndaki ann eit olduu
ABC ve EDF genlerinin benzer olduu grlr.
271
GENLER
Kenar-A-Kenar (K. A. K.) Benzerlik Kural

Karlkl iki kenar uzunluu orantl ve bu kenarlarn oluturduu alar e olan
genler benzerdir. Bu benzerlie Kenar - A - Kenar (K. A. K.) benzerlik kural
denir.
AB Yf $ k b_b
DE
= Yf = k bbb Kenar-A-Kenar (K.A.K.)
W
A,X
bb
D `b & benzerlik kural ile ;
bb & + DEF
& dir.
AC Ye$k bb ABC
= e = k bb
DF Y
a
RNEK 14:
|AC| = |ML| = 6 br, 2 . |AB| = |BC| = 8 br ve |LK| = 9 br ise |MK| = x deerini bulunuz.
ZM:
& 9 = 3 ve m (W V) olduundan K.A.K. benzerlik
AB 4 2 AC 6 2
= 6 = 3, A) = m ( L
LM LK
& + MLK
kuralna gre BAC & dir. Bu durumda
AB BC 4 8
= & 6 = x & 4x = 48
LM MK
& x = 12 dir.
RNEK 15:
ekilde |AD| = 4 br, |DB| = 2 br,

2 . |AD| = |DE|=6 br ve |EC| = 5 br ise |BC| = x
deerini bulunuz.
ZM:
AE AD AE AD
ekilde AB = 63 = 12 ve AC = 84 = 12 olduundan AB = AC = 12 dir.
W & ve ACB
A, ADE &
nin ortak as olduundan K . A . K . benzerlik kural gerei
& + ACB
& dir.
ADE
AE DE 3 6
Bu durumda = & 6 = x & 3x = 36 & x = 12 br dir.
AB CB
272
lmler yaparak A - A (A.A.) benzerlii oluturma:
Cetvel yardmyla uzunluu 8 cm olan bir [AB] ile uzunluu 4 cm olan bir [DE]
izilir.
A 8 cm B D 4 cm E
AB
( DE = 2 olduuna dikkat ediniz.).
A 8 cm B D cm E E
A 8 cm B D 4 4cm
Aler yardmyla aadaki gibi m( W W ) = 40o ve m( B

A ) = m( E W ) = m( D
W ) = 80o
olacak ekilde alar izilerek ABC ve DEF genleri oluturulur.
C F
C
F
80 F
40 80 40
8 cm 4 cm
40 80
40 80 80 40
80 40
8 cm 4 cm
8 cm 4 cm
AC BC
Cetvel yardmyla |AC|, |BC|, |DF| ve |EF| llrse EF = DF = 2 olduu gr-
C eit olan ABC ve DEF genleri benzerdir.
lr. Bu durumda ikier as
C
C F
F
40 80 F 40
80
A 8 cm B A 4 cm B
40 80 80 40
40 80 80 40
A 8 cm B A 4 cm B
A 8 cm B A 4 cm B
A-A (A.A) Benzerlik Kural

ki gen arasndaki bire bir
elemede karlkl ikier ann
lleri eit ise bu genlere
benzerdir denir. Bu benzerlie
A - A (A. A.) benzerlik kural
denir.
W
A, X
D
3 & A - A (A . A .) benzerlik kural ile ABC
& + DEF
&
W
B, W
E
dir.
273
GENLER
RNEK 16:
ekilde |AD| = 5 br, |DB| = 5 br, |AE| =4 br ve

% %
m (ADE) = m (ACB) ise |EC| = x deerini bulunuz.
ZM:
& ile ACB
&
ADE arasnda bire bir eleme yaplrsa
% h = m^ % h
m ^ ADE ACB
% h = m ^ & h 4 & A - A benzerlik kural gerei ADE + ACB dir.
& &
m ^ DAE CAB
AE AD
Bu durumda AB = AC & 4 5
8 = 4 + x & 16 + 4x = 40 & 4x = 24 & x = 6 br dir.
RNEK 17:
ekilde AB = 16 cm , AC = 20 cm ve CE = 5 cm dir.
m _ ABC i = m _ CDE i = 90 o ise CD = x deerini bulunuz.
% %
ZM:
m ^BAC
% h = a ve m ^ % h = b denilirse.
ACB
&
ABC i alar lleri toplam ile
90o + a + b = 180o ise a + b = 90o dir.
B, C ve D noktalar dorusal olduu iin C

kesindeki a lleri toplam 180o dir.
Buradan m ^ ECD
% h = a dr.
&
ECD i alarnn toplam 180o olduundan m ^ CED
% h = b dir. Bu durumda,
m ^ BAC
% h = m^ % h
DCE
% h = m ^ % h 4 & A - A (A. A.) benzerlik kural ile BAC + DCE dir.
& &
m ^ ACB CED
BA AC
O hlde DC = CE & 16 20
x = 5 & x $ 20 = 16 $ 5 & x = 4 cm dir.
RNEK 18:
ekilde m ^ BAC
% h = m ^ % h, BC = 2 cm ve
ADB
|CD| = 6 cm ise |AB| = x deerini bulunuz.
274
ZM:
m ^ BAC
% h = m ^ % h = a ve m ^ % h = b
ADB ABC
denilirse
m ^ ABC
% h = m ^ % h ve m ^ % h = m ^ % h
DBA BAC BDA l
A B C A
A B C olduundan
l
A & A-A (A.A.) benzerlik kural ile
&
ABC + DBA dir.
AB BC x 2
Bu durumda DB = & 8 = x & x 2 = 16 & x = 4 cm dir.
BA
lmler yaparak Kenar - Kenar - Kenar (K.K.K.) benzerlii oluturma:

A
A
Cetvel yardmyla uzunluklar 3 cm, 4 cm ve 5 cm olacak ekilde tane doru
paras izilir. 5
3
3 A 5 B C A
l
B C
4
B C
4
Cetvel yardmyla uzunluklar 6 cm, 8 cm ve 10 cm olacak ekilde tane daha

doru paras l
A izilir. B C A
A D E l
F
D E F D
3 5
[AB], [BC] ve [CA] u uca eklenerek ABC geni oluturulur. Ayn ekilde [DE],
[EF]Bve [FD] u uca eklenerekC DEF geni oluturulur.
4
A
D D
3 5
10 10
6 6 l
D E F D
B C
4 E F
E F 8
8
AB BC CA 1
genlere bakldnda DE
=
EF
=
FD
= 2 olduu grlr. Buradan kar-
l
D orantl olan ABCEve DEF genleri benzerdir. F
lkl kenarlar Bu durumda karlk- D
D
l kenar uzunluu da birbirleriyle orantl olan herhangi iki gen benzerdir.
A A D D
Kenar - Kenar - Kenar (K . K . K .) Benzerlik Kural
10
6
Keleri arasnda yaplan bire bir elemede karlkl kenar uzunluklar orantl
olan genler benzerdir. Bu benzerlie Kenar - Kenar - Kenar (K. K. K.) benzerlik
kural denir.
E F
8 Yandaki flekilde
D
AB BC AC
B C = = =k E F
DE EF DF
B C E
olduundan
10
6 Kenar - Kenar - Kenar (K.K.K.)
& + DEF
& dir.
benzerlik kural ile ABC
E F
8 A D
275
GENLER
RNEK 19:
Yukardaki genlerin
a) Benzer olup olmadklarn bulunuz.
b) E olup olmadklarn bulunuz.
c) Elik ile benzerlik arasnda nasl bir iliki olduunu bulunuz.
ZM:
& + EDF
& dir.
a) genlerin ikier alar eit olduundan A. A. benzerlii ile ABC
Buradan
AB AC BC 7 9 6
= = = k & 7 = x = 6 = k & x = 9 ve k = 1dir.
ED EF DF
AB = ED _bb
bb
& , EDF
& dir
b) k = 1 olduundan AC = EF b` & ABC (K . K . K. elik kural).
bb
BC = DF b
a
& &
c) ABC ile EDF genleri benzerlik oran k = 1 olduu iin hem e hem de benzer
genlerdir. O hlde
Benzerlik oran k = 1 olan genler ayn zamanda etir.
E genler ayn zamanda benzerdir.
Benzer genler e olmayabilir.
RNEK 20:
Yukardaki genlerden hangilerinin benzer olduunu bulunuz.
ZM:
& & AB BC AC
ABC ile DEF nin kenar uzunluklar oran DE = EF = DF = 2 olduundan
& + DEF
&
ABC
K.K.K benzerlik kural ile dir
BC AC
& ile KLM
ABC &
nin kenar uzunluklar oran AB
KL
=
LM
=
KM
2
= 3 olduundan
& + KLM& dir.
ABC
K. K. K. benzerlik kural ile
& , DEF
& ve KLM
& & + KLM
& dir.
ABC ile benzer olduundan DEF
276
RNEK 21:
Yandaki gende AB = 16 br,
BD = 7 br, DC = 5 br,
CE = 6 br, EA = 4 br ve
DE = 8 br dir.
m ^ DEC
% h + m ^ % h = 110 o ise
BAC
ABC iin m ^ X
C h n bulunuz.
&
ZM:
& ile DEC
&
ABC genlerinin keleri karlatrlrsa
AB 16 BC 12 AC 10
= 8 = 2, = 6 = 2, = 5 = 2 olduundan K.K.K benzerlik
DE EC DE
& + DEC
& dir.
kuralna gre ABC
Bu efllikten faydalanarak
m ^ DEC
% h = m^ % h = b
ABC
ve m ^ BAC
% h = m^ % h = a
EDC
denilirse ve bu alar flekle
yandaki gibi yazlrsa
Soruda verilenleri kullanarak m _ DEC

% i + m _ % i = 110 o & b + a = 110 o elde edilir.
BAC
ABC nin i alar toplam ile m A + m B + m ^ X
^ W h ^ W h C h = 180 o & a + b + m ( X
&
C) = 180 o
X
& 110 + m ( C) = 180 o
o
& m (X
C) = 70 o dir.
Benzer genlerin karlkl yardmc elemanlar da ayn benzerlik oranna sahip-

tir.
& alnrsa ve AB = BC = AC = k olsun.

& + DEF
ABC
DE EF DF
l.
WA,X D olduundan A ve D kelerinden [AP] ve [DR] kenarortaylarn

izilirse bu durumda W
B,W
& &
E olur ve K. A. K. benzerlii ile ABP + DER dir.
& + DER
& AB BP AP
Buradan ABP ile DE
=
ER
=
DR
= k bulunur.
AP
= k olduu iin benzer genlerin karlkl kenarortaylarnn uzun-
DR
luklar
benzerlik oranna eittir.
277
GENLER
ll.
W
A,X D olduundan A ve D kelerinden [AP] ve [DR] aortaylar izilir-
& + EDR
&
se bu durumda K.A.K. benzerlii ile BAP olur.
BA AP BP
Buradan = = = k bulunur.
ED DR ER
AP
= k olduu iin benzer genlerin karlkl aortaylarnn uzun-
DR
luklar oran benzerlik oranna eittir
lll.
W
A,X D olduundan A ve D kelerinden [AP] ve [DR] ykseklikleri indi-
rilsin. Bu durumda W
B,W
&
E olduundan A.A. benzerlii ile ABP + DER
&
dir.
AB BP AP
Buradan DE = = = k bulunur.
ER DR
AP
= k olduu iin benzer genlerin karlkl yksekliklerinin oran
DR
benzerlik oranna eittir.
Benzer genlerin evreleri oran benzerlik oranna eittir.
&
& ile DEF
ABC benzer genler ise
AB BC AC AB + BC + AC ^ ABC
&h
=k& =k& & h = k dir.
^ DEF
= =
DE EF DF DE + EF + DF
RNEK 22:
Benzerlik oran 2
5 olan iki genden kk olan genin evresi 36 cm ise byk
olan genin evresinin ka cm olduunu bulunuz.
ZM:
^ ABC
&h
& &
Benzerlik oran 2 2
& h = 5 olacak ekilde ABC ile DEF seilir.
5 & ^ DEF
& &
Bu durumda kk olan gen ABC ve byk olan gen ise DEF dir.
& h = 5 & ^ DEF h = 90 cm dir.

36 2 &
Dolaysyla
^ DEF
278
RNEK 23:
& &
Bir ABC nin kenarlarnn orta noktalar alnarak DEF oluturuluyor.
^ ABC
&h
& h orann bulunuz.
^ DEF
ZM:
& ve DEF
&
ABC yandaki gibi izilebilir. Orta taban zellii ile
BC =
DE
2
AB =
EF
2
AC =
+ DF
2
BC AB AC
& 2 + 2 + 2 = DE + EF + DF
BC + AB + AC =
& DE + EF + DF
2
^ ABC
&h
& = ^ DEF
&h
2
^ ABC
&h
& & h = 2 dir.
^ DEF
ALITIRMALAR
Yandaki ekilde
1.
|AE| = 3 br, |AD| = 4 br, |BD| = 5 br ve
% h = m ^ % h ise
m ^ ADE ACB
|EC| = x deerini bulunuz.
2.
Yandaki ekilde |AB| = 8 br,

|AC| = 18 br ve |CD| = 4 br
ise |EC| = x deerini bulunuz.
3.
Yandaki ekilde [AD] ' [BC] olmak

zere |AC| = 28 br ve 5 |AD| = 2 |BC|
ise |EC| nu bulunuz.
279
GENLER
4.
Yandaki ekilde verilenlere gre aadaki-

lerden hangilerinin doru hangilerinin yanl
olduunu belirtiniz.
& + ACB
l. K . K . K . benzerlik kural ile ADE &
dir.
& nin ADE
&
ll. ACB ne benzerlik oran 1
2 dir.
& nde 5AE?
lll. ADE na ait kenarortay uzunlu-
& ndeki 5AB?
unun ACB na ait kenarortay uzun-
luuna oran 1
2 dir .
5.
Yandaki ekilde [AD] ' [BC],
|AD| = 3 br,
|BC| = 12 br,
|AB| = 4 br ve
|BD| = 6 br ise
|DC| = x deerini bulunuz.
6.
Yandaki ekilde
|AD| = 5 cm,
|DB| = 3 cm,
|AE| = 4 cm,
|EC| = |DE| = 6 cm
ise |BC| nu bulunuz.
7.
Yandaki ekilde
% %
m (BAC) = m (ADC)
|BC| = 3 br ve |CD| = 9 br ise |AB| nu
bulunuz.
& + DEF
8. ABC &
olmak zere 2 $ AB = 3 $ DE veriliyor. W
B nn aortay
uzunluu 12 br ise W
E nn aortay uzunluu ka br olduunu bulunuz.
9. % h = m^ % h
Yandaki ekilde m ^ DAE ACB
|AD| = 6 br ve |CD| = 4 br ise |BC| nun ka br
olduunu bulunuz.
280
9.5.3.3. genin Bir Kenarna Paralel ve Dier ki Kenar Ke-
secek ekilde izilen Dorunun Ayrd Doru Paralar
Temel Orant Teoremi
Bir genin bir kenarna parelel olan ve dier iki kenar farkl noktalarda kesen
doru, kestii kenarlar zerinde orantl paralar oluturur.
ekilde d ' [BC] ise AD

DB
=
AE
EC
dir.
d ' 5BC? olduundan

% h = m ^ % h ve m ^ % h = m ^ % h dir.
m ^ ADE ABC AED ACB
& &
Bu durumda A.A benzerlii ile ADE + ABC olur.
ekilde
AB = AD + DB ve AC = AE + EC dir.
Bu eitlikleri benzerlikte yerine yaznz.
& + ABC
& AD AE AD AE
ADE & = & =
AB AC AD + DB AE + EC
AD + DB AE + EC
& =
AD AE
AD DB AE EC
& + = +
AD AD AE AE
DB EC
& 1+ = 1+
AD AE
DB EC
& =
AD AE
AD AE
& = dur.
DB EC
RNEK 24:
ekilde 6DE@ ' 6BC@ , AC = 2 br , BD = 3 br ,

AE = ^ x + 1 h br ve EC = ^ 2x + 1 h br ise x dee-
rini bulunuz
ZM:
5DE? ' 5BC? olduundan temel orant teoremi kullanlrsa
AD AE 2 x+1
= & 3 = 2x - 1 & 4x - 2 = 3x + 3 & x = 5 br dir.
DB EC
281
GENLER
RNEK 25:
ekilde [EF] ' [BC] ve
[FK] ' [CD] dir.
AE = 4 br, EB = 3 br
ve AK = 8 br ise KD = x
deerini bulunuz.
ZM:
& nde AE = AF & 4 = AF dir.
l. [EF] ' [BC] olduundan ABC EB FC 3 FC
& nde AF = AK & AF = 8 dir.
ll. [FK] ' [CD] olduundan ACD FC KD FC x
4 8
l ve ll den 3 = x & 4x = 24 & x = 6 br dir.
RNEK 26: & nde 5DE? ' 5BC? ve

ABC
ABE nde 5DF? ' 5BE? dir.
&
AF = 2 $ FE = 4 br ise
EC = x deerini bulunuz.
ZM:
& nde 5DF? ' 5BE? & AD = AF & AD = 4 dir.
ABE
DB FE DB 2
& nde 5DE? ' 5BC? & AD = AE & AD = 6 tir.
ABC x
DB EC DB
4 6
Bu durumda 2 = x & 4x = 12 & x = 3 br dir.
Bir genin iki kenarnn orta noktalarn birletiren
doru paras genin dier kenarna paraleldir. Bu
doru parasna genin orta taban denir.
BC
ekilde AD = DB ve AE = EC & DE = 2 dir.
RNEK 27:
[DE] ' [BC] olmak zere

AD = DB ve AE = EC dur.
DE = ] x + 4 g br ve BC = ] 3x - 1 g br ise
x deerini bulunuz.
ZM:
AD = DB ve AE = EC &
olduundan [DE], ABC nin orta tabandr.
BC
Dolaysyla DE = 2 & x + 4 = 3x2- 1 & 2x + 8 = 3x - 1 & x = 9 br olur.
282
THALES'N ALIMALARI
Miletli Thales ( Tales) Sokrates ncesi dnemde yaam olan Anadolulu bir
dnrdr. Doum yeri olan Milet, Menderes Deltas'nda olup bugnk Aydn
ilimiz snrlar iindedir. Ad net olarak bilinen ilk filozof olduu iin felsefenin ve
bilimin ncs olarak adlandrlr.
Matematik alannda rlar am birisidir. Eski Yunan bilginlerinden

Kallimakhos'un aktard bir dnceye gre denizcilere kuzey takm yldzlarndan
Bykay yerine Kkay'ya bakarak yn bulmalarn tlemitir. Ayn zamanda
Msrllardan geometriyi renip Yunanllara tantmtr. Bulduu baz geometri
teoremleri unlardr:
ap emberi iki eit paraya bler.
Bir ikizkenar genin taban alar birbirine eittir.
ki dorunun kesime noktasndaki ters alar birbirine eittir.
Kesi ember zerinde olan ve ap gren a, dik adr.
Taban ve buna komu iki as verilen gen izilebilir.
Thales Teoremi
Birbirine paralel en az doru farkl iki

kesen zerinde orantl doru paralar olu-
turur. ekilde d3 ' d4 ' d5 ise
AB DE
= dur.
BC EF
A noktas ile F noktasn birletiren dorunun [BE] n kestii noktaya P denilirse
& AP DE
ADF nde Temel Orant Teoremi ile PF = dur.
EF
& AB AP
ACF nde Temel Orant Teoremi ile BC = dur.
PF
AB DE
Yukardaki ifadeler kullanlarak BC = EF dur.
283
GENLER
RNEK 28:
ekilde d3 ' d4 ' d5 olmak zere

3 $ AB = 2 $ BC ve DE = 8 cm ise
EF nu bulunuz.
ZM:
AB
= 2 eitliini Thales teoreminde yerine yazlrsa
BC 3
AB DE 2 DE
= & 3 =
BC EF EF
2 8
Thales teoremine gre &3 =
EF
& EF = 12 cm dir.
ekilde [DE] ' [BC] ise

AD AE DE
= = dur.
AB AC BC

A . A . benzerlik kural ile
& + ABC &
ADE olduundan
AD AE DE
= = dur.
AB AC BC
RNEK 29:
ekilde AD = 2 br ve DB = 8 br dir.
DE
6DE@ ' 6BC@ ise orann bulunuz.
BC
ZM:
[DE] ' [BC] olduundan AD

AB
=
DE
BC
2
& 10 =
DE
BC
&
DE
BC
1
= 5 tir.
284
RNEK 30:
ekilde [AF] ' [BE] ' [CD] dir.

BC = 3 $ AB ,
AF = 6 br
ve CD = 22 br
ise BE nu bulunuz.
ZM:
A ve D noktalarn birletirilir ve [AD] nn
[BE] n kestii noktaya P denilirse
&
ACD iin temel orant teoremi ile
AB AP x AP
= & 3x =
BC PD PD
AP 1
& = 3 tr.
PD
Bu durumda |AP| = k ve |PD| = 3k denilirse
& iin AB = BP & x = BP & BP = 11 dir.

ACD 4x
AC CD 22 2
& iin DP = PE & 3k = PE & PE = 9 dir.

DFA 4k
DA AF 6 2
11 9
Sonu olarak BE = BP + PE = 2 + 2 = 10 br dir.
RNEK 31:
ekilde [AB] ' [DC] ' [FE] dir.
BC = 4 br, CE = 6 br ve DC = 2 br ise
AB + EF deerini bulunuz.
ZM:
&
[DC] ' [AB] olduundan ABE iin
EC DC 6 2
= & 10 =
EB AB AB
& 6 $ AB = 20
10
& AB = 3 tr.
&
[DC] ' [EF] olduundan BEF iin
BC CD 4 2
= & 10 =
BE EF EF
& 4 $ EF = 20
& EF = 5 tir.
10 25
AB + EF = 3 + 5 = 3 tr.
285
GENLER
ALITIRMALAR
1. 5DE? ' 5BC? ise yandaki flekilde verilenlere
gre EC = x deerini bulunuz.
2.
Yandaki flekilde 5DE? ' 5BC? olmak
zere 3 $ DE = BC ve AE = 4 br
ise CE = x deerini bulunuz.
3.
Yandaki flekilde 5BE? ' 5CD?, 5EF? ' 5DK?

ve 5FL? ' 5KM? ise
LM = x deerini bulunuz.
4. Yandaki flekilde d 3 ' d 4 ' d 5 dir.

