Przegld Geologiczny, vol.
58, nr 7, 2010
Zbiornik geotermalny jury dolnej w rejonie Kleszczowa
Barbara Tomaszewska1, Wiesaw Bujakowski1, Antoni P. Barbacki1, Robert Olewiski2
B. Tomaszewska W. Bujakowski A.P. Barbacki
geochemical type and of TDS reaching 4.6 g/dm3. Measured well-head temperature was 52.2oC. On the third drawdown of pumping test
the yield of geothermal water to 200.6 m3/h were obtained and the position of dynamic water table was at a depth of 89.9 m which corre-
sponds to measured drawdown. The results of geological work of the Kleszczw GT-1 borehole will be used to design the second bore-
hole (Kleszczw GT-2) for a two wells system.
Keywords: thermal water, Lower Jurassic, geothermal reservoir, Polish Lowlands
Gmina Kleszczw pooona jest w poudniowej czci
Wysoczyzny Bechatowskiej, bdcej czci Niu rod-
kowopolskiego. Od odzi dzieli j odlego 75 km, a od
Krakowa i Warszawy po ok. 175 km. Ponad 30% terenu
gminy zajmuj odkrywkowa Kopalnia Wgla Brunatnego
Bechatw S.A. i Elektrownia Bechatw S.A.
Decyzj z dnia 9 grudnia 2008 r. minister rodowiska
przyzna Zakadowi Komunalnemu Kleszczw Sp. z o.o.
koncesj na poszukiwanie i rozpoznawanie zoa wd ter-
malnych, ujtych projektowanymi otworami wiertniczymi
Kleszczw GT-1 i Kleszczw GT-2. Projekt prac geolo-
gicznych, bdcy zacznikiem do wniosku o koncesj,
zosta opracowany w Zakadzie Energii Odnawialnej
Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi
Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (Bujakowski i in.,
2008). Celem prac byo pozyskanie wd termalnych dla
planowanego orodka rekreacyjno-sportowego. Przygoto-
wujc projekt prac, wykorzystywano wyniki wierce ar-
chiwalnych z serii otworw Gomunice oraz Bechatw
(ryc. 1). Szczegowej analizie poddano utwory jury dolnej
oraz triasu grnego i rodkowego. Prace wiertnicze
zwizane z wykonaniem otworu Kleszczw GT-1 rozpo-
czto 5 lipca i zakoczono 10 listopada 2009 r. z wynikiem
pozytywnym.
Budowa geologiczna i warunki hydrogeologiczne
Kleszczw znajduje si na pograniczu dwch regional-
nych jednostek geologicznych synklinorium dzkiego i
niecki miechowskiej. Rozdziela je elewacja radomszcza-
1
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi PAN,
ul. Wybickiego 7, 31-261 Krakw; tomaszewska@meeri.pl,
buwi@meeri.pl, barbacki@meeri.pl
2
Urzd Gminy Kleszczw, ul. Gwna 47, 97-410 Kleszczw;
roberto@kleszczow.pl
Lower Jurassic geothermal reservoir in the Kleszczw area (Cen-
tral Poland). Prz. Geol., 58: 603608.
A b s t r a c t. The paper presents results of research and drilling works
related to realization of Kleszczw GT-1 borehole, performed between
July 5th and November 10th, 2009. Geothermal waters will be used for
space-heating and recreational purposes in a planned center of sports
and recreation. While planning the drilling it was assumed that the
exploitation of geothermal waters will be conducted in a closed,
extraction/injection well-system. The Lower Jurassic aquifer was as-
sumed as the most favourable reservoir for geothermal use. Drilling of
Kleszczw GT-1 well confirmed the significant resources of geother-
mal waters. The geothermal water obtained is a brine of Cl-Na hydro-
ska, ktrej pnocno-zachodnia cz zajmuje cay obszar
gminy (ryc. 1).
W obrbie synklinorium dzkiego mona wyrni
szereg struktur drugiego rzdu takich jak antykliny, zrby
(np. elewacja radomszczaska), rowy tektoniczne (rw Be-
chatowa) oraz wysady solne. W znacznej czci s one
wynikiem tektoniki salinarnej (Dadlez i in., 2000). Kom-
pleksy geologiczne s poprzecinane uskokami powstaymi
podczas orogenezy alpejskiej i podzielone na wiele roww
tektonicznych i zrbw (ryc. 2). Rw w okolicy Kleszczo-
wa wypeniony jest utworami mioceskimi z pokadami
wgla brunatnego. Niej zalegaj osady permsko-mezo-
zoiczne. W otworze Bechatw 45 kompleks mezozoiczny
osiga znaczn miszo, dochodzc do 3 km. Elewacja
radomszczaska, zamykajca od poudniowego zachodu
synklinorium dzkie, to wypitrzona struktura zaznacza-
jca si w podou mezozoicznym. Powstaa z szeregu bra-
chyantyklin poprzecinanych uskokami. Na ich szczytach
utwory kredowe zostay zdenudowane, dlatego bezpored-
nio pod kenozoikiem odsaniaj si skay jurajskie.
