Professional Documents
Culture Documents
იზრდება რისკი, რომ მასობრივი განადგურების ტექნოლოგიები ადვილად ხელმისაწვდომი გახდება ექსტრემისტებისა
და ტერორისტებისათვის ............................................................................................................................................................ 7
ძირითადი დესტაბილიზატორი შეიძლება გახდეს უკმაყოფილო ბირთვული სახელმწიფოების კამიკაძე დიპლომატია ... 7
რუსეთი ბირთვულ იარაღს შემაკავებელი ფუნქციით აქტიურად იყენებს საკუთარი ტერიტორიის მიღმა გავრცელებით.. 8
აშშ-ს ძირითადი საგარეო პოლიტიკური ამოცანებია (1) თანამშრომლობა რეგიონულ ცენტრებთან, და (2) კონსენსუსი
ბირთვულ გაუვრცელებლობაზე ............................................................................................................................................... 9
ხმელთაშუადან კასპიამდე.......................................................................... 14
დიდია ალბათობა, რომ საშუალოვადიან პერსპექტივაში სამივე რეგიონული სახელმწიფო ბირთვული იარაღის
მფლობელი გახდება ................................................................................................................................................................ 15
~1~
სტატიაში გამოთქმული მოსაზრებები და პროგნოზები არც
წინასწარმეტყველებაა და არც ზუსტი კალკულაციის შედეგი -
ასეთი რამ პოლიტიკაში შეუძლებელია. თუმცა, მნიშვნელოვანია
ტენდენციების აღწერა და პროგნოზირების მცდელობა, რადგან
მსოფლიო პოლიტიკაში მართლაც ბევრი ისეთი რამ ხდება, რასაც
არაერთი პოლიტიკოსი, პოლიტოლოგი, ჟურნალისტი თუ
ჩვეულებრივი მოქალაქე ტრადიციულ პასუხებს ვეღარ არგებს.
დღეს ხშირად ვხვდებით გაოცებით გაშლილ ხელებს და
მსოფლიო ლიდერთა „უტვინობით“ ან „გამყიდველობით“
მოტივირებულ ბუზღუნს, ლანძღვას, სასოწარკვეთას. ხალხი
დაბნეულია და ვერ ხვდება - მართლა მიგვატოვა ამერიკამ?
რატომ აძლევენ რუსეთს ამდენის უფლებას? ევროპამ გაგვყიდა?
თურქები და რუსები ჩვენს მიწა-წყალს ინაწილებენ? - ასეთი
კითხვები დღეს ჩვეულებრივ ამბად იქცა.
~2~
აშშ ეროვნული უსაფრთხოების სტრატეგიის გამოქვეყნებით
საერთაშორისო ურთიერთობებში ახალი ერა იწყება. დოკუმენტი
პირველი ოფიციალური ცნობაა იმის შესახებ, რომ საერთაშორისო
ურთიერთობებში საეტაპო მნიშვნელობის ცვლილებებს აქვს
ადგილი.
~3~
სისტემის სტაბილობას ძალთა მყიფე ბალანსი
განაპირობებს
აღარ არსებობს მყარი ალიანსები
გაზრდილია ფოკუსი ეკონომიკასა და გეოგრაფიაზე
ტექნოლოგიებისა და ენერგეტიკის როლი კიდევ უფრო
იზრდება
სახელმწიფოთა ქცევაზე სულ უფრო მეტად აისახება
საზოგადოების იდენტობა
საზოგადოებებზე ადვილად ახდენენ გავლენას უცხო
ლიდერები, უცხო სახელმწიფოები და ორგანიზაციები
~4~
აშშ-ს ეროვნული უსაფრთხოების ახალი სტრატეგია ამ
რეალობაზე პირველ ჩამოყალიბებულ პასუხად შეიძლება
მივიჩნიოთ. ვაშინგტონში აღიარებენ, რომ მსოფლიო
მრავალპოლუსიანი გახდა. ძირითადი საკითხი, რაშიც ვაშინგტონი
თანამშრომლობას ეძებს, ესაა საერთაშორისო წესრიგის
შენარჩუნება, ექსტრემიზმისა და ტერორიზმის წინააღმდეგ
ბრძოლა და ბირთვული გაუვრცელებლობა. აშშ დღევანდელი
ადმინისტრაციის აზრით, ამაზე დიდი საფრთხე ამერიკელ ხალხს
არ ემუქრება.