AB = (x + 2) br, BC = (2x + 4) br ve
DE = 4 br ise EF = x deerini bulunuz.
5.
Yandaki flekilde D, E, F bulunduklar

kenarlarn orta noktalar olmak zere
& = 15 br ise
(DEF)
&
(ABC) ka birim olduunu bulunuz.
286
6. Yandaki flekilde 5DE? ' 5BC?,
2 $ DT = TC ve AD = 5 br ise
DB nu bulunuz.
7.
Yandaki flekilde 5AB? ' 5EF? ' 5DC?,
AE = 2 br, EC = 4 br ve FE = 6 br ise
AB + DC deerini bulunuz.
8.
Yandaki flekilde 5AD? ' 5EF? ' 5BC?
olmak zere AD = 4 br ve
BC = 12 br ise EF nu bulunuz.
Yandaki flekilde 5DC? ' 5EF? ' 5AB?,

9.
4 $ DE = AD ve CF = 15 br ise
BC nun ka birim olduunu bulunuz.
10.
Yandaki flekilde AK = KC , AT = 10 br,
TB = 2 br ve BC = 8 br ise
%
m (ATK) n bulunuz.
11.
Yandaki flekilde 5DC? ' 5TN? ' 5AB?
olmak zere
DC = 2 br, DT = 4 br, TA = 3 br
ve TN = 10 br ise
AB = x deerini bulunuz.
287
GENLER
9.5.3.4. genlerin Benzerlii ile lgili Problemler

RNEK 32:
Bir semtin belirli bir blgesindeki yol haritas ekildeki
gibidir. Yatay yollar birbirine paralel olmak zere
|AB| = 60 m, |AC| = 100 m, |EC| = |CD|=200 m ve |BD| = 300
m dir.
D noktasnda bulunan bir src srasyla F, E ve sonra da
C noktasna gidiyor. Bu srcnn gittii yolun toplam
ka metre olduunu bulunuz.
ZM:
Yol grselini geometrik olarak aadaki gibi izilirse
Yatay yollar birbirine paralel olarak verildiinden
[AB] ' [CD] ' [EF] dir. Temel Orant Teoremi
yardm ile
AC BD 100 300
= & 200 = & DF = 600 m dir.
CE DF DF
A ile F noktalarn birletirerek [AF] n oluturunuz. [AF] nn [CD] n kestii noktaya

P denilirse |CP| = x ve |PD| = 200 - x yazlabilir.
&
FBA iin FD
FB
=
PD
AB
600 200 - x
& 900 = 60 & 200 - x = 40 & x = 160 m dir.
& iin AC = CP & 100 = x & 1 = 160 & EF = 480 m dir.

AEF
AE EF 300 EF 3 EF
Sonu olarak D noktasndan yola kan bir src C ye kadar
|DF| + |FE| + |EC| = 600 m + 480 m + 200 m = 1280 m yol gitmi olur.
RNEK 33:
Piramit biimindeki bir yapnn ikizkenar gen eklindeki
yzeylerinden birisi yandaki gibi ABC geni olarak izil-
mitir.
|AB| = |AC| = 37,50 metre ve |BC| = 45 metre olan bu pira-
midin maketi yaplacaktr. Maketin yzeylerinden birisin-
deki genin pramitteki gen ile benzerlik oran 0,0125
ise maketteki genin kenar uzunluklarn bulunuz.
ZM:
Piramitteki gen ABC geni ise maketteki gene AI BI CI geni denilirse

& & AI BI BI CI AI CI
A I B I C I + ABC ve = = = 0, 0125 tir.
AB BC AC
I I I I
AB AB
: = 0, 0125 & 37, 50 = 0, 0125
AB
& A I B I = 37, 50 $ 0, 0125 = 0, 46875 metredir.
: AB = AC & A I B I = A I C I = 0, 46875 metredir
BI CI BI CI
: = 0, 0125 & 45 = 0, 0125
BC
& B I C I = 45 $ 0, 0125 = 0, 5625 metredir.
288
RNEK 34:
Yerden ykseklii 5 metre olan bir merdivenin
uzunluu 13 metredir. Duvara dayal ucu B nokta-
A
snda olan merdivenin bu ucu A noktasna kald-
rlyor. kinci durumda duvar ile arasndaki a, ilk
durumdaki zemin ile arasndaki aya eit olan bu
B
merdivenin ucunun ka metre yukar kaldrm
olduunu bulunuz.
ZM:
|DB| = |AC| = 13 m dir. Ayrca Pisagor Bants ile
|OD|=12 m dir.
kinci durumda duvar ile arasndaki a, ilk durum-
daki zemin ile arasndaki aya eit verildiinden
m _ BAC
% i = m _ % i = a ve
CDB
% i = m _ % i = b alnrsa
m _ OBD OCA
& &
A.K.A.ile OBD , OCA dir.
Dolaysyla OD = OA = 12 m dir.
OA = OB + BA = 12 m & 5 + BA = 12 m
& BA = 7 m dir.
Sonu olarak merdivenin duvardaki ucu 7 metre kaldrlmtr.
RNEK 35:
Dikdrtgen eklindeki bir
bilardo masasnda A nok-
tasnda duran topa vurul-
duunda topun izledii yol
ekilde verilmitir.
% h = m^ % h
m ^ ABD CBE
olmak zere AD = 50 cm,
EC = 150 cm ve
FC = 240 cm ise
EB nu bulunuz.
ZM:
DECF dikdrtgen olduundan karlkl kenar uzunluklar eittir. O hlde
|DE| = |FC| = 240 cm olduundan |EB| = x
ve |DB| = 240 - x denilirse
& + EBC & dir.
A.A. benzerlii ile DBA
Bu durumda
DB DA 240 - x 50
= & x = 150
EB EC
240 - x 1
& x = 3
& 720 - 3x = x
& 720 = 4x
& x = 180 cm dir.
289
GENLER
RNEK 36:
Bir firma yerden ykseklii
25 cm olan otobsler iin
uzunluu 100 cm olan engelli
rampalar retmektedir. Bu
firma yeni gelen otobslerin
yerden yksekliinin 30 cm
olduunu grm ve otob-
se taklacak engelli rampala-
rnn zeminle yapt ann nceki otobslere taklan engelli rampalarnn zeminle
yapt aya eit olmasn istemitir. Yeni yaplacak engelli rampalarnn uzunluu-
nun ka cm olacan bulunuz.
ZM:
& olduundan CA = BA & 100 = 25

& + EFD
A.A. benzerlii ile BCA FD ED x 30
x = 120 cm
Bu durumda yaplacak olan yeni rampann uzunluu 120 cm olmaldr.
RNEK 37:
Mine ve ei Ali yandaki gibi bir alveri merkezinde buluarak sinemaya gidecek-
lerdir.
I. Dik gen eklindeki alveri merkezinde maazalar, genin kenarlarna

gelecek ekilde yerletirilmi ve i blge ise aktivite alan olarak bo
braklmtr.
II. Mine, [AB] zerindeki E noktasnda ve sinemaya en yakn konumdadr.
III. |AC| = 200 m, |BC| = 250 m ve |EB| = 50 m dir.
IV. Ali, bulunduu B noktasndan Minenin bulunduu E noktasna gidecek
ve ardndan ikisi beraber sinemaya gideceklerdir.
Buna gre
a) Mine ile sinema arasndaki en ksa mesafenin ka metre olduunu
bulunuz.
b) Alinin bulunduu B noktasndan Minenin yanna ve oradan beraber
sinemaya gittiinde toplam ka metre yrdn bulunuz.
290
ZM:
Sinema [BC] zerinde ve Mineye en

yakn noktada olduundan Mine
ile sinema aras en ksa uzaklk
5ES? = 5BC? olacak flekilde ES dur.
Alar ekildeki gibi yerletirilirse A.A ben-
& + SBE
zerlik kural ile ABC &
dir.
BC AC
Bu durumda BE = SE & 250 200
50 = SE & SE = 40 m dir.
Buradan
a) 40 m
b) |EB| + |ES| = 50m + 40m = 90m dir.
RNEK 38:
Mimar engl Hanm, Doal Yaam Evleri isimli projesini ekildeki gibi bir maket
ev yaptrarak tantmak istiyor.
1
* Maket evlerin gerek evlere orann 75 olarak belirliyor ve bu orana uy-
gun maket evler yaptryor.
* Maket evlerin ilgi ekmesi iin atnn n yzndeki gensel blgenin
evresini erit led ile aydnlatyor.
* Mterilerden gelen talepler dorultusunda istee bal olarak gerek ev-
lere de erit led uygulamas yapacaktr.
* erit ledin metre fiyat 4 lira olarak belirleniyor.
Buna gre evine erit led uygulamas isteyen bir mteri ka lira deme yapacan
bulunuz.
ZM:
ekildeki maketin atsnn evresi 10 + 10 + 16 = 36 cm dir.
1
Maket evlerin gerek evlere oran 75 olduundan yaplmas planlanan bir evin
atsnn evresi 36 75 = 2700 cm dir.
2700 cm = 27 m erit led kullanmas gerekir.
erit ledin metre fiyat 4 lira olduundan 27 4 = 108 lira deme yaplmaldr.
291
GENLER
ALITIRMALAR
1.
ekilde boyu 540 cm olan

bir aa ile boyu 180 cm
olan bir ocuk verilmitir.
ocuun glgesinin boyu
200 cm ve ouk ile aacn
glgelerinin bitim noktas
180 ayn ise aacn glgesinin
540
boyu ka cm olacan
200 bulunuz.
2.
Bir halya desen oluturmak isteyen Aye Hanm ilk olarak bir ekenar gen izi-
yor. Daha sonra ve her defasnda bir nceki admda izilen genlerin yanlarna
bu genlerin 1 2 orannda benzeri olan iki gen iziyor.
1. admdaki genin evresi 64 br ise 4. admdaki genlerin evreleri toplamn
bulunuz.
3.
Soldaki kaydran
oranlar
kullanlarak
sadaki kaydrak
240 cm imal edilmitir.
160 cm
Buna gre sadaki
kaydran
uzunluunu
bulunuz.
4.
5 basamakl katlanr merdivenin iki kanadn bir-
birine balayan 3 tane ara paras vardr. Bu ara
paralar ikinci, nc ve drdnc basamak hiza-
sndadr.
Basamak aralar eit uzunlukta olan bu merdivenin
en kk ara parasnn uzunluu 30 cm ise dier
iki ara parasnn uzunluklar toplam ka cm olaca-
30 n bulunuz.
292
9.5.4. Dik gen Ve Trigonometri
Neler reneceksiniz?
gende a zellikleri ile ilgili ilemler yapma Terimler ve Kavramlar
genin kenar uzunluklar ile bu kenarlarn karlarndaki alarn Dik gen
llerini karlatrma Pisagor teoremi
Uzunluklar verilen doru parasnn hangi durumlarda gen klid teoremi
oluturduu.
Trigonometrik Oran
9.5.4.1. Dik gende Pisagor teoremi

Pisagor, Dnyann Gne etrafnda hareket ettiini kefetmitir.
Pisagor, geometri alannda aksiyomlar ve postulatlar kullanarak bu alan-
daki ilk verileri elde etmitir. Matematik alanna aksiyomatik ve ispat fikrini
kazandrmtr.
Pisagor, arpma cetvelini bulmu ve geometri alannda uygulamtr.
Doadaki her eyin matematiksel olarak yorumlanabileceini ne sren
Pisagor, ayn zamanda yaay ve inann da matematik ile yorumlanabile- Sembol ve Gsterimler
ceini ortaya atmtr.
sinx, cosx
Telin uzunluuna gre mzik notalarnn deikenlik gsterdiini ifade tanx, cotx
etmi ve notalarn saylarla yorumlanmas zerinde almtr.
Pisagor teoremi ad verilen teoremi matematik alanna kazandrmtr. Pi-
sagor teoreminde rasyonel saylarla lm yaplamayan uzunluklarn var
olduunu ispatlamtr.
Bir dik gende dik kenarlarn uzunluklarnn

karelerinin toplam, hipotens uzunluunun
&
karesine eittir. ekildeki ABC iin m( W
A ) = 90o
2 2
olduundan a = b + c dir. 2
A kesinden kar kenara dikme indirelim ve

dikme ayan H denilirse Bir as 90o olan gene dik
Alar ekildeki gibi yerletirirsek A. A. benzerlik gen denir.
kural ile 90o nin karsndaki kenara
& &
CAH + CBA ve hipotens, dier kenarlara
& + BCA
& dir. dik kenarlar denir.
BAH
Hipotens uzunluu dik
kenar uzunluklarndan daha
byktr.
a>b
2
& & CA =
& + CBA CH CA a>c
CAH & CH = dur.
CB CA CB
2
& & BA BH BA
BAH + BCA & = & BH = dur.
BC BA BC
BA 2 CA 2 BA 2 + CA 2
BC = BH + HC & BC = + & BC =
BC CB BC
2 2 2
& BC = BA + CA
2 2 2
& a = b + c dir.
293
GENLER
Pisagor teoreminin GeoGebra program yardmyla gsterimi:

Ara ubuundaki 5. kutuya ve ardndan alan okgen sekmesine tklanr. Son-
ra grafik penceresinde bir dik gen izilir (Grafik penceresinde bolua tklana-
rak Grid sekmesi seilirse dik gen daha kolay izilebilir.).
Ara ubuundaki 9. kutuya ve ardndan alan Nesneyi nokta etrafnda dndr

sekmesine tklanr. Sonra aadaki admlar uygulanr.
nce [BC] na, ardndan C noktasna tklanr ve alan pencerede 90o yazlr.
Saatin tersi ynnde seenei ile Tamam butonuna baslr.
Yeni oluan kenara ve ardndan BI noktasna tklanarak bir nceki admda
yaplanlar tekrarlanr. Kenarlardan biri [BC] olan kare oluana kadar bu ilemlere
devam edilir.
Ara ubuundaki 5. kutuya ve ardndan alan okgen sekmesine tklanp [BC]
na ait kare oluturulur.
294
Tm bu ilemler [AB] ve [AC] iinde yaplarak aadaki gibi bir grsel elde edilir.
Ara ubuundaki 8. kutuya ve ardndan alan Alan sekmesine sonra oluan
karelerin i blgesine tklanrsa her bir karenin alan bulunmu olur.
Tm bu ilemler sonunda dik kenarlara ait karelerin alanlar toplamnn
hipotense ait karenin alanna eit olduu grlr.
izilen kareler Pisagor teoremini anlatmaktadr.

GeoGebrada yaplan bu ilemlerde her kenarn zerine kare kurulmutu. Aslnda
sadece kare deil, her kenar zerine kurulan dzgn okgenler iin de bu ilem-
ler geerlidir. Siz de GeoGebrada bu durumu uygulayabilirsiniz.
RNEK 1:
m( W &
B ) = 90o olan ABC iin
|AB| = 3 br,
|AC| = 4 br ise |BC| nu bulunuz.
ZM:
m( W
B ) = 90o olduundan hipotens W
B nn karsndaki kenar [AC] olur. Bu durum-
da
|AC|2 = |AB|2+ |BC|2 & 42 = 32 + |BC|2 & 16 = 9 + |BC|2 & 7 = |BC|2
& |BC| = 7 br dir.
Dik gende en uzun kenarn hipotens olduunu unutmaynz.
295
GENLER
RNEK 2:
[AB] = [BC] ve [AC] = [AD] olmak zere |AB| = 1 br, |BC| = 2 br
ve |AD|= 11 br dir.
ekilde verilenlere gre |DC| nu bulunuz.
ZM:
& 2
= AB 2 + BC 2 2
= 12 + 22
ABC geni iin AC & AC
2
& AC = 5
& AC = 5 br dir.
= ^ 11 h + ^ 5 h
& 2 2 2 2 2
ADC geni iin DC = AD 2 + AC & DC
2
& DC = 11 + 5
& DC 2 = 16
& DC = 4 br dir.
RNEK 3:
Bir arsann etrafna 3,50 m yksekliinde duvar
rlmtr. Duvarn dibinden su yolu gemek-
tedir. Duvarn stne dikenli tel ekmek isteyen
arsa sahibinin kullanaca merdivenin bir ucu
duvarn en tepesinde dier ucu ise su yolunun
duvar dibinde olmayan tarafndadr. Merdivenin
boyu 6,50 m ise su yolunun eninin ka metre
olduunu bulunuz.
ZM:
& ^ 6, 50 h = ^ 3, 50 h + x 2
2 2 2 2
AC = AB 2 + BC
& ^ 6, 50 h - ^ 3, 50 h = x 2
2 2
& ^ 6, 50 - 3, 50 h $ ^ 6, 50 + 3, 50 h = x 2
& 3 $ 10 = x 2
& 30 = x 2
& x = 30 metredir.
RNEK 4:
ekilde [AB] = [AC] ve [BD] = [DC] dir.

|AB| = 2 br, |DC| = 4 br ve
|BC|= 2 10 br ise |AC| + |DB| toplamn bulunuz.
296
ZM:
& &
[BC], hem ABC nin hem de DBC nin hipotensdr. Bu durumda;
& & ^ 2 10 h = 2 2 + AC
2 2 2 2
ABC iin BC = AB 2 + AC
& 40 = 4 + AC 2
& 36 = AC 2
& 36 = AC
& 6 = AC dur.
& & ^ 2 10 h = DB 2 + 4 2
2 2 2
DBC iin BC = DB 2 + DC
& 40 = DB 2 + 16
& 24 = DB 2
& 24 = DB
& 2 6 = DB dur.
Bu durumda |AC| + |DB| = 6 + 2 6 br dir.
RNEK 5:
ekilde [AB] = [AE], [BC] = [CE] ve |AB| = |BD| dur.
|CD| = 6 br, |DE| = 4 br |AE| = x in ka birim olduunu
bulunuz.
ZM:
ABE geninde |BE|2 = x2 + y2 ...l
BCE geninde |BE|2 = a2 + 102 ...ll
BCD geninde y2 = a2 + 62 ...lll
l ve ll den x2 + y2 = a2 + 102 eitliinde lll yerine
yazlrsa
x2 + a2 + 62 = a2 + 102 dir.
Buradan x2 = 64 bulunur ve x = 8 dir.
RNEK 6:
Yandaki ekilde yerden ykseklii 50 cm olan duvarn
stndeki pencerenin yandan grnm verilmitir. I
100 cm nolu konumdaki pencere II nolu konuma getirildiinde
A noktas yatayda 60 cm yol alyor. Buna gre A nokta-
snn II nolu konumdaki yerden yksekliinin ka cm
A
II olacan bulunuz.
I
60 cm
50 cm
ZM:
B ekildeki pencere I nolu konumdan II nolu konuma
geldiinde ABC dik geni yardm ile
|AB|2 = |BC|2 + |AC|2 olur.
II
1002 = |BC|2 + 602
C A
I
|BC| = 80 cm bulunur.
D
60 cm
h |CD| = 100 - 80 = 20 cm olur.
50 cm
h = 50 + 20 = 70 cm dir.
60 cm
297
GENLER
RNEK 7:
ekilde |AB| = 5 br, |BC| =12 br, |AC| = 13 br,

|CD| = 10 br, |DE| = 24 br ve |CE| = 26 br dir.
Aada baz dik genler
verilmitir. nceleyiniz. B, C, D noktalalar dorusal ise |AE| nu bulunuz.
ZM:
&
ABC iin 132 = 52+122 olduundan m( W
B )=90o dir.
&
CDE iin 262=242+102 olduundan m( X
D )=90o dir.
& CDE
Ayrca K. K. K. benzerlik kural ile ABC ~ & ve
AB AC BC 1
= = = 2 dir.
CD CE DE
% % % %
Bu durumda m( BAC )=m( DCE ), m( BCA )=m DEC ) ve ekilde x + y = 90o
% &
olduundan m( ACE ) = 90 dir. ACE iinse dik kenarlar yar yarya olduundan
o
hipotens, kk dik kenar uzunluunun 5 kat yani, |AE|= 13 5 birimdir.
RNEK 8:
ekildeki ABD geninde [BD] na ait dikme aya
C noktasdr.
|AB| = 17 br, |BC| = 8 br ve
|AD| = 25 br ise |CD| nu bulunuz.
ZM:
ABD dik geni iin |AB|2 = |BC|2 + |AC|2 & |AB|2 - |BC|2 = |AC|2 dir.
ACD dik geni iin |AD|2 = |CD|2 + |AC|2 & |AD|2 - |CD|2 = |AC|2 dir.
Her iki denklemde eitliin sa taraflar eit olduundan eitliin sol taraflar da
eittir. Bu durumda
2 2 2
AB 2 - BC = AD 2 - CD & 17 2 - 8 2 = 25 2 - CD
& 225 = 625 - CD 2
& 400 = CD 2
& CD = 20 br dir.
298
RNEK 9:
ekilde
[AC] = [BD],
|AB| = 5 br,
|BC| = 3 br,
|CD| = 4 br ise |AD| = x deerini bulunuz.
ZM:
&
ABD nin A kesine ait ykseklik dorusu zerindeki A ve C noktalar iin
5 2 - 3 2 = x 2 - 4 2 & 25 - 9 = x 2 - 16
& 16 = x 2 - 16
& 32 = x 2
& x = 32
& x = 4 2 br dir.
RNEK 10:
ekildeki ABC dik geni iin |AE| = |ED| dir.

|AB| = 12 br,
|BC| = 18 br,
|CD| = 4 br ise |EC| nu bulunuz.
ZM:
[BD] zerinde bir F noktas ile [AB] ' [EF] izilir.
&
Bu durumda [EF], ABD nin orta taban olur ve
AB 12
EF = 2 = 2 = 6 br dir. Yukardaki flekillerde
a 2 - c 2 = b 2 - d 2 dur.
%
[EF] ' [AB] olduundan m( EFC )=90o dir.
|AE| = |ED| ise |BF| = |FD| dur. Bu durumda
|BF| = 11 br ve |FC| = 7 br dir.
EFC dik geninde Pisagor teoremi ile
2 2 2
EC = EF 2 + FC & EC = 62 + 72
2
& EC = 85
& EC = 85 br dir.
299
GENLER
RNEK 11:
ACD dik geninin hipotens uzunluu
16 br dir.
%
Bir dik gende dik ann |AE| = |ED| = |BC| ve m( EBC ) = 30o ise
olduu keden hipotense |CD| nu bulunuz.
izilen kenarortayn uzun-
luunun, hipotens uzun-
luunun yars olduunu
hatrlaynz.
ZM:
ACD dik geninde C kesinden [AD] na
ait kenarortay izilirse
AD
CE = 2 = 8 br olur.
&
BCE ikizkenar gen olur ve
% %
m( EBC ) = m( BEC ) = 30o dir.
Bir d a, kendisine komu olmayan iki i ann toplamna eit olduundan

