KUMPULAN : 11

KETUA KUMPULAN :

MUHAMMAD ADLI BIN AHMAD SAIRIN (DN160347)

NAMA AHLI KUMPULAN

1. MARY LYANA AK BAUL (AN150032)

2. NUR FARAH HUSNIAH BINTI HAMIDUN (AN150001)
3. MARIANA BINTI HAMIDUN (AN150073)
4. SYAHIRA AZLIN BINTI SAARI (AN150169)
5. NURUL NADIA BINTI BINTI RUDI (AN150324)
6. PHILIMOND SEGIE ANAK BELALANG (CF160070)

TAJUK TUGASAN :

KONFLIK ANTARA KOLEKTIVIS-AUTORITARIAN DAN

INDIVIDUALISTIK-LIBERTARIAN NASIONALISME:
PERTIKAIAN UMNO DAN KRISIS POLITIK 1998
 NAMA AHLI
MUKA
NO KANDUNGAN YANG
SURAT
MENTERJEMAH

1.0 HUBUNGAN DAN KETEGANGAN NUR FARAH

MAHATHIR-ANWAR PADA TAHUN 1990-AN HUSNIAH BINTI 3
HAMIDUN
(AN150001)

2.0 INDIVIDUALISTIK-LIBERTARIAN MARIANA BINTI 6

NASIONALISME ANWAR HAMIDUN
(AN150073)
2.1 PANDANGAN INDIVIDUALISTIK 6
TERHADAP HUBUNGAN INDIVIDUAL-
KOMUNITI
2.2. KEPERLUAN MASYARAKAT 9
AWAM DAN DEMOKRATIK POLITIK
2.3 MENOLAK ANCAMAN RETORIK 12
KEPADA KOMUNITI

3.0 PERTIKAIAN 1998 UMNO DAN PERSAINGAN SYAHIRA AZLIN 16

PANDANGAN NASIONALIS: DARIPADA BINTI SAARI
KRISIS EKONOMI 1997 KEPADA GERAKAN (AN150169)
REFORMASI

3.1 KRISIS EKONOMI, KESAHIHAN

DAN REAKSI MAHATHIR 17

3.2 ANWAR BERSELISIH FAHAM

21
DENGAN MAHATHIR SEMASA KRISIS
EKONOMI.
3.3. CABARAN ANWAR 25
(REFORMASI) DAN REAKSI
MAHATHIR
4.0 PENGINSTITUSIAN REFORMASI DAN NURUL NADIA
PERSAINGAN ANTARA KEDUA-DUA BINTI BINTI 33
JAWATAN IDEOLOGI RUDI (AN150324)

4.1 PAKATAN PEMBANGKANG DAN 33

IDEOLOGINYA INSTITUSI NASIONAL
GERAKAN REFORMASI

38
4.2. PILIHAN RAYA 1999:
KERAGUAN TERHADAP HAK
KEKUASAAN KOLEKTIVIS
KEBANGSAAN

5.0 MAHATHIR MENGGERAKKAN PHILIMOND 45

MASYARAKAT UMUM DENGAN STRATEGI SEGIE ANAK
KOLEKTIVIS '' PASUKAN BAWAH BELALANG
KEPUNGAN'' (CF160070)

6.0 KESIMPULAN MARY LYANA 57

AK BAUL
(AN150032)

MUHAMMAD
ADLI BIN
AHMAD SAIRIN
(DN160347)
 DITERJEMAHKAN OLEH: KUMPULAN MAKRO 11 / ETNIK
SEKSYEN 13

BAB 5. KONFLIK ANTARA KOLEKTIVIS-AUTORITARIAN

DAN INDIVIDUALISTIK-LIBERTARIAN NASIONALISME:
PERTIKAIAN UMNO DAN KRISIS POLITIK 1998

UMNO sekali lagi mengalami konflik perpecahan yang dahsyat pada tahun 1998.
Perbezaan antara Mahathir dan timbalannya, Anwar Ibrahim, telah mengakibatkan Anwar
dipecat daripada jawatan kabinet (Timbalan Perdana Menteri) dan jawatan dalam parti
(Timbalan Presiden) pada September 1998 tetapi akhirnya berlaku pertikaian. Pembaharuan
politik (Reformasi) telah berlaku dan menyebabkan UMNO dipertikaikan dalam konflik politik
antara Mahathir-ketua BN dan pakatan pembangkang dimana akhirnya Anwar berjaya dan
Reformasi dijalankan. Akhirnya, kebanyakan masyarakat Malaysia dipolarisasi kepada dua
kumpulan yang bersaing dan menyebabkan UMNO pada tahun 1998 mengalami perpecahan
dimana ianya merupakan salah satu perkembangan politik yang ketara dalam sejarah Malaysia.
Pemerhatian telah dijalankan di antara nasib Abdul Rahman pada 1969 dan situasi
Mahathir pada 1998. Salah seorang pemerhati adalah Cheah Boon Kheng, komennya:
[Mahathir] mengamalkan polisi memberi dan menerima, atau polisi penginapan dan
kompromi, memujuk sesuatu kaum yang beliau sedang mempraktikkan yang
mengingatkan kepada polisi Tunku Abdul Rahman yang Dr Mahathir sendiri
mengkritik. [1969] beliau telah menyatakan sekeras-kerasnya pro-melayu nasionalis
sentimen dan pandangan anti-Cina. Pada tahun yang sama, beliau telah diusir dari
UMNO kerana telah memberi surat benci kepada Perdana Menteri Malaysia Tunku
Abdul Rahman yang telah dituduh kerana bersikap pro-Cina. Ironinya, selepas 30
tahun, sebagai Perdana Menteri Malaysia, pada November 1969 dalam pilihan raya
umum, Dr Mahathir mendapat tahu lebih dari separuh pengundi melayu telah
berpaling arah daripada beliau. Adakah nasib Perdana Menteri Mahathir Mohamed
harus dihukum kejam selama 30 tahun, Tunku Abdul Rahman? (Cheah,2002: 187-
188,194)

1
 Seperti yang dinyatakan, tanpa ragu-ragu kedudukan Mahathir pada tahun 90-an
sama dengan kedudukan Abdul Rahman pada tahun 60-an. Dalam erti kata bahawa
wawasan nasionalis mereka telah beralih jauh daripada nasionalis ethnokultur. 1Mahathir
juga menghadapi cabaran politik yang sama dihadapi oleh Abdul Rahman.
Walaubagaimanapun, perbezaan ketara adalah projek nasionalis Mahathir lebih berjaya
daripada pelbagai budaya nasionalisme Abdul Rahman yang mengurangkan potensi
ancaman dari etnokultural nasionalis melayu kepada kesahihan nasionalis Mahathir.
Pencabar yang berpotensi kepada Mahathir mungkin memerlukan hujah ideologi yang lebih
efektif berbanding etnokultural nasionalisme.

Dilihat pada permukaan, pertikaian antara Mahathir dan Anwar nampak mudah. Seperti
yang terdapat dalam pembelajaran, ia mungkin kesempatan dalam pertempuran pragmatik
politik. Ianya adalah pertelingkahan antara yang berkuasa dan yang akan mendapat kuasa.
Konflik antara dua persaingan rangkaian naungan, pergaduhan antara dua cara politik yang
berbeza dan sebagainya. Ianya juga boleh diterangkan sebagai perjuangan antara authoritarian
politik Mahathir dan yang sudah pasti liberal politik Anwar dalam istilah relatif. 2Mereka tidak
bersalah tetapi tesis melihat pertikaian ini dari sudut pandangan yang lain. Kajian ini
menerangkan pertikaian, tujuannya untuk fokus kepada andaian lain ke atas komuniti negara dan
melihat pertempuran politik. Seperti yang telah diterangkan dalam bab 1, kita boleh
menerangkan pandangan politik yang berbeza berdasarkan definisi komuniti negara yang
berbeza. Cara yang berbeza memerlukan pandangan politik yang berbeza dan akibat amalan
politik yang berbeza. Oleh itu, ia menjadi sebahagian nasionalisme. Kita boleh lihat
pertempuran pandangan politik akan menyebabkan persepsi yang berbeza berdasarkan ciri-ciri
komuniti negara.
Persaingan nasionalisme pada tahun 1998 melibatkan pertikaian nasionalisme kolektivis
Mahathir dan nasionalisme individualistik-libertarian Anwar adalah lain daripada pertikaian
1969 dan 1987. Dalam dua hujah yang bersaing dalam pertikaian 1998 adalah lain dengan
andaian mengenai hubungan antara individu dan komuniti negara. Retorik ancaman Mahathir,
fitnah dan penindasan authoritarian dengan musuh-musuh politik memberi kesan kepada
pandangan kolektif nasionalis beliau. Pembaharuan agenda Anwar adalah untuk menuntut
demokrasi politik, masyarakat awam dan bertoleransi dalam suara yang berbeza. Beranggapan
individu tersebut mempunyai hak dan haruslah dikekang oleh komuniti.

2
 Seksyen pertama dalam bab ini menerangkan hubungan Mahathir-Anwar untuk
memahami perbezaan yang menyebabkan pertikaian 1998. Seksyen kedua adalah untuk
mengkaji ideologi nasionalis Anwar yang kontra dengan Mahathir. Pertikaian 1998 adalah lebih
besar daripada kuasa peribadi antara Anwar dan Mahathir dan melibatkan perbezaan yang ketara
dalam kedudukan ideologi nasionalis mereka. Seksyen ketiga demonstrasikan bagaimana Anwar
menggunakan kedudukan nasionalis untuk menggerakkan Reformasi selepas pemecatan dan
bagaimana Mahathir memberi jawapan dengan strategi authoritarian yang melibatkan kedudukan
kolektif nasionalis beliau. Seksyen yang keempat mengkaji bagaimana pertikaian semakin teruk
apabila ditukarkan kepada persaingan pilihan raya antara BN Mahathir dan Parti Pembangkang
Anwar pada pilihan raya tahun 1999. Seksyen yang terakhir akan mengkaji pertikaian selepas,
tema utama bagaimana Mahathir boleh mendapat sokongan dengan menggunakan strategi
pasukan pengawal pengepungan yang kuat dan takut melalui manipulasi perkembangan dalaman
dan luaran tempoh Reformasi.

5.1 HUBUNGAN DAN KETEGANGAN MAHATHIR-ANWAR

PADA TAHUN 1990-AN
Anwar masuk ke perihal ternama nasional pada lewat 1960-an sebagai pelajar yang
menggerakkan aktiviti kerajaan. Sebagai Menteri Pendidikan pada 1974, Mahathir
bertanggungjawab dalam pemantauan dan jika memerlukan, meminda pergerakkan pelajar. Pada
awal 1980-an, Anwar yang mengetuai pakatan NGO yang menentang kerajaan Mahathir cuba
meminda Tindakan Masyarakat (B.T.Khoo, 2003: 86-89). Pada masa yang sama, kedudukan
ideologi Anwar mengkritik kerajaan yang menentang Mahathir secara tidak langsung, pada
mulanya berada dalam pusat kerajaan sebagai Menteri Kabinet, selepas itu sebagai Timbalan
Perdana Menteri dan akhirnya sebagai Perdana Menteri : Kemudian, Anwar memperjuangkan
keadilan, membasmi kemiskinan, membangkang kerajaan, isu islamik dan sebagainya. Isu
Anwar meningkat dan ideologi yang dijangka oleh pelajar aktivisme konsisten dengan pendirian
dalam gerakan Reformasi.

3
 Pada tahun 1982, hubungan antara Anwar dan Mahathir berubah secara dramatik apabila
Anwar memilih untuk masuk dalam UMNO dan bekerjasama dengan Mahathir. Selepas Anwar
terlibat dalam UMNO, ketua pemuda yang tegas dan berkarisma telah dinaikkan pangkat atas
naungan Mahathir. Anwar memperolehi pengalaman dalam beberapa kedudukan kabinet dan
jawatan dalam parti3. Pada mulanya, ia dapat dilihat Anwar dan Mahathir boleh bekerjasama
antara satu sama lain. Apabila Mahathir membantu Anwar dengan menaikkan penyokong,
Anwar juga membalas balik dengan menyediakan sokongan kuat ketika kegawatan politik pada
1983 iaitu krisis Perlembagaan. Pada tahun 1987, pertikaian UMNO dan konfrontasi Mahathir
dengan Sultan pada 1993. Sokongan Anwar yang sampai ke peringkat akar umbi telah
menyelesaikan pertikaian pada tahun 1987 dan Anwar menyatakan bahawa Mahathir adalah
senjata penting untuk menentang kumpulan B. Artikel Malaysian Bussiness melaporkan
[Anwar] memang terkenal dengan sokongan yang hingga ke akar umbi. Beberapa analisis telah
mencadangkan Menteri Pendidikan [Anwar] asset terbesar Mahathir (Jayasankaran, 1987a: 6).
Mahathir dan kerajaan juga memerlukan kelayakan Anwar dalam bidang islamik untuk
berunding dengan parti PAS dan untuk menjayakan gerakan Dakwah. Orang rapat Anwar
bertanya adakah ada sesiapa yang boleh berdepan dengan orang-orang PAS di forum awam dan
debat terbuka mengenai agama? Ketua-ketua lain akan menjawab Anwar kerana ahli-ahli
UMNO mengetahui bahawa mereka tidak boleh mengorbankan Anwar kerana UMNO akan
mengalami masalah dengan PAS (Pillai, 1987: 14)
Pada tahun 90-an, hubungan antara Anwar dan Mahathir menjadi lebih rumit apabila
Anwar bertanding dan memenangi jawatan Timbalan Presiden UMNO. Pada pilihan raya
UMNO tahun 1993, Kumpulan Wawasan (Vision Team) yang diketuai oleh Anwar Ibrahim dan
dikuasai oleh orang muda, memenangi jawatan yang banyak termasuk Timbalan Presiden
(Anwar sendiri) dan tiga jawatan Naib Presiden (Najib Razak, Muhammad Taib, Muhyiddin
Yassin) yang menandakan datangnya generasi baru. Pada tahun 1993, ahli Wawasan Team
berusia dalam lingkungan 40-an manakala Mahathir dan timbalannya, Ghafar Baba berusia
dalam lingkungan 70-an. Pasukan Anwar terkejut kerana boleh mengadakan kempen yang teratur
dengan menggunakan strategi naungan ekonomi (Vatikiotis, 1993a: 15) dan menggunakan media
massa adalah salah satu cara yang berkesan, ianya hampir menyekat liputan calon lawan
terutamanya Ghafar Baba, yang merupakan penyandang Timbalan Presiden (Vatikiotis, 1993c:
16-17). Walaupun Mahathir pada mulanya menentang cabaran Anwar kepada Ghafar, Mahathir

4
tidak boleh menghalang Anwar kerana menyedari Anwar mempunyai sokongan yang besar
dalam parti (Vatikiotis, 1993b: 27). Apabila pemilihan parti telah berakhir, banyak khabar angin
yang mengatakan Anwar akan mencabar Mahathir.
Selepas undian untuk Timbalan Perdana Menteri pada tahun 1994, Amwar mula
mejelaskan kedudukan ideologi nasionalis beliau yang selalu bertentangan dengan Mahathir.
Hari Singh mengatakan ideologi Anwar haruslah berbeza dengan ideologi Mahathir (H. Singh,
2001: 540). Percubaan beliau untuk mendapatkan ideologi yang berbeza dengan Mahathir akan
ditunjukkan di seksyen akhir dalam bab ini. Ungkapan pendirian ideologi yang berbeza dari
Mahathir, sudah tentu menjadi jelas selepas pemecatannya pada tahun 1998. Dengan ideologi
yang berbeza, Anwar telah dikenal pasti sebagai pemimpin generasi baru dalam UMNO.
Dianggap UMNO sebagai pembawa bendera Melayu Baru atau Kumpulan Wawasan Anwar,
generasi baru yang elit ini menyokong Anwar sebagai pemimpin, menurut Ho Khai Leong (Ho,
1994).
Pada pilihan raya tahun 1993 memberi kejayaan kepada pihak Anwar dan pada pilihan
raya parti tahun 1996 merupakan percubaan bagi Mahathir untuk mengkaji naungan asas Anwar
dan untuk menghalang kemajuan Anwar (B. T. Khoo, 1998). Pada mulanaya Mahathir
mempunyai kekuatan dari penyokong akar umbinya di peringkat cawangan UMNO dan
penyokong Anwar terasing dari pengaruh kedudukan cawangan UMNO (B. T. Khoo, 1997b:
163). Mahathir mengharamkan semua kempen untuk pilihan raya parti keran takut kempen
tersebut akan menjejejaskan UMNO dan akan menjejaskan kedudukan beliau (Jayasankaran,
1996: 24). Pada pilihan raya tahun 1996 merupakan kemunduran bagi Anwar dan pihaknya
kerana pihak Mahathir tiga kedudukan Naib Presiden UMNO (Kulkarni, Hiebert &
Jayasankaran, 1996: 22-23). Walaupun pihak Anwar hanya memenangi beberapa tempat iaitu
Ketua Pemuda dan Wanita, muslihat Mahathir dalam politik akan mengjangkakan apa yang akan
terjadi pada masa akan datang (J. Chin, 1997a: B. T. Khoo, 1997b).
Sehingga tahun 1997, walaupun dapat dilihat perebutan kuasa dan ideologi yang berbeza
antara Mahathir dan Anwar tetapi mereka bekerja dalam satu pasukan. Menurut John Funston,
sesiapa yang mengikuti politik Malaysia, bila dan bagaimana Anwar berjaya tetapi bagaimana
Mahathir kekal tidak dapat diketahui. Tetapi selari dan persilangan aspek kejayaan mereka, dan
kemahiran taktikal yang ditunjukkan oleh kedua-duanya, membuatkan mereka akan
menguruskan perubahan tanpa merosakkan pertandingan. (Funston, 1998: 31). Pemerhatian

5
Funston kekal betul sehingga tahun 1997. Daripada titik itu, perbezaan antara dua pemimpin ini
menjadi jelas bertambah selepas kesan krisis kewangan Asia yang melemahkan usaha Mahathir
untuk mengekalkan campuran sivik dan nasionalisme kolektivis-autoritarian.

5.2 INDIVIDUALISTIK-LIBERTARIAN NASIONALISME

ANWAR
Agenda Anwar untuk politik adalah berdasarkan andaian hubungan antara individu dan
komuniti yang berbeza mengikut pandangan kolektivis asas Mahathir. Tiga aspek pandangan
Anwar adalah 1) hubungan antara individu dan komuniti; 2) keperluan demokrasi politik dan
masyarakat awam sebagai refleksi individualistic-liberitarian hubungan antara individu dan
komuniti ; dan 3) penolakan individualistik-liberitarian terhadap retorik kolektivis-autoritarian
yang akan memberi kesan terhadap komuniti. Andaian ideologi Anwar akan memudahkan
pemahaman kita terhadap kedudukan ideologi yang berbeza dalam pertikaian persaingan elit
pada tahun 1998.

5.2.1 PANDANGAN INDIVIDUALISTIK TERHADAP

HUBUNGAN INDIVIDUAL-KOMUNITI
Ideologi menopang kedudukan nasionalis Anwar dan agenda beliau untuk politik di
Malaysia supaya boleh dikesan dalam tempoh pra-Reformasi apabila Anwar masih berada dalam
UMNO dan dalam kerajaan. Anwar dilihat sebagai individu yang mempunyai hak yang penting
kerana mencabuli kehidupan manusia dan harta. Dalam ucapannya pada tahun1995:
Dalam kes muslim, sesiapa yang membuat zalim dan melanggar hak manusia akan
ingat khutbah terakhir Nabi Muhammad SAW yang isytiharkan kehidupan lelaki dan
hartanya akan berakhir di dunia.

Kehidupan dan harta adalah asas kepada kebebasan. Apabila John Locke
melancarkan revolusi dalam pemikiran politik pada abad ke-17 yang memerdekakan
seorang lelaki daripada kezaliman politik dan pemikirannya teras yang mengandungi
Risalah Keduanya dalam kerajaan awam. Ideanya juga mencabuli kehidupan manusia
dan kekayaan. (Anwar, 1995a).

6
 Telah dijelaskan kepentingan mencabuli kehidupan manusia dan kekayaannya, Anwar
mempertimbangkan perkembangan dalam Asia dan Malaysia. Beliau telah melihat walaupun
negara Asia yang telah mencapai perkembangan ekonomi tetapi hak individu dan kebebasan
masih tidak diambil peduli. Walaubagaimanapun, ekonomi yang berjaya digunakan alasan untuk
mengorbankan hak individu dan kebebasan. Beliau membincangkan:

Mereka begitu terpikat dengan kejayaan mereka sendiri bahawa mereka mendapat
tawaran dipanggil teori Keajaiban Asia Timur sebagai bukti dari jalan Asia mereka...
Asas pandangan ini adalah masyarakat Asia diutamakan berbanding individu. Demokrasi
dan ciri-ciri dominan sistem politik moden dikatakan asasnya tidak serasi dengan cara
kehidupan Asia. Ia juga telah mendakwa bahawa konsep kebebasan, kebebasan individu
dan hak asasi manusia asing kepada jiwa Asia. Apa-apa pandangan walaupun baik
dinyatakan dan tidak boleh memaparkan imbasan sebagai pandangan yang dominan dan
wakil asia. (Anwar, 1966c)
Mahathir merupakan salah seorang ketua politik Asia yang mengetahui kebebasan
individu dan hak manusia kepada perkembangan komuniti (ekonomi). Mahathir bersama
dengan Perdana Menteri Singapura, Lee Kuan Yew yang setia membela Asia. Anwar telah
memberi hujah mengenai hak individu dan kebebasan yang boleh ditafsirkan untuk menolak apa
yang Mahathir pertahankan. Anwar telah memperjelaskan isu ini dalam buku Asian Renaissance:
Semua ini memalukan, jika pandai mereka untuk menggunakan Asia sebagai alasan
untuk autokratik dan menafikan hak dan kebebasan awam. Orang Barat jadikan
negara kita sebagai bapa bangsa untuk jadikan hidup mereka tidak berada dalam
kezaliman dan ketidakadilan. (Anwar, 1996a: 28,).

Bertentangan pula dengan nilai Asia yang kurang kebebasan untuk menjamin kekayaan
komuniti, Anwar menegaskan peningkatan ekonomi dan kebebasan politik tidak bercanggah
tetapi serasi. Beliau menegaskan:

Sesetengah mungkin telah menberi idea bahawa autoritarianisme adalah cara yang paling
berkesan untuk kejayaan ekonomi. Pada mereka, demokrasi adalah mungkin terlalu rumit
untuk pembangunan yang teratur. Ia juga boleh menjadi tidak suka kepada kestabilan
politik, yang merupakan pra-syarat bagi pertumbuhan ekonomi yang pesat dan

7
 kesejahteraan sosial. Walaupun orang Asia, terutamanya kekeliruan, nilai kini datang
untuk menyokong cadangan itu. Bagaimanapun, kebebasan politik tidak bertentangan
dengan prestasi ekonomi yang kukuh. Adapun nilai-nilai orang asia, mereka telah
menghasilkan tamadun yang hebat pada masa lalu. Walau bagaimanapun, jika nilai-nilai
ini adalah untuk menyumbang ke arah kebangkitan asia, mereka mesti berkhidmat
sebagai sumber pembebasan. (Anwar, 1994a)

Untuk ideologi retorik Anwar yang bertentangan dengan kedudukan Mahathir,

perkembangan ekonomi bukanlah pencapaian yang terakhir; demokrasi dan masyarakat awam,
boleh diekspresikan sebagai kebebasan individu dan hak mereka akan terbina juga. Anwar
menentang, peningkatan harta haruslah diambil kesempatan untuk meluaskan lagi kebebasan,
ini semua adalah jangkaan untuk masyarakat awam (Anwar, 1996a: 52). Apabila Anwar
memperkembangkan kedudukan ideologi beliau dalam pertengahan 90-an, beliau
memperkembangkan visi untuk Malaysia dimana perlu ada demokrasi politik dan lawatan
masyarakat awam berdasarkan kemewahan ekonomi. Harus diingatkan lagi bahawa kebongkaran
kedudukan ideologi Anwar disini bukanlah bermakna beliau mempunyai kepercayaan diatas
usaha beliau. Mesti ada pihak yang tidak berpuas hati atas usaha beliau. Penjelasannya disini
bukanlah untuk mencari kepercayaan dan niat Anwar tetapi perkembangan ideologi Anwar
dalam menentang kedudukan ideologi Mahathir.

5.2.2. KEPERLUAN MASYARAKAT AWAM DAN

DEMOKRATIK POLITIK
Sokongan Anwar dalam kebebasan dan hak individu dan kritikan beliau yang ditindas
diterjemahkan kepada amalan politik yang menyokong untuk masyarakat awam, toleransi
terhadap penentang dan tokoh pembangkang, dan diperlukan untuk membina sebuah rejim
demokrasi politik. Dalam , individualistik-libertarian nasionalisme visi nasionalis dan matlamat
yang sama haruslah dicapai untuk aktif dalam penyertaan dalam kalangan komuniti. Anwar juga
memberi penekanan dalam masyarakat awam dan penyertaan adalah penting untuk membezakan

8
individualistik-libertarian nasionalisme Anwar dari kolektivis authoritarian nasionalisme
Mahathir.
Anwar mendakwa beliau sentiasa perjuangkan tanggapan demokrasi, masyarakat awam
dan toleransi dalam perbezaan pendapat (Businessweek, 1998). Ia juga dinyatakan dalam buku
beliau, The Asian Renaissance (Anwar, 1996a). Kedudukan Anwar dalam demokrasi,
masyarakat awam dan keperluan untuk membezakan pendapat sendiri dari Mahathir. Anwar
mengandaikan peranan insttitusi masyarakat awam untuk memastikan ketenteraman dan
kestabilan dan juga untuk melindungi individu daripada penafian yang tidak wajar (Anwar,
1994c). Anwar berhujah:
Kita membayangkan masyarakat awam adalah berdasarkan prinsip moral, di mana urusan
pentadbiran adalah peraturan dalam undang-undang bukan tingkah laku beragam
manusia, dimana pertubuhan organisasi sivik dipupuk bukan ditindas, ia juga
membezakan pendapat tidak disekat dan mengejar yang sangat baik. Untuk itu, kita perlu
mendapatkan semula pemulihan, kecergasan semula semangat kebebasan,
individualisme, humanisme dan toleransi. (Anwar, 1996a: 51)

Mahathir tidak pernah menjadi juara dalam masyarakat awam. Sebaliknya, Mahathir
percaya masyarakat awam menghalang perkembangan ekonomi pesat, ia juga melambatkan
kejayaan dalam matlamat nasionalis. Negeri yang kukuh terpaksa menguasai individu dan
keadaan yang tidak mampu untuk memupuk masyarakat awam, yang mungkin menimbulkan
penentangan kepada wawasan pemimpin. Anwar menolak perhujahan itu.

