Maria Magdalena

Door Ellen Scholten, 1917198.

Dit paper gaat in op de herkomst en betekenis van het

beeld Maria Magdalena of de Boetvaardige Magdalena
van Donatello, gemaakt ca. 1453-1455 (afb. 1). Het
ontbreken van documentatie over de herkomst van het
beeld maakt dat er tot op de dag van vandaag geen
duidelijkheid is over de opdrachtgever, originele plek en
de datering van het werk. De vroegste vermelding van
het beeld komt uit een bron uit 1500 die het werk in het
Baptisterium in Florence plaatst, waar zij gestaan heeft
tot de overstroming van de Arno in 1966.1 Doordat het
werk altijd in het Baptisterium gestaan heeft wordt
ervan uit gegaan dat het oorspronkelijk voor deze plek
gemaakt is. De vraag is echter of de lange geschiedenis
met het Baptisterium daadwerkelijk betekent dat het
werk oorspronkelijk voor deze plek gemaakt is.
Martha Dunkelman, professor aan het Canisius
College in New York, draagt in haar artikel Donatello's Afb. 1. Maria Magdalena van
Donatello
Mary Magdalen: A Model of Courage and Survival in
het Womens Art Journal uit 2005 een alternatieve theorie aan. Zij noemt het Cistercinzer
klooster Santa Maria Magdalena di Cestello, wat destijds functioneerde als een opvanghuis voor
gevallen vrouwen en bekeerde prostituees, als mogelijke originele plek aan de hand van de
betekenis van het werk, wat impact heeft op de datering.
Huntley gaat in haar masterscriptie aan Queens University, On Gilded Ugliness:
Donatello's Penitent Magdalen and Issues of Beauty, Sanctity, and Sexuality in Fifteenth
Century Florence, in op de verbinding tussen de uiterlijke kenmerken en de betekenis van de
Maria Magdalena. De nadruk in dit paper zal vooral liggen op de twee hoofdstukken On
Gilding Ugliness: Beauty, Sanctity and Love en Hooker with the Hair of Gold. Het eerste

1
Huntley 2014, p. vi; Janson 1957, Deel 2, p. 190.

1
 gaat in op de betekenis van het vergulde haar van het beeld en de tweede gaat in op prostitutie
in vijftiende eeuws-Florence, waarbij Huntley ook ingaat op de theorie van Dunkelman over de
herkomst van het beeld.
Aan de hand van de gentroduceerde artikelen wordt in dit paper gezocht naar de
oorspronkelijke bestemming en betekenis van Maria Magdalena en wordt gekeken naar hoe de
publicaties van Dunkelman en Huntley bijdragen aan de stand van de kennis hieromtrent. Door
middel van literatuuronderzoek wordt de argumentatie van de auteurs nagegaan en waar
mogelijk aangevuld.

Maria Magdalena
Maria Magdalena staat bekend een van de meest trouwe volgelingen van Jezus Christus.2
Hoewel zij niet direct als prostituee genoemd wordt in de Bijbel, wordt zij wel als zodanig
gezien en is zij daarnaast ook de beschermheilige van prostituees. 3 In de middeleeuwen zijn er
rondom Maria Magdalena een aantal populaire mythen ontstaan over de periode na de
kruisiging en de hemelvaart, waaronder de populaire Legenda aurea uit 1260.4 Jacobus de
Voragine beschrijft hoe zij met haar broer Lazarus en haar zus Martha met een boot in Zuid-
Frankrijk terecht zijn gekomen en daar het woord van God gingen verspreidden.5 Maria besluit
zich daar gedurende 30 jaar terug te trekken als kluizenares in de wildernis, zonder eten of
drinken. Zeven keer per dag tillen engelen haar naar de hemel voor spirituele voeding,
waardoor zij geen aards eten of drinken nodig heeft. Tijdens deze periode van haar leven groeit
haar haar tot de grond en is zij hiermee geheel bedekt. In dit verhaal ligt de nadruk vooral op
haar boetedoening en bezinning door haar leven in de wildernis.
De mythe was oorspronkelijk vooral populair in Frankrijk, maar werd door de
Dominicaner en Franciscaner orden, waar zij een populaire heilige was door de associatie met
boetedoening en bezinning, meegenomen naar Toscane. 6 In vijftiende-eeuws Florence werd de
mythe vrij populair, onder andere door de reformbeweging binnen de Dominicaner orde in die
periode die haar als voorbeeld van boetdoening gaf, afgebeeld als de boetvaardige kluizenares
in de wildernis. De bisschop van Florence, Antoninus, wilde ervoor zorgen dat de nadruk van
de leer kwam te liggen op armoede, soberheid, strenge moraal en een devote manier van leven

