You are on page 1of 16

Marmara letiim Dergisi / Marmara Journal of Communication Yl / Year: 2016 Say / Issue: 25

ss/pp. 1-16 ISSN: 1300-4050 DOI: 10.17829/midr.20162520714

Snr Kaplar, Dikenli Teller, Yollar, Kamplar ve ocuklar:


Kurban ve stisna Olarak Mlteci

Gnl Eda zgl*

Avrupa lkelerinin byk bir g dalgasyla kar karya kald 2015 yl sonrasnda Mlteci Krizi
olarak anlmaya balayan olay, daha ziyade modernliin krizini gstermektedir. Bu yazda, bu krizi ele
alrken tm dnyada medyada en ok kullanlan imgelerin rettii sylem zmlenmekte; aidiyet,
snr, ulus-devlet, ev ve evsizlik, kimlik, teki, zgrlk ve kapat(l)ma, tarih ve etik meseleleri bu
imgeler ekseninde tartlmakta ve bu imgelerin modernliin bir krizi olarak bu krize kar eletirel bir
pozisyon almaya imkn verip vermedii tartlmaktadr. Sonu olarak, bu imgeler araclyla bu krizin
modernlikten kaynaklanan bir sorun olarak deil, modernliin istisnas olarak ina edildii, bu suretle
krizin modernlik lehine zld ve smrgeci sylemin yeniden retildii iddia edilmektedir.

Anahtar kelimeler: Mlteci, Modernite, stisna, teki, Smrgecilik.

* Yrd. Do. Dr., Baheehir niversitesi letiim Fakltesi, eda.ozgul@comm.bau.edu.tr

1
Gnl Eda ZGL

Border Gates, Barbed Wires, Roads, Camps and Children: Refugee as a Victim
and an Exception

Abstract

The event referred as The Refugee Crisis after 2015, the year that the European countries confronted
with a huge migration wave, is rather a crisis of modernity. In this paper, the discourse created by
the images most frequently used in media all over the world when depicting this crisis is examined;
issues such as belonging, border, nation-state, home and homelessness, self and the other, freedom
and confinement, history and ethics are discussed; and whether these images create the grounds for
the viewers to attain a critical position towards this crisis as a crisis of modernity is discussed. It is
concluded that these images help solve this crisis on behalf of modernity by representing this event as
an exception of modernity rather than a consequence of it, reproducing the colonialist discourse.

Keywords: Refugee, Modernity, Exception, The Other, Colonialism.

Giri
Kriz, 20. yzylda, artan oranda, ekonomik, kltrel, politik, toplumsal ve bireysel altst
olular ve kmazlar tanmlamak amacyla kullanlan bir szck. Yaanan savalar dolaysyla,
gnmzde II. Dnya Savandan bu yana en byk mlteci krizinin yaand ve 2015 sonu
itibariyle zorla yerinden edilen kii saysnn 65,3 milyonu at sylenmektedir (The UN
Refugee Agency, 2015, s. 2). Orta Dou, Gneydou Avrupa ve Nijeryadaki i sava ve atma
ortam ve zellikle 2011 ylnda Suriyede balayan sava dolaysyla ok sayda insan g etmek
durumunda kalmtr. Bu durum, yeni bir fenomen olmamasna karn, Avrupaya byk bir g
dalgasnn yaand 2015 ylndan itibaren bir kriz olarak tanmlanmaya balanmtr. Mlteci
krizi kavram, mltecilerin sorunlarndan ziyade, bu durumun modern ulus-devletler asndan
yaratabilecei sorunlara iaret etmektedir. Mlteci krizi deyiinin 2015 senesi sonrasnda
kullanlmaya balanmasnn temelinde, mltecinin, Bat modernlii asndan, bir tr bozukluk,
kntye yol aabilecek ve bir bunalm ve buhran dnemini balatma potansiyeli olan bir
unsur olarak deerlendirilmesi bulunmaktadr. Mlteci kavram, ulus-devlet ile birlikte ortaya
kmtr zira modern ulus-devletleme sreci sonrasnda homojen ulusal kimlikler ve snrlar
ina edilerek, kimlik, dlama zerinden kurulmaya balanmtr. Bu balamda, gnmzdeki
kriz de mltecilerin yaamlarn deil, Bat modernliini kesintiye uratma potansiyeli olan bir
durumu nitelemektedir.
Modernitenin ve kapitalizmin tarihi gstermektedir ki, krizler modern kapitalist sistemi
dntrmekten ziyade devamn salamaya hizmet etmektedirler. Michael Hardt ve Antonio
Negri, mparatorlukta, burjuvazinin, krizi sermayenin ilerleme hatt haline getirdiini ve
gerek boyunduruk dnyasnn kriz dnyas olduunu ileri srmektedirler (2003, ss. 77-78).

2
Marmara letiim Dergisi / Marmara Journal of Communication Yl / Year: 2016 Say / Issue: 25 ss/pp. 1-16

Bununla birlikte, eletiri ve kriz birbirlerinden ayrlamaz terimlerdir:1 Kriz var olan ve verili kabul
edilen ilke, deer ve varsaymlarn sorgulanmasna yani eletiriye yol aarken, eletiri eletirilen
yapda bir kriz ortaya karma ya da zaten var olan krizi ortaya koyma amacn gtmektedir. Bu
balamda da, kriz iinde yaanan modern sistemin ayrlmaz bir paras olmasna karn, onun
sorgulanmasna yol aarak sistemde bir dnm yaratma potansiyelini de tamaktadr.
Gnmzde yaanan, mltecilerden kaynaklanan bir kriz deil, modernliin ve modernliin
bireycilik, ilerleme, rasyonalizm, kesinlik ve btnlk gibi temel ilkelerinin krizidir. Modernliin
zerine ina edildii bireycilik ilkesi ile birlikte birey aklyla evrenin merkezine yerlemi,
ilerleme dncesi ekseninde Bat modernliinin deerleri mutlaklatrlarak Bat-d toplumlar
geri kalm tekiler olarak tanmlanm, btnlk ideali ekseninde uyumu bozan unsurlarn
trplenmesi tektiplemeyle sonulanmtr. Sermayenin ulusal olarak rgtlenmesi olarak da
tanmlanabilecek olan ulus-devlet yaps da modernliin rasyonel dzen idealinin bir tezahr
niteliindedir. Dolaysyla bu kriz, sadece mltecilere deil, modern insana ilikin bir krizdir. Bu
kriz, sadece ekonomik bir mesele olarak deerlendirilme abalarna karn politik, etnik, kltrel
ve toplumsal bir krizdir. Bu kriz, ben-teki ayrmnn devletlerin ve medyann syleminde
srekli olarak yeniden retildiini gstermesi balamnda bir krlma yaratmaktadr. Bunun
yan sra, kreselleme ve iletiim/ulam teknolojilerinin gelimesiyle snrlarn bulanklat
ynndeki iddialarn sorgulanmasna sebep olmakta, zaman ve mekn yeniden deerlendirme
gerekliliini dourmaktadr. Bu kriz, tekinin yznde kendini grmeyi ve modernliin
sorgulanmasn zorunlu klmaktadr. Her eyden ok, bu kriz, tam da insan bir kriz olmas ve
modernliin zerinde ykseldii deerlerin yeniden dnlmesi zorunluluunu dourmas
dolaysyla iinde yaanlan modern dnyann ve tarihin sorgulanmasna yol aan, tarihteki
bir krlma an ya da Walter Benjaminin terminolojisiyle bir parlama andr. Benjamin, tarihi
Rankenin tarihin gemii gerekte nasl olduysa o ekilde yanstmas gerektii ynndeki
fikrini eletirmekte ve bir tehlike annda parlayverdii konumuyla bir any ele geirmekten sz
etmektedir (2002, ss. 39-40). Bu anlayta, tarih mutlak bir kategori olmaktan kmakta, gemiin
imdinin paras haline gelmesiyle ilerleme dncesi sorgulanr klnmakta ve bugn yeniden
dnmek mmkn hale gelmektedir. Mlteci krizi, bir tehlike annda parlayverdii ekliyle
kavranmas durumunda bir krlma noktas haline gelerek modernliin alegorisine dnecek
ve modernliin rettii yanlsamalar ortaya serecektir; buna karn, ilerlemeci zaman anlay
ekseninde deerlendirildiinde modernliin istisnas olarak grlmekten kurtulamayacaktr.
Bu yazda, gnmzdeki mlteci krizine ilikin dnya medyasnda en yaygn olarak dolamda
olan imgeler zmlenecek, bu imgelerin, bu krizin de temelinde yer alan, ikili kartlklara
dayanan, bireycilik, ilerleme ve rasyonalizm ilkeleri zerine ina edilmi olan modernlii
sorgulamaya yol ap amad tartlacaktr. Bu imgeler, aidiyet, snr, ulus-devlet, ev ve evsizlik,
kimlik, teki, zgrlk ve kapat(l)ma, tarih ve etik meseleleri ekseninde deerlendirilecek ve
yaanmakta olan krizin bu imgeler araclyla nasl yeniden retildii ortaya konacaktr.