Trias. Utwory triasu dolnego (pstry piaskowiec) w oma-
wianym rejonie zostay rozpoznane m.in. otworami Go-
munice 5 i 7 (ryc. 1). Trias dolny wyksztacony jest w
postaci czerwonych iw, piaskowcw winiowych, mar-
gli, wapieni i dolomitw. Dotychczas nie rozpoznano ich
pod ktem wodononoci, poniewa gwnym celem prze-
prowadzonych wierce byo zbadanie ropo- i gazononoci
utworw permu. Wedug Atlasu zasobw geotermalnych
na Niu Polskim (Grecki, red., 2006) mona z nich w tym
rejonie uzyska wydajno ok. 80 m3/h i temperatur rzdu
80C z gbokoci 2500 m p.p.t. (partie stropowe), przy
wysokiej mineralizacji wd (do ok. 250 g/l). Naley jednak
zaznaczy, e szacunki te maj zregionalizowany charak-
ter i dotycz zaoonych warunkw ujcia wd podziem-
nych, dlatego te ich znaczenie jest ograniczone. Na pod-
603
Przegld Geologiczny, vol. 58, nr 7, 2010
Gomunice 4
otwory
boreholes
Kleszczw GT-1
otwr Kleszczw GT-1
Kleszczw GT-1 borehole
Gomunice 7
Gomunice 15
0 1 2 3 4 5km
Ryc. 1. Usytuowanie otworu geotermalnego Kleszczw GT-1
Fig. 1. Location of the Kleszczw GT-1 geothermal borehole
stawie archiwalnych danych otworowych bardziej uzasad-
nione wydaje si przyjcie wydajnoci rzdu 40 m3/h. Do-
tychczasowe rozpoznanie nie daje moliwoci okrelenia
parametru depresji.
Utwory triasu rodkowego (wapie muszlowy) to wa-
pienie, wapienie z wkadkami anhydrytw i wapienie fali-
ste oraz margle, iowce i dolomity. Zwykle s to skay bar-
wy szarej i brunatno-szarej, twarde i zbite. W otworze
Gomunice 2, pooonym ok. 1 km na poudnie od Gomunic
(ryc. 1), w interwale gbokoci 15351615 m p.p.t., uzy-
skano z nich przypyw solanki bromowej typu chlorko-
wo-wapniowego (wg klasyfikacji Sulina), o wydajnoci
13 m3/h i mineralizacji 56 g/l. Mineralizacja wd wskazy-
waa na zmieszanie wody zoowej z filtratem puczki
zatoczonej do odwiertu (mineralizacja rzeczywista bya
przypuszczalnie wiksza). Temperatura zoowa bya wy-
soka wynosia 51C. Analizowany gaz z degazacji solan-
ki by mieszanin wglowodorw (13%), powietrza (87%)
i wodoru (0,6%). Cinienie zoowe ksztatowao si na
poziomie 176 at, czyli ok. 17,3 Mpa (Gowacki i in., 1971).
Z kolei w otworze Gomunice 15, ok. 7,5 km na poudniowy
zachd od Kleszczowa (ryc. 1), w interwale gbokoci
16981806 m p.p.t., uzyskano przypyw pynu zoowego
w iloci ok. 8 m3/h i o mineralizacji 156 g/l, typu chlorko-
wo-wapniowego, z zawartoci jodu (0,0018 g/l) i bromu
(0,52 g/l) oraz z niewielk iloci gazu ziemnego (op.cit.).
S to zatem wody o wasnociach leczniczych. W strefie
Kleszczowa kompleks ten wystpuje przypuszczalnie na
gbokoci 19002200 m p.p.t., naley wic oczekiwa, e
604
granica gminy Kleszczw zasig utworw kredy
Kleszczw Commune boundaries extent of Cretaceous deposits
granica rowu tektonicznego
graben boundary
granica obszaru grniczego
boundary of mining area
linia przekroju geologicznego z ryc. 2
location of geological cross-section
from fig. 2
Gomunice 2
jego wody stropowe bd miay temperatur rzdu 60
65C. Ich wydajno mona oszacowa na ok. 2030 m3/h
przy waciwym ujciu warstw wodononych. Podobne
przypywy solanek uzyskano w otworze Gomunice 4 (ryc. 1).