2
Farmer 2011, Mary Magdalene; Murray 2004, Magdalene, Mary, Saint.
3
Huntley 2008, p. 6-8.
4
Murray 2004, Magdalene, Mary, Saint.
5
De Voragine 1993, p. 380.
6
Wilk 1985, pp. 687-696.
2
 en noemt haar als voorbeeld in zijn geschriften. Ze wordt in deze periode in Florence dan ook
vaker enkel gekleed in haar eigen haar afgebeeld.
De keuze voor het afbeelden van een met haar bedekte Maria Magdalena is niet
uitzonderlijk. Op het moment zijn er vijf houten Magdalena-beelden uit vijftiende-eeuws
Toscane bekend, waar Donatellos beeld een van is (afb. 3). 7 Het vroegste beeld, het Pescia-
beeld (afb 3a.), dateert uit de vroege vijftiende eeuw en laat een aantrekkelijke Magdalena met
een vol gezicht zien, hoewel wel haar bovenste ribben te zien zijn. Het beeld van Donatello
wordt later gedateerd, meestal in 1453-55, door de expressieve, grillige stijl van het beeld die
geassocieerd wordt met de latere fase van Donatellos carrire.8 Toch is er een probleem met
de theorie, omdat er in 1973 bij het schoonmaken van het beeld Johannes de Doper, dat
vanwege de stijl ook eerst laat gedateerd werd, een
inscriptie met het jaar 1438 gevonden werd (afb. 2).
Een ander houten Magdalena beeld (afb. 3c), van
Romualdo di Candeli en Neri di Bicci, is gedateerd
in 1455 en doordat ervan uitgegaan wordt dat het
een navolging is, plaatst dit het beeld van Donatello
vr 1455. De manier waarop Donatello Maria
Magdalena afbeeldt heeft duidelijk impact op
andere kunstenaars en zet hiermee duidelijk een
trend. 9

Afb. 2 Johannes de Doper (1438) van Donatello.

7
Strom 1980, p. 242-245. Vier van de vijf beelden bestaan nog, maar de laatste is een houten Magdalena-beeld
van Brunelleschi, dat in 1420 al vermeld werd en waarvan bekend is dat het in de Corbinelli kapel in de Santa
Spirito in Florence heeft gestaan, dat in een brand in 1471 is vergaan. Strom geeft aan dat het waarschijnlijk is
dat het eerder in de stijl van het Pescia-beeld zou zijn, dan in de stijl van die van Donatello, aangezien er eerder
geen afwijkingen van het Pescia-type bekend zijn.
8
Dunkelman 2005, p. 10; Strom 1980, pp. 242-244.
3 9
Strom 1980, p. 242-245; Wilk 1985, p. 690.
 a. Pescia (vroeg vijftiende eeuw) b. Donatello (1453-55) c. Empoli (1455) d. San Trinit (1464)

Afb. 3. Houten Magdalena-beelden uit Toscane, vijftiende eeuw.