1 ngilizcede eletiri anlamna gelen critique szcnn temelinde Yunanca kesmek, ayrmak ve karar vermek
anlamlarna gelen krinein fiili bulunmaktadr.

3
Gnl Eda ZGL

inde yaanan hkim yapda atlaklar oluturma potansiyeli olan ve tarihi kesintiye uratarak
zaman grmemizi salayan bu olay, mltecilere ilikin imgeler araclyla evcilletirilmekte
ve bu krizin modern dnceye ve yaama tehdit oluturma zellii ortadan kaldrlmaktadr.
Mltecilere ilikin imgeler bir yandan modern ilke, deer ve kavramlarn yeniden dnlmesi
gerekliliini ortaya karrken, bir yandan ortaya konulan tabloyu ve durumu srekli tekrarlanan
grntler araclyla normalletirmekte ve derinlii olmayan bir sylemle modernlik lehine
yeniden ina etmektedir.
Mlteci krizine ilikin en sk rastlanlan imgeler arasnda snr kaplar ve dikenli teller,
yollar ve adrlar, botlar, can yelekleri, kamplar ve ocuklar yer almaktadr. Bu imgeler, insann
duygularn harekete geiren keskinlikleri ve delip geicilikleri dolaysyla var olan durumun
sorgulanmasna yol ama potansiyeline sahip olmalarnn yan sra belirli bir bak asn srekli
olarak reterek bakan kesinliin alanna2 geri ekmektedirler. Bu bak asnn retilmesini
salayan unsurlardan biri, bu imgelerin ana vurgu yaparak evinden olann neden evinden
olduuna ilikin tarihsel balam silikletirmeleri ve yaanan durumu iinde yaanan modern
sistemden kaynaklanan bir sorun olarak deil, modern yap iinde ortaya kan bir istisna
durumu olarak sunmalardr. Bu eksende, mlteci de istisnai bir figr olarak ina edilmekte,
mltecilerin Bat-d dnyadan olmalar tekiletirmeye ve ilerlemeye dayal bir anlayn
retilmesine imkn vermektedir. Dnya medyasnda yaygn bir ekilde dolamda olan mlteci
krizine ilikin bu imgelerde mltecinin kurban olarak ina edilmesi ve ocuklatrlmas onun
nesne konumu ierisine hapsedilmesine ve bu balamda da kendi adna konuma imknnn
elinden alnmasna sebep olmaktadr. Nesne konumundan konumann imknszl, tarihte
bir krlma an, bir parlama an olarak deerlendirilebilecek olan bu olayn evcilletirilmesi ve
modernlik adna tehdit oluturma potansiyelinin ortadan kalkmas ile sonulanmaktadr.

Yollar, Can Yelekleri, adrlar ve Botlar: Kurbanlatrlarak Ehliletirilen Mlteci


Modernite ak ile tanmlanmaktadr. Charles Baudelairee gre modernlik kavram hem gelip
geici ve uucu olan hem de ebed olan nitelemektedir (2004, s. 214). Karl Marx, modernlii
tanmlarken Kat olan her ey buharlayor, kutsal olan her ey dnyevileiyor ve en sonunda insanlar
yaamn gerek koullaryla ve dier insanlarla ilikileriyle yzlemeye zorlanyor.3 Demektedir
(2007, s. 12). Baudelairein flneur, gelip geiciliin yani akn iindeki sonsuzu ve deimezlii
ararken; Marx, ak durumunu yaamn maddi koullaryla yzlemeye yol aacak bir imkn
olarak kavramsallatrmaktadr. Modernite gelip geicilik, srekli deiim ve ak kavramlaryla
nitelenmesine karn, bir yandan da mutlaklk dncesini yeniden retmekten kurtulamamtr.
Bu balamda, modern kapitalist sistem ierisinde neyin akna izin verildii, nelerin aknn
durdurulmak istendii sorusu nem kazanmaktadr. Modern dnyada, sermayeye yani kapitalist
sistemin kendisini yeniden retmesine hizmet eden her trl unsurun ak desteklenirken;

2 Modern dzen anlaynda, belirsizlik tahamml edilemeyen bir unsurdur zira her tr mulaklk tehdit olarak
deerlendirilmekte ve bu balamda da kesinliin alanna ekilerek ehliletirilmektedir.
3 Alntnn evirisinde Marshall Bermann, Kat Olan Herey Buharlayor (1994, s. 460) adl kitab referans alnmtr.