& %
BCE iin C kesine ait d a m( ECD ) = 30o + 30o = 60o olur.
&
Bu durumda CED ekenar gen olur ve |CD| = 8 br dir.
RNEK 12:
A ve B belediye merkezlerinin dz bir otoyola
dik uzaklklar srasyla 10 km ve 6 km dir. Otoyol
balantl olacak ekilde A ve B belediye merkez-
lerini birbirine balayan asfalt yol yaplacaktr.
|CD|=12 km ve bu yol iin dklecek asfalt yolun
C D 1 km lik uzunluunun maliyeti 20.000 TL ise en
az ka TL masraf edileceini bulunuz.
ZM:
B noktasnn [CD] na gre simetrisini alnrsa |BD| = 6 km olur. [AC] uzantsnda ve
&I
[EBI] ' [CD] olacak ekilde bir E noktas alnrsa AEB dik gen olur.
Bu durumda 12 - 16 - 20 dik geni ile |AB| = 20 km dir.

|TB| = |TB| olduundan
|AT| + |TB| = |AB| = 20 km olur. Asflat yolun bir kilometresinin maliyeti 20000 TL ise
yaplacak yolun masraf 20 20000 = 400000 TL bulunur.
300
ALITIRMALAR
1. Yandaki ekilde [AB] = [BC]
ve [AC] = [CD] olmak zere
|AB| = 2 br, |BC| = 3 br ve
|DC| = 2 3 br dir. Verilenlere
gre |AD| = x deerini bulunuz.
2. Yanda verilen ABCD dikdrtgeni eklindeki

tarlann ksa kenar 50 m dir. A noktasndan
C noktasna en ksa yoldan giden tarla
sahibi eer A, B, C gzergahn izleseydi
40 m daha fazla yol gitmi olacakt.
Buna gre tarlann evresinin ka metre
olduunu bulunuz.
3. Yandaki ekilde [AC] = [AB] ve [AB] = [BD] dr.

|AC| = 2 br, |AB| = 11 br ve |BD| = 7 br ise
|CD| = x deerini bulunuz.
Yandaki ekilde [AB] = [AC] ve

4. [AB] ' [CD] dr. |AB| = 5 br,
|BC| = 11 br ve
|DC| = 29 br ise
|AD| = x deerini bulunuz.
5. &
Yandaki ABK de [AB] = [BK], |AD|=|DK|,
[CD] = [AK], |AB| = 12 br ve |BC| = 5 br oldu-
una gre |CK| = x deerini bulunuz.
6. &
Yandaki ABC de [AT] = [BC],
|AB|=10 br, |AC| = 17 br ve |BC|
= 21 br ise
|AT| = x deerini bulunuz.
301
GENLER

7.
Yandaki ekilde [AC] = [BD] olmak zere
B, T, D ve A, T, C noktalar dorusaldr.
|AB| = 9 br, |BC| = 7 br ve |DC| = 8 br ise
|AD| = x deerini bulunuz.
8.
Yandaki ekilde [AD] = [BC],

|AC| = 15 br, |TC| = 8 br ve
|BT| = 7 br ise |AB| = x deerini
bulunuz.
9.
&
Yandaki ekilde ABC de [AB] = [BC],
|AN| = 12 br, |NB| = 2 br, |BC| = 24 br
ve |AK| = |KC| olduuna gre
|NK| = x deerini bulunuz.
10. Yandaki ekilde [AB] = [AC],

[AC] = [DC],
|AB| = 6 br, |DC| = 2 br, |AC| = 8 br dir.
T ! [AC] olmak zere
|BT| + |TD| toplamnn en az ka birim
olduunu bulunuz.
302
9.5.4.2. klid Teoremi
Bir dik gende dik ann olduu keden kar kenara indirilen dikme iin
1) h2 = p k
2) c2 = p a
3) b2 = k a
4) a h = b c eitlikleri geerlidir.
Bu eitliklere klid teoremi denir.

& + HAC
&
A. A. benzerlii ile HBA dir.
HB HA p h
Bu durumda, = & h = k & h 2 = p $ k dir.
HA HC
& + HBA
&
A. A. benzerlii ile ABC dir.
AB BC
Bu durumda HB = BA & pc = ac & c 2 = p $ a dr.
AC BC
& + HAC
A. A. benzerlii ile ABC &
ve HC = AC & bk = a 2
b & b = k $ a dr.
& + HAC& AB BC c a
A. A. benzerlii ile ABC ve HA =
AC
& h = b & a $ h = b $ c dir.
klid geometri dnyasndaki sekin yerini kendisinin byk bir matematiki

olmasndan ok, geometrinin balangcndan kendi zamanna kadar bilinenleri;
"eler" adn verdii kitabnda toplamas nedeni ile elde etmitir. eler; dilden
dile evrilmi, yzlerce kez kopya edilmi, matbaann icadndan sonra da binlerce
kez gzden geirilmitir. klid, derlemesinin tutarl bir btn olmasn salamak
iin kant gerektirmeyen apak gerekler olarak 5 aksiyom ortaya koyar. Dier
btn nermeleri bu aksiyomlardan karr.
Bu aksiyomlar unlardr:
1) ki noktadan bir ve yalnz bir doru geer.

2) Bir doru paras iki yne de snrsz bir ekilde uzatlabilir.
3) Merkezi ve zerinde bir noktas verilen bir ember izilebilir.
4) Btn dik alar eittir.
5) Bir doruya dnda alnan bir noktadan bir ve yalnz bir paralel izilir.
eler, 13 ciltten olumaktadr. Bunlar srasyla
I) Benzerlikler, Paraleller, Pisagor teoremi

Il) zdelikler, Alan Hesab, Altn Kesim
Ill) Daireler
IV) Dairelerin ine ve Dna izilen okgenler
V) Oran ve Orant Kavram
Vl) okgenlerin Benzerlikleri
Vll ve Vlll ve IX) Aritmetik, Eski Saylar Teorisi
X) Ortak ls Olmayan Byklkler
Xl, Xll ve Xlll) Uzay Geometrisidir.
303
GENLER
RNEK 13:
ekildeki ABC dik geni iin
m (BAC) = 90 o ve 5AH? = 5BC? dr.
AH = 2 6 br ve BH = 4 br ise |HC| ve |AC| nu

bulunuz.
ZM:
h 2 = p $ k & (2 6 ) 2 = 4 $ k
& 24 = 4 $ k
& HC = k = 6 br dir.
b 2 = k $ a & b 2 = 6 $ 10
& b 2 = 60
& b = 60
& AC = b = 2 15 br dir.
RNEK 14:
B 18 m C 6m D
Bir evin ats ekildeki gibi modellenmitir. atya atlan 5EC? desteinin yeterli
olmad dnldnden bu destee paralel olacak ekilde A kesinden bir
destek daha atlacaktr.
& W = 90 o, AE = ED , BC = 18 m ve CD = 6 m veriliyor.
ABD iin m (A)
5EC? = 5BD? ise AB nu bulunuz.
ZM:
A
Destek
B D
18 m C 6m
ABD geninde klid teoremi iin 5AH? = 5BD? olacak ekilde H noktas seilirse
AHD geninde [EC], orta taban olduundan |HC| = |CD| = 6 m dir. Bu durumda
|BH| = 12 m olur.
A
klid Teoremiile
AB 2 = BH $ BD & AB 2 = 12 $ 24
E
& AB = 12 $ 24
Destek
& AB = 12 2 m dir.
B D
12 H 6m C 6m
304
RNEK 15:
&
ekildeki ABC iin
5AB? = 5AC? ve 5AE? = 5ED? dir.
AB = 4 6 br, DC = 2 br ve
BE = EC ise AD nu bulunuz.
ZM:
[AC] zerinde, 5EF? ' 5AB? olacak ekilde bir
F noktas seilirse |BE| = |EC| olduundan [EF],
ABC geninin orta taban olur ve
AB 4 6
EF =
2 = 2 = 2 6 br dir.
Ayrca 5EF? ' 5AB? ve |BE| = |EC| olduundan |AF| = |FC| dir. Bu durumda
|FD| = x denilirse |AF| = |FC| = x + 2 olur.
AED geninde klid teoremi ile
(2 6 ) 2 = (x + 2) $ x & 24 = (x + 2) $ x
& Bu eitlii salayan x deeri 4 tr.
& AD = AF + FD = x + 2 + x = 4 + 2 + 4 = 10 br dir.
RNEK 16:
ekilde 5AB? = 5AD? , 5AF? = 5BD? ,

5CE? = 5BD? ve 5CB? = 5DC? dir.
|AF| = 12 br
|BF| = 8 br
|ED| = 4 br ise |CE| nu bulunuz.
ZM:
|FE| = x denilirse
ABD geninde klid teoremi ile
12 2 = 8 $ ^ x + 4 h & 144 = 8 $ (x + 4)
& 18 = x + 4
& x = 14 tr.
CDB geninde klid teoremi ile
2
CE = (8 + x) $ 4 & CE 2 = (8 + 14) $ 4
& CE 2 = 88
& CE = 88
& CE = 2 22 br dir.
305
GENLER
RNEK 17:
ekilde 6AB@ = 6AE@, 6BF@ = 6FD@ ve 6AC@ = 6BE@ dr.

CE AF
= 4 ise orann bulunuz.
CD CF
ZM:
ABE geninde klid teoremiyle |AC|2 = | BC| |CE| dur.
BFD geninde klid teoremiyle |CF|2 = | BC| |CD| dur.
Bu iki eitlii taraf tarafa oranlarsak
2 2
AC BC $ CE AC AC
= & =4& = 2 bulunur.
CF 2 BC $ CD CF 2 CF
AF
Buradan = 1dir.
CF
RNEK 18:
% % % %
Yukardaki ekilde B, A, E dorusaldr m (BAD) = m (HAD) , m (CAE) = m (CAH) ,
AH = 6 br , DH = 4 br , DH = 4 br ise HC nu bulunuz.
ZM:
B, A, E dorusal olduundan 2a + 2b = 180 o & a + b = 90 o dir.

%
Bu durumda m (DAC ) = 90 o olur.
& 2
ADC nde klid teoremi ile AH = DH $ HC & 36 = 4 $ HC
& HC = 9 birimdir.
306
ALITIRMALAR
1.
Yandaki ABCD dikdrtgeninde
5AE? = 5EB? ve DE = 2 br,
EC = 8 br ise
BC = x deerini bulunuz.
2.
& nde 5AB? = 5AC?,
Yandaki ABC
5TN? = 5BC? ve AT = TB tir.
BN = 2 br ve NC = 11br
ise TN = x deerini bulunuz.
3.
Yandaki ABC nde 5AD? = 5BC? ve
&
% %
m (BAD) = m (ACD) tir.
BD = 3 br, DC = 12 br
ise AD = x deerini bulunuz.
4.
& nde 5AB? = 5AC?,
Yandaki ABC
5BE? = 5EF?
ve BF = FC tir.
BE = 6 br, BD = 4 br ise
AB = x deerini bulunuz.
5.
Yandaki flekilde 5AB? = 5AD?,

5BC? = 5CD?, 5AE? = 5BD? ve
5BD? = 5FC? dr.
BE = 4 br ve FD = 2 br
AB
ise deerini bulunuz.
DC
307
GENLER
9.5.4.3. Dik gende Dar Alarn Trigonometrik Oranlar
ekildeki ABC dik geninde

m (W
%
A) = 90 o ve m (ABC) = a olsun.
asnn sins sin ile gsterilir.

a asnn karfl dik kenar uzunluu b
sina = = a dr.
Hipotens uzunluu
asnn cosins cos ile gsterilir.

a asnn komflu dik kenar uzunluu c
cosa
cos a = dr.
= a tir.
Hipotens uzunluu
asnn tanjant tan ile gsterilir.

a asnn karfl dik kenar uzunluu b dir.
tana
tan a = = tir
asnn kotanjant cot ile gsterilir.

cot a =
cota dir.
= b tir .
a asnn karfl dik kenar uzunluu
RNEK 19:
ekilde ABC&
iin m (W %
A) = 90c ve m (ABC) = a
veriliyor.
&
AB = 3 br ve BC = 5 br ise ABC nde
%
m (ABC) = a ya ait trigonometrik oranlar bulu-
nuz.
ZM:
3 - 4 - 5 geninden AC = 4 br dir.
a asnn karfl dik kenar uzunluu 4

sina = = 5 tir.
Hipotens uzunluu
a asnn komflu dik kenar uzunluu 3

cosa = = 5 tir.
Hipotens uzunluu
a asnn karfl dik kenar uzunluu 4
tana = = tr.

cota = = 4 tr.
a asnn karfl dik kenar uzunluu
zm incelendiinde
sina cosa
tana = cosa , cota = , tana $ cota = 1 dir.
sina
308
RNEK 20:
&
ekildeki ABC iin AB = AC = 20 br
BD = 6 br ve DC = 18 br dir. m _ ADC i = a ise
%
tana deerini bulunuz.
Trigonometrik oranlar bulu-

nurken dik gen kullanma-
mz gerekmektedir.
Eer verilenler arasnda dik
ZM: gen yoksa trigonometrik
oran istenen a, uygun bir
ABC geni ikizkenar gendir. kizkenar genin
dik gen iinde kalacak
tepe asndan indirilen dikme ayn zamanda
ekilde diklik indirilir.
kenarortay olduundan, |BH| = |HC| = 12 br olur.
Bu durumda |DH| = 6 br ve |HC| = 12 br dir.
AHC dik geninde 12-16-20 dik geninden
|AH| = 16 br dir. O hlde tana = 16 8
6 = 3 tr.
Siz de asnn dier trigonometrik oranlarn bulunuz.
RNEK 21:
&
ekilde ABC iin 6AE@ = [BC] ve [BD] = [AC] dir.
AD = 4 br ve DC = 16 br olmak zere
m _ BAC i = a ise cosa deerini bulunuz.
%
ZM:
klid teoremi ile

|BD|2 = |AD| |DC| & |BD|2 = 416
4 5
& |BD| = 8 br dir.
Pisagor teoremi ile AB = 4 5 tir.
&
Dolaysyla ABD kullanlarak cosa = 4 & cosa = 1
4 5 5
5
& cosa = 5 tir.
309
GENLER
RNEK 22:
5
Bir dik genin dar alarndan birinin ls olmak zere sina = 13 olarak verili-
yor. asnn dier trigonometrik deerlerini bulunuz.
ZM:
Herhangi bir asnn trigonometrik oran verilirse dar alarndan biri olan dik
gen izilmelidir.
AB 5
sina = = 13 & AB = 5k ve AC = 13k
AC
Bu durumda ABC geni 5 -12 -13 dik geninin benzeri olduundan |BC| = 12k
12k 12
yazlr. O hlde cosa = 13k = 13 ,
5k 5
tana = = ,
12k 12
12k 12
cota = = 5 tir.
5k
RNEK 23:
30o ve 60o nin trigonometrik oranlarn bulunuz.
ZM:
30o - 60o - 90o dik genin- Alar 30o - 60o - 90o olan dik genin kenar
de, uzunluklar arasnda yandaki gibi bir bant
vardr.
Hipotens uzunluu 30o nin
karsndaki kenar uzunluu-
nun 2 katdr.
60o nin karsndaki kenar
uzunluu ise 30o nin kar-
AC k 1 AC k 1
sndaki kenar uzunluunun sin30 o = = = cos60 o = = =
BC 2k 2 BC 2k 2
3 katdr.
AB k$ 3 3 AB k$ 3 3
cos30 o = = = 2 sin60 o = = = 2
BC 2k BC 2k
AC k 1 3 AC k$ 1 3
tan30 o = = = = 3 cot60 o = = = = 3
AB k$ 3 3 AB k$ 3 3
AB k$ 3 AB k$ 3
cot30 o = = = 3 tan60 o = = = 3
AC k AC k
Eer bulunan sonulara baklrsa
a ve b dar alar tmler
alar ise sin 30o = cos 60o,
sina = cosb cos 30o = sin 60o,
sinb = cosa tan 30o = cot 60o,

tana = cotb cot 30o = tan 60o
tanb = cota dr. olduu grlr. Bu durum Birbirini 90o ye tamamlayan alardan birinin sins di-
erinin kosinsne, birinin tanjant dierinin kotanjantna eittir. sonucunu verir.
310
RNEK 24:
x+y = 90o olmak zere x ile y alar dar alardr.
2
sinx = 3 ise cosy deerini bulunuz.
ZM:
x ile y dar alar ve x+y = 90o olduundan sin x = cosy = 2
3 tr.
RNEK 25:
45o nin trigonometrik oranlarn bulunuz.
ZM:
m (W
B) = 90 o olacak ekilde ABC dik geni izilirse
kenar uzunluklar yandaki gibi olur.
% o
olan
m (ACB) = 45 a kullanlrsa kizkenar dik gen olan
AB k 1 2 45o - 45o - 90o genindeki
sin45 o = = = = 2 dir.
AC k$ 2 2 hipotens uzunluu, eit
BC k 1 2 olan dik kenarlarn uzunluk-
cos45 o = = = = 2 dir.
AC k$ 2 2 larnn 2 katdr.
AB k
tan45 o = = = 1 dir.
BC k
o BC k
cot45 = = = 1 dir.
AB k
RNEK 26:
ABC ekenar gen ve
%
|BD| = |DC| ise m (DAC) = a olmak
zere sin + tan deerini bulunuz.
ZM:
ABC ekenar gen olduundan A kesinden indirilen kenarortay ayn zamanda
ykseklik ve aortay olur.
%
Bu durumda, m (DAC) = 30 o dir. O hlde
sina + tana = sin30 o + tan30 o
1 3 3+2 3
= 2+ 3 = 6 dr.
311
GENLER
RNEK 27:
ABC geni, bir kenar 12 br olan ekenar gen
ve 5AH? = 5BC? dr.
%
|HD| = 3 br ise m (HAD ) = a iin cot deerini
bulunuz.
ZM:
Ekenar gende ykseklik ayn zamanda
kenarortay ve aortay olduundan
|BH| = |HC| = 6 br,
|DC| = 3 br ve
% %
m (BAH) = m (HAC) = 30 o dir.
ABH geni 30o - 60o - 90o dik genidir. Bu gende 60o nin karsndaki ke-
nar uzunluu, 30o nin karsndaki kenar uzunluunun 3 kat olduundan
AH = BH $ 3 & AH = 6 $ 3 br dir.
& geninde cot AH 6 3

AHD a= = 3 = 2 3 tr.
HD
Siz de asnn dier trigonometrik oranlarn bulunuz.
RNEK 28:
%
& iin tan(CAB)
AB = AC olan bir ABC 7 %
= 24 ise tan(ACB) deerini bulunuz.
ZM:
% %
ACB ve CAB dik genin birer
i alar yapacak flekilde
D ! 5AC? alalm ve 5BD? = 5AC? izelim.
% %
m (ACB) = x ve m (CAB) = y olsun.
% BD 7 BD
tan (CAB) = tany = & 24 =
AD AD
& BD = 7k ve AD = 24k
& AB = 25k olur.(7 - 24 - 25 geninden.)
AB = AC & AB = AD + DC & 25k = 24k + DC & DC = k dr.
% BD 7k
Bu durumda tan(ACB) = tanx = & tanx =
DC k
& tan x = 7 dir.
312
RNEK 29:
ekilde verilen ABCD dikdrtgeni 24 birim
kareye ayrlmtr.
Verilenlere gre tan deerini bulunuz.
Trigonometrik oranlarn
inaat mhendisliinde,
ZM: corafyada,
uzay bilimlerinde,
jeofizikte,
ekonomide,
elektrik mhendisliinde,
elektronikte,
uak mhendisliinde,
Bir a, dik kenarlar tam birim olan dik gen iinde olursa trigonometrik oran- makine mhendisliinde,
larn bulmak daha kolay olur. as dik kenarlar tam birim olan bir dik gende
olmadndan as ile ynde olan ve dik kenarlar tam birim olan bir a seiniz. meteorolojide,
(Ynde alarn eitliinden). Bu durumda seilen dik gen ABC dik genidir. sismolojide,
AB 6 3 optikte,
Bu durumda tana = = 4 = 2 dir.
BC
uydu yaynlarnda
etkin bir ekilde kullanld-
n biliyor muydunuz?
RNEK 30:
Bir dik genin dar alarndan biri dierinin 3 katndan 10o eksiktir. Bu dik genin
en kk asnn lsnn sinsn bulunuz.
ZM:
m (W
A) = 90 o olan ABC dik geni iin m ( W B) = 3 $ m ( X
C) - 10 o denilirse
m (W
B) + m ( X
C) = 90 & 3 $ m ( X
o
C) - 10 + m ( X
o
C) = 90 o
& 4 $ m (X
C) = 100 o
& m (X
C) = 25 o dir.
Bu durumda ABC dik geni ekildeki gibi olur. Bu genin en kk as 25o ol-
duundan istenen deer sin 25o dir.
Bilgisayar, tablet veya cep telefonunun hesap makinesindeki "bilimsel" blmn
tklayarak sin 25o yazlrsa sin25 o . 0, 4226 dr.
313
GENLER
RNEK 31:
GeoGebra program yardmyla kenarlar belirli bir oranda bytlen dik gen-
lerde trigonometrik deerlerin deiimini inceleyiniz.
ZM:
Ara ubuundaki 5. kutuya ve ardndan alan okgen sekmesine tklayarak
Grafik Penceresinde dik kesi orijin ve dik kenarlar eksenler zerinde olan bir
ABC dik geni oluturulur.
Daha sonra ara ubuundaki 10. kutuya ve ardndan alan Srg sekmesi-
ne tklanr. Grafik Penceresinde bola tklannca alan pencerede d srgs
oluturulur.
Ekrann sol altndaki Giri ksmna SinC = c/b yazlrsa C asnn sins deeri
Cebir Penceresinde grlr.
Ekrann sol altndaki Giri ksmna Genilet[okgen[A, B, C], (d)] yazlr ve Enter
tuuna baslr.
314
d srgs saa doru srklenirse eklin belirli bir oranda byd grlr
(Grselde srg d = 2 olarak alnmtr.).
Giri ksmna SinC = c/b yazlrsa C asnn sins deeri Cebir Penceresinde
grlr. Cebir penceresine bakldnda C asnn sins deeri ile daha nce
bulunan C asnn sins deerinin eit olduu anlalr.
Sonu olarak geniletilen genlerin karlkl kenarlarnn uzunluklar oran dei-

medii iin alarnn sins deerleri ayn kalmaktadr.
Sizde bu ekilde dier trigonometrik oranlarn deiip deimediini inceleyiniz.
RNEK 32:
Bir deponun giriinin yerden
ykseklii 1 m dir. Aralar
rampa kullanlarak depoya
alnmakta ve dik gen ek-
linde olan bu rampann yer ile
15o a yapt bilinmektedir.
Buna gre aralarn yer dz-
leminden depoya kadar ka
C metre yol aldn bulunuz.
B
15
ZM:
Rampann uzunluu AC olmak zere

BC 1
sin15 o = & 0, 2588 =
AC AC
1
& AC = 0, 2588
& AC . 3, 8639 m dir.
315
GENLER
RNEK 33:
B
Evren her an gzlemlerimize
aktr; ama onun dilini ve bu
dilin yazld harfleri renme- C
den ve kavramadan anlala-
maz. Evren matematik diliyle
yazlmtr; harfleri genler, A
daireler ve dier geometrik
biimlerdir Bunlar olmadan
tek szc bile anlalamaz;
30
bunlarsz ancak karanlk bir Yer Dzlemi
labirentte dolanlr.
Galileo (Galileo) ekildeki gibi modellenen bir da yoluna dikilecek elektrik direkleri yer dzlemine
dik olacaktr. Direi destekleyecek tel ise direin uzunluunda ve rampann yer ile
yapt a 30o dir.
Verilenlere gre
a) tan ^ ABC
%h
deerini bulunuz.
b) G noktas ABC geninin arlk merkezi ise sin ^ BAG h deerini
%
bulunuz.
ZM:
Verilenler ekildeki gibi uygulanrsa DAE dik geninde i alar toplamndan

% %
m (EAD) = 60 o dir. Ters alardan m (BAC) = 60 dir.
o
Bu durumda tel ile direin uzunluu eit olduundan |BA| = |BC| dur. ABC geni
ekenar gen olur.
% %
a) m (ABC) = 60 o olduundan tan (ABC) = tan 60 o = 3 tr.
b)
ABC geni ekenar gen olduu iin
m ^ BAG h = 30 o dir.
%
Bu durumda sin ^ BAG h = sin 30 o = 2 dir.

