Some Thoughts of Artvn Communty about Dams That have been bult/have been Buldng n Artvn

ARTVN LNDE YAPILAN/YAPILMAKTA OLAN BARAJLAR

HAKKINDA ARTVN HALKININ BAZI GRLER

Some Thoughts of Artvn Communty about Dams That have been

bult/have been Buldng n Artvn

Do. Dr. Ramazan SEVER*

Ar. Gr. zlem ULU KALIN**

zet
Beyaz kmr olarak tanmlanan su gc; elektrik retimi, enerji
ihtiyacn karlamada nemli bir rol oynamaktadr. Yirminci yzyln
ortalarndan itibaren hzl bir ekilde yaplmaya balayan dev barajlar ve
HESler zellikle gelimekte olan lkelerde, sosyal ve ekonomik kalknmada ve
gerekli olan enerji retiminde n plana kmtr. Ne var ki, rasyonel
planlamalardan ve srdrlebilirlikten uzak baraj says arttka eitli doal ve
beeri sorunlar da ortaya kmtr. Trkiyede GAPdan sonra en byk ikinci
projeler olan oruh Havzas Enerji Yatrm Projeleri (HEYP) de benzer
sorunlar yaanmaktadr.
Trkiyede hidroelektrik enerji potansiyeli bakmndan nc srada yer
alan oruh Havzasnda 15 baraj yaplmas planlanmtr. Bu almada, sadece
HEYPnin bir blmn oluturan ve btnyle Artvin ili snrlar iinde kalan;
Deriner, Borka, Muratl, Yusufeli ve Artvin barajlar ele alnmtr. Bunlardan
Muratl ve Borka barajlar tamamlanrken, Deriner Barajnn inaat halen
devam etmektedir. Artvin ve Yusufeli barajlarnn ise henz inaatna
balanmamtr.
Bu almann esas amac, Artvin il snrlar ierisinde tamamlanan ve
tamamlanmakta olan barajlar konusunda Artvin halknn grlerini tespit
etmektir. almada nitel aratrma yntemi kullanlmtr. Yar yaplandrlm
be sorudan oluan mlakatla Artvin Merkez ile, Borka ve Yusufeli ileleri ve
Muratl kynden rasgele seilmi 90 rneklem gruba uygulanarak veriler
toplanmtr. Toplanan verilere betimsel analiz yntemi uygulanarak tematik
kodlar oluturulmutur. Sz edilen ana temann yan sra ierik analizleri de
yaplarak alt temalar oluturulmutur. Aratrma sonucunda, yre halknn baraj

*
Atatrk niversitesi, Kazm Karabekir Eitim Fakltesi,
*
Artvin oruh niversitesi, Eitim Fakltesi,

Eastern Geographical Review - 23 65

Artvin linde Yaplan/Yaplmakta Olan Barajlar Hakknda Artvin Halknn Baz Grleri

yapmyla ilgili genelde olumlu dncelere sahip olmalarna ramen, blgedeki

barajlarn yapm srasnda karlalan zorluklar ve ekilen skntlardan kaynakl
baz olumsuz grlere sahip olduklar sonucuna varlmtr.

Anahtar Kelimeler: Artvin, oruh Havzas, barajlar, enerji, Artvin Halk.

Abstract
Water power that is described as white coal plays a role to meet the need
production of electric and energy. Especially in developing countries, huge dams
and hydroelectric power plants that are started building rapidly beginning from
the middle of twentieth century take over social and economical improvement and
production of energy. However, there are various natural and human problems
because of increasing dam number far away rational plans and maintainability.
In Turkey, oruh Basin Energy Investment Projects (HEYP) which are the
second largest projects after GAP (Southern Anatolia Project) have similar
problems.
15 dams are going to be built in oruh Basin which has the third place
in point of hydroelectric energy potential in Turkey. In this study, it is dealt with
Deriner, Borka, Muratl, Yusufeli and Artvin dams that make up a part of
HEYP and are totally in Artvins boundary. Muratl and Borka dams are
already completed, but Deriner Dam is still continuing building. Artvin and
Yusufeli dams are not started building yet.
The main aim of this study is to learn the thoughts of Artvin community
about these dams in Artvin. It is used the qualitative research method in the study.
The sample group has 90 people who are selected randomly from Artvin Merkez,
Borka and Yusufeli districts and Muratl Village and data is gained by an
interview that is consisted from a half configured five questions. Thematic codes
are created by using descriptive analysis method in order to the gain data. Beside
of the main theme, lower themes are created by making content analyze. In
conclusion, although the community has positive thoughts about dam building in
general, they also have some negative thoughts because of the difficulties and
discomforts during dam building in their neighborhood.

Key Words: Artvin, oruh Basin, dams, energy, Artvin community.

66 Dou Corafya Dergisi - 23

 Some Thoughts of Artvn Communty about Dams That have been bult/have been Buldng n Artvn

Giri
Hidro-elektrik yani su gcnn asl kayna akarsulardr. Tarih boyunca insann
suya olan gereksinmesi onu suyun biriktirilmesine zorlam, bu nedenle nceleri gnlk
ihtiyalarn giderecek su yaplar kuran insan, daha sonralar bilhassa su kaynaklarnn kt
olduu yrelerde su depolama yaplar yapmak zorunda kalmtr. Kukusuz bu yaplardan
en nemlisi barajlardr (Doanay,2003). Yzyllar boyunca barajlar enerji retiminin
dnda; tarm alanlarnn sulanmas, ime ve kullanma suyu temini, takn kontrol, tatl su
balklna olanak vermesi, birok rekreasyonel alanlar oluturmas ve su sporlar gibi
faydalar sayesinde kalknmada nemli bir rol oynam ve dnyann ou blgesinde
ekonomik kalknma ve istihdam olanaklar salamtr.

