Presentations ISO 50001 BiH 2013 PDF

ISO 50001
Energy Management Systems
ISO/BAS national seminar
Sarajevo, Bosnia and Herzegovina

3-5 June 2013
Training material
ISO 2013
2
Background
Increasing energy costs and price volatility combined with growing constraints on energy supplies and
distribution networks amplifies the risks associated with energy. At the same time, the importance of
energy efficiency and energy performance and renewable energy resources as mechanisms for reduc-
ing environmental impacts warrants more sophisticated approaches to energy management. Organiza-
tions recognizing the importance of energy to the long-term viability of the business can use standards
to manage and control both energy consumption and cost in a practical way. Implementing such stand-
ards is key to achieving maximum benefit from process improvements, operational and maintenance
changes, and advanced energy efficiency technology.
In view of strong international interest and its potential impact on industrial energy efficiency world-
wide, UNIDO, in July 2007, launched an initiative to support the development of an international energy
management standard. Specifically, the initiative supports the ISO standard development process by
raising awareness and ensuring that the issues and barriers facing policy makers, industry, and other
concerned stakeholders in developing countries are taken into due consideration in the ISO process. In
February 2008, the Technical Management Board of ISO approved the establishment of a new project
committee (PC 242 Energy Management) to develop the new ISO Management System Standard for
Energy ISO 50001. The Secretariat of PC 242 has been assigned to the partnership of the American
National Standards Institute (ANSI) and the Brazilian Association for Standardization (ABNT). As of
September 2011, ISO PC 242 includes 49 member countries, and 17 observer countries. ISO 50001
Energy management systems Requirements with guidance for use was finally published on 15 June
2011.
Awareness is key to increased engagement of policy-makers, standards authorities and prospective

standard users in the ongoing ISO process and in the development of national complementary policies
to support the adoption of ISO 50001 and consequent increased provision of energy efficiency prod-
ucts and services. The continual effort of UNIDO and ISO, in collaboration with national and regional
partners, to raise awareness on the future standard is not only desirable but needed, as pointed out by
the ISO DEVCO discussion group session held in Dubai in October 2008 and more recently during the
4th Meeting of ISO/PC 242, Beijing, China on 22 October 2010. The seminar is organized jointly with
the Institute for Standardization of Bosnia and Herzegovina (BAS) with the generous financial contribu-
tion of the Swiss State Secretariat for Economic Affairs (SECO).
Seminar objectives
The regional seminar is organized with the following objectives:
To raise awareness and understanding among authorities and industry in Bosnia & Herzegovina
about energy management and energy efficiency standards, business opportunities, existing best
practices, implications and potential impact of the ISO 50001 Energy Management standard
To inform about the requirements of the ISO 50001 standard
To provide a platform for specialists from industry, government and academia in the region to share
experiences and discuss issues related to the implementation of energy management and the
ISO 50001 standard.
Instructors / international speakers:

Mr. Rainer Stifter, General Director, Energon, Austria
Mr. Dusan Djurdjevac, Institute for Standardization of Bosnia and Herzegovina (BAS)
Mr. Djordje Djogo, General Director, Optikum d.o.o., Bosnia and Herzegovina
3
Programme
3 June 2013
08:30-09:00 Registration 13:45-15:05 Session 4

1. Energy management for public
09:00-09:15 Session 1: Opening & welcoming buildings
ceremony Fahrudin Kulic and Mak Kamenica,
BAS Director General and SECO USAID
representative 2. EnMS development project plan
Djordje Djogo, Optikum d.o.o.
09:15-10:30 Session 2 3. Case study: EnMS implementation in a
1. Overview of energy concerns and links paper mill
to climate change Rainer Stifter
Rainer Stifter
2. Introduction to Energy Management
15:05-15:25 Afternoon break
Rainer Stifter
15:25-17:00 Session 5
1. Experiences on the implementation in
10:30-10:50 Morning break
the region
Dusan Djurdjevac, BAS
10:50-12:45 Session 3
1. Interactive exercise Challenges and 2. Case study on the implementation of
barriers for industry ISO 50001 in Bosnia & Herzegovina
Rainer Stifter Refik Trumic, ALFE-MI d.o.o.
2. Overview of energy efficiency in the 3. How ISO 50001 relates to ISO 9001
country and region and ISO 14001
Biljana Trivanovic, MOFTER and Dusan Djurdjevac, BAS
Sanjin Avdic, UNDP
3. Overview and structure of an Energy Questions and answers
Management System (EnMS) 6 key
concepts 17:00 End of day 1
12:30-13:45 Lunch break

4 June 2013 5 June 2013
09:00-10:30 Session 6 09:00-10:30 Session 10
1. The big challenge Behavioural Practical work on the 6 key concepts
change (Commitment, SEUs, EnPIs,
Rainer Stifter Opportunities List, Operational Control,
2. Management commitment and policy Review)
Djordje Djogo, Optikum d.o.o. Trainers and participants
3. Energy Planning
11:00-11:20 Morning break
10:30-10:50 Morning break 11:20-12:30 Session 11a:

Participants to prepare presentation
10:50-12:45 Session 7 (selling ISO 50001 - 2 off, tailor for
1. Implementation and operation SMEs, reasons not to implement)
2. Case study: EnMS in a Municipality
Rainer Stifter 12:30-13:30 Lunch
3. Checking
Dusan Djurdjevac, BAS 13:30-14:10 Session 11b:
1. Presentation from participants
14:10-15:40 Session 12:
12:45-14:00 Lunch 1. Discussion on certification and
accreditation
14:00-15:20 Session 8 2. Plenary discussion on the
1. Interactive exercise: Energy Planning significance, benefits, challenges and
Rainer Stifter future of ISO 50001
2. Management review 3. Review of ISO 50001 the standard
Diordje Djogo, Optikum d.o.o. itself
3. Case study: Diary
Evaluations and certificates
Rainer Stifter
16:00 Closing
15:30-15:50 Afternoon break
15:50-17:00 Session 9
1. Energy metrics demo and
discussion
Rainer Stifter
2. Questions & answers
17:00 End of day 2
ISO 2013. Printed in Switzerland
5
6
ISO/BAS National Seminar on Energy
Management Systems - ISO 50001
Sarajevo, Bosnia & Herzegovina
3-5 June 2013
Overview of Energy
Concerns
by Rainer Stifter
ISO national seminar on

Energy Management Systems - ISO 50001
Sarajevo, 3-5 June 2013
7
Presentation Outline
1.Energy concerns
2.Climate Change impact
3.Policy trends
4.What can be done and needs to be done
June 2013 3
Energy concerns
Energy security is key

Reliable and adequate supply of energy at reasonable prices
for sustainable socio-economic development
be secure in terms of the source, i.e. where it comes from,
control of the flow and distribution of that energy, and having
alternatives in place to allow to withstand highs and lows
associated with any commodity
be affordable
be environmentally sound ?
June 2013 4
8
Energy concerns
Energy and development

Energy access essential to poverty alleviation and
sustainable development
3 billion people without access to clean cooking energy
options and 1.4 billion people to electricity
Access to modern energy would increase productivity and
entrepreneurship
June 2013 5
Energy concerns
Rising population and increase in energy demand

Primary Energy Demand (Indexed)
24000
Developed (GDP/cap > $US 12,000)
21000 Emerging (GDP/cap < $US 12,000)
18000 Developing (GDP/cap <$US 5,000)
Poorest (GDP/cap < $US 1,500)
15000
Population
12000
[1,000,000 cap]
9000
6000
3000
0
2000 Base case Low poverty Prosperous
Source: Basic Facts - Trends 2050 - WBCSD world
2050
June 2013 6
9
Energy concerns
Energy use, development and CO2
Canada
USA Russia
20000 10000
UK
Germany
Japan
Poland
France
China
Venezuela
Pakistan
5000
India
Australia
Brazil Nigeria
Indonesia
Other sectors Mozambique
Source: WBCSD adaptation of IEA 2003

Non-road transport South Africa
Road transport
OECD
Manufacturing
Energy industries Non-OECD
Emissions by World
Heat and power sector, kg CO2
per capita per
year (2001)
June 2013 7
Climate Change Impact
The Problem
Human activities are threatening the stability of earths
climate system with disastrous consequences for human well-
being
There is an urgent need to move to near-zero emissions
levels in the medium term
However, we are already committed to a certain level of
climate change increasing the vulnerabilities of the worlds
poor Adaptation
June 2013 8
10
World primary energy demand in the Reference Scenario
Source: IEA Would

Energy Outlook
2008
THIS IS UNSUSTAINABLE !
June 2013 9
Growth in primary energy demand
Source: IEA Would

Energy Outlook
2011
June 2013 10
11
Energy-related CO2 emissions in the Reference Scenario
Source: IEA Would

Energy Outlook
2008
97% of the projected increase in emissions between now and 2030 comes from
Non-OECD countries three quarters from China, India & Middle East alone
June 2013 11
Vehicles per 1000 people in selected markets
Source: IEA Would

Energy Outlook
2011
June 2013 12
12
Largest natural gas producers in 2035
Source: IEA Would

Energy Outlook
2011
June 2013 13
Cumulative energy related CO2 emissions in

selected regions
Source: IEA Would

Energy Outlook
2011
June 2013 14
13
The door to 2C is closing
Source: IEA Would

Energy Outlook
2011
June 2013 15
The impact on our climate could be substantial even at an

achievable stabilization level, so adaptation to climate
change will have to play a part of any future strategy.
Impacts will vary from region to region; much of the detail is

uncertain.
Measures might include:
Flood defences in low-lying areas, ranging from Florida
to Bangladesh
Refugee planning for island states such as the Maldives
Improved water management (e.g. aqueducts) as rainfall
patterns change
June 2013 16
14
Examples of project regional impacts of Climate Change
By the 2050s, freshwater availability in Central, South, East and
South-East Asia, particularly in large river basins, is projected to
decrease
Coastal areas, especially heavily populated megadelta regions in
South, East and South-East Asia, will be at greatest risk due to
increased flooding from the sea and, in some megadeltas, flooding
from the rivers
Climate change is projected to compound the pressures on natural
resources and the environment associated with rapid urbanisation,
industrialisation and economic development.
Endemic morbidity and mortality due to diarrhoeal disease primarily
associated with floods and droughts are expected to rise in East,
South and South-East Asia due to projected changes in the
hydrological cycle.
June 2013 Source: IPCCa 2007, Table SPM.2 17
Policy Trends
The urgency of the Climate Change problem is rising

The urgent need of a change of current energy
development paradigm is widely accepted Energy
efficiency, renewables and new technologies have a major
role to play
Significant ramp-up of funding for energy transition and
economic transformations for GHG emission mitigation
Concern about the management of this ramp-up: Is sufficient
skilled staff available?
Towards a virtually carbon free economy in next 50 years

How to engage developing and emerging countries
June 2013 18
15
What can be done and needs to be done
The need of the hour is acceleration

Adapt and implement existing proven policy and regulatory best-
practice
To make investments available for following low carbon pathways
Environment friendly infrastructure
Human and institutional capacity building
To make low-carbon technologies accessible at affordable costs

To tailor technologies to meet the needs, where appropriate (i.e.
energy access)
June 2013 19
What can be done and needs to be done
The Challenges on the Short and Medium Term

How to double the Energy Efficiency Improvement rate
Key role for standards and regulations
How to ensure that all new power sector investments are CO2-free
by 2025
Power generation accounts for 40% of total energy related CO2 emissions
today
The share of renewables must double between now and 2050
New renewables must grow 10-fold
To Industrial CO2 reduction is very challenging, energy efficiency

alone is not sufficient
Accelerate the development of new technologies
Technology transfer
June 2013 20
16
Introduction to energy
management
By Rainer Stifter
ISO seminar on
Introduction to energy management 2
17
3 areas of improvement
People
Behaviour
Training
Culture
Commitment
Technology
Best available
Operation and Maintenance
Energy Efficient Design
Performance Measurement
Data analysis
Statistics
Would you allow this man to

make a $500 purchase on
behalf of your company?
What about $10,000?
18
9
7
Levelized Cost of Electricity (cents/kWh)
0
Energy Biomass Pulverized Nat. Gas Coal IGCC Wind Nuclear
Efficiency Coal Combined
Cycle
w/o carbon w/ $20/ton carbon

Energy Efficiency?
Doing the
same or
more with
less
Source: U.S. Energy Information Administration, EIA, International Energy Statistics
(http://tonto.eia.doe.gov/cfapps/ipdbproject/IEDIndex3.cfm?tid=92&pid=46&aid=2)
19
How does it work?
Reduce
kWh
Is it Make
working? Changes
What are
you
Do it!
going to
do?
8
20
9
Energy Efficient
Operation
Operation of existing equipment

Training
Very Low cost
Savings over 10% typically
Switch off
Set points
Critical operating parameters Introduction to energy management 10
21
Energy Efficient
Maintenance
Maintenance of existing equipment

Spare parts
Training
Settings
Energy knowledge and competence
Combustion tuning
No cost measures
Switch off, lights, pumps, etc.

Settings, e.g. room temperature
Fan belt types
Leaks
Insulation
22
Monitoring and
Targeting
See later re Baseline and EnPIs

Requirements
Reporting baseline and EnPIs
Metering plans
Software vendor (try MS Excel)
Great technology if applied properly.
Reduce waste in
existing systems
and equipment
Operation of existing equipment

Maintenance of existing equipment
Low cost measures
M&T
23
Energy Efficiency
in CAPEX
2nd priority after low cost measures

Is it really?
Who has made EE CAPEX investments?
Who has completed all low cost measures?
Plenty of technology once low cost measures are
completed
Renewable Energy
CAPEX
3rd priority after low cost and EE due to typically longer

paybacks
What RE is viable here?
24
Energy Efficient
Design
Challenge user specifications

Design for user efficiency operational control
Design distribution systems
Design generation equipment, boilers, compressors,
pumps, etc. LAST!
Reduce energy
unit cost
What are energy procurement options here?

Electricity
Gas
Oil
Coal
Others
Know your demand profile
Use this profile to get competitive prices
25
PregledstanjaenergetskeefikasnostiienergetskogmenadmentauregionuiBiH
MSc.SANJINAVDI,dipl.ing.ma.,MBA
SectorLeader EnergyandEnvironment
UNDPCOBiH
UNDP ENERGY & ENVIRONMENT SECTOR
Upravljanje
vodama
Obnovljivi
Zatita
izvori
okolia
energije
UNDPEnergy
and
Environment
Energetska Klimatske
efikasnost promjene
Biodiverzitet
26
SADRAJ
POTRONJAENERGIJEUBiH
STAMBENISEKTOR
ZAKONSKAREGULATIVA&PRAVNIOKVIR
INDUSTRIJSKISEKTOR
DEFINISANJEPROBLEMA/ZNAAJEnMSzaBiH
ZAKLJUAK
Triinjenice:
1.Cijeneenergenatasuukonstantnomporastu
2.NajveipotroaenergijeuBiHjesektorzgradarstva(najveemogueutede)
3.Tehnikorijeenjejelakonai.Ipak,uzimajuiuobzirekonomskebarijereovopitanje
postajesloenije.
Q:KAKO(NAKOJINAIN)POVEATIENERGETSKUEFIKASNOST?
A:TEHNOEKONOMSKIMKOMPROMISOM
4/33
27
POTRONJA ENERGIJE U BiH
Proces poveanja EE 5 koraka
Baseline Energetskepotrebe Primjenljive Proraun Benefit

Stvarneenergetske mjere profitabilnosti
Potronjaenerije potrebe Uteda
Trokovi Oekivaneutede Efikasnost
Pregrijan/podgrijan Mainske (KMikWh)
Oprema/Instalacija Viak/manjak Graevinske Konkurentnost
Poredak
... ... Organizacione profitabilnosti Profit
... Finansiranje Zapoljavanje
2009. godina
15%
oko 140 PJ
5%
25%
55%
Industrija Zgradarstvo
Saobraaj Usluge
6/33
28
Ukupna potronja energije u GWh prema razliitim scenarijima potronje energije u

Kantonu Sarajevo za period 20032023.
Q:KAKOOPTIMIZIRATIPOTRONJUENERGIJE?
A:POVEANJEMENERGETSKEEFIKASNOSTI
STAMBENI SEKTOR BiH
Godina gradnje1999. Godina gradnje2009.
*Izvor Promod.o.o.
29
STAMBENI SEKTOR BiH
Karakteristinost loaenergetskasvojstvaobjekata
Visokikoeficijentiprolaza(U[W/m2K])toploteelementavanjkseovojniceobjekata
Zgradegraeneprije1970.godinenemajunikakvutoplotnuizolaciju
Zgradegraeneprije1980.godineimajuvrloskromnutoplotnuizolacijuilije
uopenemaju
Preko85%postojeegradnjeuBiHimanezadovoljavajuutoplotnuzatitu
STAMBENI SEKTOR BiH
Razliiteepohegradnjeobjekata(karakteristininainigradnje)
TIPSKA Godina Uzid Uprozor
OPIS
CJELINA izgradnje [W/m2K] [W/m2K]
Individualni
T1 - 1,40 2,90
stambeni objekti
Kolektivni stambeni
T2 do 1945. 1,44 3,10
objekti
Kolektivni stambeni
T3 1946.-1970. 1,47 3,24
objekti
Kolektivni stambeni
T4 1971.-1980. 1,06 2,77
objekti
Kolektivni stambeni
T5 1981.-1991. 0,85 2,38
objekti
Kolektivni stambeni
T6 1996.-2009. 0,69 2,10
objekti
30
STAMBENI SEKTOR BiH
Uoljivtrendopadanjakoef.prolazatoplote(toplotnihgubitaka)
3.1 3.24
2.9 2.77
2.38
2.1
1.4 1.44 1.47

1.06
0,85 0,69
T1 T2 T3 T4 T5 T6
Uzid[W/m2K] Uprozor[W/m2K]
STAMBENI SEKTOR BiH Razvoj propisa na polju utede energije u zgradama
1980. 2009.
Pravilnikotehnikim NormaJUSU.J5.600 Inoviranoizdanje Pravilnikotehnikim
mjeramaiuvjetimaza toplinskatehnikau normeJUS.U.J5.600 zahtjevimaza
toplinskuzatituzgrada graevinarstvu, toplinskatehnikau toplotnuzatitu
prvipropisotoplinskoj tehnikiuvjetiza graevinarstvu, objekatai
zatitizgrada,odreene projektiranjei tehnikiuvjetiza racionalnu
sunajveedozvoljene graenjezgrada projektiranjei upotrebuenergije
vrijednostikoeficijenta donosinovevie graenjezgrada ograniena
prolazatopline(k)za zahtjeveupogledu potronjagodinje
pojedinegraevne toplinskezatite potrebnetoplineza
elementezaodreenu zgrada.Ogranieni grijanjeinajvea
klimatskuzonu specifinitoplotni vrijednost
gubiciuzgradamai koeficijentaUza
minimalnatoplotna vanjskegraevinske
izolacijagraevinskih elemente
elemenata.
1970. 1987.
31
STAMBENI SEKTOR BiH
Minimalna referentna energetska karakteristika objekta Rr doputena

vrijednosti propisana u tehnikom zahtjevima (Pravilnika o tehnikim zahtjevima za
toplotnu zatitu objekata i racionalnu upotrebu energije Federacije Bosne i
Hercegovine) 95 kWh/m2a
Prosjena referentna energetska karakteristika objekta Rs izmeu 160 kWh/m2a

i 180 kWh/m2a (bazna godina 2007.)
STAMBENI SEKTOR BiH
ProsjenapotronjaenergijeusvrhugrijanjaobjekatauFBiH180kWh/m2a
DoputenavrijednosttoplotneenergijeusvrhugrijanjaobjekatauFBiH95kWh/m2a
Energijskibroj
Klasa Komentar
(kWh/m2 a)
A 0 30 Najboljaenergetskaefikasnost
B 31 50 Visokaenergetskaefikasnost
C 51 70 Energetskiefikasnosnazgrada
D 71 120 Prosjenazgrada
E 121 160 Nezadovoljavajuaenergetskaefik.
F 161 200 Energetskineefikasnazgrada
G 201 Potpunoenergetskineefikasnazgrada
*Klasifikacija prema evropskoj ekomenadment i audit emi - EMAS
32
ZAKONSKA REGULATIVA
Kakostvaristojeunaemokruenju?
Prosjena potronja energije u zgradama u zavisnosti od zakonodavnog okruenja