Utwory triasu grnego to gwnie skay ilaste z wkad-
kami piaskowcw oraz gipsu i anhydrytu w partii stropo-
wej. Kajper reprezentuj czerwone iowce i muowce, nie-
co margliste, z kalcytem oraz warstwami gipsu i anhydrytu,
a retyk iowce popielato-szare, iowce pstre (czerwone i
zielone), muowce brunatno-czerwone dolomityczne, pia-
skowce jasnoszare i zlepiece. Piaskowce wystpuj w
obrbie kilkudziesiciometrowej serii kajpru rodkowego
(piaskowce trzcinowe) i dolnego. W otworze Gomunice 15
za gwny poziom wodonony uznano wanie poziom pia-
skowca trzcinowego, wystpujcy na gbokoci 1436
1476 m p.p.t., ktry wykazywa nasycenie wod zoow.
Z kolei w otworze Gomunice 4 znaczne przypywy solanek
chlorkowo-sodowych uzyskano zarwno z utworw kaj-
pru, jak i retyku (op.cit.). Po wykonaniu perforacji na
gbokociach 18281847 oraz 17151740 m p.p.t. z utwo-
rw kajpru nastpi przypyw solanki, z utworw retyku,
na gbokoci 15101520 m silny przypyw sabo zmine-
ralizowanej solanki, a z pytszego interwau 14251430 m
samowypyw wody sodkiej. Wydajno wd z triasu
grnego nie bya badana. Wedug Greckiego (red., 2006)
wynosi ona ok. 25 m3/h. Na omawianym obszarze kom-
pleks triasu grnego wystpuje przypuszczalnie w interwa-
le gbokoci ok. 16001900 m p.p.t., dlatego temperatury
wystpujcych tu wd osigaj wartoci rzdu 4560C.
 WSW ENE WNW ESE SSE NNW SW NE
kopalnia
czwartorzd Gomunice 4 Kleszczw GT-1 elewacja radomszczaska wgla brunatnego
Quaternary rzut 6 km z SE rzut 2,5 km z NW Radomsko tectonic elevation brown coal opencast mine
miocen projection 6 km projection 2,5 km
Gomunice 7 Miocene from SE from NW Gomunice 5 Gomunice 3 Bechatw 2A Piaski 88
0 142 84
40 140
[m p.p.t.] 257 252
jura grna kreda 436
[m b.g.l.] Upper Jurassic 262 m
Cretaceous 579
625 706
736
jura rodkowa
Middle Jurassic
931
968 1014
1000 jura dolna
1295 Lower Jurassic 1054 m
1381
trias grny
1700 Upper Triassic
trias rodkowy 1851 1925
1956 Middle Triassic
2000 2000 m 1805 m
2195
trias dolny 2056 m
Lower Triassic
2623

2899
perm
3000 Permian
3200
3210 m 3250 m
karbon dolny
Lower Carboniferous

4000 Gomunice 4 Kleszczw GT-1

rzut 6 km z SE rzut 2,5 km z NW
przekrj geologiczny (wg projektu wiercenia otworu Kleszczw GT-1)
projection 6 km projection 2,5 km
from SE from NW Gomunice 5 geological cross-section (according to Kleszczw GT-1 borehole drilling project)
0 142
140
[m p.p.t.]
[m b.g.l.] 436
625 706
931
1000
1197
1381
1485
1590
wycinek przekroju geologicznego zmodyfikowany wg danych
1851
1620 m 1925 z otworu Kleszczw GT-1
2000 a part of geological cross-section, modified on the basis
2195
2056 m
of Kleszczw GT-1 borehole

2899
3000 0 1 2 3 4 5 km

3250 m

Ryc. 2. Przekrj geologiczny z lokalizacj otworu Kleszczw GT-1

605
Przegld Geologiczny, vol. 58, nr 7, 2010

Fig. 2. Geological cross-section and location of Kleszczw GT-1 borehole

Przegld Geologiczny, vol. 58, nr 7, 2010
Jura. Utwory jurajskie w rejonie Kleszczowa stwier-
dzono w wikszoci rozpatrywanych gbokich otworw.
Jur doln reprezentuj piaskowce drobnoziarniste, muo-
wce, iowce ciemnoszare i czarne z wkadkami piaskow-
cw dolomitycznych i gniazdami syderytw ilastych (Bo-
czar & Manterys, 1971). Kompleks jury dolnej uznawany
jest za najwaniejszy zbiornik wd geotermalnych na Niu
Polskim. W rejonie Kleszczowa, w zwizku z intensywn
tektonik uskokow, jego strop zalega na zrnicowanej
gbokoci: od 430 m p.p.t. w rejonie otworu Gomunice 5
do ok. 1500 m p.p.t. w okolicy odkrywki bechatowskiej
(ryc. 2). Implikuje to silne zrnicowanie temperatury wd
termalnych np. w stropowych partiach dolnej jury wody
termalne mog wykazywa temperatury od ok. 20 do 45C.