Bilindii zere baraj ve HES (Hidro Elektrik Santral) ile ilgili gelimi bir
teknoloji ve tecrbe birikimi vardr. Enerji retiminde kullanlan hammadde olan su,
yenilenebilmekte ve hidrolojik evrim iinde srekli olarak dngde rol aldndan ekolojik
adan nemli avantajlar olmaktadr. Ayrca iletme maliyeti dk ve ekonomik mr
yksektir (Frey ve Linke, 2002, Yksek-Kangal,2008:37-38). Bu nedenle, baz
dezavantajlar olsa da HES projelerinin ncelikli olarak hayata geirilmesi, Trkiyenin
ekonomik ve stratejik menfaatleri bakmndan faydal, ekolojik bakmndan da uygun
olabilir (Sever,2008:230).

ou gelimi ve gelimekte olan lkelerde olduu gibi, Trkiye de enerjisinin

byk bir ksmn, yksek maliyetle dardan ald fosil yaktlardan karlamaktadr.
Nitekim 2006 ylnda Trkiyede retilen elektrik enerjisinin % 43 doalgaz, % 28i
kmr, % 25i hidrolik kaynaklardan salanmtr. Yeni ve yenilenebilir potansiyel
kaynaklarn deerlendirilmemesi durumunda bu oranlar deimeyecektir. Bylece
kalknmann temeli olan enerjide dar bamllk devam edecei gibi, iddetle ihtiyacmz
olan ve baka yatrmlarda kullanlacak btenin nemli bir ksm da azalacaktr.

Trkiyenin hidroelektrik enerji potansiyelinin nemli bir ksmnn ncelikli olarak

deerlendirilmesinin, ekonomi asndan byk yarar salayacaktr. nk Trkiyenin
2030 ylndaki enerji ihtiyacnn ancak %30 kadar hidroelektrikle karlanmas
ngrlmektedir. Her eyden nce bu yeil enerjinin kullanlmasyla elde edilecek ucuz
elektrik, lke kalknmasnda itici bir rol oynayacaktr. thal yaktlarn pay deceinden
dviz kayb da azalacaktr. Ucuz enerjinin sanayinin gelimesine katks milli gelir artna
neden olur ve bu da lke ekonomisinde, ithal enerjinin etkisini azaltr. Ayrca siyasi
gerginliklerin enerji zerindeki basks kalkacandan yatrm projelerinin gerekleme
ans yksek olacaktr (Sever ve Dierleri,2009).

Eastern Geographical Review - 23 67

Artvin linde Yaplan/Yaplmakta Olan Barajlar Hakknda Artvin Halknn Baz Grleri

Trkiyede 1950ler den sonra hzl nfus art ve ehirleme sonucunda elektrik
enerjisine olan ihtiya hzla artmaya balad. Bu talep karsnda zellikle 1960 ve 1970li
yllarda pe pee baraj yatrmlarna hz verildi. 1980lere gelindiinde hidro-elektrik
retimi yllk ihtiyacmzn %50sine yakn karlamaktayd. Hatta 1988de enerji
ihtiyacmzn %60n hidroelektrik kaynaklardan salanmtr. Ancak tamamen doal ve z
kaynaklarmz olan su gcnden enerji retim oran son ylarda giderek azalmaktadr
(Tablo 1).
Tablo 1. Trkiyede Elektrik retiminin Enerji Kaynaklarna Gre Geliimi (1980-2007).
Kmr Doalgaz Hidrolik Dier Toplam
Yllar % % % %
(Gwh) (Gwh) (Gwh) (Gwh) (Gwh)

1980 5961 26 0 0 11348 49 5967 25 23276

1981 6136 25 0 0 12616 51 5967 24 24719
1982 6441 24 0 0 14167 53 5944 23 26552
1983 8577 31 0 0 11343 41 7427 28 27347
1984 10119 33 0 0 13426 44 7069 23 30614
1985 15028 44 58 0,2 12045 35 7088 21 34161
1986 19438 49 1341 3 11873 30 7045 18 38356
1987 17654 39 2528 6 18618 42 5554 13 44354
1988 12487 26 3240 7 28950 60 3308 7 47985
1989 20270 39 9524 18 17640 34 4311 9 52045
1990 20182 35 10192 18 23148 40 4022 7 57544
1991 21561 36 12589 21 22683 38 3412 5 60245
1992 24571 37 10814 16 26568 39 5390 8 67343
1993 23760 32 10788 15 33951 46 5238 7 73737
1994 28235 36 13822 18 30586 39 5679 7 78322
1995 28047 33 16579 19 35541 41 6080 7 86241
1996 30414 32 17174 18 40475 43 6799 7 94862
1997 33860 33 22086 21 39816 39 7534 7 103296
1998 35688 32 24838 22 42229 38 8269 8 111024
1999 37031 32 36346 31 34678 30 8386 3 116441
2000 38186 31 46217 37 30879 25 9640 7 124922
2001 38417 31 49549 40 24010 20 10749 9 122725
2002 32149 25 52496 41 33864 26 11071 8 129400
2003 32253 23 63536 45 35329 25 9462 7 140580
2004 34447 23 62242 41 46084 31 7925 5 150698
2005 43192 26 73445 45 39561 24 5758 5 161956
2006 47900 28 74368 43 43544 25 7171 4 172983
Kaynak: TEA, DSGM-2007 Fueloil, Motorin, Nafta, Yenilenebilir atk, Jeotermal, Rzgar.