JUS HR BIH SRB BIH
JUSU.J5.600
novelacija TZ TZ PEE ZakonoEE
[kWh/m2 a] UnapreenjepostojeihPravilnika
175
160
145
130
115
HR
100
85 SRB
70 BiH
55
40
25
1970
1971
1978
1979
1980
1981
1986
1987
1988
2007
2008
2009
2010
2011
2012
33
ZAKONSKA REGULATIVA
UgovoroEnergetskojzajednici
JedinstvenregulatorniprostoruJugoistonojEvropi
ImplementacijarelevantnihpropisaEU
Trikljunedirektiveizoblastienergetskeefikasnosti:
1. Direktiva 2006/32/EZoefikasnostikoritenja krajnje energije i energetskih usluga
2. Direktiva 2010/31/EUoenergetskimkarakteristikamazgrada(EPBD)
3. Direktiva 2010/30/EUo oznaavanjukuanskihaparata
Directive2012/27/EUonenergyefficiency !!
ZAKONSKA REGULATIVA Ugovor o Energetskoj zajednici
Meunarodni Ugovoro
Energetskoj
Ugovor Zajednici
Direktiva Direktiva Direktiva

EUDirektive 2006/32/EZ 2010/31/EU 2010/30/EU
Domae Set
podzakonskih
Set
podzakonskih
Set
podzakonskih ZakonoEE
zakonodavstvo akata akata akata
34
ZAKONSKA REGULATIVA Cilj 9% za 9 godina
CiljBiH 9%smanjenjapotronjeenergijedo2018.godine
Ukljuenaetiri sektora zgradarstvo,usluge,industrijaitransport

Sektorzgradarstva udioovogsektorabimogaoiznosioko40%odukupnogcilja(9%),5PJ
Sektorindustrija udioovogsektorabimogaoiznosioko40%odukupnogcilja(9%),5PJ
KreiranjeambijentapovoljnogzapoveanjeEE
NEEAP Cilj 9% za 9 godina
18,00%
NationalIndicativeTargetsbysecotors
16,00%
14,00%
12,00%
10,00%
8,00%
6,00%
4,00%
2,00%
0,00%
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Residential 0,00% 0,30% 0,72% 1,24% 1,98% 3,06% 4,60% 6,52%
Services 0,00% 0,47% 1,78% 3,69% 6,20% 9,31% 13,02% 16,80%
Industry 0,00% 1,37% 3,34% 5,57% 8,06% 10,81% 13,82% 17,00%
Transport 0,00% 0,04% 0,21% 0,52% 0,97% 1,56% 2,29% 4,00%
35
NEEAP Cilj 9% za 9 godina
[PJ[ BiH FBiH RS

Baselineenergyconsumption(averageof20062010) 138.56 92.33 41.88
Indicativevalueof9%energysavingtargetin2018 12.47 8.31 3.77
Energysavingtargetin2018adopted(9%) 12.47 8.31 3.77
Intermediateenergysavingtargetin2012(0.49%) 0.67 0.45 0.20
Intermediateenergysavingtargetin2015(3.34%) 4.63 3.08 1.40
PregledstanjauindustrijskomsektoruBiH
VeinapreduzeaSME
Predimenzionisaniineefikasniproizvodnisistemi/termoenergetskisistemi
Visokaenergetskaintenzivnostpojedinicidobara/proizvoda
Prosjenipotencijalzauteduenergijeoko30 40%
SmanjenjeemisijeGHGkrozimplementacijumjerapoveanjaenergetskeefikanostii
koritenjeobnovljivihizvoraenergije
Troakenergijeivode,oekivanitrokovizaemisijeNOx,SO2,CO2...
Pouke za prelazak na privredu s manjom emisijom ugljika,, Sarajevo Hotel Europa 22/33
36
PregledstanjauindustrijskomsektoruBiH
20% 25%odukupnepotronjeenergije
oko26 30PJgodinje
Zato EE i OIE?
Zatopoveatienergetskuefikasnost/koristitiobnovljiveizvoreenergije?
1. Ekonomskauteda
2. Zatitaokoline
3. Ublaavanjeklimatskihpromjena
Primarniciljevi
24
37
Zato EE i OIE?
ZatopoveatienergetskuefikasnostikoristitiobnovljiveizvoreenergijeuBiH?
1. Zapoljavanje
2. Poduzetnikirazvoj
3. Privrednirazvoj
Paralelniuinakkrozostvarenjeciljeva
INDUSTRIJSKI SEKTOR BiH & SISTEM ENERGETSKOG MENADMENTA
CILJEVI
Smanjenje
trokova
Benefit
Poveanje
produktivnosti
Ranjivostna
fluktuacijucijena
energenata
Zadovoljavanjezakonskih Kobenefit
propisa(kvote)
TrinemogunostiEE
proizvoda(branding,MKT)
38
ZATOUPRAVLJATIENERGIJOM?
Dvijemogunosti:
1.Poveaticijenuproizvoda
2.Smanjititrokove
PRODAJNA
CIJENA Profitnamara
TROKOVI
Trokoviizradefinalnogproizvoda:
Ukupnitrokovi=R (radnasnaga)+E (energijaivoda)+M (materijal)+O (ostalo)
Natrokovezaenergijuivoduotpadado25%odukupnihtrokovafinalnogproizvoda
(uzavisnostiodvrstebiznisa/poslovnihdjelatnosti)
SveviekompanijauBiHteiimplementacijinaelasistemaenergetskogmenadmenta
(EN16001 EnergyManagementSystem)
BarijeraveegulaganjaupoveanjeEE:skupkapital!
39
DEFINISANJE PROBLEMA
SkupkapitaluBiH!
Oteanprocesdokazivanjakreditibilnostipreduzeaifizikihlica
EE/OIEkreditnelinijekomercijalnihbanaka,razvojnihfondova
...doprinosEE/OIE=businessasusualzafinansijskeinstitucijeuBiH
Srednjerono EEsoftloans,PDVolakicenaEE/OIEproizvode,garancije,PPP,ESCO
KreiranjeambijentazapoveanjeEE!
Model kreiranja ambijenta za poveanje EE i koritenje OIE u industrijskom sektoru BiH
LEGISLATIVA
(ispunjenje
obaveza,zakoni,
podzakonskiakti,
trinimeh.)
FINANSIJSKI
MEUNARODNI Ambijent MEHANIZMI
PROJEKTI
(podizanjesvijesti, Poveanje
za (razvojniprogrami,
razvojneikomerc.
doprinoskreiranju EE
poveanje kreditnelinije,
trita) EE ESCO,PPP...)
PRIVREDA
(uteda,smanjenje
trokova, ISO 50001 - Energy Mng System
benchmarking,
realokacija
sredstava)
40
ZNAAJ
Alokacijatrokovapotronjeenergijeivodeunutarpreduzea
Sistematskoupravljanjeenergijom/trokovima
Rastjedininecijeneenergije
Kreiranjekonkurentskeprednostinatritu filozofijapristupamenadmenta:
Internokontrolisanjetrokovavs.Izloenosttrinimuticajima
Benchmarkingindikatorapotronjeenergije/poreenjesadrugimpreduzeima
Potivanjezakonskihipodzakonskihakataizoblastiokolia(ogranienjaemisije)
DirektiveETS,IPPC,LCP,ESD/EED,...
31
ULOGA DRAVE
Q:Kojajeulogazvaninihinstitucija?
A:KREIRANJEAMBIJENTAZAPOVEANJEEE
32/33
41
Model kreiranja ambijenta za poveanje EE i koritenje OIE u industrijskom sektoru BiH
LEGISLATIVA
(ispunjenje
obaveza,zakoni,
podzakonskiakti,
trinimeh.)
FINANSIJSKI
MEUNARODNI Ambijent MEHANIZMI
PROJEKTI
(podizanjesvijesti, Poveanje
za (razvojniprogrami,
razvojneikomerc.
doprinoskreiranju EE
poveanje kreditnelinije,
trita) EE ESCO,PPP...)
PRIVREDA
(uteda,smanjenje
trokova, ISO 50001 - Energy Mng System
benchmarking,
realokacija
sredstava)
HVALANAPANJI!
MSc. Sanjin Avdi, dipl.ing.ma., MBA
Sector Leader - Energy and Environment
UNDP CO BiH
+38733293487
+38762334096
sanjin.avdic@undp.org
www.undp.ba
42
Autor: Duan urevac, dipl.ing.el.
ISO/BAS nacionalni seminar

Upravljanje energijom i ISO 50001
3-5 jun, Sarajevo
Zatoindustrijanijevieenergetskiefikasna?
Posaoindustrijenije energetskaefikasnost
TipineininjerskepogodnostinepostojeuCEOiliCFOs
Budetisurazdvojeni zanabavkuopremeioperativnetrokove
Budetisurazdvojenizaenergijuimjerenjetrokova
Podaciopotronjienergijesistemasuveomaogranieni
Nedostatakiskustvauprocjenjivanjuuinkaiocijenjivanjepoboljanja
performansi
Mogunostizapostizanjeveeenergetskeefikasnostisezanemaruju
Tehnikasposobnostumnogimoblastimamoebitiinertna
EEnijedatdovoljanprioritet.
43
Opticilj!
Poboljanjeenergetskihperformansi
Bitipaljiviudefinisanjuperformansi
Performansemogubiti:
rokovi
Apsolutnapotronjaenergije
Odnosi
CO2emisije
Preprekezapoboljanjeenergetskeefikasnosati
Tehnologijenisuprepreka
Imamoihmnogo
Ljudiiorganizacijenajeepretstavljajuprepreke
Nedostatakznanjaotehnikimsistemima
Nizakprioritet
Najvierukovodstvonemoerealizovatiutetekojemogu
bitiostvareneinapravljenelako
Loarealizacijajepovezanasaprofitabilnou
Otpornostnapromjene
44
Dalibistepristalidaovaj
ovjekostvariprihodod500$
ukoristsvojekopanije?
takaeteoko10,000$?
Panja!
Veomakomplikovano
Mnogobirokratije
Akonedonosirezultat,netrebatoraditi
Fokusnarezultatimaanenadokumentaciji
45
tasuenergetskeperformanse
Energetskeefikasnost(EE)(=izlazpojedinicienergije)
T/kWh,kW/kW,#/kWh
Energetskiintezitet(EI)(=potronjeenergijepojedinici
izlaza) kWh/T,kWh/#,kWh/$
Specifinapotronjeenergije(SEC)(=potronjeenergije
pojediniciizlaza)
Buditeveomapaljivi!
Popravkecurenjaeestopoveatispecifinupotronju
energije
Kojijeboljiodnos:100kWh/kgili250kWh/kg?
DalimanjiEI(GJ/$)zaistaznaiboljuEE?
Dalijeovopoboljanjeperformansi?
Consumption Gas target Linear (Gas target) Target taken at 25% reduction
18,000,000 from 2004 baseline
16,000,000
13,944,326
kWh of Natural Gas per annum
14,000,000 12,216,666
11,273,810
12,000,000
10,000,000 9,315,832
8,000,000
6,000,000
Blizu50%ostvareno 7,151,985
4,000,000 smanjenjeu
poslednje3godine
2,000,000 Bezinvesticija
Stabilanrad
0
Dec-04 Mar-05 Jun-05 Sep-05 Dec-05 Mar-06 Jun-06 Sep-06 Dec-06 Mar-07 Jun-07 Sep-07 Dec-07 Mar-08 Jun-08 Sep-08 Dec-08
46
Integracija
Neodvajatiupravljanjeenergijomodostalihaktivnosti
menadmenta
Trebaliodvajati50001od14001ili9001?
Neodvajatitehnikuodmenadementa
KreiranjeEnMSdokumentacijediodnevnihaktivnosti
Tonepostojiradiprovjeravanja
Akotonepomaedaseostvareutedeenergijenetrebani
dapostojiuEnMS!
ISO50001
Planiraj
Uradi
Provjeri
Djeluj
47
Odgovornostrukovodstva
Dalijerukovodstvo
zaistaopredijeljeno?
Daliepodravati
sistem?
Tojetakaodluke!
Akone,moemo
odmahdasviodemo
nakafu!
Daliebitina
raspolaganjusvi
neophodniresursi
(tehniki,finansijskii
ljudski)?
Politika
Posveenost
rukovodstva
Nijedovoljansamopotpi
Definisatipodrujerada
naegEnMS
Odgovarajuinivo
Opredijeljenjezastalno
poboljanje
Uinitiresursedostupnim
Okvirzapostavljene
ciljeveipregled
organizacija
48
Provjeravanje
Tehnikoprovjeravanje
Oprema
Aktivnostiiodravanjezapisa
Provjerasistema
Dalisvakoradionotoje
potrebno?
Daliakcioniplanovi
napreduju?
Korektivneipreventivnemjere
(ne usklaenosti)
Provjeravanjeperformansi
ProvjeraEnPIs
Ostalihpodataka(M&T)
Preispitivanjeodstranerukovodstva
Godinjaprezentacija
Kolikosmopostigli?
Dalisupoboljane
performanseostvarile
ciljeve?
Problemiipreprekekoje
trebaprevazii?
Dostignua
Kakavjeplanzanarednu
godinu?
tamotamodauradimo
daostvarimoplan?
49
Sovimnismozavrili ovonijeprojekat!
Nakontoga
trebapoetiispoetka!
EEpoboljanjazaEnMs
Identifikovatiifokusiratisenaznaajnepotroae
Identifikovatiifokusiratisenaznaajneljude
Primjeri:komunalneusluge,zatita,uslunekompanije
Trening
Fokusiratisenapodatkeinumerikemetode
Energetskeindikatoreperformansi(EnPIs)
Integrisanipristup
Ljudi,odijeljenjabudeti
50
Napomene
Kadaidentifikujemoznaajneenergetskepotroaeoni
postajunafokus
EnPIs(Energetskiindikatoripotronje)
Ljudi
Trening,obuke
Ciljevi
Akcioniplanovi
Praenje
Radniparametri
Instrumentiimjerenje
Interniaudit
ZakogajenamjenjenISO50001?
Velikemultinacionalnekorporacije?
Ekonomijeurazvoju
Malaisrednjapreduzea(SMEs)
Organizacijebeziskustvauradusistemaupravljanja
Usluniodjeliuvelikimorganizacijama
Sveodgorenavedenog?
51
Kljunikoncepti
1. Opredijeljenje
Ulogeiodgovornosti
2. Znaajnipotroai
energije(SEUs)
3. Indikatorienergetskih
performansi(EnPIs)
4. Listamogunosti
5. Kontrolaoperacija
6. Pregled
Hvalanapanji!
52
SISTEMATSKO UPRAVLJANJE
POTRONJOM ENERGIJE U JAVNIM
ZGRADAMA
Fahrudin Kuli 3. juni 2013.

Mak Kamenica
USAID 3E Projekt 1
POTRONJA ENERGIJE U BIH
Bruto domai proizvod (2011) 25,7 milijardi KM

Ukupni trokovi energije (procjena) 5 milijardi KM
(19% BDP-a)
U EU ukupni trokovi energije iznose oko 5% BDP-a
Trokovi energije u zgradarstvu oko 2,5 milijarde KM
53
KAKO JAVNA UPRAVA MOE UTICATI NA
SMANJENE POTRONJE ENERGIJE
razvoj mjerenja i regulisanja potronje energije u svim javnim
zgradama upravljanje potronjom energije/gospodarenje
energijom
koritenje najboljih dostupnih energetskih mjera pri
preureenju javnih zgrada
koritenje standarda niskoenergetske i pasivne gradnje u
novim zgradama
uvoenje sistema plaanja energije na osnovu potronje
poticanje mjera energetske efikasnosti
uvoenje zahtjeva za energetskom efikasnou u tenderima 3
javne nabavke
ZATO UPRAVLJATI POTRONJOM ENERGIJE
20% poveanje EE u zgradarstvu = 500 miliona

KM/god
Jedna od obaveza BiH kroz implementaciju Ugovora
o formiranju energetske zajednice jugoistone
Evrope je uvoenje sistema upravljanja potronjom
energije (SUPE) u javnom sektoru
54
SISTEMATSKO UPRAVLJANJE POTRONJOM
ENERGIJE SUPE
SUPE predstavlja kontinuirano praenje potronje energije i
poduzimanje mjera s ciljem minimizacije trokova za energiju
(poveanje energetske efikasnosti)
SUPE znai pratiti potronju energije, analizirati i interpretirati
rezultate analize tako da u svakom trenutku znamo:
GDJE troimo energiju
KAKO troimo energiju
KOJE energente troimo
KOLIKO energije troimo i koliko nas to kota
KO je zaduen za upravljanje potronjom energije
TA moemo uiniti da smanjimo potronju energije
5
SUPE PROCES POVEANJA EE U JAVNIM ZGRADAMA
55
SUPE PROCES POVEANJA EE U JAVNIM ZGRADAMA
Donoenje Ured za gospodarenje
Sustavno odluka energijom Graani
gospodarenje Plan (EE ured)
energijom provoenja
Potpora
provoenju EE Kutak
Zgrada Lokalni energetski Tim za gospodarenje

menader energijom
EE Info centar
Energetski
pregledi
Stanje zgrade
Potencijal uteda
Prijedlog mjera
Provoenje projekata
Gospodarenje Postavljanje
poboljanja
energijom mjerljivih ciljeva
energetske efikasnosti
Izvravanje
Mjerenja jednostavnih
korektivnih mjera
Planiranje opsenih
korektivnih mjera mala
odstupanja
Analiza od ciljeva
velika podataka
odstupanja
od ciljeva
Izvjetavanje
(poglavarstvo, 7
korisnici zgrada)
SUPE CILJEVI
1. Nadzor i kontrola nad potronjom energije!