% 1
316
RNEK 34:
10 metrelik merdivenin duvara uzakl 6

metredir.
Merdivenin duvara dayal ksm bir miktar
aa indirilirse yer dzlemindeki ksm da ayn
miktarda geri geliyor.
ekilde merdivenin son durumu izilmise
verilenlere gre sina deerini bulunuz.
ZM
Merdivenin ilk durumuna AC, ikinci durumuna ise BD denilsin.

AKC dik geninde AC = 10 m ve
KC = 6 m olduundan
(6 - 8 - 10 dik geninden)
AK = 8 m dir.
Bu durumda AB = x ve
BK = 8 - x denilirse CD = x olur.
Ayrca merdivenin boyu
deiflmedii iin BD = 10 m dir.
BKD dik gen olduundan Pisagor teoremi ile

BD 2 = BK 2 + KD 2 & 10 2 = (8 - x) 2 + (6 + x) 2
& 100 = 64 - 16x + x 2 + 36 + 12x + x 2
& 0 = 2x 2 - 4x
& 0 = x 2 - 2x
& 0 = x $ (x - 2)
& x = 0 veya x - 2 = 0
& x = 0 veya x = 2 dir.
Merdivenin A ucunun B noktasna x br indirildii belirtildiinden x ! 0 dr.
Bu durumda x = 2 alnrsa BKD dik geni izilir.
BK 6 3
sina = = 10 = 5 tir.
BD
317
GENLER
RNEK 35:
Boyu 3,6 metre olan aa yerden 1,2 metre ykseklikteki B noktasndan kesilerek
alama yaplacaktr. Verilenlere gre tan deerini bulunuz.
ZM:
Alama iin B noktasndan kesilen aacn
yere dmesini ekildeki dik gen ile
modellenirse,
Aa yerden 1,2 metre ykseklikten
kesileceine gre |AB| = 1,2 metredir.
Aacn boyu 3,6 metre ise aacn yklan ksm
olan |CB| = 3,6 - 1,2 = 2,4 metredir.
Bu durumda ABC geninin hipotens uzunluu, dik kenarlardan birinin 2 kat
olan dik gendir. Bu ise 30o - 60o - 90o olan dik gendir ve = 30o dir. O hlde
3
tana = tan30 o = 3 tr.
ALITIRMALAR
& de 5AD? = 5BC?,
ABC
1. % %
m (ABD) = a ve m (DAC) = i
olmak zere
BD = 3 br, AD = 4 br
ve DC = 9 br ise
a) sina + cosa
b) tani + coti
deerlerini bulunuz.
& nda AB = AC = 17 br,

2. ABC
BD = 5 $ DC = 25 br
%
ve m (ADB) = a olmak zere
cota deerini bulunuz.
318

3. & nde
ABC
5AB? = 5BC? , 5TN? = 5AC?
ve AN = NC tir.
BT = 4 br, TC = 5 br
ise tana deerini bulunuz.
W = 12 ise tan(C)
& nde AB = AC = 13 br ve sin (A)
4. ABC X deerini bulunuz.
13
5.
& nde 5AB? = 5AC?, 5AD? = 5BC?, 5DF? = 5AC? ve 5EF? = 5DC? tir.
ABC
4 $ AF = 3 $ DF ve m ^ ACB
% h = a olmak zere cosa deerini bulunuz.
sin30 o + cos60 o
6. deerini bulunuz.
tan45 o + cot45 o
sina $ tanb
7. a ve b dar a olmak zere a + b = 90o ise cota $ cosb
deerini bulunuz.
8. ABCD dikdrtgeni 12 birim kareye ayrlmtr.
a) sin cot
b) cos tan
deerlerini bulunuz.
9. Duvara dayal bir merdivenin taban dzlemi ile yapt a 37o dir.
Merdivenin uzunluu 2 m ise duvarn yksekliini bulunuz ( 37o nin sins
deerini hesap makinesi kullanarak bulunuz.).

10. ekildeki konuma sahip uak, yerden 7500 m ykseklikte ve
|AB| = 10000 m ise ekle gre asnn lsn bulunuz.
7500
A 10000
B
319
GENLER
9.5.5. genin Alan

Neler reneceksiniz?
Terimler ve Kavramlar genin alan ile ilgili problem zebilme.
Taban
Ykseklik
Alan
9.4.5.1. genin Alan le lgili Problemler
genin alan, herhangi bir kenar uzunluu ile bu
kenara ait yksekliinin arpmnn yarsdr.
Kenar uzunluklar a br, b br ve c br olan
& &)
ABC nin alan A (ABC ile gsterilir ve
& a$h b$h c$h
A (ABC) = 2 a = 2 b = 2 c dir.

1) Dik Al genin Alan
Sembol ve Gsterimler ABCD dikdrtgeni izilirse

[AC] kegeni dikdrtgenin alann
&)
A (ABC
ikiye bler.
Bu durumda
& ) A (ABCD) AB $ BC
A (ABC = 2 = 2 dir.
Sonu olarak dik genin alan dik kenarlar arpmnn yarsdr ( [AB] ve [BC] dik
kenarlardr.).
2) Dar Al genin Alan
Dar al bir genin bir kesinden
ykseklik indirildiinde ekildeki gibi iki
&
tane dik genin alanlar toplam ABC nin
alann verir.
& & & & BH $ AH HC $ AH

A (ABC) = A (ABH) + A (AHC) & A (ABC) = 2 + 2
& AH
& A (ABC) = 2 $ ( BH + HC )
& AH $ BC a$h
& A (ABC) = 2 = 2 a dir.
Siz de b ve c kenarlar iin ispat yapabilirsiniz.
3) Geni Al genin Alan

&
Geni al olan ABC nin diklik merkezi genin dndadr. Bu durumda
& & &

A (ABC) = A (AHC) - A (AHB)
AH $ HC AH $ HB
= 2 - 2
AH
= 2 $ ( HC - HB )
h
= a $ 2a dir.
Siz de b ve c kenarlar iin ispat yapabilirsiniz.
320
RNEK 1:
&
ekilde ABC iin
|BC| = 18 br ,
|AH| = 12 br ise
&)
A (ABC ka birimkare olduunu bulunuz.
ZM:
genin alan, bir kenar ile o kenara ait yksekliin arpmnn yars olduundan
&) BC $ AH 18 $ 12
A (ABC = 2 = 2 = 108 br 2 dir.
&)
A (ABC
( 2
deerinin br olduuna dikkat ediniz.)
RNEK 2:
&
ekildeki ABC iin |BC| = 8 br ,|AC| = 10 br ise
&)
A (ABC ka birimkare olduunu bulunuz.
ZM:
6 - 8 -10 dik geni ile |AB|=6 br dir. O hlde
& AB $ BC 6$ 8
A (ABC) = 2 = 2 = 24 br 2 dir.
RNEK 3:
ekildeki ABC dik geni iin
2
tana = 3 ve BC = 2 13 br
& n bulunuz.
ise A(ABC)
ZM:
AC 2
tana = = 3 ise AC = 2k ve AB = 3k
AB
denilir (k ! R +) .
Pisagor Teoremiile
(2 13 ) 2 = (3k) 2 + (2k) 2 & 52 = 9k 2 + 4k 2
& 52 = 13k 2
& k 2 = 4 tr.
Bu durumda
&) AB $ AC 3k $ 2k
A (ABC = 2 = 2 = 3k 2 = 3 $ 4 = 12 br 2 dir.
321
GENLER
RNEK 4:
& %
ekildeki ABC iin [AB] = [AC], m( ACB ) = 30o
ve |BC| = 20 br olarak veriliyor.
&
A (ABC) ka birimkare olduunu bulunuz.
ZM:
30o-60o-90o geni yardmyla |AB| = 10 br ve
|AC| = 10 3 br dir.
Bu durumda
& 10 $ 10 3
A (ABC) = 2 = 50 3 br dir.
RNEK 5:
gen eklindeki bir tarlann iki kenar 100 er metre dier kenar ise 120 metredir.
Bu tarlann metrekare fiyat 100 TL ise tarlann deerinin ka TL olduunu bulunuz.
ZM:
Tarla yandaki gibi modellensin.
Tarla ikizkenar gen eklinde olduundan
tepe asndan kar kenara dik indirilir. Bu
indirilen dikme tarlann 120 metrelik kenar-
n iki eit uzunlua ayrr.
&
AHC , 3 - 4- 5 dik geninin kenar uzunluk-
larnn 20 kat olan 60 - 80 - 100 geni oldu-
undan |AH| = 80 m dir.
Bu durumda tarlann alan 1202$ 80 = 4800 m 2 dir.

Tarlann deeri ise 480 100 TL = 480000 TL dir.
RNEK 6:
&
ekildeki ABC iin
Bir gende iki farkl keye |AB| = 12 br,
ait ykseklik varsa, her iki
|BC| = 15 br,
ykseklik kullanlarak bulu-
nan alan deerleri birbirleri- |DC| = 10 br ise |AE| nu bulunuz.
ne eittir.
ZM:
[DC] ykseklii kullanlarak
& AB $ DC 12 $ 10
A (ABC) = 2 = 2 = 60 br 2 dir.
& BC $ AE 15 $ AE
[AE] ykseklii kullanlarak A (ABC) = 2 = 2 dir.
&
Her iki sonu da ABC nin alann verdiinden birbirlerine eittirler. O hlde
15 $ AE 60 $ 2
60 = 2 & AE = 15 & AE = 8 br dir.
322
RNEK 7:
ekildeki ABC dik geninde
m _ ABC i = 15 o ve 6BA@ = 6AC@ dr.
%
&
BC = 20 br ise A (ABC) nn ka br2
olduunu bulunuz.
ekilde 15 o - 75 o - 90 o
geninde dik adan
ZM:
indirilen ykseklii,
fiekilde 15 o - 75 o - 90 o dik geninde hipotens uzunluunun
20 1 a
h a = 4 = 5 br dir. Bu durumda 4 dir. ekilde h a = 4 tr.
& i = a $ h a = 20 $ 5 = 50 br 2 dir.
A _ ABC 2 2
RNEK 8:
&
ekildeki ABC iin
m( W
B ) = m( X
C )=30o ve
&
|AC| = 8 br ise A (ABC) ka birimkare
olduunu bulunuz.
ZM: 30o-30o-120o geni

&
& olan ekildeki ABC iin
ABC , ikizkenar gen olduundan tepe as olan A asndan dikme indirildiin-
de |BH| = |HC| olur. Ayrca |AC| = |AB| = 8 br dir. & a2 3
A (ABC) = 4 tr.
&
ABH iin 30o - 60o - 90o geni yard-
myla
|AH| = 4 br ve |BH| = 4 3 br dir.
|BH| = |HC| olduundan
|HC| = 4 3 br dir.
& AH $ BC 4$8 3
O hlde A (ABC) = 2 = 2 = 16 3 br 2 dir.
RNEK 9:
Kenar uzunluklar 12 br olan bir ABC ekenar geninin alann bulunuz.
ZM:
A kesinden [BC] zerindeki H noktasna dikme

indirilirse |BH| = |HC| = 6 br ve
% %
m( BAH ) = m( CAH ) = 30o olur.
&
ABH iin 30o - 60o - 90o geni yardmyla Bir kenar a br olan ekenar
|AH| = 6 3 br dir. a2 3 2
genin alan 4 br dir.
& AH $ BC 6 3 $ 12
Bu durumda A (ABC) = 2 = 2 = 36 3 br 2 dir.
323
GENLER
RNEK 10:
&
ekildeki ABD iin A, C, H dorusal
ve [AH] = [BD] dir. |BD| = 16 br ve
|AC| = 4 br ise taral blgenin alann
bulunuz.
BD $ AC
Taral Alan = 2
ile bulunur. ZM:
&
ekle baklrsa ABD nin alanndan
&
CBD nin alan karlnca taral bl-
genin alan elde edilir.
& ) = BD $ AH - BD $ CH
& ) - A (CBD
Taral Alan = A (ABD 2 2
BD
= 2 $ ( AH - CH )
BD
= 2 $ AC
16
= 2 $4
= 32 br 2 dir.
RNEK 11:
& %
ekildeki ABC iin |AB| = |BC| ve m( ABC )=90o olarak verili-
&
yor. ABC nin alann |AC| trnden yaznz.
ZM:
&
Verilenler yerine yazlrsa ABC nin ikizkenar dik gen olduu grlr.
& AB $ BC a $ a a2
A (ABC) = 2 = 2 = 2 br 2 dir.
AC 2
AC = a 2 & AC 2 = 2a 2 & 2
2 = a dir.
&) AC 2
A (ABC deerinde a2 yerine 2 yazlrsa
AC 2
2 2 2
& a
A (ABC) = 2 = 2 2 = AC = b AC l dir.
4 2
324
RNEK 12:
ekilde [AB] = [AC] olmak zere
% %
m( ABD ) = m( DBC ), |AD| = 3 br ve
|BC| = 9 br ise taral blgenin alann bulunuz.
ZM:
B kesine ait aortay dorusu [BD] dr.
Aortay dorusu zerinden ann kollarna
indirilen dikmeler eit uzunlukta olduun-
dan |AD| = |DH| = 3 br dir.
Bu durumda taral blgenin alan

BC $ DH 9 $ 3 27
2 = 2 = 2 br 2 dir.
Ykseklikleri eit olan genlerin

alanlar oran, yksekliin indirildii
tabanlarn uzunluklarna oranna
eittir.
& ABD
ekildeki ABC , & , ADE &
ve AEC&
nin ykseklikleri birbirine eittir.
Bu durumda
&
A (ABD) = x $ k br 2
&
A (ADE) = y $ k br 2
&
A (AEC) = z $ k br 2 yazlabilir.
GeoGebra program ile yukardaki durumun gsterimi:

Grafik penceresinde fareye sa tklayarak Grid sekmesi seilir.
&
Ara ubuundaki 5. kutuya ve ardndan okgen sekmesine tklanarak ABC
izilir. (Grselde ykseklii 3 br ve taban 4 br olan bir gen izilmitir. Farkl
uzunluklar da belirlenebilir.).
&
Bir kesi A olan dier keleri [BC] uzants zerinde olan ADE izilir (Grselde
|DE| = 8 br olacak ekilde izilmitir. Farkl uzunluklar da belirlenebilir.). Cebir
& &
penceresine dikkatli baklrsa ABC ve ADE nin alanlar srasyla okgen1 = 6 ve
okgen2 = 12 olarak verilmitir.
325
GENLER
Ykseklik sabit iken taban uzunluu deiim oran ile alann deiim oran ayndr.
RNEK 13:
&
ekildeki ABC iin |DC| = 3 |BD|
&) &
A (ABD A (ABD)
ise & ve & ) oranlarn
A (ADC) A (ABC
bulunuz.
ZM:
|DC| = 3 |BD| ise |BD| = x ve |DC| = 3x
yazlr.
& &
ABD ile ADC nin ykseklikleri ayn
&
zamanda ABC nin ykseklikleridir.
&) &)
A (ABD x$k 1 A (ABD x$k 1
Bu durumda, = =
& ) 3x $ k 3 ve & ) = 4x $ k = 4 tr.
A (ADC A (ABC
RNEK 14:
ekilde [AB] = [AC],
2 |BE| = 3 |ED| = 2 |DC|,
|AB| = 15 br ve |AC| = 20 br ise
&)
A (ABE nn ka birimkare olduu-
nu bulunuz.
ZM:
2 |BE| = 3 |ED| = 2 |DC| ise
|BE|=|DC|=3x ve |ED|=2x denilir.
& ) = 15 $ 20 = 150 br 2 dir.
A (ABC 2
& &
ABE ABC
ile nin ykseklikleri
ayn olduundan alanlar oran
tabanlar oranna eittir.
&) &)
A (ABE 3x A (ABE 3 & 150 $ 3 & 225
=
& ) 8x & 150 = 8 & A (ABE) = 8 & A (ABE) = 4 br 2 dir.
A (ABC
326
RNEK 15:
ekilde A, B, C dorusal olmak zere
[AC] = [CD] ve [AE] ' [BD] dir.
|AB| = 10 br,
|BD| = 15 br,
|DC| = 12 br ise taral alanlar toplamn
bulunuz.
& ) = A (EBC
& ) = A (DBC
&)
A (ABC
Paralel iki doru arasndaki

uzaklk, keleri bu doru-
ZM:
lar zerinde olacak ekilde
[AE] ' [BD] olduundan zerinde tek ke bulunduran d1 dorusundaki E kesi A izilen tm genlerin
yksekliidir. Bu durumda
kesine tanr. Bu durumda ykseklik deimedii ve taban olan [BD] sabit kald-
& ) A (EBD &) ekildeki A noktas (zerinde
iin A (ABD = dir. tek nokta bulunduran ke)
d1 dorusu zerinde nereye
tanrsa tansn taban olan
[BC] hi deimedii ve yk-
seklik hep ayn kald iin
oluan genlerin alanlar
eittir.
BCD dik geni 9-12-15 dik genidir ve |BC| = 9 br dir. Bu durumda taral alanlar
&)
A (ACD deerine eittir.
&) AC $ CD 19 $ 12
O hlde A (ACD = 2 = 2 = 114 br 2 dir.
RNEK 16:
&
ekildeki ABC iin |AD| = |DB| ve |AE| = |EC| dir.
&
A (ADE)
orann bulunuz.
A (DBCE)
ZM:
& &
B ve E noktalar birletirildiinde ADE ile DBE Birbirine paralel olan ve
nin taban uzunluklar ve ykseklikleri eit kestikleri kenarlar kendi
olduundan her ikisinin alan da ekildeki gibi S aralarnda eit uzunluklara
olsun. blen dorular geni e-
& & kildeki gibi alanlara ayrr.
ABE ile EBC nin taban uzunluklar ve
ykseklikleri eit olduundan

& ) A (EBC
A (ABE = & ) =2S olur.
&)
A (ADE S 1
Bu durumda = = tr.
A (DBCE) 3S 3
327
GENLER
RNEK 17:
&
D, E ve F noktalar ABC nde bulunduklar kenarlarn
orta noktalardr.
& &)
A (DEF) = 8 br 2 ise A (ABC nn ka birimkare oldu-
unu bulunuz.
Yukardaki gende D, E ZM:

ve F noktalar bulunduklar
kenarlarn orta noktalar
ise alanlar oran ekildeki
gibidir.
[DE], [DF] ve [EF] ayr ayr orta tabandr.