Kukusuz Trkiyede HES saylarnda nemli gelimeler olmasna ramen orann

bu kadar gerilerde kalmas, toplam enerji retiminin yksek olmas ile ilgilidir. Nitekim
1980de 23 milyar kwh olan toplam enerji retimimiz, 2006 ylnda 172 milyar kwhe
kmtr. Dolaysyla 1980de 11 milyar kwh olan hidroelektrik retimi 2004 ylnda 46
milyar kwhe kadar ykselmi olmasna ramen toplamdaki pay azalmtr. Gerekten de
bugn kurulu gc 12 788 MW olan 142 tesisten 45 milyar kwh yllk ortalama enerji
retilmektedir. Bunun yannda ina halinde olan 41, kesin projeleri hazr olan 13, fizibilite

68 Dou Corafya Dergisi - 23

 Some Thoughts of Artvn Communty about Dams That have been bult/have been Buldng n Artvn

ve master aamalarndaki projelerinin de tamamlanmas ile hidroelektrik enerji tekrar

nemli bir orana gelecektir (Sever ve Dierleri,2009).

Bugn iin, zengin saylabilecek su kaynaklarna sahip Trkiyenin ekonomik

olarak retebilecei yllk hidroelektrik potansiyeli Devlet Su leri (DS) tarafndan 128
milyon kwh olarak tahmin edilmektedir. Ancak, zellikle nehir tipi santrallerin devreye
girmesiyle bu rakamn daha yukarlara kabileceini ngren almalar da yaplmtr.
Uzun dnem elektrik ihtiyacnn tahmin edilmesi konusunda farkl kii ve kurulular
tarafndan eitli gelime ve tketim senaryolar olmasna ramen, gelecekte Trkiyenin
enerji tketiminin artaca ve bugnden nlemler alnmazsa birtakm siyasi ve ekonomik
sorunlarn yaanacan anlamak pek de g deildir. Nihayet Devlet Planlama
Tekilatnn (DPT) planlama hedefleri dikkate alnarak yaplan yeni projeksiyonlar
nda Trkiyenin 2030 ylndaki elektrik enerjisi ihtiyacnn yaklak olarak 450-500
milyar kwh arasnda olaca tahmin edilmitir.

lkemiz, baraj yapmna uygun vadi ve akarsu bakmndan olduka elverilidir.

Dou Karadeniz Blmnde yer alan ve Artvin ili ile zdelemi olan oruh Nehri de
bunlardan biridir. oruh Havzas Trkiyedeki akarsu havzalar iinde yllk ortalama 6.3
milyar m ak hacmi ile onikinci, ekonomik olarak kullanabilir yaklak 10 milyar kwhlik
enerji retim potansiyeli itibaryla da drdnc srada yer almaktadr (ekil 1). Ayrca,
oruh Nehri Havzas, dier havzalar iinde varolan brt enerji potansiyeline oranla
ekonomik olarak kullanlabilir enerji potansiyeli en yksek (%45) olan bir havza
durumundadr.

Dnya Barajlar Komisyonunun almalarna gre, barajlarn ekonomik ktlar

genelde bytlrken, sosyal ve evresel maliyetleri ya hi belirtilmemekte ya da dk
gsterilmektedir (www.wwf.org.tr). Benzer ekilde Sever (2005) de bugn pek ok lkede
inaa edilen veya inaa edilecek baraj ve HESlerin yanl ve eksik plnlamalar yznden
coraf evreye olumsuz etkileri dikkat ekmitir. zellikle son yllarda nemli sorun
alanlarndan biri haline gelen ve farkl alardan deiik deerlendirmelere konu olmaya
balayan baraj ve HESler, ekolojik dengeyi bozmas, plnlama, kamulatrma, yeniden
yerletirme, turistik deerleri yok etme, mrlerinin ksa olmas ve rantabilite (fayda-
masraf) oranlarnn dk olmas gibi gerekelerle zm zorlaan baz sorunlara yol
amaktadr.

Sulama amal barajlarn gerek getirileri tahmin edilenden daha az olmaktadr.

nk genellikle projede tahmin edilenden daha az alan sulanmakta ya da rnler tahmin

Eastern Geographical Review - 23 69

Artvin linde Yaplan/Yaplmakta Olan Barajlar Hakknda Artvin Halknn Baz Grleri

edilenden daha dk fiyatlara satlmaktadr. Fazla iyimser tahminler inaat aamasnda

nemli gecikmelere yol amakta ve maliyeti artrabilmektedir.

ekil 1. oruh Havzasnn lokasyonu.

Byk barajlarn geni evresel ve sosyal etkileri olabilmektedir. zellikle
medeniyetler diyar olan lkemiz gibi lkelerde bu etkiler daha da belirgin hale
gelmektedir. Medeniyetler genelde su havzalarnda kurulmutur. Her barajn su toplama
alan mutlaka bir medeniyet kalntsn su altnda brakr. Birok yerleim yeri su altnda
kalmakta, verimli tarm alanlar ortadan kalkmakta, ulam sistemleri yaplan barajlar
yznden deimektedir.