4
 Betekenis van de Maria Magdalena
In het hoofdstuk On Gilding Ugliness: Beauty, Sanctity and Love gaat Huntley in op de betekenis van
het vergulde haar en hoe dit in relatie staat met haar verweerde, lelijke uiterlijk.10 Zij doet dit door
contemporaine, literaire bronnen te interpreteren en te verbinden aan de mogelijke betekenis van het
vergulde haar. Zij begint met de Legenda aurea, de meest populaire bron voor de mythe van Maria
Magdalena. De Voragine schrijft dat haar naam verwijst naar licht en verlichting.11 Maria Magdalena is
verlicht door haar liefde voor Christus en door haar bekering, meditatie en boetedoening en straalt
daardoor licht uit. Volgens Huntley zou de vergulding van het haar voor deze heilige, spirituele staat
symbool staan. 12
Daarnaast gebruikt Huntley ook teksten van Francesco Petrarca, een Italiaanse dichter uit de 14e
eeuw en van Bernardino van Siena, een Franciscaner monnik uit de vijftiende eeuw. Zij verbindt de pozie
van Petrarca aan de tegenstelling van het vergulde haar en het vermagerde, verweerde lichaam. 13 In het
gedicht Canzoniere schrijft Petrarca over het meisje Laura, waarbij hij in het eerste deel, dat hij schrijft
tijdens haar leven, de nadruk legt op haar fysieke schoonheid en in het tweede deel, na haar dood, de
nadruk legt op haar innerlijke schoonheid. Hij beschrijft fysieke schoonheid als ketens waardoor de
innerlijke schoonheid gebonden wordt. Fysieke schoonheid leidt volgens hem tot zonde en is een afleiding
van de innerlijke of spirituele schoonheid. Dit sluit aan met wat Huntley later in de tekst over vijftiende-
eeuws Florence bespreekt: dat er in convertite-instellingen vaak ingangseisen waren, waarvan een met de
schoonheid van de vrouwen te maken had, aangezien er gedacht werd dat een grotere schoonheid eerder
zou leiden tot een terugval naar zonde.14 Huntley verbindt dit gedachtengoed met het beeld door te zeggen
dat door het weghalen van de schoonheid van Maria Magdalena door Donatello, de verleiding tot zonde
ontbreekt en de nadruk op haar innerlijke of spirituele schoonheid gelegd wordt.15 Zij is bevrijd van de
ketens van schoonheid en laat haar heilige spirituele staat, die zij door haar bekering, haar boetedoen en
haar liefde voor Christus behaald heeft, zien.
De preken van Bernadino verwijzen naar haar spirituele liefde voor Christus en haar
contemplatieve leven. Het eerste is door haar zondige verleden groter dan die van iemand zonder zonden
en deze pure liefde wordt door Bernadino verbonden met vlam en vuur. Huntley legt een verbinding met

10
Huntley 2008, p. 8. Huntley geeft aan dat er nog geen uitgebreid onderzoek is gedaan naar het vergulde haar van het beeld,
aangezien het pas bij de restoratie tevoorschijn kwam.
11
Huntley 2008, pp. 83-88.
12
De Voragine 1993, pp. 374-376; Huntley 2008, pp. 85-88.
13
Huntley 2008, pp. 88-98. Donatello zou door zijn connectie met Cosimo il Vecchio zeker in aanraking gekomen zijn met
het ideengoed van Petrarca over de tegenstelling van fysieke schoonheid en innerlijke schoonheid.
14
Huntley 2008, pp. 117-118.
15
5 Huntley 2008, pp. 88-98. Als prostituee was de schoonheid van Maria Magdalena haar bron van inkomsten en daarmee
ook de bron van haar zonde. Door haar schoonheid weg te halen wordt gelijk ook haar carrire als prostituee definitief
afgesloten.
 de spirituele ervaring die Maria Magdalena zou hebben als zij opgetild wordt door de engelen in het
verhaal van de Legenda aurea. Het gouden haar zou verwijzen naar de innerlijke spirituele ervaring die
zij dan heeft en naar haar liefde voor Christus.
Echter, bladgoud werd in het algemeen veel op houten beelden gebruikt in de veertiende en
vijftiende eeuw en ook werd het in het algemeen gebruikt om blond haar af te beelden. 16 Aangezien blond
haar een schoonheidsideaal was in de vijftiende eeuw en Maria Magdalena meestal als een aantrekkelijke
vrouw werd afgebeeld, was het niet ongebruikelijk.17 Daarnaast heeft de Maria Magdalena uit Pescia ook
verguld haar (afb. 3a) , wat gezien wordt als een voorloper van het beeld van Donatello. Dat haar een
belangrijk deel is van Maria Magdalena komt niet alleen naar voren in de mythe, maar ook in de Bijbel.
In de scene in het huis van de farizeer droogt ze de voeten van Christus met haar haar. Volgens Huntley
zou het goud in haar haar een verwijzing hiernaar kunnen zijn. 18
De Maria Magdalena zou volgens Huntley dus verwijzen naar de verlossing van zonden door haar
liefde voor Christus, haar boetedoening en haar contemplatie, door middel van het contrast en connectie
van het verweerde en vermagerde lichaam, oftewel het ontbreken van de ketens van fysieke schoonheid,
en het vergulde haar, dat voor haar spirituele en innerlijke schoonheid staat.
Dunkelman gaat in haar tekst heel kort in op de betekenis van het beeld, waarbij zij de nadruk legt
op de betekenis van het beeld als boetvaardige zondares en bekeerde prostituee. Volgens haar zouden
vooral voormalige prostituees, convertites, zich in haar kunnen herkennen en daarmee inspiratie en kracht
uit het beeld kunnen scheppen. Dit komt overeen met de functie van houten beelden zoals beschreven in
Wooden Sculpture in Italy as Sacral Presence van Paoletti, waar beide auteurs naar verwijzen. Hout is
het medium dat gebruikt wordt voor representaties, waardoor men dichter bij de heilige komt en zelfs zich
in zijn of haar aanwezigheid kan voelen, waardoor de geloofsbelijdenis veel directer is.19 De realistische
representatie wordt bereikt door de levensgrootheid van het beeld (of de suggestie van levensgroot in het
geval van beelden die op een hoge plek hingen), de polychrome beschildering en een naturalistische
weergave die past binnen de bestaande conventies.20
Paoletti geeft aan dat een klassieke, idealiserende vormentaal niet gepast zou zijn voor dit soort
beelden. Hoewel Donatello deze vormentaal wel beheerste, wat duidelijk terug te zien is in zijn David uit
1440, heeft hij voor zijn Maria Magdalena gekozen om deze niet toe te passen. Ze past duidelijk binnen

