MUHASEBE MANPLASYONU1

- Yntemler ve Teknikler
ACCOUNTING MANIPULATION
-Methods and Techniques-
Yrd.Do.Dr. Volkan DEMR

Ar.Gr. Ouzhan BAHADIR

ZET
Muhasebe maniplasyonu finansal bilgi kullanclarnn iletmenin finansal durumu ve
faaliyet sonular zerindeki alglarn etkilemeye yneliktir. En nemli finansal bilgi
kullancs olan yatrmclar, maniplasyonun en nemli hedefi durumundadr. Yneticiler,
muhasebe maniplasyonu ile yatrmclarn zihinlerinde iyimser bir kar beklentisi yaratmak
ve bu ekilde yatrmclarn yeni hisse senetleri satn almalarn amalamaktadr. Bu
almada muhasebe maniplasyonu belli bir amaca ulamak iin gelir tablosu ve bilano
kalemleri zerinde yaplan ilemler olarak ele alnm; muhasebe maniplasyonu yntemleri
ve teknikleri rneklerle aklanmaya allmtr.

Anahtar Kelimeler: Muhasebe Maniplasyonu, Kar Ynetimi, Karn stikrarl Hale

Getirilmesi, Byk Temizlik Muhasebesi, Agresif Muhasebe, Hile

ABSTRACT
Accounting manipulation tends to affect perception of financial information users on firms
financial position and operating results. Being the most important financial information users,
investors are the most essential target of manipulation. Directors intend to create an optimistic
profit expectation on investors mind by manipulation and lead them to buy more shares of
the firm. In the study, we assumed that accounting manipulation consists of operations on
income statement and balance sheet, in order to achive some purposes, and we also try to
explain methods and techniques of accounting manipulation by using many examples.

1
Bu makale, Mali zm Dergisi, , (ISSN:1303-5444) SMMMO- (Hakemli), Yl:17, Say:84, Kasm-Aralk
2007, s. 103-119 da yaynlanmtr.

T.C. Galatasaray niversitesi

T.C. Galatasaray niversitesi

1
Keywords: Accounting Manipulation, Earnings Management, Income Smoothing, Big Bath
Accounting, Agressive Accounting, Fraud
1. GR

letmelerin raporladklar dnem kar, yneticilerin alternatif muhasebe politikalar arasnda

yaptklar seimlerden etkilenebilmektedir. Baz durumlarda, yneticiler dnem karn
istedikleri seviyeye getirmek iin, srdrdkleri muhasebe politikalarn deitirmektedirler.
Literatrde, alternatif muhasebe politikalar arasnda yaplan seimlerle raporlanan dnem
karn istee gre artrabilme ya da azaltabilme kabiliyeti "muhasebe maniplasyonu"
olarak tanmlanmaktadr (Copeland, 1968, 101). Ancak, yaygn olarak kullanlan bu tanm
muhasebe maniplasyonunu yalnzca dnem karn etkileyecek biimde gelir tablosu
kalemleri zerinde yaplan dzeltme ve yeniden snflandrma ilemleriyle
snrlandrmaktadr. Aslnda, daha geni bir adan bakldnda; muhasebe maniplasyonu
hem raporlanan dnem karn etkileyecek gelir tablosu kalemleri zerinde yaplan ilemleri
hem de iletmenin finansal yapsn etkileyecek bilanoya bal ilemleri iermektedir.

Bu almada muhasebe maniplasyonu belli bir amaca ulamak iin gelir tablosu ve bilano
kalemleri zerinde yaplan ilemler olarak ele alnm; muhasebe maniplasyonu yntemleri
ve teknikleri rneklerle aklanmtr.

2. MUHASEBE MANPLASYONU VE KAVRAMSAL AIKLAMALAR

Muhasebe maniplasyonu ile yneticiler; iletme ile toplum, iletme ile kaynak salayclar
veya iletme ile iletme yneticileri arasndaki refah transferini etkileyecek ilemleri
tasarlamaktadrlar. Bu ilikilerde, iletme ile toplum ve iletme ile kaynak salayclar
arasndaki refah transferinden iletme fayda salarken; iletme ile iletme yneticileri
arasndaki refah transferi yneticilerin lehine gelimektedir. Bu adan bakldnda,
muhasebe maniplasyonunun en nemli amac, iletme performansnn ve finansal yapsnn
gerekte olmas gerektiinden farkl gsterilerek iletme evresindeki aktrler arasndaki
refah transferinin gerekletirilmesi olarak ortaya kmaktadr (Stolowy ve Breton, 2004, 6).
Genelikle, iletme performans hisse bana kar rakamn etkileyecek gelir tablosu
kalemlerinde yaplan dzeltme ve yeniden snflandrma ilemleriyle; iletmenin finansal
yaps ise bor/z sermaye orann etkileyecek biimde dnem karnn gerek deerinden
yksek gsterimi ile deitirilmektedir (Breton ve Taffler, 1995, 81).