Barajlarn nehir ekosistemleri zerinde ok byk etkileri olabilmektedir. Her

baraj yaps, konumu ve boyutlarna baklmakszn, akarsularn genel aklarn
deitirmekte ve su kalitesinin bozulmasndan su akndaki doal dengenin deimesine,
yeralt suyu seviyesinin dmesinden sazlklarn kurumasna, canllarn yaam alanlarnn
tehlike altna girmesinden pek ok canl trnn bu nedenle yok olmasna, ky erozyonuna
kadar doal sistemler zerine olumsuz etkiler bulunmaktadr. Barajlarn ardndan akarsular,
kylardaki deltalarna tortu tayamamakta, tortulara bal olarak tanan besin maddeleri

70 Dou Corafya Dergisi - 23

 Some Thoughts of Artvn Communty about Dams That have been bult/have been Buldng n Artvn

de barajlarda tutulaca iin deltalardaki ve denizlerdeki canllara ulaamamaktadr. Bu

durum deltalar ve evrelerindeki verimliliin dmesine sebep olmaktadr. Bu gibi etkiler
ciddi sonular dourmakta, ancak proje deerlendirme aamalarnda nadiren ve tam olarak
hesaba katlmamaktadr.

Bunun yan sra baraj gllerinin, erozyon nedeniyle planlanan sresinden 50-60 yl
daha ksa srede dolduu tespit edilmitir. Barajlarn doal sistemler zerindeki etkilerinin
yan sra, tarihi-kltrel deerlerin su altnda kalmas, blgede yaayan insanlarn ge
zorlamas veya zorunlu iskana tabi tutulmas gibi sorunlar da barajlarla ilgili tartma
konular arasndadr.

Trkiye gelimekte olan bir lkedir ve bu dorultuda sulama ve enerji

ihtiyalarnn karlanmas gerekmektedir. Ancak bu ihtiyalar karlanrken seenekler
ayrntl bir ekilde deerlendirilmeli, sosyo-ekonomik, evresel, kltrel adan en az zarar
verecek, fayda-maliyet asndan da en uygun olan seenek belirlenmelidir.

Hi kukusuz yukarda belirtilen sorunlarn bir ksm HEYPde doal evreye,

beeri evreye (yerleme, nfus, kamulatrma) ve bununla ilgili olarak da ekonomik
yapya (tarm, ulam, turizm) etkileri grlecektir.

Sever (2005) kitabnda oruh havzas projelerinin evresel etkilerini u ekilde ele
almtr: oruh Havzasnda yaplacak barajlarn en dikkat eken zelliklerinden biri, baraj
rezervuar sahasnda ok sayda yerleme ve tarm arazisinin kalmamasdr. Az sayda olan
nfus, yeni yerleim yerlerine tanma, yeni geim kaynaklar bulma ve yeni bir yaama
uyum salama sorunlaryla kar karya kalacaktr. stimlk btesinin yetersiz olmas ve
ge denmesi, yeniden yerleme iin yer gsterilmemi olmas gibi bir dizi sorun
yaratmaktadr.

Orta ve Aa oruh vadisindeki ok snrl, ancak olduka verimli olan tarm

alanlar tamamen sular altnda kalacaktr. Dier taraftan, nfusun yeniden yerletirilmesi,
ulam ann yenilenmesi yatrmlara byk bir yk getirecektir.

Enerji yatrm projeleri, ekim gc yksek olan doal ve beeri turizm

kaynaklarn da olumsuz etkileyecektir. oruh vadisi ve dier vadilerdeki mevcut tarihi,
mimari ve kltrel deerlerin bir ksm su altnda kalacaktr. Rafting ve da yry gibi
doa sporlar iin, ender rastlanan parkurlarn bir blm de kullanlamaz hale gelecektir.
Bylece, oruh Kanyonu ve rafting parkuru yok olunca, blgede giderek gelien turizm
aktivitesi de zarar grecektir.

Eastern Geographical Review - 23 71

Artvin linde Yaplan/Yaplmakta Olan Barajlar Hakknda Artvin Halknn Baz Grleri

Yukarda belirtilen bu olumsuzluklarn birou rasyonel planlamalarla en aza

indirilebilir. Bylece lkemiz iin olmazsa olmaz olan srdrlebilir enerji salanrken yre
ekosistemleri ve yre insan da bundan daha az etkilenecektir.

Ama

Bu almann temel amac yukarda bahsi geen kriterler dorultusunda Artvin il

snrlar ierisinde tamamlanan ve tamamlanmakta olan barajlar konusunda Artvin halknn
grlerini tespit etmektir.