Dla celw projektowych oszacowano, e na obszarze gmi-
ny Kleszczw strop kompleksu zalega w interwale gbo-
kociowym 10001500 m p.p.t., a stropowe wody zbior-
nika dolnojurajskiego wykazuj temperatur od 30 do 50C.
Wydajnoci wd w zbiorniku dolnej jury w otworach serii
Gomunice i Bechatw nie mierzono, dlatego jedynie na
podstawie waonej wartoci wykazanej w Atlasie zasobw
geotermalnych na Niu Polskim (Grecki, red., 2006)
oszacowano, e moe wynosi ok. 100 m3/h, a ich mine-
ralizacja nie powinna przekracza 5 g/l.
Utwory jury rodkowej wyksztacone s gwnie jako
osady ilasto-piaszczyste z faun. S to piaskowce jasnosza-
re, drobnoziarniste, kruche i porowate, upki, muowce
czarne z syderytami, iowce beowo-szare i ciemnoszare,
mikowe, zawierajce zwglony detrytus rolinny, a w cz-
ci stropowej (kelowej) wapienie. Na podstawie archi-
walnych danych otworowych oszacowano, e w omawia-
nym rejonie utwory jury rodkowej wystpuj w urednio-
nym interwale gbokoci 7001000 m p.p.t., co oznacza,
e zbiornik ten gromadzi wody o temperaturach rzdu 25
30C. W nowo wykonanym otworze Kleszczw GT-1 strop
jury rodkowej nawiercono na gbokoci 1197 m p.p.t.
Rozbieno w stosunku do stanu rzeczywistego wynikaa
z trudnego do przewidzenia wystpienia anomalnie zwik-
szonej miszoci utworw jury grnej w strefie wiercenia.
Anomalia zwizana jest przypuszczalnie z obecnoci lo-
kalnej struktury typu rowu tektonicznego, zrzucajcego
kompleks rodkowojurajski na gboko ok. 1200 m p.p.t.
(strop) i zaznacza si jednoczenie w postaci znacznej
redukcji miszoci utworw jury dolnej (ryc. 2).
Poziomy wodonone jury rodkowej stwierdzono (bez
pomiaru wydajnoci) w otworze Gomunice 15 w inter-
wale gbokoci 580955 m, Gomunice 1 (ok. 3 km na
poudniowy zachd od Gomunic poza granicami ryc. 1)
w interwale 9351077 m i w otworze Gomunice 4 625
636 m p.p.t. Szacowane wydajnoci tych wd, wedug
Greckiego (op.cit.), mog osiga ok. 50 m3/h, przy mine-
ralizacji do 3 g/l.
Utwory jury grnej maj do jednolite wyksztacenie
litologiczne s to gwnie wapienie, czsto margliste lub
piaszczyste, margle, niekiedy z wkadkami gipsw i anhy-
drytw. Podrzdnie wystpuj piaskowce glaukonitowe.
W skaach jury grnej znajduje si liczna fauna, umoli-
wiajca ustalenia stratygraficzne. Miszo osadw gr- wisy (gliny morenowe, osady rzeczne i fluwioglacjalne).
nojurajskich na terenie gminy jest zmienna, od 0 m w otwo-
rze Gomunice 5 do 800 m w otworze Bechatw 2A i ponad
1000 m w strefie wiercenia Kleszczw GT-1 (ryc. 2). Sza-
606
cowany uredniony interwa gbokociowy wystpowa-
nia utworw jury grnej to 200700 m p.p.t., co oznacza,
e wody tego zbiornika powinny osiga rednie tempera-
tury ok. 20C. W otworze Kleszczw GT-1 wystpowanie
ska grnojurajskich stwierdzono w interwale 1301200 m
(temperatura wd powinna wynosi powyej 30C).
Wydajno tych wd nie bya mierzona, a jedyne informa-
cje odnonie wodononoci zbiornika grnojurajskiego do-
tycz zarejestrowanych silnych i nieopanowanych ucie-
czek puczki w otworach: Gomunice 2 w interwale gbo-
koci 220830 m p.p.t., Gomunice 4 w interwale 140
625 m i Gomunice 1 w interwale 57935 m. W rejo-
nie Kleszczowa zbiornik grnojurajski przypuszczalnie
gromadzi wody sodkie, a wydajno wd szacuje si na
ok. 30 m3/h.