2
ekil 2-1 muhasebe maniplasyonu sonucunda ortaya kan refah transferini ve bu
transferden fayda salayan aktrleri gstermektedir:

letme

Toplum Kaynak Salayclar Yneticiler

Politik maliyetlerin
Sermaye mali yetl erinin Yneticilerin cret ve
minimizas yonu Primlerini maksimize
- Dzenleme maliyeti minimizas yonu
-Yeni hisse senedi ihrac Etmeleri
(evre, rekabet, vb.)
- Bor szl emeleri - Primler
- Vergi - Hisse senedi opsi yonlar

letmeye kar
letme iin maniplas yon
maniplas yon

Muhasebe Man iplasyonu

ekil 2.1: Muhasebe maniplasyonu sonucunda ortaya kan refah transferi

Kaynak: Herv Stolowy; Gaetan Breton; Accounts Manipulation: A Literature Review and Proposed
Conceptual Framework, Review of Accounting & Finance; 2004; 3, 1, s.7

2.1. Muhasebe Maniplasyonu le Muhasebe lkeleri ve Standartlar Arasndaki liki

Baz muhasebe maniplasyonlar, muhasebe ilkeleri ve standartlarnn saladklar

esnekliklerden faydalanarak finansal bilgi kullanclarnn iletme performans ve iletmenin
finansal yaps hakkndaki alglarn etkilemeye yneliktir. "Muhasebe ilke ve
standartlarna uygun maniplasyonlar" olarak adlandrlabilecek bu tr maniplasyonlarn
birou tecrbeli finansal bilgi kullanclar tarafndan kolaylkla ortaya kartlabilir. Ancak,
uygulamada finansal bilgi kullanclarnn gznden kaabilecek biimde hazrlanm
maniplasyonlara da rastlanmaktadr (Holt ve Eccles, 2002, 332).

3
rnein, maddi olmayan duran varlklara ilikin baz giderlerin dnem gideri olarak kabul
edilmesi ya da aktifletirilip amortismana tabi tutulmas, raporlanan dnem karlarn
dorudan etkileyebilmektedir. Muhasebe ilke ve standartlar bu giderlerden yazlm gelitirme
giderlerinin gelitirilmekte olan yazlm projesinin, ancak teknik fizibilitesinin olumlu
sonulanmas halinde aktifletirilmesine ve amortismana tabi tutulmasna izin vermektedir.
Bu ilke altnda, ABD'nin en byk yazlm reticilerinden IBM ve Computer Associates,
gelitirme giderlerini rutin olarak aktifletirmektedir. Dier bir yazlm reticisi Microsoft ise
bu giderleri dnem gideri olarak kabul etmektedir. Microsoftun fizibilite testinden baaryla
geebilmi rnnn olmamas imkansz olduuna gre, iletme Amerikan muhasebe ilke ve
standartlarnn fizibilite testinin nelerden oluaca konusundaki esnekliini kullanarak
dnem karn maniple etmitir. Microsoft yneticilerinin bu davrannn amac dk karl
bir grnm yaratarak iletmenin antitrst yasalarn hedefi haline gelmesini engellemektir.
Microsoft raporlanan dnem karn dk gsterdii gerekesiyle Haziran 2002'de SEC
tarafndan cezalandrlmtr (Lev, 2003, 34).

Baz muhasebe maniplasyonlar ise muhasebe ilke ve standartlarndan ak biimde

sapmalar iermektedir. Bu tr "muhasebe ilke ve standartlarna aykr maniplasyonlar"
ayn zamanda finansal hile olarak da adlandrlmaktadr (Lev, 2003, 34). Baz yazarlar
muhasebe maniplasyonunu "muhasebe ilke ve standartlarna uygun maniplasyonlar" ile
snrlandrmakta; "finansal hile"yi muhasebe maniplasyonunun dnda tutmaktadrlar. Biz
bu almada muhasebe maniplasyonunu yneticilerin iletme iindeki ve dndaki aktrler
arasndaki refah transferini salayacak ilemleri tasarlama eilimleri olarak kabul etmekteyiz.
Dolaysyla, hem "muhasebe ilke ve standartlarna uygun maniplasyonlar" hem de "finansal
hile"yi muhasebe maniplasyonu olarak deerlendirmekteyiz. Konu kapsamnda "Yaratc
Muhasebe (Creative Accounting)" kavram da bulunmaktadr. Bu kavram muhasebe
maniplasyonuna piyasa faaliyetlerini raporlayan ve yorumlayan uygulamaclar (medya
yorumcular ve gazeteciler) tarafndan verilmi bir ad olarak deerlendirilebilir (Stolowy ve
Lebas, 2006, 580).

2.2. Muhasebe Maniplasyonunun Amalar

Muhasebe maniplasyonularnn finansal bilgi kullanclarnn iletme zerindeki alglarn

etkilemeye ynelik olduu grlmektedir. Birok muhasebe maniplasyonu, en nemli

4
finansal bilgi kullancs olan yatrmclarda iyimser bir kar beklentisi yaratarak yeni hisse
senetleri satn alnmasn ve bu ekilde hisse senedi fiyatnn ve iletmenin piyasa deerinin
artmasn amalamaktadr. "letme iin maniplasyon" olarak deerlendirebileceimiz bu
maniplasyonlarn yannda; yneticilerin iletme dna henz aklanmam bilgiler
yardmyla yatrmclara gre avantaj salama abalarndan kaynaklanan "iletmeye kar
maniplasyon"lar da bulunmaktadr2. Bu maniplasyonlarn amac ise yneticilerin cret ve
primlerini artrmaktr (Lev, 2003, 35).

Muhasebe maniplasyonunun genel amac hisse senedi fiyatlarn artrmak, iletmenin

kredibilitesini iyiletirmek, borlanma maliyetlerini azaltmak ve yneticilerin raporlanan
dnem karna dayal olarak elde ettikleri primleri artrmaktr (Kirschenheiter ve Melumat,
2002, 763). Bunlara ek olarak, byk iletmelerde daha fazla dzenlemelerden ya da daha
yksek vergilerden kanarak politik maliyetlerin azaltlmas da muhasebe maniplasyonunun
amalar ierisinde yer almaktadr (Wilson ve Shailer, 2007, 256).