2. Identifikacija mjesta nepotrebne ili prekomjerne potronje
energije i moguih mjera poboljanja
- Identifikacija potencijala za investiranje i utedu
3. Provoenje projekata poboljanja energetske efikasnosti
- Ostvarivanje financijskih i energetskih uteda
- Smanjenje zagaenja okolia
- Pokretanje graevinskog i prateih sektora kroz
implementaciju projekata EE
56
SUPE - KONCEPT
Razvoj kapaciteta
(obueni i motivirani ljudi)
Organizacijska struktura
(zadane odgovornosti i ciljevi)
Implementacija
(Mjerenje i potvrda rezultata)
CILJ Poboljanje Energetske Efikasnosti

9
SUPE RAZVOJ KAPACITETA
Formiranje EE timova
obrazovani i kompetentni strunjaci sa znanjima iz
podruja energetike te planiranja i upravljanja potronjom
energije na nacionalnom i lokalnom nivou
Informirana i educirana ira javnost
broure, prirunici, praktini savjeti, plakati, TV i radio
emisije
Uspostavljanje strukture za nastavak informiranja i
edukacije
EE info centri
10
57
KoraciuspostaveSUPEaulokalnojsamoupravi
Procedure
i
znanja
Energetski
pregled
ISGE
11
Koraci uspostave SUPE-a u lokalnoj samoupravi
Osnivanje ureda za upravljanje potronjom energije (EE

Ured)
Edukacija
Uspostava registra zgrada kroz informacijski sustav za
gospodarenje energijom (ISGE)
Provoenje energetskih pregleda (identifikacija i priprema
EE mjera)
Provedba EE mjera i verifikacija ostvarenih uteda
Informiranje nadreenih i ope javnosti o:
Postignutim rezultatima 12
Mogunostima za primjenu EE mjera
58
Implementacija SUPE-a u lokalnoj samoupravi
Osigurati potrebne ljudske resurse za pruanje tehnike

pomoi:
Provedba energetskih pregleda / Prikupljanje i unos
podataka u ISGE / Priprema EE projekata / Provedba EE
projekata
Osigurati potrebne financijske resurse
Uspostaviti kontinuirani proces SGE-a
13
Primjeri implementiranih mjera EE
Zgrada Mainskog
Fakulteta Sarajevo
prije mjera EE
Sistem za monitoring i verifikaciju

Novi gasni kondenzacioni kotao
Zamjena prozora
Toplotna izolacija fasade
14
59
Zgrada Mainskog Fakulteta
Sarajevo poslije mjera EE
15

Sportska dvorana u Livnu prije
mjera EE
Zamjena prozora i dijela

krovnog/fasadnog pokrivaa
Prikljuenje na mreu
daljinskog grijanja (biomasa)
Rekonstrukcija sistema
grijanja, PTV i ventilacije
Sistem za monitoring i 16
verifikaciju
60
Sportska dvorana u Livnu
poslije mjera EE
17
Energetski Trokovni Centar (ETC)
Energetski Trokovni Centar je funkcionalna cjelina za

koju je mogue mjeriti pripadajuu potronju energije i
vode te parametre koji na dotinu potronju utjeu.
Kompleks zgrada
kao ETC
Cjelovita zgrada Dio cjeline
kao ETC kao ETC 18
61
Energetski Trokovni Centar
(ETC)
Konkretni koraci za
upravljanjem potronjom
energijie u ETC-u
Prikupljanje statikih i
dinamikih ulaznih podataka
19
Analiza potronje energije i vode
Analiza potronje u odreenim vremenskim intervalima

Analiza potronje svedene na razliite veliine u
odreenim vremenskim intervalima (metoda analize
indikatora potronje)
Analiza potronje energije u ovisnosti o vanjskoj
temperaturi (metoda analize energije putem E-T krivulje)
20
62
Analiza potronje u odreenim vremenskim
intervalima
Iz ovog prikaza jasno se vidi tendencija kretanja potronje

u odreenom vremenskom intervalu
21
Metoda analize indikatora potronje

Indikator potronje je omjer izmjerene potronje i
odabranog mjerljivog parametra
Primjeri indikatora potronje Jedinica
Potronja toplinske energije (energetskog ekvivalenta energenta za grijanje) po
kWhtop/m3
volumenu grijanog prostora ETC-a
Potronja toplinske energije (energetskog ekvivalenta energenta za grijanje) po ukupnoj
kWhtop/m2
plotini neto podne plotine grijanog dijela ETC-a
Potronja toplinske energije (energetskog ekvivalenta energenta za grijanje) po
kWhtop/broj
okupiranosti
Potronja toplinske energije (energetskog ekvivalenta energenta za grijanje) po stupanj-
kWhtop/SDD*
danu grijanja
Potronja toplinske energije (energetskog ekvivalenta energenta za grijanje) u ovisnosti
kWhtop/C
o vanjskoj temperaturi
Potronja elektrine energije po okupiranosti kWhel/broj
Potronja elektrine energije po ukupnoj plotini neto podne plotine grijanog dijela
kWhel/m2
ETC-a
Potronja elektrine energije po vanjskoj temperaturi kWhel/C
Potronja vode po okupiranosti m3/broj 22
Potronja vode po ukupnoj plotini neto podne plotine grijanog dijela ETC-a m3/m2
63
Podruje primjene Podruje primjene
Mjerljivi parametar
tip ETC-a energent
Korisna povrina Svi tipovi ETC-a Svi energenti
Korisni volumen Svi tipovi ETC-a Svi energenti
Uredske, administrativne i
Okupiranost broj zaposlenika ili broj druge poslovne zgrade;
Elektrina energija, Voda
ljudi koji stalno borave Zgrade za stanovanje
zajednica; Stambene zgrade
Zgrade za kulturno-umjetniku
djelatnost i zabavu, muzeji i
knjinice; Bolnice i ostale
zgrade za zdravstvenu zatitu i
Okupiranost broj korisnika (npr. zgrade za institucionalnu skrb;
pacijenata) Hoteli i sline zgrade za
kratkotrajni boravak, zgrade
ugostiteljske namjene; Zgrade
za promet i komunikacije;
Sportske zgrade
23

Podruje primjene tip
Mjerljivi parametar Podruje primjene energent
ETC-a
kolske i fakultetske zgrade,

vrtii i druge obrazovne
Okupiranost broj zauzetih korisnih ustanove; Hoteli i sline Elektrina energija, Energent u
prostora (npr. broj zauzetih kreveta) zgrade za kratkotrajni sustavu grijanja i hlaenja
boravak, zgrade ugostiteljske
namjene
Vrijeme rada u satima (npr. ukupan Uredske, administrativne i

broj radnih sati svih zaposlenika) druge poslovne zgrade
Elektrina energija, Energent u

Vanjska temperatura Svi tipovi ETC-a
sustavu grijanja i hlaenja
Elektrina energija, Energent u
Broj stupanj-dana grijanja Svi tipovi ETC-a
sustavu grijanja i hlaenja
ETC-i s proizvodnim Svi energenti koji se koriste u
Aktivnost (npr. koliina proizvoda)
procesima proizvodnom procesu
24
64
Primjer: Toplinska energija za grijanje
25
Metoda analize energije putem E-T krivulje
Omoguuje kontinuirano praenje potronje energije (ne i

vode) ETC-a kroz due vremensko razdoblje nevezano
za godinja doba i vrste energenata koje promatrani ETC
preuzima i koristi.
Definira se meuovisnost potronje energije i vanjske
temperature.
Mogunost definiranja bazne i ciljane potronje.
Mogunost izrauna ostvarenih uteda.
26
65
Funkcionalan period odnosno cjeloviti period za potpuni

prikaz E-T krivulje uzima se jedna godina.
Pojedine jedinine cjeline, odnosno cjeline u kojima je
ostvarena dotina potronja i srednja dnevna temperatura
te koja se prikazuje na grafu kao jedna taka mogu biti
jedan dan, jedan tjedan ili slino.
Taj prvi period u kojem nastaje E-T krivulja za dotini ETC
sastavni je dio pilot faze uspostave SUPE-a te se moe
nazvati i period snimanja odnosno utvrivanja bazne E-T
krivulje.
27
Struktura potronje energije u ovakvom ETC-u primarno

je uvjetovana sustavom grijanja i hlaenja koji se u njemu
28
nalaze.
66
Ciljano smanjenje potronje u iznosu od 10 do 20% to

su relevantni svjetski podaci o ostvarenim utedama
29
uvoenjem sistematskog upravljanja potronjom energije.
Primjer: Sistem za daljinsko praenje potronje

energije na MFS
1 mjerilo utroka
prirodnog gasa
3 vodomjera
9 senzora temp.
(1 vanjski)
6 mjerila utroka
elektr. energije
3 mjerila utroka
30
toplotne energije 30
67
Sistem za daljinsko praenje potronje energije
na MFS
ISGE
M-bus
Internet
GPRS
GPRS
Server za
Server za oitavanje
oitavanje
distributera 31
31
Monitoring i verifikacija ISGE
32
ISGE
68
Monitoring i verifikacija ISGE
33
ISGE
Pilot projekt Mainski fakultet Sarajevo

14000
Outside
22
temperature
Cost of NG, EE and Water [KM/m]
12000 18
10000 14
Temperature [ oC]
NG: 61797 KM/a

8000 EE: 35782 KM/a 10
W: 2869 KM/a
6000 6
Natural Gas
4000 2
Electricty
2000 -2
Water
0 -6
Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Avg Sep Oct Nov Dec
Month
Potronja energije i vode u 2011. godini 34
69
Pilot
5000 projekt Mainski fakultet Sarajevo
Before implementation
4500 of EE measures
Energy of Natural Gas [kWh/d]
4000
3500 Working Days

After implementation of
3000 EE measures
(Agregate for 31 days)
2500
2000
1500
1000 Sundays and Saturdays

Holidays
500
0
-6,0 -4,0 -2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0
o
Average Daily Outside Temperature [ C]
35
Poreenje potronje prirodnog gasa prije i poslije mjera
Pilot projekt Mainski fakultet Sarajevo

700
600
Consumption of Elwectricty [kWh/d]
500 2011
400
300
2012 1-12 January 2011: 6285.6 kWh

200
1-12 January 2012: 4757.9 kWh
100
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Day in January
36
Poreenje potronja elektrine energije - 1-12 jan 2011 i 1-12 jan 2012
70
HVALA NA PANJI!
Mak Kamenica
mkamenica@eee.ba
Fahrudin Kuli
fkulic@eee.ba
www.eee.ba 37
71
72
EnMS Razvojni projektni plan
Predava ore ogo
ISO/BAS Nacionalni seminar

Sistem Upravljanja Energijom (EnMS)- ISO 50001
Sarajevo, Bosna i Hercegovina
3-5 Jun 2013
Na EnMS
EnMS Razvojni projektni plan 2
73
Uspjena formula Ravnoteasvatri
zauspjean
program
Organizacija
Opredjeljenost
rukovodstva
Tehnika Ljudi
Razumjevanje Razvijanje kulture
upotrebe energije i o energetskoj
njeno upravljanje efikasnosti
ta treba initi
Imati stvarnu podrku rukovodstva

Zadrati da sistem bude jednostavan
Ukljuiti kljuno osoblje
Integracija sistema gdje god je to mogue
Ali ne samo zbog toga to to lijepo izgleda
Koristiti postojei sistem gdje je dobro osmiljen

Zadrati to je vie mogue, sistem transparentnim i
otvorenim, za to vie ljudi
Prihvatiti potrebu za promjenom (pogotovo na viim
nivoima)
74
ta ne treba initi
Zavisiti o jednom pojedincu

-Ako je to stvarnost, pomo je imati dva entuzijasta
Uzeti u obzir kao da je projekat

-Uspjena certifikacija nije kraj
Ne smatrati ga previe komplikovanim

-initi ga sloenijim svake godine
Projektni plan
Posmatrati uzorak, kako bi mogli planirati svoj projekat
Napomena: Implementacija EnMS je projekat
Koritenje ili rad na EnMS NIJE projekat
Svaka organizacija e biti drugaija
Razliite sloenosti i veliine
Drugaiji pristup za promjenu upravljanja
Drugaije kulture
Razliite brzine djelovanja
75
Priprema
76
Planiranje
Implementacija & Djelovanje
77
Provjeravanje i pregled od strane rukovodstva
Certifikacija bez tednje
105
100
Koritenje energije (2003 Bazna godina)
2-3% uteda po godini
95 5% uteda po godini
90
85 EnMS
Certifikacija
80
Investiranje
75
70
2003 2004 2005 2006 2007 2008
78
Dobra ravnotea izmeu sistema i tehnike
Menader za energiju (EM) se protivi

EnMS Ne! Loe iskustvo sa ISO 14001
Odluka najvieg rukovodstva

EnMS Da! EM se protivi
Dodati samo vrijednost

EM Kontrola Value = poboljana energetska efikasnost
Jednostavan sistem
Dio svakodnevnog poslovanja
Rezultat Certifikacija
Poboljane Performance
Koja sredstva su potrebna?

Sredstva od strane rukovodstva
Razmotriti mogunost
Donijeti odluku da se ide naprijed i istraje u planu
Razmotriti i usvojiti politiku
Uee u redovnim sastancima
Donijeti odluke prema tekuim potrebama
Pruati ohtabrenje i podrki
Operativna sredstva
Trokovi implementacije (za sam EnMS )
Kapitalna ulaganja
79
Operativna sredstva
Kompletirati korake planiranja
Obuka, koja je najvea
Podrka drugih slubi
Odreeno vrijeme Energetski rukovodioc fokusirati se
na EE
Trokovi implementacije (za sam EnMS )
Kapitalna ulaganja

Operativna sredstva
Trokovi implementacije (za sam EnMS)
Konsultantska podrka (ako je potrebno)
Trokovi certificiranja (ako je potrebno)
Kapitalna ulaganja
80
Operativna sredstva
Trokovi implementacije (za sam EnMS)
Kapitalnih ulaganja skoro nema!
Ulaganja su opravdana i dostupna ili nisu!
Usmjeriti se na mogunost manjih trokova za EnMS
Kapitalni projekti su izvedeni i opravdani
Nauene lekcije
Stvarno je lako sprovesti EnMS

Stvarno je lako dobiti Certifikat
To je jo jedan korak u svojoj kulturi i stvaranje
realnih, odrivih i konstantno poboljanje vrijednosti
To se moe uraditi!
Potrebna opredjeljenost
Potrebna promjena ponaanja
81
HVALA NA PANJI
82
Practical example of the
implementation of an EMS
by Rainer Stifter

Contents
Introduction
The way
Results
Conclusion
Example of implementation 2
83
Introduction
In 2002 an energy management system was introduced in an

Austrian paper mill (SCA)
Key elements of ISO 50001 Energy Management System
Standard (EnMS) were implemented
Key data
SCA Ortmann in lower Austria
~ 550 employees
118,000 tons paper products per year
1997 first EMAS registration
2001 start of EMS implementation

2003 implemented Energy Management System
84
Reasons for implementing an EMS
Structured approach energy costs were considered as an

overhead and nobody was responsible
High / unknown costs to identify and cut costs
Competition to improve own situation against associated
factories
To raise the importance of the topic energy
Contents of an EMS
ENERGY ENERGY DATA

STAFF
TEAM POLICY MONITORING
ENERGY DOKU TRAINING INFORMATION

PROGRAM AWARENESS R.
AUDIT REVIEW PROCUREMENT MAINTENANCE
85
Contents of an EMS
ENERGY
TEAM
Energy Manager constituted a dream team
All together 7 team members from indiv. Dept.
Regular meetings to be hold; Min 3x/yr;

CEO joins the meetings
Identify and Implement proposals

in their respective area
Motivate staff
Contents of an EMS
STAFF
Staff with relevant influence on energy consumption was identified
Invited to participate in EM meetings and present their challenges (e.g.

maintenance)
Ressources given to support EMS
Encourage improvements
86
Contents of an EMS
ENERGY
POLICY
SWOT analysis undertaken in team and indiv. Dept. to identify different

points of view
Discussion process initiated
Most important common understanding of energy efficiency
Paper version in entrance hall
Contents of an EMS
DATA
MONITORING
No regular measurements were undertaken by

that time
Staff and energy manager decided,

which data to collect and monitor
Mainly temporary measurements
Measurements are baseline for energy report,

improvements and comparison to other factories
87
Contents of an EMS
ENERGY
PROGRAM
Improvement proposals are collected regularly on site, during EM

meetings and are presented by team members
Main concern are strict financial rules
Yearly updated
Contents of an EMS
DOKU
Core parts are summarised in an EMS manual
Additional documents are already availabel in ISO 14000 manual
Equipment list
Kept to a minimum
88
Contents of an EMS
TRAINING
AWARENESS R.
Training is organised regularly
Manufacturers of equipment and plants train staff with particular focus on

energy efficiency
1 external event/year can be attended
min 1. action to increase awareness (comedy show)
Contents of an EMS
INFO
Energy report was drafted and compiled 1*/yr
Main source of information is Intranet
89
Contents of an EMS
AUDIT
Audit team consitst of EMS team members and other staff
Audit team was trained the first time to conduct audit successfully
1*/yr selected areas will be audited
Audit report is main source for future improvements
Contents of an EMS
REVIEW
Entire team presents EMS yearly to CEO
Benefits and challenges are discussed
Goal is to receive dedicated budget and OK for new projects
90
Contents of an EMS
PROCUREMENT
Guideline for procurement of energy efficient equipment was developed

and must be followed
Yearly check of energy contracts
Alternative ways of financing projects must be developed (Leasing,

Contracting)
Contents of an EMS
MAINTENANCE
Equipment list was developed for the first time and over 2 years
Clear rules for maintenance
91
Schedule
1 3 6 9 12
Review
Team meeting
Training
Awareness raising
Audit
E-Program
Results
1st year:
Total Energy Costs 2002 ~ 8 Mio
Energy Cost Reductions ~ 3 %
Energy Cost Reductions ~ 240,000
2nd year
Savings for the 1st and 2nd year were
normalized to production!!
92
Conclusion
Support of CEO absolutely necessary

Staff of different departments must participate
Relevant energy consumers must be measured
Keep administration to a minimum
Continuous, structured meetings
Thank you for your attention!
93
94
*

Saradnik na radu: ore ogo, dipl.ing.el.
3-5 jun, Sarajevo
*
*Ukratko o standardu
*Procesu planiranja implementacije
*Sagledavanje znaajnih energetskih potroaa
*Mjerenja i analize
*Mjere za poboljanja
*Zakljuak
95
*
576 m2
2 etae
96
*
97
*
Grijanje
Hlaenje
Elektrini ureaji
Rasvjeta
ELEKTRINAENERGIJA Podaci za 2011 godinu
kWh/mjesec trokovi/mjesec(KM) 2000

1508 330,96 1800
1568 342,97 1600
1479 325,14 1400
1480 250,29 1200
1240 213,3 1000
1187 205,14 800 kWh/mjesec
1100 191,73 trokovi/mjesec(KM)
600
1286 220,39
400
1444 244,73
200
1638 357
0
1842 397,86
Decembar
Januar
Mart
Maj
Oktobar
April
Februar
Jul
Jun
Avgust
Septembar
Novembar
1779 385,23
15772 3464,74
98
ELEKTRINAENERGIJA
%uticaj %uticaj
kWh/mjesec trokovi/mjesec(KM)rasvjete el.ureaja 3000
1717 376,44 806,99 910,01
2500
1558 344,25 732,26 825,74
1505 333,53 707,35 797,65 2000
1431 245,75 672,57 758,43
1500
1458 249,96 685,26 772,74 trokovi/mjesec(KM)
1349 232,93 634,03 714,97 1000
kWh/mjesec
1360 234,66 639,2 720,8 500
1251 217,63 587,97 663,03
1403 241,38 659,41 743,59 0
Januar
April
Decembar
Februar
Mart
Maj
Jun
Avgust
Septembar
Oktobar
Novembar
Jul
2032 440,2 955,04 1076,96
1764 386,95 829,08 934,92
1572 347,49 738,84 833,16
18400 3651,17 8648 9752
ukupno%= 47% 53%
47%
53% %uticajrasvjete
% uticaj el.ureaja
GAS potrosnja gasa (kWh)

30000
trokovi/mjesec
25000
Mjesec kWh/mjesec (KM)
kWh/mjesecno
20000
Januar 23279 3011 15000
Februar 24135 3128 10000

kWh/mjesec
5000
Mart 10270 1341
0
April
Januar
Maj
Jun
Jul
Novembar
Decembar
Februar
Avgust
Septembar
Oktobar
Mart
April 7373 960
Maj 2520 342
Jun 886 167
Jul 1236 206 potronja gasa (kWh)/mjeseni

Avgust 1298 215
trokovi
30000
Septembar 244 52 25000
Oktobar 2190 340 20000
15000 kWh/mjesec
Novembar 7383 971
10000
Decembar 18893 2450 trokovi/mjese
5000 c (KM)
ukupno= 99707 13183
0
2012 godina
99
2000
Elektrinaenergija
1800 y=0.8829x+1249.7
1600 R=0.589
ukupanstepen
danagrijanja 1400
Mjesec/2011 HDD kWh/mjesec cilj5%
1200 Series1
HDD
Januar 542 1508 1432,6 1000 Linear(Series1)
Februar 464 1568 1489,6 800 Linear(Series1)
600 Linear(Series1)
Mart 353 1479 1405,05
400
April 178 1480 1406
200
Maj 121 1240 1178
0
Jun 27 1187 1127,65 0 200 400 600
kWh/mjesec
Jul 20 1100 1045
Avgust 16 1286 1221,7 2000