~5~
არსებობს რამდენიმე გარემოება, რომლებსაც აქვს პოტენცია, რომ
საერთაშორისო სისტემის ხასიათი მთლიანად შეცვალოს.
~6~
ინფორმაციის, განათლების, კეთილდღეობის გლობალური
ხელმისაწვდომობის პირობებში ძალიან მოიმატა რისკმა, რომ
მაღალი ტექნოლოგიები, განსაკუთრებით კი მასობრივი
განადგურების იარაღი ხელში ჩაუვარდება უკმაყოფილო
სახელმწიფოებს, უპასუხისმგებლო სახელმწიფოებს ან ანტი-
სახელმწიფოებრივ დანაშაულებრივ ჯგუფებს, რაც კიდევ უფრო
საშიშია.
~7~
ინტელექტის ფაქტორი რუსეთის ქცევას ყველაზე მტკივნეულს
ხდის.
~8~
როგორც ვთქვით, ვაშინგტონმა გადაწყვიტა, რომ მისთვის
ყველაზე დიდი რისკია არა ამერიკის გავლენის შემცირება
მოკლევადიან პერსპექტივაში, არამედ - საერთაშორისო
ურთიერთობების არსებული სისტემის ნგრევა და ქაოსით
ჩანაცვლება. შესაბამისად, რისკები განისაზღვრა როგორც (1)
ძალადობრივი ექსტრემიზმი და ტერორიზმი და (2) ბირთვული
იარაღის გავრცელება.
~9~
ამიტომ, ამერიკას სჭირდება თანამშრომლობის პოლიტიკა
იმისათვისაც, რომ რისკები გადანაწილდეს.
~ 10 ~
ახალი რეალობა საინტერესო ტრანსფორმაციებს გვაძლევს
პოლუსების გადანაწილების თვალსაზრისით. ვაშინგტონის
ხედვით, ამერიკა რჩება მსოფლიოს წამყვან სახელმწიფოდ,
მაგრამ მას მალე წამოეწევა ჩინეთი, რომელიც ალტერნატიულ
პოლუსს წარმოშობს. აქვე მოიაზრება ევროკავშირი იმ დათქმით,
რომ ერთიან მოთამაშედ უნდა ჩამოყალიბდეს. ამას გარდა,
სწორედ ბირთვული პოტენციალის წყალობით, რუსეთი ერთ-ერთ
ცენტრად რჩება, თუმცა, რუსეთის მომავლისა ამერიკელებს არ
20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
2004
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
~ 11 ~
იაპონია. ამის შემდეგ კი მოდიან დიდი ოცეულის ქვეყნები, სადაც
პირველ რიგში გამოსაყოფია თურქეთი და ბრაზილია.
~ 12 ~
სახელმწიფოთა ნაწილი უკვე აქტიურად დგას უსაფრთხოების
დილემის წინაშე (ირანი, ჩრდ. კორეა, ისრაელი, პაკისტანი),
ნაწილს კი შეიძლება ახლო მომავალში დადგეს (იაპონია, რუსეთი,
გერმანია და ა.შ.). კონვენციური შესაძლებლობების დახმარებით
საკუთარი უსაფრთხოება დაცვას მათი უმრავლესობა ვერ
მოახერხებს. ამიტომ თავიდანვე გასაგები ხდება, რომ ბირთვული
იარაღის რაციონალური შემცირება შესაძლებელია, სრული
განიარაღება კი - არა. პირიქით, მოსალოდნელია ბირთვული
სახელმწიფოების ზრდა.
~ 13 ~
ჩვენს დიდ რეგიონში „მეორე ეშელონის“ დიდი სახელმწიფოები
ერთის მხრივ გადარჩენას, მეორეს მხრივ კი უკეთესი ადგილის
მოპოვებას ცდილობენ. ეს შეეხება რეგიონის სამივე დიდ
სახელმწიფოს: თურქეთს, რუსეთსა და ირანს. მათი გავლენა
რეგიონს შორს სცილდება და ლამის მთელ ევრაზიას მოიცავს,
თუმცა ბალანსი ჯერ კიდევ შემდგარი არ არის.
~ 14 ~
თუმცა, რეალური მშპ-ს მიხედვით რუსეთი მეთორმეტე ადგილზეა,
თურქეთი - მეჩვიდმეტეზე, ირანი - ოცდამეცხრეზე. ერთ სულ
მოსახლეზე შიდა პროდუქტის რაოდენობით რუსეთი
ორმოცდამეთერთმეტე ადგილზეა, თურქეთი სამოცდამეხუთე
ადგილზე, ირანი კი - სამოცდამეთერთმეტეზე.