4
Marmara letiim Dergisi / Marmara Journal of Communication Yl / Year: 2016 Say / Issue: 25 ss/pp. 1-16

sermayeye hizmet etmeyen unsurlarn akna izin verilmemektedir. Dolaysyla modernliin temel
unsurlarndan biri olan ak ve srekli deiim dnceleri bir yanlsamadan ibarettir. Mlteci ak,
modern kapitalist sistemin kendisini yeniden retmesine hizmet etmek bir yana, bu sistemi tehdit
edebilecek bir unsur olarak deerlendirildiinden, durdurulmaya allmaktadr.
Mlteci, Birlemi Milletler tarafndan rk, dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba mensubiyeti
veya siyasi dnceleri nedeniyle zulm grecei konusunda hakl bir korku tayan ve bu yzden
lkesinden ayrlan ve korkusu nedeniyle lkesine geri dnemeyen veya dnmek istemeyen kii.
olarak tanmlanmaktadr (BM Mlteciler Yksek Komiserlii, 2016). Mlteci kavram tanm
itibariyle yaanan olaylarda herhangi bir sorumluluu olmayan, kurban konumunda olanlar
nitelemektedir. Buna karn, mlteci iinde yaanan dnyann sorgulanr klnmasna yol aan
bir unsura da dnebilir. Zaman zaman birbirleri yerine kullanlsalar da mlteci ve gmen
terimleri birbirlerinden farkldr: Gmen, daha ok eitim ve alma gibi nedenlerle lkesinden
ayrlan kiileri nitelemektedir. Bu balamda, gmen, ayn turist gibi, iinde yaanan modern
sistemin rettii dncelerin bir parasdr: Gmen daha iyi bir yaam standard, daha iyi bir
eitim, yeni i imknlar gibi amalarla vatann terk ederek; turist ise iinden arta kalan serbest
zamann tketerek kullanmak suretiyle kapitalist sisteme eklenen figrlerdir. Kleliin olduu
toplumlarda klenin aknn, iinde yaanan sisteme hizmet etmesi gibi gmenin ve turistin
ak da kapitalist sistemin kendisini yeniden retmesine hizmet etmektedir. Gebe figr ise,
Gilles Deleuze ve Felix Guattarinin de bahsettii zere, kk salmamas ve hep ak halinde olmas
dolaysyla, modernliin rettii mutlaklk dncesinin karsna yerleen sistem kart bir figr
olarak deerlendirilebilir. Gebe iin ev ve aidiyet, snr kavram ekseninde tanmlanmaktan
kurtulmutur; zira gebenin evi srekli hareket halindedir ve yerler varlacak hedefler olmaktan
ziyade urak noktalardr (Deleuze & Guattari, 1990, s. 81). Mlteci iin ise ev bir yandan kalan,
bir yandan da zlenen ve arzulanandr yani geride kalan eve duyulan bir zlemin yan sra yeni
bir ev ina etme aray sz konusudur. Bu balamda da, mlteci iin ev nostaljik bir bakn
nesnesidir. Ev, bir taraftan tekinsiz olan ve korkulan bir alan, dier taraftan zlenen bir imdi
ve gelecektir. Modernliin dourduu bir figr olarak mlteci, evinden kamasna karn bir ev
araynda olmas dolaysyla sistem-kart bir figr deildir, bununla birlikte iinden doduu
modern kapitalist sistem ierisinde istenmemekte ve bu sebeple de iinde yaanan modern
kapitalist dnyann yeniden dnlmesine imkn veren ve sistem iin tehdit oluturan bir figre
dnmektedir.
Mlteciyi oluturan temel etmen, meknn deien g dengeleriyle yeniden tanmlanmasdr
ve bu eksende de aslnda mltecinin evinden olmasna g sahiplerinin eylemleri yol amtr. Bu
blgelerde g sahibi olanlar veya g elde etme araynda olanlar ile snr kaplarn kapayanlarn
zaman zaman ortak kesiim kmesi ierisinde yer almalar ise paradoksal bir durum ortaya
karmaktadr. Mekn, modern sistemler ierisinde hl temel g kategorilerinden biridir ve
meknn kontrol iktidarn inas asndan temel neme sahiptir. Mlteci olay, modern mekn
ve kontrol/disiplin anlayn ortaya koymaktadr.
Modernliin ak ile tanmlanmas, yolu modernlii simgeleyen temel imgelerden birine
dntrmektedir. Bununla birlikte, yolun bilinmezlii ve kontrol edilemezliinin yan sra

5
Gnl Eda ZGL

ilerleme dncesine dayanan modern kapitalist kazanma kltr yolda olma srecinin deil
varlacak hedefin vurgulanmasna ve srecin sonuca tabi klnmasna yol amtr. Modern sistem
ierisinde yol, bir yandan hedefe ulamak iin almas gereken bir engel olarak, bir yandan da
zgrln alan olarak grlmektedir. Yola kma ou zaman bir tr bireyleme, kendini bulma
ve toplumun normlarndan zgrleme anlamna gelmektedir; zira yol araytr. Mlteci krizine
ilikin baskn imgelerden biri de yoldaki mltecilerin imgeleridir: Medeniyetin uzanda bir
yerlerde, son derece zor doa artlar altnda adrlarnda, patlayan botlarda, sahte can yelekleriyle
madur olan mlteciler. Burada yol, modern anlayta olduu gibi almas gereken bir engeldir.
Bu engelin almas zgrlk, alamamas lm ya da sefalet ile sonulanacaktr. Buna karn,
zgrle ulamak iin yolun almas yetmez; nk mltecinin karsna bu sefer de almas
gereken kaplar kacaktr. Bu balamda, bu imgeler bir yandan da zgrlk kavramnn krizini
ortaya koymakta ve zgrl temel kavramlarndan biri haline getiren modernliin yanlsama
dnyasn gstermektedir.
Yol, bu imgelerde, daha ok kan alandr ancak mltecinin modern sistemin yeniden paras
olmak isteyen bir figr olmas ve bir ev araynda olmas yolun modern sistemi sorgulatmaya
yol aabilecek yanlarnn bertaraf edilmesine sebep olmaktadr. Yolun almasyla varlacak
olan tek hedefin Bat lkeleri olarak sunulmas, ilerleme anlaynn somutlam bir grnm
niteliindedir: Batnn iyi yaam ile zdeletirilmesi ve Avrupa lkelerine gidebilmek iin her
eyini ortaya koyan Doulu imgesinin yaygn olarak dolama sokulmas, yerinden olan tm
mltecilerin Bat lkelerinin kapsna yld yanlsamasn4 retmekte ve Bat-d toplumlarn
modernleme srecinde geri kalml bu imgelerle bir kez daha onaylanmaktadr.
Modern mekn anlay, bu imgelerde yeniden retilmekte ve mekn bir yandan almas
gereken kapal bir alan olarak bir yandan da doa-kltr ayrmn yeniden retecek ekilde
doa mekn olarak kurulmaktadr. Mltecinin mekn doann meknyken, zaman doann
zamandr. Doann paras olarak sunulan yoldaki mltecilere ilikin imgeler, mltecinin
teki olan olarak ina edilmesine hizmet etmektedir. Doa-kltr kartl bu imgelerde
yeniden retilmekte, mlteci kltrn dna, doann alanna yerletirilmektedir. Mltecinin
doal alann paras olarak kurulmas ile kltr alanndan dlanmas mmkn klnmakta ve
bu sayede de mlteci insan zelliklerinden arndrlarak zamansal anlamda geri kalmln,
medeniyet durumuna ulaamamln alanna hapsedilmekte, zne olma imkn elinden
alnarak evcilletirilmektedir.
Yolun bir engel olarak kurulmas, mltecinin kurban konumuna yerletirilmesine yol
amaktadr. Sahte can yelekleri, batan botlar, doann gcne kar koyamayan adrlara ilikin
imgeler araclyla kurulan sylem mltecinin kurbanlatrlmasna hizmet etmektedir: Mlteci
hem modernliin kurban, hem de bu krizi sermayeye evirmek isteyenler tarafndan kandrlan
olmas balamnda kapitalist sistemin kurbandr. Mltecinin kurban olarak kurulmas, zne

4 2015 yl ierisinde Avrupaya 1 milyonun zerinde insan gelmitir ve bu azmsanacak bir rakam deildir. Bununla
birlikte, 2015 ylnda en ok mltecinin arland 5 lke Trkiye (2,5 milyon), Pakistan (1,6 milyon), Lbnan (1,1
milyon), ran (979,400) ve rdn (664,100) olarak aklanmtr (The UN Refugee Agency, 2015, s. 3).