Kreda. Kred doln reprezentuje seria iowcw i mu-
owcw ciemnoszarych i czarnych z wkadkami sydery-
tw. Stropow cz tworz piaski i piaskowce drobno- i
rednioziarniste, czsto glaukonitowe lub z wkadkami
piaskowcw z oolitami elazistymi. W pnej kredzie two-
rzyy si osady gbszego morza, wyksztacone gwnie w
facji marglistej z wkadkami wapieni, opok i czertw. Naj-
wysza kreda grna to gezy szare z wkadkami margli
piaszczystych z ziarnami glaukonitu i igami gbek. Utwo-
ry kredowe wystpuj na omawianym obszarze lokalnie i
w ograniczonym zakresie oraz przy niewielkiej miszoci
(ryc. 1 i 2). Ustalono, e w strefie Kleszczowa mog osi-
ga kilkadziesit metrw, w interwale gbokoci 100
200 m p.p.t. (w otworze Kleszczw GT-1 nie zostay stwier-
dzone). Utwory kredy dolnej maj wyrniajce si na
obszarze Niu Polskiego parametry zbiornikowe; buduj
zbiorniki wd o duej wydajnoci. Jednak pytkie zalega-
nie kompleksu w rejonie Kleszczowa dyskwalifikuje go
jako zbiornik wd termalnych. Poza tym maa miszo
piaskowcowych utworw dolnej kredy (kilka metrw) rzu-
tuje niekorzystnie na wydajno wd (do 15 m3/h, op.cit.).
Z uwagi na wystpowanie rozlegego leja depresji, spowo-
dowanego odwodnieniem Kopalni Wgla Brunatnego Be-
chatw, kompleks utworw kredowych obecnie pozostaje
suchy.
Kenozoik. Niezgodnie na utworach kredowych zale-
gaj morskie osady oligoceskie. W spgu reprezentowane
s przez piaski i rozsypliwe piaskowce z glaukonitem, kt-
re ku grze przechodz w utwory muowo-ilaste. W mioce-
nie nastpia intensywna sedymentacja ldowa, podczas
ktrej osadzay si gwnie muki i piaskowce kwarcowe.
W stropie osadw mioceskich, w obrbie piaskw i iw
wystpuj pokady wgli brunatnych, powstae przez na-
gromadzenie w rozlegych jeziorzyskach duych iloci ma-
terii rolinnej (rejon Konina, Turka i Bechatowa). W gra-
nicach bechatowskiego zoa wgla brunatnego wystpuj
wapienie jeziorne, bogate w sodkowodne i ldowe mi-
czaki. Pliocen reprezentowany jest przez iy pstre.
Utwory czwartorzdu to osady trzech zlodowace, przy
czym najlepiej wyksztacone s utwory ze zlodowacenia
W holocenie przewaaa akumulacja rzeczna osadziy si
wtedy mady i piaski oraz lokalnie torfy. Skay kenozoiczne
wystpuj na caym analizowanym obszarze.

Neogeski kompleks wodonony w rejonie Kleszczo-
wa jest zrnicowany pod wzgldem litologicznym. Wy-
rnia si w nim trzy poziomy wodonone: nadwglowy,
wglowy i podwglowy (Zdechlik, 2004; Motyka i in.,
2007). W podwglowym poziomie wodononym warstwa-
mi wodononymi s piaski drobnoziarniste z pyami i py-
em wglowym, lokalnie scementowane. Wspczynniki
filtracji tych warstw mieszcz si najczciej w przedziale
od 1,2 10-5 do 3,5 10-5 m/s (Motyka i in., 2007). Poziom
wodonony czwartorzdu buduj w przewadze piaski red-
nioziarniste, a podrzdnie rwnie pospki (Bieniewski i
in., 1980). Przecitna warto wspczynnika filtracji pia-
skw i wirw czwartorzdowych wynosi ok. 2,3 10-4 m/s.
Poziomy wodonone neogenu i czwartorzdu w rejonie
Kleszczowa zostay cakowicie zdrenowane przez grnic-
two wgla brunatnego.
Tektonika obszaru
Rw Kleszczowa (Bechatowa) stanowi dominujc
struktur geologiczn w analizowanym rejonie. Procesy
zwizane z jego powstaniem i rozwojem miay istotny
wpyw na warunki sedymentacji osadw (Baraniecka i in.,
1980). Gboki rw tektoniczny powsta w miocenie w
wyniku alpejskich ruchw tektonicznych i stanowi wsk
struktur zapadliskow (o szerokoci 1,53 km), rozciga-
jc si w kierunku wschd-zachd na dugoci ok. 78 km w analizowanym rejonie dostarczyy wyniki prac geolo-
(Gotowaa & Hauszczak, 1999). Zajmuje pooenie po-
przeczne w stosunku do gwnych jednostek geologicz-
no-strukturalnych: synklinorium szczecisko-dzko-mie-
chowskiego i monokliny przedsudeckiej (Ciuk, 1980) i prze-
cina szereg struktur synklinalnych i antyklinalnych o kie-
runku NW-SE (Poaryski, red., 1974). Wczeniejsze pro-
cesy fadowe dotykajce utworw jury i kredy odbyway
si w fazie laramijskiej (Poaryski, red., 1974; Ciuk, 1980).