Panggilan Mahathir untuk perpaduan masyarakat sering diterjemahkan ke dalam

penindasan perbezaan pendapat dalaman atau pembangkang, melanggar norma demokrasi. Tidak
terkejut juga, Mahathir, yang memeluk kolektivis nasionalisme, berhujah yang negara seperti
Malaysia tidak sepatutnya mempunyai demokrasi yang tidak terbatas kerana kemungkinan akan
menghancurkan keharmonian kaum dan pertubuhan ekonomi rapuh. Anwar menolak perhujahan
itu: Demokrasi bukanlah mewah yang orang Asia tidak mampu, yang sepatutnya ada yang
mempercayai kita. Sebaliknya, ia adalah keperluan asas untuk tanggungjawab dan tadbir urus
yang beretika (Anwar, 1996a: 52). Anwar juga melampaui toleransi semata-mata berlaku

9
perbezaan pendapat: beliau membantah untuk memupuk bunyi pembangkang. Dalam tahun
1996, Anwar menegaskan:
Kes adalah senang untuk dibuat tetapi bukan untuk toleransi semata-mata, tetapi
memupuk aktif pandangan alternatif. Ini semestinya termasuk meminjamkan telinga
menerima suara-suara politik yang tertindas, ahli masyarakat terpinggir dan yang kurang
bernasib baik dari segi ekonomi. (Anwar, 1996b)

Anwar menggalakkan amalan politik liberal juga digunakan untuk keadaan etnik Malaysia.
Anwar percaya yang masyarakat kepelbagaian budaya berjaya jika ada toleransi dalam kalangan
kumpulan yang berbeza. Toleransi adalah wujud bila keadilan untuk masyarakat minoriti,
menang. Beliau berhujah:

toleransi dan saling menghormati hanya boleh berlaku dalam masyarakat pelbagai
budaya dan agama jika ada keadilan dalam urusan dan jika minoriti tidak dipinggirkan
dalam iman, bangsa dan budaya. Dengan itu, keadilan sosial adalah elemen penting
dalam masyarakat yang pelbagai budaya. (Anwar, 1996d)
Anwar pergi menunjukkan bahawa politik terbuka dengan masyarakat awam yang sihat,
demokrasi dan perbezaan toleransi adalah kunci untuk mensejahterakan masyarakat pelbagai
etnik yang semua kumpulan etnik dan budaya boleh menyertai dan menyumbang. Beliau
membincangkan:
Saya percaya bahawa untuk kepelbagaian budaya untuk berkembang maju ia perlu
diasaskan pada budaya sivik terbuka. Persekitaran politik perlu berkembang untuk
membolehkan penyertaan penuh dan interaksi terbuka semua unsur-unsur pelbagai
masyarakat. Tidak perlu menjadi perasaan pengasingan dalam kalangan mana-mana
sektor, apatah lagi perbuatan penindasan atau penafian penyertaan. Dalam hal ini, kita
perlu menjadi lebih terbuka terhadap institusi, amalan dan piawaian moden budaya
politik yang telah berkembang dan diuji, dan didapati berkesan dalam mencegah dan
ketidakadilan terhadap individu dan minoriti. Ini adalah begitu penting kerana hampir
semua negara bangsa Asia mempunyai minoriti-etnik, bahasa atau agama dan dalam
banyak kes, masalah tugas pembinaan negara siap. (Anwar, 1994b)

10
 Kedudukan Anwar sebagai individualistik, nasionalisme bukan etnokultur adalah untuk
ijazah, dibentuk oleh sokongan dalam masyarakat Malaysia. Anwar mewakili generasi baru
melayu dan generasi baru sebagai ketua UMNO. Anwar mendakwa, saya mewakili tradisi yang
lebih liberal dalam parti , mempunyai generasi yang berbeza (Mitton, 1997). Dalam konteks
yang lebih luas, Anwar mewakili sektor dalam masyarakat melayu dengan ciri-ciri berikut:
tegas bandar, kebanyakan mereka profesional, mereka berpindah ke dalam Malaysia yang
berkembang pesat yang merupakan tempat kejadian korporat dan tumpuan mereka telah
ditetapkan pada Perdana Menteri bahawa Malaysia sebuah negara perindustrian sepenuhnya
sering dinyatakan pada tahun 2020 (Vitikiotis & Tsuruoka, 1993). Mahathir juga memanggil
sektor masyarakat melayu sebagai Melayu Baru dalam projek nasionalis Mahathir, yang
sepatutnya mengetuai komuniti melayu kepada sivik negara Malaysia.
Anwar melihat yang nasionalisme etnokultur susah berkembang pesat di kalangan
orangyang tidak dapat menyesuaikan diri mereka ke dalam persekitaran yang baru dan pesat
berubah dan dengan itu berasa terancam. Beliau berkata:
Dalam masa perubahan dipercepatkan meraka yang tidak dapat mengaitkan diri mereka
dalam keadaan baru sering mensrik balik untuk mencari keselamatan dan keselesaan
dalam persekitaran etnik mereka. Mobilisasi potensi sentimen ini ke dalam kuasa politik
kebangsaan. Asia dalam abad baru mesti mengelakkan bahaya ini dan merentasi mereka
merupakan tamadun baru kepada apa yang mereka sudah mempunyai persamaan dan atas
apa yang mereka boleh membuat universal dari pengalaman khusus mereka sendiri.
(Anwar, 1994b)

Berikut merupakan kejayaan dan keyakinan generasi baru melayu, yang dikenal pasti
anwar sebagai pemimpin, kurang terdedah kepada etnokultur nasionalisme. Dalam bahagian ini
juga menerangkan mengapa visi nasionalis Anwar, bila beliau mencabar Mahathir, ini tidak
berkembang kepada etnokultur nasionalis melayu.

11
5.2.3 MENOLAK ANCAMAN RETORIK KEPADA KOMUNITI
Disebabkan Anwar terlalu komited terhadap individualistik-libertarian nasionalisme
sikapnya terhadap apa yang Mahathir buat dianggap sebagai ancaman kepada negara Malaysia
Barat, pelampau Islam dan fahaman Cina berbeza. Anwar bekerjasama dengan Barat untuk
menasihati masyarakat Malaysia, sementara Mahathir memandang Barat adalah ancaman cubaan
untuk menjajah Timur. Anwar telah mengkritik ketua Asia yang memberi pandangan serong
kepada Barat. Anwar berkata:
Jurucakap Asia, dalam keghairahan untuk menangkis kritikan, sering menurut
keinginan dalam stereotaip Barat. Umumnya, Barat dipandang sebagai keturunan
yang bertamadun. Di Barat, institusi keluarga, termasuk seluruh Asia, asas
masyarakat madani sudah musnah. Agama dan moral adalah perkara yang
dititikberatkan didalam setiap individu dan masyarakat. Cara pemakaian yang
berlebihan di dalam peribadi kebebasan adalah pencabulan yang dibesarkan kepada
tahap yang menyebabkan manusia tiada beza dengan haiwan dalam mengejar
kebebasan dan gaya hidup tidak elok. Secara ringkasnya, Timur dilihat tiada apa
selain tanah terbiar dan masyarakat hilang jiwa mengembara tanpa tujuan.
(Anwar,1996a:38-40)

Tidak sukar untuk membuat kesimpulan bahawa Mahathir adalah salah seorang
jurucakap Asia yang terlibat dalam stereotaip barat yang dikritik oleh Anwar. Anwar percaya
bahawa Barat adalah satu entiti untuk melibatkan diri dan beliau berhujah untuk simbiosis
antara timur dan barat( Anwar,1996a:33:45). Menurut Anwar cara untuk melibatkan diri dengan
barat adalah untuk memulakan dialog membentuk wawasan yang sama pada masa hadapan dan
untuk berkongsi beban untuk membentuk semula dunia. Untuk melakukan ini, timur mesti
dapat mengatasi kesakitan dan kepahitan berikutan pertemuan mereka sebelum ini seperti
pengalaman penjajah dengan kemakmuran mereka yang baru ditemui sebagai penggalak
keyakinan mereka.(Anwar,1996a:41:43:45)

Tambahan pula, Anwar mempunyai sedikit perbezaan pandangan dengan Mahathir

mengenai realiti etnik yang pelbagai di Malaysia. Ia harus diperhatikan bahawa pendengar hujah
ideologi Anwar di dalam gerakan reformasi tidak pada masyarakat Melayu sahaja, tidak seperti
pencabar pada tahun 1969 dan 1987 yang disebabkan pertikaian puak. Seperti yang dinyatakan

12
dalam akuan Permatang Pauh, yang ditujukan kepada rakyat Malaysia semua budaya dan agama
latar belakang, Anwar jelas diiktiraf oleh semua rakyat Malaysia dan bukan hanya masyarakat
melayu sebagai penyokong. (Anwar,1998a, penekanan ditambah). Bagaimana Anwar mentakrif
penyokongnya adalah berbeza dengan penyokong secara eksklusif Melayu kepada Mahathir
adalah secara dilema atau Razaleigh melayu Menentang Kemungkaran Politik dan Ekonomi,
yang sama dengan pertikaian Deklarasi Permatang Pauh pada 1969 dan 1987. Tambahan pula,
satu lagi agenda didalam Deklarasi Permatang Pauh adalah untuk mengukuhkan identiti budaya
yang dinamik, di mana kepercayaan dalam tradisi budaya berfungsi, tetapi ada keterbukaan
kepada semua yang baik dalam semua tradisi. Oleh itu, Anwar menjelaskan perbezaan daripada
persaingan sebelum ini pada tahun 1969 dan 1987 bahawa beliau tidak merayu kepada
nasionalisme melayu etnobudaya.

Seperti Mahathir, Anwar tidak mempertahankan kekejaman. Beliau memberi amaran

terhadap cara beragama atau kekejaman etnik sama ada secara majoriti atau minoriti.
Walaubagaimanapun, Anwar menekankan tentang aspek positif realiti pelbagai etnik dan cara
yang membina sesebuah negara yang keluar dari realiti pelbagai etnik dan bukannya
menunjukkan elemen pelampau seperti yang Mahathir lakukan. Anwar beranggapan bahawa
kepelbagaian etnik menimbulkan keburukan kepada pembangunan negara. Walaubagaimanapun,
beliau mentafsirkan kepelbagaian etnik dengan cara yang positif dan berhujah bahawa
kepelbagaian ini tidak semestinya memberi kelemahan tetapi boleh dijadikan sebagai kekuatan.
Mengenai kepelbagaian budaya dan etnik di Malaysia, Anwar berhujah:

Walaupun kita masih menghadapi pelbagai cabaran untuk mengekalkan perpaduan

dan keharmonian negara, namun demikian kami mendapati keadaan jadi lebih jauh
kaya daripada Malaysia sangkakan. Negara yang betul-betul boleh berkembang dan
makmur dengan cara masyarakat boleh menerima hakikat kepelbagaian budaya,
menguatkan diri kita dengan belajar tentang perbezaan kami dan juga mengukuhkan
nilai yang dikongsi bersama-sama. (Anwar1994b)

Untuk memastikan kekuatan kepelbagaian etnik di Malaysia, Anwar berhujah bahawa

kumpulan etnik perlu berusaha untuk mengenali antara satu sama lain dan ini adalah untuk beliau
menginterasikan pelbagai kumpulan etnik. Beliau menyatakan petikan Quran manusia telah
dicipta untuk menjadi suku, bangsa dan negara, yang berbeza dalam ciri-ciri fizikal, bahasa dan

13
cara pemikiran ini tetapi cara-cara untuk bertujuan litaarafu-mengenali antara satu sama lain
(Anwar,1994c). Sebenarnya, Anwar sendiri menunjukkan dirinya penuh bersemangat dalam
mengenali antara satu sama lain. Beliau adalah penaung dialog antara tamadun dan dia disebut
bukan sahaja di dalam Quran tetapi juga ahli-ahli falsafah cina, pemikiran barat, nasionalis Asia
besar dan sebagainya. Contoh yang terbaik adalah seperti salah satu ucapan yang disampaikan
oleh Anwar di majlis perasmian Seminar Antarabangsa Islam dan Konfusianisme: Dialog
Peradaban di Kuala Lumpur pada 13 Mac 1995. Di dalam ucapan, Anwar menyatakan,
seminar ini tentang Islam dan konfusianisme hanya titik permulaan usaha untuk mereka saling
memahami, yang akan membuka jalan bagi wacana tradisi Asian utama yang lain seperti
Buddha, Hindu dan Taoism.

Walaupun Anwar mendapat pengiktirafan yang luas sebagai orang yang kuat beragama,
kedudukan nasionalis beliau ditunjukkan sepanjang tahun 1990-an dan terutamanya dalam
tempoh reformasi yang boleh mendamaikan dengan kedudukan nasionalis individualistik.
Tambahan pula, nasionalis individualistik Anwar dan kelayakan islamik yang tidak sepadan
kerana rukun islam terutamanya berkaitan dengan identiti masyarakat yang sangat kolektif. Pada
1970-an, Anwar mempunyai ciri-ciri didalam aktiviti organisasi islam, yang memperjuangkan
sebab-sebab agama dan kebimbangan beliau dengan pembaharuan sosioekonomi, berjuang untuk
isu-isu kemiskinan, keadilan sosial, ketidaksamaan ekonomi dan sebagainya.
(B.T.Khoo,2003:87-88)

Jika kita perhatikan betul-betul wacana Islamik Anwar pada tahun 1990-an, advokasi
Anwar sendiri- contohnya Islam sebagai matlamat terakhir.- ia sukar dijumpai. Ucapan yang
melampau tentang kolektif Islam mungkin menjadi sebuah negara Islam. Untuk melaksanakan
rukun islam yang mengenai identiti kebangsaan dalam konteks Malaysia, Malaysia harus
menjadi negara Islam yang dominan dan hanya diketuai oleh orang melayu muslim. Seperti yang
telah ditunjukkan sebelum ini, pandangan Anwar tentang kepelbagaian etnik Malaysia, sudah
tentu pandangan kolektif ini ditolak dan memberi kesan politiknya. Melalui pandangan islamik
pada 1970-an yang ditinggalkan oleh Anwar pada 1990-an, sebaliknya lebih universal- bukan
agama yang tertentu dinilai seperti keadilan, pengagihan kekayaan yang saksama, hak asasi dan
kebebasan. Beliau menegaskan didalam bukunya, Kebangkitan Asian.

Dengan menjadi sederhana dan pragmatik, muslim di Asian selatan adalah tidak

14
 menjejaskan pengajaran dan cita-cita Islam yang tidak memenuhi kehendak hawa
nafsu dan masa. Sebaliknya, pendekatan seperti itu diperlukan untuk merealisasikan
idea masyarakat Islam seperti keadilan, pengagihan kekayaan yang saksama, hak
asasi dan kebebasan. Pendekatan seperti ini dibenarkan di dalam Islam, yang
bermaksud cara yang terbaik untuk menguruskan urusan kami adalah dengan
memilih jalan tengah. (Anwar,1996a:113)

Di dalam Reformasi, tauliah Islamik Anwar memperoleh sokongan daripada organisasi

Islam dan masyarakat Melayu yang lebih luas. Sudah tentu, imej Anwar sebagai pendakwah
mungkin terjejas. Bagaimanapun, Anwar tidak secara terbuka untuk cuba menyerah kalah
didalam gerakan Reformasi. Daripada ucapan dan penyataan selepas pemecatan beliau, beliau
memberi penekanan kepada prinsip rukun islam, kecuali atas nilai-nilai universal yang disebut
sukar dijumpai. Anwar perlu menggabungkan ramai orang daripada pelbagai etnik dan latar
belakang agama supaya mendapat asas sokongan. Dengan itu, beliau bercakap tentang keadilan,
demokrasi, kebebasan dan kepelbagaian etnik di Malaysia.

Menurut Anwar pada 1990-an, kini ia boleh didamaikan dengan cara pandangan
nasionalis individualistik. Islam telah digunakan sebagai satu sumber yang bernilai didalam idea
pembentukan politik yang dicari. Dalam kata lain, Islam bukan matlamat yang terakhir untuk
Anwar pada 1990-an, tetapi ia adalah sumber idea yang berharga dan memberi penjelasan
kepada pembentukan politik bahawa ia patut diperjuangkan. Oleh itu, Islam dalam konteks itu
mempunyai kedudukan sebagai salah satu komponen berharga identiti kebangsaan, bukan
sebagai pusat rujukan dan identiti mutlak kebangsaan yang mempunyai konotasi yang agak
liberal. Ini juga sesuai dengan pandangan beliau tentang situasi multi-etnik Malaysia yang telah
diterangkan sebelum ini.

Tambahan pula, idea Anwar tentang nasionalis bertentangan dengan Mahathir. Manakala,
Mahathir, seperti yang dijelaskan didalam tajuk sebelum ini, masyarakat yang membenarkan
pengorbanan kebebasan dan hak individu masing-masing. Anwar melihat setiap individu sama
penting dengan masyarakat. Advokasi Anwar tentang masyarakat, sebagai ruang autonomi di
mana individu boleh membuat suara mereka didengari sebagai ungkapan politik ideologi
nasionalis yang berbeza dengan beliau. Anwar juga menolak elit-elit politik yang ancaman
15
retorik eksploitasi daripada ketua pemimpin politik kolektivis-autoritarian, terutama Mahathir,
sokongan politik dan kesahihan nasionalis. Di dalam pencanggahan politik pada 1998, konflik ini
menjadi titik ideologi yang bercanggah untuk menjadi muslihat politik kepada penyokong
mereka.

5.3 PERTIKAIAN 1998 UMNO DAN PERSAINGAN PANDANGAN

NASIONALIS: DARIPADA KRISIS EKONOMI 1997 KEPADA
GERAKAN REFORMASI
Sebahagian daripada pencanggahan 1998 berpunca daripada krisis ekonomi 1997
membawa kepada pilihan raya 1999. Pada mulanya, pencanggahan ini berlaku antara Anwar
dengan penyokongnya, kemudiannya menjadi gerakan Reformasi asas penyokong dan Mahathir
yang menindas mereka. Seterusnya, pertandingan menjadi satu pilihan raya- Mahathir UMNO-
ketua BN hampir selesai terhadap pakatan pembangkang yang menyokong Anwar. Oleh itu,
untuk memudahkan analisis, kajian ini dibahagi kepada tahap: daripada krisis ekonomi 1997
kepada permulaan Reformasi dan dari Reformasi kepada pilihan raya 1999.
Ketegangan asas antara Anwar dan Mahathir tercetus apabila Malaysia mula memasuki
ke dalam krisis ekonomi pada 1997, apabila kedua-dua ketua ini tidak bersetuju dengan cara
bagaimana untuk mengatasi krisis ekonomi. Sejauh mana Mahathir bimbang, wakilnya juga
tidak bersetuju dengan pendapat yang boleh ditafsirkan sebagai satu cabaran tertutup kepada
pihak berkuasa dan kuasanya diuji oleh krisis ekonomi ini. Walaubagaimanapun, ianya bukan
sahaja muslihat pergerakkan politik Mahathir dan Anwar yang memerlukan pemeriksaan rapi.
Perbezaan ideologi nasionalis - individualistik nasionalisme Anwar dan kolektivis nasionalisme
Mahathir telah dibongkar di dalam tindak balas dan ramuan yang berbeza dalam krisis ekonomi
penindasan Mahathir di dalam gerakan Reformasi dan agenda Anwar untuk pembentukan
politik.

16
5.3.1 KRISIS EKONOMI, KESAHIHAN DAN REAKSI
MAHATHIR
Krisis ekonomi pada 1997 telah mengancam populariti politik Mahathir yang telah
dibangunkan pada awal pertengahan 1990-an. Apa yang paling penting, keseluruhan wawasan
nasionalis Mahathir, adalah projek tentang rakyat Malaysia yang perlu bersatu padu di dalam
Bangsa Malaysia dalam membentuk masa depan ekonomi yang cerah (wawasan 2020), adalah
dalam bahaya. Apabila berdepan dengan krisis ini, Mahathir dituduh menyimpan dana spekulatif
multinasional dan kuasa besar ekonomi sengaja menyebabkan krisis ini terjadi. Strategi pasukan
pengawal dibawah pengepungan Mahathir, salah satu strategi biasa dan praktikal nasionalisme
kolektivis, yang terlibat menggunakan nasionalis kolektivis untuk mempertahankan negara
daripada musuh-musuh ini, oleh itu, kesahihan politik perlu dijelaskan.

KRISIS EKONOMI MENJADI ANCAMAN KEPADA

KESAHIHAN MAHATHIR
Ekonomi Malaysia telah mencatatkan pertumbuhan 7.7 peratus GDP pada tahun 1997
yang tidak lama lagi menurun sebanyak 7.5 mata peratus, dan yang hanya dicatatkan
pertumbuhan pada 1998 sebanyak 0.2 peratus (Mahani Zainal Abidin 2000b:2). Pada 1998,
sektor pembuatan telah mencatatkan pertumbuhan sebanyak 2.5 peratus, manakala sektor
pertanian dan pembinaan masing-masing sektor menurun sebanyak 4.4 dan 3.2 peratus (Ekonomi
Negara Majlis Tindakan,2002:Ch. 2). Penurunan nilai ringgit Malaysia adalah satu penambahan
kesukaran. Sebelum krisis ini, kadar pertukaran adalah RM 2.50 kepada 1 U.S. dolar. Pada
Januari 1998, ringgit Malaysia telah mengalami penurunan sebanyak RM 4.88 per U.S. dolar.
Akhirnya, kadar pertukaran telah tetap pada RM 3.80 per U.S. dolar apabila Mahathir
memperkenalkan tambatan Ringgit pada September 1998( Mahani Zainal Abidin, 2000b:2).
Kejatuhan pasaran saham itu memberi kesan buruk kepada ekonomi Malaysia. Dalam masa 6
bulan antara Julai dan Disember 1997, Pertukaran Saham Kuala Lumpur (KLSE) Indeks
Komposit jatuh kepada 44.9 peratus dan pada September 1998, Indeks mencatatkan 262.70 mata,
11 tahun rendah. Sedikit lebih daripada setahun dari Julai 1997 sampai September 1998,
permodalan pasaran KLSE menurun kepada 76 peratus (Mohamad Ariff & Syarisa Yanti

17
Abubakar,1999:418). Nilai pasaran menurun daripada RM 917 bilion pada Februari 1997 kepada
RM 183 bilion pada September 1998 (Mahani Zainal Abidin, 2000b:3). Pada 1998, kadar inflasi
menjadi 5.3 peratus, di mana dua kali ganda pada tahun 1997 dan kadar pengangguran
meningkat daripada 2.7 peratus pada 1997 kepada 6.4 peratus pada 1998.
Pada permulaan krisis ekonomi, kebimbangan untuk mengekalkan gaya hidup yang selesa
tiba-tiba digantikan dengan pandangan positif kelas pertengahan Malaysia pada awal
pertengahan 1990-an (Abdul Rahman Embong,2001a:92). Mereka yang menjalankan operasi
perniagaan kecil dan sederhana terutamanya golongan melayu kelas tengah terseksa apabila
kerajaan mengurangkan perbelanjaan yang menghalang mereka dari mendapat peluang
perniagaan yang agak selamat dan boleh dicapai. Kelembapan ekonomi meningkatkan
ketidakselamatan kerja, tanpa mengira latar belakang kelas. Pekerja yang telah diberhentikan
kerja terpaksa mencari pekerjaan dengan status yang lebih rendah dan gaji. Ramai antara mereka
hidup di bawah paras kemiskinan. (Ishak Shari,2003:Ragaya Hj Mat Zin,2002:15-17).

Tambahan pula, sepanjang kesukaran ekonomi, kebimbangan disuarakan mengenai rasuah

yang berleluasa, kronisme dan nepotisme, isu-isu yang hanya NGO dan ahli politik lain bimbang
semasa tempoh pertumbuhan ekonomi yang pantas pada awal tahum 1990-an. Tokoh
pembangkang mengulas mengenai isu-isu berikut:

Sudah semestinya, orang seperti saya, orang biasa, mereka tidak berangan untuk
diberikan projek yang berbilion-bilion. Tetapi bila dilihat, pesawat negara, Lebuhraya
Utara-Selatan , projek ini, projek itu, selalu berkisar tentang Halim Saad, Tajudin
Ramli, Wan Azmi. Pembekal Tenaga Swasta Besar-Besaran sentiasa melibatkan
orang-orang ini. Itu semua adalah orang ini. Jadi, tidakkah anda terfikir bahawa anda
boleh menjalankannnya, kenapa tidak orang lain. Pastinya ada orang lain. Bukan
hanya lima kita perlu ada tetapi kira-kira 200 orang sebagai contoh.

Krisis ekonomi dan diikuti rasa tidak puas hati telah mengancam kejayaan keseluruhan
projek nasionalis Mahathir. Sebelum krisis ekonomi ini, kadar pertumbuhan menggalakkan (7 ke
8 peratus peningkatan setiap tahun) seiring dengan kadar peningkatan yang dijelaskan di dalam
wawasan 2020 untuk memajukan Malaysia sehingga tahun 2020. Kadar peningkatan yang
memberangsangkan ini menyokong rakyat Malaysia berfikir tentang masa depan, yang diketuai
oleh Mahathir dalam pilihan raya 1995. Walaupun Mahathir mengakui tentang krisis ekonomi,

18
pertumbuhan Malaysia telah meletakkan kembali 15 tahun yang bermaksud pertumbuhan itu
yang terkumpul dalam tahun 1990-an telah dibatalkan, membuat prospek bagi menjayakan
wawasan 2020 (Mahathir,1997b). Krisis ekonomi memberikan kesan drastik terhadap
penyokong Mahathir, yang berdasarkan optimisme tentang ekonomi yang berpotensi untuk
diragui. Misalnya, kajian yang dijalankan oleh seorang ulama tempatan menunjukkan bahawa
tinjauan mereka dalam lingkungan yang luas menganggap Anwar pemimpin yang lebih baik
daripada Mahathir untuk mengatasi krisis ekonomi ini.