Yntem

Bu almada nitel aratrma yntemi kullanlarak aratrlan kiilerin

deneyimlerinden doan anlamlar belirlemek amalanmtr (Lincoln,1985). Nitel
aratrma; aratrmacnn aratrlacak konu ya da olay doal ortamnda inceledii ve
aratrlan bireyin bu durumlar hakknda zihninde yaplandrd anlamlar belirlemek ve
bunlar yorumlama gayreti ierisinde olduu bir aratrma trdr (Denzin,1998). Bu
erevede veri toplamak zere yar yaplandrlm mlakatlardan faydalanlmtr.
Mlakatlar yoluyla deneyimler, tutumlar, dnceler, niyetler, yorumlar, zihinsel alglar ve
tepkilerin belirlenebilmesi mmkn olmaktadr (Yldrm ve imek,2005). Nitel
aratrmalarn doas gerei, aratrmada elde edilen verilerin genellenmesi
amalanmamtr.
Aratrmann rneklemini Artvin il merkezi, Borka ve Yusufeli le merkezleri ve
Muratl Kynde en az alt yldr ikamet etmi rasgele seilen 90 kii oluturmaktadr.
almada ilk olarak be sorudan oluan yar yaplandrlm mlakat gelitirilmitir.
Yaplan bu mlakat rneklem gruba uygulanmtr. Uygulanan bu yar yaplandrlm
mlakattan ve grmelerden elde edilen veriler, betimsel analiz yaplarak tematik kodlar
oluturulmutur. Verilerden belirlenen ana temann yan sra ierik analizleri yaplarak alt
temalar oluturulmutur. erik analizi ynteminde birbirine benzeyen veriler belirli
kavramlar ve temalar erevesinde bir araya getirilmekte yorumlanmaktadr. Oluturulan
alt temalar dhilinde elde edilen veriler, bireylerin ifadelerinde deiiklikler yaplmadan ele
alnm, sonra da bu grlere ilikin aratrmacnn yorumlarna yer verilmitir.

Bulgular

almada, Artvin il merkezi, Borka ve Yusufeli ile merkezleri ve Muratl

Kynde en az alt yldr ikamet etmi rasgele seilen 90 kiilik rneklem gruba be ak
ulu sorudan oluan yar yaplandrlm mlakat uygulanmtr. rneklem grubun ak
ulu sorulara verdii cevaplardan birden fazla alt temalar oluturulabilecei gz nnde

72 Dou Corafya Dergisi - 23

 Some Thoughts of Artvn Communty about Dams That have been bult/have been Buldng n Artvn

bulundurulmutur. Oluturulan alt temalarn frekanslar belirlenmitir. Belirlenen bu

frekanslar rnekleme oranlayarak yzdeleri hesaplanmtr. Bu alt temalara ait frekans ve
yzde deerleri tablolar halinde sunulmaya allmtr.

1. Barajlarn yaplmas konusundaki fikirleriniz nelerdir?

Tablo 2. rneklem grubun birinci soruya verdikleri cevaplarn alt tema yzdeleri
rneklem Grubun Cevaplar f %
Barajlarn yaplmasn faydal buluyorum 61 68
1 lkemizde enerji sknts yaand iin yaplmaldr 59 96
2 Yeni i olanaklar salamaktadr. 16 26
3 Blge turizmi asndan etkili olacaktr. 12 19
4 En ucuz maliyetli, sulamada da kullanlan enerjidir. 11 18
5 Blge ekonomisini canlandracaktr. 9 14
Barajlarn yaplmasna gerek yoktur. 29 32
1 Doa ok fazla tahrip ediliyor. 21 72
2 Alternatif enerji kaynaklar bulunabilir. 14 48
3 Tarm arazilerimiz yok oldu. 14 48
4 Kltr tahribine neden oldu. 12 41
5 Yapm aamas ok uzun ve klfetli oluyor. 8 28
6 Ksa mrl enerji yatrmlardr. 6 21

Tablo 2 incelendiinde rneklem grubun % 68i genel itibari ile barajlarn

yaplmasn faydal bulduu eklinde aklama yapmtr. Bu gre sahip olan rneklem
grubun % 96s lkemizde enerji sknts yaand iin barajlarn yaplmasnn faydal
olduunu; % 26s yeni i olanaklar salad iin faydal bulduklar grlerini
belirtmilerdir.
rneklem grubun % 32lik bir oran ise; barajlarn yaplmasna gerek olmad
grn savunmulardr. Bu grubun % 72si baraj yapm esnasnda doann tahrip
edildiini savunurken; grubun yars tarm arazilerinin yok olduunu ve lkenin enerji
ihtiyacnn karlanmasnda baraj yapm yerine alternatif enerji kaynaklar bulunabilecei
eklinde gr belirtmilerdir.
Genel itibari ile Tablo 2 incelendiinde rneklem grubun byk bir kesiminin
barajlarn faydal olduu grn savunduu sylenebilir.

2. Barajlarn yapm srasnda karlatnz sorunlar ncelik srasna gre

Tablo 3. rneklem grubun ikinci soruya verdikleri cevaplarn alt tema yzdeleri.
rneklem Grubun Cevaplar f %
1 Servis yollarnn yeterince dzenli ve dzgn yaplmamas 75 83
2 evre kirliliine sebep oldu. 65 72
3 ehirleraras yollar trafie kapand. 65 72
4 Grlt kirlilii yaand. 42 46
5 Doann tahrip edilmesinden rahatsz oldum. 24 27

Eastern Geographical Review - 23 73

Artvin linde Yaplan/Yaplmakta Olan Barajlar Hakknda Artvin Halknn Baz Grleri

6 Blge ok g verdi. 13 14
7 stimlk paralar sosyo-ekonomik adan yre halkn olumsuz etkiledi 13 14
8 Blge ekonomisinde dalgalanmalar yaand. 10 11
9 Baz blgelerde belirsizlik yaanmasna sebep oldu. 7 8
10 Yerleim alanlar darald. 5 6
11 Sk yaanan elektrik kesintileri. 3 3

Tablo 3 incelendii zaman rneklem grubun %83lk blm barajlarn yapm

srasnda karlatklar en byk sorunu servis yollarnn yeterince dzgn ve dzenli
yaplmad hususunda. Yollarla ilgili yaanan bir baka sorun da rneklem grubun % 72si
tarafndan nc srada nemli grlen ehirleraras yollarn trafie kapanmas.

