Professional Documents
Culture Documents
121-154
Nikotyna jest bezbarwn, bezwonn i oleist ciecz otrzymywan z lici tytoniu przez destylacj z par wodn w
rodowisku zasadowym i ekstrakcj eterem. Najwiksze zuycie nikotyny jest zwizane z produkcj wyrobw
tytoniowych, a take z produkcj rodkw, ktrych zaywanie ma na celu odzwyczajenie si od palenia.
Nikotyna jest skadnikiem niektrych pestycydw. Naraenie zawodowe na nikotyn moliwe jest przy
produkcji i suszeniu tytoniu. Zatrucia miertelne zdarzay si w latach 20. i 30. XX w. w trakcie opryskiwania
rolin preparatami z nikotyn. Obecnie w Polsce tylko 8 osb byo naraonych na nikotyn o steniu w
powietrzu przekraczajcym warto NDS, tj. 0,5 mg/m3 (dane z 2002 r.).
Do miertelnego zatrucia zawodowego nikotyn dochodzi bardzo rzadko. Objawami ostrego zatrucia maymi
dawkami nikotyny s: pobudzenie oddechu, nudnoci, wymioty, ble i zawroty gowy, biegunka, czstoskurcz,
wzrost cinienia krwi oraz pocenie i linienie si. Po duych dawkach nikotyny stwierdzono ponadto pieczenie w
jamie ustnej, gardle i odku. Pniej nastpowao wyczerpanie, drgawki, osabienie czynnoci oddechowej,
zaburzenie rytmu serca oraz zaburzenia koordynacji ruchowej i piczka. mier moe wtedy nastpi w czasie
od 5 min do 4 h.
*
Warto normatywna nikotyny zostaa zweryfikowana przez Midzyresortow Komisj ds. Najwyszych
Dopuszczalnych Ste i Nate Czynnikw Szkodliwych dla Zdrowia w rodowisku Pracy, ktra
wnioskowaa o pozostawienie dotychczasowej warto NDS nikotyny oraz nieustalanie wartoci NDSCh
zwizku w wykazie wartoci najwyszych dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia
w rodowisku pracy w rozporzdzeniu ministra waciwego do spraw pracy (stan na kwiecie 2007 r.).
Metod oznaczania ste nikotyny w powietrzu stanowiska pracy opublikowano w kwartalniku Podstawy
i Metody Oceny rodowiska Pracy 2003, nr 4(38) oraz zamieszczono w normie PN-86/Z-04170/02.
121
Zatrucia przewleke nikotyn prowadz do zaburze ukadu krenia. Zmiany naczyniowe sprzyjaj
powstawaniu dusznicy bolesnej oraz zawaom serca, a take powoduj: osabienie pamici, zwolnienie pro-
cesw psychicznych i koordynacji myli, brak energii oraz oglne wyczerpanie. Obserwuje si rwnie
zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. Nikotyna jest zwizkiem, ktry powoduje uzalenienie fizyczne
i psychiczne.
W dostpnym pimiennictwie nie znaleziono danych epidemiologicznych dotyczcych zawodowego naraenia
na nikotyn w postaci czystej.
Nikotyna jest substancj o duej toksycznoci ostrej dla zwierzt po podaniu doodkowym warto DL50
mieci si w granicach 3,34 188 mg/kg masy ciaa.
Informacje na temat toksycznoci nikotyny wskazuj na jej wielokierunkowe dziaanie. Naraenie drog
pokarmow szczurw na dawk 1 mg/kg/dzie nikotyn przez 9 dni nie spowodowao adnych zmian. Podobnie
adnych skutkw nie zanotowano po podawaniu nikotyny szczurom w dawce 1,14 mg/kg/dzie przez 34
tygodnie. Dawka czterokrotnie wiksza powodowaa wzrost aktywnoci niektrych enzymw w sercu
szczurw naraonych przez 34 tygodnie. Podobna dawka podawana przez 9 dni wywoywaa zmiany w
zapisie EEG. Naraenie szczurw na nikotyn w dawce 3,5 mg/kg/dzie przez 90 dni oraz na nikotyn w
dawce 12,5 mg/kg/dzie przez 28 dni (dawka skumulowana wynosia odpowiednio: 315 lub 350 mg/kg)
powodowao u zwierzt zaburzenia w gospodarce lipidowej i wglowodanowej. Z obserwacji zalenoci efektu
toksycznego od wielkoci naraenia po podaniu doodkowym nikotyny mona przyj za warto NOAEL
dawk 1,14 mg/kg/dzie, a za warto LOAEL dawk 4,56 mg/kg/dzie.
Nikotyna nie wykazuje dziaania mutagennego, ale jest jednak genotoksyczna (wymiana chromatyd siostrzanych
i aberracje chromosomowe) oraz fetotoksyczna.
Udowodnione dziaanie rakotwrcze wykazuj nitrozoaminy zwizki powstajce w wyniku palenia si tytoniu
(NNN i NNK).
Nikotyna dobrze wchania si przez drogi oddechowe, przewd pokarmowy i skr. Najwiksze stenia
nikotyny stwierdzono w mzgu, nerkach, bonie luzowej odka, rdzeniu nadnerczy, bonie luzowej nosa
i liniankach. Nikotyna wie si z biakami osocza w 5 20% i przenika przez oysko oraz do mleka matek
karmicych. W trakcie metabolizmu nikotyna moe ulega: C-oksydacji, demetylacji poczonej
z C-oksydacj, N-oksydacji oraz N-metylacji. Jej gwnymi metabolitami s: kotynina i nikotyno-1-N-tlenek.