Lagi penting, krisis ekonomi dan rasa tidak puas hati yang disertakan, mencabar andaian
asas wawasan nasionalis Mahathir ini. Ini kerana keyakinan terhadap ekonomi dan wawasan
nasionalis sivik adalah sebahagian daripada wawasan Mahathir, penduduk dijangka mereka akan
mendapat manfaat daripada peningkatan ekonomi jika mereka berpihak kepada Mahathir.
Bagaimanapun, kerana Alagappa diperhatikan, kesahihan berdasarkan prestasi tidak menentu
kerana prestasi terikat kepada perubahan. (Alagappa,1995:41-43). Apabila ekonomi Malaysia
dilanda dengan krisis ekonomi pada 1997-1998, insentif ekonomi orang yang menerima
wawasan nasionalis Mahathir telah dikurangkan dengan ketara. Sebelum itu ada kepercayaan
ideologi berakar umbi di negara Malaysia sivik, kesahihan berasaskan prestasi daripada Mahathir
sudah tiada.

Tindak Balas Mahathir : Retorik Ancaman Luar Untuk

Malaysia
Apabila krisis ekonomi diancam oleh andaian asas wawasan nasionalis Mahathir. Mahathir
cuba untuk menyokongnya dengan memberi ancaman retorik kepada Malaysia yang
mencerminkan kedudukan kolektivis beliau. Ekonomi Malaysia mendapat kesan daripada krisis
ekonomi, Mahathir terus cepat menuding jari kepada spekulasi mata wang negara pada Disember
1997:
Ini adalah operasi pedagang mata wang yang menyebabkan penurunan nilai mata
wang negara Selatan Asia. Mungkin ada sedikit kelemahan di dalam ekonomi
mereka, tetapi hanya memberi sedikit kesan kepada nilai mata wang. Ia jelas apabila

19
 sumber besar mereka dilupuskan, pedagang mata wang boleh menyerang mana-mana
negara walaupun ekonomi mereka kukuh. (Mahathir,1997a)

Sementara mereka menyalahkan spekulasi mata wang antarabangsa sebagai punca Krisis
Kewangan Asia, Mahathir berani untuk melepaskan kerajaan beliau dan diri sendiri daripada
tanggungjawab dan mencari siapa kambing hitam dan pesalah. Pada 1998, Mahathir berhujah:

Kami telah diberitahu semua ini berlaku disebabkan kerajaan kami mempunyai
rasuah dan negara kami mempunyai sistem pentadbiran yang sangat teruk. Dengan
mempertimbangkan apa yang telah dibangunkan dan kekayaan yang dicapai negara,
tuduhan ini kelihatan sangat pelik. Jika kami teruk dalam pengurusan, sudah
semestinya kami tidak akan ada memiliki kekayaan, sudah tentu kami akan sengsara
dengan penurunan nilai mata wang selama ini. Kami telah diberitahu bahawa daya
pasaran sekarang perlu mengajar bagaimana untuk mengurus negara dengan betul.
Daya pasaran ini adalah kuasa asing yang terletak di beberapa negara yang kita tidak
boleh lihat. Dengan mengambil faedah mereka, kita mempunyai kebolehan
memecahkan sempadan dengan negara mereka, mereka boleh menurunkan nilai mata
wang sesuka hati. Dan apabila mata wang kita menurun, kita akan sengsara.(
Mahathir,1998b)

Dengan kata lain, semasa krisis ini, Mahathir cuba untuk mendapatkan sokongan popular
dengan menerapkan rasa takut krisis ini di kalangan penduduk. Dalam ucapan beliau di
Perhimpunan UMNO, Mahathir menegaskan bahawa krisis ekonomi disebabkan oleh serangan
mata wang adalah kerja-kerja penjajah dengan cara yang baru. Beliau memberi alasan bahawa
kelemahan ringgit dan pasaran saham akan melemahkan syarikat tempatan yang akan
menurunkan perolehan kerajaan. Apabila kerajaan tidak boleh membuat kata putus, ia akan
mengalami keruntuhan (Mahathir,1998a). Mahathir sentiasa menyimpan gambaran suram
dengan apa yang berlaku jika Malaysia diserahkan kepada kuasa baru. Beliau menegaskan
bahawa akan ada cubaan untuk menggantikan pemimpin penyandang, syarikat tempatan akan
dikuasai oleh pendatang asing dan Bumiputera akan diaibkan sebagai status hamba lagi.
Mahathir menasihatkan supaya rakyat Malaysia tidak mudah percaya dengan penipuan Barat
dan mendakwa bahawa hanya UMNO boleh mempertahankan negara terhadap percubaan untuk
menjajah Malaysia (Mahathir,1998a,)

20
 Hujah Mahathir ini boleh diringkaskan seperti berikut: krisis ekonomi berlaku kerana
wujud faktor dalaman seperti spekulasi mata wang: pihak kerajaan tidak melakukan sebarang
kesilapan: kelemahan ekonomi Malaysia adalah sebahagian daripada rancangan Barat untuk
menjajah Malaysia dan negara lain Selatan Asia yang terkesan daripada krisis ekonomi ini: dan
secara implikasinya, rakyat Malaysia perlu bersatu padu disebalik penyandang kerajaan, di mana
akan mempertahankan negara. Mahathir yang berhujah mengambarkan pandangan nasionalisme
kolektivis-autoritarian beliau kerana beliau cuba untuk menggerakkan sokongan ketua
penyandang dengan mengesan ancaman dalaman. Apabila pandangan nasionalis Mahathir telah
diberikan tentangan oleh krisis ekonomi, beliau memerlukan retorik kolektivis-autoritarian untuk
menaikkan sokongan beliau.

5.3.2 ANWAR BERSELISIH FAHAM DENGAN MAHATHIR

SEMASA KRISIS EKONOMI.
Semasa Mahathir mengenalpasti faktor dalaman sebagai punca krisis ekonomi, pendirian
Anwar adalah berbeza. Anwar lebih menitikberatkan faktor luaran, mengkritik mereka yang
menyalahkan faktor dalaman seperti mengelak daripada tanggungjawab bagi masalah seperti
rasuah dan tidak mengambil langkah untuk membetulkan masalah. Seperti Mahathir, Anwar
membangkang tentang faktor dalaman seperti anarki pasaran kewangan antarabangsan yang
menyebabkan penghijrahan warga asing daripada Malaysia. Bagaimanapun, Anwar berlainan
pendapat dengan Mahathir tentang masalah dalaman seperti rasuah dan kekurangan ketelusan. Di
dalam ucapan beliau sebelum ini di Majlis Hubungan Luar 1998, Anwar berhujah:
Kita perlu cuba sedaya upaya untuk menbina semula keadaan positif yang akan
membawa kepada apa yang dipanggil Keajaiban Asia Timur. Dalam perjalanan
kegawatan ini, semua yang baik telah dimusnahkan seperti mana yang buruk dan
tidak elok. Tetapi, kita tidak perlu mencuba untuk mengembalikan status quo ante.
Bukan sahaja ia akan menjadi usaha yang sia-sia tetapi ia juga akan menjadi satu
tindakan penafian. (Anwar,1998c, penekanan ditambah).

Daripada mengimbau masa lalu, Anwar menegaskan bahawa krisis ini perlu menjadi
peluang untuk membetulkan apa yang salah dan bersedia untuk perkembangan masa depan.

21
Dalam ucapan beliau, Anwar menyatakan :

Untuk kepastian, krisis ini seperti mimpi buruk, tetapi ianya bukanlah igauan. Ia
memberikan kesan yang teruk, kesannya adalah pukulan yang keras dan cukai yang berat.
Tetapi lama kelamaan kami menjangkakan dengan cara lain untuk cuba memahami punca
sebenar dan memperolehi pengajaran daripada krisis itu, dan kami sedang dalam proses
pemulihan. Memang benar kita perlu mengambil peluang ini di dalam tempat yang
memerlukan perubahan di mana ia boleh membersihkan sistem kami daripada
pembaziran dan penyalahgunaan. Peristiwa yang melanda Asia telah menjadi agen
perosak kreatif.(Anwar,1998c)

Anwar mengkritik kedudukan Mahathir yang memutarbelitkan ancaman dalaman untuk

mendapatkan sokongan. Anwar mengingatkan, Ada yang akan menutup jambatan dan kubu
nasionalis sebagai tindak balas kepada apa yang dilakukan oleh mereka. Bagi mereka yang
menyokong seperti gerakan, bagaimanapun memenuhi kehendak kecenderungan populis, enggan
untuk percaya dengan kelebihan kami untuk bersaing di peringkat antarabangsa (Anwar,1998d).
Dan Anwar mengumumkan tiada ruang untuk retorik kebangsaan yang tidak memberi
perlindungan.(Anwar,1998c)

Sesungguhnya, dari segi langkah-langkah dasar yang selamat, Anwar lebih menitik
beratkan untuk membasmi rasuah di dalam kerajaan dan sektor korporat. Seorang daripada
sekutu Anwar menerangkan kedudukan Anwar terhadap kronisme di bawah Mahathir seperti
berikut:

[Anwar berhujah] Sistem ekonomi negara perlu telus. Golongan korporat perlu telus.
Ini sudah semestinya sikap pilih kasih yang diberikan oleh Mahathir kepada
pengikutnya. Anwar tidak mempersoalkan dasar yang membantu Bumiputera. Tetapi
sikap yang diamalkan dikritik keras. Sebagai contoh, semua kepentingan dijalankan.
Dan bila krisis ekonomi datang, mereka menolak kerajaan untuk menolong mereka.
Anwar Ibrahim berkata Tidak, kita tidak boleh[kepada mereka]. Perkara paling penting
adalah untuk mengekalkan kestabilan makroekonomi dan membentuk sektor korporat.
Tetapi Mahathir tidak bersetuju. Anwar juga menolak sekeras-kerasnya pelaksanaan
Projek Mega yang bukan dibawah Kementerian Kewangan tetapi banyak yang harus
dibuat dengan Unit Perancangan Ekonomi dibawah Perdana Menteri.
22
 Pada 1997, Anwar telah memulakan kempennya untuk membezakan beliau daripada polisi
Mahathir dan kedudukan ideologi. Apabila Anwar bertugas di dalam kerajaan bertindak seperti
Perdana Menteri, beliau menunjukkan komitmen untuk membasmi rasuah di dalam kerajaan.
Antara April dan Jun 1997, seorang menteri Besar, seorang penolong menteri, exco dua negeri
dan seorang senator telah dipecat atas tuduhan rasuah (Jayasankaran,1997). Tindakan Anwar
telah menerima tindak balas yang baik daripada ahli politik yang lain. Anwar juga
mempersoalkan dan menentang seperti jaminan yang dimulakan oleh Mahathir dan Daim
sebagai jaminan kepada Renong United Engineering Malaysia, syarikat UMNO dan jaminan
Konsortium Perkapalan Petronas. (Prasso, Clifford &Bamathan,1998).

Apabila ekonomi Malaysia mula merasakan kesan krisis ekonomi pada awal pertengahan
1998, Anwar mengguna pakai dasar yang menyerupai gaya penjimatan-IMF, semasa bekerja
rapat dengan Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF), satu daripada sasaran kritikan Mahathir
yang sukar dikawal modal antarabangsa. Menurut Nesadurai, daripada permulaan krisis ekonomi
sehingga akhir 1998, terdapat tiga fasa yang mengubah polisi ekonomi (Nesadurai,2000). Pada
fasa permulaan (dari Julai ke Disember 1997), apabila Mahathir menjadi ketua, pertumbuhan
negara ditekankan, dimana Anwar pernah menjadi Menteri Kewangan. Pada tempoh itu,dasar
ekonomi yang sederhana telah menghadapi krisis ekonomi. Apabila krisis ekonomi menjadi
teruk, dasar ekonomi telah berubah di fasa kedua daripada akhir 1997 kepada Mei 1998.
Nesadurai berhujah yang tempoh perubahan ini adalah kesan daripada gaya penjimatan-IMF.
Selepas pemecatan Anwar pada September 1998, dasar ekonomi Malaysia mengalami perubahan
ketara yang lain daripada penjimatan kepada Stail-Mahathir pertumbuhan daripada
perbelanjaan kerajaan. Terutamanya, Mahathir pada masa ini, mengumumkan kawalan modal
dan tambatan mata wang untuk menyediakan perlindungan kepada ekonomi Malaysia daripada
pengaruh luar.

23
 Jadual 5-2 Perubahan Dasar Ekonomi Dari Tahun 1997-1998
Fasa 1 Fasa 2 Fasa 3
(Jul-Dis.97) (Dis. 97- Ogos 98) (Sep 98-)

Projek besar Projek besar Stok pasaran sekatan

infrastruktur yang infrastruktur untuk penyenaraian
baru dimulakan termasuk yang baru, yang dikenakan
ditangguhkan sedang dijalankan pada Disember 1997,
ditangguhkan diangkat untuk
Pelaburan luar membantu permodalan
ditangguhkan syarikat

Terlebih Pemotongan Perbelanjaan

perbelanjaan (2% perbelanjaan awam pembangunan
GNP) kepada 20% meningkat sebanyak
Pengurangan Pemotongan gaji: RM 7 bilion
cukai korporat menteri kabinet Dana infrastruktur
(30% kepada sebanyak 10%, ditubuhkan (RM 5 bil.)
28%) kakitangan awam
Pemotongan tinggi sebanyak 5%
perbelanjaan Pembekuan gaji
awam (2%) untuk kakitangan
awam kelas
pertengahan
Menyekat percutian
luar negara untuk
kakitangan awam

Kadar faedah Kadar faedah Dasar kewangan susut,

yang pegun ditentukan oleh mengurangkan
(8.2%) pasaran keperluan rizab
berkanun bank daripada
15% kepada 8%
Kadar faedah
dikekalkan

Berdasarkan (Nesadurai, 2000)

Walaupun Anwar dan Mahathir berkongsi pandangan tentang sistem kewangan

antarabangsa yang berbeza, pandangan Anwar tentang masalah dalaman adalah ketara analitikal.

24
Mulanya, Anwar tidak setuju sepenuhnya dengan diagnosis Mahathir. Dalam UMNO, dimana
presiden mempunyai kata putus, sebarang ketidaksetujuan boleh di katakan sebagai cabaran
ketuanan politik Mahathir. Keduanya, perselisihan Anwar perlu difahami sebagai penafian
prestasi Mahathir terdahulu dan mencatat rekod dalam pengurusan ekonomi Malaysia.
Walaubagaimanapun, Anwar ingin membasmi rasuah tetapi diancam oleh Mahathir. Perselisihan
antara Anwar dan Mahathir adalah disebabkan krisis ekonomi yang bertambah buruk sekaligus
menjadi cabaran kepada Mahathir dengan erti kata lain, mereka mempunyai perbezaan andaian
ideologi.

5.3.3. CABARAN ANWAR (REFORMASI) DAN REAKSI

MAHATHIR
Selepas Anwar telah dipecat daripada jawatan Timbalan Perdana Menteri pada bulan
September 1998, Mahathir cuba untuk menindas gerakan reformasi Anwar, manakala Anwar
telah mencabar Mahathir dengan mendapatkan sokongan daripada ahli-ahli biasa. Kedua-dua
puak elit ini mencuba untuk menggerakkan dan meluaskan populasi dengan hujah-hujah dan
muslihat politik yang mengambarkan kedudukan nasionalis mereka. Oleh itu, kesan pertikaian
yang telah dicetuskan adalah semata-mata perebutan kuasa secara peribadi diantara Anwar dan
Mahathir.
Penganiayaan autoritarian Mahathir mengenai Anwar dan penindasan gerakan Reformasi
mengambarkan kedudukan nasionalis kolektivis beliau. Seperti mana yang berlaku iaitu krisis
ekonomi, Mahathir telah menggunakan ancaman retorik terhadap masyarakat. Mahathir
membenarkan penindasan autoritarian beliau demi kepentingan seluruh negara, yang
menurutnya, telah terjejas disebabkan Anwar dan gerakan Reformasi tersebut.
Walaubagaimanapun, hujahan Anwar telah dibentuk oleh komitmen nasionalis individualistik
beliau, yang mana telah menawarkan alternatif liberal kepada peraturan Mahathir, termasuk
janji-janji reformasi politik, keadilan sosial dan ekonomi, demokrasi penyertaan dan
kebertanggungjawaban. Nyata sekali, rakyat Malaysia tanpa mengira latar belakang etnik
mereka, yang kecewa dengan pemerintahan autoritarian Mahathir, telah menyebabkan
pembentukan penyokong Anwar.

25
 Pertikaian UMNO Dan Permulaan Gerakan Reformasi Anwar
Apabila ia menjadi jelas bahawa Mahathir dan Anwar mempunyai pandangan yang
berbeza mengenai krisis ekonomi, hubungan mereka jelas kelihatan tegang. Perhimpunan Agung
UMNO 1998 yang diadakan pada bulan Jun 1998, adalah titik perubahan penting dalam
hubungan antara Mahathir dan Anwar. Sebelum perhimpunan itu, sebuah buku yang bertajuk,
"50 Dalil Mengapa Anwar Tak Boleh Jadi PM" telah diedarkan kepada perwakilan Perhimpunan
Agung. Buku itu mengandungi pelbagai pendirian mengenai Anwar, termasuk dakwaan bahawa
beliau terlibat dalam kes liwat. Ia dipercayai bahawa mustahil untuk mengedarkan buku tersebut
tanpa pengetahuan dan persetujuan Mahathir (Kes, 1999: 4-5). Pada Perhimpunan Agung itu,
sekutu rapat Anwar, Ahmad Zahid Hamidi, selepas itu Ketua Pemuda UMNO, telah membuat
serangan secara diam kepada Mahathir dengan kritikan terhadap rasuah, kronisme dan nepotisme
yang berkaitan dengan orang yang berkuasa. Dalam ucapan sebelum Perhimpunan Agung
UMNO 1998 itu, Hamidi menegaskan, 'Nepotisme akan menjatuhkan Malaysia ' (Hiebert, 1998).
Keesokan harinya, Mahathir tiba di Perhimpunan Agung dengan senarai nama-nama
orang yang telah menerima peruntukan khas kerajaan saham korporat dan yang mempunyai
manfaat daripada dasar penswastaan kerajaan. Pada senarai tersebut terdapat nama-nama
daripada sekutu rapat Anwar termasuk Ahmad Zahid Hamidi dan ahli keluarga mereka. Senarai
itu merupakan serangan balas Mahathir di atas kritikan Anwar terhadap rasuah peringkat
tertinggi di bawah kepimpinan Mahathir. Spekulasi , bahawa selepas Perhimpunan Agung 1998
UMNO, Anwar masih boleh bergantung dengan menjadi Timbalan Perdana Menteri tetapi
kedudukannya sebagai pewaris kepada Mahathir tidak pasti (Jayasankaran, 1998an). Akhirnya,
pada hari terakhir bulan Ogos 1998, Anwar menerima kata dua dari Mahathir: 'meletakkan
jawatan atau dipecat. Apabila Anwar enggan meletak jawatan, Mahathir menyingkirkan Anwar
daripada jawatan kerajaan pada 2 September 1998 dan Anwar dipaksa keluar daripada UMNO.
Pemecatan Anwar telah bermula satu fasa baru dalam pertikaian UMNO 1998. Setelah
pemecatannya, Anwar memperoleh cara untuk berhadapan Mahathir dalam sistem. Sebaliknya
untuk mencabar Mahathir, Anwar menggerakkan sokongan rakyat dengan janji pembaharuan
ekonomi dan sosio-politik. Perhimpunan Reformasi Anwar telah diadakan di Pulau Pinang,
Kedah, Melaka, Pahang, Terengganu, Kelantan, Johor dan Kuala Lumpur. Dilaporkan bahawa
dalam perhimpunan tersebut, antara 20,000 hingga 100,000 orang berkumpul untuk menyokong

26
Anwar (Funston, 1999: 172). Sepanjang tahun 1998, momentum Reformasi dikekalkan,
walaupun selepas penahanan Anwar. Pengulas politik dan rakyat biasa telah terkejut melihat
magnitud gerakan Reformasi (Oorjitham & Ranawana, 1998). Yang lebih penting, gerakan
Reformasi melintasi garis etnik, ini adalah buat kali pertama dalam sejarah Malaysia. Walaupun
terdapat beberapa contoh awal perikatan rentas kaum di kalangan beberapa NGO, pecahan
garisan etnik dalam gerakan anti-kerajaan yang besar adalah luar biasa. Ooi Kee Beng telah
meninjau:
Sepanjang tahun, wacana yang berlandaskan pada kaum telah ditakrifkan sebagai
identiti Malaysia kepada tahap yang besar. Adalah diharapkan, keduanya apabila
Dasar Ekonomi Negara (DEB) diperkenalkan pada 1971 selepas rusuhan kaum 13
Mei, [1969] dan promosi Mahathir tentang nasionalis ekonomi, kekayaan yang
semakin meningkat kadangkala akan membuat percanggahan yang tidak relevan.

Ketika krisis kewangan yang melanda pada pertengahan tahun 1997 bertambah
buruk, pertempuran politik yang berakhir dengan kemusnahan Anwar Ibrahim telah
menarik perhatian orang yang tidak bersifat perkauman. (Ooi, 2001: 101, penekanan
ditambah)

Justifikasi ideologi Anwar untuk tindakan politiknya mengambarkan kedudukan nasionalis

individualistik-libertarian beliau. Sambil menyifatkan rejim Mahathir sebagai tidak adil, tidak
demokratik dan tidak bertanggungjawab, Anwar berjanji pembaharuan secara meluas dimana
beliau meletakkan dirinya sebagai penentang dengan apa yang Mahathir lakukan. Hujah-hujah
Anwar terhadap Mahathir dalam tempoh Reformasi yang paling jelas adalah di dalam akuannya
di Permatang Pauh, yang diumumkan pada 12 September 1998 di daerah pilihan raya beliau,
Permatang Pauh, Pulau Pinang, apabila melancarkan gerakan Reformasi di seluruh negara.
Dalam perisytiharan itu, sebelum menentukan agenda pembaharuannya, Anwar dengan
jelas menyebut perihal yang tidak boleh dicabuli oleh individu lain, yang merupakan andaian
asas nasionalis individualistik. Pada awal perisytiharan, Anwar telah mentakrifkan gerakan
Reformasi beliau seperti berikut: 'Gerakan reformasi bersinar dengan cahaya yang terpancar
daripada cita-cita dan hati yang murni; dari kesedaran bahawa manusia itu benar-benar mulia dan
bebas, dengan hak dan tanggungjawab yang mana merupakan pencabulan kepada penderaan dan
memfitnah mana-mana lelaki atau perempuan... (Anwar, 1998a). Untuk memperkukuhkan lagi,

27
bersama-sama dengan agenda pembaharuan seperti 'keadilan untuk semua', 'keadilan ekonomi
dan pembasmian rasuah dan salah guna kuasa ', perisytiharan itu jelas menunjukkan keperluan
untuk politik demokrasi di Malaysia. Dalam perisytiharan itu, Anwar berhujah untuk gerakan
reformasi untuk mensucikan kuasa rakyat melalui cara demokrasi, demokrasi adalah terpenting;
naluri manusia untuk keadilan menjadikan demokrasi berkemungkinan tetapi kewujudan
kecenderungan untuk menindas menjadikan ia satu keperluan ' (Anwar, 1998an).

Penindasan Autoritarian Mahathir Terhadap Gerakan

Reformasi
Apabila berhadapan dengan cabaran politik dari gerakan Reformasi Anwar, Mahathir
berusaha menyekat dengan cara memaksa. Beliau telah berusaha untuk menakut-nakutkan rakyat
dari gerakan Reformasi dengan menimbulkan ancaman asing dan memberikan gambaran buruk
tentang ketidakstabilan politik. Dalam masa kurang daripada tiga minggu selepas Anwar dipecat,
beliau telah ditangkap, pada mulanya di bawah ISA tetapi kemudian didakwa atas sebab liwat
dan penyalahgunaan kuasa. Pada hari tersebut, Anwar ditangkap, unit khas polis bersenjata dan
bertopeng menyerbu rumah Anwar, memusnahkan pintu yang terbuka. Cara penahanan Anwar,
yang berlaku di hadapan anak-anaknya, tidak diterima baik oleh penduduk umum yang sudah
bermasalah dengan pemecatan Anwar secara tidak beradat itu. Tambahan pula, media massa
kawalan UMNO disensasikan tentang pertuduhan liwat Anwar, yang menyinggung sentimen
Melayu. Akhir sekali, orang ramai terkejut dengan mata hitam Anwar menyebabkan kekejaman
polis.
Dalam demonstrasi jalanan yang berlaku di mana sebelum dan selepas Anwar
dipenjarakan, kerajaan Mahathir menggunakan langkah-langkah autoritarian untuk menyekat
protes anti-kerajaan. Di setiap demonstrasi, penunjuk perasaan perlu menghadapi polis rusuhan
bersenjata dan anggota Unit Simpanan Persekutuan, yang mana sering mengatasi penunjuk
perasaan. Ramai orang yang telah ditahan pada demonstrasi ini dan jumlah mereka yang ditahan
di sebuah demonstrasi tunggal adalah melebihi daripada seratus orang. Pelajar universiti yang
mengambil bahagian dalam demonstrasi telah menghadapi tindakan tatatertib penggantungan.
Manakala, kakitangan kerajaan yang menyokong pembangkang dan gerakan Reformasi telah
dikenal pasti dan telah didesak untuk meletak jawatan.