~ 15 ~
საქართველო მალე დადგება ძალიან რთული რეალობის წინაშე:
გარემომცველი სამი ბირთვული სახელმწიფო ერთმანეთთან
ბალანსს შექმნის, მაგრამ რეგიონის პატარა სახელმწიფოებისთვის
ეს ისეთი დისბალანსი იქნება, რომ შეიძლება საქართველოს,
სომხეთისა და აზერბაიჯანის სახელმწიფოებრიობა საერთოდ
კითხვის ქვეშ დადგეს.
~ 16 ~
ჩვენ შევდივართ ეპოქაში, სადაც სუსტდება იდეალები და იმატებს
სისასტიკე. ამიტომ, შეცდომის ფასი განუზომლად იზრდება.
~ 17 ~
უნდა ვივარაუდოთ, რომ ბირთვული იარაღის მოპოვების
შემთხვევაში თურქეთიცა და ირანიც შედარებით უსაფრთხოდ
იგრძნობენ თავს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მათი საგარეო
პოლიტიკის პრიორიტეტების განსაზღვრისას ეკონომიკური და
კულტურული ფაქტორები წამოიწევს წინ. თუმცა,
გასათვალისწინებელია, რომ ამ სახელმწიფოების ძირითადი
აქცენტი გლობალურ მოთამაშეებთან ურთიერთობაზე
გადაინაცვლებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ გეო-ეკონომიკური
ფაქტორების მნიშვნელობა სრულიად გადამწყვეტ როლს
მოიპოვებს.
~ 18 ~
რაც შეეხება ევროპას, ის უკვე რამდენიმე წელია, თეირანთან
თანამშრომლობას აძლევს უპირატესობას და გერმანია და
საფრანგეთი მალე ალბათ ღია კონკურენციაზე გადავლენ
ირანული ენერგოსექტორის ათვისების საქმეში. ჩინეთი ირანის
ტრადიციული პარტნიორია, რუსეთი კი, მიუხედავად იმისა, რომ
მოსკოვ-თეირანის მეგობრობა მალე საკმაოდ მწვავე
გეოპოლიტიკურ დაპირისპირებაში შეიძლება გადაიზარდოს,
აიათოლების განზრახვას ხელს ვერ შეუშლის. ასე რომ, ახალი
რეგიონული ბალანსის გაფორმება უკვე გადაწყვეტილი ჩანს და
თანდათან თვალსაჩინოც ხდება.
100%
30.50%
90%
40.1%
46.0%
46.0%
80%
58.30%
56.0%
62.8%
69.0%
70%
75.0%
76.8%
78.9%
60% services:
50%
industry:
63.30%
35.50%
48.60%
40%
43.00%
28.70%
39.00%
30%
28.00%
agriculture:
30.00%
20%
23.80%
22.00%
19.00%
10%
0%
~ 19 ~
ნავთობი ირანის ექსპორტის 80%-ს და ბიუჯეტის შემოსავლების
50%-ს შეადგენს. ირანული ბუნებრივი აირის უდიდესი ნაწილი
დღეს ჩინეთისკენ მიემართება, ნავთობის სექტორში კი ირანი
მესამე უდიდესი მიმწოდებელია და ჩინეთის მოხმარების 12%-ს
აკმაყოფილებს. თავის მხრივ, ჩინეთი მეორე უდიდესი
ექსპორტიორია ირანში. ამას გარდა, პეკინსა და თეირანს შორის
შარშან ხელი მოეწერა შეთანხმებას, რომლის მიხედვით ჩინეთი 1.8
მილიარდი აშშ დოლარის ინვესტიციას განახორციელებს ირანის
ენერგო-სექტორის განვითარებისათვის.
~ 20 ~
მიმწოდებელია, და რუსეთთან, რომელიც ამ ეტაპზე ირანის
პარტნიორობას არჩევს.
~ 21 ~
ახალი მილსადენები, რის გარეშე სწრაფ განვითარებას ირანი ვერ
შესძლებს.