&) = A & DEF
A (ADE denilsin. [DE] ' [BC] olduundan BDF , & ve EFC &
nin ykseklikle-
ri eittir. Ykseklikleri ve bu yksekliklere ait taban uzunluklar eit olan genlerin
& ) = 8 br 2 ise A (ABC
& ) = 4 $ 8 = 32 br 2 dir.
alanlar eittir. Dolaysyla A (DEF
RNEK 18:
&
ekildeki ABC iin
% %
m( BAD ) = m( CAD ), |AB| = 6 br ve |AC| = 4 br olarak verilmitir.
&) & ) = 30 br 2 ise A (ADC
&)
A (ABD AB A (ABD nn ka birimkare olduunu bulunuz.
& = dir.
A (ADC) AC
ZM:
A kesinden izilen aortay dorusu [AD] olduundan
DB BA DB 6
= & = 4
DC CA DC
DB = 3k ve DC = 2k denilebilir.
& ) = 3A ve A (ADC
& ) = 2A dr.
A (ABD
& ) = 3A & 30 = 3A & A = 10 dur.
A (ABD
Bu durumda
& ) = 2A = 2 $ 10 = 20 br 2 dir.
A (ADC
328
RNEK 19:
&
ABC nin kenarlar tam saydr.
&
A (ABD)
& orannn en az ka olabileceini bulunuz.
A (BDC)
ZM:
9 - 8 < |BC| < 9 + 8 & 1 < |BC| < 17 dir.
& &
A (ABD) & ABC nin keleri ve i
& orannn en az olabilmesi iin A (BDC)
A (BDC) aortaylarn kesim noktas
deerinin en ok olmas gerekir. Aortaylarn ke- ile oluturulan genlerin
&
sim noktas D ve genin keleri ile oluturulan alanlar, ABC ile ortak olan
& kenarlarn uzunluklaryla
genlerin alanlar, ABC nin kenarlaryla doru
& doru orantldr.
orantl olduundan |BC|=16 alnarak A (BDC)
en ok olacak ekilde ayarlanabilir.
&
A (ABD) 8A 1
Bu durumda istenen oran en az & = = dir.
A (BDC) 16A 2
RNEK 20:
&
ekildeki ABC nin arlk merkezi G noktasdr.
& &
A (AGE) = 15 br 2 ise A (ABC) nn ka birimkare
olduunu bulunuz.
ZM: Arlk merkezi geni e

alana sahip olan 6 blgeye
G noktas arlk merkezi olduundan |GF| = x ve
ayrr.
|AG|=2x denilsin.
& &
AEG ile GEC nin
1. Taban uzunluklar eit,
2. Ykseklikleri eit
& &
olduundan A (AGE) = A (GEC) = 15 br 2 dir.
& &
AGC ile FGC nin ykseklikleri eittir.
Bu genlerin taban uzunluklar |AG| = 2x ve |GF| = x olduundan
& &
A (AGC) = 30 br 2 ise A (FGC) = 15 br 2 dir.
&
Ayn ilemler ABF iin de yaplrsa arlk merkezi ile oluturulan ekildeki
genlerin alanlarnn eit olduu grlr.
& &
Bu durumda A (ABC) = 6 $ A (AGE) = 6 $ 15 = 90 br 2 dir.
329
GENLER
RNEK 21:
&
ekildeki ABC nin arlk merkezi G noktas ve D, E,
F noktalar da bulunduklar kenarlarn orta noktala-
rdr.
& &
A (KGE) = 2 br 2 ise A (ABC) nn ka birimkare oldu-
unu bulunuz.
Arlk merkezi ve orta taban

ile oluturulan genlerin ZM:
alanlar oran ekildeki & &
AKE ve KGE nin ykseklikleri eittir. Taban
gibidir.
uzunluklar |AK| = 3x ve |KG| = x olduundan
& &
A( KGE ) = 2 br2 ise A( AKE ) = 3 . 2 = 6 br 2 dir.
Arlk merkezi geni e alana sahip 6 blgeye
& &
ayrdndan A (ABC) = 6 $ A (AGE) = 6 $ 8 = 48 br 2 dir.
RNEK 22:
&
ekildeki ABC iin
|AE |= 8 br,|EB| = 2 br,
|AD| = 3 br,|DC| = 9 br ise
&
A (AED)
& orann bulunuz.
A (ABC)
ZM:
& &
A (ADE) a$b D ve B noktalarn birletirelim. AED ve
& = &
A (ABC) (a + c) $ (b + d) EDB nin D kesine gre ykseklikleri
eittir. Bu durumda alanlar oran
tabanlar oranna eit olduundan
&
A (AED) 8
& = = 4 tr.
A (EDB) 2
& &
A (EDB) = A ise A (AED) = 4A olur.
& &
ABD ile DBC nin B kesine gre ykseklikleri eittir. Bu durumda alanlar oran,
tabanlar oranna eit olduundan
&
A (ABD) 3 5A 1 &
& = 9 & & = 3 & A (DBC) = 15A dr.
A (DBC) A (DBC)
&
A (AED) 4A 1
O hlde & = 20A = 5 tir.
A (ABC)
330
Taban uzunluklar eit olan genlerin alanlar oran, eit olan taban uzunluklarna
ait yksekliklerinin oranna eittir.
& &
ekilde ABC ile DBC nin ortak tabanlar [BC] dr.
&)
A (ABC AE
Bu durumda & ) = DF dur.
A (DBC
DNYORUM
Bir nceki kutuda anlatlan durumu GeoGebra program ile gstererek snf
ortamnda arkadalarnza sunum yapnz. A ve D noktasnn yerlerinde yaplan
deiikliklere gre alanlarda meydana gelen farkllklar gzlemleyiniz.
RNEK 23:
ekilde [AF] = [BC] ve [DE] = [BC] dir.
&)
A (BDC 2 DE
& = 3 ise orann bulunuz.
A (BAC) AF
ZM:
& &
BAC ile BDC nin ortak tabanlar [BC] dr. Bu durumda alanlar oran ykseklikleri
oranna eittir.
&)
A (BDC DE 2 DE
& = & 3 = dur.
A (BAC) AF AF
Benzer genlerin alanlar oran, benzerlik orannn karesine eittir.
RNEK 24:
1
Bir bahenin gen eklindeki bir blm, im ekmek iin benzerlik oran 50
olacak ekilde modelleniyor. Modelin alan, 16 cm2 ise im ekilecek olan bu toprak
blgenin alannn ka m2 olduunu bulunuz.
ZM:
& &
Modeldeki gene ABC , modellenen toprak blgeye DEF denilir. Alanlar oran
benzerlik orannn karesine eit olduundan
&
A (ABC) 1 2
& = b 50 l &
16 1 & 2
& = 2500 & A (DEF) = 40000 cm dir.
A (DEF) A (DEF)
1 m2 10000 cm2 ise

x m2 40000 cm2 dir.
x . 10000 = 40.000
x = 4 m2 dir. Bu durumda im ekilecek alan 4 m2 olarak bulunur.
331
GENLER
RNEK 25
% %
ekilde m( ACB ) = m( EDB ),
BE 2 &
= 3 ve A (BDE) = 24 br 2
BA
ise
A (ADEC) nn ka birimkare
olduunu bulunuz.
ZM:
Alar ekildeki gibi yerletirilir-
se A. A. benzerlik kural ile
& &
BDE ~ BCA ve
BD DE BE 2
= & = 3 tr.
BC CA BA
Bu durumda benzerlik oran
2
3 tr.
&
A (BDE) 2 2
& =b3l &
24 4 & 2
& = 9 & A (BCA) = 54 br dir.
A (BCA) A (BCA)
& &
O hlde A(ADEC) = A( BCA ) - A( BDE ) = 54 - 24 = 30 br2 dir.
RNEK 26:
Yukardaki ekilde [AD] ' [BC], |AD| = 4a br, |AC| = 2a br, |BC| = a br ve
A ] ABCD g = 45 br 2 ise A (CAD) nn ka birimkare olduunu bulunuz.
&
ZM:
% %
[AD] ve [BC] paralel olduundan i ters alarn eitliinden m (DAC) = m (ACB)
BC CA
dir. CA = AD = 12 bulunur. Kenar - A - Kenar (K. A. K.) benzerlii ile
& &
BCA + CAD dir. Bu genlerin alanlar oran benzerlik orannn karesi olduun-
&
& = b 2 l = 4 tr.
A(BCA) 1 2 1
dan
A(CAD)
& &
A(BCA) = S br2 denilirse A (CAD) = 4S br2 olur.
A(ABCD) = S + 4S = 5S = 45 br2 ve S = 9 br2 bulunur. Buradan

&
A(CAD) = 4 $ 9 = 36 br2 dir.
332
ALITIRMALAR
1.
&
Yandaki ABC nde [AB] = [BC] dir.
|AB| = 8 br, |BD| = 3 br ve
|AC| = 17 br olduuna gre
&)
A (ADC ka br2 olduunu bulunuz.
2.
&
Yandaki ABC nde [AB] = [BC] ve
%
m( ACB ) = 30o dir. |BC| = 12 br oldu-
&)
una gre A (ABC ka birimkare
olduunu bulunuz.
3.
&
Yandaki ABC nde [AB] = [AC] ve
%
m( ACB ) = 15o dir. |BC| = 12 br ol-
&)
duuna gre A (ABC ka birimkare
olduunu bulunuz.
4. Herhangi bir kenarna ait ykseklii 4 3 br olan ekenar genin alann

bulunuz.
,
5.
&
Yandaki ABC de |AB| = |AC|,
[KT] = [AB], [TN] = [AC] ve
%
m( BAC ) = 45o dir. |KT| = 4 br ve
|TN| = 2 br olduuna gre A (ABC &)
ka birimkare olduunu bulunuz.
333
GENLER
6.
&
Yandaki ABC nde [AH] = [BC] ve
A, T, H noktalar dorusaldr.
|AT| = 5 br ve |BC| = 12 br ise
A(ABTC) ka br2 olduunu bulu-
nuz.
7.
&
Yandaki ABC nde [AB] = [BC] ve
[AD], W
A nn aortaydr.
|AB| = 6 br ve |AC| = 10 br ise
&)
A (ADC ka birimkare olduunu
bulunuz.
8.
&
Yandaki ABC nde |DC| = 2 . |AD|
ve |BK| = |KC| dur.
&) &)
A (ABC =24 br2 ise A (BKD ka
birimkare olduunu bulunuz.
334
9.
&
Yandaki ABC nde [DE] ' [BC] ve
[AB] = [AC] dr. |AD| = 4 br, |AE| = 6 br
&
ve |EC| = 12 br ise A (DEF) ka br2
olduunu bulunuz.
10.
&
Yandaki ekilde G noktas ABC nin
arlk merkezi ve |TC| = 3 . |BT| dir.
& &
A( BGT ) = 2 br2 ise A (ABC) ka br2
olduunu bulunuz.
11.
&
Yandaki ABC nde [AH] = [BC] ve
[TK] = [BC] dir.
&
3 . |TK| = |AH| ve A( BTC ) = 5 br2 ise
A(ABTC) ka br2 olduunu bulunuz.
12.
&
Yandaki ABC nde
% % AE
m( ADE ) = m( ACB ), AB = 1
3
&
ve A( ADE ) = 6 br2 ise A(BCED) ka
br2 olduunu bulunuz.
335
GENLER
4.
1. Farklar 20o olan komu tmler iki adan kk
olan ann komu btnler asnn ls ka
derecedir?
A) 35 B) 55 C) 125 D) 135 E) 145
5PL? ' 5KT? ' 5CR? olmak zere m (LPR

%
) = 150 o
% % %
ve m (NKR) = m (TKR) ise m (KNC) = a deeri
2.
A) 40o B) 60o C) 80o D) 90o E)
100o
5.
% %
ekilde m (DAE) =30o , m (KCB) =120O,
% %
m (FOK) =2. m (EOF) = 2a ise
%
m (FBC) =x deeri aadakilerden hangisidir?
5EN? ' 5KM? olmak zere [AC], BAN%
nn aorta-
% %
A) 80o B) 90o C) 100o D) 120o E)140o y, [DC], BDM nn aortay ve m (ACD ) = 130 o ise
m ^ BDM h = x deeri aadakilerden hangisidir?
%
A) 100o B) 110 o C) 120o D) 130o E) 140o
3.
6.
ekilde 5DF? = 5AB? ve AC = BD dur.

% %
m (FAE) = y , m (DEC) = p
% %
m (EDC) = k , m (ABC) = x tir. Verilenlere gre
aadakilerden hangileri dorudur?
A) I-II B) I-III C) II-IV

ekilde 7AB ' 7CL, m (BAT
D) III-IV E) II-III-IV %
% = m (OAT
) )
% % %
m (NCO) = m (NCL), m (AOC) = 50 o
ise m ^ TKN
% h = a deeri aadakilerden hangisi-
dir?
A) 55o B) 65o C) 75o D) 80o E) 85o
336
7. 10.
& % %
ABC iin |AC| = |BC|, m (KAC) = m (KCB) ve
% %
m (AKC) = 140 o ise m (ABC) ka derecedir?
A) 55 B) 60 C) 70 D) 75 E) 80
% %
ekilde m (BAC) = m (CAD)
% % %
m (EBC) = m (CBD) ve m (ACB) = 20 o ise
%
m (ABC) ka derecedir?
8.
A) 60 B) 70 C) 75 D) 80 E) 85
11.
&
ABC iin [DB], W
B nn aortay,
[DC], X %
C nn aortaydr. m (DAC) = 40 o ise
%
m (BDC) ka derecedir?
&
A) 95 B) 100 C) 110 D) 120 E) 130 ekilde ABC iin |BN| = |NK|, |PL| = |PC|,
% %
m (BNK) = x m (LPC) = y dir. x + y =110o ise
%
m (BAC) = a ka derecedir?
A) 45 B) 50 C) 55 D) 60 E) 75
9.
12.
ekilde 5BA? = 5AK?

% %
m (ABC) = 20 o , m (BCD) = 100 o
% % % %
m (DFK) = 80 o , m (AKC) = 30 o ise m (CDF) = x ekilde |AC| = |BD|=|BC|, m (ABD) = 40 o ,
ka derecedir? % o %
m (DCA) = 20 ise m (DBC) = a ka derecedir?
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50 A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60
337
GENLER
13.
17.
& iin m (BAC% = %

ABC ) 105o , m (ABC) = 15 o ve
% =
|ED| = |DC|=|AC|olmak zere m (EDC ) a ka
derecedir? Beden eitimi dersinde Utku, Derya, Emel ve
A) 160 B) 150 C) 140 D) 130 E) 120 Engin voleybol oynayacaklardr, dizilileri ve
aralarndaki mesafeler yukardaki gibidir.
14. gen eitsizlii kuralna uyulursa Engin ile Emel
arasndaki mesafe tam say olarak en fazla ka
metredir?
A) 10 B) 9 C) 8 D) 7 E) 6
18.
& iin 5DA ? = 5AC ? , |DC| = 2 . |AB| ve

ABC
% %
m (BCA) = 10o ise m (BAD) = a ka derecedir?
A) 20 B) 40 C) 50 D) 60 E) 80 B, C, E noktalar dorusal olmak zere |AB| = 6 br,

|AC| = 5 br, |DC| = 4 br ve |DE| = 3 br olmak zere
|BE| nun en byk tam say deeri ka birimdir?
15. &
Bir ABC iin m ^ W
A h = 20 o ve AB = AC A) 14 B) 15 C) 16 D) 17 E) 18
bilgilerine ek olarak
6AC@ zerinde AT = BT olacak ekil-
de T noktas iaretlenip 6BT@ iziliyor, 19.
XC nn aortay ile 6BT@ , K noktasnda
kesiiyor, bilgileri veriliyor.
%i
Buna gre m _ BKC ka derecedir?
A) 60 B) 70 C) 80 D) 90 E) 100
& nin kenarlar birbirinden farkl tam saylar
ABC
olmak zere evresinin alabilecei en kk tam
16. say deeri katr?
A) 15 B) 16 C) 17 D) 18 E) 19
20.
% = %
ekilde m (KAD ) 100o , m (RCD) = 140o ve %
& iin [AD] kenarortay, m (BAC
% = o % = ABC ) 1 90 o
m (AEF) 160 ise m (TFP) x ka derecedir?
|AB| = 10 br, |AC| = 12 br olduuna gre |AD| nun
en kk tam say deeri ka birimdir?
A) 70 B) 65 C) 60 D) 50 E) 40 A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9
338
21. 24.
& ile ADC

& nn ortak kenarlar [AC] dr.
ABC
& %
ABC iin m (ABC) 2 90 o
& iin m (ADC%
ekilde B noktas ATC geninin diklik merkezidir. ADC ) 1 90 o
|TC| = 6 br ve |AT| = 9 br ise |AC| nun en kk |AB| = 7 br ve |BC| = 6 br, |AD| = 9 br ve
tam say deeri ka birimdir? |DC| = 8 br olarak veriliyor ise |AC| nun alabilecei
A) 11 B) 10 C) 9 D) 8 E) 7 tam say deerleri toplam ka birimdir?
A) 23 B) 33 C) 35 D) 43 E) 46
25.
22.
% %
ekilde m (ABC) + m (ACK) = 180 o |AB| =7 br ve
|CK| =12 br ise |AK| nun alaca en kk tam say
I noktas i aortaylarnn kesitii noktadr. deeri ka birimdir?
|BI| = 12 br, |IC| = 16 br ise A) 14 B) 15 C) 17 D) 18 E) 19
|BC| = x in alaca en kk tam say deeri
katr?
A) 19 B) 20 C) 21 D) 23 E) 27
26. ABC eitkenar geninde a > c > b ise aadaki-
lerden hangisi dorudur?
A) ha = nB = Vc
B) hc < Vc < nc
C) Vb< Vc < Va
D) nb < nc < na
E) ha < hc< hb
23.
27.
ekilde 6DB@ = 6BC@ , m (BAC

% = o
) 80 ,
% = o % = o %
m (AEC) 100 , m (ACB) 60 , m (DBC) = 90c ekilde 5AB? = 5BD? , 5ED? = 5BD? , 5AC? = 5CD?
ise en uzun kenar aadakilerden hangisidir? dur. AB = CD = 3 br ve |CD| = 5 br ise |AE| ka
birimdir?
A) [AC] B) [AB] C) [DC]
A) 4 2 B) 3 5 C) 5 D) 5 2 E) 10 5
D) [BC] E) [AE]
339
GENLER
28. 31.
% h = m ^ % h ve |DB| = |DC| ise

ekilde m ^ ADB CED
^ % h
m ADE ka derecedir? ABCD karesi iin |DC| = x br, |DE| = a br,
|KB| = y br, |AE| = 3 br, |EK| = 1 br dir.
m ^ DEA
% h = m ^ % h = 90 o ise x + a + y toplam
AKB
ka birimdir?
A) 165 B) 145 C) 135 D) 125 E) 120
A) 12 B) 13 C) 14 D) 15 E) 17
32.
29.
ABC ekenar gen olmak zere m ^ EAD % h = 135 o

|EA| = |CD| ve |BE| = |AD| ise m ^ EAD h = a ka
%
derecedir?
|AT| = |TD|, |AB| = |AC|, |BD| = |DC|, |BT| = 3x - 2,
A) 95 B) 105 C) 115 D) 120 E) 125 |TC| = x + 4 ise |TC| deeri katr?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
30.
33.
ekilde |AC| = |AE|, |BE| = |CD|, &

ABC iin |AB| = 3 . |AD| = 12 br,
% %
m (ABC) + m (ADE) = 70 o |AE| = 3 . |EC| = 6 br ve |DE| = 5 br olduuna gre
m (AED) + m (ACB) = 150 o ise m ^ BAC
% h = a ka
% %
|BC| = x deeri ka birimdir?
derecedir?
A) 40 B) 50 C) 60 D) 70 E) 80 A) 6 B) 7 C) 8 D) 10 E) 12
340
34. 38.
ekilde 5AD? ' 5EF? ' 5BC? dir.

6 . |AD| = 3 . |EF| = |BC| ve |DF| = 2 br ise |DC| ka
&
ABC iin 5AB? = 5BC? ve 5DE? = 5AC? dr. birimdir?
3 . |DE|=2 . |BC| ve |AD|=8 br olduuna gre
|AC| ka birimdir?
A) 9 B) 12 C) 15 D) 18 E) 24 A) 10 B) 8 C) 6 D) 5 E) 4
35.
39.
% h = m ^ % h dr. |AB|=8 br,

ekilde m ^ ABD DBC
|BD| = 12 br, |AD| = 6 br ve |BC| = 18 br ise |DC| = x
ka birimdir?
A) 24 B) 18 C) 15 D) 12 E) 9
&
ABC iin 5DF? ' 5BC? , m (DBE
% %
) = m (EBC) ,
36. |BC| = 3 . |DE| = 6 . |EF| ve |AD| = 4 br olduuna
gre |BC| ka birimdir?
A) 6 B) 8 C) 9 D) 10 E) 12
&
ABC iin |AD| = 4 br, |AE| = 5 br , |DB| = 6 br,
|EC| = 3 br ve A noktasnn [DE] na uzakl 3 br ise 40.
[BC] na uzakl ka birimdir?
A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 12
37.
&
ABC iin 5KF? ' 5BC? ,
ACD iin 5EF? ' 5DC? olarak verilmitir.
&
&
ABC iin m ^ DAC
% h = m ^ % h dir.
ABC
KP 2
= 5 ve |EF| = 4 br ise |DC| ka birimdir?
AD 4 KC
= 5 ve |AC| = 8 br ise |BC| = x ka birimdir?
AB A) 15 B) 12 C) 9 D) 8 E) 6
A) 16 B) 15 C) 14 D) 12 E) 10
341
GENLER
41.
44.
&
ABC iin D ! [AB], E ! [AC] ve [FK] ile [BC] ak-
ktr. |AH| = 3 br, |EK| = 2 br ve |FK| = 9 br ise |BC|
Bir firma irket logosu olarak ekildeki genleri ka birimdir?
kullanyor.
5AB? ' 5DE? ' 5KC? ve 5AC? ' 5DF? ' 5KM? dr. A) 15 B) 14 C) 13 D) 12 E) 10
|AB| = 4 cm, |DE| = 6 cm, |KC| = 9 cm ve
|BE| = |EC| = 4 cm ise |FM| ka santimetredir?
A) 4 B) 5 C) 6 D) 17 E) 8
45.
42.
& % %
ABC iin BAC nn aortay [AH], ACB nn aor-
tay [HC] dr. 5AC? = 5HT? olmak zere
|AT| = 4 br, |TC| = 5 br ve |BC| = 8 br ise |AB| = x
&
ABC iin 5FK? ' 5DE? ' 5BC? dr. deeri ka birimdir?
|FK| = 6 br, |DE| = 8 br, |AK| = 3 br ve |EC| = 2 br dir.
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9
|KE| = x br ve |BC| = y br ise x + y deeri ka
birimdir?
A) 9 B) 11 C) 12 D) 13 E) 15
43. 46.
iin 5DE? ' 5BC? ve 5FE? ' 5DC? dir.