Septembar 46 1444 1371,8 1800
1600
Oktobar 244 1638 1556,1 1400
1200 ukupan stepen dana
Novembar 413 1842 1749,9
1000 grijanja HDD
Decembar 469 1779 1690,05 800 kWh/mjesec
600
400
cilj 5%
200
2011 godina 0
April
Novembar
Decembar
Avgust
Septembar
Mart
Januar
Maj
Jun
Jul
Februar
Oktobar
Elektrina energija
kWh/mjesec
ukupanstependana 2500
grijanjaHDD kWh/mjesec cilj5%
564 1717 1631,15 2000

y = 0.4066x + 1435.9
626 1558 1480,1 R = 0.1745
1500
kWh/mjesec
316 1505 1429,75
1000 Linear (kWh/mjesec)
207 1431 1359,45
500
130 1458 1385,1
22 1349 1281,55 0
0 200 400 600 800
8 1360 1292
16 1251 1188,45
2500
56 1403 1332,85
2000
168 2032 1930,4
240 1764 1675,8 1500 ukupan stepen dana

grijanja HDD
524 1572 1493,4 1000 kWh/mjesec
500
2012 godina cilj 5 %
0
April
Novembar
Decembar
Avgust
Septembar
Mart
Januar
Maj
Jun
Jul
Februar
Oktobar
100
GAS
ukupanstependana
HDD/kWh
Mjesec/2011 grijanjaHDD kWh/mjesec cilj5% 30000
Januar 564 23279 22115,05 25000

y = 39.577x - 1179.6
R = 0.9659
Februar 626 24135 22928,25 20000
Mart 316 10270 9756,5 15000 kWh/mjesec
10000 Linear (kWh/mjesec)

April 207 7373 7004,35
5000
Maj 130 2520 2394
0
Jun 22 886 841,7
0 200 400 600 800
-5000
Jul 8 1236 1174,2
Avgust 16 1298 1233,1

30000
Septembar 56 244 231,8
25000
Oktobar 168 2190 2080,5
20000
Novembar 240 7383 7013,85
ukupan stepen dana
15000 grijanja HDD
Decembar 524 18893 17003,7
10000 kWh/mjesec
5000 cilj 5 %
2012 godina
0
April
Novembar
Decembar
Avgust
Septembar
Mart
Januar
Maj
Jun
Jul
Februar
Oktobar
GAS
ukupan
stependana CDD/kWh
Mjesec hlaenjaCDD kWh/mjesec cilj5%
1400
Januar 0 0 0
1200 y=5.32x+36.496
Februar 0 0 0
R=0.8786
Mart 6 102 96,9 1000
April 20 85 80,75
800
Maj 43 148 140,6
600 kWh/mjesec
Jun 173 886 841,7
Jul 214 1236 1174,2 400
Avgust 211 1298 1233,1 200
Septembar 101 244 231,8
0
Oktobar 23 550 522,5 0 50 100 150 200 250
Novembar 3 113 107,35
Decembar 0 0 0
CDD/kWh
2012 godina 1400
1200
1000
800
600
400
200
0
ukupanstependanahlaenjaCDD kWh/mjesec cilj5%
101
Stepen dana grijanja HDD
Ukupan stepen dana

Godina Ukupna potronja energije (kWh) grijanja kWhpostepenudana Normalizovani kWh
2011 17,551 2,893 6,060 17,464
2012 18,400 2,877 6,40 18,444
Ukupna potronja energije Ukupan stepen dana kWh po stepenu Normalizovanik

God
(kWh) grijanja dana Wh
2005 175,441 2,075 84.55 171,383
2006 164,312 1,929 85.18 172,66
http://www.degreedays.net/
http://www.energylens.com/articles/deg
ree-days
Pitanje Naslov Bodovanje Evidencija Razmatranje

Dalirukovodstvoznadase Dalijeorganizacijaiscrpilasvemogunosti
znaajneutedeenergijemogu niskihtrokovaprijepoetkainvestiranjau
ostvaritijednostavnimmjerama Prihvatanje kapitalneprojekte?
1
sniskimtrokovimabez potencijala
zahtjevanihfinansijskih
ulaganja?
Dalijerukovodstvo Kadajepotrebankompromiszasmanjenje
opredjeljenosmanjenju potronjeenergije,taseobinouzimakao
Opredijeljenost
trokovaenergijeidalijena 2 prioritet?
rukovodstva
snaziodobrenaenergetska
poltika?
Postojeliodreeneuloge, Dalisufraze"Previesamzauzet"ili"Ja
odgovornostiiovlatenjazasve imammnogovanijihstvarikojetrebada
osobekojeimajuuticajna Ulogeiodgovornosti 2 uradim"obiniizgovori?
znaajnupotronjuenergijeida
lijetodokumentovano?
Imatelikvantifikovanei Daliznategdjejenajmanje80%vae
dokumentovaneznaajne SEUs 3 energijepotroeno?
energetskepotroae?
Imatiosnovu(baseline) Dalimoeteprocjenitipotronjuenergije
uspostavljenogenergetskog naosnovupromjenljivihprijestizanja
Baseline 2 rauna?
uinkauodnosunakojimoe
bitimjeren?
Imatiindikatoreimjerenja Dalireagujuproaktivnokadaaktuelna
identifikovanogkoritenja potronjaprevazilazioekivanu?
energijeumjerenjima EnPIs 2
poboljanjauodnosunanau
osnovnubaseline?
Imajuliorganizacijeenergetske Dalisuredovnoodreeniipraeni?
ciljeveizadatkekojitrebajubiti
Ciljeviizadaci 3
identifikovanii
dokumentovani?
Imateliuspostavljenenergetski Dalisuodobreniadekvatniresursiikojie
Akcioniplan 2 rezultiratiispunjavanjemciljeva?
akcioniplan?
Da li imate spisak ideja poboljanja sistema
upravljanja energijom (netehnikih ideja)?
Dalijesistemupravljanja
energijomocjenjennajmanje
Interniaudit 1
jednomgodinjeidalisu
napravljenapoboljanja?
102
Relevantni
Komunikacija Vrijeme
dokumenti
Ininjer
Predstavnik Ininjer za
Generalni Energy Nadzor Oficir za za Oficir za Rauno HR Spoljni
rukovodsta odravanj
direktor Manager proizvodnje nabavku proizvod ekologiju vodstvo Officer konsultant
za energiju e
nju
Pripremaiopredljenost
Informisan Lider Ucesnik

Podruje rada Energy Team Ucesnik
Lider Ucesnik
All affected staff
Radni list and contractors Ucesnik
Ucesnik Lider Ucesnik
Radna politika Po potrebi Ucesnik
Lider Ucesnik Informisan

Energetska
politika Svi zaposleni Ucesnik
Lider Ucesnik Ucesnik

Prezentacija i Energy tim i
minuti rukovodstvo Informisan
Lider Ucesnik
Energetska Energy tim i
strategija prijektantski tim Informisan Ucesnik
Top Lider Ucesnik Ucesnik

mangement
and energy
team
Planiranje
Zakonska regulativa Energy Team
Radni list energetskog pregled Energy Team

Operativni rad
Radni list obuka i snimanje obuka Po potrebi
Snimanje komunikacija, prezentacija, e-

mailova Po potrebi
Snimanje diskusije (ko,sta,kada) i
komunikacija Po potrebi
Znaajni materijali Po potrebi
Radni dokumentit Po potrebi
Radni zapisi Operativni kadar
uvanje zapisa, ER6 tab Kadar za odravanje, uvanje
Lista kriticnih radnih parametara, ER6 Definisano kao u listi
Energetski dijagram toka, preispitivanje
zapisa Energy Team i projektni tim
Tenderska dokumentacija i ugovori Osobe za energiju i finansije
Nabavka opreme specifikacije Odjel za nabavku i energiju

Specifikacije usluga nabavke ukljuujui
kompetentnu opremu Odjel za nabavku i energiju
Provjeravanje
Rauni, EnPIs, EnPI radni list, itd.
Radni list internog audita, zapisi i
korektivne mjere Po potrebi
Akcioni plan poboljsanja, ER8 lista
mogucnosti t Po potrebi
Odjel za Rukovanje i odrzavanje
Rukovanje i odrzavanje zapisa zapisima
Lista ne - uskladjenosti Po potrebi
103
Podruje primjene i granice EnMS
Koji energetski izvori su ukljueni u na EnMS a koji ne
Ukljuceni Iskljuceni
Elektricna energija Voda
Gas
Granice EnMS
Koji djelovi organizacije su ukljuceni a koji iskljuceni
Ukljuceni Iskljuceni
BAS Institut (2
sprata) 3 sprat
Lista znaajnih energetskih potroaa ukupni doprinos
Elektrina energija 2012

Ime DalisuSEU %od Koutiena
tasuglavni kWh Dostignuti
ID znaajnog izmjereni? ukupne potronju Ciljevi EnPI
drajveri? /godinje ciljkWh
poroaa Auto/runo potronje energije?
Smanjenje
Proces
Vrijemei Kvalitet potronje
1 grijanja Pitati? 96.043 82%
popunjenost zgrade od5%u
zgrade
2013
Smanjenje
Proces
Vrijemei Kvalitet potronje
2 hlaenja Auto 3.664 3%
popunjenost zgrade od5%u
zgrade
2013
Smanjenje
Dnevno
potronje
3 Rasvjeta svijetloi Runo 8.648 7% Zaposleni
od5%u
popunjenost
2013
Popunjenost Smanjenje
Elektrini igubiciu potronje
4 Ne 9.752 8% Zaposleni
ureaji standby od5%u
reimu 2013
118.107 100%
3% 8%
7%
Proces grijanja zgrade
Proces hlaenja zgrade
82% Rasvjeta
Elektrini ureaji
104
Rasvjeta
Naovomlistusenalazipopisrasvjete.Korisniktrebadakategoroesveoblastiuorganizaciji,npr,kancelarije,hodnici,skladitaitakoetreba
uspostavitipotrebannivoosvjetljenja(lux)vodeiraunaougodnosti,zdravljuidrugimaspektima
Dalipostoje Dalije
Rangiranje
Broj Broj Satipo kWhpo Kakojerasvjeta Mogunostiza razliitinivoi dostupna Zahtjevani Aktuelni
ID Prostor Kategorija Tipprikljuka (klasa)
instalacija svjetiljki godini godini kontrolisana? poboljanja luxzahtjevaniu prirodna novoluxa nivoluxa
svjetiljki(W)
tojoblasti? svjetlost?
savjesno
ponaanje,
Kancelarija stropno Ne,svugdjeje
1 kancelarija 4 18 4 1920 552,96 On/Offprekida prirodna Da 400 800
direktora svijetlo istinivoluxa
svijetlost,gaenje
prekidaa
stropno
2 Sekretarica kancelarija 2 18 4 1920 276,48 Da
svijetlo
stropno
3 Kanncelarijabr12 kancelarija 3 18 4 1920 414,72 Da
svijetlo
stropno
4 Zamjenikdirektora kancelarija 4 18 4 1920 552,96 Da
svijetlo
stropno
5 Kancelarijabr.14 kancelarija 3 18 4 1920 414,72 Da
svijetlo
stropno
6 Kancelarijabr15 kancelarija 4 18 4 1920 552,96 Da
svijetlo
stropno
svijetlo
stropno
svijetlo
stropno
svijetlo
stropno
svijetlo
stropno
svijetlo
stropno
12 Malihodnik Ne
svijetlo 2 18 2 1920 138,24
stropno
13 Velikihodnik Da
svijetlo 7 18 2 1920 483,84
stropno
14 Mukitoalet Ne
svijetlo 1 100 2 480 96
stropno
15 enskitoalet Ne
svijetlo 1 100 2 480 96
Kancelarijabr.1 stropno
16 kancelarija Da
ulaznapota svijetlo 3 18 4 1920 414,72
stropno
17 Kancelarijabr.2 kancelarija Da
svijetlo 4 18 4 1920 552,96
stropno
18 serversoba Ne
svijetlo 1 18 4 100 7,2
stropno
svijetlo 4 18 4 1920 552,96
stropno
svijetlo 4 18 4 1920 552,96
stropno
svijetlo 9 18 4 1920 1244,16
stropno
22 Salazasastanke Da
ij l 7 18 4 360 181 44
Planmjerenja
Naovom listu jepopis mjerenih i praenih performansi energetskih indikatora

(EnPI)i drugih mjernih instrumenata za praenje kritinih parametara
Odstupanje
Znaajni Indikatori Instrumentacija izmeuidealnog
Idealno sredstvo za
energetski energetskih Energetskidrajveri kojajetrenutno ureajazaradi Planmjerenja
mjerenje
potroai performansiEnPi nasnazi performansi
praenja
HDDipopunjenost El.brojilo,brojilo
Grijanjezgrade kWh/HDD El.brojilo nijeuoeno mjeseno
zgrade zagas
CDDipopunjenost
Hlaenjezgrade kWh/CDD El.brojilo El.brojilo nije uoeno mjeseno
zgrade
popunjenosti
Rasvjeta kWh/8h El.brojilo el.brojilo nijeuoeno mjeseno
dnevnosvjetlo
Elektriniureaji kWh/8h popunjenost El.brojilo el.brojilo nijeuoeno mjeseno
105
ELEKTRINAENERGIJA
Mjesec april 2013 kWh/dan
04.04.(etvrtak),16h 67
05.04.(petak),16h 88
06.04.(subota),16h 42
07.04.(nedelja),16h 42
kWh/dan
08.04.(ponedeljak),16h 89
09.04.(utorak),16h 42
10.04.(srijeda),16h 67
kWh/dan
11.04.(etvrtak),16h 77
12.04.(petak),16h 82
88 89 86
77 82
13.04.(subota),16h 48 78 72
14.04.(nedelja),16h 48 67 67 65 63 68 64 68
15.04.(ponedeljak),16h 37 48 48 47 44 44 4646
42 42 42 37
16.04.(utorak),16h 86
17.04.(srijeda),16h 78
18.04.(etvrtak),16h 65
04.04.
05.04.
07.04.
08.04.
09.04.
10.04.
11.04.
12.04.
13.04.
14.04.
15.04.
16.04.
17.04.
18.04.
19.04.
20.04.
21.04.
22.04.
23.04.
24.04.
25.04.
26.04.(petak),
27.04.
28.04.
06.04.(subota)
19.04.(petak),16h 47
20.04.(subota),16h 44
21.04.(nedelja),16h 44
22.04.(ponedeljak),16h 63
23.04.(utorak),16h 68
24.04.(srijeda),16h 72
25.04.(etvrtak),16h 64
26.04.(petak),16h 68
27.04.(subota),16h 46
28.04.(nedelja),16h 46
106
107
Lista moguih mjera za poboljanja
Procjenauteda Trenutneostvareneutede
Potencijal Napomen Stvarni
Ciljni Metoda
Opis Nivo Kapitalni nipovrat Odgovorna e, datum
ID Usluga kWh kWh datum Status procjena kWh kWh
mogunosti investicije trokovi investicije C02 Finansije osoba barijere, C02 Finansije zavretk
elek gorivo zavretka uteda elek gorivo
(godine) rizici a
Regulisanje
temp.pomou
termostata 1000 analiticki
1 Grijanje srednji 5000 5000 D 15.5.2018Ideja budet
kontrolisanih 5,00 KM/god proracun
PLC
kontrolerom
Dalije
Zamjena
investicija analiticki
2 postojeij veliki 16400 4324 860KM D ? Ideja
19,00 opravdana proracun
sijalicasaLED
?
Ugradnja4
senzora 163 analiticki
pokretau Rasvjeta mali 200
1,50
960
KM/god
D 15.5.2015Ideja
proracun
hodnicima
3 beztrokova
gaenje
bez 122 analiticki
prekidaa 0 720 D Ideja
povrata KM/god proracun
svjetlautoku
pauze
Regulisanje
temp.pomou
3%utede
termostata
4 Hlaenje mali 200 200 35KM D 15.5.2015idea budet po
kontrolisanih 6,00
stepenuC
PLC
kontrolerom
Zamjena
Elektrini analiticki
5 postojeih mali 600 360 65KM D 15.5.2015ideja budet
ureai 2,00 proracun
bojlera
Jedan primjer mogue mjere poboljanja
108
Dokumentacija
Red. Datum
br. Opis Lokacija Revizija revizije
Kancelarijaenergy
1 Energetskiprirunik menadera
2 Raunizaenergiju Finansije
Serveriuputstvoza
3 upotrebu Serversoba
4 Tabelaplaniranja S:/energija/zapisi
5 Tabelaprovjeravanja S:/energija/zapisi
6 Eneergetskapolitika S:/energija/zapisi
Izvjetajpreispitivanja Kancelarijaenergy
7 kopije menadera
Izvjetajpreispitivanja
8 elektronskekopije S:/energy/reports
9 Planoviobuke Tabelaoperacija
odgovarajua
10 SEUOperator kontrolnasoba
Trajanjepreispitivanjaod
11 stranerukovodstva S:/energija/zapisi
Trajanjesastanakatimaza
12 uptavljanjeenergijom S:/energija/zapisi
Odravanjesistema
13 Odravanjezapisa zaupravljanje
14 SEUdijagramiprocesa
15 SEUradneprocedure
16 SEUprocedureodravanja
Tabela uoenih neusklaenosti
Ne usklaenosti
Red. Datum Plan Stvarni Potencijalne

Opis Izvor Korektivne mjere Odgovornost
Br. identifikacije zavretka zavretak konsekvence
NU1 Gubitakvodejerrukovaoci Interniaudit Zavretakobuke D 16.09.2013. Neefikasne

nisuobuenizaradna operacije
kompresoru
NU2
NU3
NU4
NU5
109
*
* Dokaz o svijesti znaaja upotrebe energije
* Sistem upravljanja energijom nije projekat pa da ima kraj
* Zahtjeva stalno provjeravanje i poboljavanje u okviru

svakodnevnih aktivnosti
* Zahtjeva stalnu posveenost, posebno rukovodstva
* Donosi finansijsku korist (1 euro je zaista 1 euro)
* Bolji imid organizacije i konkurentnost
110
Mobilna.Prostorna.Rjeenja.
IPLEMENTACIJA I
STANDARDA
ISO 50001:2011
111
OSNOVNIPODACIODRUTVU
Naziv Drutva : Metalopreraivaka industrija ALFE-MI d.o.o. ivinice za proizvodnju
promet robe na veliko i malo, uvoz , izvoz i pediciju.
Skraeni naziv: ALFE-MI d.o.o. ivinice

Adresa (sjedite Drutva) : Maline 16, Industrijska zona, 75270 ivinice
Telefon : +387 35 301-800, 363-570,
Fax : +387 35 772-511, 363-571
http://www.alfe-mi.com
E-mail : alfe-mi@bih.net.ba
ALFE-MI d.o.o je afirmirana kompanija -proizvoa proizvoda metalopreraivake

industrije nastao pretvorbom vlasnitva na bogatoj i dugogodinjoj tradiciji proizvodnje
ovog tipa u razliitim organizacijskim oblicima.
Drutvo je osnovano 1973. godine od nekoliko firmi iskusnih u metalopreraivakoj
industriji, a od 1980 godine posluje kao dio UMEL korporacije. Od 2000.godine ova
kompanija je u 100% privatnom vlasnitvu ime je promijenjen oblik svojine iz
drutvene u privatnu svojinu.
U 2006 godini kompanija je imala znaajne promjene u pogledu vlasnike i
organizacione strukture - okrupnjavanje kapitala i ulazak veinskog vlasnika Mapex
d.o.o ivinice u posjed ALFE-MI, te nove Uprave.
Drutvo zapoljava 265 zaposlenika
Osnovna djelatnost Drutva je:
PROIZVODNJAMETALNIHKONSTRUKCIJA,
STAMBENIHISANITARNIHKONTEJNERA
Osim osnovne djelatnosti, djelatnost Drutva izmeu ostalog su i proizvodnja i montaa
(ugradnja):
- bravarije (graevinske stolarije) od aluminijskih profila i PVC profila,
-krovopokrivaki i fasaderski radovi,
-proizvodnja limene galanterije, industrijskih rolo vrata svih vrsta i dimenzija, i
-ostale djelatnosti.
Za svoj proizvodni program, Drutvo, ima obezbijeeno trite, tako da vie od 95% raspoloivih kapaciteta
radi za strano trite, a preostali dio za domae trite.
ALFE- MI u svijetu
Ekskluzivni prodavac kontejnera za trite EU je renomirana evropska firma Containex
Container-Handelsgesellschaft m.b.H iz Austrije.
Na tritu Australije prisutni smo putem kompanije MNM importin exportin, 9/59 Castlereagh
Street Lliverpool, NSW 2170, Australia.
Na ostalim tritima ostvarujemo kontakte s kupcima direktno.
Linkovi:
www.containex.com
112
- Drutvo od 07.07. 2009. godine je vlasnik Certifikata po zahtjevima
BAS ISO 9001:2008 - Sistem upravljanja kvalitetom (QMS)
- U 2012.godini izvrena je integracija postojeih zahtjeva

standarda QMS sa zahtjevima standarda Sistem upravljanja
energijom (EnMS) po ISO 9001:2008
- 04.10.2012. godine je izvrena recertifikacija po zahtjevima ISO