16
Strom 1980, p. 243.
17
Huntley 2008, p. 127; Strom 1980, p. 242-245; Wilk 1985, p. 690.
18
Huntley 2008, pp. 103-104. Zij doet dit aan de hand van de Eucharistieviering. De hostie en de wijn, die het lichaam en het
bloed van Christus symboliseren, mogen enkel goud en linnen aanraken. Het goud zou een verwijzing zijn naar het aanraken
van het lichaam van Christus met het haar.
19
Paoletti 1992, pp. 90-95. Hoewel hij vooral houten kruisbeelden bespreekt, is het volgens hem ook van toepassing op
andere beelden en materiaal dat hout imiteert.
6 20
Paoletti 1992, p. 94. Het navolgen van de bestaande vormentaal en iconografie en het gebruik van naturalistische vormen
zorgen voor algemene leesbaarheid en herkenbaarheid van dit soort beelden.
 deze traditie en daarnaast bevestigd het bestaan van andere houten beelden van de heilige dat het geen
ongebruikelijk medium is voor dit soort beelden. De betekenis van Maria Magdalena als inspiratie en
steun voor zondaars sluit aan bij het idee van het beeld als levensechte representatie van de heilige,
waardoor de toeschouwer zich in haar aanwezigheid zou voelen.

Oorspronkelijke locatie van de Maria Magdalena

Er wordt vanuit gegaan dat het beeld altijd in het Baptisterium gestaan heeft vanwege het feit dat een bron
het werk ongeveer vijftig jaar na de geschatte maakdatum al in het Baptisterium plaatst. Hiernaast wordt
er ook een link gelegd met Johannes de Doper, waaraan het Baptisterium gewijd is, die evenals Maria
Magdalena aan boetedoening en bezinning wordt gekoppeld.21 Dunkelman geeft in haar artikel een aantal
argumenten die de ingaan tegen de theorie dat het beeld voor het Baptisterium gemaakt is.22 Het eerste
argument dat zij geeft is dat het beeld in het Baptisterium op een ongewone plek staat, aangezien houten
beelden meestal in een kapel of bij het altaar geplaatst werden (afb. 4). Daarnaast heeft de restaurator
aangegeven dat het werk waarschijnlijk in een nis heeft gestaan, welke niet aanwezig is in het
Baptisterium, vanwege het feit dat de achterkant van het beeld niet zo goed is afgewerkt als de rest. Ten
slotte is er in 1469 een lijst gemaakt met opvallende objecten in het Baptisterium waar het beeld niet op
genoemd staat. Ondanks dat de auteur aangeeft dat zijn beschrijving niet compleet is, is het voor
Dunkelman ondenkbaar dat een indrukwekkend beeld als Maria Magdalena van, de toen al beroemde
beeldhouwer, Donatello niet genoemd zou worden. De beschrijving is helaas niet beschikbaar, waardoor
het onduidelijk is wat er precies beschreven wordt en of het om zichtbare of getoonde voorwerpen gaat.
Dit laatste is vooral van belang, aangezien in 1500 het beeld uit de opslag werd gehaald en onbekend is
hoelang het daar heeft gestaan.