& &
ABC N noktas, ABC nin aortaylarnn kesitii
|AF| = 6 br, |BD| = 2 . |DF| = 2x br ise |BF| ka birimdir? AN &
noktadr. ND = 3 ve |BC| = 6 br ise ( ABC ) ka
birimdir?
A) 12 B) 16 C) 18 D) 20 E) 24
A) 24 B) 20 C) 18 D) 12 E) 6
342
47. 51.
&
ABC iin G noktas arlk merkezi ve [GC], X
C nn
&
ABC iin 5AB? = 5AC? , 5AH? = 5BC? ve [AN],
% aortaydr. |GC| = 16 br ve |AB| = 12 br olduuna
BAH nn aortaydr. |AH| = 8 br, |AC| = 17 br ve
gre |AG| = x ka birimdir?
|NH| = x deeri ka birimdir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
A) 20 B) 18 C) 16 D) 12 E) 10
48.
52.
&
ABC iin [AD], W
A asnn i aortay.
[AN], W
A asnn d aortaydr.
|BD| = 4 br, |DC| = 3 br ise |CE| = x deeri ka
birimidir?
m (W
&
A) 21 B) 20 C) 18 D) 15 E) 12 A) = 90 o olan ABC iin G noktas arlk mer-
kezi, |BE| = |EG| ve |GN| = 2 br olmak zere |BC|
ka birimdir?
A) 18 B) 16 C) 15 D) 12 E) 9
49. m (W
A) = 90 o , |BC| = 10 br ve |AC| = 8 br olacak
%
ekilde ABC iziliyor.
B nin aortay [AC] n T noktasnda kesiyor.
C nin aortay [AB] n N noktasnda kesiyor.
Verilenlere gre |TN| nun deeri ka birimdir?
53.
145
A) 5 B) 12 C) 4 D) 13 E) 3
50.
&
ABC iin |AD| = |DC| ve |BE| = |EC| dur.
|GD| + |GE| = 7 br ise |AG| + |BG| ka birimdir?
A) 7 B) 12 C) 14 D) 15 E) 16
&
ABC iin 5AB? = 5AC? dr. G noktas arlk mer-
kezi ve 5EK? ' 5BC? olmak zere |KG| = 3 br ise
|EK| = x deeri ka birimdir?
A) 6 B) 9 C) 12 D) 16 E) 18
343
GENLER
54. 57.
&
D noktas ABC & iin |AD| = 2 . |BD|, 5AD ? = 5BC ? ,
nin kenar orta dikmelerinin ABC
kesim noktasdr. |BD| = (3x-2) br ve |AB| = 4 5 br ve |DC| = 15 br olduuna gre
|DC| = (2x+3) br ise |DC| ka birimdir? |AC| = x deeri ka birimdir?
A) 10 B) 12 C) 13 D) 14 E) 15 A) 17 B) 18 C) 20 D) 24 E) 25
55. 58.
C
29
&
ABC iin |AB| = |AC|, 5NH? = 5AC? , 5PN? = 5AB? , ekilde 5AB? = 5BC ? , 5AC ? = 5CD ? , 5AD? = 5DE?
|NH| = 6 br dir. B noktasnn [AC] na uzakl dr.
(3x-15) br ise |PN| ka birimdir? |BC| = |CD| =2 br ve |AE| = 29 br olduuna gre
|AB| = x deeri ka birimdir?
A) 6 B) 9 C) 11 D)124 E) 14 A) 13 B) 14 C) 15 D) 4 E) 17
56. 59.
&
ABC ekenar gendir. |PH| + |PN| = 12 br ve ekilde 5AC ? = 5BC ? , |AD| = |DB| dur.
|RK| + |RE| = 7 br ise |RL| ka birimdir? |AC| = 2 . |BC| = 12 br ve |EB| = 5 br ise |ED| =x
deeri ka birimdir?
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9 A) 6 B) 8 C) 10 D) 15 E) 17
344
60. 63.
& iin 5AB ? = 5AC ? , 5EA ? = 5ED ? ve

ABC &
ABC iin 5AB? = 5AC? ve |AN| = |NC| dur.
|BD| = |DC| dur. |ED| = 2 5 br ve |EA| = 4 br |NT| = 2 . |TC| = 4 br ise |BT| = x deeri ka
olduuna gre |BC| deeri ka birimdir? birimdir?
A) 10 B) 12 C) 14 D) 16 E) 18
A) 5 B) 8 C) 2 5 D) 12 E) 10 5
64.
61.
Ayn noktadan harekete balayan Yiit ile Pnar
aadaki komutlar uyguluyor.
Yiit nce 80 m batya, sonra 40 m gneye
gidiyor.
Pnar nce 40 m douya, sonra 50 m kuzeye
gidiyor.
Son durumda Yiit ile Pnar arasndaki ekilde 5AB? = 5AC? , 5NC? = 5BN? , 5AT? = 5BC?
mesafe en az ka metredir? ve 5NK? = 5BC? dr. |AB| = 8 br, |NC| =4 br ve
A) 150 B) 140 C) 130 D)120 E)100 |BC|= 16 br ise |TK| = x deeri ka birimdir?
A) 8 B) 9 C) 10 D) 11 E) 12
62.
65.
ekilde 5AD? = 5DC ? , 5AD? = 5AB? ve

5AC ? = 5BC ?
dr. |AD| = 6 br ve |DC| = 4 br ise |AB| = x deeri &
ABC iin 5AB? = 5AC? , 5AD? = 5BC? ,
ka birimdir? 5ET? = 5AD? ve 5DE? = 5AC? dr.
A) 12 B) 13 C) 14 D) 15 E) 17 |DC| = 5 . |TE| = 10 br ise |BD| = x deeri ka
birimdir?
A) 8
5 B) 5
8 C) 5
2 D) 2
5 E) 4
345
GENLER
66. x + y = 90c , cosx = 4

5 olduuna gre
71.
siny + coty ifadesinin deeri aadakilerden
hangisidir?
A) 31
20 B) 32
15 C) 15
32 D) 8
5 E) 5
8
67.
Uurtma uuran Doa, 150 m uzunluundaki ipe

bal uurtmay zeminde bir kaza balyor. pin
zeminle yapt a 50o olduuna gre uurt-
mann yerden ykseklii yaklak ka metredir?
(sin50o . 0,7660)
A) 95 B) 105 C) 115 D) 125 E) 135
% 3
ABCD dikdrtgeninde tan (BCT) = 4 ,
% h = m ^ % h ve (ABCD) = 32 br ise |TC|
m ^ ATB BTC
ka birimdir?
A) 20 B) 15 C) 12 D) 10 E) 8 72.
68.
& iin 5AB ? = 5BC ? dr. [BC], EC ekseni bo-

ABC
yunca katlandnda B noktas [AC] zerindeki
ABC ekenar geninde |BD| = 4 br, |DC| = 6 br ve D noktas ile akmaktadr.
%
m ^ BAD
% h = a olduuna gre tana deeri katr? |EB| = 3 br ve |BC| = 6 br olduuna gre sin(BAC)
deeri aadakilerden hangisidir?
3 3 3
A) 5 B) 4 C) 8 D) 2 3 E) 3 A) 34 B) 54 C) 53 D) 52 E) 53
69. sin30o . tan45o . cos60o . cot45o

ifadesinin deeri katr?
2 3 3 73.
A) 3 B) 3 C) 4 D) 2 E) 14
70.
& iin 5AB ? = 5BE ? ve 5BD ? = 5AC ? dr.

10 tane birim kareden oluan ekilde tana . cotb ABC
deeri katr? 1
tana = 2 ve |BC| = 10 br ise |AB| ka birimdir?
A) 15 4
B) 15 C) 15 D) 16 E) 53 A) B) 7,5 C) 10 D) 15 E) 20
16 15
346
74. a ve b dar alar iin a+b = 90o veriliyor. 78.
I. sin(a+b) = sina + sinb

II. sina + tanb = cosb + cota
1
III. tana = m ise cota = m dir.
IV. cos(2a) = 2cosa dr.
Yukardaki ifadelerden hangileri daima doru-
dur?
A) I - II B) II - III C) III - IV
&
ABC iin |AB| = |AC|, 5KN? = 5BC? , |KP| = 10 br,
D) I - IV E) I - II - III &)
|PN| = 4 br ve |BC| = 12 br olduuna gre A (ABC
75. ka birimkaredir?
A) 64 B) 54 C) 48 D) 36 E) 24
&
ABC iin |AC| = |DC| ve 5DH? = 5AC? dr. 79.
&)
|DH| = 8 br ve |BD| = 5 br ise A (ADB ka birim
karedir?
A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 40
76.
&
N noktas ABC nin aortaylarnn kesitii
noktadr. |AB| = 4 br, |AC| = 5 br, |BC| = 7 br ve
& ) = 8 br 2
A (ABN olduuna gre A(ANBC) ka
birimkaredir?
A) 24 B) 18 C) 16 D) 15 E) 12
&
ABC iin 5AB? = 5BC? , 5KN? = 5AC? dr.
|AB| = 6 br ve |KC| = 4 br ve |AC| = 8 br olduuna
gre |KN| = x deeri ka birimdir?
80.
A) 6 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
77.
&
ABC iin |AE| = |EB| ve |AD| = |DC| dur.
&
ABC iin |AB| = |BC| ve m ^ BAC
% h = m ^ % h = 15c
ACB & &)=x
A (GND) = 2 br 2 ise A (BGC ka birimkare-
dir. |KL| = 2 br ve |KH| = 6 br olduuna gre
&) dir?
A (ABC ka birim karedir?
A) 6 B) 8 C) 12 D) 16 E) 18
A) 16 B) 24 C) 32 D) 48 E) 64
347
GENLER
81. 84.
110
20
Hasarl aralarn tamir servisine gtrlmesi

iin ekici aralara yklenmesi gerekmektedir.
Ykleme ilemi rampa kullanarak gerek-
letirilmektedir. ekicinin yerden ykseklii
& iin K, T, P orta noktalar ve & 110 cm ve rampann yer ile yapt a 20o
ABC A (KPT) = 10 br2 ise rampann uzunluu yaklak ka cm dir?
&
olduuna gre A (ABC) ka birimkaredir? (sin20o . 0,3420)
A) 20 B) 30 C) 40 D) 60 E) 80 A) 110 B) 118 C) 302 D) 320 E)322
85.
82.
& ) = 4 $ A (BDC
& iin A (ABC &)
ABC dr. D noktasnn
& iin 5DE ? ' 5BC ? dir. DE = 2 ve
ABC [BC] na uzakl 4 br ise A noktasnn [BC] na uzak-
BC 3
& l ka birimdir?
A(BDEC) = 20 br2 ise A (ABC) ka birimkaredir?
A) 8 B) 12 C) 16 D) 20 E) 24
A) 48 B) 36 C) 32 D) 30 E) 24
86.
83.
& iin 5KD ? ' 5BC ? ve 5AB ? ' 5BC ? dir. ekilde 5BA ? = 5AE? |DE| = 12 br, |AD| = 2 . |DC| ve
ABC & ) ka birimkaredir?
|AB| = 10 br ve |KD| = 6 br olduuna gre |AB| = |AE| ise A (ABC
& ) ka birimkaredir?
A (AKC
A) 30 B) 40 C) 45 D) 50 E) 60 A) 52 B) 48 C) 45 D) 42 E) 39
348
VER, SAYMA VE OLASILIK
VER
VER
VER
9.6.VER
Terimler ve Kavramlar
Aritmetik Ortalama,
Ortanca (Medyan),
Tepe Deer (Mod),
Aklk,
En Byk Deer,
En Kk Deer,
Standart Sapma
Son bir yl ierisinde satlar azalan bir bilgisayar firmas ele alndnda bu firma
bir aratrma irketine kendi hedef kitlesine uygun 1500 kii zerinde 10 soruluk
bir anket almas yaptrp bu durumun sebeplerini renmek istiyor. Sizce an-
keti uygulayan aratrma irketi bu 15000 cevab karmlarda bulunmak amacy-
la dzenlemek iin nasl bir yol izlemelidir?
Bir sonu karmak ya da zme ulaabilmek iin gzlem, deney, aratrma gibi
X, S yntemlerle elde edilen her bilgiye veri ad verilir.
Bir bilim insannn yapt deneyler sonucunda elde ettii bilgiler, bir futbol tak-
mnn bir sezon ierisindeki her mata atm olduu gol says gibi her bilgi bir veri
belirtir.
9.6.1. Merkezi Eilim ve Yaylm lleri
Neler reneceksiniz?
Merkez eilim lleri olan aritmetik ortalama, ortanca (medyan), tepe
deer (mod)
Merkezi yaylm llerinden bazlar olan en byk-en kk deer, ak-
lk ve standart sapma
Merkezi eilim ve yaylm llerini kullanarak gerek hayat durumlarn
yorumlama.
9.6.1.1. Verileri Merkezi Eilim ve Yaylm llerini

Hesaplayarak Yorumlama
Okulun 9-A snfndaki Fatih isimli rencinin matematik karne notunun 85 olmas,
bulunduu snfn bu dersteki baars hakknda bilgi edinilmesi iin yeterli deil-
dir. Ama snfn matematik karne not ortalamasnn 85 olmas genel baar hakkn-
da fikir verir. Tek bana bulunduu topluluk hakknda detayl bilgi sunamayan veri,
dierleriyle birlikte deerlendirildiinde anlam kazanr; ortak bir dil oluturur. Bu
dilin anlalabilmesi iin merkez eilim ve yaylm lleri yardmc olur.
Merkez eilim llerinin her biri verilerin hangi deer etrafnda topland-
n gsterir. Merkez yaylm llerinin her biri ise, verilerin birbirlerinden ne
kadar uzak olduklarnn lsdr.
nceki yllarda aritmetik ortalama, ortanca, tepe deer, en byk ve en kk de-
er, aklk kavramlar tantlmt.
350
RNEK 1:
TEOG birinci snavna giren 9 rencinin ma-
tematik netlerine ait veriler 12,10, 20, 15, 13, Merkez Eilim lleri
12, 14, 12, 18 dir. Bu veri grubunun aritmetik
ortalama, aklk, ortanca ve tepe deerini he- Aritmetik Ortalama
saplaynz. x 1, x 2, x 3,...,x n veri gru-
bunun toplamnn veri
saysna blnmesi ile
hesaplanr ve X biimin-
de gsterilir. Bu durumda
x + x 2 + x 3 + .... + x n
X= 1 n ile
ZM: bulunur.
Aritmetik ortalama veri toplamnn veri saysna blm olduundan;
12 + 10 + 20 + 15 + 13 + 12 + 14 + 12 + 18 126
X= 9 = 9 = 14 tr. Ortanca (Medyan)
Veri grubunu kkten bye doru sralanrsa 10, 12, 12, 12, 13, 14, 15, 18, 20 Veri grubu kkten b-
eklinde olur. ye doru sralandnda
En byk deer 20 ve en kk deer 10 dur. gruptaki terim says tek ise
Aklk ise en byk deerden en kk deer karlarak bulunur. Bu durumda tam ortadaki saydr. Terim
Aklk = 20 - 10 = 10 dur. says ift ise ortaya gelen
Ortanca ise veri grubunun eleman says tek (9 tane) olduundan ortadaki terim iki saynn aritmetik ortala-
olan 13 tr. masdr.
Veri grubunda en ok tekrar eden say 12 olduundan tepe deer 12 dir.
Tepe Deer (Mod)
Gruptaki en ok tekrar
eden veridir.
Ayn sayda birden ok tek-
RNEK 2: rar eden veri varsa birden
Kzlayn bir gezici ubesine 8 gn boyunca kan veren kii says 16, 12, 28, 20, 14, fazla tepe deer vardr.
18, 16, 20 dir. Bu veri grubunun merkez eilim llerini bulunuz.
Eer tekrar eden veri yoksa
tepe deer yoktur.
ZM:
Aritmetik ortalama;
16 + 12 + 28 + 20 + 14 + 18 + 16 + 20 144
X= 8 = 8 = 18
bulunur. Bu ise bir gnde ortalama 18 kiinin kan ba yaptn gsterir.

Veriler kkten bye doru sralanrsa
12, 14, 16, 16, 18, 20, 20, 28 olur.
Ortanca (medyan) ise 12, 14, 16, 16, 18, 20, 20, 28 sralamasnda ortaya gelen 16 ve
Baz Merkezi Yaylm
18 saylarnn aritmetik ortalamasdr.
lleri
O halde ortanca 16 +
2
18
= 17 bulunur (Ortancann veri grubunda bulunma zorun- En Byk ve En Kk
luu yoktur.). Deer
Bir veri grubunda bulunan en
Bu veri grubunda 16 ve 20 ikier defa tekrar ettiinden oklu tepe (oklu mod) de-
kk sayya en kk deer,
eri vardr. Bu durumda tepe deer 16 ve 20 dir.
en byk sayya en byk de-
er denir.
Aklk (Aralk)
Veri grubunda bulunan en
RNEK 3: byk deer ile en kk de-
10, 71, 12, 99, 14, 53 saylarnn tepe deerini bulunuz. er arasndaki farktr.
ZM:
Tekrar eden say olmadndan bu veri grubunun tepe deeri yoktur.
351
VER
RNEK 4:
alan Says 2 2 3 1 4
Aritmetik ortalama veri Sat Says 5 3 4 2 6
grubunun genel durumu
hakknda bir bilgi verir. Yukardaki tabloda bir otomobil firmasnn sat ofisinde alanlarn otomobil
sat saylar verilmitir. Bu sat saylarna ait veri grubunun aritmetik ortalamas-
Tepe deer ve ortan- n, tepe deerini ve ortancasn bulunuz.
ca, veri grubundaki u
deerlerden aritmetik
ortalamaya gre daha az
ZM:
etkilenir.
2 kii 5 adet, 2 kii 3 adet, 3 kii 4 adet, 1 kii 2 adet, 4 kii 6 adet sat yapmtr. Bu
sat saylarn yan yana yazlrsa 5, 5, 3, 3, 4, 4, 4, 2, 6, 6, 6, 6 dr. Bu verileri sralanr-
sa
2, 3, 3, 4, 4, 4, 5, 5, 6, 6, 6, 6 eklinde olur. Aritmetik ortalama
2 + 3 + 3 + 4 + 4 + 4 + 5 + 5 + 6 + 6 + 6 + 6 54
X= 12 = 12 = 4, 5
Tepe deeri en ok tekrar eden 6 saysdr.
Ortanca ise ortadaki iki say olan 4 ile 5 in aritmetik ortalamas
4+5
2 = 4, 5 tir.
Standart Sapma
Bir veri grubundaki saylarn birbirine yaknln ve uyumluluunu len bir yn-
temdir. Verilerin aritmetik ortalamaya gre nasl bir yaylm (dalm) gsterdiine
yardmc olur.
Bir veri grubunun standart sapmasn bulmak iin
1. x 1, x 2, x 3,.....,x n veri grubunun aritmetik ortalamas olan X deeri

bulunur.
2. Her bir verinin aritmetik ortalamadan farknn karesi alnr ve toplanr.
3. Bulunan toplam, veri saysnn bir eksiine blnr ve elde edilen
sonucun karekk alnr.
Standart sapma S ile gsterilir ve
S= (x 1 - X) 2 + (x 2 - X) 2 + (x 3 - X) 2 + ...... + (x n - X) 2
n-1
ilemi ile bulunur.
RNEK 5:
MERT ASLI ONUR ZEYNEP NL

3 4 2 5 6
9-B snfnda okuyan 5 rencinin bir okul

dnemi boyunca okuduu kitap saylar yu-
kardaki tabloda verilmitir.
Bu veri grubunun standart sapmasn bulu-
nuz.
352
ZM:
Aritmetik ortalama
3+4+2+5+6
X= 5 = 4 tr.
Standart sapma ise
(3 - 4) 2 + (4 - 4) 2 + (2 - 4) 2 + (5 - 4) 2 + (6 - 4) 2
S= 5-1
1+0+4+1+4
= 4 Trkiyede ihtiya duyulan alan-
larda veri ve bilgilerin derlen-
10
= 4 mesi, ilenmesi ve sonularn
K= 1, 5811 yorumlanmas ile ilgili kurum
TK (Trkiye statistik Kurumu)
tir. Genel nfus saym, genel
tarm saym, enflasyon hesab
Bu durumda veri grubunun standart sapmas yaklak olarak 1,5811 dir. gibi ilemler grevleri arasnda
yer alr.
TK resmi internet sitesi www.

tuik.gov.tr dir
RNEK 6:
dil 4 3 4 4 5
Kvan 5 4 3 3 5
Yukardaki tabloda dil ve Kvan isimli iki rencinin bir yl boyunca matematik
dersinden ald yazl notlar verilmitir. Bu rencilerden hangisinin yaplacak
bir matematik bilgi yarmasna gnderilmesinin daha uygun olacana karar
veriniz.
ZM:
dilin notlarnn aritmetik ortalamas
4+3+4+4+5
X= 5 =4
Kvann notlarnn aritmetik ortalamas
5+4+3+3+5
X= 5 =4
Her iki rencinin de notlarnn aritmetik ortalamas 4 olduundan aritmetik

ortalama bu renciler arasndaki farkllklarn yorumlanmasnda yetersiz kal-
maktadr.
Aritmetik ortalama eit olmasayd notlarnn aritmetik ortalamas byk olan

renci seilirdi. Fakat aritmetik ortalamalar eit kt iin standart sapmaya
baklmas gerekir.
353
VER
Standart sapma azaldka verilerin dalm daha homojen olmakta bir dier
ifadeyle veriler aras farkllklar azalmaktadr. Bunun iin rencilerin notlarnn
standart sapmalarn hesaplanmaldr.
dilin notlarnn standart sapmas;

(4 - 4) 2 + (3 - 4) 2 + (4 - 4) 2 + (4 - 4) 2 + (5 - 4) 2
S1 = 5-1
0+1+0+0+1
S1 = 4
2
S1 = 4
Standart sapma sfra yak- S1 K= 0, 707 dir.
latka gruptaki verilerin
farkllklar azalr.
Standart sapma veri Kvann notlarnn standart sapmas
grubundaki elemanlarn
(5 - 4) 2 + (4 - 4) 2 + (3 - 4) 2 + (3 - 4) 2 + (5 - 4) 2
aritmetik ortalamaya S2 = 5-1
yaknln ya da uzakl-
1+0+0+1+1+1
n verir. Standart sapma S2 = 4
kldke veri grubun- 4
S2 =
daki deerler aritmetik 4
ortalamaya yaklar. S2 = 1 dir.
Notlarnn standart sapmas kk olan dil matematik dersinde daha istikrarldr.