6
Marmara letiim Dergisi / Marmara Journal of Communication Yl / Year: 2016 Say / Issue: 25 ss/pp. 1-16

pozisyonundan uzaklatrlarak nesne konumuna yerletirilmesine yol amaktadr. Alain Badiou,


etik meselelerin insan haklarna indirgenerek evrensel bir insan znesi olduu varsaymnn
kabul edildiini ve etiin insan bir kurban olarak tanmladn ileri srmekte ve bu tanmn
da sebeple kabul edilemez olduunu savunmaktadr (2006, s. 26):
1. Bir kere, kurban stats, strap eken hayvan, bir deri bir kemik, lmekte olan
beden stats insan hayvani altyapsyla eitledii iin, onu dpedz canl bir
organizma dzeyine indirger. (.)
2. kinci olarak, eer etik mutabakat Ktnn tannmas zerine kuruluysa,
insanlar olumlu bir yi fikri etrafnda birletirmeye, hele hele nsan bu tr
projelerle zdeletirmeye ynelik her aba aslnda ktln gerek kayna olup
kacak demektir. (.)
3. Son olarak, etik, Ktl olumsuz ve nsel biimde belirlemesi yznden,
insana yakan btn eylemlerin mecburi kalk noktas olan durumlarn
tekilliini dnmekten aciz kalr (Badiou, 2006, ss. 26-30).
Badiounun dncesinde, etik ile ilgili temel sorun mutlaklk retmekten kurtulamamas
ve bunu da insan kurban konumuna yerletirerek gerekletirmesidir. Badiou, insann zne
olabilmesini mmkn klann durumun egemen dilinden kopu olarak tanmlanan bir olaya
sadakatin ortaya kard hakikat sreci olduunu ileri srmektedir (2006, s. 52). Badiouya
gre her birey zne olarak tanmlanamaz; zne olmak olay karsnda konumlanmay
gerektirmektedir. Modern ben ve teki ayrm, modern zihniyetin srekli olarak yeniden
retilmesine hizmet etmekte ve teki olann kurban olan olarak kurulmas kartlk mantn
yeniden retmektedir. teki olan, Benin bir paras olarak deerlendirildiinde, onu anlamaya
ve belki dntrmeye hizmet edebilir. Dolaysyla mltecinin tekilii modern insana ayna
tutmaldr. Modern insan ve mlteci arasnda bir kartlk ilikisinden ziyade, bir aynlk ilikisi
sz konusudur. Mltecinin zne konumundan uzaklatrlma abas, onun modern kapitalist
sistem iin oluturduu tehlikenin farkndalndan kaynaklanmaktadr ve bu sebeple de mlteci
figr kurbanlatrlmak suretiyle ehliletirilmektedir.
Mltecinin kltrn alanndan dlanp doann alanna yerletirilerek tekiletirilmesi ve
kurban konumuna yerletirilerek nesneletirilmesi, yolda olma halinin istisna olarak kurulan
mlteciye zg istisna bir durum olarak ina edilmesine yol amaktadr. Bylece mlteci krizi
modernlikten kaynaklanan normal bir durum olarak deil, modernliin dnda bir mesele olarak
kurulmakta ve modernlie tehdit oluturma potansiyeli ortadan kaldrlmaktadr. Oysa bu olay
tam da modernliin temel ilkelerinden kaynaklanan, modern insan, gereklik, zaman ve mekn
anlaylarnn krizidir. Bu balamda, mltecinin yaadklar aslnda bir yandan da kendi zamansal
geri-kalmlnn bir sonucuna dnmekte ve etnosantrik bak yeniden retilmektedir.
tekinin imgeleri, geri-kalmln imgelerine dntrlerek Avrupann kapsna, ok yakna
gelmi olan tehditkr mlteci uzaklatrlmaktadr. Hkim sistemin krizini ortaya koyan bu olay,
mltecinin kurbanlatrlarak olaya sadakatinin engellenmesi suretiyle, olay olma zelliini
yitirmekte ve mltecilerden kaynaklanan bir krize dntrlmektedir.

7
Gnl Eda ZGL

Snr Kaplar ve Dikenli Teller: Modern Evin Tekinsizlii, Aidiyet ve


Misafirperverlik
Snr kaplar nnde kapnn almasn bekleyen, geilerini engellemek zere ekilmi
ya da glendirilmi olan dikenli tellerin br tarafndan bazen fotorafn dna doru bakan,
bazen de aceleyle tellerin arasndan gemeye alan mltecilerin imgeleri... Dikenli tel, mlteciye
Buraya giremezsin; nk sen buraya ait deilsin, senin gibiler yok burada. demektedir. Huzurla,
scaklkla, dzenle ve aidiyetle tanmlanan ev, kendisini ancak dlama yoluyla ina etmekte ve
ina ettii dzeni ancak bakalarn teki olarak tanmlayp dlayarak koruyabilmektedir. Snrn,
aidiyeti kuran temel unsura dnmesiyle birlikte, ierisi ve dars arasndaki modern ayrm
ierinin lehine srekli olarak yeniden retilmektedir.
Snrlarn kurumlar olduunu sylediimizde, hibir yerde ulus-devletlerin d
politikalarnn u byk miti olan doal snrlarn olmadna iaret ediyoruz.
() Snrlar, en demokratik devletlerde bile, vatanda konumunun tebaa
olma durumuna dnd, politik katlmn yerini polis ynetimine brakt
noktalardr. Onlar, demokratik kurumlarn kesinlikle demokratik olmayan ya
da keyfi koullardr. Ve ounlukla, bu ekilde kabul edilir, kutsallatrlr ve
iselletirilirler (Balibar, 2004, s. 109).
Snr kaplarnda bekleyen mltecilerin imgeleri, verili ve doal kabul edilen snrn
sorgulanmasna yol aabilecei gibi, snr dncesinin bir kez daha doallatrlmasn da
salayabilir. Bu imgeler, snrlarn bulanklat sylemine kar snrn ne kadar da somut ve elle
tutulur olduunu gstermektedirler. Kresellemenin bir boyutunun da snrlarn bulanklamas
anlamna geldii dncesinin bir yanlsamadan ibaret olduunu ve aidiyeti snr ekseninde
ina eden ulus devletlerin gcn btn acmaszlyla ortaya dkmektedirler. David Harvey
Kapitalizm ve emperyalizm gibi kavramlardan kreselleme kavramna gei, iin iindeki
iktidar ilikilerini gizleme ilevi grr. (2015, s. 69) demektedir. Kreselleme sylemlerinin
yaratt, snrlarn geirgen olduuna ve snrlar aras dolamn zgrce gerekletirilebildiine
ilikin yanlsama, ezilenlerin ve akna izin verilmeyenlerin bu sylem ierisinde grnmez
klnmasyla sonulanmaktadr.
Snr kaplarnda bekleyen mltecilerin imgeleri, aslnda modern evin ne kadar da dlama
zerine kurulu olduunu, ulus-devlet ideolojisinin tam da bylesi bir anlaya dayandn
gstermektedir. G yeni bir olgu olmamasna karn, ge bak asnda ulus-devletleme
sonrasnda ciddi bir dnm yaanmtr:
nsanlar her zaman g etmilerdir. Ulus-devletler var olmadan ok nce, yerli
kabile topluluklar -avlanma, hayvan otlatma ya da g mevsimi srasnda ya
da dnda- geim kaynaklar arayyla tanmlar, belirli bir blgedeki tarm
topraklar verimli olmaktan ktnda dngsel olarak farkl kabilelerle bir
araya gelmilerdir () ancak insan g ancak gnmz ulus-devletinin geliimi
sonrasnda kategorize edilmi, siyasallatrlm, nitelii ve nicelii belirlenmi,
zerine allm ve kontrol edilmitir (Mountz, 2009, s. 174).