Nastpnie, wskutek silnej denudacji, w strukturach antykli-
nalnych (jura rodkowa i grna) odsoniy si partie osiowe
utwory kredy w synklinach pozostay niezerodowane.
W otoczeniu zoa Bechatw ukad warstw jest silnie
zaburzony tektonicznie (ryc. 2). Elementy fadowe zostay
zdyslokowane dwiema zasadniczymi generacjami usko-
kw (Baszkiewicz i in., 1968). Pierwsz tworz gwnie glonej flory. Ziarna piaskowcw s rnie obtoczone i bar-
uskoki rwnolege do osi elementw fadowych, drug dzo czsto spkane, ze spoiwem kontaktowym, ilastym.
mioceskie uskoki o kierunku rwnolenikowym, two-
rzce rw Kleszczowa.
Zbiorniki wd termalnych w rejonie Kleszczowa
Przeprowadzone przed wierceniem otworu Kleszczw
GT-1 analizy archiwalnych danych otworowych oraz wa-
runkw hydrogeologicznych rejonu Kleszczowa jedno-
znacznie wykazay, e zbiorniki wd podziemnych najbar-
dziej predestynowane do geotermalnego wykorzystania to
zbiorniki jury dolnej oraz triasu grnego i rodkowego. Za
gwny obiekt geologiczny o takim zastosowaniu uznano
zbiornik dolnej jury. Zaoono, e najbardziej prawdopo-
dobnym interwaem gbokociowym wystpowania tego
zbiornika w planowanej strefie wiercenia jest interwa
10001500 m p.p.t., stwierdzony w otworze Gomunice 4.
Przewidywano, e rednia temperatura tych wd na obsza-
rze gminy wyniesie ok. 35C (30C partie stropowe,
Przegld Geologiczny, vol. 58, nr 7, 2010
45C partie spgowe), a wydajno eksploatacyjna ok.
100 m3/h oraz, e bd to wody o niskiej mineralizacji
rzdu 5 g/l.
Majc na uwadze skomplikowan tektonik obszaru
oraz zakadajc wszelkie moliwe do wystpienia sytuacje
geologiczne, w projekcie prac geologicznych dla otworu
Kleszczw GT-1 (Bujakowski i in., 2008) zaoono kilka
wariantw wiercenia, zarurowania i oprbowania otworu
np. w przypadku wystpienia stropu zbiornika jury dolnej
na innej ni przewidywano gbokoci, tj. 10001500 m
(w otworze Gomunice 5 strop stwierdzono na gbokoci
400700 m). Skutkowaoby to obnieniem moliwych do
uzyskania temperatur do ok. 20C. Przyjmujc tak ewen-
tualno, zaoono moliwo udostpnienia zbiornika
triasowego, ktrego zasig gbokociowy gwarantowaby
uzyskanie temperatur rzdu 60C. Oszacowano, e zbior-
nik triasu grnego w analizowanym rejonie wystpuje w
interwale gbokociowym 15001900 m p.p.t. (stwier-
dzony pniejszym wierceniem strop triasu grnego znaj-
dowa si 1590 m p.p.t.), gromadzi solanki o mineralizacji
ok. 90 g/l i temperaturze 4560C (w zalenoci od gbo-
koci ujcia). Na podstawie danych archiwalnych przyjto
prognostycznie wydajno wd z triasu grnego na
25 m3/h.
Nowych danych na temat gbokoci zalegania warstw
geologicznych i moliwoci eksploatacji wd termalnych
gicznych zwizanych z odwierceniem otworu geotermal-
nego Kleszczw GT-1. Dane te zweryfikoway przyjte w
projekcie parametry, generalnie jednak potwierdziy pod-
stawowe zaoenia.
Podczas realizacji wiercenia Kleszczw GT-1 z pozio-
mu jury dolnej uzyskano w trakcie pompowa pomiaro-
wych maksymaln wydajno wody na poziomie 200,6 m3/h,
o temperaturze wypywu 52,2oC (Biernat i in., 2009). Strop
jury dolnej nawiercono na gbokoci 1484,5 m, a spg na
1590 m p.p.t. (ryc. 2). Jest to wic kompleks o niewielkiej
miszoci (105,5 m). Zbiornik zbudowany jest z piaskow-
cw drobnoziarnistych, kwarcowych, szarych o niewiel-
kim zaileniu, przechodzcych w piaskowce drobno-, red-
nio- i rnoziarniste, szare, z pojedynczymi ladami zw-
Skay cechuj si du porowatoci, s spkane. Przepro-
wadzone pompowanie oczyszczajce i pomiarowe po-
twierdziy du zasobno zbiornika. Przed rozpoczciem
pompowania oczyszczajcego zwierciado wd stabilizo-
wao si w otworze na gbokoci 53,80 m. Pompowanie
pomiarowe przeprowadzono z wydajnoci: Q1 = 73,1 m3/h
(depresja s1 = 8,43 m), Q2 = 140 m3/h (depresja s2 = 23,24 m),
Q3 = 200,6 m3/h (depresja s3 = 40,72 m, pooenie dyna-
micznego zwierciada wody 89,9 m p.p.t.). Zgodnie z
prognoz wody charakteryzuj si nisk mineralizacj
4,6 g/dm3 (w projekcie prac geologicznych przewidywano
mineralizacj 5 g/dm3). Dominujcymi jonami s chlorki
(2531 mg/dm3) i sd (1574 mg/dm3), nadajce wodzie typ
hydrogeochemiczny chlorkowo-sodowy (wg klasyfikacji
Altowskiego-Szwieca).