Bu durumda yarmaya dilin gnderilmesi daha uygun olacaktr.
RNEK 7:
Her terimi birbirine eit olan bir veri grubunun standart sapmas hakknda neler
sylenebileceini yorumlaynz.
ZM:
Her bir terime x denilirse aritmetik ortalama da x olur. Bu durumda her bir teri-
min aritmetik ortalamadan fark 0 olacandan standart sapma 0 bulunur.
Standart sapmann 0 olduu bu grupta, llen zellik bakmndan verilerin e
zelliklere sahip olduu sylenir.
RNEK 8:
Bir kantinci sata sunaca 5 farkl marka stn seimi iin rencilere anket
uygulayacaktr. Anket sonularn deerlendirmek iin aadaki llerinden
hangisinin kullanmasnn daha uygun olacan bulunuz.
A) Aritmetik ortalama B) Ortanca C) Tepe deer

D) Aklk E) Standart sapma
ZM:
Ankete katlan rencilerin en ok tercih ettii st markas en ok tekrar eden
veri olup bu grubun tepe deerini oluturduundan cevap C kkdr.
354
RNEK 9:
Elektronik rnler satan bir maazann son dokuz gn ierisinde satt mzik a-
lar saylar aadaki gibidir:
23, 19, 23, 1, 20, 21, 23, 20, 21
Buna gre satlan mzik alar saysn temsil eden merkezi eilim lsn bulu-
nuz. Cumhuriyet tarihimizin ilk
byk veri toplama ilemlerin-
den biri olan 1927 genel nfus
saymnda toplam nfusumu-
ZM: zun 13.648.270 olduunu biliyor
Aritmetik ortalama; muydunuz?
23 + 19 + 23 + 1 + 20 + 21 + 23 + 20 + 21 171
X= 9 = 9 = 19 dur.
Verilerin aritmetik ortalamaya uzaklklar toplam 36 dr.

Veri grubunun tepe deeri 23 olup verilerin tepe deerine uzaklklar toplam 36
dr.
Veri grubunun ortancas 21 olup verilerin ortancaya uzaklklar toplam 30 dur.
Bu durumda ortalamaya uzaklklar toplam en kk olan ortanca deeri veri
grubunu daha iyi temsil eder.
ALITIRMALAR
1. 21 tane ardk sayma saysndan oluan bir veri grubunun aritmetik
ortalamasnn batan ve sondan kanc say olduunu bulunuz.
2. Ya ortalamas 15 olan 12 kiilik bir renci grubundan yalar 10 ve 16

olan iki renci ayrlyor. Kalan grubun ya ortalamasnn ka olduunu
bulunuz.
3. 3, 5, 6, 4, 5, 7, 8 say dizisine x doal says eklendiinde ortanca

deimemektedir. Bu durumda x in alaca deerlerin ka tane olduunu
bulunuz.
4. Elif Atatrk Lisesinde, mer ise anakkale ehitleri Lisesinde ortak bir
deneme snavna girmitir. Aadaki tabloda bu rencilerin 20 soruluk
bir fizik test sonular ve bulunduklar okullarla ilgili bilgiler verilmektedir.
Her iki okulda da eit sayda renci bu snava girdiine gre Elif ve
merin okullarndaki baar durumlarn kyaslaynz.

Okullar
Net
Says Aritmetik Standart
Ortalama Sapma
Elif 15 7 2
mer 15 7 5
355
VER
9.6.2. Verilerin Grafikle Gsterilmesi

Neler reneceksiniz?
Terimler ve Kavramlar: Kesikli ve srekli verileri tanmlayarak grafiklerle gsterme
izgi grafii
kiden fazla veri grubunu karlatrma
Stun grafii
Daire grafii Grafik trlerini ve yorumlama
Histogram
Bilgi iletiim teknolojilerini kullanarak grafikler izebilme ve verilerde yap-
Grup says
lan deiikliklerin grafiklere etkisi.
Grup genilii
9.6.2.1. Bir Veri Grubuna likin Histogram Grafii

Gruplandrlm bir veri topluluunda, verile-
rin tekrar etme saylarnn bitiik dikdrtgen
eklinde stunlar hlinde gsterimidir. His-
togram genelde srekli verilerin gsterimin-
de kullanlr.
Grafik izimi yaplrken aadaki admlar iz-
lenir.
1. Veriler kkten bye doru

sralanr.
2. Aklk bulunur.
3. stenilen grup says belirlenir. (Grup says aratrma yapan kiiye gre
deiir.)
Aklk
4. Grup Genifllii 2
Grup Says
dr.
Aklk
Grup genilii, Grup Says deerinden byk en kk tam saydr.
rnein bu deer;
4 karsa grup genilii 5,

4,1 karsa grup genilii 5,
5,8 karsa grup genilii 6 olarak alnr.
RNEK 1:
Bir izci kampnda 24 kiinin diktii fidan saylar 10, 12, 14, 10, 16, 18, 20, 13, 15,
16, 20, 24, 25, 26, 8, 9, 11, 13, 17, 27, 22, 15, 17, 19 olarak verilmitir. Bu verileri 4
gruplu histogram grafiinde gsteriniz.
ZM:
zmde kolaylk olmas iin veriler kkten bye doru sralanrsa
8, 9, 10, 10, 11, 12, 13, 13, 14, 15, 15, 16, 16, 17, 17, 18, 19, 20, 20, 22, 24, 25, 26, 27
eklinde olur.
Grubun akl, 27 - 8 = 19 dur.
Grup says 4 olduundan grup genilii 19
4 = 4, 75 saysndan byk olan
en kk tam say 5 alnr. Grup genilii ve aklna gre aadaki sklk tab-
losu oluturulur.
356
9
Fidan says Kii says
8
8-12 6
7
13-17 9 6
18-22 5 5
23-27 4 4
3
2
1
8-12 13-17 18-22 23-27
RNEK 2:
Bir grup rencinin bir zek oyununu bitirme

sreleri yandaki stun grafii ile gsterilmitir.
Buna gre ;
a) Aklk,
b) Ortanca,
c) Tepe deer,
) Aritmetik ortalama deerlerini
bulunuz.
ZM:
Grafikteki verileri sralarsak 2, 2, 2, 2, 2, 4, 4, 4, 4, 8, 8, 8, 12, 12 eklindedir.
a) Aklk 12 - 2 = 10 bulunur
b) Ortanca, 7. ve 8. terimlerin aritmetik ortalamas olan 4 + 4
2 = 4 tr.
c) Tepe deer, en ok tekrar eden 2 dir.
) Aritmetik ortalama ise
2 + 2 + 2 + 2 + 2 + 4 + 4 + 4 + 4 + 8 + 8 + 8 + 12 + 12 74 37
X= 14 = 14 = 7 dir.
9.6.2.2. Gerek Hayat Durumunu Yanstan Veri Gruplarn

Uygun Grafik Trlerini izerek Yorumlama
Yaadnz ilde kuraklkla mcadele amacyla son 10 yl iinde metrekareye d-
en ya miktar bilgilerini aratrp bir veri grubu oluturulup bu bilgileri zet
hlinde bir sunum ekline getirmek ve bakalarna aktarmak iin en uygun yol
sizce ne olurdu?
Birden fazla verinin birbirine gre durumunu kyaslamak, yani verilerin birbirleri-
ne gre hangi konum ve seviyede bulunduunu anlamak iin grafikler izilir.
357
VER
Kesikli Veri
Belirli bir aralktaki her gerek say deerini alamayan veri trdr.
Gnlere gre okulun kantininden alveri yapan rencilerin says, nesli tken-
mekte olan bir ku trnn yllara gre nfusu, bir gazetenin haftalk sat saylar
gibi veriler kesikli veri grubuna rnektir.
Srekli Veri
Belirli bir aralktaki her gerek say deerini alabilen veri trdr. Bir dier ifadey-
le aralksz devam eden verilerdir.
Bir bitkinin yllara gre boyunun uzamas, bir ehrin aylara gre scaklk deiimi,
aylara gre elektrik veya su sarfiyat deiimi srekli veri gruplarna birer rnektir.
izgi Grafii
Srekli verilerin yatay ve dey eksendeki deerleri iaret-
lenerek bulunan noktalarn dz izgilerle birletirilmesi so-
nucunda elde edilen grafik trdr.
RNEK3:
Bo bir ieye her bir dakika ierisinde eklenen zeytinyana ait zaman-litre verile-
ri aadaki tabloda verilmitir.
Zaman(dak.) 0 1 2 3 4 5
Litre 0 2 1,6 1,4 1,2 1
Bu verileri uygun bir grafik tr ile gsteriniz.
ZM:
iedeki ya miktar
1. dakika sonunda 2 litre,
2. dakika sonunda 2 + 1,6 = 3,6 litre,
3. dakika sonunda 3,6 + 1,4 = 5 litre,
4. dakika sonunda 5 + 1,2 = 6,2 litre,
5. dakika sonunda 6,2 + 1 = 7,2 litre olur.
iede biriken zeytinya miktar srekli veri oluturmaktadr.
Bu yzden izgi grafii uygun bir gsterimdir ve aadaki gibi izilebilir.
358
RNEK 4:
Tablo 1 de bir kiinin yana gre kilo deiimi ve Tablo 2 de ise bir klima bayi-
sinin aylara gre klima sat saylar verilmitir. Bu verileri yorumlayarak uygun
grafik trleri ile gsteriniz.
Tablo 1 Tablo 2
Arlk
Temmuz
Austos
42 44 47 52 56 Aylar
Kasm
Ekim
Eyll
(kilo)
Ya 13 14 15 16 17 Sat
100 150 50 100 50
says
ZM:
Tablo 1 de kii 42 kilodan 56 kiloya

karken aralktaki tm deerleri
alarak kmtr. Dolaysyla bu tab-
lo srekli verilerden oluur ve izgi
grafii uygun bir gsterimdir.
2. tabloda ise temmuz aynda 100 klima satlrken kasm aynda 50 klima satlm-
tr. Klima satlar bir tam say kadar arttndan ya da azaldndan bu tablodaki
veriler kesikli verilerdir ve noktalarla gsterilir.
RNEK 5:
Yakt( l ) Deposunda 48 litre yakt bulunan hareket h-
lindeki bir otomobilin deposunda kalan yakt
48 miktarnn zamana gre deiimini gsteren
dorusal grafik yandaki ekilde verilmitir.
32 Grafie gre depodaki yaktn toplam ka saatte
bittiini bulunuz.
4 Saat
ZM:
Depodaki 48 litre yakt 4 saatte 32 litreye dm yani 48 - 32 = 16 litre yakt har-
canmtr. Bu ise saatte 4 litre yakt harcandn gsterir. Saatte 4 litre yakt harca-
yarak 48 litre yakt 48 : 4 = 12 saatte biter.
359
VER
RNEK 6:
Gnler
Cumartesi
aramba
Perembe
Pazartesi
Cuma
Pazar
Scaklk
Sal
Gndz oC 11 12 12 12 12 11 14
Gece oC 1 2 4 5 2 2 5
Yukardaki tablo 2017 ylnn ilk haftas iin Adana ilimizde beklenen gece ve gn-
dz ortalama hava scaklk tahminlerini gstermektedir. Bu verileri izgi grafii ile
gsteriniz.
ZM:
Gndzleri tahmin edilen ortlama

hava scaklk deerleri krmz, Ge-
celeri tahmin edilen ortalama hava
scaklk deerleri mavi izgi ile gs-
terilmektedir.
Hava scakl iki deer arasnda
deiirken aralktaki her deeri al-
dndan izgi grafii kullanlabilir.
RNEK 7:
Sadece saysal verilere ba-
karak veri gruplarn kar- Soyadlar Mavi, Krmz ve Yeil olan farkl ailenin hangi aylarda ka kW (ki-
latrmak daha az karmlar lowatt) elektrik harcadn gsteren tablo aada verilmitir. Tablodaki verileri
yaplmasna neden olabilir. bir tablolama program olan Excelde uygun bir grafik tr ile gsteriniz.
Eer bu veriler grafie akta-
rlrsa veri gruplar daha iyi OCAK UBAT MART NSAN MAYIS
tannabilir ve daha salkl Mavi ailesi 100 80 120 100 60
sonular karlabilir.
Krmz ailesi 160 100 120 60 80
Yeil ailesi 110 100 90 70 60
ZM:
Elektrik sarfiyat srekli veri belirttii iin izgi grafii ile gsterilebilir.
Bir Excel sayfas aarak verileri aadaki gibi yerletiriniz ve bu hcrelerin tm-
n seerek stteki EKLE sekmesine tklaynz (Semek istediiniz hcreleri fare
kullanarak, srkle brak yntemi ile seebilirsiniz.).
Tasarruflu ampllerin akkor

ampllere gre 10-15 kat daha
uzun mrl olduunu ve or-
talama yzde 80 orannda daha
az elektrik tkettiini biliyor
muydunuz?
360
Daha sonra grafikler blmnden izgi grafiine tklaynz ve aadaki grselde
daha koyu renk ile grlen izgi grafii trne tklaynz.
Tm bu ilemlerden sonra izgi grafii aadaki gibi olacaktr.
Grafikte mavi renk Mavi, krmz renk Krmz, yeil renk Yeil ailelerinin elektirik
tketimini gstermektedir.
Excelde hcreleri setikten sonra grafikler blmndeki nerilen grafikler sek-
mesine tklayarak bu verilerin baka hangi grafik trleriyle gsterilebileceini
inceleyiniz.
361
VER
Stun Grafii:
Veri gruplarn karlatrmak iin dik koordinat sisteminde yatay ya da dey ola-
cak ekilde stun ya da ubuk kullanlarak izilen grafik trleridir.
Stun grafii kesikli veriler iin kullanlr.
RNEK 8:
Ahmetin gnlere gre okuduu kitap sayfa says aadaki tabloda verilmitir.
Gnler Pazartesi Sal aramba Perembe Cuma

Sayfa says 24 26 35 30 28
Bu tablodaki verileri uygun bir grafik tr ile gsteriniz.
ZM:
Tablo incelenirse verilerin kesikli olduu grlr. Kesikli veriler izgi grafii ile gs-
terilemez. Kesikli olan bu veri grubu stun (ubuk) grafii ile gsterilebilir. Grafik
aada verilen ekildeki gibi olur.
Daire Grafii:
Verilerin btne olan orann daire dilimleri eklinde
gsteren grafik trdr.
Veriler daire grafiine merkez ayla orantl olarak yer-
letirilir.
RNEK 9:
Adaylar Ata Gizem Sude Cenk Berfin
Alnan oy says 135 360 270 180 135
1080 rencisi bulunan Cumhuriyet Anadolu Lisesinde renci temsilcisi olmak

iin aday olan renciler ve aldklar oylar yukardaki tabloda verilmitir.
Tabloyu daire grafii ile gsteriniz.
362
ZM:
Toplam oy says 135 + 360 + 270 + 180 + 135 = 1080 dir. Veriler daire grafiine 360
derecelik ayla orantl olarak yerletirilir.
Herhangi bir verinin tm veri toplamna blnp 3600 ile arplmasyla bu veriye
ait merkez a bulunur.
135
360 o . 1080 = 45 o 135 oy saysna den merkez a 45o dir.
360
270
180
Berfin
Cenk
45o 45
o
Sude
60o Gizem
120o
90o
Ata
RNEK 10:
Bir kyn muhtarlk seiminde 4 kii aday olmutur. Bu seimle ilgili
En ok oy alan aday en az oy alan adayn 2 kat oy almtr.

Dier iki aday eit sayda oy almtr ve bu adaylarn ald oy saylarnn
daire grafiinde gsterildii daire diliminin merkez asnn l 75o dir.
Saylan geerli oy says 1800 ise en ok oy alan adayn ald oy saysn bulunuz.
ZM:
Alnan oylar daire grafiinde yandaki gibi

gsterilmitir. Verilenlere gre y = 75o oldu-
undan x = 70o bulunur. Bu durumda en ok
o
oy alan aday 1800 $ 2x o = 1800 $ 140 o = 700
360 360
oy almtr.
363
VER
RNEK 11:
Aadaki stun grafii bir televizyon kanalnn yedi gn boyunca yaynlad farkl
belgesellerin srelerini vermektedir. Bu grafikteki verileri Excel kullanarak dairesel
grafikle gsteriniz.
140
120 120
100 90 90
80 75
60 60 60
45
40
20 Gnler
Sal Cuma Pazar
ZM:
Excel dosyas aarak verileri aadaki gibi yazldnda ve hcrelerin tm seil-
diinde
EKLE sekmesine tkladktan sonra grafikler blmnden daire grafiine, ardn-

dan alan pencerede aadaki gibi koyu renkle grlen grafik trne tklaynz.
Aadaki gibi bir daire grafii oluacaktr.
364
RNEK 12:
Tablo1 Tablo 2
Deerlendirme Biimi Gram Saat Tketim miktar (l)

Bayat ekmek pizzas 800 0-4 0
Frnda Sarmsakl ekmek 400 5-9 50
Yumurtal ekmek 600 10 - 14 100
Ekmek tatls 500 15 - 19 80
Bayat ekmekli kfte 700 20 - 24 20
Yukardaki tablo 1 de bir ailenin ekmek israfn nlemek amacyla bir ay ierisinde
bayatlayan ekmeklerden yapt tatl ve yemek trleri; tablo 2 de ise bu ailenin
saatlere gre gnlk ortalama su tketimi belirtilmitir. Bu tablolar uygun grafik
trleri ile ayr ayr gsteriniz.
ZM:
Trkiyede bir ylda 2 milyar ci-

varnda ekmein pe atldn
ve yaplan bu israfn parasal
karlyla 500 okul yaplabile-
ceini biliyor musunuz?
1.tablodaki tatl ve yemek trlerine ait veriler kesikli veri olduundan ubuk grafi-
i ile gsterilebilir.
100
90
80
70
60
50 2. tablodaki su tketimine ait
40 veriler srekli veri olduundan
30 histogram grafii ile gsteri-
20 lebilir.
10
15-19
10-14
20-24
5-9
365
VER
ALITIRMALAR
1. Aadaki ekilde bir bitkinin 8 aylk boy-zaman grafii verilmitir.
Bu bitkinin,
a) En ok hangi aylar arasnda
uzadn bulunuz.
b) Hangi aylar arasnda boyunda
deiiklik olmadn bulunuz.
c) 8 ay boyunca aylk ortalama ka cm
uzadn bulunuz.
2. Aadaki grafikte bir maazada pazartesi gn hangi renkten ka gmlek

satld bilgisi verilmitir. Grafie gre aada istenilenleri yapnz.
Adet
9 a) Grubun tepe deerini bulunuz.
8 b) Verileri baka hangi grafiklerle
7 gsterebilirsiniz? Arkadalarnzla
6 tartnz.
5 c) Verileri daire grafii ile gsteriniz.
4
3
2
1
0 Renk
Krmz Beyaz Sar
3. Bir sitedeki daire tipleri ve bu dairelerin farkl metrekareye sahip

olanlarnn oranyla ilgili aadaki daire grafikleri verilmitir.
3+1
daire tipi
140 m2
4+1 2+1
daire tipi daire tipi
Bu sitedeki 3 + 1 dairelerin 45 tanesi 140 metrekare ise

a) Ka tane 3 + 1 daire olduunu bulunuz.
b) Ka tane 2 + 1 daire olduunu bulunuz.
c) Ka tane 4 + 1 daire olduunu bulunuz.
366
4. Bir maddenin zamana gre scaklk deiimi aadaki tabloda verilmitir.
Tablodaki deerleri kullanarak bir matematik-geometri yazlm program
olan GeoGebrada ubuk grafii ve histogram grafii iziniz.
Zaman (dak.) 0 1 2 3 4
Scaklk 700 640 600 580 570
5. Aadaki stun grafiinde bir irketin yllara gre kr-zarar durumu

verilmitir.
Kar- Zarar( )
60000
50000
40000
30000
20000
10000
2010 2013 Yllar
0 2011 2012 2014 2015
-10000
-20000
-30000
-40000
a) irketin kr ettii yllar ve zarar ettii yllar belirleyiniz.

b) Grafikteki yllara gre irketin toplamda ka lira kr ya da zarar
ettiini bulunuz.
c) Bu yllarla birlikte 2016 ylnn sonunda toplamda 60000 lira kr
edilmesi iin 2016 yl zararnn ka lira olmas gerektiini bulunuz.
6. Su tasarrufu ile ilgili aadaki bilgiler verilmitir.