Barajlarn yapm srasnda yaanan en nemli sorunlardan bir dieri de rneklem

grubun % 72si tarafndan nemli grlen evre kirlilii ve % 46s tarafndan nemli
grnen grlt kirlilii. evre ve grlt kirliliini takiben rneklem grubun nemli
grd bir dier husus barajlarn yapmnda doann tahrip edilmesidir.

Genel itibari ile Tablo 3 incelendiinde rneklem grubun byk bir ksm barajlarn
yapm srasnda ehirleraras yollarn ve servis yollarnn eksikliinden kaynakl sorun
yaadklar grlyor. Ayrca doann tahrip olmas, evre ve grlt kirlilii de en ok
yaanan sorunlar arasnda yer alyor.

3. Baraj projelerinin doal ve beeri evreye olumlu ya da olumsuz etkileri

konusunda kendi dnceleriniz nelerdir?
Tablo 4. rneklem grubun nc soruya verdikleri cevaplarn alt tema yzdeleri
rneklem Grubun Cevaplar f %
Barajlarn olumlu sonular
1 Blgenin ikliminde nemli deiiklikler yaand. 20 22
2 Blge halk iin yeni i imknlar salad. 14 15
3 Blgenin ekonomisi canland. 7 8
Barajlarn olumsuz sonular
1 Yeilin yok olmas. 45 50
2 Yapm esnasnda oluan tozdan dolay tarm rnlerinin zarar grmesi. 30 33
3 Kltrn yok olmas. 30 33
4 G olaynn yaanmas sonucu yerli halkn azalmas. 17 19
5 Bezginlie yol amas. 8 9
6 Toprak kaymas yaanmas. 8 9

74 Dou Corafya Dergisi - 23

 Some Thoughts of Artvn Communty about Dams That have been bult/have been Buldng n Artvn

Tablo 4 incelendiinde rneklem grup iin barajlarn doal ve beeri evreye

olumlu etkilerinden ok olumsuz etkiler yaratt grnde olduklar grlmektedir. yle
ki; olumlu sonular incelendiinde yeni i imknlarnn ortaya kmas ve blge
ekonomisinde canlln yaanmas sonular ikinci sorunun cevabnda da karmza
kmakta idi. Olumlu sonularda dikkati eken bir husus, klarn eskiye oranla daha sert
gemesi, ya oranlarndaki d seviyesi gibi blge ikliminde yaanan deiikliklerin
yre halk iin olumlu olarak alglanmasdr.

Barajlarn doal ve beeri evreye olumsuz etkileri ise rneklem grubun yarsnn
katld yeilin yok olmas. Kltrn yok olmas ve tarm rnlerinin zarar grmesi
rneklem grubun % 33lk grubunun ortak karar olarak grlmektedir. Olumsuz sonular
arasnda da dikkati eken bir nokta vardr. Baraj yapmnn uzun srmesi ve insanlarda
bezginlie neden olmaktadr. rneklem grubun % 9luk kesimi bezginlik yaadn ifade
etmektedir.

4. Barajlarn yapm esnasndaki beklentileriniz nelerdir?

Tablo 5. rneklem grubun drdnc soruya verdikleri cevaplarn alt tema yzdeleri
rneklem Grubun Cevaplar f %
1 Blgede isizlik orannn azalmas. 40 44
2 Daha ucuz elektrik kullanm. 22 24
3 ehirleraras yollarn ve servis yollarnn dzgn yaplmas. 22 24
4 Doann daha az tahrip edilmesi. 35 39
5 Halka yeterli bilgilendirme yaplmamas. 35 39
6 Baraj yapmnn daha az ksada tamamlanmas. 28 31
7 Alt yap sorununun giderilmesi. 25 28
8 stimlk paralarnn yeterli ve zamannda verilmesi. 20 22
9 Blge turizminin gelimesi 17 19
10 kazalarna gereken tedbirin alnmas. 12 13
11 Beklentim yok. 7 8

Tablo 5 incelendiinde rneklem grubun barajlarn yapm esnasnda en ok

beklenti duyduklar ey % 44 ile blgede isizlik orannn azalmas olarak grlmektedir.
Barajlarn yapmnda yre halknn ii olarak altrlmas rneklem grubun en byk
beklentisi olarak grlmektedir. Tablo 5 incelendiinde % 24lk oranla rneklem grubun
barajlarn yapm aamasnda ve bittikten sonra beklentilerinin elektrii daha ucuza
kullanmak istemeleri ve ehirleraras yollarn ve servis yollarnn dzgn yaplmas.

rneklem grubun % 39luk blm barajlar konusunda devletin blge halkn

yeterince bilgilendirmediini dnmekte. zellikle Yusufeli Baraj sonucunda Yusufeli

Eastern Geographical Review - 23 75

Artvin linde Yaplan/Yaplmakta Olan Barajlar Hakknda Artvin Halknn Baz Grleri

lesinin ve yre halknn akbetinde yaanan belirsizlikler ve devletin bu konuda yeterli

bilgi paylamnda bulunmas rneklem grubu rahatsz etmekte ve rneklem grup yeterli
bilgilendirme yaplmadn dile getirmektedir.

Hemen hemen imdiye kadar analizi yaplan her soruda karmza kan doann
tahribi, bu soruda da karmza kmaktadr. rneklem grubun % 18lik blm baraj
yapmnda doann daha az tahrip edilmesini ve baraj yapm aamasnn bitmesinden sonra
blgenin yeniden yeillendirilmesini beklemektedir.