Tablo 2-1 muhasebe maniplasyonunun eitli amalarn ve muhasebe maniplasyonu

sayesinde edinilen kazanmlar gstermektedir:

Tablo 2.1: Muhasebe Maniplasyonunun Amalar ve Edinilen Kazanmlar

Kaynak: Charles W. Mulford; Eugene E. Comiskey; "The Financial Numbers Game: Detecting Creative
Accounting Practices", John Wiley&Sons, Inc., New York, 2002, s.5
Muhasebe Maniplasyonunun Amalar Kazanmlar
Hisse Senedi Fiyat Yksek hisse senedi fiyat
Dk volatilite
Yksek iletme deeri
Dk zkaynak maliyeti
Borlanma Maliyetleri Kredibilitenin iyiletirilmesi
Yksek borlanma derecesi (debt rating)
Dk bor maliyeti
Ynetici cret ve Primleri Yksek kara dayal dller ve primler
Politik Maliyetler Azaltlm dzenlemeler
Yksek vergilerden kanma

2
letme yneticileri ile iletmenin ortaklar arasnda ortaya kan kar atmasna acenta sorunu (agency
problem) ad verilmektedir. Byle bir sorunun ortaya kmasnn balca nedeni, iletme ynetiminin ortaklar
tarafndan (genel kurul) yneticilere (ynetim kurulu ve profesyonel yneticiler) braklm olmasdr. Bu
konuda ayrntl bilgi iin baknz: Saylgan, Gven; Soru ve Yantlarla letme Finansman; Turhan Kitabevi;
Ankara 2003

5
Hisse Senedi Fiyat: Yatrmclar kar pay datan, yksek ve srekli kazanma gcne sahip
iletmelerin hisse senetleri iin daha yksek fiyat demeye hazrdr. Kar pay datlmas,
gelecekte kar pay datlacana ynelik beklenti ya da iletme hisselerinin sermaye kazanc
(alm-satm kazanc) salayaca beklentisi iletmeye yatrm yaplmasn ve iletmenin hisse
senetlerinin deer kazanmasn salamaktadr. Hisse senetlerinin deer kazanmas hem
iletmenin piyasa deerinin artrmakta hem de iletmenin sermaye maliyetini azaltc bir rol
oynamaktadr. Yneticiler iin ise yksek hisse senedi deeri, yksek prim anlamna
gelmektedir. Bu nedenle, baz iletmeler hisse senedi fiyatnn ykselmesini salamak
amacyla finansal tablolarnda manevralar yapmakta ve yatrmclara iletmenin yksek
kazanma gc olduu izlenimini vermektedirler (Mulford ve Comiskey, 2002, 5).

Borlanma Maliyetleri: Yksek kar ve yksek kar sonucunu douran byk tutarl varlklar,
dk tutarl ykmllkler veya yksek tutara sahip zkaynaklar; tahvil yatrmcsnda ya da
iletmeye bor ve kredi salayan dier kii ve kurumlarda, iletmenin kredi kalitesinin
(kredibilite) iyiletii izlenimini yaratr. Kredi kalitesi (kredibilitesi) iyi olan iletmeler
borlanma maliyetlerini azaltabilmektedir. Bu nedenle, baz iletmeler dk maliyetle
borlanabilmek amacyla finansal tablolarnda manevralar yaparak karlarn, varlklarn ve
zkaynaklarn olduundan yksek; ykmllklerini ise olduundan daha dk gsterme
abas iine girmektedirler (Wilson ve Shailer, 2007, 255).

Ynetici cret ve Primleri: letme yneticileri prim olarak hisse senedi opsiyonlar ve/veya
hisse senedi deerindeki artlardan nakit primler elde ederek fayda salamaktadrlar.
Genellikle ynetici cret ve primleri iletme karndan hareket edilerek hesaplanmaktadr. Bu
durumda daha fazla cret ve prim elde etmek isteyen yneticiler, raporlanan kar deitirme
yoluna gitmektedirler (Shah, 1998, 92).

Politik Maliyetler: Yksek karl iletmeler yasal dzenlemelerin basksn hafifletmek iin
baz dnemlerde karlarn daha dk gstermeye alrlar. 1970'li yllarda OPEC'in petrol
ambargosu, A.B.D'deki petrol firmalarnn fiyat artrmalarn ve yksek kar elde etmelerine
neden olmutur. Srekli ykselen fiyatlar drmek iin A.B.D Kongresi petrol firmalarnn
elde ettikleri kazanca yeni bir vergi getirmitir. Ancak, birok firma gelirleri erteleyerek ya da
giderleri hzlandrarak dk kar aklam ve bu verginin olumsuz etkilerini hafifletmeyi
baarmtr.

6
2.3. Muhasebe Maniplasyonunun Sosyal Boyutu

letmenin toplum iin refah yaratmak amacyla kurulmu olmas ilkesinden bakldnda,
muhasebenin ncelikle toplum iin raporlama yapmas gerektii ortaya kmaktadr. Ancak,
yatrmclar iin yaplacak raporlamann toplumun tmnn karlarna hizmet edecei ve
byle bir raporlamann tm finansal bilgi kullanclar iin yeterli olaca inancnn etkisiyle
muhasebe ynn yatrmclara evirmitir. Bugn, iletmelerin hazrladklar finansal
raporlara en fazla yatrmclar ihtiya duymaktadr. Yatrmclar bu raporlar denetleyerek
hem kendi kiisel refahlarn artrmaya almakta hem de toplumsal refah artna katkda
bulunmaktadrlar. Dolaysyla, finansal raporlar zerinde yaplacak herhangi bir
maniplasyon yalnzca yatrmclar deil tm toplumu yanltmaya ynelik bir faaliyet
olacaktr (Stolowy ve Breton, 2004, 17).

Dier taraftan, muhasebe bilgisi yatrmclarn ve yneticilerin karar alma srelerini de

iyiletirmektedir. Yanl muhasebe bilgisi yanl kararlar dourmakta ve bu ekilde
kaynaklarn etkin dalmasn engellemektedir. Yatrmclara yanl muhasebe bilgisi sunarak
yanl kararlar almalarna neden olan muhasebe maniplasyonu; kaynaklarn etkin biimde
dalmn engellemekte ve ekonomiye nemli zararlar vermektedir.