Di fralarken musluu srekli ak tutmayarak kii ba ylda ortala-
ma 12 ton,
Du sresi 1 dakika azaltlarak kii ba ylda ortalama 18 ton,
4 kiilik bir ailede bulak ve amarlar makinede ykanrsa ylda or-
talama 40 ton,
4 kiilik bir ailede sebze-meyveler eme altnda deil de su dolu bir
kapta ykanrsa ylda ortalama 18 ton su tasarrufu yaplabilmektedir.
Bu bilgilere gre 4 kiilik bir ailenin her bireyi, yukardaki tedbirleri uy-
gulamaya balyor. 1 ton suyun 2,5 TL olduu bir ehirde bu ailenin bir
yl ierisinde ka TL lik tasarruf edebileceini hesaplayp verilen her
maddeye gre elde edilen yllk tasarruf tutarn (TL) stun grafii ile
gsteriniz.
367
VER
9.6. LME DEERLENDRME 5. 9. snf rencisi Ecenin 1. dnem ara karne

sindeki be farkl detrse ait notlar 5, 3, 3, 4,
1. 10, 4, 2, 6,12, x, 10, 8, 8, 10 veri grubundaki on 5 tir. Ece, bu notlarnn standart sapmasn
saynn aritmetik ortalamas 8,1 ise x deeri hesaplarken aadaki admlar takip ediyor.
katr? l. Aritmetik ortalama X = 4 tr.
A) 11 II. Aritmetik ortalamann her bir veriden fark-
B) 10 nn kareleri toplam;
C) 9
^ 5 - 4 h2 + ^ 3 - 4 h2 + ^ 3 - 4 h2 + (4 - 4) 2 + (5 - 4) 2 = 4
D) 8
E) 7 dr.
III. S = 4 5
IV. S L = 0, 8944
Kanc admda hata yapmtr? (Yukardaki i-
2. 8, 8, 8, 6, 6, 6, 6, 12, 12, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2 veri lemleri yaparken hesap makinesi kullanabilir-
grubunun ortancas ile tepe deer toplam siniz.)
katr? A) I
A) 20 B) II
B) 18 C) III
C) 14 D) IV
D) 10 E) Hata yapmamtr.
E) 8
3. Gonca Hanm evindeki 10 gnlk doal gaz t- 6.

ketimini m3 cinsinden 10, 9, 12, 13, 13, 12, 10, 180
14, 10, 17 olarak not almtr. Oluturduu bu 160
140
veri grubunun tepe deer, ortanca ve aklnn
120
aritmetik ortalamas aadakilerden hangisidir? 100
A) 8 80
B) 9 60
40
C) 10
20
D) 11 Yl
0
E) 12 2014 2015 2016 2017
Yukarda Mutlu Ticaretin 4 yllk gelir-gider duru-

4. Bir veri grubu 6, 3, 4, 3, 5, 3 saylarndan olumu stun grafii ile verilmitir. Bu 4 yl boyunca
maktadr. Bu veri grubu iin aada belirtilen Mutlu Ticaretin toplam geliri toplam giderinden
bilgilerden hangisi ya da hangileri yanltr? ka lira fazladr?
l. Akl 3 tr. A) 10000
ll. Ortancas 4 tr. B) 20000
lll. Tepe deeri 3 tr. C) 30000
lV. Aritmetik ortalamas 4 tr. D) 40000
E) 50000
A) I ve II
B) II ve III
C) I ve IV
D) Yalnz II
E) Yalnz III 7. Bir snfn corafya dersi yazl snav sonular 70,
61, 50, 20, 28, 30, 80, 90, 95, 40, 100, 30, 35, 45,
60, 65, 85, 30, 80, 50 eklindedir. Veri grubunun
aklk deeri tepe deerinden ka fazladr?
A) 60
B) 50
C) 40
D) 30
E) 20
368
12.
8. 3, 4, 9, A veri grubunun aritmetik ortalamasnn
tepe deerden 1 fazla olmas iin A ne olmaldr?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 9
9. Bir kyde yaayan erkeklerin ya ortalamas

38, kadnlarn ya ortalamas ise 32 dir. Ky
nfusunun ya ortalamas 34 ise erkek nfusunun 3 farkl meyve trnn toplam retim miktar
tm nfusa oran katr? ierisindeki oranlar yukardaki dairesel grafikte
A) 1/2 gsterilmitir. Grafikle ilgili;
B) 1/3 I. Mandalina retimi tm retimin yzde 45 idir.
C) 1/4 II. Mandalina retimine ait merkez a 162o dir.
D) 2/3 III. Mandalina retimi limon retiminden daha azdr.
E) 3/4 Bilgileri verilmektedir. Buna gre yukardaki ifa-
delerden hangisi ya da hangileri yanltr?
A) l ve ll
B) l ve lll
10. Aadaki tabloda ayn gn ve saatte farkl
C) ll ve lll
kanallarda yaynlanan baz spor programlarnn 4
D) Yalnz ll
haftalk izlenme oranlar yzde olarak verilmitir.
E) Yalnz lll
1.Hafta 2.Hafta 3.Hafta 4.Hafta
Gol 12 18 14 20
Zaman
90 6 10 30 18
Dakika 13.
Kale 22 20 14 8
Arkas
Ma 14 16 16 14
Sonu
Santra 10 10 20 24
Yukardaki tabloya bakarak hangi programn iz-
lenme oran asndan daha istikrarl olduunu
syleyebiliriz?
A) Gol Zaman
B) 90 Dakika
C) Kale Arkas
D) Ma Sonu Yukardaki stun grafiinde bir milli parka
E) Santra hafta boyunca dikilen baz trdeki fidan sayla-
r verilmitir. Haftalk dikilen fidan says ortala-
ma 645 ise ka adet am fidan dikilmitir?
A) 527
11. 1, 2, 2, 3, 3, 3, 4, 4, 4, 4 veri grubunun merkez B) 533
eilim llerinin saysal deerleri A kmesini C) 540
oluturmaktadr. A kmesi ile ilgili D) 548
E) 550
I. s(A) = 4 tr.
II. 1 ! A dr.
III. Alt kme says 4 tr.
ifadelerinden hangisi ya da hangileri dorudur?
A) l
B) ll
C) lll
D) l ve ll
E) l ve lll
369
VER
14.
15.
200
150 18000
100 15000
50 12000
0 9000
Bir okulda hangi ya aralnda ka renci ol-

duuna dair histogram grafii yukarda veril- Tr
mitir. Verilenlere gre aadakilerden hangisi
kesinlikle yanltr?
fndk
A) Grubun akl en ok 11 dir.

B) 14 - 19 ya aralndaki renci says tm
grubun %50 sidir.
C) 11 - 13 ya arasndaki renci says tm
grubun 3/10 unu oluturur.
D) Grubun genilii 50 dir.
E) 15 - 18 ya aralndaki renci says en fazla
250 dir.
Yukardaki stun grafiinde retilen zeytin,

fndk ve ayiei miktarlar; daire grafiklerin-
de ise bu rnlerden elde edilecek ya miktar-
larnn oranlar daire dilimi olarak verilmitir.
Fndk, zeytin ve ayieinden elde edilen ya
miktarlar aadakilerden hangisinde doru
srayla verilmitir?
A) 8000 - 2000 - 4000
B) 4000 - 2000 - 8000
C) 8000 - 4000 - 2000
D) 4000 - 8000 - 2000
E) 2000 - 4000 - 8000
370
MANTIK
9.1.LME DEERLENDRME
1. C 6. D 11. B 16. D
2. D 7. B 12. E 17. C
3. C 8. E 13. C 18. E
4. A 9. D 14. C 19. D
5. B 10. A 15. D
KMELER
1. E 8. B 15. A 22. D
2. A 9. A 16. D 23. A
3. C 10. A 17. C 24. E
4. D 11. D 18. D 25. C
5. B 12. E 19. A
6. D 13. C 20. E
7. E 14. B 21. E
DENKLEM VE ETSZLKLER
1. B 26. C 51. E 76. B
2. C 27. B 52. D 77. D
3. D 28. B 53. A 78. C
4. C 29. C 54. E 79. B
5. D 30. E 55. A 80. D
6. A 31. D 56. B 81. E
7. E 32. E 57. D 82. A
8. E 33. A 58. E 83. D
9. D 34. C 59. C 84. C
10. E 35. B 60. A 85. C
11. B 36. E 61. D 86. B
12. E 37. B 62. E 87. C
13. A 38. E 63. C 88. D
14. E 39. B 64. A 89. D
15. A 40. A 65. E 90. B
16. C 41. C 66. C 91. B
17. E 42. B 67. B 92. E
18. A 43. C 68. A 93. D
19. E 44. A 69. E 94. C
20. E 45. C 70. B 95. B
21. E 46. C 71. E 96. D
22. E 47. A 72. B 97. C
23. B 48. D 73. D 98. D
24. B 49. D 74. E 99. C
25. D 50. B 75. D 100. A
371
BLNEBLME
1. A 6. B 11. B 16. E
2. C 7. A 12. B 17. D
3. D 8. D 13. D 18. C
4. E 9. E 14. D

5. E 10. C 15. D
GENLER
1. E 23. C 45. C 67. D
2. D 24. B 46. E 68. B
3. C 25. A 47. B 69. E
4. B 26. E 48. A 70. B
5. A 27. D 49. E 71. C
6. B 28. C 50. B 72. C
7. C 29. B 51. E 73. A
8. E 30. D 52. A 74. B
9. D 31. A 53. C 75. D
10. B 32. E 54. C 76. C
11. C 33. D 55. D 77. E
12. A 34. B 56. A 78. B
13. B 35. E 57. A 79. A
14. D 36. A 58. E 80. D
15. C 37. E 59. C 81. C
16. E 38. A 60. D 82. B
17. C 39. E 61. C 83. A
18. D 40. E 62. B 84. E

19. D 41. B 63. E 85. C
20.D 42. D 64. D 86. B
21. A 43. C 65. C
22. C 44. A 66. A
VER
1. A 5. E 9. B 13. C
2. E 6. B 10. D 14. D
3. C 7. B 11. A 15. B
4. A 8. D 12. B
372
SZLK
A
a : Balang noktas ortak olan iki nn birleim kmesi.
ak nerme : inde deiken bulunan ve bu deikene verilen deerlerle

doruluu veya yanll belli olan nerme.
aksiyom : Doruluu ispatsz kabul edilen nerme.
alan : Bir yzeyin bulunduu dzlemde kaplad yer. Bir yzeyi kap-
lamak iin gerekli birim karelerin says.
alt kme : A kmesinin her elaman B kmesinin de eleman ise A, B nin alt
kmesidir.
1+ 5
altn oran : Deeri 2 = 1, 6180339887.... olan bir irrasyonel say.
analitik dzlem : zerine koordinat sistemi yerletirilmi dzlem.
aralarnda asal saylar : Ortak blenlerinin en by 1 olan en az iki tam sayya denir.
aritmetik ortalama : Bir diziyi oluturan saylarn toplamnn, dizinin terim saysna
blnmesi ile elde edilen say
asal say : 1 ve kendisinden baka pozitif bleni olmayan 1 den byk
pozitif tam saylara denir.
ayrk kmeler : Kesiimleri bo olan kmeler.
B
basamak : Bir saynn rakamlarnn bulunduu yer.
balang noktas (orijin) : Koordinat eksenlerinin kesitikleri nokta.
bilinmeyen : Bir eitlii salayan saylara karlk gelen sembol ya da harf.
birim : Bir nicelii lmek iin kendi cinsinden rnek seilen deimez
para.
bo kme : Hi eleman olmayan kme.
blen : Bir blme ileminde blnen saynn ka eit paraya ayrldn
gsteren say.
blm : Blme ilemi sonunda elde edilen say
blnen : Blme ileminde eit paralara ayrlmas gereken say, miktar.
btnler alar : llerinin toplam 180 derece olan alar.
C-
ap : emberin merkezinden geen ve u noktalar ember zerinde
bulunan doru paras.
ember : Bir dzlemdeki sabit bir noktadan eit uzaklkta bulunan nokta-
larn kmesi.
eliki : Doruluk deeri daima yanl (0) olan bileik nerme.
evre : Bir okgen oluturan doru paralarnn uzunluklar toplam o
okgenin evresini verir.
zm kmesi : Bir ak nermeyi salayan deerlerin kmesi.
D
daire : ember ile i blgesinin birleimi.
daire dilimi : Bir dairede, merkez ann i blgesinin grd yayla snrl
olan ksm.
daire grafii: Bir btnn paralar hakknda bilgi sunmada kullanlan, daire
eklindeki grafik tr.
373
dar a : ls 90 dereceden kk olan a.
denklem sistemi : En az iki denklemin meydana getirdii sistem.
denklem : inde en az bir bilinmeyenin bulunduu eitlik.
denklemin zm (doruluk) kmesi : Bir deklemin kklerinin oluturduu kme.
denk nermeler : Doruluk deerleri ayn olan nermeler.
derece : A ls birimi.
dik kenar : Bir dik gende her bir dar ann karsnda bulunan kenar.
dik gen : Bir asnn ls 90 derece olan gen.
dik a : ls 90 derece olan a.
dorusal noktalar : Ayn doru zerindeki noktalar.
doru orant : Biri artarken dieri de ayn oranda artan ya da biri azalrken
dieri de ayn oranda azalan okluklar arasndaki orant eidi.
doru paras : ki nokta arasnda en ksa yolu oluturan noktalar kmesi.
E
eleman : Kmeyi oluturan nesnelerin her biri.
EBOB : En az iki sayma saysnn ortak blenlerinin en by.
EKOK : En az iki sayma saysnn ortak katlarnn en k.
elik : E olma durumu.
eitlik : inde = sembol bulunan matematik cmlesi.
eitsizlik : inde 1, , 2, #, $ veya ! sembollerinden en az birinin bulun-
duu matematik cmlesi.
eitsizlik sistemi : En az iki eitsizliin meydana getirdii sistem.
evrensel kme : zerinde allan konuyla ilgili olan tm elemanlar ieren
kme.
G
geni a : 90 derece ile 180 derece arasnda bir lye sahip olan a.
gerektirme : p ise q artl nermesinin doruluk deeri 1 ise bu nerme
gerektirmedir.
H
hipotez : p ise q artl nermesinde p nermesi.
hipotens : Bir dik gende dik ann karsndaki kenar.
histogram : Veri genilikleri eit olan farkl aralklardaki veri saylarn gste-
ren grafik tr.
hkm : p ise q artl nermesinde q nermesi.
I-
i a : Herhangi iki doruyu nc bir doru kestiinde, bu dorula-
rn arasnda ve kesenin farkl yanlarnda olan alar.
i ters a : Herhangi iki doruyu nc bir doru kestiinde, bu dorula-
rn arasnda ve kesenin her iki tarafnda komu olmayan alar.
irrasyonel say : Devirli ondalk alm olmayan say.
istatistik : Bir sonu karmak iin olgular bir ynteme gre toplayp say
olarak belirtme ilemi.
ispat : Bilinen matematiksel kural, zellik, sonu veya tanmlar kullana-
rak bir yargnn doru veya yanl olduunun gsterilmesi.
374
K
kat say
: Terimlerin saysal arpan.
kartezyen koordinat sistemi
: Dzlemde, birbirine dik iki dorunun 0 noktasnda kesierek
oluturduu sistem.
kesen : Paralel iki dorunun her birini farkl bir noktada kesen nc
doru.
kesir : Btnn e paralarndan birisi ya da birka.
M
medyan : Ortanca deer.
merkez a : Kesi merkezde olup kenarlar emberle kesien a.
mod : Tepe deer veya en ok tekrar eden say.
O
oran : ki say arasndaki karlatrma.
orant : ki orann birbirine eitliine denir.
ortanca deer : Bir veri grubu kkten bye sralandnda, terim says tek
ise ortadaki say, ift ise ortadaki iki saynn toplamnn yars.

nerme : Doru ya da yanl kesin bir hkm bildiren ifadeler.
paralel dorular : Ayn dzlemde bulunan ve ara kesitleri bo kme olan iki do-
ru.
S
say dorusu : zerine reel saylarn yerletirildii doru.
sral ikili : ki nesnenin oluturduu eleman.
sonlu kme : Eleman says saylabilir oklukta olan kme.
sonsuz kme : Eleman says saylamayan oklukta olan kme.
T
terim : Bir bilim dal iinde zel anlam olan kelime.
tepe deer : Veri grubunda en ok tekrar eden say.
ters orant : Biri artarken dieri ayn oranda azalan ya da biri azalrken dieri
ayn oranda artan okluklar arasndaki orant eidi.
totoloji : Doruluk deeri daima 1 olan bileik nerme.
tmler alar : llerinin toplam 90 derece olan alar.

s :
Bir saynn ka tanesinin arpldn gsteren ve bu saynn sa
st kesine yazlan say(kuvvet).
Y
y ekseni : Kartezyen koordinat sistemindeki dikey eksen.
375
KAYNAKA
Anton, M., Calculus with Analytic Geometry, Fourth Edition, John Wiley Sons, Inc., New York, 1992.
Brown, R. G., Advanced Mathematics, Houghton Mifflin Company, Boston, 1992.
Porter, D. P., Cozzens, M. B., Mathematics With Calculus, D. C. Heath and Company, Toronto,1987.
Trke Szlk, TDK Yaynlar, Ankara, 2012.
T.C. Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl, Ortaretim Matematik Dersi (9,
10, 11 ve 12. snflar) retim Program, Ankara, 2017.
Yazm Klavuzu, TDK Yaynlar, Ankara, 2012.
Bilim ve Teknik Dergisi 1992 Austos,
www.baskent.edu.tr/~tkaracay/etudio/agora/zv/2008/fibonacci3.htm 13.04.2017 saat: 12.00).
www.islamansiklopedisi.info/ (13.04.2017 , saat:14.41).
http://sgm.gsb.gov.tr/ (20.03.2017 saat:11.35).
https://www.csb.gov.tr (20.03.2017 saat:11.35).
http://journal.dogus.edu.tr/index.php/duj/article/viewFile/214/pdf_5006 (04.2017 saat:11.35).
http://web.deu.edu.tr/mate-matik/m1.html (25.04.2017 saat: 11.00).
http://kadiri.bilkent.edu.tr/mat/mat.donem.odev/akya%20akarsu.karkristalleri.pdf (24.04.2017 saat: 7.00).
http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/fikri_akdeniz_pisagor_pisagorculuk_felsefesi.pdf (20.04.2017 saat: 7.00).
http://www.matder.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=28:euclides-oklid-mo-330-275-&-
catid=7:unlu-matematikciler&Itemid=171 (18.04.2017 saat: 7.00).
http://sgm.gsb.gov.tr/ (07/06/2017 saat: 08.50).
Bilim ve Teknik dergisi 1992 Austos, www.baskent.edu.tr/~tkaracay/etudio/agora/zv/2008/fibonacci3.htm
(13.04.2017 saat: 12.00).
https://www.cmpe.boun.edu.tr/courses/cmpe220/bingol220wiki/doku.php?id=2010-3:home
(17.06.2017 saat:14:30).
slam Tarihi Ansiklopedisi 5. cilt
GRSEL KAYNAKA
1. www.shutterstock.com (Telif hakk denerek satn alnmtr.)

2. www.dreamstime.com (Telif hakk denerek satn alnmtr.)
3. Komisyonumuzun grsel tasarm uzmanlarnn orjinal izimleri.
376

9.sınıf Matematik

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9.sınıf Matematik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ORTARETM

Program Gelitirme Uzman

lme ve Deerlendirme Uzman

Rehberlik ve Geliim Uzmanlar

Grsel Tasarm Uzman

Grafik Tasarm Uzman

Mehmet kif Ersoy

Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini,

9.1.1.3. Koullu nerme Ve ki Ynl Koullu nerme..........................29

DENKLEM ve 9.3.2.3. Mutlak Deer eren Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli

9.4.1.3. Gnlk Hayatta Periyodik Olarak Tekrar Eden Durumlar eren

Alarn lleri Arasndaki liki..........................................................213

p blm nermeleri kullanlarak aadaki bileik nerme-

Karekod okuyucu ile taratarak Bu denkliklerden hangileri dorudur?

resim, video, animasyon, soru

Detayl bilgi iin

Alt renme alan ile ilgili nermesine denk

Bileik nerme 9. (pl 0 ql ) Q (p / q) bileik nermesini en sade biimde yaznz.

balalar Alt renme alan ile ilgili 16 lgin, yararl bilgilerin

a) Bir ay otuz iki gndr.

nermelerin doruluk deerlerinin gsterildii tabloya doruluk tablosu denir.

Bir nermenin hkmnn deitirilip yerine olumsuzunun kullanlmas ile elde

a) p: Antalya ili Akdeniz Blgesindedir.

2. Aadaki nermelerin doruluk deerlerini yandaki boluklara yaznz.

3. Aadaki nermelerden hangilerinin birbirine denk nerme olduunu

4. Aadaki nermelerin olumsuzlarn yaznz.

5. 7 farkl nermenin birbirine gre ka tane doruluk durumu olacan

6. n+2 tane farkl nermenin birbirine gre 64 farkl doruluk durumu

ve Balac ile Kurulan Bileik nermeler

nermeleri iin p / q nermesini yazp doruluk deerini bulunuz.

p / q: `2 1 5 ve (-2) 3 2 -4 tr._ fleklinde yazlr.

ve Balac ile Kurulan Bileik nermelerin zellikleri

1. Tek Kuvvet zellii

veya Balac ile Oluan Bileik nermeler

veya Balac ile Kurulan Bileik nermelerin zellikleri

1. Tek Kuvvet zellii

p q r p/q p/r p0r p / (q 0 r) (p / q) 0 (p / r)

ve nin veya zerine sadan dalma zellii (p 0 q) / r / (p / r) 0 (q / r) dir.

2. veya nn ve zerine soldan dalma zellii p 0 (q / r) / (p 0 q) / (p 0 r)

p q r q/r p0q p0r p 0 (q / r) (p 0 q) / (p 0 r)

veya nn ve zerine sadan dalma zellii (p / q) 0 r / (p 0 r) / (q 0 r)

Bu kurallarn doruluk tablosu ile gsterimi aadaki gibidir.

a) (pl 0 0)l / (q / 1)l

ya da Balac ile Oluan Bileik nermeler

2. Aadaki ifadelerin doruluk deerini bulunuz.

c) (p 0 ql ) / (pl / q)l ) (p 0 ql )l 0 (pl / ql )

5. (p 0 ql )l / (q / r) / 1 olduuna gre p, q ve r nermelerinin doruluk

6. Aadaki ifadelerin en sade eklini bulunuz.

7. 19 Mays Lisesinde grev yapan Mdr Yardmcs Selin Hanm, nbeti

8. (1 Q 1l ) 0 (0 Q 0l ) bileik nermesinin doruluk deerini bulunuz.

9. (pl 0 ql ) Q (p / q) bileik nermesini en sade biimde yaznz.

ise Balac ile Oluan Bileik nermeler

c) (p & q)l & ql ) (pl & q) / q

p & q nermesi pl 0 q nermesine denktir.

p & q / pl 0 q denkliinin doruluk tablosu ile gsterimi aadaki gibidir.

(pl & q) 0 ql bileik nermesinin doruluk deerini bulunuz.

(pl & q) 0 ql / ((pl )l 0 q) 0 ql

b) (1 & p)l & 0 / ^ 1l 0 p hl & 0

c) (0 & p)l 0 (p & 0) / ^ 0l 0 p hl 0 ^ pl 0 0 h

(p & q)l / rl / 1 olduundan (p & q)l / 1ve rl / 1 dir.

nermenin Kart, Tersi ve Kart Tersi

Bu zelliklerin doruluk tablosu ile gsterimi aadaki gibidir.

p q p q p&q q&p p & q q & p

(p & q)l / (pl 0 q)l