5. Tamamlanan barajlarn ardndan beklentilerinizde bir deiiklik oldu mu?

Tablo 6. rneklem grubun beinci soruya verdikleri cevaplarn alt tema yzdeleri
rneklem Grubun Cevaplar f %
1 Olmad. 47 52
2 Deiiklik olacana dair umudum yok. 15 16
3 Baraj suyu doa gzelliini artrd. 10 11
4 lkemizin enerji ihtiyac karland. 8 9
5 arpk kentleme sorunu ortadan kalkt. 6 7

Tablo 6 incelendiinde; rneklem grubun % 52 gibi byk bir blm yapm

biten barajlardan (Borka ve Muratl Barajlar) umduunu bulamad anlalmaktadr. %
16lk kesimin ise biten ve devam etmekte olan barajlardan sonra beklentilerinin
deieceine dair umutlarnn olmad grlmektedir.
Tablo 6da grlen dier sonular barajlarla ilgili biraz daha mit verici durumda.
rneklem grubun % 11lik blm Borka ver Muratl Barajlarnda su tutulmasndan
sonra ortaya kan manzarann gze hitap ettii ve doa gzelliinin artt grnde.
rneklem grubun % 9luk kesiminin ise tamamlanan barajlarla lkenin enerji ihtiyacnn
bir nebzede olsa karlanmas durumundan honutluk duymakta olduu grlmtr.
rneklem grubun % 7lik blm ise baraj sular altnda kalan yerleim yerlerinde yaayan
halkn iskn iin yeni binalar yaptrmas sonucu blgede yaanan arpk kentleme olaynn
ortadan kalkt grnde.
Sonu
Artvin il merkezi, Borka ve Yusufeli ile merkezleri ve Muratl Kynde en az
alt yldr ikamet etmi rasgele seilen 90 kiiden oluan rneklem gruba uygulanan be
sorudan oluan yar yaplandrlm mlakatlarn bulgular yukarda verilmitir.
Bulgulardan elde edilen veriler genel hatlaryla incelendiinde u sonular
karmza kmaktadr:

76 Dou Corafya Dergisi - 23

 Some Thoughts of Artvn Communty about Dams That have been bult/have been Buldng n Artvn

HEYP kapsamnda tamamlanan Artvindeki Muratl ve Borka Barajlar ile

yapm aamasnda olan Deriner ve Yusufeli Barajlar evresinde yaayan yerli halk,
barajlarn lke ekonomisine olumlu etki edecei grndedir. Enerji konusunda da
baml olan gen Trkiye Cumhuriyeti Devleti iin enerji yatrmlarnn nemli olduunu
kabul etmektedirler.
rneklem grubun byk bir kesimi barajlarn yararlarn kabul ederken; belli bir
kesimi de baraj yerine Orta Kuakta yer alan lkemizin rzgr ve gne enerjileri bata
olmak zere biyogaz gibi alternatif enerji kaynaklar kullanlabilecei grndedirler.
rneklem grubun baraj yapm aamasnda karlat sorunlar benzer zellik
gstermektedir. Birou barajlarn yapm esnasnda yollarn kapanmasndan, yeni yaplan
servis yollarnn dzenli, dzgn ve gvenli yaplmadndan ikyeti olmaktadrlar.
Ayrca doaya verilen zarar, grlt ve ses kirlilii baraj yapm esnasnda rneklem
grubun karlat sorunlardan bazlar.
Genel itibari ile ksa mrl olan hidro-elektrik santrallerin oruh Nehri iin daha
da ksa olacan belirten rneklem grup, eitli sebeplerden dolay uzayan baraj yapmnn
kendilerinde bezginlik oluturduunu iaret etmektedirler. Devletin ve yetkili kiilerin baraj
projeleri hakknda yre halkna gereken aklamay yapmam olmasn rneklem grup
byk bir eksiklik olarak grmektedir.
Yerleim yerlerinin su altnda kalmas sonucu yre halkna verilen istimlk
paralar da rneklem grup iin farkl bir problem kayna olarak grlmektedir. Yerlerinden
yurtlarndan edilen insanlar hak ettikleri mebl almadklarn dnyor ve istimlk
paralarnn zamannda verilmediinden ikyeti oluyorlar. Ayrca istimlk paralarnn eit
datlmadndan kaynaklanan ya da hakl veya haksz hak iddia eden kiilerin ortaya
kmas ile aile ii kavgalarn olumasna sebebiyet verdiini dile getirmekteler.
Yerleim yerlerinin su altnda kalmas sonucu ortaya kan mecburi g olay
farkl sorunlar da beraberinde getirmitir. Yre halknn doduu, byd topraklar,
aile hatralarn, ailelerine ait nemli tanmazlar (kabristan vs) olduu gibi brakmak
zorunda kalmalar yre halkn ve beraberinde kltrn olumsuz ynde etkilemitir.
rneklem grubun barajlar konusundaki beklentileri de benzer zellik tamaktadr.
yle ki; birou barajlarn yapm esnasnda baraj inaatnda yre halknn altrlmas
ve blge iin en byk sorunlardan biri olan isizlik sorununun ortadan kalkmasdr.
rneklem grubun bir dier beklentisi ise, yapm aamasnda yre halknn byk skntlar
ektii barajlarn bittikten sonra bu blgenin ucuz elektrik kullanabilmesidir.
Yukarda yazlm olan NEYP kapsamnda tamamlanan Artvindeki Muratl ve
Borka Barajlar ile yapm aamasnda olan Deriner ve Yusufeli Barajlar evresinde
yaayan yerli halkn barajlarn yapm esnasnda karlatklar sorunlar ve sz konusu