28
 Mahathir telah mewajarkan penindasan autoritarian demi kepentingan Malaysia dengan
mendakwa bahawa demonstrasi Reformasi akan membahayakan kebajikan majoriti rakyat. Pada
tahun 1998, Mahathir cuba untuk memburukkan penunjuk perasaan Reformasi dan memberi
amaran bahaya kepada mereka:
Ada pihak yang seperti lebih suka demonstrasi ... ia seolah-olah mereka tidak percaya
pada demokrasi dan sistem keadilan sosial. Mereka lebih suka untuk menyelesaikan
masalah dengan melakukan rusuhan kedaulatan dan keadilan jalan. Jika kita menuju
ke arah ini, saya takut bahawa rakyat akan menderita, hal ini kerana apa yang
dilakukan oleh satu pihak juga boleh dilakukan oleh pihak yang lain. Ini akan
mewujudkan pertempuran... Dan hari ini, ia adalah jelas bahawa terdapat sesetengah
pihak yang suka menghasut untuk membuat huru-hara. Bagi mereka, ia adalah hanya
satu demonstrasi tetapi bagi rakyat ia akan memberi kesan pendapatan mereka. Bagi
mereka, ia adalah mudah hanya perlu keluar dan demonstrasi. Bagi majoriti rakyat
Malaysia, mereka menghadapi kerugian Disebabkan itulah kita memerlukan
undang-undang yang boleh menghentikan demonstrasi tersebut. (The Sun, 1998)

Mahathir juga mendakwa bahawa demonstrasi telah dibiayai oleh kuasa-kuasa asing yang
cuba untuk melemahkan kerajaan Malaysia yang sedia ada. Lebih khusus lagi, Mahathir
mendakwa Anwar mengancam kestabilan Malaysia dengan hasutan daripada kuasa-kuasa asing.
Beliau menegaskan:
Apabila Dato Seri Anwar telah diketepikan, dia mula membahayakan kestabilan
negara. Apa yang dia mahu adalah menjatukan kerajaan Malaysia seperti kerajaan di
negara-negara lain yang digulingkan. Orang ramai telah dihasut untuk mengadakan
demonstrasi jalanan dan rusuhan. Ini jelas disokong oleh media asing dan orang asing
termasuk pemimpin negara-negara yang membuat ucapan di negara kita supaya
rakyat merusuh untuk menggulingkan kerajaan yang dipilih oleh rakyat secara
demokrasi. (Mahathir, 1999a, penterjemahan saya)

Jawapan Mahathir kepada pergerakan Reformasi mencerminkan pandangan nasionalis

kolektivis-autoritarian beliau. Kerana pemimpin politik penyandang sepatutnya menentukan visi
dan kepentingan masyarakat yang terbaik, apa-apa perbezaan pendapat atau kritikan daripada
pemimpin-pemimpin penyandang adalah bertentangan dengan kepentingan masyarakat, dari

29
perspektif nasionalis kolektivis-autoritarian dan disebabkan itu perlu ditindas dari sudut kos.
Pada masa yang sama, Mahathir telah memburukkan pembangkang dan gerakan Reformasi
Anwar sebagai musuh negara Malaysia yang selaras dengan kuasa-kuasa asing yang mahu
menjejaskan kestabilan politik dan ekonomi Malaysia.

Faktor Asas: Kekecewaan Dengan Pemerintahan Mahathir

Penyertaan besar rakyat Malaysia dalam demonstrasi Reformasi dan aktiviti Internet
dalam menyokong Anwar melanjutkan urusan UMNO 1998. Selain menimbulkan cabaran yang
serius kepada Mahathir dan legitimasi politik, sokongan rakyat biasa untuk Anwar
mengambarkan kekecewaan yang meluas terhadap pemerintahan autoritarian Mahathir,
berdasarkan pandangan nasionalis kolektivis-autoritarian beliau.
Pemecatan Anwar bermakna beliau dilucutkan daripada apa-apa peluang untuk bersaing
dengan Mahathir dalam sistem. Anwar segera mengadakan perhimpunan politik di peringkat asas
untuk menggerakkan sokongan politik, mendakwa terdapat konspirasi terhadapnya. Selepas
Anwar dipecat, hanya segelintir ahli UMNO yang berpangkat tinggi secara terbuka menyokong
beliau. Walaubagaimanapun Anwar untuk masa yang lama, telah mendapat rangkaian yang luas,
menghubungkan dirinya dengan rakyat melalui sambungan pembentukan dengan ABIM
(Angkatan Belia Islam Malaysia). Salah seorang sekutu rapat beliau memberitahu saya:
Beliau, Anwar Ibrahim, dengan jelas adalah ahli biasa... beliau disayangi oleh rakyat
Anwar Ibrahim lebih aktif terhadap kempen kepada rakyat dan menggerakkan
orang ramai daripada Mahathir. Jadi, orang telah mendengar kata-kata beliau. Mereka
mempunyai akses kepadanya. Beliau adalah satu-satunya, seorang pemimpin yang
benar-benar turun bersama rakyat. Demikian juga, beliau mempunyai ramai pengaruh
rakyat lebih daripada Mahathir.

Mobilisasi massa tidak bermakna semua rakyat Malaysia berpaling tadah terhadap
Mahathir. Walaupun masih ada penyokong setia Mahathir, tetapi tahap sokongan ahli-ahli biasa
untuk Anwar dan pergerakan Reformasi beliau adalah luar biasa. Tidak pernah ada mana-mana
demonstrasi daripada masyarakat Melayu atau bukan Melayu terhadap Perdana Menteri yang
sedia ada setanding dengan saiz yang dianjurkan oleh gerakan Reformasi. Oleh itu, sementara
popular ukuran empirikal rasa tidak puas hati dengan Mahathir tidak bersedia sebelum

30
pilihanraya 1990, demonstrasi beberapa bulan selepas pemecatan Anwar adalah analitikal yang
ketara, yang mana menunjukkan kejayaan mobilisasi massa Anwar dan penurunan dalam
sokongan terhadap Mahathir.
Terdapat pelbagai penjelasan untuk kejayaan mobilisasi massa Anwar, seperti
pelanggaran sentimen Melayu Mahathir dan rayuan Islam Anwar. Dalam masyarakat Melayu,
setakat ini had masih relevan,di mana perlakuan Mahathir terhadap Anwar mengenai tradisi
Melayu. Seperti yang dinyatakan dalam Sejarah Melayu (Malay Annals) tidak akan meletakkan
subjek mereka mendapat malu dan demikian subjek mereka yang menyinggung perasaan pula
tidak akan terikat atau digantung atau terhina dengan kata-kata yang buruk '(Muzaffar, 1979: 4).
Hilley telah meninjau bahawa hakikat di mana Anwar berada dalam penubuhan (UMNO) untuk
tempoh yang lama 'telah diimbangi oleh rasa tidak suka dengan cara upahan di mana dia dan
keluarganya telah dianiaya, bertentangan dengan adat istiadat Melayu bagaimana untuk melayan
"salah satu daripada mereka sendiri ''. Walaupun ramai anggota polis Melayu yang berpangkat
pertengahan dan berpangkat rendah kini merasa malu dengan layanan terhadap Anwar (Hilley,
2001: 206). Malah, kelayakan Islam Anwar juga meraih sokongan oleh beberapa pertubuhan
Islam yang terkenal dan berpengaruh seperti ABIM dan JIM (Jemaah Islam Malaysia) (untuk
maklumat lanjut, lihat Farish A.Noor , 1999).
Walaupun penjelasan ini adalah meyakinkan, mereka tidak mengambil kira kesan
daripada agenda Anwar untuk pembaharuan, mungkin kerana aspek ideologi pertikaian itu tidak
diendahkan. Ia perlu ditekankan, selain daripada faktor-faktor pemerintahan kuku besi Mahathir
telah didedahkan ketika gerakan Reformasi dan janji Anwar untuk reformasi politik memainkan
peranan penting dalam menggembleng rakyat Malaysia. Seorang ahli politik pembangkang
menyatakan bahawa gerakan reformasi adalah lebih daripada sekadar menyokong bagi seorang
ahli politik untuk popular, Anwar; ia adalah satu permintaan untuk politik demokrasi. Seperti
yang dijelaskan kepada saya:
Apabila Anwar dipecat oleh Dr Mahathir, ketika beliau di dalam penjara, dan apabila
dia telah dipukul oleh Ketua Polis, kita melihat dari perspektif yang berbeza ... beliau
menjadi mangsa. Beliau menjadi mangsa kekejaman Dr Mahathir. Beliau menjadi
seseorang yang perlu diberikan sokongan penuh bukan sahaja oleh PAS tetapi
masyarakat Malaysia keseluruhannya kerana jika ini boleh berlaku kepada Anwar, ia
juga boleh berlaku kepada sesiapa sahaja di Malaysia. Beliau merupakan bekas

31
 timbalan perdana menteri. Beliau adalah orang yang kedua terpenting di Malaysia.
Namun, dia boleh dipukul dalam penjara oleh ketua polis Malaysia. Jadi kita berdiri
disini bukan sahaja untuk mempertahankan Anwar, tetapi berdiri untuk isu-isu hak
asasi manusia, isu-isu kebebasan, dan isu-isu proses demokrasi dan pembaharuan.

Dilihat dari perspektif yang bertanding jawatan nasionalis dalam pertikaian 1998,
perkembangan ini boleh dianggap sebagai hasil daripada peningkatan kesedaran politik
dalam masyarakat Malaysia yang sivik. Apabila Mahathir menaikkan penindasan
autoritarian beliau, rasa putus asa dengan pandangan kolektivis-autoritarian beliau
meningkat kerana pandangan yang tidak lagi sesuai dengan orientasi politik liberal dan
orientasi kritikal yang semakin meningkat dalam masyarakat Malaysia. Melihat kesedaran
politik yang semakin meningkat, Clive Kessler berkata:

Tujuan secara menyeluruh ini dan kesan dasar-dasar tindakan afirmatif pro-Melayu
sejak tahun 1970, dan terutamanya di bawah Dr Mahathir sejak 1981, telah
mempelbagaikan masyarakat Melayu Malaysia dalam semua dimensi: ekonomi,
sosial dan budaya. Harapan bahawa kepelbagaian ini tidak akan mendapati ungkapan
politik adalah sia-sia (Kessler, 2001: 25).

Kerahan politik secara tiba-tiba dan yang sensitif terhadap pemerintahan Mahathir
menunjukkan bahawa ketegangan wujud antara masyarakat Malaysia sivik yang mana semakin
yakin dan kawalan kolektivis-autoritarian Mahathir dalam masyarakat. Pemecatan Anwar secara
tidak beradat, layanan buruk terhadap beliau oleh kerajaan dan tindakan tegas autoritarian
gerakan Reformasi menunjukkan aspek autoritarian pemerintahan Mahathir. Ia adalah
pendedahan autoritarian Mahathir yang mencetuskan ketegangan asas.
Francis Loh telah menganggap bahawa 'kepenggunaan massa menggalakkan orang yang
menjadi individualistik' dan mendapati, di Malaysia, selepas pertumbuhan ekonomi yang besar,
'kita diselubungi perasaan secara sedar sebagai seorang individu, bukan sebagai kumpulan atau
masyarakat. Bagaimanapun menurut Loh, apa yang telah hilang adalah 'keperibadian, yang
mana dimaksudkan ungkapan autonomi sendiri, kebebasan dan identiti seseorang' (K.W.F.Loh,
2000: 84). Selepas menyiasat tentang permintaan yang semakin meningkat untuk politik liberal
dan pembaharuan politik dalam gerakan Reformasi, Fracis Loh yang telah hilang 'individuaiti'
seolah-olah telah dijumpai. Dalam erti kata lain, ketidakselesaan hubungan di antara peningkatan

32
keyakinan, masyarakat Malaysia dan kawalan kolektivis-autoritarian Mahathir akhirnya berkecai
oleh gerakan Reformasi dan penindasan autoritarian Mahathir. Masyarakat Malaysia yang
kecewa telah ditangkap dan bukannya pandangan nasionalis individualistik-libertarian oleh
ideologikal alternatif Anwar.

5.4. PENGINSTITUSIAN REFORMASI DAN PERSAINGAN

ANTARA KEDUA-DUA JAWATAN IDEOLOGI
Seksyen ini berhujah bahawa gerakan Reformasi telah diinstitusikan ke dalam pakatan
pembangkang dalam pengharapan untuk Pilihan Raya 1999 dan Mahathir telah hilang sokongan
yang penting sepanjang krisis politik kerana keberkesanan mobilisasi ideologi Anwar terhadap
rakyat Malaysia. Walaupun kehilangan sokongan, ini tidak menyebabkan Mahathir
diberhentikan sebagai Perdana Menteri, kehilangan sokongan terutama sokongan Melayu, bagi
UMNO adalah perkembangan penting, memandangkan sokongan orang Melayu yang tidak dapat
dinafikan dan kestabilan UMNO telah dinikmati sejak pilihan raya 1969. Pakatan pembangkang
ditubuhkan untuk bersaing dengan Barisan Nasional dibawah Mahathir dengan jayanya
menganjurkan pelbagai kumpulan Reformasi menjadi satu kuasa politik yang berdaya maju.
Tambahan pula, gabungan itu bukan hanya satu pakatan pilihan raya; pada tahap tertentu, ia juga
mencerminkan kedudukan nasionalis individualistik Anwar. Gabungan mobilisasi pembangkang
itu menyebabkan penarikan balik sokongan orang Melayu kepada Mahathir dan BN, yang secara
empirikal terbukti semasa pilihan raya 1999.

5.4.1 PAKATAN PEMBANGKANG DAN IDEOLOGINYA

INSTITUSI NASIONAL GERAKAN REFORMASI
Pada tahun 1999, demonstrasi Reformasi berselang di institusikan menjadi sebagai
pakatan pembangkang termasuk parti-parti pembangkang yang ditetapkan serta pertubuhan
bukan kerajaan yang mengkritik kerajaan. Walaupun penindasan Reformasi,Mahathir,
perhimpunan besar-besaran dan demonstrasi, membantah terhadap Mahathir dan perlakuannya
terhadap Anwar, diteruskan pemikiran pada sepanjang tahun 1998 dan awal tahun 1999.
Sehingga April 1999, Reformasi dianjurkan secara pusingan seperti orgnisasi ABIM; Pergerakan
Keadilan Sosial dipimpin oleh isteri Anwar, Wan Azizah Wan Ismail; Gagasan Demokrasi

33
Rakyat, sebuah pertubuhan longgar terbentuk di sekitar DAP; dan Majlis Gerakan Keadilan
Rakyat yang mana kuasa utama adalah PAS (Weiss, 2001: 83). Pertubuhan-pertubuhan ini
diubah sebagai semangat awal untuk Reformasi dalam tindakan politik yang padu dengan
menyediakan alternatif politik dan ideologi dan simbol untuk menyatukan dan mengatur
penyokong Reformasi
Parti Keadilan Nasional (lebih dikenali sebagai Keadilan), sebuah parti yang telah
diperkenalkan oleh Anwar, telah dilancarkan secara rasmi pada bulan April 1999 beberapa hari
sebelum keputusan yang telah diberikan atas pertuduhan rasuah Anwar. Ahli-ahli pengasas
Keadilan memilih kepimpinan etnik: Wan Azizah Wan Ismail sebagai Presiden; pengkritik
terkenal kerajaan dan ahli sains sosial, Chandra Muzaffar, seorang etnik India, sebagai Timbalan
Presiden dan aktivis buruh Cina, Tian Chuan, sebagai salah satu daripada tiga naib presiden.
Majlis Tertinggi parti pertama adalah berbilang kaum juga. Walaupun ahli-ahli majlis adalah
kebanyakannya orang Melayu, terdapat ahli majlis Cina. Kepimpinan parti menjelaskan bahawa
'walaupun latar belakang Melayu, kepimpinan Keadilan kini membuka pintu kepada semua
masyarakat, dan cita-cita dan isu-isu yang mempunyai pelbagai etnik di alam ini' (The Star,
1999). Dengan Anwar sebagai ikon pusat gerakan Reformasi, Keadilan akan menjadi jambatan
bagi budaya, etnik, agama dan ideologi kumpulan pembangkang yang pelbagai untuk
membentuk kerajaan campuran pembangkang.
Selepas Anwar dijatuhkan hukuman atas tuduhan rasuah pada 14 April 1999, terdapat
satu lagi lonjakan protes anti-Mahathir. Pada masa ini, komponen gerakan Reformasi mula
membincangkan untuk menganjurkan satu barisan bersatu bagi menentang Barisan Nasional.
Parti-parti pembangkang seperti PAS dan DAP telah pun bersatu untuk menyokong usaha Anwar
dan telah mengadakan demonstrasi besar-besaran yang berkesan, malah sebelum idea
membentuk pakatan pembangkang telah dicadangkan. Selain kedudukan politik bersama mereka
terhadap UMNO dan BN Mahathir, pihak itu telah mempunyai hubungan peribadi mereka yang
tersendiri dengan Anwar. Apabila Anwar merupakan pemimpin ABIM, sebelum beliau
menyertai UMNO, beliau telah menjalinkan hubungan rapat dengan kepimpinan PAS dan juga
berkempen untuk parti itu pada tahun 1978 untuk pilihan raya. Bahkan selepas Anwar menyertai
UMNO, beliau mengekalkan hubungan dengan pembangkang Islam, terutama bekas Presiden
PAS, Fadzil Noor, yang berkhidmat sebagai Pemangku Presiden ABIM apabila Presidennya,
Anwar ditahan di bawah ISA pada tahun 1974. Sebelum pemecatannya, Anwar telah menyatakan

34
simpati terhadap Lim Guang Eng, ahli Parlimen DAP, yang telah ditahan selepas didedahkan
skandal yang berkaitan dengan ahli UMNO yang berpangkat tinggi (Aliran, 1998a; 40).
Parti-parti pembangkang termasuk PAS, DAP, Keadilan dan PRM (Parti Rakyat
Malaysia) sedar bahawa tanpa bersatu untuk menentang BN, ia adalah mustahil untuk mencabar
BN dalam pilihan raya. Seperti Mahathir telah dijangkakan untuk mengadakan pilihan raya
umum (yang dijangka pada April 2000) mereka telah memulakan siri rundingan pada
pertengahan 1999 untuk membincangkan pakatan pilihan raya yang berpotensi. Ia bukan satu
tugas yang mudah, memandangkan parti pembangkang yang berlatar belakang etnik yang
berbeza dan perbezaan ideologi yang telah dibahagikan selama beberapa dekad, melemahkan
kuasa pilihan raya mereka terhadap BN. Husin Ali sebagai Presiden PRM menegaskan, ' [BA]
pemimpin politik itu sendiri perlu melangkaui kepentingan parti', yang merangkumi latar
belakang etnik pihak individu (Shahnaz Sher Habib, 1999).
Akhirnya, empat parti bekerja di luar rangka kerja gabungan, Barisan Alternatif dan
mengeluarkan kenyataan bersama pada 20 September 1999. Dalam kenyataan itu, BA dengan
jelas menyatakan bahawa ia telah membentangkan dirinya sebagai 'kerajaan alternatif' untuk BN.
Ia mencadangkan Anwar sebagai 'calon bagi jawatan Perdana Menteri' dengan syarat
'penyiasatan kehakiman akan diadakan ke dalam konspirasi politik yang telah membawa Anwar
kedalam penjara ' jika BA menang dalam pilihan raya akan datang (dicetak semula dalam Aliran,
1998b: 6). Ia juga berjanji untuk meluaskan pembaharuan politik, dengan mengambil kuasa.
Walaupun BA tidak diiktiraf secara sah, tidak seperti BN, gabungan itu masih berkesan dalam
mengelakkan persaingan pilihan raya antara parti-parti pembangkang. Akhir sekali, ia telah
menyediakan sokongan politik bagi rakyat Malaysia yang menentang BN, Mahathir.

Ideologi BA: Penyelesaian Perbezaan Nama Dalam

Pembaharuan Demokratik yang Sementara
Bagi memanfaatkan sokongan popular yang meluas terhadap kes Anwar, pakatan
pembangkang telah mentakrifkan dirinya sebagai pembawa bendera bagi kes Anwar. Parti-parti
pembangkang menafikan perbezaan etnik budaya dan agama mereka, dan mereka mengakui
perbezaan untuk mengelak daripada nasionalis kebudayaan etnik. Mereka menekankan bukan
sahaja komitmen mereka untuk pembaharuan politik yang mana mencerminkan pandangan
nasionalis individualistik-libertarian. Pembangunan sedia ada jelas dalam platform pilihan raya

35
BA, "Ke Arah Malaysia yang Saksama" dalam pilihan raya 1999 (Barisan Alternatiff, 1999).
Sokongan Anwar untuk demokrasi, masyarakat awam dan toleransi terhadap penentang, iaitu
amalan politik nasionalisme individualistik adalah diterjemahkan kepada kritikan terhadap ciri-
ciri undang-undang, institusi yang menindas dan juga autoritarian kerajaan Mahathir terhadap
program dasar dan pembaharuan institusi.
Manifesto BA ditetapkan kedudukannya mengenai undang-undang yang menindas, salah
guna media massa oleh kerajaan, isu-isu hak asasi manusia dan ubat-ubat yang dicadangkan.
Pertama, manifesto yang dikenal pasti undang-undang yang dianggap menindas: ISA, tahanan
tanpa bicara, Akta Rahsia Rasmi, Akta Hasutan, Akta Polis, Akta Universiti dan Kolej
Universiti, Akta Mesin Cetak dan Penerbitan. Gabungan itu berjanji bahawa, ia perlu kuasa,
undang-undang ini akan dikaji semula dan apa sahaja yang 'melanggar hak-hak asasi manusia'
akan dimansuhkan. BA juga berjanji untuk 'menandatangani dan mengesahkan Perjanjian
Antarabangsa mengenai Sivil dan Hak Politik dan Perjanjian Antarabangsa mengenai Hak
Ekonomi, Sosial dan Kebudayaan', dimana kerajaan Mahathir enggan lakukan. Dalam masa yang
sama, manifesto BA juga memberi jaminan bahawa Suruhanjaya Hak Asasi Manusia (Suhakam)
akan dapat bertindak bebas daripada campur tangan politik. Suruhanjaya juga menyediakan
pendidikan hak asasi manusia untuk pegawai kerajaan dan semua peringkat institusi pendidikan
Sama seperti Anwar, BA menolak nasionalisme kolektivis Mahathir dan taktik autoritarian-
digerakkan melalui retorik ancaman. Manifesto pilihan raya BA yang diiktiraf dengan jelas,
mengecam dan menolak autoritarian BN:
Kerajaan BN telah mencuba untuk menakut-nakutkan rakyat dengan mengugut
bahawa perbezaan pendapat itu akan mencetuskan persengketaan kaum. Mereka telah
mengugut bahawa huru-hara akan terjadi jika sekiranya kedudukan kerajaan BN yang
kuat dipersoalkan. Mereka telah menggunakan media massa arus perdana yang di
bawah kawalan mereka dan telah gunakan untuk memburuk-burukkan perbezaan
pendapat, menyebarkan pembohongan dan ketakutan. Tujuan utama mereka adalah
untuk menimbulkan rasa takut dan perpecahan. Mereka berharap kempen
pembohongan dan menakut-nakutkan akan menghalang rakyat daripada datang
bersama-sama untuk menukarkan kepada sebuah negara yang demokratik.

Untuk membuat rakyat gelisah, kerajaan BN cuba untuk memanipulasi sentimen

perkauman. Mereka menimbulkan rasa syak wasangka antara kaum dan melaga-

36
 lagakan satu kumpulan dengan kumpulan yang lain. BN menonjolkan persengketaan
antara kaum di negara-negara lain di mana keadaan sama sekali berbeza dan tidak
relevan kepada kami. Kepimpinan BN juga menfitnah pihak Barisan Alternatif
sebagai agen kuasa dan kepentingan luar negeri sementara mendakwa bahawa pelabur
asing mempunyai keyakinan terhadap parti alternatif dan akan lari jika BN tidak
menbesar-besarkan kembali berkuasa. Tetapi mereka juga cuba menjadikan kuasa
asing kambing hitam di atas kegagalan mereka sendiri dalam menguruskan ekonomi
negara. Rakyat tidak mudah tertipu oleh mereka yang mempunyai jangka masa
panjang bekerjasama dengan kuasa asing dari Barat dan Timur. Permainan licik pecah
dan perintah ini semakin tidak berkesan. (Barisan Alternatif, 1999, penekanan
ditambah).

BA menunjukkan bahawa strategi BN mengawal orang adalah berdasarkan kepada

'memupuk bersama syak wasangka antara kaum dan mewujudkan permusuhan antara satu
kumpulan dan kumpulan lain dan dengan menjadikan kuasa-kuasa asing kambing hitam.
Manifesto Bersama BA mengutuk kaedah nasionalis dan autoritarian kolektivis BN
menggerakkan penduduk melalui menyemai 'mentaliti'.
Pada masa yang sama, memandangkan komposisi pakatan pembangkang, BA itu tidak
kebal terhadap ketakutan politik BN. Antara pihak-pihak konstituen dalam BA itu ialah PAS,
yang menyokong untuk negara Islam dan telah digelar 'ekstremis Islam' oleh Mahathir, dan DAP
yang menyokong untuk satu Malaysia dan pernah digelar 'Cina Cauvinis oleh Mahathir. Untuk
mengelakkan serangan BN, ini adalah penting untuk memastikan bahawa PAS dan DAP boleh
bekerjasama walaupun kedudukan agama mereka dan ideologi yang berbeza. Apabila merangka
Manifesto Bersama, parti-parti komponen bersusah payah untuk berkompromi: dimana PAS
tidak akan memaksa matlamat negara Islam dalam manifesto, DAP akan mengiktiraf 'kedudukan
istimewa' orang Melayu. Manifesto pilihan raya mengakui:
Kedudukan Islam sebagai agama Persekutuan, ditambah pula dengan prinsip
kebebasan beragama;

Kedudukan Bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan, bahasa ilmu dan bahasa
rasmi, dan hak menggunakan dan mempelajari bahasa-bahasa lain;

37
 Kedudukan istimewa orang Melayu dan Bumiputera Sabah dan Sarawak dan hak-hak
sah kaum-kaum lain; dan

Dan BA Manifesto Bersama telah mengesahkan bahawa BA akan:

Mewujudkan suasana yang menggalakkan melalui penyediaan infrastruktur,

pendidikan dan perundangan ke arah penghayatan Islam sebagai satu cara hidup (ad-
deen) di kalangan umat Islam, di samping memastikan hak-hak orang bukan Islam
untuk mengamalkan agama dan kepercayaan masing-masing. (Barisan Alternatif,
1999).

Dengan menyelesaikan isu-isu perbezaan etnik dan agama di kalangan parti-parti

komponen BA, parti ini telah menggelarkan dirinya sebagai alternatif yang boleh dipercayai
untuk BN. Bagi parti-parti komponen, keupayaan mereka adalah sifat-sifat etnokultural
nasionalis yang sangat kuat dalam menyokong kedudukan nasionalis individualistik Anwar, dan
mereka berusaha untuk menonjolkan diri sebagai parti politik liberal dan bukan juara bangsa
ataupun agama.