3. MUHASEBE MANPLASYONU YNTEMLER VE TEKNKLER

Muhasebe maniplasyonu yntemleri genellikle "Kar Ynetimi (Earnings Management)",

"Karn stikrarl Hale Getirilmesi (Income Smoothing)", "Byk Temizlik Muhasebesi (Big
Bath Accounting)", "Agresif Muhasebe (Agressive Accounting)" ve "Hile (Fraud)" olarak
incelenmektedir. ekil 3-1'de grld gibi ilk yntem muhasebe ilke ve standartlarnda
yer alan boluklardan ve esnekliklerden yararlanarak, iletme performans ve iletmenin
finansal yaps hakknda yanltc bilgiler sunmay amalamaktadr. Son yntemde ise
muhasebe ilke ve standartlarna aykr faaliyetlerde bulunarak iletme performans ve
iletmenin finansal yapsn yapay olarak deitirmek sz konusudur (Stolowy ve Breton,
2004, 7).

7
 Potansi yel Refah Transferi

MUHASEBE MANPLASYONU

Muhasebe lke ve Standartlarna Muhasebe lke ve Standartlarna

Aykr Maniplas yonlar Uygun Manipl as yonl ar

Finansal Hile Getiri: Yapsal Risk:

(Fraud) Hisse Bana Kar Bor/zser maye Oran

Kar Ynetimi (Earni ngs Management) Yaratc Muhasebe

(geni anlamda) (Creative Accounti ng)

Kar Ynetimi Karn sti krarl Byk T emizli k

Agresif Muhasebe
(Earnings Management) Hale Getirilmesi (Agressive Acc ounting) Muhasebesi
(Income Smoothing) (Big Bath Acc ounting)

ekil 3-1: Muhasebe Maniplasyonu Yntemleri

Kaynak: Herv Stolowy; Gaetan Breton; Accounts Manipulation: A Literature Review and Proposed
Conceptual Framework, Review of Accounting & Finance; 2004; 3, 1'den alnarak geniletilmitir.

3.1. Yntemler

Muhasebe maniplasyonu yntemlerinin tanm konusunda literatrde henz ortak bir gr

olumamtr. Tablo 3-1, maniplasyon yntemlerinin ekil 3-1'de yaplan snflandrmaya
uygun olan tanmlarn gstermektedir.

8
Tablo 3.1: Muhasebe Maniplasyonu Yntemlerinin Tanm
Kaynak: Charles W. Mulford; Eugene E. Comiskey; "The Financial Numbers Game: Detecting Creative
Accounting Practices", John Wiley&Sons, Inc., New York, 2002, s.3
Tr Tanm
Agresif Muhasebe stenilen amalara ulamay salayacak muhasebe ilkelerinin bilinli biimde
(Agressive Accounting)
seilmesi ve uygulanmas
Kar Ynetimi Karn daha nceden ynetici tarafndan belirlenmi ya da finansal analist
(Earnings Management)
tarafndan tahmin edilmi bir noktaya doru maniple edilmesi
Karn stikrarl Hale Normal kar serilerindeki dalgalanmalar genellikle iyi yllardaki karlar kt
Getirilmesi
yllara aktararak engellemeyi amalayan zel bir kar ynetim tr
(Income Smoothing)

Hile Finansal tablo kullanclarn kandrmak amacyla finansal tablolardaki

(Fraud)
tutarlarn veya dipnotlarn kastl biimde yanl aktarlmas
Yaratc Muhasebe Muhasebe ilkelerinin agresif biimde uygulanmas ve kar ynetimi veya
(Creative Accounting)
karn istikrarl hale getirilmesi iin atlan tm admlar dahil olmak zere
muhasebe maniplasyonunun tm aamalar

3.1.1. Kar Ynetimi (Earnings Management)

Kar ynetimi iletme yneticileri tarafndan raporlanan ksa vadeli dnem karn etkilemek
iin yaplan faaliyetler olarak tanmlanabilir. Dier bir deyile, kar ynetimi yatrmclarn ya
da dier finansal bilgi kullanclarnn karar ve dncelerini etkilemeye ya da deitirmeye
ynelik olarak, muhasebe bilgisinin bilinli olarak yanl aklanmas ya da hi
aklanmamasdr.

Raporlanan karn yatrm ve kredi kararlarn etkilediine inanld iin, yneticiler

raporlanan kar bilinli olarak deitirmeye alabilirler. 1990l yllarda birok ynetici
hedeflenen kara ve finansal analistlerin iletmeleri iin yaptklar kar tahminlerine
ulaabilmek iin youn baskyla kar karya kalmlardr. Bu bask sonucunda, baz
yneticiler agresif ve hileli finansal raporlama uygulamalarna bavurarak raporlanan dnem
karn hedeflenen boyutlara ulatrmaya almlardr. Bu tr amalarn yannda, kar
ynetimi uygulamalar hisse senedi piyasasn etkilemeye, ynetici cret ve primlerini
artrmaya, borlanma maliyetlerini azaltmaya ve piyasa dzenleyicilerinin mdahalelerinden
kanmaya ynelik olabilir. Birok alma kar ynetimi tekniklerinin raporlanan karlar
artrmak ve/veya iletmenin sermaye maliyetini azaltmak iin tasarlandn ortaya koymutur
(Sevin ve Shroeder, 2005, 48).

9
3.1.2. Karn stikrarl Hale Getirilmesi (Income Smoothing)

Ynetimin muhasebe maniplasyonuyla elde etmek istedii bir baka ama da raporlanan kar
istikrarl hale getirmek olabilir. stikrar hareketi sayesinde gelirler baarl yllardan baarsz
yllara aktarlmakta ve kardaki yllk dalgalanmalar nlenmektedir.