Jura rodkowa nawiercona zostaa na gbokoci 1197 m
p.p.t. Kompleks buduj margle piaszczyste, iowce margli-
ste, piaskowce drobno- i rednioziarniste, muowce i io-
607
Przegld Geologiczny, vol. 58, nr 7, 2010
wce. Wykonane w trakcie wiercenia oprbowanie poziomu
piaszczystego w przedziale gbokoci 13421395,5 m p.p.t.
rurowym prbnikiem zoa, wykazao przypyw wd ok. 89,9 m p.p.t. i depresji 40,72 m. Pozyskane wody termalne
6,77 m3/h. Brak jest danych na temat ich skadu chemiczne-
go i cech fizycznych.
W profilu otworu stwierdzono ponadto utwory neo-
genu i czwartorzdu na gbokoci od 0 do 127,5 m p.p.t.
(w projekcie prac geologicznych zakadano, e wystpuj
0100 m p.p.t.), wyksztacone w postaci piaskw glinia-
stych, piaskw drobno- i rednioziarnistych, glin piaszczy-
stych, piaskw drobnoziarnistych kwarcowych z okrucha-
mi wgla brunatnego i szcztkami kopalnego drewna. Nie
stwierdzono natomiast wystpowania kredy, ktr auto-
rzy projektu przewidywali w przedziale gbokoci od 100
do 200 m (Bujakowski i in., 2008).
Pod utworami neogenu, w otworze Kleszczw GT-1
nawiercono bezporednio grnojurajskie margle z fosfory-
tami, margle piaszczyste, wapienie margliste, wapienie
marglisto-piaszczyste, wapienie detrytyczne i dolomitycz-
ne. Jest to pakiet o wspomnianej ju anomalnie wysokiej
miszoci 1069,5 m (Biernat i in., 2009). Wiercenie
otworu Kleszczw zakoczono na gbokoci 1620 m w
utworach triasu grnego.
Zgodnie z zaoeniami ujtymi w projekcie prac geolo-
gicznych (Bujakowski i in., 2008), strop triasu zosta na-
wiercony na gbokoci 1590 m p.p.t. (zakadano 1500 m).
Trias grny to iowce winiowe z przewarstwieniami jas-
noszarych piaskowcw drobnoziarnistych i rednioziarni-
stych kwarcowych o spoiwie ilasto-wglanowym oraz mu-
owcw zielonych. Skay s porowate, spkane, cz sp- Bechatowa). Kwart. Geol., 12: 279293.
ka jest wypeniona wglanami.
Z uwagi na uzyskane zasoby wd termalnych, spe-
niajce wymogi inwestora, wiercenie otworu Kleszczw
GT-1 zakoczono na gbokoci 1620 m, tj. po przewierce-
niu 30-metrowego pakietu utworw triasu grnego. Cz
robocz otworu stanowi niezafiltrowany odcinek w
interwale gbokoci 14891620 m p.p.t., przy czym naj-
lepsze waciwoci kolektorskie wykazuj dolnojurajskie
utwory piaskowcowe w interwale 15021553,5 m p.p.t.
(Biernat i in., 2009). Oprbowaniu poddano jedynie dwa
poziomy wodonone jury, ale w stropie triasu zgodnie
z przewidywaniami take stwierdzono utwory poro-
wate i spkane, korzystne dla przepywu i akumulacji
wd podziemnych, stanowice potencjalny zbiornik wd
termalnych.
Poniej przedstawiono skrcony profil stratygraficzny
otworu Kleszczw GT-1:
064 m czwartorzd,
64127,5 m neogen,
127,51197 m jura grna,
11971484,5 m jura rodkowa,
1484,51590 m jura dolna,
15901620 m trias grny.