5.4.2. PILIHAN RAYA 1999: KERAGUAN TERHADAP HAK

KEKUASAAN KOLEKTIVIS KEBANGSAAN
Pilihan raya umum 1999 boleh di kategorikan sebagai pertembungan antara dua ideologi
nasionalis kolektif kebangsaan, Mahathir dan ketua politik, dan Anwar sebagai nasionalis
individualistik dan politik liberal- masing- masing di wakili oleh BN dan BA. Analisis pilihan
raya 1999, sokongan pengundi adalah terhadap UMNO dan BN, yang menunjukkan kesan dari
hak kekuasaan Mahathir di atas kewibawaan tindak balas kepada pergerakan Reformasi dan
ideologi Anwar tentang mobilasi dari akar umbi. Melalui analisis tentang sebab ketara
pengurangan sokongan terhadap UMNO dan BN pada pilihan raya 1999, adalah disebabkan
kemerosotan kekuasaan politik Mahathir dan sokongan akan dibuktikan secara empirikal.
Pada 11 November 1999, Mahathir membubarkan parlimen dan tarikh tinjauan di
tetapkan pada 29 November 1999. BN dan BA masing-masing menunggu pilihan raya, tetapi
memiliki tujuan yang tersendiri. BA ingin menggerakkan Reformasi, menyangkal dua-pertiga
majoriti dan, jika boleh ingin mendapatkan majoriti secara bersahaja. BN pula ingin mendapat
38
asas politik yang telah hilang selepas kebangkitan Anwar terhadap Reformasi. Pilihan raya ke-10
adalah untuk mengundi 193 ahli parlimen dan 394 ahli dewan undangan negeri yang
memberikan kontroversi daripada permulaan lagi. Terdapat rungutan daripada parti lawan yang
mengambil kesempatan, penipuan dalam pengundian dan lain-lain. Isu yang paling banyak
diperbalahkan , bagaimanapun, terdapat 680,000 pengundi berpotensi yang tidak mendaftar
untuk mengundi, walaupun Suruhanjaya Pilihan Raya Malaysia telah cukupkan masa untuk
menjadikan mereka sebagai pengundi. Disebabkan kebanyakan pengundi yang berpotensi adalah
muda, pihak pembangkang menyangka mereka akan lebih cenderung diundi sebagai
pembangkang. Akhir sekali, tempoh masa untuk berkempen adalah 9 hari, paling pendek dalam
sejarah Malaysia.
Keputusan pilihan raya menunjukkan BN memperolehi majoriti mudah dua pertiga
dengan memenangi 148 kerusi dalam parlimen, dimana pilihan raya 1995 ini menawarkan 162
kerusi. Parti pembangkang membuat keuntungan besar dengan meningkatkan saham mereka
dalam parlimen, dari 30 kepada 45 kerusi. Dalam konsep undian popular, bahagian BN
berkurang sebanyak 9 peratus daripada 64 peratus pada tahun 1995 kepada 56 peratus pada tahun
1999. Pihak pembangkang, walaubagaimanapun, meningkat habuan mereka sebagai undian
digemari dari 34 peratus pada tahun 1995 kepada 44 peratus pada pilihanraya tahun 1999.
Kepentingan khususnya adalah prestasi UMNO, terutamanya sokongan melayu terhadap
UMNO berlawanan dengan pakatan pihak pembangkang yang baru ditubuhkan. Terdapat
persetujuan umum antara pengkaji politik Malaysia yang menyatakan kekalahan UMNO dalam
pilihan raya 1999 adalah ketara. Prestasi UMNO di spesifikasikan sebagai 'kemusnahan'
(Kessler, 2001:22), 'kemunduran'(B. T. Khoo, 2000: 309) atau 'tamparan kepada UMNO'
(Abbott, 2001: 300). Menurut William Case, selepas mengkaji keputusan pilihan raya, 'UMNO
telah amat lemah' (Case, 2001a:49). Funston menerangkan keputusan pilihan raya sebagai
'kemunduran pilihan raya paling teruk kepada UMNO pernah alami sejak pilihan raya pertama
selepas kemerdekaan pada tahun 1959' (Funston,2000, 51). Tambahan lagi, dia melihat, 'ketua
politik melayu dan pengulas bereaksi seolah-olah UMNO telah kalah [pilihan raya] (Funston,
2000: 51).
UMNO yang menjadi pilihan undian telah menurun sebanyak 7 peratus dari 36.5 peratus
dalam pilihan raya 1995 kepada 29.5 peratus dalam pilihan raya 1999 (B. T Khoo, 2000: 120).
Penurunan 7 peratus berkemungkinan tidak serius kepada negara lain. Di Malaysia,

39
bagaimanapun, pilihan raya untuk UMNO dan sokongan melayu terhadap UMNO adalah sangat
kukuh dan kuat. Dengan itu, penurunan 7 peratus ini amat ketara yang menggambarkan UMNO
kemungkinan berada dalam masalah. Sebagai tambahan, bahagian parti dalam kerusi parlimen
menurun dari 89 kerusi (1995) kepada 72 kerusi (1999)- penurunan mendadak dalam satu pilihan
raya sejak UMNO ditubuhkan pada 1974. Disebabkan penurunan ini, bahagian UMNO dalam
BN telah berkurang 50 peratus (48 peratus dalam pilihan raya 1999) untuk pertama kali- ianya
bermaksud BN mengekalkan majoriti mudah dua pertiga hanya disebabkan komponen bukan
melayu dalam pakatan, terutamanya Parti Cina. Ianya juga memalukan UMNO dimana imej
besar UMNO telah hilang atau hampir hilang kedudukan mereka. Sebagai contoh, Mustapha
Mohamad, Menteri Kewangan Kedua, Megat Junid Megat Ayub, Menteri Perdagangan,
Koperasi dan Kepenggunaan, Annuar Musa, Menteri Pembangunan Luar Bandar; dan Hamid
Othman, Menteri Dalam Jabatan Perdana Menteri, tambahan kepada enam timbalan menteri,
kehilangan kerusi mereka. Najib Razak, sebagai Naib Presiden UMNO, yang menjadi jabatan
perdana menteri pada tahun 2004, hampir dikalahkan, menyelamatkan kerusinya dengan hanya
241 majoriti undian (K.S Nathan, 2000;26-27).

Rajah 5-2 prestasi parti major dalam pilihan raya terbaru: kerusi parlimen

Barisan Nasional Barisan Alternatif & Pembangkang

Parti 1990 1995 1999 Parti 1990 1995 1999

UMNO 71 89 72 PAS 7 7 27
MCA 18 30 28 Keadilan - - 5
MIC 6 7 7 DAP 20 9 10
Gerakan 5 7 7 PBS 14 8 3

Jumlah* 127 162 148 jumlah 53 30 45

Sumber: (berdasarkan kepada Gomez, 1996a; Khong, 1991b; Liak, 1996; The New Straits
Times, 1995). *jumlah kerusi termasuk bahagian parti kecil. Oleh itu, jumlah kerusi di dalam
rajah tidak bersamaan dengan jumlah keseluruhan kerusi.

Ia perlu diberi perhatian penyebab kepada penurunan prestasi UMNO adalah kekurangan
sokongan daripada melayu. Seperti rajah 5-2, UMNO, mengetuai BN, menunjukkan prestasi
yang baik apabila campuran etnik antara negeri seperti Johor, Selangor dan Negeri Sembilan.
40
Dalam ketiga-tiga negeri ini, UMNO, dibantu oleh gabungan ahli, telah dikalahkan calon
pembangkang. Ini menunjukkan perbezaan dengan keputusan undian dalam 'malay belt'. Di
Terengganu, semua calon BN- kebanyakan semua calon BN di Terengganu, Kelantan, dan
Kedah adalah calon UMNO manakala terdapat banyak calon bukan-UMNO BN di negeri
tersebut dimana BN menunjukkan prestasi yang baik- telah dikalahkan oleh pembangkang. Di
Kelantan, antara negeri dimana banyak melayu, hanya terdapat satu calon, Razaleigh Hamzah,
telah dipulangkan. Juga di Kedah, BN memenangi tujuh kerusi, manakala pembangkang
memenangi lapan kerusi. Di pilihan raya Dewan Undangan Negeri, situasi yang sama dapat
dilihat.
Tambahan pula, dalam 60 parlimen pengundi daerah di semenanjung dimana UMNO
telah berjaya, ruangannya adalah ketara lebih kecil daripada pilihan raya 1995. UMNO
menaikkan kemenangannya hanya di dua daerah. Dalam 35 daerah daripada 60 daerah,
kemenangan calon UMNO adalah separuh daripada pilihan raya 1995 (Kamarudin Jaafar, 2000:
24-25, jadual 1). Seorang pegawai UMNO melaporkan, '[dalam] 41 kawasan parlimen dengan 80
peratus penguasaan melayu, UMNO menang 45.3 peratus undi popular' (Stewart. 2003: 188). Ini
bermaksud parti pembangkang, termasuk Parti Cina dalam pakatan pembangkang, menang
banyak undi orang melayu daripada UMNO. Dengan prestasi sebegitu memang telah
menjatuhkan harga diri dan hak kekuasaan UMNO sebagai parti kebangsaan melayu. Melihat
kepada penurunan ketara sokongan melayu terhadap UMNO untuk BN, Maznah Mohamad
berhujah, '[f] atau parti yang kebiasaan untuk mendapat taat setia dan kesetiaan oleh melayu, ini
memberi petunjuk bahawa tidak boleh lagi mengambil mudah status premier dalam perikatan
parti melayu' (Maznah Mohamad, 1999:5)

Jadual 5-3 Keputusan pilihan raya parlimen daripada negeri terpilih/ parti terpilih

parlimen Undangan
negeri

UMNO MCA/MIC Keadilan PAS DAP BN BA

Kedah 5 2 8 24 12

Kelantan 1 3 10 2 41

41
Terengganu 1 7 28

Selangor 8 9 42 6

KL 3 1 - -

N. Sembilan 4 3 32

Johor 13 7 40

Sumber: The Star Online di http://polls.thestar.com.my/results/results/html dan UMNO laman

web di http://www.umno.org.my/putus.html (diakses pada 1 Disember 1999)

Parti pembangkang tidak berjaya mencapai matlamat mereka untuk menafikan BN

sebagai dua-pertiga majoriti dalam parlimen. Namun begitu, prestasi pembangkang BA masih
lagi mengagumkan. Gabungan tersebut telah mendapat 10 peratus undi lebih daripada parti
pembangkang dalam pilihan raya 1995. Dengan mengambil kira kekangan dan pilihan raya yang
tidak teratur, peningkatan 10 peratus adalah besar. Parti pembangkang telah dinafikan aksesnya
ke media massa dimana ianya di kawal oleh peraturan parti pemerintah dan kerajaan. Pilihan
raya daerah telah dipangkah sebagai tidak menguntungkan untuk parti pembangkang.
Perhimpunan luar, dimana ianya adalah kekuatan parti pembangkang, tetapi telah diharamkan.
Tambahan lagi, gabungan pembangkang hanyalah beberapa bulan apabila kempen bermula dan
salah satu komponen parti, Keadilan, telah ditubuhkan hanya 6 bulan sebelum pilihan raya.
Sebaliknya, parti pemerintah mendapat akses sepenuhnya kepada media massa nasional dan
boleh menggunakan jentera kerajaan untuk berkempen. Disebabkan ketidaksamaan cara, parti
pembangkang tidak pernah mencapai peningkatan 10 peratus undian popular dalam satu pilihan
raya di Malaysia.
Dalam prestasi mengagumkan pihak pembangkang, PAS telah meningkat saham kerusi
parlimen dari tujuh kerusi pada tahun 1995 kepada 27 kerusi pada tahun 1999. Dari segi undian
popular, PAS mendapat 17.4 peratus undian pada pilihan raya 1999, dibandingkan tujuh peratus
pada pilihan raya 1995 (Gomez, 1996a: 30; B.T.Khoo, 2000: 120). PAS juga menaikkan
bahagian kerusi di Dewan Undangan Negeri daripada 33 pada pilihan raya 1995 kepada 98
kerusi pada pilihan raya 1999. Di Terengganu dan Kelantan, calon kerusi parlimen UMNO telah
dikalahkan dengan kerjasama antara PAS dan Keadilan. Tambahan pula, di Kedah, PAS dan
Keadilan memenangi lapan kerusi parlimen daripada 15 yang dipertandingkan. Tambahan lagi,
42
PAS menakluki kerajaan negeri Terengganu dalam pilihan raya 1999, menambahkan satu lagi
kerajaan negeri di bawah kawalan. Kelantan dan Terengganu adalah negeri yang dimana
sebahagian besar populasinya adalah melayu, mereka mempunyai kepentingan simbolik untuk
mana-mana parti menuntut bagi mewakili komuniti melayu. Untuk PAS, mendapat kerajaan
negeri Terengganu dan Kelantan adalah satu pendorong besar dalam melawan UMNO, yang
mana parti ini mewakili komuniti melayu.
Jika PAS melemahkan sokongan melayu terhadap UMNO dalam negeri yang sebahagian
besarnya populasi melayu, Keadilan akan menyalurkan perasaan tidak puas hati melayu terhadap
Mahathir dalam banyak etnik campuran di bahagian selatan semenanjung. Keadilan menang 5
kerusi, termasuk satu dari Wan Azizah Wan Ismail dalam kawasan Anwar, Permatang Pauh.
Dari segi undian popular, parti hanya mendapat 11.2 peratus dari undian popular (Funston, 2000:
52). Prestasi mungkin kelihatan menyedihkan dari yang disangka.
Untuk menilai prestasi Keadilan yang baik, walaubagaimanapun, perlu diberi perhatian
bahawa Keadilan dipertandingkan terutamanya dalam etnik campuran, kawasan pedalaman
seperti Lembah Klang sekitar Kuala Lumpur dan di negeri bahagian selatan. Keadilan telah
masuk ke kawasan tengah BN, daripada memperjuangkan kerusi yang tetap di negeri utara,
dimana lebih banyak sokongan untuk pakatan pembangkang disebabkan pengaruh PAS. Di
negeri selatan seperti Negeri Sembilan, Selangor, Melaka, Johor dan Wilayah Persekutuan,
Keadilan meletakkan 21 calon, termasuk Chandra Muzzafar, Tian Chua, Ezam Nor, Zainur
Zakaria, Khalid Jaafar dan Marina Yusoff. Dalam semua 21 kawasan pilihan raya, calon
Keadilan gagal untuk dipilih. Namun, pembahagian antara BA dan BN telah dikurangkan dengan
purata 21 peratus dalam daerah tersebut, berbanding pilihan raya 1995. Masalah calon Keadilan
hadapi di negeri tersebut adalah disebabkan bilangan ketara undian dari bukan melayu yang
memegang undi penentu di negeri campuran etnik. Dalam kata lain, sokongan dari undian
melayu sahaja tidak mencukupi untuk calon Keadilan untuk berlawan dengan calon BN yang
mempunyai sokongan bukan melayu yang kuat. Secara keseluruhan, prestasi Keadilan adalah
tidak ketara pencapaiannya untuk parti politik yang berusia 6 bulan dibandingkan UMNO yang
lebih 50 tahun, disokong dengan parti yang berkuasa dan 30 tahun gabungan dengan BN.
Tambahan lagi, dari segi undian popular, prestasi Keadilan tidak boleh dibandingkan
dengan Semangat 46, tanpa mempertimbangkan perbezaan antara dua parti. Tidak seperti
Semangat 46, yang bertanding di kawasan pilihan raya pembangkang dan mempunyai calon

43
terkenal yang meninggalkan UMNO seperti Razaleigh dan Rais Yatim, Keadilan tidak memiliki
kelebihan tersebut. Dengan jangkaan Anwar, ahli Keadilan yang meninggalkan UMNO tidak
begitu terkenal. Tambahan pula, tidak seperti nasionalis melayu Semangat 46, Keadilan sendiri
mentakrifkan sebagai parti politik multietnik- satu taktik yang jarang berjaya dalam politik
Malaysia selama ini. Parti tersebut cuba untuk mengambil kesempatan ke atas ciri-ciri multietnik
dengan meletakkan calon dalam etnik campuran di kawasan pilihan raya. Keseluruhan, undian
popular untuk Keadilan, tidak seperti Semangat 46, perlu dibina daripada awal.
Keputusan pilihan raya 1999 melihatkan hakisan ketara terhadap sokongan kepada
Mahathir dan UMNO. Di mata komuniti melayu, terutamanya selepas pemecatan Anwar dan
penubuhan Reformasi, Mahathir dan UMNO kehilangan hak politik. Nathan berhujah, 'UMNO
telah memunculkan parti lemah selepas pilihan raya ini, dimana menaikkan keraguan terhadap
kemampuan Dr. Mahathir untuk menjadi ketua yang kuat dan boleh dipercayai untuk melayu
secara utamanya, dan negara secara amnya' (K.S Nathan,2000 :26). Berkenaan UMNO, Abbott
mengekalkan keputusan pilihan raya adalah 'satu tamparan kepada tradisi UMNO sebagai
penjamin sejarah hak dan keistimewaan melayu' (Abbott, 2001: 300). Ia bermaksud kehakisan
serius daripada sokongan melayu untuk UMNO dalam pilihan raya menjejaskan kekuasaan
tradisional UMNO. Khoo Boo Teik berhati-hati meramalkan bahawa keputusan pilihan raya
menampakkan 'pengakhiran kestabilan hegemoni UMNO' (B.T.Khoo, 2003: 21-131). Mahathir
kehilangan sokongan melihatkan nilai kekecewaan dengan kewibawaan Mahathir yang
dipaparkan dengan pemecatan Anwar dan dalam penindasan reformasi.

5.5. MAHATHIR MENGGERAKKAN MASYARAKAT UMUM

DENGAN STRATEGI KOLEKTIVIS '' PASUKAN BAWAH
KEPUNGAN''
Selepas pilihan raya 1999, isu paling penting Mahathir dan UMNO perlu hadapi adalah
bagaimana untuk mengembalikan kehilangan sokongan politik. Pada October 2003, apabila
Mahathir meletak jawatan sebagai perdana menteri dan presiden UMNO, dia seolah-olah telah
memulihkan asas politik yang telah hilang ketika krisis politik pada tahun 1998-99 (lihat sebagai
contoh, Jayasankaran, 2001; Kessler, 2001). Oleh itu, ianya amat penting untuk melihat strategi

44
Mahathir selepas pilihan raya 1999 untuk memulihkan kehilangan sokongan dari perspektif
ideologi nasionalis.
Dari segi pandangan nasionalis, selepas pilihan raya 1999, Mahathir menegaskan semula
komitmennya untuk menyusun Malaysia dan cuba lebih lagi untuk memberitahu visinya kepada
rakyat Malaysia. Mahathir menekankan semula komitmennya terhadap integriti dalam kumpulan
etnik yang berbeza kepada identiti nasional Malaysia, dan bukannya asimilasi kumpulan minoriti
ke dalam budaya majoriti. Jaminan yang diberikan Mahathir untuk komitmen nasionalis sivik
beliau adalah untuk menyatukan sokongan bukan melayu. Disebabkan Mahathir dan UMNO
telah kehilangan besar sokongan melayu dalam pilihan raya, BN telah menang disebabkan
sokongan bukan melayu. Apabila sokongan orang melayu tidak lagi boleh dijamin, Mahathir
terlebih dahulu perlu menyatukan sokongan bukan melayu yang ada sebagai jaringan
keselamatan.
Tambahan pula, sejak 1998, setelah diukur oleh pelbagai penganalisis ekonomi, ekonomi
di Malaysia telah bertambah baik. Baik pulih yang cepat membenarkan Mahathir mengambil alih
untuk menguruskan krisis ekonomi. Khususnya, beliau menekankan kawalan kontroversi adalah
taktik terbaik untuk memimpin ekonomi Malaysia keluar dari krisis. Beliau menegaskan:
'Kawalan kapital telah menampakkan hasilnya dalam usaha membaik pulih ekonomI
Malaysia. Walaupun masih ramai mengutuk kapital kawalan, namun yang lain sekarang
menyatakan kawalan dapat menyelesaikan masalah yang dibawa dengan penurunan nilai
pesat mata wang dengan peniaga mata wang. Sebahagian mencadangkan negara lain
terbuka untuk menyerang dengan spekulasi mata wang perlu mengamalkan kawalan mata
wang' (Mahathir,2002a: 44)

Selain kritikan Mahathir didiamkan, baik pulih ekonomi mempunyai implikasi sejauh
kebimbangan Mahathir terhadap hak nasionalis. Seperti yang telah saya hujahkan pada bab yang
lepas, pada pertengahan tahun 1990, nasionalisme sivik Mahathir telah berjaya disebabkan
ekonomi yang kukuh teraruh dalam populasi. Ekonomi pulih selepas krisis ekonomi
membolehkan Mahathir untuk berhujah, dengan yakin, bahawa visinya adalah betul. Untuk
Mahathir, mengembalikan semula formula yang telah memberi beliau sokongan yang kuat dari
semua komuniti etnik adalah penting dalam mendapat hak kekuasaanya. Oleh itu, baik pulih

45
ekonomi yang cepat menjadi platform di mana Mahathir cuba untuk memujuk rakyat untuk
memberi sokongan kepada beliau kembali.
Apa yang menegaskan baik pulih sokongan politik Mahathir, bagaimanapun, adalah
strategi pasukan-bawah-kepungan. Menggunakan ancaman retorik kepada komuniti kebangsaan,
memanipulasi pembangunan politik yang berkaitan, terutamanya kebangkitan fundamentalis
Islam di Malaysia dan serangan 11 September 2001 di US, Mahathir membaik pulih kehilangan
sokongan beliau dengan efektifnya. Strategi ini tidak baru tetapi satu bahagian kedudukan
nasionalis Mahathir dan strategi. Dalam tempoh selepas pilihan raya 1999, keamatan retorik
bertambah kuat. Untuk mendapat sokongan, Mahathir telah menghasut ketakutan terhadap
ekstremis Islam (termasuk PAS), dari etnik nasionalis melayu dan bukan melayu dan politik
pembangkang didakwa berkait dengan orang barat cenderung untuk melemahkan Malaysia.
Mahathir menggambarkan mereka sebagai ancaman kepada kestabilan dan kemakmuran negara
Malaysia. Melihat kepada bukti anekdot dan prestasi BN dalam sesetengah pilihan raya kecil,
strategi Mahathir telah berjaya dalam memujuk semua, jika tidak semua rakyat Malaysia.

Ancaman Retorik Dari Ekstremis Islam Dan Kejadian 911

Boleh dikatakan, yang paling kerap musuh Malaysia mengecam Mahathir selepas pilihan
raya 1999 adalah ekstremis islam dan PAS. Mahathir cuba untuk merenggangkan rakyat
Malaysia, terutamanya melayu muslim yang sederhana dan bukan melayu, dari kumpulan islam
dan PAS dengan memaksimumkan ketakutan mereka. Ini difahamkan dalam 2 cara. Pertama,
dalam pilihan raya 1999, PAS telah mencabar ketuanan UMNO dalam komuniti melayu. Kedua,
pengganas menyerang pada 11 September 2001 di Amerika Syarikat memberi Mahathir peluang
yang baik untuk menyebarkan versi kesederhanaan dalam Islam dan mencemarkan PAS dan
Mahathir menggelar "ekstremis islam" juga.
Selepas pilihan raya 1999, Mahathir menggambarkan PAS dan kumpulan islam seperti
Al-Ma'unah dan kumpulan Mujahidin Malaysia (KMM; malaysian mujahidin group) sebagai
ekstremis. Sebagai alternatif, Mahathir berhujah untuk menerima versi islam dimana beliau
menganggap lebih progresif dan bersederhana dan salah satu yang akan membenarkan
kewujudan bersama melayu muslim dan bukan melayu. Pada Ogos 2001, kerajaan menahan 10
ahli kumpulan Mujahidin Malaysia di bawah ISA. Kerajaan mendakwa kumpulan tersebut
terlibat dalam rompakan bank, pengeboman gereja dan pembunuhan politik tempatan. Tahanan

46
termasuk anak kepada ketua PAS, Nik Aziz Nik Mat. Tidak lama selepas itu, pada 11 September
2001, terdapat pengganas menyerang Amerika Syarikat. Mahathir mengambil peluang untuk
meningkatkan retorik beliau mengenai ancaman yang telah ditimbulkan "fundamentalis"
organisasi islamik seperti KMM. Beberapa bulan selepas itu, pada Januari 2001, kerajaan
menahan tambahan 31 ahli Kumpulan KMM (Aliran,2001: 30). Selepas penahanan, Mahathir
menegaskan, 'terdapat satu parti yang disokong oleh militan dan tidak percaya pada demokrasi',
dan menghubungkan PAS dengan ekstremis islamik (Tong, 2001). Beliau menyambung, '[PAS]
akan menuduh barat menjadi anti-islam dalam usaha untuk menaikkan sokongan terhadap
mereka. Mereka telah memisahkan melayu dan muslim dan akan melakukan apa sahaja untuk
mendapat kelebihan' (The Star, 2001).
Tambahan pula, untuk menghubungkan PAS dengan ekstremis islamik, Mahathir juga
menggambarkan bentuk persatuan islam dengan PAS sebagai agresif dan ketinggalan zaman,
membezakan dengan versi beliau yang progresif dan islam yang bersederhana. Mahathir
menegaskan, 'Malaysia dibawah kekuasaan PAS tidak akan menjadi politik yang stabil dan tidak
akan berkembang. Malaysia berkemungkinan akan mundur' (C. Tan, 2000). Di dalam ucapan
sebelum perhimpunan umum UMNO 2002, Mahathir menegaskan:
Dalam usaha untuk meningkatkan nasib mereka di kemudian hari...[muslim] perlu lebih
berkemahiran dan berjaya dalam mentadbir dan pembangunan negara mereka,
memperoleh semua pengetahuan dan keperluan kemahiran untuk tujuan tertentu. Apa
yang.... tidak bernasib baik adalah sebaik sahaja kerajaan negara islam cuba untuk
membangunkan negara... dengan memperoleh pengetahuan sains dan teknologi, akan
muncul kumpulan yang akan membangkang niat tersebut disebabkan bagi mereka ianya
sekular dan tidak islamik dan kerajaan mesti ditumbangkan... walaupun mereka
menggelar diri.... parti islamik, mereka tidak ragu- ragu untuk mengabaikan pelajaran
islam dengan mengisytiharkan kerajaan adalah tidak muslim dan mereka telah bersedia
untuk membunuh ketua kerajaan dan muslim yang lain untuk menyekat kemajuan yang
mana mereka isytihar sekular. (Mahathir, 2002b).
11 September 2001 adalah hari penentu dalam perjalanan hidup Mahathir ke arah
memulihkan politik. Mahathir memanfaatkan pengganas yang menyerang Amerika Syarikat
untuk memburuk-burukkan extrimisme islamik dan untuk mendapat kelebihan dalam perlawanan
dengan PAS. Mahathir cuba untuk memburuk-burukkan pembangkang islam semasa reformasi.