Karn istikrarl hale getirilmesi, yapay (muhasebe) ya da gerek (ilem) deikenlerin

maniplasyonu yoluyla, raporlanan dnem karnnn hedeflenen seviyenin etrafndaki
dalgalanmalarn azaltmak iin yneticiler tarafndan kullanlan bir ara olarak tanmlanabilir
(Brayshaw ve Eldin, 1989, 621). Yneticileri raporlanan dnem karlarn istikrarl hale
getirmeye ynelten nedenler; yatrmclarn zaman iinde istikrarl bir dalm sergileyen
karlara sahip firmalar tercih etmeleri ve raporlanan kar rakamlarna bal anlamalar olarak
gsterilebilir.

Geleneksel olarak karn istikrarl olamasn salayan uygulamalar, mevcut performans

(maniplasyon yaplmadan nceki performans) hedeflenen performansn altnda ya da
stnde olduu zaman ortaya kmaktadr. stikrarl hale getirilmi karlar, sabit kar serisi
(dalm) meydana getirerek yksek kar pay ve yksek fiyat sonularn dourmaktadr.
Ayrca istikrarl hale getirilmi karlarn, yatrmclar yksek kar seviyesinin devamllna
inandrdklar da ileri srlmektedir. Yneticileri istikrarl kar grnts yaratmaya iten dier
gdler ise finansal tablolarda yer alan rakamlara bal olarak dzenlenen anlamalarla
ilgilidir. rnein, istikrarl hale getirilen karlar yatrmclarn risk algsnn azalmasna neden
olarak sermaye maliyetini drmektedir (Albornoz ve Alcarria, 2003, 443).

Karn istikrarl hale getirilmesi, karn genel trendinden sapmasn en aza indirgeyecek lm
ve raporlama kurallarnn kullanlmasn zorunlu klmaktadr. Bir muhasebe uygulamasnn ya
da lm kuralnn istikrar salayc bir ara olarak kullanlmas iin bir takm zelliklere
sahip olmas gerekir. Baz muhasebe uygulamalar her zaman karn istikrarl hale
getirilmesinde kullanlabilecek ara nitelii tarlarken, bazlar da yalnzca zel durumlarda
karn istikrarl hale getirilmesine katk salamakta; ya da hibir zaman istikrar salayc bir
ara olarak kullanlamamaktadrlar. Copeland (1968)'e gre iyi bir istikrar arac aadaki
zellikleri tamaldr (Copeland, 1968, 102):

10
 Bir defa kullanldktan sonra, iletmeyi gelecekte zel bir hareket yapmak zorunda
brakmamaldr.
Kullanm profesyonel gre dayanmal ve genel kabul grm muhasebe
ilkelerinin izdii snrlarn ierisinde yer almaldr.
Kardaki farkllklar ortadan kaldrabilmelidir.
Tek bana ya da dier uygulamalarla uyumlu olarak birbirini takip eden dnemlerde
kullanlmaldr.

Etkin istikrar aralar genel kabul grm muhasebe ilkelerinin izdii snrlar iinde yer
almal ve zellikle tutarllk ilkesine aykr durumlar ortaya karmamaldr. rnein,
gelirlerin ertelenmesini salayarak cari dnem karn istikrarl hale getiren baz uygulamalar,
gelecekte iletmeyi tersi bir harekette bulunmak zorunda brakabilir. Byle uygulamalar
gelecekte karn istikrarl hale getirilmesi politikasnn devam ettirilmesini engelleyebilir.

Dier taraftan, bir istikrar aracnn etkin olmas iin, maniplasyonun nemli bir etkiye sahip
olmas gerekir. Etkinlik zel amalara ulamakla, nemlilik ise istikrar aracnn kullanmnn
karda yaratt net deiimle ilgilidir. Bir istikrar aracnn etkinlii, istikrar aracnn
kullanmnn karda yaratt net deiimin, yllk karlar arasndaki farka (ikinci yl kar ile ilk
yl kar arasndaki fark gibi) blnmesiyle elde edilen oran ile llebilir. Bu oran 1e ne
kadar yaknsa istikrar arac da o kadar etkindir (Copeland, 1968, 103).

Etkin bir istikrar arac raporlanan dnem karlarn ekilde istenilen seviyede tutabilir:
(Ronen ve Sadan, 1975, 133-134)

Tahakkuk yoluyla istikrarl hale getirme: Raporlanan karlardaki deikenlii

azaltmak amacyla yneticiler baz tahakkuk zamanlar kendi yarglarna bal
olaylarn zamanlamasn ayarlayabilirler.
Zamana datm yoluyla istikrarl hale getirme: Yneticiler raporlanan kar istikrarl
hale getirmek iin baz gelirleri ve/veya giderleri farkl dnemlere yayabilmektedirler.
rnein, kur farklar aktifletirilebilmekte ya da pasifte gsterilebilmekte ve
raporlanan karlar istikrarl hale getirmek amacyla zaman iinde kar veya zarar
hesaplarna datlabilmektedir.

11
 Snflandrma yoluyla istikrarl hale getirme: Yneticiler olaan kar istikrarl hale
getirmek amacyla kendi yarglarn kullanarak baz gelir tablosu hesaplarn; rnein
olaan gelir/giderler ve olaan d gelir/gider gibi, yeniden snflandrabilmektedirler.