21
Strom 1980, p. 244.
22
Dunkelman 2005, p. 11.

7
 X Y

Afb. 4a. Plattegrond Baptisterium. Locatie van Maria Magdalena.

1500-1688 Zuid-westenmuur (X)
1735-1912 Zuid-oostenmuur Baptisterium. (Y)
1912-1966 Zuid-westenmuur (X)

Y X
Afb. 4b. Interieur Baptisterium, zuidzijde.

8
 De theorie van Dunkelman is gebaseerd op het idee dat het beeld de sterkste betekenis zou hebben
in een instituut dat convertite, bekeerde prostituees, zou opvangen.23 Maria Magdalena, beschermheilige
van de prostituees, is een voorbeeld van vergeving van zonden door middel van boetedoening en
bezinning. Ondanks dat ze sterk vermagerd is, ziet zij er, onder andere door haar gespierde armen, er niet
zwak uit. Juist deze gelaagdheid van het beeld, het lijden, de kracht en de verlossing die zij representeert,
maakt dat zij een zeer geschikte bron van inspiratie voor deze vrouwen zou zijn. Daarnaast verwijst
Dunkelman naar die hiervoor kort genoemde bisschop Antoninus, die in zijn geschriften schrijft dat Maria
Magdalena haar spirituele, en misschien zelfs haar fysieke maagdelijkheid terug had gekregen door
boetedoening. De afbeelding van Maria Magdalena op deze wijze is ook in andere convertite-instituten
terug te vinden. Dunkelman noemt als voorbeeld de Heilige triniteit van Botticelli uit ca. 1490, dat het
altaarstuk was van de Sant Elisabetta delle Convertite en duidelijk genspireerd op de Maria Magdalena
van Donatello (afb. 5).

Afb. 5. Heilige triniteit (1490) van Botticelli.

23
Dunkelman 2005, pp. 11-12.

9
 In het hoofdstuk Hooker with the Hair of Gold, wat ingaat op de omstandigheden rondom
prostitutie in Florence, zoekt Huntley argumenten die de theorie van Dunkelman te ondersteunen. 24 Zij
argumenteert dat de associatie van Maria Magdalena met prostitutie onvermijdelijk is. Daarnaast was
vijftiende-eeuws Florence actief bezig met de inperking van prostitutie en probeerde de kerk actief
prostituees te bekeren. Dit resulteerde in een groot aantal opvanghuizen of instituten voor deze convertites,
waar concepten van vergeving en verlossing die zo belangrijk zijn in het beeld van Donatello, essentieel
zijn. Daarnaast merkt Huntley wel op dat Maria Magdalena daarnaast ook een algemeen voorbeeld was
van vrouwelijke zonde en heiligheid.
Het instituut wat Dunkelman noemt als mogelijke originele plek van het beeld is het (destijds
cistercinzer) klooster Santa Maria Maddalena di Cestello, het huidige Santa Maria Maddalena dePazzi.25
Het is opgericht in de 13e eeuw als een soort opvanghuis voor bekeerde vrouwen. Tot 1442 woonden hier
nonnen die de vrouwen opvingen, daarna werden zij vervangen door monniken. Dunkelman geeft aan dat
het waarschijnlijk is dat de opgevangen vrouwen met de nonnen meeverhuisden, maar dat het niet bekend
is of dat daadwerkelijk zo is gegaan.
Helaas zijn er in 1481 renovaties uitgevoerd, waardoor het moeilijk terug te vinden is hoe het ten
tijde van Donatello eruit zag.26 Wel is bekend dat er ten tijde van de renovatie andere werken van
Donatello in de kerk stonden, wat suggereert dat er een connectie tussen Donatello en het klooster was.27
Bovendien had Donatello ook al eerder gewerkt voor een van de families die met de kerk verbonden
waren, de Cavalcanti familie.28 Een andere verbinding met de Maria Magdalena van Donatello is volgens