47
Walaubagaimanapun hak kekuasaan politik pembangkang menenggelamkan retorik ancaman
ekstrimis islamik, dengan membawa orang untuk menyokong pakatan pembangkang. Selepas
911, bagaimanapun, ketakutan ancaman yang di beritahu Mahathir menjulang luas, menaklukkan
jangkaan pembaharuan politik demokrasi dilaburkan dalam pembangkang, termasuk PAS. Oleh
itu, 911 mempunyai impak yang besar dalam perlawanan antara BN Mahathir dan pakatan
pembangkang.
11 September membantu Mahathir dalam dua cara yang berbeza untuk menakluki
melayu-muslim dan komuniti bukan melayu. Pertama, sejurus sahaja selepas pengganas
menyerang pada 11 September, Mahathir mengecam apa yang berlaku. Pendirian tegas beliau
terhadap ekstremis islamik dan pengganas adalah psikologi untuk bukan melayu di Malaysia,
yang mana, sekian lama, tinggal di negara yang mana populasinya adalah majoriti muslim.
Mahathir berkata, 'kita akan menentang habis-habisan kumpulan ini yang mana bertentangan
dengan ajaran islam kerana kita tidak mahu orang dalam negara kita ditindas seperti orang di
Afghanistan' (Utusan Malaysia, 2001a). Beliau juga berhujah, 'tiada pewajaran dalam tindakan
pengganas walaupun ianya dikatakan untuk sebab yang murni' (Utusan Malaysia, 2001c).
Kedua, Mahathir mengkritik hebat Amerika Syarikat tentang pencerobohan terhadap
Afghanistan dan Iraq untuk memanfaatkan antipati melayu muslim terhadap pencorobohan.
Beliau berkata:
[Afghanistan] telah diserang dengan senjata tanpa mengenal siapa pun. Ramai manusia
yang tidak bersalah, rakyat jelata, wanita tua dan muda, kanak- kanak, yang sakit, telah
dibunuh atau cedera dan berjuta- juta manusia di negara yang tidak bernasib baik ini
melarikan diri ke negara jiran di mana mereka tinggal dalam keadaan yang huru hara...
tetapi pengganas tidak berhenti begitu sahaja.. Mengalahkan Afghanistan tidak memberi
apa- apa kesan dalam peperangan antara pengganas.. Kami pasti kes utama keganasan
mereka adalah kemarahan mereka sendiri... [berkenaan] penindasan negara islam dan
muslim seluruh dunia. Jika pengganasan perlu dihentikan, ketidak adilan dan penindasan
Israil terhadap Palestin dan rakyatnya perlu dihentikan secepat mungkin terlebih dahulu.
(Mahathir, 2002b).
Kutukan Mahathir berkaitan pencerobohan dan penindasan yang berikutnya di
Afghanistan dan Iraq merupakan nafas baru imejnya sebagai pemimpin yang kuat dan lantang
dalam sebuah negara Islam di kalangan Melayu Islam. Mahathir tidak berhenti di situ: dia

48
merayu kepada Melayu Islam untuk bersatu di bawah penglihatan progresif Islam untuk
mengelakkan nasib negara- negara Islam yang ditindas oleh Barat. Beliau menegaskan pada
tahun 2003:
Mereka mahu menindas kita. Lihatlah apa yang berlaku kepada Afghanistan, Iraq dan
ancaman terhadap Syria. Jangan berfikir hanya sebentar bahawa satu- satunya negara
Arab menghadapi tekanan sedemikian. Jika kita lemah, kuasa besar akan melakukan
perkara yang sama kepada kita. Tetapi, jika kita bersedia untuk menguasai ilmu baru
dan berdoa kepada tuhan, Insyaallah ... doa kita akan dijawab. (Dicetak semula dalam
Ainon Mohd, Sajahan Waheed, & Ahmad Fairuz Othman, 2003)

Mahathir memburuk- burukkan ekstremisme Islam, termasuk PAS, terutamanya untuk

mengatasi populariti melonjak PAS selepas pergerakan Reformasi dan pilihan raya 1999 dan
untuk mendapatkan semula sokongan orang- orang Melayu. Retorik[1] ini adalah strategi biasa
pasukan pengawal dibawah pengepungan nasionalisme kolektivis. Walau bagaimanapun, ia
menerima banyak lagi selepas pilihan raya 1999 yang serius mengancam hegemoni[2] politik
Mahathir. Pada 11 September, menunjukkan bahawa Mahathir memberi amaran mengenai
bahayanya ekstremisme Islam. Mahathir menyuarakan kutukan terhadap keganasan dan
pencerobohan Afghanistan dan Iraq kepada masyarakat bukan Melayu dan membolehkan orang
Melayu Islam untuk melepaskan kemarahan mereka terhadap pencerobohan, sekali gus
meningkatkan kedudukan Mahathir sebagai seorang pemimpin dunia Islam yang pandai dan
jelas.

Mencemar Elemen Nasionalis ethnokultur

Mahathir juga menggunakan strategi memburuk- burukkan yang dipanggil 'kumpulan ektremis[2]
kecil' dalam masyarakat Melayu dan bukan Melayu. Retorik tersebut mengingatkan orang
Melayu mengenai bahaya yang ditimbulkan oleh kumpulan bukan Melayu kepada hak- hak dan
keistimewaan khas orang Melayu. Pada masa yang sama, Mahathir akan memberi amaran
kepada orang bukan Melayu terhadap ancaman daripada nasionalis ethnokultur Melayu atas
minat dan kehadiran mereka di Malaysia. Dengan timbulnya kebimbangan ketidakstabilan etnik,
Mahathir bertujuan untuk menekankan ancaman berterusan kepada kewujudan dan keharmonian

49
etnik bersama dalam Malaysia. Dalam konteks ini, Mahathir cuba untuk menunjukkan bahawa
dia tidak terlepas pandang terhadap ancaman tersebut di Malaysia, beliau masih mempunyai
pilihan terbaik untuk pelbagai etnik Malaysia.
Mahathir menganggap bahawa majoriti rakyat Malaysia menerima sivik visinya untuk
sebuah negara Malaysia. Beliau memuji mereka kerana menerima budaya "Malaysia" dan
toleransi etnik mereka. Pada tahun 2000, Dr Mahathir berkata:
Hanya mereka yang tidak dapat menerima kebudayaan Malaysia merasakan bahawa
integrasi Melayu, budaya India dan Cina telah bercampur dan ia adalah sesuatu yang
tidak baik ... Tadi, kami nampak kanak- kanak Cina memakai pakaian tradisional
Melayu. Kanak- kanak India juga memakai pakaian Melayu. Ini adalah benar Malaysia
... Malaysia yang biasa ... ini adalah sangat baik dan tidak boleh didapati di kebanyakan
negara lain. Kita patut berterima kasih untuk itu. (S.Singh & Chow, 2000).
Walaubagaimanapun, apabila Mahathir menghadapi sebarang tentangan terhadap inisiatif
beliau, dia tidak membiarkan mana- mana kenyataan yang keras dan akan mengalih perhatian
pembangkang "ekstremis" beliau. Apabila Mahathir menolak rancangannya untuk Sekolah
Wawasan dan pengajaran sains dan matematik dalam bahasa Inggeris, terdapat tentangan
daripada masyarakat Cina, terutama dari satu kumpulan pendidik Cina dipanggil Ding Jia zong
(sebuah badan bersatu daripada jawatan kuasa Persatuan Sekolah Cina Malaysia dan Guru
Persatuan Sekolah Cina Malaysia) yang bimbang tentang impak skim yang akan wujud dalam
hak masyarakat Cina untuk pendidikan Cina dan sekolah- sekolah Cina Sederhana (Koh, 2002).
Mahathir mengkritik keras pendidik Cina tersebut, dengan alasan:

Seolah- olah mereka (kumpulan pendidik) tidak mengaku untuk menjadi rakyat
Malaysia atau bersama dengan kaum- kaum lain. Mereka mahu segala- galanya
dipisahkan ... sekolah Cina dipisahkan dari sekolah lain sehingga mereka menjadi
sekolah- sekolah asing ... Sebarang percubaan untuk mengasingkan Cina dari kaum lain
akan menghalang perpaduan di kalangan pelbagai kaum. Kritikan saya adalah menjurus
ke arah kumpulan kecil ini. Bilangannya tidak besar, tetapi ia bertindak seolah- olah
untuk menakutkan atau mengancam Kerajaan. Ini adalah sebab mengapa saya
menganggap mereka sebagai ekstremis dan saya akan mengkritik ekstremis sama ada

50
 orang Melayu, Cina atau India. Tidak ada tempat untuk ektremis di Malaysia. (P.
Singh, 2000)
Walaubagaimanapun, Mahathir sudah cukup berhati- hati untuk menggambarkan
ektremis Cina sebagai 'kumpulan kecil', untuk mengelakkan daripada menyinggung perasaan
majoriti masyarakat Cina yang telah menyokong kerajaan dalam pilihan raya 1999. Beberapa
hari selepas Mahathir membuat kenyataan di atas, beliau menjelaskan kritikannya dan juga
memohon maaf kepada masyarakat Cina, yang disifatkannya sebagai sederhana (J. Tan, 2000).
Apabila datang kepada isu bahasa iaitu, penekanan yang semakin meningkat pada Bahasa
Inggeris sebagai medium pengajaran, terdapat tentangan daripada masyarakat Melayu juga.
Dewan Bahasa dan Pustaka dan PAS yang diterajui kritikan masyarakat Melayu percubaan
kerajaan untuk memperluaskan penggunaan Bahasa Inggeris (Yi, 2002). Mahathir membalas
kritikan itu dengan berkata 'Menguasai bahasa Inggeris tidak akan menjadikan kita kurang nilai
Melayu atau Islam. Sebenarnya perkembangan bahasa Melayu bukan dengan menolak
penerimaan bahasa lain, tetapi melalui penguasaan bahasa lain (Mahathir, 2001). Mahathir pergi
lebih jauh untuk mentakrifkan semula nasionalisme linguistik Melayu. Beliau menegaskan:
Pelajar Melayu sendiri berfikir bahawa jika mereka belajar bahasa Inggeris, mereka
tidak mengamalkan nilai kebangsaan, mereka tidak menyokong Bahasa Melayu ...
Kami percaya bahawa nasionalis adalah seseorang yang telah menguasai semua
pengetahuan dan kemahiran serta mampu bertanding menentang yang lain di seluruh
dunia. Itulah nasionalis yang sebenar. Tetapi mereka berpendapat bahawa hanya
dengan bercakap dalam Bahasa Melayu menjadikan anda seorang nasionalis, dan itu
adalah tidak benar. (Mahathir, 2000a)

Mahathir juga ditegur sekumpulan kecil dalam UMNO yang dipanggil untuk
mempertahankan hak- hak istimewa orang Melayu. Pada tahun 2001, kumpulan itu, yang
dikenali sebagai Barisan Bertindak Melayu (BBM), menganjurkan perhimpunan di Kuala
Lumpur. Mereka mendakwa tujuan mereka ialah untuk menyatukan orang Melayu dan para
dominasi Melayu, yang bercanggah dengan wawasan nasionalis sivik Mahathir. Mahathir tidak
mengalu- alukan jenis kumpulan nasionalis Melayu ini dan jelas menjauhkan dirinya, berkata
'kita tidak mahu untuk membuat ia kelihatan seolah- olah kita akan melawan Cina atau sesuatu
seperti itu' (Utusan Malaysia, 2001b). Dia menyangkal semua sokongan UMNO kepada

51
kumpulan nasionalis ini untuk menutup mulut retorik ethnokultur nasionalis Melayu (Holland,
2001: 18).
Episod ini mempamerkan bagaimana Mahathir cuba untuk menunjukkan dia adalah
seorang yang tegas dalam menangani isu- isu yang berpotensi menggugat kestabilan dalam
pelbagai etnik Malaysia. Mahathir menekankan ethnokultur nasionalis atau ancaman
cauvinisme[1] untuk menanam rasa takut. Dengan berbuat demikian, Mahathir cuba untuk
menunjukkan beliau masih relevan dan pilihan yang lebih baik berbanding pakatan
pembangkang yang belum teruji kerana hanya dia saja boleh menjamin kewujudan bersama
secara aman dalam pelbagai masyarakat etnik di Malaysia.

Pembangkang Sebagai Acaman Kepada Penindasan Bangsa

Dan Authoritarian Malaysia Wajar.
Mahathir juga dikaitkan dengan pembangkang politik, terutamanya Keadilan dan gerakan
Reformasi, untuk ancaman asing yang cuba untuk melemahkan kemerdekaan Malaysia. Retorik
ini diterapkan rasa takut supaya penduduk tidak memberi sokongan mereka kepada
pembangkang. Di samping itu, Mahathir membenarkan langkah autoritarian untuk menindas
pembangkang demi kepentingan seluruh masyarakat negara. Secara logik itu adalah pandangan
biasa nasionalis kolektivis seperti Mahathir.
Selepas pilihan raya 1999, tindakan keras yang pertama bagi pakatan pembangkang
berlaku pada Black 14 pada ulang tahun Anwar dijatuhkan hukuman enam tahun penjara atas
tuduhan rasuah pada 14 April, 1999. Semasa demonstrasi Black 14 pada 2001, polis menahan
beberapa aktivis Reformasi dan pemimpin Keadilan di bawah ISA. 52 Mereka juga dituduh cuba
menggulingkan kerajaan dengan kekerasan. Seminggu sebelum ditahan, Mahathir
membangkitkan ancaman asing, dengan mendakwa bahawa penyokong asing, dengan hasutan
kuasa asing, telah cuba untuk menggulingkan kerajaan (Jegathesan, 2001). Beberapa bulan
kemudian, Mahathir menegaskan:
Tekanan ke atas kerajaan boleh dibuat oleh siapa sahaja, termasuk orang asing.
Kesannya, bukan sahaja pemulihan ekonomi menjadi mustahil, tetapi, dengan kebebasan
yang pernah menjadi sumber kebanggaan kini hampir tidak wujud. Ini adalah hasil
daripada "reformasi" dan demonstrasi jalanan. Adakah kita mahu melihat semua ini

52
 dibawa ke negara kita melalui kumpulan "reformasi ? Mereka (kuasa asing) hanya
digunakan pembangkang sebagai alat untuk mencapai niat jahat mereka. Jika ada orang
tertentu yang mereka galakkan untuk menggerakkan rakyat dan mempengaruhi dunia
dengan mempercayai amalan buruk Kerajaan yang mereka benci, maka seolah- olah
nasib malang orang itu akan dipermodalkan. (Mahathir 2001)
Menurut Mahathir, kuasa- kuasa asing berniat melemahkan kestabilan Malaysia dan
kemakmuran yang digunakan parti pembangkang dan Reformasi untuk mencapai matlamat
mereka. Oleh itu, Mahathir percaya bukan sahaja adalah wajar untuk halang pembangkang tetapi
juga untuk menggunakan sukatan autoritarian seperti ISA. Mahathir yang berada di Washington
menggunakan ISA untuk menahan ahli- ahli politik pembangkang di Black 14 pada tahun 2001.
Beliau menafikan secara tidak demokratik dan berkata, Jika kita benar- benar mahu
melumpuhkan pembangkang, kita perlu menahan pemimpin mereka, bukan sebahagian dari
orang- orang yang kecil ringan dalam parti mereka Mereka mengatakan sesuatu yang
menganggu orang ramai, jadi kita mesti mengambil tindakan terhadap mereka '(Yap, 2002).
Selepas serangan pengganas di Amerika Syarikat pada 11 September 2001, Mahathir menemui
alasan baru untuk merasionalkan penggunaan penahanan tanpa perbicaraan. Beliau menegaskan:
.... terdapat pengganas di negara ini. Itulah sebabnya mengapa kita memerlukan ISA.
Apabila kita menggunakan ISA untuk menghentikan pengganas, kita disalahkan sebagai
tidak demokratik, tidak adil dan semua itu, tetapi kini mereka melakukan apa yang kita
telah lakukan, mereka belajar daripada kami. (Firdaus Abdullah, 2001).

Mahathir bertujuan untuk mengasingkan parti- parti pembangkang yang memberikan

ancaman kepada ketuanan politik beliau dalam pilihan raya 1999. Ketakutan yang diterapkan
oleh Mahathir dijangka menggalakkan rakyat Malaysia untuk menyokong Mahathir sebaliknya.
Mahathir menggunakan langkah- langkah autoritarian, yang juga memberi amaran kepada
penduduk tidak menyokong pembangkang jika mereka tidak mahu mengalami nasib yang sama
seperti pemimpin pembangkang yang ditangkap. Langkah- langkah autoritarian, yang
mencerminkan nasionalisme kolektivis Mahathir, telah dibenarkan oleh kepentingan komuniti
nasional.

53
 Hasil Pilihan Raya Kecil Menunjukkan Pemulihan Mahathir
Percubaan Mahathir untuk mendapatkan kembali sokongan politik telah mengubah
landskap politik Malaysia. Dalam temu bual yang telah saya jalankan pada tahun 2003, Ahli
Majlis Tertinggi Pemuda UMNO menyatakan kebimbangan penduduk, terutama komuniti
Melayu, agak berbeza daripada semasa zaman kegemilangan gerakan Reformasi. Beliau
menegaskan:
[semasa tempoh Reformasi] emosi-emosi adalah tinggi. Terdapat Mata hitam [daripada
Anwar] dan benda yang lain. Jadi sudah tentu, terdapat sedikit perubahan strategik dalam
pandangan masyarakat Melayu. Tetapi, hari ini, isu-isu kemakmuran jangka panjang, isu-
isu globalisasi yang mencabar dan isu-isu penyertaan ekonomi Melayu kembali dalam
agenda [masyarakat Melayu].53
Perubahan sikap rakyat Malaysia ke arah UMNO sebahagiannya refleksi daripada
keputusan beberapa siri pilihan raya kecil selepas pilihan raya 1999. Jadual 5-3 menunjukkan
keputusan pilihan raya kecil. Sembilan pilihan raya kecil dan pilihan raya Dewan Undangan
Negeri Sarawak sejak pilihan raya umum 1999. Keputusan pilihan raya kecil, sebelum dan
selepas 2001, apabila Mahathir mula mendapatkan semula dominasi beliau dalam Umno,
menunjukkan perbezaan yang ketara . Selain itu, keputusan pilihan raya Dewan Undangan negeri
Sarawak negeri, yang telah diadakan seminggu selepas kejadian 911 dan selepas Mahathir
menaikkan retorik ancaman daripada pelampau Islam, menunjukkan perbezaan yang lebih
ketara. Dalam pilihan raya kecil diadakan sebelum tahun 2001, pakatan pembangkang kurangkan
majoriti BN dalam pilihan raya umum 1999 dengan ketara. Gabungan BA mencapai
kemenangan menakjubkan di negeri Lunas menang kerusi Dewan Undangan di Kedah, kampung
halaman Mahathir, sekali gus menafikan BN majoriti dua pertiga di Dewan Undangan Negeri
(Saiful Azhar Abdullah, 2000). Walau bagaimanapun, pemeriksaan pos-2001 keputusan pilihan
raya kecil menunjukkan bahawa, pertama sekali di Likas, BA dikalahkan. Walaupun BN
mempunyai kelebihan yang jelas di Malaysia Timur, ruang sisi yang meningkat daripada
prestasinya dalam pilihan raya 1999 adalah besar.54 Selepas serangan pengganas 911, prestasi
pilihan raya BN meningkat dengan lebih ketara.
Selain daripada BN menyapu bersih pilihan raya negeri Sarawak, BA juga kehilangan
kerusi parlimen (Pendang) yang dipegang oleh Presiden PAS, Allahyarham Fadzil Noor, dan
hampir kalah di kerusi Dewan Undangan Negeri, memenangi hanya dengan jumlah 508 undi.

54
Kecuali bagi kerusi Dewan Undangan Negeri Bukit Anak, dalam semua pertandingan lain, parti-
parti komponen BN memenangi kerusi mereka dengan majoriti meningkat dengan ketara
daripada pilihan raya 1999 (Syed Arabi Idid, Abdul Rashid Moren, & Saodah, 2003).
Table 5.4 Pilihan raya kecil dari 1999 pilihan raya umum sehingga akhir tahun 2002

Tarikh Daerah Negeri Pilihan raya kecil Pilihan raya 1999

April 2000 Sanggang Pahang BN menang dengan BN menang dengan

1,963 4,970

Jun 2000 Teluk N. Sembilan BN menang dengan BN menang dengan

Kemang 5,972 9,942

November Lunas Kedah Keadilan menang BN menang dengan

2000 dengan 530 4,700

July 2001 Likas Sabah BN menang dengan BN menang dengan

7,500 4,962

September Sarawak BN menang 62 kerusi manakala DAP dan Bebas menang 3 dan 2
2001 kerusi pada pilihan raya negeri 1996

Januari 2002 Indera Perlis BN menang dengan BN menang dengan

Kayangan 2,592 1,974

Mac 2002 Kethari Pahang BN menang dengan BN menang dengan

2,204 231

July 2002 Anak Bukit Kedah PAS menang dengan PAS menang dengan
508 1,840

July 2002 Pendang Kedah BN menang dengan 283 PAS menang dengan
2,939

Oktober Gaya Sabah BN menang dengan BN menang dengan

2002 11,932 4,117

55
Sumber: Merujuk kepada Election Commision Website (http://www.spr.gov.my) dan banyak
jenis surat khabar* 1999 Mac keputusan pilihan raya.

5.6. KESIMPULAN

Pertikaian puak UMNO di antara Mahathir dan Anwar pada tahun 1998, wacana telah
digunakan untuk membela kedudukan mereka dan gerakan politik adalah berdasarkan kepada
idea-idea yang berbeza daripada komuniti nasional. Mereka mengemukakan politik yang berbeza
hasil daripada perbezaan perspektif nasionalisme untuk memahami pertikaian itu selagi kajian
tidak menolak kepentingan lain seperti persaingan peribadi, pertembungan naungan, perebutan
kuasa, perbezaan dasar dan sebagainya. Selagi Mahathir dan Anwar tidak bersetuju ke arah
nasionalis sivik, perbezaan mereka itu amat jelas di antara hubungan antara individu dan
komuniti nasional, perbezaan ini yang akan menyebabkan kesan politik yang berbeza :
pemerintahan autoritarian dan politik demokrasi.
Konsep Mahathir terhadap komuniti nasional adalah kolektivis. Dalam pertikaian itu,
pandangan Mahathir dinyatakan dalam penindasan authoritarian dan kebencian terhadap politik
pihak lawan demi kepentingan bangsa Malaysia. Sebaliknya, agenda Anwar untuk pembaharuan
politik, yang merupakan alternatif ideologi kepada pandangan Mahathir, mencerminkan andaian
individualistik mengenai komuniti nasional. Pandangan yang individualistik biasanya dinyatakan
dalam permintaan untuk pembaharuan demokratik, memupuk masyarakat sivil, dan toleransi
politik pihak lawan, kedudukan ideologi Anwar jelas bertentangan dengan nasionalisme
kolektivis-autoritarian nasionalisma Mahathir. Individualistik Anwar boleh diringkaskan dalam
tiga aspek berikut: kepentingan hak individu dan kebebasan terhadap penindasan masyarakat
individu; demokrasi politik dan memupuk masyarakat sivil sebagai gambaran hak individu dan
kebebasan, dan menentang retorik kolektivis-autoritarian yang menjadi ancaman kepada
masyarakat.
Krisis ekonomi 1997 yang melanda Malaysia adalah satu cabaran yang serius kepada
kesahihan nasionalis Mahathir dimana sebahagian besar penduduk optimis pada masa depan
ekonomi yang makmur. Untuk mengekalkan sokongan dan kesahihan beliau, Mahathir
menakutkan faktor-faktor luaran, menuduh dana spekulatif antarabangsa dan kuasa-kuasa besar

56
ekonomi. Ini adalah tindak balas nasionalis authoritarian kolektivis. Sebaliknya, Anwar
mempunyai penawar yang berlainan untuk krisis ekonomi, sekaligus menaikkan ketegangan
antara Mahathir dan beliau. Ketegangan yang semakin menjadi akhirnya membawa kepada
pemecatan Anwar secara tiba-tiba pada tahun 1998, yang merupakan permulaan gerakan
Reformasi yang menuntut pembaharuan ekonomi dan politik. Kedudukan nasionalis kolektivis-
autoritarian Mahathir adalah jelas ditunjukkan dalam tindakannya terhadap Anwar dan tindakan
keras autoritarian beliau melumpuhkan gerakan Reformasi.
Selepas pemenjaraan Anwar, gerakan Reformasi telah berjaya digantikan oleh pakatan
pembangkang, BA, dimana langkah-langkah pembaharuan yang konkrit mencerminkan
nasionalisme individualistik dalam manifesto pilihan raya umum itu. Selain ciri-ciri nasionalis
ethnokultural parti komponen BA, mereka berkongsi kedudukan individualistik-libertarian
nasionalis untuk reformasi politik mengikat mereka ke dalam gabungan. Persaingan kedudukan
diuji dalam pilihan raya 1999 dan keputusan pilihan raya menunjukkan bahawa Mahathir hilang
lenyap politik yang cukup besar terhadap cabaran yang dipasang oleh kedudukan nasionalis
individualistik-libertarian.
Selepas pilihan raya, Mahathir cuba untuk mendapatkan semula kedudukan yang hilang,
bersandar kepada strategi ganison-bawah-pengepungan, iaitu, retorik ancaman kepada komuniti
nasional. Mahathir menegaskan semula komitmen beliau ke arah nasionalis sivik untuk meraih
sokongan bukan Melayu. Pemulihan ekonomi yang cepat memberanikan Mahathir untuk
mendapatkan semula sokongan yang telah hilang. Retorik Mahathir terhadap ancaman daripada
ekstremisme Islam, bahaya yang ditimbulkan oleh pelampau nasionalis ethnokultural dan bahaya
pembangkang yang disokong oleh kuasa-kuasa asing untuk menggugat kestabilan Malaysia dan
kemakmuran bergema dengan ketakutan dan huru-hara yang disebabkan oleh insiden 911.
Sesungguhnya, seperti yang ditunjukkan oleh keputusan beberapa pilihan raya kecil yang
diadakan selepas pilihan raya 1999, Mahathir kembali mendapat sokongan walaupun tidak
semua sokongan yang beliau dapat semasa tewas pada pilihan raya 1999, dengan yang demikian
menunjukkan daya tahan ideologi nasionalis dan retorik Mahathir dalam politik Malaysia .
Corak konflik ideologi nasionalis yang dikenal pasti dalam pertikaian tahun 1969 dan 1987
diulangi pada tahun 1998, tetapi dengan putar belit yang besar. Terdapat persamaan. Pertikaian
1998 adalah satu cabaran dari Anwar (dengan andaian baru nasionalis mencerminkan rasa tidak
puas hati masyarakat dengan wawasan nasionalis) kepada kedudukan nasionalis kolektivis-