Podsumowanie
Wiercenie otworu Kleszczw GT-1 potwierdzio wyst-
powanie znacznych zasobw wd termalnych w utworach
jury dolnej. S to wody o mineralizacji 4,6 g/dm3 i tempera-
turze na wypywie 52,2oC. Na trzecim stopniu pompowania
608
pomiarowego wydajno otworu wynosia 200,6 m3/h, przy
pooeniu dynamicznego zwierciada wody na gbokoci
wykorzystane zostan do celw ciepowniczych i rekre-
acyjnych w projektowanym w gminie Kleszczw orodku
sportowo-rekreacyjnym.
Wyniki przeprowadzonych prac geologicznych w
pierwszym otworze wraz z rozpoznaniem hydrogeologicz-
nym zostan wykorzystane do zaprojektowania drugiego
otworu Kleszczw GT-2, ktrego lokalizacja powinna zo-
sta precyzyjnie wytypowana z uwagi na szczeglnie
skomplikowan tektonik obszaru bada.
Autorzy niniejszej pracy skadaj podzikowania pracowni-
kom Urzdu Gminy Kleszczw za udostpnienie wynikw prac
zwizanych z odwierceniem otworu Kleszczw GT-1.
Literatura
BARANIECKA M.D., CIELISKI S., CIUK E., DBROWSKI A.,
DBROWSKA Z., PIWOCKI M. & WERNER Z. 1980 Budowa
geologiczna rejonu bechatowskiego. Prz. Geol., 7: 381391.
BIENIEWSKI J., KLECZKOWSKI A.S. & SEWERYN L. 1980
Hydrogeologiczne warunki i odwadnianie zoa Bechatw. Przew. LII
Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wyd. Geol.,
Warszawa: 124144.
BIERNAT H., POSYNIAK A. & BENTKOWSKI A. 2009 Dokumen-
tacja otworowa otworu geotermalnego Kleszczw GT-1 (mat. niepubli-
kowane).
BASZKIEWICZ A., CIELISKI S., DBROWSKA Z.,
KARCZEWSKI L., KOPIK J. & MALINOWSKA L.,1968 Zarys
stratygrafii i tektoniki poudniowej czci niecki dzkiej (rejon
BOCZAR M. & MANTERYS K. 1971 Geologia Polski. Wyd. Geol.,
Warszawa.
BUJAKOWSKI W., BARBACKI A.P., BIELEC B., GRACZYK S.,
HOOJUCH G., PAJK L. & TOMASZEWSKA B. 2008 Projekt
prac geologicznych w celu wykonania otworu poszukiwawczo-rozpo-
znawczego za wodami termalnymi w Kleszczowie. IGSMiE PAN (mat.
niepublikowane).
CIUK E. 1980 Tektonika rowu Kleszczowa i jej wpyw na warunki
powstania zoa wgla brunatnego. Przew. LII Zjazdu Polskiego Towa-
rzystwa Geologicznego, Wyd. Geol., Warszawa: 3856.
DADLEZ R., MAREK S. & POKORSKI J. 2000 Mapa geologiczna
Polski bez utworw kenozoiku. PIG, Warszawa.
GOWACKI E., HORN E., WARDGA A. & UREK E. 1971
Katalog wierce naftowych w Polsce. T. 2, cz. 2, Min. Grn. i Energii,
Warszawa.
GOTOWAA R. & HAUSZCZAK A. 1999 Pozycja i gwne etapy
modoalpejskiego rozwoju rowu Kleszczowa w wietle bada
mezostrukturalnych w odkrywce KWK Bechatw i numerycznej
analizy wynikw wierce. [W:] XX Konferencja Terenowa Sekcji Tek-
tonicznej Polskiego Towarzystwa Geologicznego Modoalpejski rw
Kleszczowa: rozwj i uwarunkowania w tektonice regionu. Wrocaw:
2337.
GRECKI W. (red.) 2006 Atlas zasobw geotermalnych formacji
mezozoicznej na Niu Polskim. Zakad Surowcw Energetycznych,
WGGiO AGH, Krakw.
MOTYKA J., CZOP M., JOCZYK I., JOCZYK M.W. & MARTY-
NIAK R. 2007 Model hydrogeologiczny rejonu wysadu solnego D-
bina (kopalnia Bechatw). [W:] Wspczesne Problemy Hydrogeolo-
gii. T. 13, cz. 3, WGGiO AGH, Krakw: 821830.
POARYSKI W. (red.) 1974 Budowa geologiczna Polski. T. 4 cz. 1,
Wyd. Geol., Warszawa.
ZDECHLIK R. 2004 Wpyw odwadniania KWB Bechatw na zmia-
ny warunkw hydrogeologicznych w rejonie wysadu solnego Dbi-
na. WGGiO AGH, Krakw.
Praca wpyna do redakcji 26.03.2010 r.
Po recenzji akceptowano do druku 7.05.2010 r.