24
Huntley 2008, pp. 108-121.
25
Dunkelman 2005, p. 12.
26
Dunkelman 2005, p. 12.
27
Dunkelman 2005, p. 12, n.28; Luchs 1975, pp. 107, 251. In Luchs wordt een tabernakel van de hand van Donatello
beschreven. Daarnaast verwijst Dunkelman ook naar Cornelius de Fabriczy, Memorie sulla chieso di S. Maria Maddalena
dePazzi a Firenze e sulla Badia di S. Salvatore a Settimo, LArte (1906), 256, 262 n. 27, waarin een terracotta relif van
hem bij het hoofdaltaar wordt genoemd.
28
Dunkelman 2005, p. 12; Pope-Hennessy 1986, p. 126; Martines 2004, p. 117; Martines 1963 pp. 60, 77, 155, 351-353,
365-366. Pope-Hennessy noemt Niccol Cavalcanti als opdrachtgever van de Annunciatie voor het Cavalcanti altaar in de
Santa Croce. De Cavalcanti was een de voorname families in de stad Florence. Lorenzo, de broer van Cosimo Il Vecchio,
10 was getrouwd met een Cavalcanti-telg. De tabellen in het boek van Lauro Martines laten de rijkste belastingbetalers zien,
waaruit af te lezen is dat leden van de Cavalcanti-familie in 1403 op nummer tien stonden in de S. Croce wijk, maar dat in
1427 de rijkste (en daarmee de meest belasting-betalende) leden van de familie afgezakt waren naar nummer 40. Desondanks
behoorden ze wel tot de rijkere laag van de bevolking, onderscheidden ze zich van de middenklasse en waren ze ook politiek
actief.
 haar het altaarstuk Madonna met kind en de
heilige Maria Magdalena en de heilige
Bernard van Botticini dat rond 1485 bij het
hoofdaltaar werd geplaatst (afb. 6). Toch is
dit niet een sterk argument, aangezien het
beeld vaker gekopieerd werd en dit dus niet
een directe link met het beeld hoeft te
betekenen. Het laatste argument dat
Dunkelman geeft voor dit klooster is een
document uit 1503 dat een Magdalena-
beeld achter het altaar beschrijft, waarvan
zij direct aangeeft dat het niet heel
waarschijnlijk is, aangezien het beeld al in
1500 in het Baptisterium zou staan.
Als het Santa Maria Maddalena di
Cestello daadwerkelijk de originele locatie Afb. 6. Madonna met kind en de heilige Maria Magdalena
en de heilige Bernard (1485) van Botticini
van het werk zou zijn, heeft dit direct
impact op de datering.29 De verhuizing van de nonnen in 1442 is voor haar de terminus ante quem.
Hierdoor zou de datering veel dichter bij het beeld van Johannes de Doper uit 1438 liggen. Zij dateert het
beeld dan ook aan het einde van de jaren 30. Deze datering sluit aan bij het onderzoek van Deborah Strom,
die aangeeft dat het beeld veel eerder dan 1455 zou moeten zijn gemaakt, vanwege het Magdalena-beeld
uit Empoli dat gedateerd is in 1455, dat dan in zeer korte tijd voltooid zou moeten zijn. 30
De combinatie van de spirituele schoonheid die door het vergulde haar gesymboliseerd wordt en
het ontbreken van fysieke schoonheid verwijst naar de verlossing van Maria Magdalena als zondares door
haar boetedoening, bezinning en haar liefde voor Christus. De betekenis van het beeld maakt dat het beeld
uiterst geschikt zou zijn in een opvanghuis voor voormalig prostituees als bron van inspiratie.31