3.1.3. Byk Temizlik Muhasebesi (Big Bath Accounting)

Byk temizlik muhasebesi, irketlerde ynetimlerin deitii dnemlerde, yeni ynetimin

baz verimsiz aktifleri gider yazmak suretiyle bilanosundan karmas, bylece bir taraftan
gemi ynetimin grevde olduu dnemlerin olduundan daha zararl, dier taraftan gelecek
dnemlerin daha karl olduu izlenimi yaratlmasna ynelik ilem ve uygulamalardr.
(Walsh, Craig ve Clarke, 1991, 173). Gelir azaltc tahakkuklar kullanarak dnem karlar
azaltmak banyo yapmak-makyajlamak" stratejisi olarak adlandrlmaktadr.

3.1.4. Agresif Muhasebe (Agressive Accounting)

letmeler bazen muhasebe ilke ve standartlarndaki kurallar zorlayarak muhasebe

maniplasyonu yapmaktadrlar. Muhasebe ilkelerinin agresif biimde uygulanmasndaki ama
finansal sonularn ve finansal yapnn olduundan farkl gsterilerek iletme performansnn
iyi olduu izlenimini yaratmaktr. rnein, 1996 yl faaliyet raporunda Amerikan Sunbeam
irketi iletmenin gelecekteki yeniden yaplanma ve byme plan dahilinde, iletme iindeki
ynetsel birimlerin birletirileceini, retim ve datm nitelerini rasyonelletireceini ve
stok tutma ve rn satma birimlerinde klmeye gideceini aklamtr. Bu plann
sonucunda oluacak giderler ise Amerikan muhasebe ilke ve standartlarna uygun olarak
nceden tahmin edilerek plann uygulanmaya baland 1996 ylnda dnem gideri olarak
kaydedilmitir. Ancak, yeniden yaplanma giderleri kastl olarak yksek gsterilerek,
gelecekteki giderler 1996 ylna ekilmitir.3 Bunun sonucunda, 1996 ylndaki raporlanan
dnem kar azaltlm ve gelecekteki dnem karlarnn artrlmas salanmtr (Mulford ve
Comiskey, 2002, 27).

Agresif muhasebe uygulamalarnn bir blm de maddi duran varlklarn amortismana tabi
tutulmasyla ilgilidir. Maddi duran varlklarn maliyetleri (yaplmakta olan yatrmlar ve arsa

3
Sunbeam irketinin yeniden yaplandrma faaliyeti stok ve duran varlk maliyetlerinin dnem gideri olarak
kaydedilmesini iermekteydi. Bu maliyetlerin 1996 ylnda giderletirmesi gelecek yllardaki satlarn maliyetini
ve amortisman gibi giderlerin azaltlmasna neden olmutur.

12
ve araziler dndakiler) faydal mrleri boyunca amortismana tabi tutularak hurda
deerlerine getirilmektedir. Hurda deeri, varln hizmet d kald andaki tahmini geree
uygun deeri olarak tanmlanmaktadr. Faydal mr ise varln faaliyetlerde kullanlaca
tahmini sreyi gstermektedir. Faydal mrn ve hurda deerinin tahmininde ynetici yargs
nemli rol oynamaktadr. Yneticiler muhasebe ilke ve standartlarndaki bu esneklikten
faydalanarak, varln faydal mrn ok uzun ya da hurda deerini olduundan daha yksek
gsterebilmektedir. Bylece agresif biimde dnemin amortisman giderleri azaltlabilir,
varlklarn defter deerleri ykseltilebilir ve dnem kar yapay olarak yksek tutarlara (st
seviyelere) ekilebilmektedir (Mulford ve Comiskey, 2002, 28).

3.1.5. Finansal Hile (Fraud)

Birok lkede genel kabul grm muhasebe ilkeleri belli bir derecede yoruma aktr. Yasal
olmak iin, yorumlar standartlarn genel erevesine uygun olmakta ya da yasal snrlar iinde
kalarak standartlarn genel erevesini derinletirmektedir. Yorumlar hatal olabilirler ancak
asla hileye dnk deillerdir. Hile bir kiinin yasal olmayan bir faaliyette bulunduunda
ortaya kmaktadr. Finansal tablolar olutururken, satlar yksek gstermek iin fatura
retmek hile; konsinye satlar sradan satlar olarak yorumlamak bir hatadr. Bununla
birlikte hile ve hata arasndaki fark herkes tarafndan anlalabilir deildir. Hileli finansal
raporlamay incelemek amacyla kurulan Amerikan Komisyonu, hileyi finansal tablolar
nemli lde yanl gsteren herhangi bir eylem olarak tanmlamaktadr. Gerek hile olarak
tanmladmz eylem ise, belge ve dokmanlar deitirmek, kaytlardan ilemleri silmek,
hayali ilemleri kaydetmek veya nemli bilgileri yok etmek rnekleri ile aklanmaktadr
(Stolowy ve Breton, 2004, 11).

3.2. Teknikler

Muhasebe maniplasyonunda kullanlan birok teknik mevcuttur. Bu tekniklerden bazlar

aadaki gibidir (Stolowy ve Lebas, 2006, 581):

Muhasebe politikalarnda deiiklik yapmak

Aratrma ve gelitirme giderlerinin muhasebeletirilmesi (aktifletirme ya da dnem
gideri olarak kaydetme karar)
Hzlandrlm amortisman ynteminden dorusal amortisman yntemine gei

13
 Borlanma maliyetlerinin aktifletirilmesi ya da dnem gideri olarak kaydedilmesi
Stok deerleme ynteminin deitirilmesi
Satn alnan iletmenin geree uygun deer zerinden ya da defter deeri zerinden
kaydedilmesi
letme birlemelerinde satn alma yntemi ya da karlarn havuzlanmas ynteminin
kullanlmas

Bu blmde yukarda saylan teknikler belirli gruplar altnda snflandrlm ve bunlarla ilgili
aklamalar yaplmtr.