57
autoritarian Perdana Menteri. Perbezaan ini timbul daripada fakta yang menyatakan soalan
nasionalis yang menguasai pertikaian sebelum ini, pada tahap tertentu, ditangani dan soalan
nasionalis yang baru telah muncul telah ditenggelamkan. Berdasarkan, pertikaian 1998 yang
berkisar konflik antara nasionalisme autoritarian kolektivis dan nasionalisme individualistik-
libertarian. Akhirnya, jika corak sebelumnya boleh menjadi panduan, nampaknya persaingan
kedudukan nasionalis baru akan membentuk pertikaian puak UMNO di masa hadapan, , sehingga
soalan itu diselesaikan jika ada.
1
Kenyataan Mahathir sendiri mengesahkan arah beliau sertai untuk memimpin Malaysia
tidak banyak berbeza daripada Abdul Rahman , yang dikritik hebat pada tahun 1969. Mahathir
pernah berkata, Saya pasti bahawa Tengku [Abdul Rahman] berpuas hati dengan kejayaan
formula yang diinisiatif, formula dimana duti-terikat diteruskan untuk dimanfaatkan generasi
akan datang ... Formula ini berfungsi dengan jayanya dalam suasana budaya yang pelbagai. Hari
ini kita mempunyai tanggungjawab yang besar untuk mengekalkan dan meningkatkan ia. Kita
harus bersyukur kerana kita boleh mewujudkannya bersama-sama. Kami tidak meminta untuk
asimilasi kaum tetapi untuk lebih bertoleransi ... Ini adalah hakikat kehidupan di Malaysia,
sesuatu yang kita mesti belajar selalu bersyukur '(Bingkasan & Ridu, 2003). Analitikal,
nasionalisme budaya Abdul Rahman dan nasionalisme sivik Mahathir telah dibezakan dalam
tesis ini. Walau bagaimanapun, sejauh mana kedua-dua pemimpin cuba untuk beralih daripada
nasionalisme Melayu ethnokultural, mereka berkongsi arah nasionalis yang sama, walaupun
andaian mereka tentang identiti negara dan ciri-ciri institusi adalah berbeza. Tambahan lagi,
dalam kajian akademik identiti kebangsaan dan cubaan golongan elit politik untuk
membangunkan identiti nasional di Malaysia, nasionalisme budaya dan nasionalisme sivik tidak
jauh berbeza tetapi secara umumnya dirujuk sebagai lebih nasionalisme bertolak ansur", "lebih
inklusif, atau "Malayan atau nasionalisme Malaysia "menentang" nasionalisme Melayu.
2
Mencerminkan kepentingan pertikaian 1998, terdapat beberapa kajian dilakukan. Hwang
menyatakan bahawa pertikaian itu adalah daripada persaingan peribadi antara Mahathir dan
Anwar (Hwang, 2003). Begitu juga, Stewart berpendapat bahawa pertikaian itu daripada
persaingan peribadi antara kedua-dua yang memuncak semasa krisis ekonomi. Beliau berkata
Mahathir melihat ada cabaran terhadap beliau dan sebab itulah beliau telah mengambil inisiatif
dalam persaingan dengan memecat Anwar (Stewart, 2003). Cheah melihat bahawa persaingan
peribadi antara Mahathir dan Anwar telah ada dalam parti dan ia dilihat kerana cara yang

58
berbeza semasa krisis ekonomi (Cheah, 2002). Muzaffar tidak teragak-agak untuk membuat
kesimpulan yang cukup mudah, bahawa pertikaian itu adalah diantara perebutan kuasa antara
kedua-dua pemimpin tertinggi UMNO (Muzaffar, 1998). Fundson mempunyai pendapat sama
bahawa pertikaian adalah mengenai perebutan kuasa di antara Mahathir dan Anwar dan beliau
menambah lagi kenyataan bahawa Anwar "lebih berrnas dari Tuan iaitu Mahathir (Funston,
1999). Kes jelas menunjukkan bahawa pertikaian itu adalah kompleks naugan perjuangan dan
perebutan kuasa. Juga, terdapat sedikit perbezaan pendapat mengenai pertentangan polisi di
antara Mahathir dan Anwar mengenai bagaimana untuk membetulkan Ekonomi Malaysia (Case,
1999). Hilley menyedari bahawa terdapat perbezaan ideologi antara Mahathir dan Anwar Tetapi,
beliau berkata perbezaan itu tidak sampai ke tahap menyebabkan pertikaian itu. Sebaliknya, apa
yang mencetuskan pertikaian itu adalah pendekatan kepada krisis ekonomi Anwar daripada
Mahathir dan perbezaan yang sangat berbeza dianggap menjejaskan apa yang Mahathir telah
lakukan pada 20 tahun yang lepas untuk membangunkan ekonomi Malaysia (Hilley 2001). Akhir
sekali, Khoo mengatakan bahawa analisis pertikaian di antara Mahathir-Anwar memerlukan
penjelasan yang komplek. Dia menegaskan bahawa pertikaian itu adalah akibat yang datang
daripada dasar-dasar ekonomi yang berbeza, perebutan kuasa dan ideologi, liberalisme Anwar
terhadap politik yang lebih autoritarian menentang Mahathir (B. T. Khoo, 2003).
3
Anwar memegang jawatan yang berbeza dalam kerajaan. Beliau orang pertama yang
dilantik sebagai Timbalan Menteri di Jabatan Perdana Menteri (1982-S3), selepas itu beliau
memegang jawatan seperti Menteri Kebudayaan, Belia dan Sukan (1983-1984), Pertanian (1984-
1986), Pendidikan (1986- 1991) dan dilantik sebagai Menteri Kewangan pada tahun 1991. Selain
itu, dalam UMNO, beliau dipilih sebagai Ketua Pemuda (1982) selama tiga penggal sehingga
tahun 1987, selepas itu beliau telah dipilih Naib Presiden.
4
Menurut pengikut Anwar, semasa Mahathir kelihatan tidak mempunyai peluang besar
untuk menang pada tahun 1987 di dalam pemilihan parti menentang Razaleigh, pengikut Anwar
cuba untuk memujuk Anwar untuk bertukar ke parti Razaleigh. Anwar berkata tidak akan!
Tiada perjanjian! Saya menyokong Mahathir dan jangan kamu membuat perjanjian rahsia
dengan mereka. Jika kumpulan B menang, saya akan meletakkan jawatan, walau jika saya
menang Naib Presiden sekalipun. Kesetiaan saya ialah pada Mahathir. Saya telah berjanji
sokongan saya pada Mahathir dan saya tidak akan mengingkari janji saya. (Aliran, 2003:21)

59
 5
Kelayakan islam Anwar jarang sekali dipertikaikan. Anwar mengambil jurusan didalam
pengajian melayu di Universiti Malaya. Semasa dia bergelar pelajar, Anwar terlibat dengan kelab
Bahasa Melayu di Universiti Malaya. Selepas pengijazahan, Anwar terlibat dengan pelbagai
organisasi islamik domestik dan luar Negara seperti ABIM (Angkatan Belia Islam Malaysia)
sebagai presiden pada 1974, World Assembly of Muslim Youth for Asia and Pacific Region
sebagai ahli jawatankuasa pada 1976-1982, International Islamic Federation of Student
Organisation for Asia and Pacific Region sebagai ahli jawatankuasa pada 1976-1982,
International Islamic Thought sebagai ahli jawatankuasa pada 1981-1982, International Islamic
Council sebagai ahli jawatankuasa pada 1981-1984, International Islamic Charitable Foundation
sebagai ahli jawatankuasa pada 1982 dan Islamic Consultative Body Malaysia sebagai ahli biasa
pada 1982. Sebagai tambahan, selepas Anwar menyertai UMNO, dia menerapkan kebanyakkan
polisi islamik yang mana Mahathir telah mulakan semasa awal 1980 an. Sebagai contoh,
penubuhan Universiti Islam Antarabangsa di Malaysia. Anwar telah menjadi presiden dalam
Universiti tersebut sejak 1988. Sebelum Anwar menyertai UMNO, sebagai pelajar aktif, dan
ketua ABIM, beliau bekerja secara senyap dengan PAS. Di dalam beberapa pemilihan awam,
beliau secara terbuka menyokong PAS dan aktif berkempen untuk calon PAS. Satu sebab utama
UMNO membawa Anwar ke dalam parti pada 1982 adalah untuk melawan perkembangan
retorik islam PAS dan untuk bekerjasama dengan akar umbi pergerakan DAKWAH. Selepas
pemecatan Anwar pada 1998, walaubagaimanapun sesetengah berpendapat, Anwar boleh
membangunkan satu negeri islam di Malaysia, sekiranya berjaya menjadikan Mahathir Perdana
Menteri. Memandangkan Islam telah menjadi sebahagian penting di dalam kalangan orang
Melayu, pergerakkan Reformasi Anwar telah mengambil kedudukan ethnokultural nasional.
Walaubagaimanapun, kelayakan Islamik Anwar kurang di ambil perhatian kerana aspek
keagamaan kurang dititikberatkan pada masa itu. Berbanding dengan demokrasi, keadilan social,
dan pembetukan politik yang lebih menarik perhatian pengikut Reformasi. Dengan kata lain,
kelayakkan islamik Anwar telah menyumbang kepada peningkatan sokongan masyarakat melayu
kepada Anwar, agak sukar untuk dikatakan bahawa pergerakkan Reformasi mempunyai
kekuatan dalam keagamaan. Jika benar pergerakkan ini mempunyai kekutan dalam keagamaan,
pergerakkan ini tidak boleh bekerjasama dalam pakatan dengan DAP dan NGO bukan islam
yang lain seperti Suaram, NGO yang menyokong untuk hak manusia. Selain itu juga, temu
ramah bersama pengikut rapat Anwar juga telah menolak sebarang sindiran yang mana

60
mengkaitkan Anwar dengan negeri islamik dan pemerintahan teokratik. Temu ramah ini juga
menyatakan tidak perlu risau dengan keislaman Anwar. Apabila dia berada di tapuk kerajaan,
saya tidak dengar sebarang aduan. Ini mungkin satu bentuk unjuran mundur dalam isu semasa.
Tetapi, dia melafazkan dengan sederhana, lebih masuk akal (islam berbanding pemikiran orang).
Anwar dengan pemikiran yang lebih intelektual, tidak kolot seperti ulama PAS (guru agama)
atau sesuatu seperti itu. (daripada 19 Mei 2003, temubual di Kuala Lumpur dengan ketua
Keadilan yang rapat dengan Anuar).
6
Ahli yang terkenal dalam puak Mahathir pada 1996 termasuk Abdullah Ahmad Badawi
(Menteri Luar Negeri), Najib Razak (Menteri Pelajaran), Rafidah Aziz (Menteri Perdagangan
dan Industri), Abdul Rahim Thambi Chik (Ketua Pemuda UMNO)
Hishamuddin Hussein (memenangi jawatan Timbalan Ketua Pemuda UMNO pada 1996)
Sabbaruddin Chik (Menteri Kebudayaan, Kesenian dan Pelancongan) dan Sanusi Junid (Mantan
Menteri Pertanian dan setiausaha awam UMNO). Sementara itu, puak Anwar pula terdiri
daripada Muhyiddin Yassin (Menteri Besar Johor), Siti Zaharah Sulaiman (Timbalan Menteri
Kesihatan), Ahmad Zahid Hamidi (Ketua Penerangan Pemuda UMNO, Osman Aroff (Menteri
Besar Kedah), dan Salleh Said Keruak (Ketua Menteri Sabah).
7
Hakikatnya, pada sudut dan tahap tertentu, dalam proses pilihan raya demokratik, iaitu,
pengundian tertinggi diperhatikan menjadikan kekuatan di peringkat akar umbi. Satu delegasi,
yang mengundi dalam pilihan raya Perhimpunan Agung, terdiri daripada pemimpin-pemimpin
dari peringkat akar umbi. Sebagai contoh pertikaian proksi antara Mahathir dan Anwar
mengambil alih jawatan Menteri Besar Kedah. Pada tahun 1996, Mahathir mahu menggantikan
Osman Aroff, seorang penyokong Anwar, dengan Sanusi Junid, penyokong kuat Mahathir,
menyebabkan dendam di peringkat akar umbi, yang mana ia merupakan sesuatu yang
memalukan bagi Mahathir (Jayasankaran, 1995b: 8).
8
Dalam pilihan raya UMNO 1996, Abdullah Ahmad Badawi , Najib Razak dan
Muhammad Taib (dua yang terakhir beralih kepada puak Mahathir selepas 1993 pilihan raya)
telah dipilih sebagai Naib Presiden. Juga, kedudukan Majlis Tertinggi diduduki oleh penyokong
setia Mahathir. Puak Anwar mendakwa kemenangan hanya dalam pilihan raya untuk sayap muda
dan Wanita UMNO , yang mana ketuanya adalah penyokong setia Anwar.
9
Khoo Su-ming menerangkan latar belakang ideologi Anwar sebagai berikut: "Sudah
tentu, secara meluas menganggap bahawa pengganti pilihan Mahathir, Anwar Ibrahim, akan

61
membawa fasa baru kepada nasionalisme di Malaysia. Kenaikannya telah diiringi oleh kenaikan
seiring pemimpin lain dalam acuan "intelektual Asia baru". Bercakap tentang kebangkitan
masyarakat awam Asia dan era baru dalam politik (era baru politik"), Anwar seolah-olah
bersedia untuk mentakrifkan semula nasionalisme dan pemodenan sekali lagi apabila bergerak ke
dalam kedudukan kuasa sebagai Perdana Menteri. Dengan perwatakkan Islamik dan kelayakan
sekular serta dengan platform pluralis budaya popular ..., fasa baru dalam hegemoni semakin
menghampiri (S Khoo, 1999: 145)
10
Ia adalah menarik untuk ambil perhatian bahawa, sebagai tambahan kepada hujah-hujah
bagi pihak masyarakat awam, kebebasan individu dan demokrasi, Anwar sebenarnya mengkritik
beberapa aspek konkrit kerajaan Mahathir dan pandangan Mahathir, walaupun dia tidak
menamakan Mahathir atau kerajaan beliau secara khusus. Pertama, Anwar mengkritik
pemerintahan kerajaan penumpuan kuasa peribadi dengan berkata untuk tadbir urus
berperikemanusiaan, ia adalah penting bahawa kuasa terletak pada hak demokrasi yang
dianggotai dengan pihak berkuasa dan bukannya di tangan seorang individu (Anwar, 1996a: 52).
Pada satu corak yang paling berbeza di bawah pemerintahan Mahathir adalah penumpuan kuasa
di tangan seorang eksekutif yang dikuasai oleh Mahathir (Ho, 2001). Sebagai tambahan, Anwar
menyentuh dalam sidang perdebatan aman, perdebatan biasa ialah sejak keamanan tidak boleh
menjadi mutlak, akhbar mesti diterhadkan, perdebatan adalah mengelirukan ... Mereka yang
berdebat dalam sidang aman ialah kemewahan untuk membangunkan negara, masyarakat mereka
terlalu dan tidak bersedia untuk perbezaan pendapat oleh akhbar bebas, mempedulikan 200 tahun
sejarah Asia (Anwar, 1996a:46) , Mahathir telah sentiasa berhujah bahawa perlu ada sekatan ke
atas media demi kepentingan dan keselamatan negara. Anwar turut mengkritik badan kehakiman
Malaysia, yang berada di bawah kawalan kerajaan, menyifatkannya sebagai meminta maaf
untuk eksekutif(Amwar 1996a:64), dan akhir sekali, Anwar dinasihatkan berhati-hati terhadap
salah satu dari dasar pusat Mahathir ini, pengswastaan. Beliau membincangkan kebaikan
penswastaan, ingatan perlu dilakukan dari permulaan lagi. Badan swasta mesti sedar sepenuhnya
tanggungjawab sosial mereka. Langkah-langkah perlu dimulakan dan pemujukan moral
dijalankan untuk memastikan bahawa badan swasta dan benefisiari polisi tidak didorong semata-
mata oleh motif keuntungan, Penswastaan perlu menjadi telus dan tertakluk kepada satu
monopoli peraturan rangka kerja, Jangan sampai orang awam jatuh menjadi mangsa Titans
korporat dan membentuk penguasaan mutlak (Anwar , 1996a: 90-91), aspek tanggungjawab

62
social ini tidak disebut dalam rancangan penswastaan kerajaan, yang mana hanya menyatakan
rasional ekonomi sahaja.
11
Anwar berbalah, seseorang perlu..mengawal terhadap fanatic agama dan
ethnocentrisma, yang mana akibatnya merosakkan diri adalah cukup jelas (Anwar,.. 1995b), dan
beliau mencadangkan memupuk sederhana majoriti sebagai satu cara untuk menangani
ekstremisme. Merujuk pendekatan Anwar yang dipanggil jalan tengah antara anarki dan
mutlak, beliau berhujah di dalam kepelbagaian kebudayaan, kepelbagaian agama, dan
kepelbagaian etnik keadaan yang kita hidup ini, pendekatan ini telah mengambil kepentingan
tambahan. Setiap komuniti akan sentiasa mempunyai extremist tersendiri, yang mana jika diberi
bebas kekangan akan membangkitkan sentimen untuk mencebur seluruh kerajaan kepada
kerusuhan dan malahan tumpahan darah. Ia adalah genting kerana kita mempunyai majority
sederhana, seseorang yang mana akan bersedia untuk bertindak tegas terhadap unsur unsur
ekstrimis '(Anwar, 1996a: 53)
12
Bahkan Financial Times telah menyedari kecenderungan Anwar kerana memetik dari
pelbagai sumber En Anwar menyiramkan perbualan beliau dengan rujukan untuk de
Tocqueville. Di dalam bajet terakhir beliau dimasukkan kata-kata hikmah dari pemikir Jerman
Reinhold Niebuhr, Al-Quran dan Neo-Confician ulama '(Kyunge & Montagnon. 1996).
13
Menurut pakej pemulihan kerajaan, di dedahkan pada Disember 1997, pembelanjaan
kerajaan telah di potong 18 peratus melepasi sempadan dan tambahan 2 peratus dalam kawasan
pilihan. Sebagai tambahan, petumbuhan kredit telah di tahan oleh polisi kerajaan, membentuk
kekurangan modal untuk perniagaan kecil dan medium yang hendak membangun. (Nesadurai.
2000:94).

14
Terdapat penjamin politik berhubung syarikat di saat krisis ekonomi, United
Engineering Malaysia, sebagai contoh, telah menjamin keluar Renong, salah satu syarikat
UMNO. Penjaminan ini menyebabkan kerugian kewangan untuk pemegang saham minority
UEM. Petronas, syarikat minyak kerajaan, menjamin keluar Konsortium Perkapalan yang mana
dimiliki oleh anak Mahathir. Bahkan sebelum krisis ekonomi, terdapat kes tuduhan rasuah
seperti penganugerahan projek penswastaan lebuhraya utara-selatan kepada UEM, dimiliki oleh
Renong. Disebabkan oleh proses perintah yang samar-samar, terdapat pelbagai tuduhan rasuah
berkaitan projek penswataan ini. Edmund Terence Gomez telah menjalankan kajian berkenaan

63
penglibatan urusniaga UMNO dan tuduhan rasuah dan kes sekutu. Lihat( Gomez,
1990;1991;1994;Gomez & Jomo, 1997).
15
Dari temu bual 19 Mei 2003 di Kuala Lumpur dengan ketua Keadilan yang mana rapat
dengan Anuar.
16
Tinjauan cadangan berkenaan isu sensitif politik tidak mudah didapati di Malaysia.
Daripada krisis ekonomi kepada pergerakan Reformasi yang diikuti, didapati bahawa tiada
tinjauan cadangan yang boleh dipercayai, kecuali beberapa kabar angin berkenaan pendapat
penduduk terhadap perkembangan ini.Tinjauan yang diterbitkan oleh AsiaWeek, yang dibuat
oleh Malaysian Scholar, Rozhan Othman dari Universiti Kebangsaan Malaysia menunjukkan
beberapa aspek pendapat penduduk Malaysia semasa krisis ekonomi (Suh, 1998). (Ia perlu di
ambil perhatian bahawa bilangan orang yang di tinjauteutama sekali sector kumpulan pekerja,
akademik, keusahawanan, birokrat dengan tiada kepentingan berhubung politikadalah tidak
cukup besar). Apabila responden ditanya untuk memilih daripada Mahathir, Anwar dan Daim
Zainuddin ketua terbaik untuk menguruskan krisi ekonomi, Anwar memperolehi undian tertinggi
di ikuti oleh Daim Zainuddin, kemudian Mahathir. Juga, kepada soalan bertanyakan siapa
pemimpin terbaik untuk memimpin Malaysia melalui krisis ekonomi, 64,4 peratus menjawab,
Anwar, di ikuti dengan 16.7 peratus yang menjawab, Mahathir. Untuk soalan bertanyakan
jika terdapat sebarang perbezaan polisi antara Mahathir dan Anuar, 70 peratus menjawab
memang ada. Untuk soalan betanyakan adakah (seperti pernyataan Mahathir) hanya spekulasi
dana antarabangsa bertanggungjawab terhadap krisis ekonomi, 88.6 peratus menjawab tidak.
Untuk soalan bertanyakan adakah Malaysia memerlukan pembentukkan politik untuk terus
hidup daripada krisis ekonomi, 65 peratus menjawab ya sementara 21 peratus menjawab
tidak. Walaupun tinjauan ini menunjukkan sebahagian daripada pendapat awam di Malaysia,
ia perlu di ambil kira bahawa majoriti mutlak daripada responden memihak kepada Anuar dan
penyatuan politik berbanding teori Mahathir dan kepimpinannya.
17
Dalam ucapan 1998, Anwar membantah, ia tidak adilsewenang- wenangnya
menyalahkan kerajaan yang terkesan ekonominya kerana krisis.jika kecacatan asas didalam
sistem kewangan globaltidak dipulihkan secepatnya, dunia akan menuju satu siri gelodak
kewangan daripada peningkatan kekerasan(Anwar,1998e).
18
Daripada temu ramah 19 May 2003 di Kuala Lumpur dengan ketua Keadilan yang
mana rapat dengan Anuar.

64
 19
Lm Kit Siang, setelah lama mengkritik kerajaan dan kemudian setiausaha awam DAP
berkata, untuk kali pertama dalam tiga dekad, saya mula berani untuk berharap agar kerajaan
mungkin akan bersedia untuk memulakan langkah habis habisan untuk memerangi rasuah
(Jayasankaran,1997).
20
UEM di subsidi oleh Renong, yang mana sebagai pulangan ia menjadi tangan urusniaga
UMNO. Selepas di anugerahkan perojek pembinaan lebuhraya Utara-Selatan pada 1987. UEM
menjadi lubuk duit untuk Renong. Semasa krisis ekonomi, Renong menghadapi masalah
kewangan kerana mengalami hutang perkhidmatan yang berat. Untuk menyelesaikan masalah,
kaya-tunai UEM membeli syarikat induk, Renung, yang mana menyebabkan kerugian untuk
pemegang saham UEM, disebabkan pembayaran premium yang tinggi kepada Renong. Anwar
mengarahkan penyiasatan terhadap perjanjian itu dan mendapati kejanggalan tetapi hukuman
yang diterima nya adalah setimpal.
21
Pada awal 1998, Petronas, syarikat minyak terkaya Negara, mengambil lebih $220 juta
asset dari $490 juta penampung hutang Konsortium Perkapalan, yang dimiliki oleh anak
Mahathir, Mirzan Mahathir.
22
Projek ini ditangguhkan pada oktober 1997 termasuk Bakun Dam, projek bandar lurus
Kuala Lumpur, Lapangan Terbang Antarabangsa Bahagian Utara (dirancang untuk dibina di
Alor Star, Kampung halaman Mahathir dan ibu negeri Kedah) dan fasa 2 untuk Putajaya dan
sebagainya.
23
Senarai boleh didapati di http://www.asiaweek.com/asiaweek/98/0703/nat_3_ list.html,
termasuk nama yang menerima faedah dari projek penswastaan, pembahagian penerima saham
istimewa daripada kerajaan, kontrak kerajaan dan faedah dari pelbagai urusniaga lesen
pengangkutan. (diperolehi pada 23 April 2001).
24
Dari awal 1998,Mahathir mencuba untuk melemahkan tapok kuasa Anwar. Pertama,
Mahathir melantik Daim( yang di pertanggungjawabkan dengan ekonomi Malaysia pada 1980)
Pengerusi dalam National Economic Action Council (NEAC). Sebagai jawatan tertinggi dalam
badan pembuat keputusan ekonomi, NEAC semakin dibayangi Kementerian Kewangan yang
ketika itu diketuai oleh Anwar. Juga, pada Perhimpunan Agung UMNO 1998, imej Anwar telah
tercemar oleh taburan surat layang yang banyak terhadap Anwar dan sebuah buku berajuk, 50
Dalil Mengapa Anwar Tidak Boleh Jadi PM. yang mana mustahil terjadi tanpa pengetahuan dan
persetujuan Mahathir (Kes, 1999; 5). Tidak lama selepas itu, Mahathir membuang sekutu rapat