8
Marmara letiim Dergisi / Marmara Journal of Communication Yl / Year: 2016 Say / Issue: 25 ss/pp. 1-16

Bunun temelinde, ulus-devletin tekiletirme mantna dayanmas ve bu mant srekli


olarak yeniden reterek var olmaya devam etmesi bulunmaktadr. Byle bir zihniyet, snr
dncesinin mutlaklatrlmasyla sonulanmtr.
Modern evin kurucu niteliklerinden biri tekinsizliidir; huzurun ve scakln alan olarak
ev, artk mmkn deildir. 20. yzylda birok dnr, modern hayatn bir evsizlik durumu
olarak tanmlanabileceini, evin artk mmkn olmadn ileri srmtr. Kracauer evsizlik
durumunu kapitalist rationun hkm srmesi sonucu insann gzden yitirilmesi ile
aklarken (1995, s. 75); Adorno, Holocaust sonrasnda evin yitirildiini ve kendini evinde
hissetmenin olanakszlatn ileri srmektedir (1998, ss. 40-41). Gnmzde yaanmakta olan
mlteci olay, bir kez daha, modern dnyada evin imknszln gstermektedir. Evsizlik yalnzca
evinden olmu olan mlteciyi deil, modern insan da niteleyen bir zelliktir; zira darda
btn bunlar olurken, artk ieride olan iin de ev mmkn deildir. Mlteci, bu balamda,
modern insann metonimi5 ilevi grmektedir: Modern insan evsizlikle yani bir tr mlteci olma
durumuyla tanmlanmaktadr.
Modernite ak kavramyla, deiim ve dnmle, yenilikle tanmlanmasna
karn sermayenin kendisini yeniden retmesine hizmet etmeyen her tr unsurun ak
durdurulmaktadr. Mlteci, tehdit, tehlike ve korku kayna olarak yani tam bir teki olarak
ina edilmekte ve ulus-devletlerin dlama mekanizmalaryla oluturduklar evlerine, ieriye
girii engellenmektedir. Mltecinin, lke snrlarndan geiinin engellenmesi sadece ekonomik
bir mesele deil, ayn zamanda kltrel ve sosyolojik bir meseledir. Mlteci, sadece lke
ekonomilerine yk olarak grld iin deil, zamansal anlamda geri kalm olarak grld
iin de geii engellenmektedir. Bu balamda, mlteci krizi, homojen kimlik ve toplum anlaynn
ve smrgeci zihniyetin sona ermediini ortaya koymakta ve modernlii tehdit eden bir krize
dnmektedir.
Dzeni bozan bir unsur olarak mlteci, modern kesinlik dncesinin karsna
yerlemektedir. Kesinlik dncesi her zaman dlamayla sonulanmtr; mutlak kategoriler
ancak teki olarak kavramsallatrlanlarn darda braklmas araclyla ina edilebilir. Mlteci
meselesinin saysallatrlmas abas, kesinlii tehdit eden bu olay, kesinliin alanna ekme ve
kontrol edilebilir klma abasnn bir rndr. Saysal verileri merkezine yerletiren mltecilere
ilikin sylem, mlteciyi bir veriye indirgeyerek, iinde yaanan modern sistem iin tehdit
oluturma potansiyelini ortadan kaldrmakta, bu olayn insana dokunan yann trplemektedir.
Mltecilerin veriye indirgendii sylem, ayn zamanda, hibir farkll nemsemeksizin mlteci
kategorisini homojenletirmektedir. Kesinlik, bir kez daha homojenlemeyle sonulanmakta ve
belki de tek ortak yanlar yerlerinden olmalar olan, snf, cinsiyet ve etnisite asndan farkl
kimliklere sahip bireyler, tek bir kategori altnda snflandrlarak kontrol edilebilir bir unsura
dntrlmektedirler.
Yaamak iin evini terk edip yollara dene kapy amak bir zorunluluktur; buna karn

5 Metonim (Dzdeimece), bir ey ya da bir kavramn kendi adyla deil, kendisini kapal olarak hatrlatan ya da
onunla direkt iliki iinde olan bir dier ey ya da kavramla arld bir tr eretileme biimidir.

9
Gnl Eda ZGL

kaplarn kapanmas, dikenli tellerin rlmesi ve glendirilmesi modernliin ev anlaynn


olduu gibi, teki tasavvurunun da yansmas olarak deerlendirilebilir. Jacques Derrida koulsuz
konukseverliin tandk ve bildik olana deil, sana benzemeyene, rkp korktuuna ve hatta
zaman zaman seni rahatsz edene kapy amak olduunu (1999, ss. 19, 32) ileri srmektedir:
Grlyor ki, zaten konukseverlik, kartln ta kendisi olan eye, yani dmanla
(Feindseligkeit) kardr. Dman muamelesi gsterilen br yabancnn kart
olarak arlanan konuk, dost veya mttefik muamelesi gren yabancdr (dost/
dman, konukseverlik/dmanlk) (Derrida, 1999, s. 9).
Konukseverlik yani yabanc olana, tekine koulsuz kapy ama modernlie ve modern
ulus-devlet zihniyetine indirilebilecek en byk darbelerden biridir; zira modernite kartlklar
zerinde durmakta ve modern insan kimliini teki olanla kartlk ierisinde ina etmektedir.
Ben ve teki arasnda yaplan ayrm Kartezyen zne-nesne ayrmnn devam niteliindedir.
Bu balamda, yabancy yani bildik ve tandk olmayan, farklln ortadan kaldrmakszn
ya da kontrol edilebilir klmakszn evinin bir paras olarak kabul etmek modern bireycilik
dncesinin, dualite mantnn, dzen ve ilerleme dncelerinin sorgulanmasyla
sonulanacaktr.
Konukluk elbette bir hak, bir dev, bir zorundalk, bir yasadr, yabanc tekinin
dost olarak arlanmasdr, yle olmas gerekir; ancak bunun koulu ev sahibinin,
hostun, Wirtin, kabul eden veya barndran ya da iltica hakk verenin patron,
evin efendisi olarak kalmas, kendi evinde kendi otoritesini korumas, kendini
korumas, kendine bakana bakmas ve onu korumas, dolaysyla konukluk
yasasn evin, oikonomiann yasas, kendi evinin yasas, yerin (ev, hotel, hastane,
yurt, aile, kent, ulus, dil) yasas olarak, sunulan konukseverliin kendisinin yerinin
snrlarn izen ve onun zerinde otoritesini koruyan, otoritenin doruluunu
koruyan, korumann yani doruluun yeri olarak kalan ve dolaysyla sunulan
armaan snrlayan ve bu snrlamay, yani kendi evinde kendi-olmay, dln
ve konukseverliin koulu yapan zdelik yasas olarak olumlamasdr (Derrida,
1999, s. 10).
Derrida, koul koymann konukseverlii ortadan kaldracan vurgulamaktadr. Mlteci
olay, kapy ama zorunluluuna karn amamann rettii, modernlii sorgulamaya sebep
olmas gereken; ancak zeri hibir derinlii olmayan yani bir yzeyden ibaret bir sylemle
rtlen bir krizdir. Derrida, Kap varsa, artk konukseverlik yok demektir. demekte ve davete
dayal konuklukla tanr misafirinin konukluu arasndaki ayrmn tanr misafirliinde kap
olmamas olduunu ileri srmektedir (1999, s. 29). Mltecilerin bugn iinde bulunduu
durumda koul koyma aamasna dahi gelinememitir. nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin
14. Maddesinde, Herkesin zulm altnda baka lkelere snma ve snma olanaklarndan
yararlanma hakk vardr. denmektedir (nsan Haklar Evrensel Beyannamesi, 2016, s. 205).
Kiinin can gvenliinin tehdit altnda olmas durumunda snr kaplarnn kapatlmas, en
temel insan hakknn kiinin elinden alnmasdr ve bu balamda da her ne kadar uluslararas