29
Dunkelman 2005, p. 12.
30
Strom 1980, pp. 242-243. Strom bespreekt de theorie van Janson over het bestaan van een beeld dat beide makers zouden
gebruikt hebben als voorbeeld, wat de korte tijd tussen de werken zou kunnen verklaren. Zij geeft aan dat de waarheid
waarschijnlijk in het midden ligt, door het Pescia-beeld als prototype te noemen. De terugkeer van Donatello in 1453 in
Florence zorgt ervoor dat hij het beeld vrijwel direct gemaakt zou moeten hebben en dat de maker van het Empoli-beeld het
beeld vrijwel direct na voltooien gezien moeten hebben. Strom geeft aan dat het waarschijnlijker is dat er tien jaar tussen de
twee werken zit dan een of twee.
31
LaTulipe 2014, pp. iii-iv. Dunkelman is niet de enige die het Santa Maria Maddalena di Cestello aan afbeelding van een
11 boetvaardige Magdalena die bedekt is met haar, maar ook Kristen LaTulipe in haar mastersscriptie A sinner in the city:
Contextualizing the magdalen master vita panel c. 1280 uit 2014 noemt het klooster. Zij plaatst het Vita-paneel van Maria
Magdalene van de Magdalena meester uit 1280, dat nu in de Academia in Florence hangt, in het klooster om dezelfde
redenen.
 Conclusie
In dit paper werd de vraag gesteld: wat is de oorspronkelijke bestemming en betekenis van Maria
Magdalena en hoe dragen de publicaties van Dunkelman en Huntley bij aan de stand van de kennis
hieromtrent? Hoewel het artikel van Dunkelman erg kort is, weet zij met duidelijke en directe
argumentatie toch een bijzonder intrigerende theorie neer te zetten. Hoewel het niet waarschijnlijk is dat
er in de toekomst documentatie over de herkomst van het beeld gevonden wordt, is het duidelijk dat dit
een theorie is waar zeker meer onderzoek naar gedaan zou moeten worden. Een opvanghuis voor
convertites is een zeer aannemelijke locatie voor de Maria Magdalena door de betekenis van het beeld.
Het klooster Santa Maria Maddalena di Cestello heeft een verbinding met Donatello en daarnaast hebben
er andere werken gehangen die eveneens een boetvaardige Magdalena die bedekt is met haar afbeeldden.
De masterscriptie van Huntley versterkt de theorie aan de hand van de betekenis van het beeld, dat ze
koppelt aan contemporaine literaire werken en het ideengoed dat daaruit voortkwam, en door haar
beschrijving van de positie van vijftiende-eeuws Florence ten opzichte van prostitutie die zorgde voor de
bevordering van opvanghuizen voor convertites.
Voor vervolgonderzoek zou het interessant zijn om dieper in te gaan op het klooster Santa Maria
Maddalena di Cestello, bijvoorbeeld om toch te proberen om te achterhalen hoe het klooster voor de
renovatie van 1481 eruit zag en of er vergelijkbare (houten) beelden op dat moment in het klooster
stonden. Een andere invalshoek voor onderzoek zou kunnen zijn om Maria Magdalena naast de andere
houten beelden van Donatello plaatsen en hiermee mogelijk meer inzicht te creren in de herkomst van
alle drie de beelden, aangezien er van geen van de beelden duidelijke documentatie is. Waarschijnlijk zijn
de drie beelden in dezelfde periode gemaakt. Door de kennis over de drie beelden naast elkaar te leggen,
zouden er misschien nieuwe inzichten verworven kunnen worden.