9001:2008 i certifikacija po zahtjevima standarda BAS ISO
50001:2011.
113
ZATOISO50001?
Uprava (Rukovodstvo) ALFE-MI d.o.o. ivinice su integracijom
QMS (ISO 9001) i EnMS (ISO 50001) imali za cilj obezbjeenje
stalnog poboljanja i uinkovitosti sistema kvaliteta i energije,
kroz mjere vezane za tehnologiju i ljudski faktor. Sa
ekonomskog aspekta uvoenjem EnMS Druvo treba da
postigne poveanje energetske uinkovitosti (efikasnosti),
dodatno smanjenje vlastitih trokova uz sistematian pristup
racionalnoj potronji bez tete na kvalitet proizvoda i usluga i
uvjeta rada, a sa okolinskog aspekta smanjenje emisije tetnih
gasova, uz potivanje zakonskih regulativa (meunarodni,
nacionalni, regionalni, lokalni i dr.).
Energija ekologija - ekonomija - efikasnost
Na taj nain se oekuje poveanje naa sposobnost i

konkurencija prema zahtjevima trita i dodatno poveava nae
napore za obezbjeenje stalnog kvaliteta naih proizvoda uz
racionalnu upotrebu svih vidova energije.
114
4.ZAHTJEVIENMSa
4.1 Opi zahtjevi QMS i EnMS
U ALFE-MI d.o.o. ivinice je integrisani sistem upravljanja kvalitetom i energijom
uspostavljen, dokumentiran, implementiran i odravan i kontinuirano se vri
analiziranje i poboljanje kvaliteta i performanse energije, u skladu sa zahtjevima
meunarodnog standarda BAS EN ISO 9001:2008 i BAS EN ISO 50001:2011.
U Drutvu imamo slijedee osnovne grupe procesa:

Procesi koji se odnose na dokumentaciju QMS i EnMS
Rukovodni proces QMS i EnMS
Upravljanja resursima QMS i EnMS
Realizacije sistema kvaliteta proizvoda i EnMS-a
Mjerenja, analize i poboljanja QMS i provjera EnMS
Podruje primjene certifikacije integrisanog sistema upravljanja kvalitetom i energijom

prema standardima ISO9001 i 50001, a u skladu sa osnovnom djelatnou je cijelo
Drutvo sa obuhvatanjem svih organizacionih jedinica i sektora prema zahtjevima
standarda ISO 50001 sa nagalaskom na procesni pristup procesu proizvodnje i
organizacionim jedinicama i sektorima koji su vezani za proizvodnju i proizvod. Od
direktnih zahtjeve standarda ISO 9001 izuzete su slijedee organizacine jedinice i
sektori: Sigurnost, Investiciono odravanja, Uvoz-izvoz, Raunovodstvo i finansije,
Restoran i Eksterni transport.
PROCESNIPRISTUP
Energetskipregled
Energetskaosnova
Indikatoriperformanseenergije(EnPl)
OptiioperativniciljeviEnMSa
Kontinuirano
poboljanje P
PolitikaEnMSa L
Praenje i A
PlaniranjeEnMSa N
mjerenje
Ocjena Uprave
Implementacija
EnMSa
D
C O
H Provjera EnMS-a
E
C
K Demingov koncept kontinuiranog poboljanja
115
5.1-EnMS4.2.1 Opredijeljenost rukovodstva za QMS i EnMS
Uprava Drutva svoju stalnu oprijedijeljenost za kontinuirano poboljanje efikasnosti
Sistema upravljanja kvalitetom i energijom (QMS i EnMS) izraava kroz:
definisanjem, uspostavljanjem i odravanjem integrisane Politike upravljanja kvalitetom i
energijom koja se implementira i odrava i sa kojom su upoznati i saglasni svi zaposleni u
ALFE-MI d.o.o. ivinice,
imenovanjem predstavnika rukovodstva za kvalitet i energiju i tim za upravljanje
kvalitetom i energijom (odbor za kvalitet i energiju) ije djelatnosti date u taki 5.5.2.1
ovog Poslovnika,
osiguravanjem neophodnih resursa potrebnih za uspostavljanje, odravanje i poboljanje
QMS i EnMS i performansi energije,
isticanja o znaaju stalnog zadovoljenja zahtjeva kupca i zadovoljenja zakonske
regulative i propisa,
osiguranjem da se opi i operativni ciljevi QMS i EnMS uspostave, redovno periodino
pregledaju, analiziraju i ocjenjuje njihov efekat,
odreivanjem opsega i granice QMS i EnMs,
isticanja vanosti sistema upravljanja kvalitetom i energijom na svim razinama i kod svih
zaposlenika u Drutvu,
osiguranjem odgovarajih indikatora performanse energije (EnPl),
osiguranjem, analiziranjem i razmatranjem performanse energije u dugoronom
planiranju, kontroli i nadzoru EnMS, na osnovu kojih se pokreu korekcije, korektivne i
preventivne mjere,
idetificiranjem podruja znaajne upotrebe/potronje energije i prilika za poboljanje
performansi energije,
identificiranjem primjenjljivosti zakonskih zahtjeva i drugih zahtjeva koji se odnose na
upotrebu i potronju energije u Drutvu i
provoenje ocjene QMS i EnMS od strane rukovodstva Drutva.
5.5.2EnMS4.2.2 Predstavnikrukovodstvazakvalitetienergiju
Rukovodstvo ALFE-MI d.o.o. ivinice je imenovalo Predstavnika rukovodstva za kvalitet i

energiju Quality Manager-a, sa odgovarajuom strunou i osposobljenosti. Predstavnika
rukovodstva za kvalitet i energiju koji neovisno od drugih odgovornost je zaduen za
implementaciju i poboljanje sistema upravljanja kvalitetom i energijom sa slijedeim
odgovornostima i ovlatenjima:
osiguravanje da se procesi potrebni za sistem upravljanja kvalitetom i energijom
uspostavljen, implementiran, odravan i kontinuirano unaprjeivan u skladu sa
meunarodnim standardom ISO 9001 i ISO 50001,
izvjetavanje Direktora o performansama energije,
izvjetavanje najvieg rukovodstva (Direktora) o performansama sistema upravljanja
kvalitetom i energijom(QMS i EnMS) i svim potrebama i prilikama za poboljanje,
identificiranje osoba ovlatenih od rukovodstva (Direktora) da rade na kontinuiranom
poboljanju aktivnosti upravljanja energijom,
da osigura da planirane aktivnosti upravljanja energijom dizajnirane u skladu sa politikom
upravljanja kvalitetom i energijom,
da definie i komunicira odgovornosti i ovlatenja sa namjerom da omogui efektivno
upravljanje energijom,
da odredi kriterije i metode za osiguranje efektivnog djelovanja sistema upravljanja
energijom i
da promovira svjesnosti o zahtjevima kupaca, politici i ciljevima integrisanog sistema
upravljanja kvalitetom i energijom na svim razinama i kod svih zaposlenih u Drutvu.
116
5.3-EnMS4.3 Politika upravljanja kvalitetom i
energijom
EnMS4.4PLANIRANJE
5.4EnMS4.4PlaniranjeQMSEnergetskipregledEnMS
EnMS4.4.1 Openito o planiranju energije
Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice je dokumentovalo proces planiranja energije.
Planiranje energije je u skladu sa integrisanom politikom upravljanja kvalitetom
i energijom i postojeim planom QMS i aktivnostima koje kontinuirano
poboljavaju performanse energije.
EnMS4.4.2ZakonskizahtjeviidrugizahtjeviEnMS
Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice je identificiralo i implementiralo pristup
zakonskim regulativama i drugim zahtjevima EnMS-a vezano za upotrebu,
potronju i uinkovitost energije.
Primjenljivi zakonski zahtjevi mogu biti, na primjer meunarodni, regionalni,
nacionalni i lokalni zahtjevi koji se primjenjuju u opsegu EnMS. Za zakonske i
druge zahtjeve EnMS je imenovana osoba ,koja je zaduena za usklaenost i
redovni pregled ovih zakonskih regulativa u odreenim vremenskim intervalima
u skladu sa QEnRU4.2-01 Radnom uputom za upravljane zakonskom
regulativom.
117
EnMS4.4.3Energetskipregled
ALFE-MI d.o.o. ivinice je izvrilo poetni energetski pregled upotrebe i potronje
energije, koji e se redovno odravati, analizirati i po potrebi periodino pregledati mijenjati
i ponovo analizirati. Svrha energetskog pregleda je definisanje znaajne upotrebe energije i
utvrivanje prioriteta mogunosti za poboljanje performansi energije.
U cilju razvoja energetskog pregleda Drutvo ALFE MI d.o.o. ivinice je:
a) analiziralo upotrebu i potronju energije na temelju mjerenja i drugih podataka tj.
-odredilo trenutne (aktuelne) izvore (tipove) energije (elektrina energija, toplotna energija,
energija komprimiranog zraka, fosilna goriva, plin i sl.) i
-procijenilo prolu i aktuelnu upotrebu i potronju energije.
b) na temelju analize upotrebe i potronje energije, identificirana su podruja znaajne
upotrebe energije tj.
-idetificirana su postrojenja, oprema, sistem, proces i osoblje koje radi za, ili u ime
organizacije, koja znaajno utie na upotrebu i potronju energije,
-idetificirani su drugi relavantni faktori koji znaajno utiu na upotrebu energije,
-odreene su aktuelne performanse energije postrojenja, opreme, sistema i procesa
vezano za utvrene znaajne upotrebe energije i
-procjenu tj. plan potronje energije u slijedeem periodu
c) Identificirani su i odreeni prioriteti i zabiljeene mogunosti za poboljanje performansi
energije,
Energetski pregled je dat u posebnom dokumentu En4.4.3-01 Energetski pregled.
118
EnMS4.4.Energetskaosnova
Energetskipregledsapodacimajebilabazazauspostavljanjeenergetskeosnoveza
upravljanjeperformansamaenergije,energetskoplaniranjeiodreivanjemjeraza
poboljanjeperformansienergijeuALFEMId.o.o..ivinice.
Promjeneuperformansamaenergijeesemjeritiuodnosunaenergetskuosnovu.
PodeavanjepremaenergetskojosnoviuDrutvoALFEMi,d.o.oiviniceeseraditiu
slijedeimsluajevima:
kadaindikatorperformanseenergije(EnPl)nijeuskladusaupotrebamaipotronjom
energijeuDrutvui
kodveihpromjenauprocesu,operativnommodeluilienergetskimsistemima.
119
EnMS4.4.5Indikatorperformansi
energije(EnPl)
Drutvo ALFE-Mi,d.o.o ivinice je utvrdilo na osnovu energetskog pregleda slijedee
indikatore performansi energije (EnPl) za nadziranje i mjerenje performansi energije:
a) Upravljake ( koji se odnose na upravljanje znaajnom upotrebom energije):
- potronja energije u jedinici vremena (potronja elektrine energije: kWh/mjeseno, kWh/godinje, ...),
- potronja energije po jedinici proizvoda (potronja elektrine energije kWh/kontejnerska jedinica u
mesenom i godinjem intervalu, ...),
KJ -(kontejnerska jedinica) kontejner kao gotov proizvod sa odreenim standardnim izvedbama i dimezijama (irina 2435mm i
razliite duine od 10,16,20, 24 i 30 stopa)
- potronja energije po broju pripremljenih obroka za zaposlenike (kWh/broj pripremljnih obroka za

ishranu zaposlenika),
- potronja goriva za vanjska transportna sredstva po preenom kilometru puta,
- % ukupne potronje energije u ukupnim trokovima i prihodu i rashodima Drutva i dr.
b)Operativne (koji se odnose na pojedine dijelove postrojenja, opreme i dr. koje su usmjerene ka
specificiranju uteda energije, kao i uteda energije rezultat razliitih procesa gdje spada i tehnoloko
poboljanje ):
- uteda energije nabavom, upotrebom ili modifikacijom opreme koja tedi energiju,
- uteda energije koritenjem obnovljivih izvora energije ( biomasa, solarna energija, energija vjetara,
energija vode i dr),
- smanjenje vrenog optereenja,
- upotreba energije iz otpada,
- smanjenje potronje energije sa preventivnim djelovanjem na potronju (nulte i male investicije),
-uteda energije kolovanjem za znaaj potronje, upotrebe i uinkovitost energije i dr.
EnPl se periodino pregledamo i analiziramo (najmanje 1x godinje) sa energetskom osnovom.
120
Koncept performansi energije u Drutvu ALFE MI d.o.o..ivinice
je prikazan na sledeoj slici:
Upotreba
Intenzitet
energije
energije:
Ulazna
energija/koristan izlaz
iz sistema
Potronja
energije
PERFORMANSE
ENERGIJE
Uinkovitost
energije:
Izlazni element
Ostalo
energije/ulazni
element energije
Koncept energetske performanse daje fleksiblnost tj. mogunost poboljanja po

svakom od elemenata upotrebe, potronje i energetske uinkovitosti energije i
on se ostvaruje kroz integrisanu politiku kvaliteta i energije, rezultate audita,
proces planiranja energije (kao alat za odravanje i kontinuirano poboljanje
performansi energije), korektivne i preventivne mjere i drugu dokumentaciju
Sistema upravljanja kvalitetom i energijom.
5.4.1EnMS4.4.6Ciljeviupravljanja
kvalitetomienergijom
121
122
EnMS4.5.1 Openito o implementaciji EnMS
Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice integrisanjem zahtjeva EnMS u postojei QMS prati, analizira, preispituje
i planira trokove znaajne upotrebe energije u odnosu na postojeu i planiranu proizvodnju i njene
resurse.
6.2.2-EnMS4.5.2 Kompetentnost, svjesnost i obuavanje
5.5.3-EnMS4.5.3 Interna komunikacija QMS/ komunikacija EnMS
4.2-EnMS4.5.4 Zahtjevi u pogledu dokumentacije QMS i EnMS
4.2.4-EnMS4.6.5 Kontrola zapisa QMS i EnMS
Nain kontrole zapisa o kvalitetu u ALFE-MI d.o.o. ivinice definira QEnP-4.2.-01 Procedura
upravljanja dokumentima i zapisima QMS i EnMs.
EnMS4.5.5 Operativno upravljanje sistemom upravljanja energijom
U cilju odravanja znaajne upotrebe Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice je identificiralo i planiralo aktivnosti
koje su u skladu sa politikom sistema upravljanja kvalitetom i energijom, opim i pojedinanim ciljevima i
planovima aktivnosti EnMS (programima za realizaciju ciljeva).
Aktivnosti na operativnom upravljanju EnMS podrazumjeva:
- uspostavljanje kriterija za efektivan rad i odravanje znaajne upotrebe energije, gdje bi ne postojanje
moglo imati za posljedicu znaajno odstupanje od efektivnih performansi energije,
- rad i odravanje procesa, sistema, postrojenja i opreme koja upotrebljava energiju u skladu sa
dokumentacijom i zahtjevima EnMS i
- odgovarajuu komunikaciju i nadzor nad zaposlenicima koje rade za ili u ime Drutva na EnMS.
U sluaju nenadane ili izvaredne situacije i potencijalne nesree, uzimajui u obzir nabavku i potrebne
opreme, Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice e u skladu sa mogunostima odabrati i ukljuivanje
odgovarajuih performansi energije.
Primjenljivi procesi u implementaciji i operativnom upravljanju EnMS su opisani u skladu sa EnP4.5-01
Procedurom upravljanja performansama energije.
Refereni dokumenti EnP4.5-01 Procedure upravljanja performansama energije koji su

vezani za energiju su:
EnRU4.5.-01 Radna uputa za mjerenje i planiranje potronje elektrine energije.
EnRU4.5.-02 Radna uputa za upravljanje nultim i vrlo malim investicijama
EnRU4.5-03 Radna uputa za mjerenje i planiranje potronje tekueg goriva za vanjski transport
EnRU4.4.6-01 Radna uputa za izradu programa za relizaciju pojedinanih ciljeva EnMS-a.
Zajednike revidirane procedure i radne upute vezane za kvalitet i energiju:

QEnP-4.2.-01 Procedura upravljanja dokumentima i zapisima sistema upravljanja kvalitetom i
energijom
QEnP-8.5.-01 Procedura korektivnih i preventivnih akcija
QEnP-7.4-01 Procedura nabave, nabave energetskih usluga,proizvoda,opreme i energije
QEnP-8.2.2-01 Procedura internog audita sistema upravljanja kvalitetom i energijom
QEnP8.3-01 Procedura upravljanja neusklaenim proizvodima i neusklaenostima EnMS
QP-7.6.-01 Procedura upravljanja kontrolno mjernom opremom
QP-6.3.-01 Procedura odravanja opreme
QEnRU-4.2.-01 Radna uputa za upravljanje zakonskom regulativom
QEnRU-7.4.-01 Radna uputa za izbor i rangiranje dobavljaa
123
124
Potronja u 2011g
(kWh/KJ)
200
173.85
190 163.43
180
147.2
170 175.59
Potronja u 2012g
(kWh/KJ) 160 167.38
150 71 134.6
71
140 131 138.21 134.99135.33
135.84 130.98
130
120 117.65
Potronja u 2013g 121.98 110.34 104.65 115.81
110 115.68
(kWh/KJ) 105.08
100 101.04 101.16
96.27
90 91.18 91.36
80 92.77
70
60 61.36
50
Potronja elek. energije (kWh/KJ)
40
30
20
10
KJ-kontejnerska jedinica
Primjeri mjera na preventivnom djelovanju na smanjenju potronje

energije ( sa nultim i vrlo malim investicijama) iz EnRU4.5.-02 Radne
uputa za upravljanje nultim i vrlo malim investicijama
Mjere na smanjenu potronje energije kod rukovanja opremom i odravanju

-Redovno preventivno odravati sve strojeve i opremu,
-Iskljuiti opremu i transportna sredstva kada nisu potrebni,
-Koristiti opremu s optimalnim veliinama i kapacitetima,
-Redovnim aktivnostima u okviru preventivnog odravanja provjeriti sistem distribucije
komprimiranog zraka i pronai i popraviti sve pukotine i curenje zraka, koristiti hladniji ulazni
zrak, redovno preventivno kontrolisati sve kompresore za zrak i optimizirati pritisak u
sistemu distribucije zraka.
Mjere na smanjenju potronje goriva u otpremi, distribuciji i unutranjem transportu:

-Planiranje servisa i redovnog preventivnog odravanja kako bi se osigurala tehnika
ispravnost vozila,
-Iskljuiti motor vozila tijekom utovara, istovara ili ekanja
-Odrediti veliine kamiona prema poslu tj. potpuno opteretiti kamion, ako nema dovoljno
tereta koristiti manji kamion.
-Voditi rauna o opotimalnim brzinama kamiona,
-Nai to krai put kamiona za isporuke kako bi se smanjila kilometraa
125
Godinji gubici energije usljed gubitaka komprimiranog zraka
ivinice, juni 2012.
Otvor na pneumatskoj Gubitak energije