~ 22 ~
ცივი ომის შემდეგ ახალი კავკასიური გეოპოლიტიკა წარმოიშვა,
რომელიც ირანის პასიურობისა და აშშ-ს აქტიურობის წყალობით
მიჩქმალული იყო. თუმცა ფაქტია, რომ პირველად რეგიონის
ისტორიაში კავკასია დასტრუქტურირდა
სამ დიდ და სამ პატარა სახელმწიფოდ,
სადაც პატარა სახელმწიფოები პატარა
სამკუთხედზე დალაგდა, დიდები კი - მის
შებრუნებულ დიდ სამკუთხედზე. ამ ორი
სამკუთხედის ურთიერთშებრუნებულ
კუთხეებს შორის სტრატეგიული
ურთიერთობები ჩამოყალიბდა: 90-იანი
წლების პირველივე წლებში გამოიკვეთა
ერთის მხრივ, აზერბაიჯან-თურქეთის,
მეორე მხრივ კი - რუსეთ-სომხეთის სტრატეგიული პარტნიორობის
ტენდენციები, საქართველო კი, გასაგები მიზეზების გამო ირანის
პასიურობის პირობებში, ჯერ გაუბედავ თურქეთსა და
დასუსტებულ რუსეთს შორის პოულობდა ბალანსს, შემდეგ კი
მყარი პარტნიორი იპოვა აშშ-ს სახით. ამ საკითხებზე ჯერ კიდევ
ორი წლის წინ დაწვრილებით ვწერდით და ახლა აღარ
შევჩერდებით.
~ 23 ~
იმ კითხვაზე საპასუხოდ, თუ „რამდენად საიმედო შეიძლება იყოს
ირანთან კავშირი“, უნდა შევხედოთ ირანის ბერკეტებს და ასევე
იმას, თუ რა ალტერნატიული შეთავაზება შეიძლება მიიღოს
თეირანმა. ცენტრალური აზიისა და ჩრდილოეთ კავკასიის
აფეთქების შესაძლებლობებს თუ გავითვალისწინებთ,
რუსეთისთვის ირანი შეიძლება მომაკვდინებელ იარაღად იქცეს,
მით უმეტეს, რომ ამ მცდელობებში თურქეთი წინააღმდეგობას კი
არ გაუწევს, არამედ - სიამოვნებით დააკვირდება ირანის
მცდელობებს.
~ 24 ~
ეცოდინება, რომ კავკასიაში ირანის ინტერესის შელახვის
შემთხვევაში მიიღებს სერიოზულ პრობლემებს ცენტრალურ
აზიაში, თურქეთი კი დადგება ფაქტის წინაშე, რომ აზერბაიჯანსა
და ტრანსკასპიურ სამყაროსთან დაკავშირება მხოლოდ
საქართველოს გავლით შეეძლება.
~ 25 ~
საქართველოსა და აზერბაიჯანის სამწუხაროდ, შიდა-რეგიონული
დაბალანსების სცენარი არსებული კონფლიქტების დიდი ხნით
გაყინვას ნიშნავს იმ უპირატესობით, რომ ახალი ესკალაციის შანსი
განუზომლად შემცირდება; სომხეთისთვის თურქეთთან
ურთიერთობების დარეგულირება დიდი ხნით გადაიდება და
ერევანი კვლავ ირანსა და საქართველოზე დაჩება
დამოკიდებული ეკონომიკური კავშირების თვალსაზრისით;
აფხაზეთი და ცხინვალის რეგიონი რუსეთის გავლენის ქვეშ
დარჩება მაგრამ კრემლისთვის ისინი სტრატეგიულ მნიშვნელობას
თანდათან დაკარგავენ, თურქეთი კი იძულებული იქნება, რომ
ირანის ინტერესები მუდმივად გაითვალისწინოს თავის აზიურ
პოლიტიკაში;
~ 26 ~
მიუხედავად იმისა, რომ რეგიონის დიდ მოთამაშეთა ინტერესები
ძირითადად ენერგომატარებლების ტრანზიტს უკავშირდება,
გასათვალისწინებელია რამდენიმე ახალი გარემოება. კერძოდ,
მოსალოდნელია, რომ უახლოესი 10-15 წლის განმავლობაში
მოხდება მსოფლიოს განვითარებული ეკონომიკების
თანდათანობითი განთავისუფლება ნავთობსა და ბუნებრივ აირზე
დამოკიდებულებისაგან, რადგან უკვე არსებობს მაღალეფექტური
ტექნოლოგიები, რომლებიც ენერგიის ალტერნატიულ წყაროებს
მოიხმარენ.
~ 27 ~