10
Marmara letiim Dergisi / Marmara Journal of Communication Yl / Year: 2016 Say / Issue: 25 ss/pp. 1-16

mlteci hukuku bu karar devletlerin eline brakm olsa da, kiinin baka lkelerden snma
talebinde bulunmas bu durumlarda yaama talebinde bulunmasdr. Seyla Benhabib (2004,
s. 35), egemen devletlerin kendi karlarna uyduunda hayat ve zgrl daha dar ya da
geni olarak tanmlayarak bu maddeyi maniple edebildikleri gibi, mlteci ve snmaclar
szm ona gvenli nc lkelere emanet ederek de lkesine geri gndermeme ilkesinin
savuturulabildiini ileri srmektedir. Gnmzde yaanan krizde, Avrupa Birlii ile Trkiye
arasnda imzalanan antlama da bu durumun somut bir rnei niteliindedir.
Dikenli telin ya da snr kapsnn nnde bekleyen mlteciler, Kafkann (1997) Yasa nnde
bekleyen tarals gibi zaten geebilecekleri bir kapnn nnde beklememektedirler. Kapanan
kaplar, ekilen dikenli teller hibir belirsizlie imkn vermeksizin, nne gelen mlteciye
giremezsin demekte, bu kural delmeye alanlar cezalandrmak zere snr kaplarnda asker
hazr olarak beklemektedir. ktidarn fiziksel varl snrda grnr klnmtr. Spivak (1988,
s. 68), Madun Konuabilir mi? sorusuna cevap arad 6 makalesinde, Foucault ve Deleuze
iktidar zmlemesi yaparken ideoloji sorusunu gz ard etmekle sular. Kuramlarnn temeline
arzu ve kar kavramlarn yerletiren Foucault ve Deleuzen zne kavraylar ve madunu
kendisine gerekli ans verildiinde konuabilecek olan ve kendi koullarnn farknda olan
politik zne olarak gren anlaylar, Spivaka gre bu entelektellerin smrgecilik konusunda
herhangi bir fikirleri olmadn gstermektedir (1988, s. 78). Ona gre, Batl zne arzu ve kar
kavramlar ekseninde tanmlanabilse de, madun bu kavramlar ekseninde deerlendirilemez; zira
madun konusa bile byle bir yap ierisinde onu duyan olmayacaktr (1988, s. 68). Spivaka gre,
Foucault ve Deleuzen bastrlann sesini temsil etme grevini stlenmeleri, kendilerini farknda
olmakszn Batl entelekteller olarak zne konumuna yerletirmeleriyle ve bu balamda da Bat-
merkezli kolonyalist dnceye eklemlenmeleriyle sonulanmaktadr (1988, s. 75). Bu balamda,
mlteci de Kafkann zaten geebilecei bir kapnn nnde bekleyen Batl taralsndan son
derece farkldr. tekiletirmeye dayal smrgeci yap, mltecinin konuabilme imknn
ortadan kaldrmtr ve bundan dolay da mltecinin yeniden kendi sesiyle var olabilmesi iin
iinde yaanan modern smrgeci sistemin sorgulanmas gerekmektedir.

Mlteci Kamplar: eride na Edilen Dar ve Modern Dzenin Korunmas


Bir tr gei mekn. Ne tamamen ieriye, ne de tamamen darya ait bir mekn. Kampn
zaman, gei mekn olmas dolaysyla, srekli bir geiciliin zaman ve bu anlamda da,
kampn zaman geicilikle tanmlanan modernliin zaman. Mlteci kamplar, mltecinin temel
bedensel ihtiyalarnn karland alanlar olarak mltecinin hayatta kalmasn salamakta ve
bu anlamda da zellikle yerinden edilen insan saysnda olduka byk bir artn yaand
zamanlarda vazgeilmez ve elzem hale gelmektedirler. Bununla birlikte, bu kamplar, bir yandan
da mltecinin dzenin iine girmesini engelleyerek dzenin bozulmakszn korunmasn
salamaktadrlar. Arada bir alan olmas dolaysyla kamp, mutlaklklarn, aidiyet ve ev

6 Eserin Trke basksna ilikin bilgiler yle: Spivak, G. C. (2016). Madun Konuabilir mi? G. Erturul, E. Koyuncu,
D. Hattatolu (ev.). Ankara: Dipnot Yaynlar.

11
Gnl Eda ZGL

anlaylarnn sorgulanmasna yol aabilir. Bununla birlikte, bu arada-alan tam da ierideki


dzenin bozulmasna, mltecinin ieriye alnmakszn kontrol edilebilir klnmasn salayarak
varolan dzene tehdit oluturmasna engel olmaktadr.
Balibar, gnmzde snrn sadece bir izgi olmaktan ktn ve merkezde ya da byk
havaalanlarnn evresindeki tecrit blgelerinin snr haline geldiini ileri srmekte ve bu alanlarn
bireysel zgrlk gvencesinin bir sreliine askya alnd hakszlk blgeleri olduunu ileri
srmektedir (2004, s. 111). Bugn snr haline gelmi olan mlteci kamplar, dlama, kontrol ve
hakimiyet ilikilerinin temel iliki rnts haline geldii yerlerdir. teki olan, ieri girmesi
istenmeyen, ne tamamen ieride, ne de tamamen darda bir alanda bir sreliine tutulmakta,
bu dlama mekanizmas sayesinde daha da tekiletirilmektedir. Mlteci, kampa yerletirilerek
kontrol edilebilir ve zerinde hakimiyet kurulabilir bir nesneye dnmekte, sonsuz bir geicilik
ierisine hapsedilerek fail olma potansiyeli ortadan kaldrlmaktadr.
Agamben, kamp tarihsel bir olgu ya da (bugn hl kantlanabilir olsa bile) gemie ait bir
anormallik olarak deil de, bugn hl iinde yaadmz siyasal meknn gizli kalb (matrisi) ve
nomosu olarak deerlendirmektedir (2001, s. 217). Kamp, plak hayatn ortaya kt yerdir ve
plak hayatn ortaya kmasn, insann egemen olan karsnda plak kalmasn yani toplumsal/
siyasal varlndan syrlarak sadece plak varoluuna indirgenmesini salayan yasann askya
alnmasdr (Agamben, 2001, s. 222):
Kamp, normal hukuksal dzenin dna yerletirilen bir toprak parasdr; fakat
yle darda bir yer de deildir. Darda tutulan anlamna gelen istisna (ex-
capere) teriminin etimolojik anlam dorultusunda dndmzde, kampa
alnarak darda tutulan ey tam da dlanmak suretiyle ileniyor. Ancak
burada ncelikle hukuksal dzenin iine ekilen ey, tam da istisna durumunun
kendisidir (Agamben, 2001, s. 221).
Mltecinin ierideki dzeni bozmasn engelleyen, onu toplumsal/siyasal varlndan
kopararak znelemesini engelleyen mlteci kamplarnn imgeleri, mltecinin nesneliini yeniden
retmektedir. Mlteci kamplar, bu anlamda modern dzenin metonimi olarak grlebilir;
Agambenin de belirttii zere, modern iktidar istisnann kural haline gelmesiyle nitelenmektedir.
Egemen olan, yasay belirleyen olarak onun dndadr ve onun istisnalarn belirleyendir. Kamp
imgeleri, bu anlamda, kamp istisna olarak, modernliin var olan duruma rettii gelimi bir
zm olarak yeniden reterek modernliin bu istisna durumuyla nitelendiini gizlemektedirler.
Bunun yan sra, kamptaki mlteci kurban konumundan kurtulamamakta; bu imgelerin insan
haklarnn tesinde herhangi bir zeminde tartlmas olanaksz klnmaktadr. Temel insan
haklar sylemi, insann yaamasna ve bedenine ilikin tehditlerin ortadan kaldrlmasna ilikin
bir sylem olarak insan biyolojik varoluuna indirgemektedir. Agamben Bugn siyaset, hayattan
baka deer tanmyor (ve dolaysyla da, hayattan baka deersizlik de tanmyor); ve bu gerein
ierdii elikiler giderilene dek, nazizm ve faizm asla hayatmzdan kmayacaktr. demektedir
(2001, s. 20). Hayatta kalmann tek deer olarak sunulmas, insan biyolojik varlnn iine
hapsetmekte ve baskc rejimlere hizmet etmektedir. Badiou, etik meseleleri insan haklar ve