12
 Literatuur
De Voragine, Jacobus, The Golden Legend: Readings on the Saints, 1260, vertaling W.G. Ryan 1933
(Chichester) p. 380.
Dunkelman, Martha Levine, Donatello's Mary Magdalen: A Model of Courage and Survival In
Woman's Art Journal 26 (2005) 2, pp. 1013.
Farmer, David Hugh, The Oxford dictionary of Saints, Oxford (Oxford University Press) 2011.
Huntley, Theresa, On Gilded Ugliness: Donatello's Penitent Magdalen and Issues of Beauty, Sanctity,
and Sexuality in Fifteenth Century Florence, masterscriptie Queens University 2009.
Janson, H.W., Sculpture of Donatello, dl. 2, Princeton (Princeton University Press) 1957.
LaTulipe, Kristen, A sinner in the city: Contextualizing the magdalen master vita panel c. 1280,
masterscriptie University of Alabama at Birmingham 2014.
Luchs, Alison, Cestello: a Cistercian church of the Florentine Renaissance, Baltimore (University
Microfilms International) 1983.
Martines, Lauro, April Blood. Florence and the plot against the Medici, Londen (Pimlico) 2004.
Martines, Lauro, The Social World of the Florentine Humanists 1390-1460, Princeton (Princeton
University Press) 1963.
Murray, Linda en Murray, Peter, Magdalene, Mary, Saint, in: Murray, Linda en Murray, Peter, A
dictionary of Christian art, New York (Oxford University Press) 2004, pp. 315-318.
Paoletti, John T., Wooden Sculpture in Italy as Sacral Presence. in Artibus Et Historiae 13 (1992) 26,
pp. 85100.
Pope-Hennessy, John, Donatello, Berlijn (Propylen) 1986.
Strom, Deborah, A New Chronology for Donatello's Wooden Sculpture, Pantheon 38 (1980) 3, pp.
239-48.
Wilk, Sarah , The cult of Mary Magdalen in fifteenth century Florence and its iconography, Studi
medievali 26 (1985) 2 , pp.685-698.

13
 Afbeeldingen
Afb. 1. Donatello, Maria Magdalena of Boetvaardige Magdalena, 1453-55, verguld en polychroom
hout, 188 cm, Museo dellOpera del Duomo, Florence, ( < https://alchetron.com/Penitent-
Magdalene-(Donatello)-4069706-W#-> [01-08-2017]).
Afb. 2. Donatello, Johannes de Doper, 1438, verguld en polychroom hout, 141 cm, Santa Maria
Gloriosa dei Frari, Veneti, (< http://www.wga.hu/frames-
e.html?/html/d/donatell/3_late/various/2john_1.html> [01-08-2017]).
Afb. 3. a. Anon. Pescia Magdalena of Boetvaardige Magdalena, vroeg vijftiende eeuw, Santa
Maria Maddalena, Pescia, (http://www.theflorentine.net/wp-
content/uploads/2016/03/painted-wooden-sculptures-Fig8.jpg [01-08-2017]).
b. Donatello, Maria Magdalena of Boetvaardige Magdalena, 1453-55, verguld en
polychroom hout, 188 cm, Museo dellOpera del Duomo, Florence, ( <
https://alchetron.com/Penitent-Magdalene-(Donatello)-4069706-W#-> [01-08-2017]).
c. di Candeli, Romualdo en di Bicci, Neri, Empoli Magdalena, 1455, polychroom hout, 160
cm, Museo della Collegiata di SantAndrea a Empoli, Valdelsa, ( <
https://www.piccoligrandimusei.it/wp-content/uploads/2014/06/22maddalena.jpg> [01-
08-2017]).
Uitsnede hoofd: ( <http://www.uffizi.org/wp-content/uploads/2013/06/magdalene-bicci-
empoli-293x400.jpg> [01-08-2017] ).
d. Desiderio, Santa Trinit-Magdalena of Maria Magdalena, 1464, polychroom hout, Santa
Trinit, Florence, (< http://www.wga.hu/html_m/d/desideri/zmarymag.html> [01-08-
2017]).
Afb. 4. a. Plattegrond Baptisterium, elfde eeuw, Florence, (<
https://www.museumflorence.com/monuments/3-baptistry> [01-08-2017]).
b. Uitsnede interieur Baptisterium zuidkant, elfde eeuw, Florence,
(https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/18/Interior_of_the_Florence_Baptist
ry_360_view_5999px.jpg [01-08-2017]).
Afb. 5. Botticelli, Heilige Triniteit, 14911493, tempera op paneel, 215 192 cm, Courtauld Institute
Galleries, Londen, (<
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Botticelli_Trinity.jpg/800px-
Botticelli_Trinity.jpg> [01-08-2017]).

14
 Afb. 6. Botticini, Francesco, Madonna met kind en de heilige Maria Magdalena en de heilige Bernard,
ca. 1485, paneel, 188 x 178 cm, Louvre, Parijs, (<https://s-media-cache-
ak0.pinimg.com/originals/0a/3e/76/0a3e767b377f1ae6cba5f1cc62f14bc4.jpg> [01-08-2017]).

15