Gubitak zraka pri
instalaciji koji odgovara
pritisku 6 bara
preniku mm Godinji
(L/s) kWh
gubitak *) KM
1 1,238 0,30 79
3 11,14 3,1 819
5 30,95 8,3 2.192
10 123,80 33,0 8.718
*) = Gubitak energije kWh x 0,259 KM/kWh (srednja vrijednost cijene elektrine energije VT I MT
kWh) x 1020 h godinji prosjeni broj sati rada jednog kompresora)
Predstavnik rukovodstva za kvalitet i energiju
EnMS4.5.6 Projektovanje (dizajn) EnMS

Drutvu ALFE-MI d.o.o. ivinice e kod projektovanja energetske uinkovitosti, novih
investicija i uinkovitije tehnologije, rekonstrukcije i obnovljanja postrojenja, opreme,
sistema i procesa koji mogu imati znaajan uticaj na njegove performanse energije
uzeti u mogunost poboljanja performansi energije i operativnog upravljanja
energijom.
Rezultati procjene performanse energije e biti ukljueni u specifikacije projektne i
nabavne aktivnosti aktuelnihi izvedbenih projekata Drutva koji e biti
dokumentovani.
7.4EnMS4.5.7 Nabava/nabavaenergetskihusluga,proizvoda,opremeienergije
Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice je utvrdio kriterije kojih e se pridravati zaposlenici,
kako bi se osiguralo da je nabavljeni proizvod, odnosno usluga, usklaena sa utvrenim
zahtjevima za kvalitet i upravljanje energijom. Kod nabave energetskih usluga, proizvoda
i opreme koji mogu imati uticaja na znaajnu upotrebu energije dobavlja e se
informisati da e nabava dijelom biti procijenjena na osnovu performansi energije. Ovo
ukljuuje sljedee aktivnosti:
izbor dobavljaa obzirom na njihovu sposobnost da isporue proizvod u skladu sa
zahtjevima ALFE-MI d.o.o. ivinice,
kod naruivanja proizvoda, opreme i usluga koji koriste energiju i koji su procijenjeni
kao znaajni za performanse energije ustanovit e se kriteriji za procjenu upotrebe,
potronje i uinkovitosti energije preko planiranog/oekivanog ivotnog vijeka,
jasno i jednoznano specificiranje zahtjeva za nabavu i nabavu energije i
nadzor i verifikaciju zadovoljavanja utvrenih zahtjeva.
126
EnMS4.6PROVJERA
EnMS4.6.1 Nadzor, mjerenje i analiza EnMS
Drutva ALFE-MI d.o.o. ivinice je osiguralo da za kljune aktivnosti sistema
upravljanja energijom, koga odreuju performanse energije da se nadzire, mjeri i
analizira, to podrazumjeva slijedee:
- znaajnu upotrebu energije,
- relevantne faktore koje odreuju znaajnu upotrebe energije,
- Indikatori performansi energije (EnPl),
- analiza realizacije aktivnosti i ocjena efekta opih i operativnih ciljeva upravljanja
energijom,
-procjena aktuelne/stvarne u odnosu na planiranu tj. oekivanu potronju energije
EnMS4.6.2 Procjena usklaenosti sa zakonskim i dr. zahtjevima EnMS

Ocjenu usklaenosti sa zakonskim i drugim zahtjevima EnMS se redovno (1x godinje)
usklauje i kontinuirano prati u skladu sa primjenljivim zakonskim zahtjevima i
regulativama za EnMS (meunarodni, nacionalni, regionalni, lokalni i sl.).
Ocjena usklaenosti zakonskih i drugih zahtjeva sa performansama energije se
dokumentuje zapisom En4.6.2-01 Zakonski i drugi zahtjevi usklaeni sa
performansama energije.
8.2.2-EnMS4.6.3 Interni audit QMS i EnMS

U ALFE-MI d.o.o. ivinice se jednom godinje, a po potrebi i ee izvode interni
auditi sistema upravljanja kvalitetom i interni audit sistema upravljanja energijom, s
ciljem odreivanja da li je integrisani sistem upravljanja kvalitetom i energijom:
-usklaen sa zahtjevima standarda BAS EN ISO 9001:2008 i BAS EN ISO 9001:2011,
usklaen sa zahtjevima uspostavljenim u skladu sa dokumentacijom i
organizacionom shemom ALFE-MI,
-efektivno implementiran i odravan,
-u skladu sa integrisanom politikom sistema upravljanja kvalitetom i energijom, opim
i pojedinanim mjerljivim ciljevima i programima za upravljanja energijom i
programima i svim drugim zahtjevima EnMS,
-u skladu sa relevantnim zakonskim obavezama i ostalim obavezama kojima
Drutvo podlijee.
-uinkovito primijenjen, odravan i da li se konstantno poboljavaju performanse
QMS i EnMS.
127
128
8.3-Kontrola neusklaenog proizvoda/ EnMS 4.6.4 Neusklaenost,
korekcija, korektivne i preventivne akcije EnMS
ALFE-MI d.o.o. ivinice je osigurano da se sve neusklaenosti u EnMS moraju idetificirati i

sa njima upravljati.
Cilj popravnih (korektivnih radnji) tj. korekcija je rijeiti problem tj. uzrok pojavljivanja
problema.
Sve neusklaenosti na EnMS se daju u skladu sa QEnP-8.3.-01 Procedurom upravljanja
nesklaenim proizvodima i neusklaenostima EnMS.
8.4 Analiza podataka QMS i EnMS
8.5 Poboljanja
8.5.1 Stalno poboljanje
Stalno poboljavanje efektivnost QMS i EnMS se izraava primjenom politike QMS i EnMS,
ciljeva QMS i EnMS, rezultata audita, povratnim informacijama od kupca, ocjenama
performansi energije, projektovanjem i planiranjem sistema upravljanja kvalitetom i
energijom, promjenama koji mogu uticati na QMS i EnMS i analizom svih ovih i slinih
aktivnosti, a kao i preduzimnjem i analizom korektivnih i preventivnih mjera i redovnim
preispitivanjem QMS i EnMS od rukovodstva. Ulazi za proces poboljanja ukljuuju i
informacije dobivene iz: podataka validacije i verifikacije proizvoda, podataka rezultata
procesa, podataka ispitivanja, financijskih podataka i podataka o karakteristikama kvaliteta
proizvoda.
8.5.2-EnMS4.6.4 Korektivne akcije QMS i EnMS
8.5.3-EnMS4.6.4 Preventivne akcije QMS i EnMS
129
130
4.2.4-EnMS4.6.5 Upravljanje zapisima QMS i EnMS
Zapisi o QMS i EnMS su pisani dokazi o provedenim aktivnostima i postignutim
rezultatima kvaliteta i performansi energije.
Oni omoguavaju analizu kvaliteta i performansi energije, identifikaciju i praenje
izvrenih aktivnosti u svim fazama procesa realizacije proizvoda, praenja potronje i
upotrebe energije te predstavljaju osnovu za preduzimanje korektivnih i preventivnih
mjera, analize podataka, kao i za aktivnosti stalnog poboljanja sistema QMS i EnMS.
Pod kontrolom zapisa u ALFE-MI d.o.o. ivinice se podrazumijeva:
- izrada zapisa, radi prikupljanja dokaza o izvrenim aktivnostima i postignutim
rezultatima,
- jednoznano oznaavanje, radi lake identifikacije i praenja (ifra, naslov, datum,
potpis),
- dostupnost i distribucija zapisa,
- uvanje, izdavanje, arhiviranje i uklanjanje zapisa.
Zapisi trebaju biti i ostati itljivi, dostupni, te da ih je mogue lako idetificirati i da su
sljedljivi do relevantne aktivnosti.
Nain kontrole zapisa o kvalitetu u ALFE-MI d.o.o. ivinice definie
QEnP-4.2.-01 Procedura upravljanja dokumentima i zapisima QMS i EnMs.
Mobilna.Prostorna.Rjeenja.
4.7OCJENAUPRAVE
(RUKOVODSTVA)
5.6EnMS4.7PreispitivanjeQMSiEnMSodrukovodstva
5.6.1EnMS4.7.1Openito
Direktor ALFE-MI d.o.o. ivinice sa saradnicima preispituje sistem upravljanja

kvalitetom i sistem upravljanja energijom najmanje jedanput godinje kako bi se
osigurala usklaenost, adekvatnost i efektivnost sistema.
U ovo preispitivanje je ukljuena ocjena pogodnosti za poboljanje i potreba za

izmjenom sistema upravljanja kvalitetom i energijom ukljuujui i politiku sistema
upravljanjem kvalitetom i energijom i godinje ciljeve kvaliteta i energije. Na
svakom preispitivanju Direktor posebno izjavljuje da li je zadovoljan ili ne.
Kao rezultat preispitivanja nastaje zapis o preispitivanju nakon kojeg se odreuju
mjere za poboljanje.
ZAPISNIK O OCJENI SISTEMA UPRAVLJANJA ENERGIJOM za 2012.godinu
za period 01.01.- 31.12.2012.
131
KORISTIODISO50001
Uspostavilismosistemzastalnoodravanjeikontinuiranopoboljanje
energetskeefikasnostikojesuvezaneuztehnologijuiljudskifaktor
Sistemskopraenjeinadzornadpotronjomenergije
Trokovienergijeseneposmatrajuviekaofiksnitrokovi,jerse
sistemskimdjelovanjemradinasmanjenjetrokovairacionalnoj
upotrebuipotronjienergije
Poveanajesvijestoznaajuenergijemeuzaposlenicimasa
identifikacijomikomunikacijomsvihzaposlenikakojimogudovestido
poboljanjaperformansienergije
UgledDrutvasepoveava,jersistemvodikasistemskomsmanjenju
emisijetetnihgasova,zatitiokolineiupotrebiobnovljivihizvora
energijeuzpotivanjevaeihzakonskihobaveza
132
PITANJA?
KOJIJEOSNOVNIELEMENAT
ENERGIJSKOGSISTEMA?
UPRAVA(DIREKTOR)
133
HVALANAPANJI!
134
ISO50001UODNOSUNAISO9001IISO14001
Autor:Duanurevac,dipl.ing.el.
ISO/BASnacionalniseminarUpravljanjeenergijomiISO50001
35jun,Sarajevo
ISO50001
Zasnovanna
PDCAciklusu
135
Imajumeusobnoslinustrukturu
IstiosnovniPDCAkrug
Istaosnovazastalnimpoboljanjima
Slinaimjestruktura
Svestruktureebitipromjenjeneuskladusavodiem83
Istijesistematskikoncept
AneksBstandardaISO50001uporeujetakenjihove
meusobnestrukture
Osnovnerazllikezadiskusiju
ISO50001jeinternofokusira
ISO9001jefokusirannakrajnjegpotroaa
ISO50001zahtjevapoboljanjeenergetskihperformansi
Vanostenergetskihindikatoraperformansi(EnMS)
Dalinetodrugo?
SvrhaISO50001jepoboljanjeenergetskihperformansi
tajesvrhaISO9001?
Relativnavanostsertificiranja.
136
Integrisanisistemiupravljanja
Najavavodia83
Svakomsistemupotrebanbalans
ISO50001zahtjevaminimalnudokumentaciju.
Poreenjaprimjene
Zakoniiregulativa
QMS:ZakonskiputzaimplementacijuQMSsistemaje
relativnolak.(npr.sertifikacijajezahtjevanazaopskrbu
vladinihagencijailitenderigdjejevladaugovara)
EMS:Zakonskiputzanjegovuimplementacijujeupredivo
tei.MeutimISO14000sufamilijarnistandardikojusu
dobrovoljniioninenadomjeujukontrolukojabibila
izvrenaodorganakojabiseodnosilanapravne
usklaenosti.
EMS:Onotojeprimarnozaorganizacijejestenjegova
primjena.Meutimzakonskiiliprihvaenizahtjevimogu
postatikaodiodravnepolitikejednezemljei/iliobavezau
ciljupostizanjaenergetskesigurnostii/iliublaavanja
klimatskihpromjena.
137
Poreenjaprimjene
Trite
QMS:trite(npr.potranjailancisnadbijevanja)
EMS:triteigrasvevieznaajnijuuloguumotivisanju
organizacijadaimplementirajuEMS
EMS:Trenutnonatrituimamorast,odnosnovisokei
nestabilnecijenetrokovanabavkeenergije.Ostalitrini
faktorimogurezultiratiuspostavljanjempolitikih
mehanizama(zakonojavnimnabavkama,bijelisertifikati,
smanjivanjeemisijaCO2)ilizahtjevipotroaa
Poreenjaprimjene
Podrkaprogramusertifikacije
QMS:SertifikacijapredstavljavaanputkapromocijiQMS
EMS:Sertifikacijatakoepredstavljavaanputkapromociji
EMS
EMS:Daliesertifikacijaigrativanuuloguupromovisanju
primjenestandardaISO50001vjerovatnoezavisitiod
jainedjelovanjanasmanjenjetrokovaenergije,drugih
trinihaspekatakojisemogujaviti,politikihzahtjevai
podrkedabudeuspostavljen.
ISO50001moedasekoristizaserifikaciju,registraciju,i/ili
samoizjanjavanjeorganizacijeoEnMS.Onneuspostavlja
apsolutnezahtjevaizvanenergetskepolitikeorganizacijei
omoguavausklaenostsavaeimzakonodavstvom.
138
ISO50001:2011 ISO9001:2008 ISO14001:2004
Taka Kriterij Taka Kriterij Taka Kriterij
1 Podruje rada 1 Podrujerada 1 Podrujerada
2 Upuivanje na standarde 2 Upuivanjenastandarde 2 Upuivanjenastandarde
3 Terminiidefinicije 3 Terminii definicije 3 Terminiidefinicije
Zahtjevisistemaupravljanja Sistem upravljanja Zahtjevi sistema okolinskog

4 energijom 4 kvalitetom 4 upravljanja
4_1 Optizahtjevi 4_1 Optizahtjevi 4_1 Opti zahtjevi
4_2 Odgovornostrukovodstva 4_2 Odgovornostrukovodstva
Resursi,uloge,odgovornosti i
4_2_1 Najvie rukovodstvo 5_1 Opredjeljenjerukovodstva 4_4_1 ovlatenja
Odgovornostiovlatenja, Resursi,uloge,odgovornosti i
4_2_2 Predstavnik rukovodstva 5_5_1,5_5_2 predstavnikrukovodstva 4_4_1 ovlatenja
4_3 Energetska politika 5_3 Politika kvaliteta 4_2 Okolinska politika
4_4 Energetskoplaniranje 5_4 Planiranje 4_3 Planiranje
Ciljevikvaliteta,Utvrivanje
zahtjevakojiseodnosena
4_4_1 Opte 5_4_1,7_2_1 proizvod 4_3 Planiranje
Utvrivanje zahtjeva koji

seodnose na proizvod,
Projektovanje i razvoj
4_4_2 Pravni i drugi zahtjevi 7_2_1,7_3_2 ulaza 4_3_2 Pravniidrugizahtjevi
Ciljevi kvaliteta,
Utvrivanje zahtjeva koji
4_4__3 Energetskipregled 5_4_1,7_2_1 seodnose na proizvod 4_3_1 Okolinski aspekti
Energetska referentna
4_4_4 vrijednost (baseline)
Energetski indikatori
4_4_5 performansi (EnPI)
Energetski ciljevi,planovi i Ciljevikvaliteta,

upravljanje akcionim Planiranjerealizacije
4_4_6 planovima 5_4_1,7_1 proizvoda 4_3_3 Ciljevi,plani program
139
ISO50001:2011 ISO9001:2008 ISO14001:2004
Taka Kriterij Taka Kriterij Taka Kriterij
4_5 Implementacija i djelovanje 7 Realizacija proizvoda 4_4 Implementacija i djelovanje
Kontrolaproizvodnjei
4_5_1 Opte 7_5_1 pruanjeusluga 4_4_6 Kontrola operacija
Kompetentnost,obukai Kompetentnost,obukai
4_5_2 svijest 6_2_2 svijest 4_2_2 Kompetentnost,obuka i svijest
4_5_3 Komunikacija 5_5_3 Internakomunikacija 4_4_3 Komunikacija
Zahtjeviupogledu
4_5_4 Dokumentacija 4_2 dokumentacije
Zahtjeviupogledu
4_5_4_1 dokumentacije 4_2_1 Opte 4_4_4 Dokumentacija
4_5_4_2 Kontroladokumenata 4_2_3 Kontroladokumenata 4_4_5 Kontrola dokumenata
Kontrolaproizvodnjei
4_5_5 Kontrolaoperacija 7_5_1 pruanjeusluga 4_4_6 Kontrola operacija
4_5_6 Dizajn 7_3 Dizajnirazvoj
Nabavkaenergetskihusluga,
4_5_7 proizvoda,opremeienergije 7_4 Nabavka
4_6 Provjeravanje 8 Mjerenje,analizaipoboljanja 4_5 Provjeravanje
Monitoringi mjerenje
8_2_3, procesa,Monitornig i
Monitoring,mjerenja i 8_2_4, mjerenje proizvoda,Analiza
4_6_1 analize 8_4 podataka 4_5_1 Monitoringi mjerenja
Procjena pranih i drugih Preispitivanjedizajnai

4_6_2 zahtjeva 7_3_4 razvoja 4_5_2 Ocjenjivanje usklaenosti
4_6_3 Interni auditEnMS 8_2_2 Interni audit 4_5_5 Interni audit
Neusklaenosti,korekcije, 8_3, Kontrola neusklaenih

korektivneipreventivne 8_5_2, proizvoda,Korektivne mjere, Neusklaenosti,korekcije,korektivne i
4_6_4 mjere 8_5_3 Preventivne mjere 4_5_3 preventivne mjere
4_6_5 Upravljanjezapisima 4_2_4 Upravljanjezapisima 4_5_4 Upravljanje zapisima
4_7 Preispitivanjeodrukovodstva 5_6 Preispitivanjeodrukovodstva 4_6 Preispitivanje od rukovodstva
Ulaziodpreispitivanja
4_7_2 rukovodstva Ulazipreispitivanja 4_6 Preispitivanje od rukovodstva
4_7_3 Izlaziodstraneukovodstva 5_6_3 Izlazipreispitivanja 4_6 Preispitivanje od rukovodstva
140
Zakljuak
Veinaelemenatakojisefokusirajunasistemupravljanja
najboljompraksom(npr.politika,obuke,korektivnei
preventivnemjere,preispitivanjeodstranerukovodstva,
upravljanjedokumentima..itd)pokazujuvisokstepen
slinostiizmeuISO50001,ISO9001iISO14001
Razlikesepojavljujuuodnosunatehnikeelemente
standarda,posebnoplaniranja,relevantnihpodatka,
neophodnihinformacija,projektovanja,nabavke,praenjei
mjerenjepoboljanjaperformansi
EnMSmoebitiintegrisansaostalimsistemimaupravljanja,
kaotosuQMSiEMS
Hvalanapanji!
Hvalanapanji!
141
142
Challenge Behaviour Change
By Rainer Stifter

What Does the EnMS Require?
Change
If you do what youve always done, youll get what you

always got.
As long as people are involved in energy management, there
are going to be differences of opinion. How you choose to
deal with change determines whether there will be conflict or
resolution, success or failure.
Continual improvement = continual change
Behaviour change 2
143
Force field analysis (Lewin, 1951)
Knowledge of plant
Significant Improvement
potential
It is working OK Now
Energy Performance
Low investment
Opportunity
(EnMS System)
Good Training We have no money for
Investment
CSR What improvement Potential?
Energy Cost Increase

I haven't timetime
I haven't for this FAD?
for this fad!
Behaviour change 3
Change Management Process

Eight step change model (John P. Kotter Leading Change)
1.Create a sense of urgency
2.Build support from key influencers
3.Create a vision of what can be achieved
4.Communicate the vision
5.Remove obstacles
6.Create short term wins
7.Build on the improvements
8.Anchor the change in your culture
Behaviour change 4
144
1. Create a sense of urgency
Burning Platform Driver

Need for change Cost Reduction
Carbon Emissions
Future state more
desirable than current Competition
state Changes to the market
Crisis Security of supply

Price rise
Senior management and
concepts
staff
Behaviour change 5
2. Build support from key influencers
Support Key Personnel

Management Influencers of change
Employees Production
About bringing people Quality

with you on change Engineering
journey Employee
Momentum Representatives
Behaviour change 6
145
3. Create a vision of what can be achieved
What is possible Do not accept

Long Term They are different
Big Hairy Audacious Goal Its easy for them
(BHAG) etc.
Use Examples e.g. 50% 18,000,000
Consumption Gas target Linear (Gas target) Target taken at 25% reduction
from 2004 baseline
reduction achieved
16,000,000
13,944,326
kWh of Natural Gas per annum

14,000,000 12,216,666
elsewhere
11,273,810
12,000,000
10,000,000 9,315,832
Leverage competitor 8,000,000
6,000,000
7,151,985
success etc. 4,000,000
2,000,000
Goal Alignment 0
Dec-04 Mar-05 Jun-05 Sep-05 Dec-05 Mar-06 Jun-06 Sep-06 Dec-06 Mar-07 Jun-07 Sep-07 Dec-07 Mar-08 Jun-08 Sep-08 Dec-08
Behaviour change 7
4. Communicate the vision
The 5 Ws The Critical Steps

Who should be told Everyone (SEUs etc)
When to communicate As early as possible
What is the message Vision, targets, policy

Where will it be delivered Reports, posters
Who is responsible meetings etc.
Management rep etc,
Non Verbal
Walk the talk
Behaviour change 8
146
5. Remove obstacles
What barriers? What solutions?