12
Marmara letiim Dergisi / Marmara Journal of Communication Yl / Year: 2016 Say / Issue: 25 ss/pp. 1-16

insancl eylemler meselelerine indirgeme ile ilgili temel sorunun evrensel bir insan znesi olduu
varsaymna dayanmas olduunu ve Etiin, bu znenin tarifini, ona yaplan ktln evrensel
olarak tannmasna tabi kldn ve etiin bylece insan bir kurban olarak tanmladn ileri
srmektedir. nsan haklar sylemi, mutlaklatrmann yan sra insann kurbanlatrlmasna
ve nesneletirilmesine hizmet etmektedir. Bunun yan sra, mlteci vatandalk statsne sahip
olmamas dolaysyla bu temel insan haklarndan da mahrum braklmaktadr. Agambenin de
belirttii zere, Ulus-devlet sisteminde, insanlarn gya kutsal ve ellerinden-alnamaz olan
haklar, bir devletin vatandana ait haklar biiminden ktklar anda ortada korumasz kalyor
ve gerekliklerini yitiriyorlar. (2001, s. 167).
Ve son olarak, kamplarn iyi ve kt kamplar olarak ikiye ayrlarak sunulmas kampn
iyiliinin biraz da orada grev yapan kiilerin insafna brakld gereini perdelemektedir.
Kamplardaki mltecilerin imgeleri de mlteciyi bir kurban olarak retmeye hizmet etmekte,
mltecinin kampta yaayan bir yabanc olarak sradan vatandatan farkn vurgulamaktadr.

ocuk ve lm: ocuklatrlan Mlteci ve mgelerin Keskinlii


Mlteci krizine ilikin en sk grlen imgelerden biri de mlteci ocuklarn imgeleri. Bu krizin,
srekli olarak ocuk imgeleriyle karmza kmas mltecinin ocuklatrlmas srecinin de
nemli bir paras. ocuk imgeleri araclyla, bir yandan mltecinin masumiyeti vurgulanrken,
bir yandan da modernlii tehdit etme boyutu ortadan kaldrlyor. ocuklatrlmak ve dolaysyla
da kurbanlatrlmak suretiyle mlteci zne konumundan uzaklatrlarak ehliletiriliyor. Badiou,
Kant felsefesi zerine bina edilen insan haklar etiinin insan bir kurban olarak tanmla(dn)
(2006, s. 26) ve kurban olarak insan dncesinin Bat smrgeciliinin nc Dnyann
sefaleti, kendi yetersizliinin, kendi anlamszlnn ksacas kendi alt insanlnn sonucudur
savyla rterek sistemin devamn salamaya hizmet ettiini ileri srmektedir (2006, s. 29).
Tm dnyada, insanlarn mlteci krizine ilikin farkndaln arttran imge l ocuklarn
imgeleri oldu; zira l bir ocuun olduu yerde sylenecek sz yoktur. Bu balamda da, bu imgeler
bakan delip gemeleri dolaysyla bakan eyleme davet etmektedirler. l bir ocuun imgesi
zamann akn durduran bir imgedir. l ocuk bedeni modern insana ayna tutabilir, kendi
yzn grmesine imkn verebilir. Levinas, tekinin yzyle karlamann etiin temelinde
yer aldn ve bunun kendinin (self) sorgulanmasna sebep olduunu ileri srmektedir (1979, s.
195). Bununla birlikte, bu imgenin delip geiciliinin nasl bir dnce biimi oluturaca temel
neme sahiptir. ocuun lmnn, istisna bir durum olarak kurgulanmas, ocuk lmlerinin
tekine zg, teki olann yaayabilecei bir durum olarak sunulmas imgenin keskinliinin
trplenmesine yol amaktadr. Bu imge, dikkati ekonominin nemli unsurlarndan biri klan
gsteri toplumu deerlerinin bir paras olarak da deerlendirilebilir; bakann dikkatini eken,
ama herhangi bir dnceye varmayan bir imge olarak da kalabilir.
Mltecinin ocuklatrlarak sunulmas, bu figrn nesneletirilmesine ve evcilletirilmesine
yol amaktadr. Bauman (2015), bireysel zgrln tketim zgrl anlamna geldii

13
Gnl Eda ZGL

gnmz dnyasndan bahsettii almasnda toplumsal yardmlama konusunda yle


demektedir:
Toplumsal yardmlamann yakn tarihindeki nemli bir eilimi, nesnelerine srekli
olarak ocuk muamelesi yapmasdr. () Yardm srecini dzenleyen kurallar
yardm alcsnn baarsz bir vatanda, kendi zgrln kullanmad aikr,
dncesiz ve tutumsuz, kendi eylemlerinin kontrolndeyken gvenilmeyecek bir
kimse olduu varsaymna dayanr (Bauman, 2015, ss. 95-96).
Mltecilerin durumu Baumann bahsettii toplumsal yardm alan kiilerden ok daha
vahimdir; zira mlteci yardm alan vatandatan farkl olarak henz vatanda olma statsne dahi
sahip olmayan kiidir. Ancak Baumann szleri gnmz kapitalist sisteminde zne konumunun
tketici olmakla kazanldn ortaya koymaktadr ki bu konum bile tketme zgrlnn
merkeze yerletirildii dolaysyla zgrln ve zneliin tketmeyle elenerek tehdit olma
olaslnn ortadan kaldrld yanlsamasna dayanan bir konumdur. Mltecinin ya da yardma
muhta kiinin tketme konusundaki yetersizlii, onun ocuksulatrlarak nesne konumuna
yerletirilmesine sebep olan etkenlerden biridir: Tketici sistemi iin harcayan, mutlu bir
mteri gereksinimken, bireysel tketici iin harcama bir sorumluluk, belki de sorumluluklarn
en nemlisidir. (Bauman, 2015, s. 105). Dolaysyla yeterince tketemeyen, aksine yardma
muhta olan kii, vatanda olmann temel sorumluluklarndan biri olan tketme edimini yerine
getirmedii iin sorumluluklarn yerine getir(e)meyen, ergin olmayan bir ocua benzemektedir.
Sorumluluun ve zgrln tketime indirgendii bir sistem ierisinde, mlteci bu ikisinden de
mahrum kalmaktadr. Mltecinin ak, snrlar arasnda dolam kle, gmen ii ya da zellikle
turist iin olduu gibi sermayeye hizmet etmemekte, tam aksine hkim sistemin mantna ters
dmektedir. Bu balamda da, mlteci sorumluluklarn yerine getirmeyen bir ocuk olarak
ina edilerek nesne konumuna hapsedilmekte ve hkim sistem iin tehdit oluturma olasl
ortadan kaldrlmaktadr.