3.2.1. Henz Domam Bir Gelirin Tannmas Ya Da Fiktif Gelir Kayd

(Recognizing Premature of Fictitious Revenue)

Gelirin dnem kar zerinde dolaysz etkisinin bulunmas, muhasebe maniplasyonunun

genellikle gelirlerin maniple edilmesi yoluyla gereklemesine neden olmaktadr. letmeler
henz domam bir geliri muhasebeletirerek ya da fiktif gelir kayd yaparak dnem karn
ihtiyalar dorultusunda deitirebilmektedirler.

Henz domam gelirin muhasebeletirilmesi, gerek bir satn genel kabul grm
muhasebe ilkelerinin ngrd dnemden nceki bir dnemde muhasebeletirilmesini ifade
etmektedir. rnein, siparii alnm ancak henz yklemesi yaplmam rnlerin mteriye
teslim edilmi gibi gsterilerek, sat geliri kayd yapmak henz domam gelirin
muhasebeletirilmesi olarak deerlendirilebilir. Fiktif gelir kayd ise, var olmayan bir sata
ait gelirin muhasebeletirilmesi anlamna gelmektedir (Holt ve Eccles, 2002, 327).

1994 ylna ait faaliyet raporunda Midisoft Corp. gelirin kaydedilmesi ile ilgili muhasebe
politikasn u ekilde aklamtr: "Datmclara, dier toptanclara ve nihai tketicilere
sattan elde edilen gelirler, rnlerin yklemesi yapldktan sonra muhasebeletirilir".
letmenin aklam olduu bu muhasebe politikas genel kabul grm muhasebe ilkeleri ile
uyumlu olmasna ramen, uygulamada iki ekilde gelirin tannmas ilkesine aykr
davranlmtr. Birincisi, iletme mali yln sonuna kadar yklemesi tamamlanmam olan
rnler iin sat geliri kayd yapmtr (henz domam gelirin muhasebeletirilmesi).
kincisi, mterinin rn kabul edeceine ve rne karlk deme yapacana dair gereki
bir beklenti olmamasna ramen, rnlerin yklemesi tamamlanarak rn satna ait gelir

14
kayd yapmtr (fiktif gelir kayd). Sz konusu yklemeler daha sonra iletmeye sattan
iadeler olarak dnmtr. Ancak, ykleme annda sattan iadeler iin yeterli karlk
ayrlmad iin, o dneme ait kar %16 yksek gsterilmitir (Mulford ve Comiskey, 2002,
10).

3.2.2. Agresif Aktifletirme ve Geniletilmi Amortisman Politikalar

(Aggressive Capitalization and Extended Amortization Policies)

Muhasebe maniplasyonu uygulamalarna bakldnda baz iletmelerin giderleri azaltarak

dnem karn iirdikleri grlmektedir. Dnem gideri olarak kaydedilmesi gereken giderleri
agresif biimde aktifletirmek ya da amortismana tabi varlklarn amortisman srelerini
uzatmak giderlerin azaltlmas iin kullanlan en yaygn uygulamalardr.

ou zaman yazlm gelitirme giderleri ve reklam giderleri gibi baz giderlerin

aktifletirilmesi ya da dnem gideri olarak kaydedilmesi yneticilerin bu konudaki yarglarna
baldr. Bir gider aktifletirildiinde faydal mr boyunca amortismana tabi tutulacak varlk
haline gelmektedir. Bu durum yakn gelecekteki karn ykseltilmesi sonucunu dourmaktadr.

Genel kabul grm muhasebe ilkeleri kodlama, test etme ve retim giderleri gibi yazlm
giderlerinin teknik fizibilitenin olumlu sonulanmas halinde aktifletirilmesini
ngrmektedir. Teknik fizibilitenin olumlu sonulanmas iin ise yazlmn tasarm
zelliklerine uygun olarak retilebilmesinin mmkn olmas gerekmektedir (Nekhili ve
Azouz, 2006, 16). American Software Inc. irketi 1997, 1998 ve 1999 yllarnda agresif
aktifletirme politikas uygulayarak teknik fizibilitesi olumlu sonulanmam yazlm
gelitirme giderlerini dnem gideri olarak kaydetmek yerine aktifletirerek amortismana tabi
tutmutur. Bu ekilde irket dnem karn aktifletirilen tutar ve amortisman gideri arasndaki
fark kadar artrmtr. Ancak, iletme sonraki yllarda deerlendirme almalarnn yazlm
yatrmlarnn geri dnm olmayacan ortaya kardn iddia etmi ve aktifletirmi
olduu giderleri dnem gideri olarak kaydetmitir (Mulford ve Comiskey, 2002, 11)

Giderleri azaltarak dnem karn yksek gstermek iin kulllanlan baka bir yntem de daha
nce aktifletirilmi giderlerin amortisman srelerinin uzatlmasdr. Bu yntem binalar, tesis
makine ve cihazlar ve demirbalar gibi maddi varlklar iin kullanlabilecei gibi yazlm
gelitirme giderleri gibi maddi olmayan giderler iin de kullanlabilmektedir.

15
3.2.3. Yanl Raporlanm (Kaydedilmi) Varlklar ve Ykmllkler
(Misreported Assets and Liabilities)

letmeler bazen amortismana tabi olmayan ticari alacaklar, stoklar ve finansal duran varlklar
gibi varlklarn deerini olduundan daha yksek raporlayarak, giderleri asgari dzeye
indirmektedirler. rnein, ticari alacaklarn tahsilat edilebilirlii iin iyimser tahminde
bulunulmakta ve olmas gerekenden daha dk pheli ticari alacak karl
ayrlabilmektedir. Benzer biimde, deeri den stoklarn ya da yatrmlar iin karlk
ayrlmayarak giderlerin ertelenmesi yoluna da bavurulabilmektedir. Dier taraftan baz
iletmeler de stok almlarn ve ticari borlarn dk gstererek satlarn maliyetini
azaltmaya; dolaysyla dnem karn ykseltmeye almaktadr (Monem, 2003, 749).