No need for change Step 1 sense of urgency
Too busy Commitment
Threatened by change Communication

Politics Negotiation
We heard it all before Prove them wrong
. .
Behaviour change 9
6. Create short term wins
Opportunities What kind

Easily implemented Compressed air leaks
Highly visible PIR on lighting
Large impact Boiler house noise reduction
Low investment Reduced heat in

process area
Focus on the blockers
Win over the non believers
Behaviour change 10
147
7. Build on the improvements
Action Plans Focus on the Vision

Stakeholder involvement Regular engagement
More technical projects Take on bigger improvements
Larger teams Engage with more
Communication personnel
Relentless focus Continue
communicating
Not a project
Behaviour change 11
8. Anchor the change in your culture
Relentless Focus
Re-evaluate the vision
Communication
Not a Project
Need to make it the new
culture
Make the switch to
sustainability permanent
Behaviour change 12
148
Im too busy!
Develop roles and responsibilities

Agree involvement
Prioritise your time
Am I committed?
Behaviour change 13
Conclusion
Positives Barriers
Impact on Organization Difficult
Challenge Requires leadership
People skills Goal Alignment
Negotiations Patience
Rewarding Communication
Fun
Behaviour change 14
149
Top 10 Mistakes in Behavior Change
1. Relying on willpower for long term change

2. Attempting big leaps instead of baby steps
3. Ignoring how environment shapes behavior
4. Trying to stop old behavior instead of creating new ones
5. Blaming failures on lack of motivation
6. Underestimating the power of triggers
7. Believing that information leads to action
8. Focusing on abstract goals more than concrete behavior
9. Seeking to change a behavior forever, not for a short time
10.Assuming that behavior change is difficult
Behaviour change 15
Change Management
It is not the strongest of the species that

survives, nor the most intelligent; it is the
one that is the most adaptable to change
Charles Darwin
Sources: John P. Kotter Leading Change

Neil Russell-Jones Managing Change
Behaviour change 16
150
Odgovornost rukovodstva i
Energetska politika
Predava ore ogo
ISO Nacionalni seminar

3-5 Jun 2013
Odgovornost rukovodstva
Veoma je vano da je rukovodstvo posveeno uspijehu EnMS
(Sistem Upravljanja Energijom)
Ovo je osnova sistema
Oni moraju vjerovati da je znaajno poboljanje
performansi ostvarivo
Oni se moraju voditi ovim
Oni e morati da daju doslijednu podrku
Ne samo da potpiu politiku
Odgovornost rukovodstva i energetska politika 2
151
Demonstracija posveenosti
Uspostaviti Energetsku politiku
Imenovati predstavnika za upravljanje
Obezbijediti adekvatna sredstva (ljude, finansije i
znanje)
Definisati uloge i odgovornosti
Definisati obim i granice EnMS
Saoptiti znaaj za organizaciju
Obezbjediti uspostavljanje ciljeva i zadataka
Uvjeriti se da su pokazatelji energetske efikasnosti uspostavljeni
i koriteni
Ukljui energetsku efikasnost u dugorono planiranje
Rezultati su redovno izvjetavani
Sprovoenje ocijene za upravljanje
Energetska politika je kljuna komponenta

Ona definie ta sistem upravljanja energijom treba
da postigne
To je kljuna odgovornost najviem rukovodstvu,
da definie energetsku politiku i obezbijedi
odgovarajua sredstva za postizanje postavljenih
ciljeva i zadataka
Direktno ukljuivanje najvieg rukovodstva
uspostavljanju energetske politike kompanije je
preduslov za uspijeh sistema energetskog
upravljanja
152
Opredjeljenje za stalno poboljanje
Stalno poboljanje se zasniva na Kaizen
Mnogi mali koraci ukljuuju sve
Poboljajte performanse
Unapreenje sistema i njegovih procesa
Poboljajte podatke
Obezbjediti dostupnost sredstava i informacija

Druga kritina komponenta esto problem
Ljudska sredstva
Predanost dovoljno vremena relevantnih ljudi
Energetski rukovodilac je esto dio vremena u sprovoenju
Finansije
Fokusirajte se na nisku cijenu poboljanja
Potrebna finansijska sredstva za neke tehnologije
Informacije
Energetska mjerenja
Znanje
Obuka
U potpunosti, slaganje i komunikacija uloge i
odgovornosti matrici
153
U skladu sa zakonskim i drugim zahtjevima
Pravni obino nije izbor
Lokalni, nacionalni i regionalni zakoni, propisi i direktive
Ostali zahtjevi
Korporativno
Klijenti
Sporazumni programi
UCC Energetska Politika

UCC je posveen kontinuiranom poboljanju energetskog uinka za unapreenje ivotne sredine
univerzitetske zajednice u kojoj rade, ue i sprovode istraivanja. Univerzitet je odgovorno
posveen energiji i vodoprivredi, kao dio nae opte ekoloke strategije.
Na sistem za upravljanje energijom (EnMS) e nam pomoi da:
Raditi na smanjunju upotrebe energije i vode u svim aspektima naih aktivnosti.

Edukovati nae osoblje i studente na znaaj energije i vode, korisrei rukovodstvo.
Dokumentovati i obezbijediti informacije o energiji i vodi za postizanje ciljeva poboljanja
performansi.
Uzdignimo zakonske i druge zahtjeve u pogledu naeg koritenja energije i vode.
Continuirano usavravamo upotrebu energije i vode koristei ocijene.
Efektivno koristiti energetski efikasne proizvode i usluge.
Mi emo to postii podsticanjem naeg osoblja i studente na:
Shvatiti i obavezati na UCC energetsku politiku i procese upravljanja energijom kao to se

primjenjuju na njihove uloge.
Predloiti poboljanja za smanjenje ili eliminisanje upotrebe energije i vode u naim aktivnostima.
Podrka naim naporima za poboljanje UCCs ukupne strategije odrivosti.
154
Primjer
energetske
politike
155
156
ISO 50001
Energetsko planiranje
Duan urevac, dipl.ing.el.

Upravljanje energijom i ISO 50001, 3-5 jun, Sarajevo
ISO 50001- Model EnMS
157
Energetsko planiranje
Energetsko planiranje predstavlja vodee

aktivnosti ka poboljanju energetskih
performansi kroz pregled tekuih
organizacionih aktivnosti
Glavni koraci
1 korak:
Zakonski i drugi zahtjevi
2 korak:
Energetski pregled
3 korak:
Energetska referentna vrijednost
4 korak:
Pokazatelji energetskog uinka (EnPI)
5 korak:
Energetski ciljevi i akcioni planovi
158
Dijagram procesa planiranja
1 korak
Pravni
zahtjevi
3 korak
4 korak
5 korak
2 korak
1 korak - pravni zahtjevi
Identifikovati, primjeniti i imati pristup vazecim

zakonskim zahtjevima:
Sopstvena upotreba energije

Potronja
Efikasnost
159
2 korak preispitivanje upotrebe
energije
Da bi uspostavila ovo preispitivanje

organizacija mora da:
analizira upotrebu i potronju energije, na
osnovu mjerenja i drugih podataka
na osnovu analize upotrebe i potronje
energije identifkuje znaajne oblasti
upotrebe energije
2 korak preispitivanje upotrebe

energije
utvrdi mogunosti,odredi prioritete i zabiljei

mogunosti za poboljanje energetskog
uinka
Preispitivanje upotrebe energije se mora

sprovoditi redovno i u definisanim
intervalima
160
3 korak: energetska referentna
vrijednost
Organizacija mora da utvrdi energetsku

referentnu vrijednost (baseline) na osnovu
inicijalnog preispitivanja upotrebe energije
Energetska referentna vrijednost treba da se
koristi kao referentna taka poboljanja
energetskih performansi
Energetska referentna vrijednost mora biti
aurirana i zabiljeena periodino
4 korak:pokazatelji energetskog
ucinka (EnPIs)
Pokazatelji energetskog uinka moraju biti

identifikovani i definisani
Predstavljaju kvantitativne vrijednosti za

pracenje i mjerenje energetskih performansi
Pokazatelji energetskog ucinka moraju biti

preispitivani i uporeivani sa energetskom
referentnom vrijednou
161
5 korak: Opsti i posebni ciljevi, planovi
aktivnosti sistema upravljanja energijom
Utvrditi opste i posebne ciljeve
Utvrditi vremenski okvir za njihovo ostvarivanje
Opsti i posebni ciljevi moraju biti u skladu sa

energetskom politikom
5 korak: Opsti i posebni ciljevi, planovi

aktivnosti sistema upravljanja energijom
Uspostaviti i implementirati akcione planove

koji moraju da obuhvate:
Dodjeljivanje odgovornosti
Sredstva i vremenski okvir
Metode za provjeru boboljanja
Saopstenje o nacinu provjere
162
Potrebna dokumentacija
Metodologija i kriterij koji se koriste za uspostavljanje

energetskog preispitivanja
Lista mogunosti za poboljanje energetskih
performansi
Energetska referentna vrijednost
Pokazatelji energetskog uinka
Metodologija za odreivanje i auriranje pokazatelja
energetskog uinka
Opti i posebni ciljevi
Akcioni planovi
Hvala Hvala
na panji!
163
164

3-5 jun, Sarajevo
165
Mi imamo:
Politiku sa podrkom rukovodstva
Resurse
Strategiju
EnMS tim
Ciljevi i akcioni planovi
Sad moramo implementirati:

Svakodnevne operacije
Kontinualno poboljanje potronje energije
Kompetentnost, obuka i svijest
Komunikacija
Dokumentacija
Kontrola nad operacijama
Projektovanje
Nabavka energetskih usluga,proizvoda,

opreme i energije
166
Ovo je kontinuirani dnevni proces- ne projekat
To treba da bude dio svakodnevnih navika
Ovo je dio gdje se zapravo prave utede energije i

prave poboljanja energetskih performansi
Svi ostali dijelovi su u funkciji podrke ovom
Ako se ne ostvaraju utete- ne treba to ni raditi!
Ovo moe biti znaajna promjena za vau

organizaciju
Takoe moe biti velika promjena za vas!
Promjena je uvijek teko upravljati
Zahtjevaju angaman, podrku i komunikaciju
Ako neto ne promjenimo, ne moemo ni
poboljati
Kontinualno poboljanje= kontinualna promjena
Ako elite da stvorite neprijatelje, pokuajte neto

da promjenite Woodrow Wilson
167
Kompetentnost osoblja
Voditi odgovarajaue zapise
Znaaj usaglaenosti sa energetskom politikom
Uloge, odgovornosti i ovlatenja
Koristi od poboljanja energetskog uinka
Raznih uticaja i moguih posledica usljed

odstupanja od utvrenih procedura
Svi zaposleni treba da budu svijesni znaaja EnMS

Svi zaposleni treba da budu svijesni energetske
politike
Obino je poeljno da zaposleni budu svijesni
pitanja u vezi sa energetskom efikasnou
Klimatske promjene
Trokovi energije
Uspjeni primjeri
Interes organizacije u tim oblastima
Sigurnost snabijevanja
168
Zahtjevi koji se odnose na dokumentaciju
- Podruje primjene i granice EnMS

- Energetsku politiku
- Opte i posebne ciljeve i akcione planove
- Zahtjevane dokumente i zapise
- Druge neophodne dokumente
Upravljanje dokumentima
- Odobravanje dokumenata
- Periodino preispitivanje i auriranje
- Izmjena i revizija dokumenata
- Dostupnost dokumenata
- Uspostavljanje dokumenata
- Odstranjivanje zastarjelih dokumenata
Energetska politika
Uloge i odgovornosti
Rezultati preispitivanja
Kopije izvjetaja preispitivanja
Ciljevi i akcioni planovi
Planovi obuke
Procedure i procesi
Lista kritinih radnih parametara
Tehniki nacrti sistema i opreme ukljuujui proces i
instumentaciju dijagrama (P&Ids) i/ili dijagram toka procesa
Tehnike specifikacije opreme
Pokazatelji energetskog uinka i ener.refer. Vrijednost
Odravanje zapisa
Zapisnici sa sastanaka vezanih za potronju energije
Komunikacija sa korporacijama, rukovodstvom..
I mnogi drugi........
169
Uspostavljanje i podeavanje kriterijuma za
efektivan rad i znaajnih upotreba energije
Radom i odravanjem postrojenja, procesa, sistema

i opreme u skladu sa operativnim kriterijumima
Odgovarajua komunikacija osoblja kontrole

operacija koje rade za ili u ime organizacije
Kako bi sistem/oprema trebalo da rade?
Korisniki prirunici od strane proizvoaa

Korisniki prirunici za sisteme ukljuujui interakciju opreme
i automatizovanih kontrola
Operativne procedure
Obuka
Komunikacija
Upravljanje i kontrola
Provjera operacija
Da li svi znaju ta moe i treba da bude iskljueno i kada?
170
Redovna provjera akcionog plana
Da li su akcije zavrene na vrijeme?
Koje su prepreke za zaretak?
Da li preduzete mjere idu u susret oekivanjima?
Da li je neophodna promjena plana?
Da li postoje zaduenja za neophodna gaenja?
Sortirati bilo koje sistemske prepreke
Izlazna Ulazna
- Energetska politika
- Svijest - Mogunosti koje e
- E-mail komunikacija doprinositi
- Posteri - Ideje
- Ekrani - Sugestije
Eksterna komunikacija
Odluiti i planirati
171
Vanost mogunosti za poboljanje
Tehnike promjene
- proirenje, adaptacija, zamjena

- objekti, oprema, sistemi i procesi
Energetski Efikasan Dizajn (EED)
- Izazov korisnikih specifikacija, upotreba, distribucija,

proizvodnja
Energetske usluge
- konsultanti, projektanti, konstruktori, uslune kompanije
Robe
- Znaajni energetski potroai

- primjer:vazduni kompresori i motori, 200 kW
- primjer: sijalice 60 W
Energija
- kapacitet,specifikacija, tarifna struktura
- uticaj na ivotnu sredinu
Politika i procedure nabavke
172
implementation in a municipality
By Rainer Stifter

Contents
Introduction
The way
Results
Conclusion
Example Municipality 2
173
Municipality
Bad Eisenkappel
Challenges and Reasons to implement ISO50001
Up to now no methodology / instruments to focus

on energy issues in a structured way in boroughs
Individual political parties follow their own
programs and have preferences
Overlapping roles and responsibilities
Low level of awareness
No skilled and trained staff
Large territory
174
Solutions
Common agreement between all political parties

The implementation process was guided by the chief officer
Initial constitution of the E-Team (chief officer, procurement,
construction, building yard, roadmen, sewage works operator,
schoolmaster)
Training on technical issues
System boundaries cover not only public buildings & plants but
also private premises
Contents of an EMS
ENERGY STAFF & ENERGY SIGNIFICANT
TEAM STAKEHOLDERS POLICY CONSUMERS

Internal AUDIT REVIEW PROCUREMENT MAINTENANCE
External AUDIT PR
175
Energy Team
Energy Team Political representatives
176
Staff & Stakeholder participation
Staff with direct influence on energy consumption including
Roadmen (street lights and vehicle fleet)
Staff at sewage plant
School director
Head of the Kindergarten
Head of public swimming pool
but also
Cleaning staff
Local media
Energy Policy
1. Discussion with
political decision
makers
2. Discussion with E-
Team
3. Long term goals and
vision
4. Budget, resources,
training
5. Let them sign
177
Identify and measure energy consumption
Overview on all measurements already installed and which

areas are covered (main entrance)
Allocate roles and responsibilities to record data
Temporary measurements for plants, where no continuous
measurements are installed (street lights, waste sewage,
ventilation)
Data on Intranet available including alert
Significant consumers
First approach: Measure 80% of energy consuming devices

Final solution: All consumers were considered as significant
(265 MWh electricity, 455 MWh heat, 790m3 water)
Even more important to identify small, unknown consumers
Continuous monitoring on premises where Energy Manager has
direct influence on consumption
Strom Wrme Wasser

Jahr
Klranlage Straenbel. Volkkschule Amt Kindergarten Volksschule Amt/KiGa Volksschule Amt/KiGa
2007 179.714 88.734 29.619 17.780 9.200 255.546 145.894 252 432
2008 181.307 90.312 27.544 16.415 9.018 282.822 156.124 275 437
2009 207.910 89.604 28.744 15.287 9.294 279.292 151.099 249 446
2010 119.935 91.258 28.612 15.361 9.913 306.721 148.554 312 477
178
Drivers
Consumer Driver Level of influence

Street lights Sun, Weather condition low
Heating Outdoor temperature medium
Sewage plant Water quantitiy low
Office equipment Occupancy medium
Energy program
Areas of improvement developed during initial review

Technical measures to improve energy efficiency
Installation of renewable energy technologies
Savings/
Objective Target Budget Timeline Respons.
payback
Decreasingenergy InstallationofLED, 99,000 8,000/yr October F.Bevc
consumptionfor movementsensorsfor (66,000grant) 4years 2011
streetlight pedestrianpathways
Decreasingwater Installationofflow 200 30% effected H.Neemer
consumptionin restrictors
primaryschool
Electricity Constructionofa 23,600 10.7years effected F.Bevc
generationin photovoltaicplantwith ( 8,600grant)
municipalityoffice 2.8kW including
chargingstation
9,600
179
Documentation
One page overview on relevant documents and storage

location
Description of key elements (following ISO structure) to
achieve common understanding
Existing descriptions to be used and updated (job description,
purchase directive)
New installed document storage system used for ISO50001
documents
Documentation
Chapter Content Description Document

1. Energypolicy
Staff has acommon understanding about goals and to dos inan
EnMS 3.1Workplace description
Process instruction to develop and updateenergy policy 1.2PIenergy policy
Develop and updateenergy policy 1.1energy policy
Initialreview
2.1 and Process instruction to collect and measure data 2.1.1PIreview
relevant 2.1.2relevantenergy
areas Measuring significant energy consumers consumers
2.1.3SewageplantBad
Planof energy consumers insewage plant Eisenkappel
2.1.4list of
Overview of measurements installed measurements.xls
2.1.5energy consumption
Energyconsumption of the municipality BadEisenkappel municipality2011.xls
2.1.6DriverBad
Driverfor energy consumption of significant energy consumers Eisenkappel.xls
Templateto insert measurements 2.1.7meter readings.xls
180
Training and awareness raising
No training available on energy efficiency topics!
Awareness raising covers staff and inhabitants of Bad