Sonu
Mltecilere ilikin imgeler, bir yandan yaananlara dikkati ekmesine karn, mlteci
meselesinin ehliletirilmesine yol amaktadr. Mltecinin modern insann metonimi olarak
deerlendirilmesi, bu olayn istisna olarak kurulmasn engelleyerek iinde yaanan modern
dnyann yeniden dnlmesine imkn verecektir; zira bu eksende deerlendirildiinde bu
olay modern insann, modern zaman, mekn ve gereklik anlaynn krizini ortaya koyacaktr.
Ulus-devlet, aidiyet, ev, modern iktidar, zaman ve mekn anlaylar bu kriz ekseninde tekrar
deerlendirilebilir hale gelecektir. Bu balamda, mlteci krizi iinde yaanan modern kapitalist
sistemin sorgulanmasna yol ama potansiyeli olan tarihteki parlama anlarndan biri olarak
deerlendirilebilir.
Bununla birlikte, mltecilere ilikin imgeler araclyla oluturulan sylem, bu krizin
modernlik lehine zlmesine, modernliin sorgulanmasna yol ama potansiyeli olan bir figr

14
Marmara letiim Dergisi / Marmara Journal of Communication Yl / Year: 2016 Say / Issue: 25 ss/pp. 1-16

olarak mltecinin ehliletirilmesine yol amaktadr. Mlteci krizi, saysallatrlarak kesinliin


alanna ekilmekte ve kontrol edilebilir klnmaktadr. Mltecinin, bu sylem ierisinde bir veriye
indirgenmesi, teki olan olarak homojen bir kategori olarak ina edilmesiyle sonulanmaktadr.
Mltecinin tekiletirilmesi, kurbanlatrlmas ve ocuklatrlmas nesne konumu ierisine
hapsedilmesine yol amakta, bu balamda, bu olay modernliin krizi olmaktan karak istisna bir
durum olarak kurulmakta ve bu sayede de mltecinin ierinin dzenini bozmas engellenerek
kamplara yerletirilmektedir. Mltecilere ilikin imgelerin tarihsel balam silikletirmeleri
ve mltecinin yerinden olmasna yol aan tarihsel, sosyo-politik ve ekonomik etmenleri ortaya
koymamalar, olayn bir istisna durumu olarak kurulmasna imkn vermektedir. Modernitenin
ve modern kavramlarn krizini gsteren bu olay, mltecinin istisnai bir figr olarak kurulmasyla,
sistemden kaynaklanmayan bir istisna durumu olarak ina edilmekte ve iinde yaanan dnyay
sorgulatma potansiyeli ortadan kaldrlmaktadr.
Mlteci olay, modern zne-nesne ayrmnn bir devam olarak deerlendirilerek bu olayn
kolonyalist zihniyetin bir rn olduu ortaya serilebilir. Bu balamda, temel sorun mltecinin
sessizliinden ziyade, imgeler araclyla retilen sylemin kolonyalist bir sylem retmekten
kurtulamyor oluudur. Bu olay, hiyerarik zne-nesne ayrmn ve onun devam niteliinde olan
ben-teki ayrmn sorgulanr klan bir olay olarak ina edildiinde sorunun zmne bir adm
daha yaklalm olacaktr.

15
Gnl Eda ZGL

Kaynaklar
Adorno, T. W. (1998). Minima Moralia sakatlanm yaamdan yansmalar. O. Koak & A. Doukan (ev.).
stanbul: Metis Yaynlar (orijinal bask tarihi 1951).
Agamben, G. (2001). Kutsal insan: Egemen iktidar ve plak hayat. . Trkmen (ev.). stanbul: Ayrnt
Yaynlar (orijinal bask tarihi 1995).
Badiou, A. (2006). Etik ktlk kavray zerine bir deneme. T. Birkan (ev.). (kinci Basm). stanbul: Metis
Yaynlar (orijinal bask tarihi 2001).
Balibar, . (2004). We, the people of Europe! Reflections on transnational citizenship. J. Swenson (ev.).
Princeton, Oxford: Princeton University Press.
Baudelaire, C. (2004). Modern hayatn ressam. A. Berktay (ev.). stanbul: letiim Yaynlar.
Bauman, Z. (2015). zgrlk. K. Eren (ev.). stanbul: Ayrnt Yaynlar (orijinal bask tarihi 1998).
Benhabib, S. (2004). The rights of others: Aliens, residents and citizens. Cambridge: Cambridge University Press.
Benjamin, W. (2002). Pasajlar. A. Cemal (ev.). Drdnc Basm, stanbul: Yap Kredi Yaynlar (orijinal
bask tarihi 1982).
Berman, M. (1994). Kat olan herey buharlayor. . Altu & B. Peker (ev.). stanbul: letiim Yaynlar.
BM Mlteciler Yksek Komiserlii (UNHCR). (2016). Mlteci kimdir? 20.03.2016 tarihinde http://www.
unhcr.org/turkey/home.php?page=29 adresinden edinilmitir.
Deleuze, G., & Guattari, F. (1990). Kapitalizm ve izofreni 1 Gebebilimi incelemesi: Sava makinas. A.
Akay (ev.). Ankara: Balam Yaynclk (orijinal bask tarihi 1980).
Derrida, J. (1999). Konuksev(-er-/-mez-)lik. F. Keskin, . Szer (ev., Haz.). Pera Peras Poros Jacques Derrida ile
Birlikte Disiplinleraras alma, (2012) iinde (ss.7-37). stanbul: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar.
Hardt, M., & Negri, A. (2003). mparatorluk. A. Ylmaz (ev.). (Beinci Basm). stanbul: Ayrnt Yaynlar
(orijinal bask tarihi 2000).
Harvey, D. (2015). Kozmopolitlik ve zgrlk corafyalar. Z. C. Baeren (ev.). stanbul: stanbul Bilgi
niversitesi Yaynlar (orijinal bask tarihi 2009).
nsan haklar evrensel beyannamesi. (2016). 20.03.2016 tarihinde https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/
insanhaklari/pdf01/203-208.pdf adresinden edinilmitir.
Kafka, F. (1997). Dava. K. Sipal (ev.). stanbul: Cem Yaynevi (orijinal bask tarihi 1925).
Kracauer, S. (1995). The mass ornament Weimar essays. T. Y. Levin (ev.). Cambridge, Massachusetts,
Londra: Harvard University Press (orijinal bask tarihi 1963).
Levinas, E. (1979). Totality and infinity: An essay on exteriority. A. Lingis (ev.) The Hague, Boston, Londra:
Martinus Nijhoff Publishers.
Marx, K., & Engels, F. (2007). The communist manifesto. New York: International Publishers (orijinal bask
tarihi 1948).
Mountz, A. (2009). Migration. C. Gallaher, C. T. Dahlman, M. Gilmartin, A. Mountz, P. Shirlow (Haz.). Key
Concepts in Political Geography iinde (ss. 174-185). Los Angeles, Londra, Yeni Delhi, Singapur,
Washington: Sage.
Spivak, G. C. (1988). Can the Subaltern Speak? P. Williams, L. Chrisman (Ed.) Colonial Discourse and
Postcolonial Theory A Reader, (1994) iinde (ss. 66-112). New York: Columbia University Press
The UN Refugee Agency (UNHCR). (2015). Worldwide displacement hits all-time high as war and persecution
increase. 20.03.2016 tarihinde http://www.unhcr.org/558193896.html adresinden edinilmitir.
The UN Refugee Agency (UNHCR). (2016). Global Trends Forced Displacement in 2015. 27.06.2016 tarihinde
https://s3.amazonaws.com/unhcrsharedmedia/2016/2016-06-20-global-trends/2016-06-14-Global-
Trends-2015.pdf adresinden edinilmitir.

16

You might also like