3.2.4. Gelir Tablosu Yntemleri

(Getting Creative with the Income Statement)

Gelir tablosu yntemleri esas olarak dnem kar tutarn deitirmeye ynelik deildir. Bu
yntemler gelir tablosunun formatnda bir takm deiiklikler yaplarak iletmenin yksek
kazanma gcne sahip olduunu gsterecek uygulamalar iermektedir. letmeler arzi
nitelie sahip gelirleri esas faaliyet gelirleri ierisinde gstererek ya da esas faaliyetlerden
kaynaklanan giderleri arzi giderler olarak snflandrarak faaliyet karn yksek
gsterebilmektedirler (Mulford ve Comiskey, 2002, 12).

4. SONU

Muhasebe maniplasyonu yntemleri ve teknikleri incelendiinde, yaplan muhasebe

maniplasyonlarnn genellikle iletme kaynakl olduu ve sklkla da muhasebe ilke ve
standartlar kullanlarak yapld grlmektedir. Bu nedenle, bazlarna gre muhasebe ilke
ve standartlarnn kural esasl olmas muhasebe maniplasyonuna neden olurken, aksi
grlere gre de muhasebe ilke ve kurallarnn ilke esasl oluu, mesleki yargy iletme
ynetimlerine brakt iin maniplasyonu domaktadr. Her iki grn de dayand
varsaymlar incelendiinde, muhasebe maniplasyonlarnn kamuyu yanltc amala
kullanlmas muhasebe ilke ve standartlar kapsamnda olmayan bir durumdur ve lkelerde
hibir dzenleyici otorite byle bir durumun olmasn istememektedir. Muhasebe
maniplasyonu konusu incelendiinde, muhasebe ilke ve standartlar kullanlarak yaplan

16
maniplasyonlarn en aza indirilmesinde, bu ilke ve standartlarn denetim ilke ve standartlar
ile ayr dnlemeyecei grlmektedir. letmelerin yaptklar muhasebe
maniplasyonlarnn, kamuya zarar vermesini nlemek iin muhasebe ilke ve standartlar ile
denetim ilke ve standartlarnn uygulama alanlarnn oaltlmas ve meslek mensuplarnn
(muhasebeci ve denetiler) mesleki yarglarnn eitim ve uygulamalar yardmyla
gelitirilmesi gerekmektedir.

KAYNAKLAR

ALBORNOZ, B. Gill; ALCARRIA, Jos J. (2003); "Analysis and Diagnosis of

Income Smoothing In Spain", Europeeen Accounting Review , 12, 3.

BRAYSHAW, R.E.; ELDIN, Ahmed E.K. (1989); "The Smoothing Hypothesis and
The Role of Exchange Differences", Journal of Business Finance & Accounting,
Winter

BRETON, Gatan; TAFFLER, Richard J. (1995); "Creative Accounting and

Investment Analyst Response", Accounting&Business Research, Vol 25, Issue 98,
Spring

HOLT, Andrew; ECCLES, Timothy (2002) ; "Accounting Practice in the Post Enron
Era: The Implications for Financial Statements in the Property Industry", Briefings in
Real Estate Finance, November

KIRSCHENHEITER, Micheal; MELUMAD, Nahum D. (2002) ; "Can Big Bath and

Earnings Smoothing Co-Exist As Equilibrium Financial Reporting Strategies?",
Journal of Accounting Research, Vol 40, No 3, June

LEV, Baruch (2003) ; "Corporate Earnings: Facts and Fiction", The Journal of
Economic Perspectives, Spring; 17, 2.

MONEM, Reza M. (2003) ; "Earnings Management in Response to the Introduction of

the Australian Gold Tax", Contemporary Accounting Research, Winter, Vol 20,
Issue 4.

17
 MULFORD, Charles W.; COMISKEY, Eugene E. (2002) ; "The Financial Numbers
Game: Detecting Creative Accounting Practices", John Wiley&Sons, Inc., New
York

NEKHILI, Mehdi; AZOUZ, Samah Rebai (2006) ; "Investissement en R&D, Mode de

Comptabilisation et Gestion des Rsultats", Gestion 200, Vol. 23, Issue 6.

RONEN, Joshua; SADAN, Simcha (1975) ; "Classicatory Smoothing: Alternative

Income Models", Journal of Accounting Research, Spring

SAYILGAN, Gven (2003); Soru ve Yantlarla letme Finansman; Turhan

Kitabevi, Ankara

SEVIN, Suzanne; SCHROEDER, Richard (2005) ; " Earnings Management: Evidence

from SFAS No. 142 Reporting", Managerial Auditing Journal, Vol. 20 No.1

SHAH, Atul K. (1998) ; "Exploring the Influences and Constraints on Creative

Accounting in the United Kingdom", The European Accounting Review, 7:1.

STOLOWY, Herv; BRETON, Gatan (2004) ; "Accounts Manipulation: A Literature

Review and Proposed Conceptual Framework", Review of Accounting & Finance, 3,
1.

STOLOWY, Herv; LEBAS, Michel J. (2006) ; "Financial Accounting and

Reporting: A Global Perspective", Thomson Learning, 2nd Edition

WALSH, Paul; CRAIG, Russell; CLARKE, Frank (1991) ; "Big Bath Accounting
Using Extraordinary Items Adjustments: Australian Empirical Evidence", Journal of
Business Finance&Accounting, January

WILSON, Mark; SHAILER, Greg (2007); Accounting Manipulations and Political

Costs: Tooth&Co Ltd., 1910-1965, Accounting and Business Research, Vol. 37

18