Eisenkappel
Future days
Survey about habits in private households
Information about activities of the municipality do good
and tell everybody
Information
Information provided during

regular face to face meetings
Ad hoc meetings only in case of
unusual consumption patterns
Energy report compiled once
per year
The Energy Management
Manual published on the
homepage of the municipality
181
Internal Audit
Internal Audit carried out by the head of the primary school

Goal was to identify gaps between theory and practice, if all
process descriptions, documents, measurements and
communication channels are in line with the En-Manual
Review
Results were presented to the municipal council
182
Procurement
There are already public procurement directives in place but
nobody follows
Guideline for purchase of Energy Efficient devices were
developed
Job description updated to have clear competencies
Maintenance
No clear maintenance procedures in place

Equipment list was developed including competencies
Clear rules for maintenance intervals
Gerte TYPE BAUJAHR Wartungsintervall Verantwortung Anmerkung
vierteljhrlich
halbjhrlich
monatlich
jhrlich
Intern Extern
WackerFibrationswalze RD7H 2001 x Fa. Wacker Servicevertrag
Hochdruckreinigerbeheizt x Fa. Krcher Servicevertrag
Rasenmher x Wihof
Balkenmher x Wihof
Hubwagenmax.2500kg x Wihof
Hebegert FAMartin x Fa. Martin Servicevertrag
Schweissgerte x Wihof
Gerst x Wihof
BaukreissgeMetabo x Wihof
AbbauhammerWacker EH22/33802700Watt x Wihof
BohrhammerBosch GBH11DE1500Watt x Wihof
SchlagbohrmaschineHilti TE22520Watt x Wihof
WinkelschleiferMakita 9025NB540Watt x Wihof
WinkelschleiferMakita 90692000Watt x Wihof
DoppelschleifbockMllner MD150250Watt x Wihof
MotorsgeStihl MS180 x Wihof Example Municipality 22
183
External Audit
Audit by TUEV-SUED carried out in June 2011

All areas audited by an independent, external auditor
Main focus on practicability
Public Relation
Public organisations need to show and present their activities

Press release
Press conference
Articles
184
Results
1st year:
Total Heat Costs 2010 ~ 27,405
Total Electricity Costs 2010 ~ 53,000
Electricity Reductions ~ 25 %
Conclusion
Support of all political parties necessary

Staff of different departments must participate
Relevant energy consumers must be measured
Keep administration to a minimum
Continuous, structured meetings
If possible include municipality territory
185
186
Duanurevac,dipl.ing.el.
ISO/BASnacionalniseminar
UpravljanjeenergijomiISO50001
35jun,Sarajevo
tajeprovjeravanje?
Provjeravanjeseuvjek vrinaimplementiranomsistemu
upravljanjaenergijom
Provjerapredstavlja:
Praenje
Mjerenje
Analizu
187
tamiprovjeravamo?
Znaajneenergetskepotroae
Relevantnepromjenljive
Pokazateljeenergetskoguinka(EnPIs)
Efektivnostakcionihplanova
Procjenatrenutnepotronjeuodnosunaoekivanu
188
Provjeravanjeoperacija
Opereacijamasuprovjereniizabraniznaajni
energetskipotroai
Dalijeizvrentehnikipregled?
Daliseodravanjaredovnoobavljajuidalipostojezapisi
otome?
189
Provjeraperformansi
Pokazateljienergetskoguinka,EnPI(dalisudobro
definisaniiline)
Drajveri(relevantnepromjenljive)
Poreenjestvarneioekivanepotronjeenergije(po
modelunaosnovuenergetskereferentnevrijednosti)
Internaprovjerasistemaupravljanjaenergijom
Dalijesistemusklaensaplanomizahtjevimastandarda?
Dalijeusklaensaoptimiposebnimenergetskim
ciljevima?
Dalijeefektivnoprimjenjenidalijepoboljanenergetski
uinak?
190
Provjerausaglaenostisazakonskimidrugim
zahtjevima
Dalisusvizakonskizahtjeviuzetiuobzir?
Dalisupostojalinekidrugizahtjevi?
Dalijeizvrenaprocjenausaglaenostiikakvisurezultati?
Neusaglaenosti,korekcije....
Preispitivanjeneusaglaenosti
Utvrivanjeuzrokaneusaglaenosti
Procjenapotrebazapreduzimanjemodreenihmjera
Utvivanjeisprovoenjeodgovarajuihmjera
uvanjezapisaokorektivnimipreventivnimmjerama
Preispitivanjesprovedenihkorektivnihipreventivnih
mjera
191
Hvalanapanji!
192
Pregled od strane rukovodstva
Predava ore ogo
ISO/BAS Nacionalni seminar

3-5 Jun 2013
Pregled od strane rukovodstva
Pregled od strane rukovodstva 2
193
ta je to pregled od strane rukovodstva?
Dva glavna pitanja:

Kako se EnMS sprovodi?
ta emo uraditi sledee?
Biti sproveden u planiranim intervalima
Tipino na godinjem nivou?
Rezultati koji trebaju biti zabiljeeni
Kako se EnMS sprovodi?
Da li je poboljanje performansi prema cilljanim?

Da li je sistem adekvatan i efikasan?
Da li smo u skladu sa zakonskim i drugim
zahtjevima?
Kakve imamo neusaglaenosti, kako je do njih
dolo i njihov status?
Problemi i prepreke koje treba prevazii?
Dostignua
194
Koji je plan za naredni period?
Politika OK?
Uloge i odgovornosti OK?
Ciljevi i zadaci?
Energetski pokazatelji EnPIs OK?
Glavni projekti?
Sredstva OK?
Svrha
nastaviti graditi podrku za sistem i njegovo poboljanje
Predstaviti najviem rukovodstvu koliko dobro sistem

funkcionie
Oznaiti problematine oblasti u kojima mogu da postoje
prepreke za poboljanje
Predloiti i dogovoriti planove za naredni period
195
Ko bi trebao uestvovati?
Svi lanovi vieg rukovodstva:
Generalni rukovodilac ili direktor
Tehniki rukovodioci
Finansijski rukovodioci
Proizvodni rukovodioci
Rukovodioci inenjeringa
Rukovodioci kvaliteta
Rukovodioci osiguranja i sigurnosti
Prezentacija predstavljena Energetskom rukovodiocu
Ili predstavniku vieg rukovodstva
Izvjetaj iz pregleda
Odluke i aktivnosti u vezi sa:

poboljanje energetskih performansi u odnosu na
posljednji pregled
promjene u energetskoj politici
promjene energetskih pokazatelja EnPIs
promjene ciljeva, ciljeva ili drugih elemenata sistema
energetskog upravljanja
(u skladu sa opredjeljenjem za stalno poboljanje)
raspodjela sredstava
196
implementation in a dairy
By Rainer Stifter

Dairy
Republic of Moldova
197
Challenges and Reasons to implement ISO50001
Energy costs became an increasing burden and

Energy Efficiency seen as a top priority
Drivers are not known
No clear energy monitoring in place
Open to new management approaches to deal
with existing challenges
No knowledge how to implement no cost / low
cost measures
Example Dairy 3
Solutions
Select an energy manager and dedicate roles & responsibilities

Set steps to monitor the consumption, link it to drivers and receive
valuable data
Include staff from significant energy consumers to support
Start with small actions and no cost / low cost actions
Example Dairy 4
198
Contents of an EMS
ENERGY STAFF & ENERGY SIGNIFICANT
TEAM STAKEHOLDERS POLICY CONSUMERS

Internal AUDIT REVIEW PROCUREMENT MAINTENANCE
External AUDIT
Example Dairy 5
Energy Manager & Team
Competent
Time and Resources
Contact partner
Initiate the implementation
process and management
representative
Example Dairy 6
199
Energy Team
1. Managimentul de vrf director, Gheorghe Anghelu.

2. Managerul Energetic: Grigorii Vorociuc.
3. Echipa Managerului Energetic: Vasile Gutium,
Persoane cu impact semnificativ asupra consumului de

energie:
1. ntreinere ingener - mechanic Liviu Sla.
2. Expluatare ingener - mechanic Liviu Sla.
3. Aprovizionare ingener Aurel Manoli.
4. Inginerie ingenerul-ef Vsile Gutium
Example Dairy 7
Energy Team
P=ResponsabilitatePrimar
profesion.energ.
Managementul
Resurseumane
Repr.Mangem.
S=ResponsabilitatedeSuport
Arpovizionare
R=Raport
ntreinere
Exploatare
Energetic
Inginerie
Financiar
Angajai
devrf
Echipa
Mediu
Desemnareareprezentantului p s s
managementului
Definireapoliticiienergetice P p s s
Asigurarearesurselor p s S
Identificareaiurmrireacerinelor p s s
legale
Identificareaiurmrireaaltorcerine p s s s s
energetice
Elaborareaimeninereaanalizelor R p s s S
energetice
Urmrireaianalizadatelorenergetice R p s s s s
Determinarea SEUs p s s s s
Identificareaoportunitilor p R s s s s
energetice
Example Dairy 8
200
Energy Policy
1. Mainly discussed by E-
Manager and CEO
Identify and measure energy consumption
Identify electricity consumers, their efficiency, the total

consumption
Identify gas consumers and efficiency
Create an energy balance
Measurements to be installed for SEUs
Data collection manually
Example Dairy 10
201
Significant consumers
Compresoare
Consumul pe sectii,
2% % din consumul total

3,30%
.
3,50%

2,10% 2,30%

2,60%

2,60%
38,9% -4
5,10%
4,70%
4,6%
4,10% ,,

10
Example Dairy 11
Analysis - Annualised electricity trend : EE -

processed milk
2010
y = 54,542x + 51873
160000
R2 = 0,7707
140000
120000
100000
EE, kWh
1
80000
(1)
60000
40000
20000
0
0 500 1000 1500 2000
milk, t
2011
160000 y = 46,335x + 56335

140000 R2 = 0,9368
120000
100000
EE, kWh
1
80000
(1)
60000
40000
20000
0
0 500 1000 1500 2000 2500
lapte, t
Example Dairy 12
202
Analysis - Annualised gas trend : EE - processed
milk
2010-2011-2012 y = 14,336x + 14079

R2 = 0,7236
45000
y = 9,0158x + 20289
40000 R2 = 0,6395
35000
y = 6,3684x + 17627
30000
R2 = 0,8907
gaz, m3
25000
20000
15000 2010
10000 2011
2012
5000
trend 2010
0
0 500 1000 1500 2000 2500 trend 2011
trend 2012
milk, t
Example Dairy 13
Energy program
Estimated/Actual(Annual)Savings Capital
Descriptionof Total Payback
ID Service Status kWh kWh Typeof Financial Cost
measure/project/action Cost(Lei) (years)
Elec. Fuel Fuel (Lei) (Lei)
1 Steampipeinsulation Steam Implemented 143337 gaz 81638 9000 9000 0.11
Condensatecollectionandits
2 Steam Implemented 114669 gaz 65310 9000 9000 0.14
useforsanitation
Optimizationofsteamusein
3 Tech.proc. Implemented 229339 gaz 26645 0 0 0
technologicalprocesses
Dailymonitoringofsteam
4 Mngt. Implemented 143337 gaz 81638 0 2500 0.03
consumptionbyoperators
Installingawaterpumptocool
5 Refr. Implemented 15359 27031 9000 9000 0,33
theammonia,2.2kW
6 Installationofofelectricity Mngt. Implemented 8228 14481 27500 27500 1.89
Implemented
Changingthecompressedair
Compres.
7 distributionsystemforcheese 8228 14481 14000 14000 0.97
air
presses
Implemented
Changeincandescentbulbs
8 Lighting 5485 9654 15000 15000 1.55
withbulbsenergoeficiente
Implemented
Dailymonitoringofelectrical
9 energyconsumptionby Mngt. 4388 7723 Example
0 Municipality
0 0 14
operators
203
Selected low cost measures
Example Dairy 15
Example Dairy 16
204
Example Dairy 17
Example Dairy 18
205
Example Dairy 19
Example Dairy 20
206
Procurement
Guideline for purchase of Energy Efficient devices were
developed
Guidelines for EE design (buildings and processes)
Job description updated to have clear competencies
Example Dairy 21
Results
Example Dairy 22
207
Conclusion
Improving operation control
Establish roles and responsibilities for team members energy.
Identify all significant consumers of energy.
Identify opportunities to decrease energy consumption.
Example Dairy 23
208
Energy Metrics
by Rainer Stifter (EMPI Material)

Where are energy metrics used in our EnMS?
Energy metrics 2
209
Where are metrics used in the EnMS?
Commitment
Support decisions
Planning
Energy use analysis
Identification/quantification of SEUs
Variables/Baseline/EnPIs
Potential savings calculation
Operating
Identifying critical operating parameters
Checking
EnPIs
Critical operating parameters
Measurement and verification (M&V) of savings
Performance of plant and equipment in monitoring,
measurement and analysis of SEU's
Improving
Verification of corrective/preventive actions Energy metrics 3
Link commitment to metrics
The commitment is to improving performance

We need to be able to measure performance
Many common methods do not demonstrate real
performance
A delusion of improving performance will prevent real
performance improvement
Energy metrics 4
210
Issues with metrics
Will metrics be accepted?

They might be disparaged if they dont support
received wisdom
Does management really want to know what is
going on?
Do any of us really want to know?
They might challenge status quo
Simple ratios
Metrics in Resourcing
Metrics in Review
Energy metrics 5
Energy metrics 6
211
Energy metrics 7
Other nonsense (!)
kWh per unit of production

Useful in some energy intensive industries
Which is better 100 kWh/kg or 200 kWh/kg?
kWh per $ sales
kWh per $ GDP
Are these of any value in demonstrating performance?
Beware of making decisions based on them
See Vilnis Vesma delusion paper
Energy metrics 8
212
Case study
Energy Performance Indicator

140
Kwh/unit; 127
120
Kwh/unit; 100 Kwh/unit; 99
100 Kwh/unit; 95
kWh/unit
80
60
40
20
0
2008 2009 2010 2011 (proj)
Energy metrics 9
Does this tell us much?
30,000
25,000
20,000
15,000 2009
2010
10,000
5,000
-
Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec
Energy metrics 10
213
Same data annualised view
Gas (m3/year)
250,000
200,000
150,000
Gas (m3/year)
100,000
50,000
Energy metrics 11
kWh/unit?
kWh/unit
,7.00
,6.00
,5.00
,4.00
,3.00
,2.00
,1.00
Energy metrics 12
214
Main message
Existing focus on SEC and energy intensity are not

conducive to performance improvement
We need something new!
You have heard:
You cant manage what you do not measure!
This is not enough
We need to know if we have used more energy than
expected
Energy metrics 13
Energy Variables
Those things that cause energy consumption to vary.

Independent variable is the driver or energy factor
Dependent variable is the energy consumption
Need to identify and quantify these variables
Need to develop a mathematical relationship
Normally more than one independent variable
Energy metrics 14
215
Example: Driver and Energy
consumption
Driver Energy
P1 4 100
P2 6 134
P3 2 83
P4 10 246
P5 12 280
P6 8 150
Energy metrics 15
Energy Variables
Driver Energy
Energy
P1 4 100 300
P2 6 134
P3 2 83 250
Energy consumption
P4 10 246 200
P5 12 280 150
P6 8 150
100
50
0
0 2 4 6 8 10 12 14
Driver = independent variable
Energy metrics 16
216
Line of best fit = expected energy use
Energy
300
250
y = 20.557x + 21.6
Energy consumption
R = 0.9268
200
150
100
50
0
0 2 4 6 8 10 12 14
Driver = independent variable
Energy metrics 17
This is the result from the next period
Is it good or bad?
Is it more or less than expected?
Driver Energy
P7 7.5 182
Energy metrics 18
217
This is the result from the next period
We used 6 units more than expected

This is 4% too much
We need to take action to correct this
Driver Energy Expected Difference Diff as %
P7 7.5 182 176 6 4%
Energy metrics 19
Notes
Ensure time periods are consistent, e.g. monthly or daily

for all parameters
Intercept = baseload = waste = C
Slope = increase per unit of the driver
Energy = driver * slope + baseload
Y=MX+C
The line is the baseline for performance improvement
Ensure units are consistent.
Units can be changed easily, e.g. kWh per month to GJ
per month.
Energy metrics 20
218
Data sources
Bills
Supplier data online?
Sub-Meters (local, manual, automated)
Production data
M&T systems
Weather data (degreedays.net)
Occupancy (access systems?)
Other instruments
Temperature, amps, flow, etc.
Energy metrics 21
Baseload
Quantify it
Attack it!
Break it down
Attack each and every component
Target zero!
Attack it again!
Energy metrics 22
219
Baseload success!
Energy metrics 23
Source: EPO
Monitoring and Targeting (M&T)
Great concept
Many poor implementations
Many poor software packages
Many are merely conduits from meter to a
spreadsheet
High failure rate
Poorly understood by sales people, consultants or
final users
A spreadsheet is probably the best M&T software
available
Energy metrics 24
220
M&T Design
Step 1 Develop report specification
EnPIs, CUSUM
Minimise specified reports
Theyll change with use
Step 2 Develop meter list
Step 3 Write specification for application
If you do a good job youll eliminate most vendors
You may just need a data collection system with a
spreadsheet interface.
Carry out a financial appraisal
Difficult to quantify both cost and savings
Energy metrics 25
References
Kissock, Kelly
LEA
Vesma, Vilnis
Delusions
M&T training
Carbon Trust
UNIDO EnMS Training program
ISO EnMS Training program
US SEP
IPMVP
Energy metrics 26
221
222

Presentations ISO 50001 BiH 2013 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Presentations ISO 50001 BiH 2013 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISO 50001

Energy Management Systems

ISO/BAS national seminar

Sarajevo, Bosnia and Herzegovina

Awareness is key to increased engagement of policy-makers, standards authorities and prospective

Instructors / international speakers:

08:30-09:00 Registration 13:45-15:05 Session 4

12:30-13:45 Lunch break

10:30-10:50 Morning break 11:20-12:30 Session 11a:

15:30-15:50 Afternoon break

17:00 End of day 2

ISO 2013. Printed in Switzerland

ISO national seminar on

Sarajevo, 3-5 June 2013

Energy security is key

Energy and development

Rising population and increase in energy demand

Source: WBCSD adaptation of IEA 2003

Climate Change Impact

World primary energy demand in the Reference Scenario

Source: IEA Would

Growth in primary energy demand

Source: IEA Would

Energy-related CO2 emissions in the Reference Scenario

Source: IEA Would

Vehicles per 1000 people in selected markets

Source: IEA Would

Source: IEA Would

Cumulative energy related CO2 emissions in

Source: IEA Would

Source: IEA Would

Climate Change Impact

The impact on our climate could be substantial even at an

Impacts will vary from region to region; much of the detail is

The urgency of the Climate Change problem is rising

Towards a virtually carbon free economy in next 50 years

The need of the hour is acceleration

To make low-carbon technologies accessible at affordable costs

What can be done and needs to be done

The Challenges on the Short and Medium Term

To Industrial CO2 reduction is very challenging, energy efficiency

Introduction to energy management 2

Introduction to energy management 3

Would you allow this man to

What about $10,000?

w/o carbon w/ $20/ton carbon

Introduction to energy management 6

How does it work?

Operation of existing equipment

Maintenance of existing equipment

Switch off, lights, pumps, etc.

Introduction to energy management 12

See later re Baseline and EnPIs

Introduction to energy management 13

Operation of existing equipment

Introduction to energy management 14

2nd priority after low cost measures

Introduction to energy management 15

3rd priority after low cost and EE due to typically longer

Introduction to energy management 16

Challenge user specifications

Introduction to energy management 17

What are energy procurement options here?