Eastern Geographical Review - 23 77

Artvin linde Yaplan/Yaplmakta Olan Barajlar Hakknda Artvin Halknn Baz Grleri

barajlarn yapmlarnn bitmesinden sonra olan beklentilere ek olarak Yusufeli ile merkezi
ve vadi kylerde yaayan halkn ekstra bir sorunu daha bulunmaktadr: Yerli halkn u anda
iskn ettii yerleim yerleri su altnda kalarak yerine yeniden imar edilecek olan blgeler
yaam olduklar belirsizlik yznden rahatsz olduklarn ve bu belirsizlik yznden alt
yap, kamulatrma gibi eitli konularda problemler yaadklarn ifade etmilerdir.

Kaynaklar

ALTUNTAOLU, T. Z., 2003, Srdrlebilir Kalknma Yenilenebilir Enerji ve Yenilenebilir

Enerji Kaynaklarn Kanun Tasars Tasla. TMMOB IV. Enerji Sempozyumu Bildiriler
Kitab s.345-355,(10-12 Aralk 2003), Ankara.
AVCI, ., 2004, oruh Havzas Enerji Potansiyeli, Mevcut Projeler ve Artvinin Gelecei,
http://www.artvin.org.tr/.doc adresinden 30.03.2008 tarihinde indirilmitir.
DENZN, N.K, LNCOLN, Y.S, 1998, Collecting and Interpreting Qualitative Materials, Sage
Publication.
DOANAY, H., ZDEMR, ., AHN .F., 2003, Corafyaya Giri 2 Genel Beeri ve
Ekonomik Corafya, Aktif Yaynevi, Erzurum. s.342346.
FREY, GW., LNKE DJ., 2002, Hydropower As a Renewable and Sustainable Energy
Resource Meeting Global Energy Challenges in a Reasonable Way, Energy Policy 30,
pp.1261-1265.
LNCOLN, Y.S., GUBA, E.G., 1985, NATURALSTC INQURY, Beverly Hills, Sega Publication.
ZGR, E.M., 2000, Trkiye Corafyas. Hilmi Usta Matbaaclk, Ankara. s.202.
SEVER, R., 2005, oruh Nehri Enerji Yatrm Projeleri ve evresel Etkileri. izgi Kitabevi, Konya.
SEVER, R., 2008, Trkiye Hidroelektrik retiminde oruh Havzas Enerji Yatrm Projelerinin Yeri
ve nemi. Su ve Enerji Konferans Bildiriler Kitab (25-26 Eyll 2008), s.229-241, Artvin.
SEVER, R., ve Dierleri, 2009, Use of Hydroelectric Power in Sustainable Development of Turkey.
I. International On Sustainable Development, (June 9-10, Sarajevo), Volume 1 Economy
and Management Proceedings s.185-190.,Sarajevo
YILDIRIM, A., MEK, H., 2005, Sosyal Bilimlerde Aratrma Yntemleri. Sekin Yaynclk,
Ankara.

TBMM Genel Kurulu, baraj sular altnda kalacak olan Yusufeli ilemizin yeni yerleim yeri ile ilgili 16.04.2008 tarihli
ve 5753 Numaral Artvin li Yusufeli lesinin Merkezinin Yerinin Deitirilmesi hakkndaki kanunu kabul etti. Yasaya
gre, ile merkezi, kuzeyde 1305 rakml kta Tepesi, gneyde Uyuz Deresi ve Kepkar Srt, douda Barhal ay ve
oruh Nehri, bats kzyata Tepesi'nin 852 metre kotunda kuzey, gney ve dou yamalar, kta Tepesi'nin 850
metre kotunda kuzeydou yamalar, Sakut Deresi Vadisi'nin 850 metre kotunda kuzey ve gney yamalar, 964 rakml
Kara Tepe'nin 850 metre kotunda kuzey, gney ve dou yamalaryla evrili alana nakledilecek. Yusufeli lesi, yeni
yerleim yerine nakline kadar geecek sre iinde halen bulunduu yerde hukuki varln srdrecek.

78 Dou Corafya Dergisi - 23

 Some Thoughts of Artvn Communty about Dams That have been bult/have been Buldng n Artvn

YKSEK, ., KANGAL,M., 2008, Trkiyenin Hidroelektrik Potansiyel ve htiyacnn

Deerlendirilmesi. Su ve Enerji Konferans Bildiriler Kitab (25-26 Eyll 2008), s.36-
46,Artvin.

IEA Electricity Information 1999

http://www.dsi.gov.tr
http://www.dsi.gov.tr/basin/muratli.htm
http://www.enerji.gov.tr/2009.
http://www.tikdek.it
http://www.tikdek.itu.edu.tr/bildiriler/ibrahim_gurer.pdf
http://www.tuik.gov.tr/.
http://www.wwf.org.tr
www.teias.gov.tr/istatistik2005/index.htm
http://www.yusufelim.com/modules.php?name=News&file=article&sid=104
http://www.wwf.org.tr/wwf-tuerkiye-hakkinda/ne-yapiyoruz/sukaynaklari/sorunlar

Eastern Geographical Review - 23 79

Artvin linde Yaplan/Yaplmakta Olan Barajlar Hakknda Artvin Halknn Baz Grleri

80 Dou Corafya Dergisi - 23