65
Anwar di media massa, seperti Johan Jaafar dari Utusan Malaysia dan Nazri Abdullah dari Berita
Harian, dalam usaha untuk membendung pengaruh Anwar dengan media massa (Jayasankaran,
1998b). Selepas pergerakan politik ini oleh Mahathir, adalah jelas bahawa Anwar bukan lagi
menjadi pelapis Anwar, walaupun beliau masih lagi Naib Presiden UMNO.
25
Semasa penampilan pertama Anwar di mahkamah, matanya lebam kerana keganasan
pihak polis. Matanya yang lebam kemudian menjadi simbol keganasan kerajaan dan terdapat
banyak demonstrasi memprotes cara polis melayan Anwar. Mahathir, yang pada mulanya
mengatakan bahawa kecederaan tersebut mungkin disengajakan, terpaksa mengarahkan siasatan
dijalankan. Selepas itu, ketua polis, Rahim Noor yang mengaku bahawa dia menzalimi Anwar,
didakwa di mahkamah.
26
Mencabar pemimpin penyandang dari luar UMNO telah menjadi sangat sukar. Seperti
penyataan Hari Singh, mereka yang terputus pertalian dengan UMNO secara automatik
menandatangani waran kematian politik (H. Singh, 1991: 716). Cabaran Onn Jaafar dari luar,
membentuk satu lagi paeti politik, gagal dengan sangat teruk dalam siri kekalahan pilihanraya di
tangan pakatan Alliance. Konfrontasi Abdul Aziz Ishak dengan Abdul Rahman gagal setelah dia
dibuang dari parti (lihat Von Vorys, 1975: 171-183). Lebih terbaru, parti penyeberang Razaleigh,
Semangat 46 gagal lagi, walaupun parti itu, selepas gagal dalam percubaan etnik dengan DAP,
cuba untuk meletakkan partinya sebagai parti nasionalis Melayu dengan meletakkan perkataan
Melayu.
27
Sejurus sepelas pemecatannya, Anwar menegaskan bahawa pemecatannya adalah
konspirasi politik angkara golongan elit UMNO untuk melemahkan komitmen beliau untuk
bereformasi. Pada sidang akhbar selepas pemecatannya pada 3 September 1998, Anwar berkata
Saya menjelaskan bahawa saya tidak bersedia untuk mengemukakan konspirasi ini, satu
konspirasi politik bertujuan untuk melemahkan kedudukan saya dan mengalahkan saya melalui
skim jahat (Anwar 1998b). Beberapa hari kemudian, pada hari dia ditahan, Anwar menjelaskan
mengenai konspirasi, menamakan individu yng beliau percaya terlibat dalam pemecatannya.
Beliau berkata, pada mulanya, saya sesungguhnya telah menekankan bahawa terdapat satu
konspirasi politik di peringkat tertinggi. Sudah tentu, saya enggan melibatkan Datuk Seri Dr
Mahathir Mohamad, kerana saya berharap beliau mempunyai pertimbangan dan simpati yang
munasabah dan rasional. Tetapi jelas bahawa semua ini telah hilang sejak dia menjadi berkuasa
dan gila harta, dan mahu baki tahun akan datang dan kuasa yang pada akhirnya akan digunakan

66
sepenuhnya untuk mengukuhkan kepentingan keluarga dan puak. Sesungguhnya, Datuk Seri Dr
Mahathir Mohamad menyokong saya dan saya juga menyokong beliau. Kerana pada masa itu,
saya sangat yakin dengan prinsip perjuangannya awalupun saya terima yang manusia tidak
sempurna. Tetapi akhirnya, [pengomplot] ini tidak pasti jika saya boleh melindungi kepentingan
mereka, kumpulan dan keluarga mereka. Inilah punca kenapa mereka melancarkan kempen
yangbegitu jahat kepada saya (Anwar, 1998f, perterjemahan saya).
28
Dalam pertikaian 1998, peringkat pembelotan elit dari UMNO sangat sedikit,
berbanding dengan akar umbi yang ketara mobilisasi bagi menyokong Anwar. Ia secara meluas
percaya bahawa naungan Mahathir menghalang ramai sekutu Anwar daripada mengikuti beliau
apabila dia meninggalkan UMNO. Seorang ahli politik pembangkang yang saya temubual
mengesahkan perkara ini. Pada pendapat beliau, hanya beberapa sekutu Anwar , yang tidak
mempunyai kepentingan perniagaan yang besar, mengikut Anwar dan berpaling tadah dari
UMNO. Pada mereka yang mempunyai kepentingan perniagaan yang besar, pertaruhannya
begitu besar. Beliau memerhatikan bahawa orang-orang yang berpaling tadah dari UMNO,
seperti Ezam Nor, Ruslan Kassim atau Saifuddin Nasution Ismail, tidak mempunyai kepentingan
perniagaan yang besar (daripada temubual di Kuala Lumpur pada 2 April 2003 dengan timbalan
presiden parti pembangkang).
29
Daripada temubual di Kuala Kumpur bersama dengan bekas naib presiden dari parti
pembangkang.
30
Daripada temubual di Kuala Lumpur pada 19 Mei 2003 bersama ketua Keadilan yang
pernah rapat dengan Anwar.
31
Daripada temubual di Kuala Lumpur pada 18 Mei 2003 bersama ahli parlimen dari
PAS.
32
Rustam Sani juga memerhatikan kebangkitan politik yang sama di dalam komuniti.
Beliau menegaskan yang kawalan politik feudal BN tidak lagi menjadi di Malaysia. Beliau
berhujah, mereka tidak lagi menerima penghormatan politik bisu, menyamar dan sering
mempromosi servis sendiri dalam nama tradisi bersejarah bawah label hormat dan setia (Rustam
A. Sani, 2001: 95). Dalam tema yang sama, orang dalam UMNO, bekas timbalan Perdana
Menteri Musa Hitam berkata, orang-orang Melayu telah menjadi begitu berpelajaran tinggi,
matang dan berani, berani dalam mengambil pendirian mengenai pelbagai isu, sama ada politik,
pentadbiran, ekonomi, pendidikan dan lain-lain. Ini sudah pasti hasil daripada usaha UMNO

67
sendiri. Kita perlu menghadapi situasi ini dengan kebanggaan dan keazaman, tetapi juga
menyesuaikan pemikiran dan tindakan. Jika kita hanya menuntut supaya mereka berterima kasih
secara berterusan seperti sebelum ini, mereka akan menganggap kita sebagai ketinggalan zaman.
Jadi ramai belia Melayu, apabila saya bertukar-tukar pandangan dengan mereka mengenai isu-isu
semasa, mengadu kepada saya bahawa, Masalah dengan kepimpinan adalah bahawa setiap kali
cuba memerangkan isu kepada orang ramai, mereka seolah-olah menghina kecerdasan kami.
Dengan kata lain, mereka tidak lagi bersedia untuk menerima seluruh kenyataan tanpa berfikir
secara kritikal. Kami telah kehilangan kredibiliti; kepercayaan mereka terhadap kami telah
terhakis.(Musa Hitam, 2000: 8).
33
Selepas Anwar dipenjarakan, hubungan Anwar dan Lim Guan Eng semakin rapat.
Anwar memberi penghormatan kepada Lim Guan Eng di dalam surat, katanya, perjuangan
ikhlas anda untuk mangsa kekejaman tanpa mengira asal-usul etnik mereka, telah menyedarkan
warga Malaysia hakikat bahawa sikap taksub hanya membantu ahli-ahli politik rasuah untuk
terus berkuasa dan melambatkan merencatkan sebarang usaha ke arah pembaharuan (Aliran,
1999a: 4). Lim Guan Eng menjawab, peranan anda dalam menterjemah cita-cita dan visi
Reformasi mejadi kenyataan, keadilan dan kesedaran rakyat Malaysia yang baru akan beroleh
kesudahan yang paling kritikal. Ramai rakyat Malaysia berkongsi impian Kita semua astu
keluarga dan sukarela menyeberangi jambatan bersama kamu (Aliran, 1999b: 7).
34
Ianya telah diperkatakan yang kelemahan terbesar pakatan pembangkang di Malaysia
ialah mereka dibahagikan atas dasar agama, etnik dan sebagainya (Crouch, 1996b:116-117).
Parti-parti pembangkang, berkedudukan di hujung bertentangan dengan ideologi, budaya, agama
dan spektrum etnik, sentiasa berkelahi antara satu sama lain, dengan itu membantu BN pada
pilihanraya.4
35
Meredith Weiss memerhati dimensi etnik dari komponen parti BA seperti berikut:
BA... termasuk tiada parti berasaskan kaum, walaupun dengan bersikap terbuka kepada orang
Islam sahaja, PAS ialah, bagi semua maksud dan tujuan, sebuah parti Melayu. DAP dikenali
sebagai Cina, tetapi boleh bergantung kepada Melayu dan India di kalangan pemimpin-
pemimpin tertinggi dan asas sokongan. Begitu juga, PRM telah melakukan yang terbaik bukan
sahaja sebagai parti Melayu, tetapi juga sebuah parti proletariat secara umum. Keadilan juga
telah cuba untuk tidak terlalu mejadi Melayu dalam ahli dan kepimpinan (Weiss,2001: 87).

68
 36
Tradisinya, pengundi luar bandar dan timur Malaysia menjadi penyokong kuat UMNO,
manakala kawasan bandar di mana orang Cina lebih dekat dengan pembangkang Cina atau parti
ideologi. Justeru, kerajaan sentiasa mengekalkan pilihanraya daerah secara berat sebelah untuk
daerah luar bandar., iaitu, terlalu ramai penduduk luar bandar dan di bawah perwakilan penduduk
bandar (Jomo, 1996: 109) dan telah menjadi faktor yang paling penting yang menyumbang
kepada penguasaan gabungan pemerintah di parlimen. Sebagai contoh, pada pilihanraya 1999,
yang tertinggi (Ampang Jaya-Selangor)/terendah (Hulu Rajang/Sarawak) nisbah populasi dalam
pilihanraya daerah adalah 6,1 kali ganda. Manakala Selangor (termasuk Kuala Lumpur)
menyumbang 18.9% daripada jumlah penduduk, ia hanya mempunyai 14% daripada kerusi.
Sebaliknya, Sarawak, yang menyumbang 8.9% penduduk, diperuntukkan 14.5% daripada kerusi
(K. S. Lim, 1999c).
37
Sebelum pilihanraya, Suruhanjaya Pilihan Raya memutuskan bahawa 680000
pengundi,terutama pengundi muda, yang berdaftar antara April dan Mei 1999, tidak boleh
didaftarkan dalam pemilihan am 1999. Peraturan ini telah dikritik oleh pihak-pihak
pembangkang (K. S. Lim, 1999b). Dalam pilihan raya, jumlah pengundi berdaftar adalah
9.564.071 dan daripada jumlah ini, 6.880.947 undian telah dibuat (71 peratus) Oleh itu, pengundi
tidak berdaftar sebanyak 680,000 menyumbang kira-kira 10 peratus daripada keseluruhan undi.
Di samping itu, bilangan tersebut adalah dua kali bilangan yang undi pos, 234.926 undi. Selepas
pilihan raya, pembangkang mendakwa bahawa, memandangkan margin sempit di banyak daerah,
yang 680,000 pengundi dihalang daripada mengundi boleh mengubah keputusan keseluruhan
pilihan raya Dari segi undi popular, perbezaan antara BN dan BA adalah 12 peratus yang
bermakna 6 peratus melayang kepada pembangkang boleh membuat perbezaan yang besar dalam
pilihan raya berlaku. Memandangkan ini, 680,000 pengundi tidak berdaftar, di mana 10 peratus
daripada keseluruhan undi, adalah besar, terutamanya apabila pembangkang mendakwa bahawa
pengundi tidak berdaftar ialah terutamanya pro-pembangkang.
38
Sehingga pilihan raya 1969, tempoh berkempen adalah kira-kira 30 hari dan tempoh
antara pembubaran parlimen dan hari penamaan calon apabila kempen rasmi bermula, adalah
antara 17 hingga 23 hari, menjadikan tempoh dari pembubaran parlimen untuk mengundi lebih
daripada 50 hari. Walau bagaimanapun, selepas 1969 rusuhan etnik, dengan menggunakan
ketegangan politik dan isu-isu keselamatan sebagai alasan, kerajaan mengurangkan bukan sahaja
tempoh berkempen (sekitar 10 hari) tetapi juga tempoh antara pembubaran penamaan

69
(kebanyakannya kurang daripada 10 hari) (KS Lim, 1999a). Pada pilihan raya tahun 1999,
tempoh berkempen adalah hanya sembilan hari dan semua perhimpunan luar diharamkan.
39
Apa yang begitu menarik adalah hakikat bahawa ahli-ahli UMNO supaya diserap
dalam kuasa yang menyebabkan mereka tidak boleh mengakui walaupun halangan pilihan raya
kecil terutama selepas kuasa luar biasa kemenangan pilihan raya di pilihan raya sebelumnya
(Dari 4 April 2003 temu bual di Kuala Lumpur bersama bekas naib presiden parti
pembangkang). Juga, lihat (Maznah Mohamad, 1999: 5).
40
Sebagai contoh, BN telah memenangi kesemua kerusi negeri di Johor (39 kerusi),
Negeri Sembilan (32 kerusi) dan menang dengan baik di Perak (44 kerusi daripada 52), di Pulau
Pinang (30 kerusi daripada 33) dan di Selangor (42 kerusi daripada 48). Walau bagaimanapun, di
Kelantan, BN hanya memenangi dua kerusi daripada 43 yang dipertandingkan dan Trengganu,
empat kerusi daripada 32. Juga, di Kedah, majoriti dua pertiga diancam apabila pembangkang
memenangi 12 kerusi daripada 36 yang dipertandingkan. Kemudian, pada tahun 2001, majoriti
dua pertiga BN di Dewan Undangan Negeri Kedah telah hilang apabila gabungan itu hilang
dalam Lunas pilihan raya kecil.
41
Keputusan rasmi pilihan raya tidak mendedahkan bahagian undi dan kerusi pihak
individu dalam BN. (Sisi undang-undang, BN dianggap sebagai sebuah parti tunggal semasa
pilihan raya.) Statistik ini perlu diperolehi daripada sumber-sumber anekdot, surat khabar atau
pengiraan penyelidik lain. Tambahan pula, ia adalah hampir mustahil untuk menentukan sejauh
mana sokongan etnik untuk parti tertentu dalam BN.
42
Prestasi DAP tidak memuaskan kerana ia gagal untuk mendapatkan semula kerugian
pada pilihan raya 1995. Tambahan pula, orang kuat utama DAP seperti Lim Kit Siang dan
Karpal Singh telah kalah dalam pertandingan untuk kedua-dua kerusi Dewan Parlimen dan
negeri mereka. Walaupun prestasi DAP jatuh seperti jangkaan, ia adalah sukar untuk membuat
kesimpulan bahawa DAP itu tidak bernasib baik dengan menyertai pakatan pembangkang.
Sekurang-kurangnya, DAP menjamin lebih banyak undi popular berbanding pada pilihan raya
1995. Kerana kerugian DAP pada tahun 1995 telah digambarkan sebagai bukan satu fenomena
sementara tetapi anjakan tetap, ia boleh dikatakan bahawa DAP sebenarnya mendapat sedikit
pada pilihan raya 1999 (J. Chin, 2001: 299). Seorang bekas pemimpin pembangkang bersetuju
dengan hujah ini pada tahap tertentu. Beliau berhujah bahawa kerajaan BN telah cuba untuk
menangani isu-isu seperti pendidikan Cina dan kuota kemasukan universiti, yang meningkatkan

70
bilangan masyarakat Cina dan DAP telah menjadi juara dalam beberapa dekad yang lepas.
Lagipun, masyarakat cina tidak melihat bahaya jika menukar kepada parti pembangkang, yang
mana, pada pendapat mereka, tidak mempunyai rekod yang baik (Daripada temubual 4 April
2003 di Kuala Lumpur bersama naib presiden parti pembangkang).
43
Keputusan pilihan raya 1999 dari beberapa kerusi Keadilan yang dipertandingkan di
negeri selatan

Daerah Negeri Bilangan Margin Margin Perbezaa

Pengundi 1995 1999 n mata

(%)*

Shah Alam Selangor 93,468 40,715 1,440 42.0

Kuala Pilah N.S. 44,363 20,600 2,818 40.1

Sabek Bernam Selangor 34,154 14,452 901 39.7

Hulu Langat Selangor 71,276 30,812 3,761 38.0

Wangsa Maju KL 75,356 27,890 5,718 29.4

Selandar Melaka 50,131 23,180 10,447 25.4

Ampang Jaya Selangor 98,954 31,309 7,767 23.8

Bandar Tun KL 59,416 14,735 1,224 22.7

Razak

Lembah KL 52,879 13,361 1,417 22.6

Pantai

71
Batu Melaka 88,993 22,325 7,105 17.1
Berendam

Ledang Johor 57,511 23,361 13,507 17.1

Hulu Selangor Selangor 53,433 15,925 8,595 13.7

Pagoh Johor 40604 17,599 12,805 11.8

Sumber: (berdasarkan kepada Kamarudin Jaafar, 2000; The New Straits Times 1995) * margin
1995(%) margin 1999(%)

44
Dalam beberapa situasi berikut pilihan raya 1999, Mahathir menekankan integrasi
dan menolak idea 'asimilasi'. Pada tahun 2000, di Perhimpunan Agung rakan kongsi gabungan
Cina, Gerakan, Dr Mahathir berkata, "Tidak akan ada asimilasi satu perlumbaan kepada yang
lain. Di negara-negara lain, orang satu kaum diasimilasikan ke dalam penduduk utama tetapi
tidak di sini. Kami ingin integrasi... Tidak ada negara lain di dunia membolehkan pendatang
penduduk menubuhkan sekolah sendiri itu. Walaupun kita tidak mempunyai hasrat untuk
mengasimilasikan mereka ke dalam populasi umum, sekurang-kurangnya kita mengintegrasikan
kaum (Lau, 2000).
45
Memukul bahagian bawah batu pada tahun 1998 dengan 7.5 peratus jatuh dalam
KDNK, ekonomi Malaysia pulih pada tahun 1999, dengan peningkatan 6.1 peratus dalam
KDNK. pada tahun 2000, ia mencatatkan 8.3 peratus pertumbuhan, walaupun ia turun lagi pada
tahun 2001 dengan 2.0 peratus pertumbuhan. Sejak itu, peningkatan dalam KDNK Malaysia
telah stabil pada 4-5 peratus setahun. Memberi kemerosotan ekonomi pada tahun 1997-98,
pemulihan adalah mengagumkan. Harga pengguna, yang mencatatkan pertumbuhan 5.3 peratus
pada tahun 1998, telah stabil pada 1 atau 2 peratus pertumbuhan tahun sejak 2000, manakala
kadar pengangguran adalah stabil pada 3 peratus (Kementerian Kewangan Malaysia, 2002:
lampiran vi). Ringgit pasak berbanding dolar AS masih di tempat, menyediakan beberapa
kebolehramalan untuk perniagaan. Bursa Saham Kuala Lumpur telah pulih juga. Jumlah
penilaian pasaran di tengah-tengah krisis ekonomi adalah RM 285.88 bilion (Jun 1998). Ia

72
meningkat kepada RM 572.31 billion pada bulan Jun 2000 (Bursa Saham Kuala Lumpur, 2002:
2).
46
Selepas Anwar dipecat, Mahathir mengumumkan langkah-langkah kawalan modal
termasuk tambatan ringgit berbanding dolar AS dan mengharamkan pelaburan jangka pendek
(satu tahun). Apabila Mahathir mula diperkenalkan langkah-langkah ini, mereka secara meluas
digambarkan sebagai "tidak ortodoks" dan "tidak konvensional", berbanding dengan tindakan
yang diambil oleh negara-negara Asia yang lain yang menerima jaminan dan preskripsi IMF.
Mahathir menjangka kritikan apabila beliau berkata, anda mungkin ketawa pada kami jika
memberitahu anda apa yang kita mahu lakukan dua bulan sebelum pengenalan kawalan modal,
dalam menjawab persoalan apakah langkah-langkah yang ada dalam fikiran (Chanda et al.,
1998). Dengan pengecualian dari kerajaan Malaysia, tidak ada sebarang tindak balas positif
kepada langkah-langkah kawalan modal pada mulanya, khususnya dari sekolah-sekolah ekonomi
liberal diwakili oleh Bank Dunia dan IMF (untuk beberapa risiko mereka mengenal pasti, lihat
Athukorala, 1999). Selepas pengenalan kawalan modal, ekonomi Malaysia telah pulih,
membolehkan Mahathir berhujah bahawa ianya adalah langkah-langkah yang betul untuk
diambil. Kedudukan Mahathir telah disokong oleh Bank Negara dan beberapa ahli akademik
Malaysia (sebagai contoh Mahani Zainal Abidin, 2000a). Sebaliknya, orang lain yang ragu-ragu,
mencatatkan bahawa terdapat pemulihan ekonomi keseluruhan di negara-negara Asia yang
dilanda krisis yang lain, malah ada yang dilakukan lebih baik daripada Malaysia. The skeptis
membuat kesimpulan bahawa kawalan mata wang yang tidak membuat apa-apa perbezaan dalam
pemulihan ekonomi Malaysia (Mohamed Ariff & Syarisa Yanti Abubakar, 1999). K.S. Jomo
yang ragu-ragu mengenai langkah itu, kedua-dua dalam dasar pelaksanaan dan akibat. Menurut
beliau, kawalan modal Mahathir dan pakej pemulihan telah direka dengan baik dan
dikuatkuasakan, tetapi terlambat, kawalan modal yang berat sebelah mempersoalkan nilai
praktikal - kecuali untuk mengelakkan lagi 'pendarahan' dan mungkin untuk mengharungi krisis
yang lain kerana Ringgit yang besar terjual di Singapura (Jomo, 2003: 34). Sesetengah ahli
ekonomi lain juga berbeza. Sebagai contoh ekonomi terkenal di peringkat antarabangsa, Joseph
Stiglitz, mengakui bahawa langkah kestabilan yang disediakan amat diperlukan kepada ekonomi
Malaysia selepas krisis dan berjaya menarik pelaburan asing (Stiglitz , 2002: 124-125).
Sementara itu, IMF, yang pada mulanya ragu-ragu, berubah pendapatnya. Pertumbuhan ekonomi
yang positif mengetuai IMF untuk menilai semula langkah itu, menunjukkan bahawa kawalan

73
memberikan ekonomi Malaysia "ruang bernafas" di dalam krisis (The Edge, 1999; Zainul Arifin,
1999), walaupun ia masih tidak pasti sama ada langkah-langkah yang sebenarnya menyumbang
kepada pertumbuhan ekonomi (Mustapha Kamil, 1999).
47
Menurut kerajaan, kumpulan itu mula-mula dikenali sebagai KMM, Kumpulan
Mujahidin Malaysia atau Malaysian Mujahidin Group. Atas sebab-sebab yang tidak diketahui,
kumpulan itu semakin dekat untuk dipanggil Kumpulan Militan Malaysia (Malaysian Militan
Group) oleh kerajaan dan pihak media dan didakwa mempunyai hubungan dengan Al-Qaeda.
48
Untuk bukan Melayu di negara majoriti Muslim, Mahathir, walaupun autoritarian
beliau, adalah pilihan yang lebih baik. Untuk orang bukan Melayu, ia mungkin menjadi
keutamaan berunding ke versi Mahathir terhadap Islam yang sederhana, dan bukannya
mengambil risiko pilihan yang tidak diketahui. Mengimbas ini, seorang pegawai parti Cina,
Gerakan, berkata, Kita berhadapan dengan spektrum melampau akhir berbanding akhir yang
lebih sederhana. The onslaughter dari akhir spektrum yang melampau akan datang dengan kuat.
Jika kita tidak berkerja dengan yang sederhana, kami akan punah. Kadang-kadang, ia adalah satu
cara untuk hidup. Kita tidak boleh mempunyai negeri yang semata-mata sekular, jadi satu-
satunya cara adalah untuk bekerja dengan orang Islam yang sederhana. Hanya dengan bekerja
dengan mereka dan membuat mereka berasa selesa bahawa kita dapat untuk menyemak dasar
melampau (Yap, 2003).
49
Malah sebelum 911, Dr Mahathir berkata, Kami akan memelihara kesucian Islam
dengan menyebarkan ajaran Islam yang sebenar. Kami akan mengambil apa-apa percubaan
untuk mematikan rusuhan kaum melalui tuntutan pelampau. Kami akan melindungi hak-hak
semua kaum seperti yang termaktub dalam perlembagaan negara '(Utusan Malaysia, 2000).
50
Rancangan Sekolah Wawasan akan mengintegrasikan sekolah kebangsaan, dimana
medium pengajaran ialah melayu dan terutama sekali akan dihadiri oleh pelajar melayu, cina dan
tamil, yang mana akan dipanggil sekolah jenis kebangsaan, supaya pelajar sekolah dari semua
etnik akan bercampur. Rancangan ini berhadapan dengan tentangan dari kedua belah pihak,
masyarakat melayu dan bukan melayu. Tetapi Mahathir membantah, jika kita sayang anak-anak
kita, jika kita sayang adik beradik kita, jangan guna pendidikan sebagai isu politik, jangan
mempertaruhkannya dengan masa depan anak-anak kita...kita ingin membuat perkara bersama.
Jika semua bangsa mengikut haluan yang berbeza, kita tidak akan bersatu (Firdaus Abdullah,
2002).

74
 51
Mereka mengungkap kembali pepatah melayu lama dari 1960 an Tak akan Melayu
hilang di dunia. Pembahas untuk penyatuan, Mazlan Harun, Bekas ketua Pemuda UMNO,
memberitahu wartawan, Jika melayu tidak sedar ancaman dari musuh (ektrimis cina) sama
seperti pada era kominis dan 13 Mei 1969, jadi kita dalam masalah (Looone, Ein Azmi, &
Leong, 2001). Ahli yang diberi perhatian yang lain, bekas Ketua Pemuda UMNO, berkata
Melayu adalah tuan di negara ini. Jangan lupa itu (J. Tan, 2001). Berdasarkan cogan kata dan
pandangan yang diberikan, jelaslah bahawa kumpulan ini nationalis melayu ethnokultur yang
mengingatkan orang-orang melayu tindakkan tunjuk kuasa semasa kekecohan etnik pada 1969.
52
Antara orang yang di tahan termasuklah Ezam Noor, Ketua Pemuda Keadilan dan
bekas setiausaha Anuar; N.Gopalakrishnan, Timbalan Ketua Pemuda Keadilan; Tian Chua,
Timbalan Presiden Keadilan; Saari Sungib, ahli sidang pembuat polisi Keadilan; Hishamuddin
Rais, aktivis Reformasi dan penulis ruang Malaysiakini; Raja Petra Kamarudin, Aktivis
Reformasi dan penganjur bebas kempen Anwar; dan Abdul Ghani Haroon.
53
Dari temubual 9 May 2003 di Petaling Jaya dengan Ahli Ketua Sidang Pemuda
UMNO.
54
Di Sabah dan Sarawak, kecuali ahli kuat PBS, yang mana terlibat antara pembangkang
dan parti pemerintah, pihak BN tempatan, dianjurkan oleh orang asli tempatan, telah sentiasa
berpengaruh di dalam pilihan raya. PBS di Sabah ialah berdasarkan kumpulan etnik orang asli
tempatan, Kadazandusun. PBS bermula sebagai parti pembangkang menentang kehadiran BN di
Sabah dan dalam setiap pemilihan tempatan menunjukkan kehadiran yang kukuh dalam politik di
Sabah. Dalam pertengahan 1980 an, disebabkan campur tangan perseketuan BN, PBS menyertai
parti pemerintah. Pada masa itu, kerajaan persekutuan menggalakkan ahli PBS untuk berpaling
tadah daripada parti itu dan mengancam.

75