Nikotyna i jej metabolity s szybko wydalane przez nerki.
Mechanizm dziaania nikotyny jest wypadkow aktywacji cholinergicznych receptorw nikotynowych
powodujcych pobudzenie komrek nerwowych i desensytyzacji powodujcej zablokowanie przekanictwa
sympatycznego. Dziaania obwodowe wywoane maymi dawkami nikotyny s wynikiem pobudzenia zwojw
autonomicznych i obwodowych receptorw czuciowych, gwnie w sercu i pucach. Pobudzenie tych
receptorw wywouje czstoskurcz, zwikszenie wyrzutu serca, wzrost cinienia ttniczego, zmniejszenie
perystaltyki przewodu pokarmowego i pocenie si.
Najbardziej rozpowszechnionym wrd ludzi przykadem dziaania cznego nikotyny z innymi zwizkami jest
palenie papierosw, w ktrych oprcz nikotyny znajduj si setki innych substancji. Jednoczesnemu
naraeniu szczurw na nikotyn i etanol towarzyszyo znaczce zmniejszenie ich podnoci oraz zaburzenie
reakcji immunologicznych u potomstwa. Nikotyna nasila hepatotoksyczne dziaanie CCl 4.
Na podstawie danych literaturowych przyjto dawk 1,14 mg/kg/dzie (po ktrej nie zaobserwowano adnych
szkodliwych skutkw) za warto NOAEL nikotyny, za dawk 4,56 mg/kg/dzie za jej warto LOAEL
Po analizie danych literaturowych i wykonanych obliczeniach pozostano przy obowizujcej w Polsce wartoci
najwyszego dopuszczalnego stenia (NDS) nikotyny wynoszcej 0,5 mg/m3 z oznaczeniami zwizku literami
Sk i Ft.
W dostpnym pimiennictwie nie znaleziono informacji uzasadniajcych wyznaczenie dla nikotyny wartoci
najwyszego dopuszczalnego stenia chwilowego (NDSCh).
122
CHARAKTERYSTYKA SUBSTANCJI, ZASTOSOWANIE,
NARAENIE ZAWODOWE
Oglna charakterystyka nikotyny (ACGIH 2001; Pattys... 2001; HSDB 2003; ICSC: 0519
1997; Saxs... 2000; Poradnik... 1974; Welzbacher 1998; The Merck 2001):
nazwa zwyczajowa nikotyna
nazwa chemiczna nicotine
wzr sumaryczny C10H14N2
wzr strukturalny
N CH3
123
Waciwoci fizykochemiczne
Waciwoci fizykochemiczne nikotyny (ACGIH 2001; Pattys... 2001; HSDB 2003; ICSC:
0519 1997; Saxs... 2000; Poradnik... 1974; Welzbacher 1998; The Merck 2001):
wygld higroskopijna, oleista ciecz, bezbarwna lub
bladota, ciemniejca na powietrzu i w wietle,
o ostrym, palcym smaku; substancja czysta jest
prawie bez zapachu, po ogrzaniu czu saby
zapach ryb (pirydyny)
masa czsteczkowa 162,23
prg zapachu czysta nikotyna jest bezwonna, ale za prg zapa-
chu przyjmuje si zwykle stenie w roztworze
wodnym rwne 3 10-3 g/dm3 (po ogrzaniu),
(HSDB 2003)
temperatura wrzenia 247 oC (760 mmHg; cin. 1013 hPa)
temperatura topnienia -80 oC
temperatura zaponu 95 oC
temperatura samozaponu 240 oC
gsto wzgldna
(masa waciwa) d420 1,0092 1,0097 (woda = 1, w temp. 20 oC)
gsto par 5,61 (powietrze = 1)
prno par: 0,00566 kPa (0,056 mbar, 0,0425 torr) w temp.
20 oC (Welzbacher 1998; Pattys... 2001); 0,015
kPa (0,15 mbar) w temp. 30 oC (Welzbacher
1998); 0,036 kPa (0,36 mbar) w temp. 50 oC
(Welzbacher 1998); 0,133 kPa (1 mmHg, 133 Pa)
w temp. 62 oC (Pattys... 2001; Saxs... 2000;
HSDB 2003; ICPS, 0519 1997)
granice wybuchowoci: dolna 0,7% obj.; grna 4% obj.
wspczynnik podziau
oktanol/woda Log P = 1,17
rozpuszczalno w wodzie miesza si w kadym stosunku z wod w temp.
do 60 oC (Poradnik 1974; The Merck... 2001)
rozpuszcza si w: alkoholu etylowym, eterze etylowym, chloro-
formie, benzenie, olejach i nafcie
wspczynniki przeliczeniowe
w warunkach normalnych
(w temp. 25 oC, cin. 3101,3 kPa): 1 ppm = 6,64 mg/m3; 1 mg/m3 = 0,15 ppm
(Pattys... 2001).
124
Preparaty nikotyny w postaci aerozolu zawieraj zwykle 0,05 0,06% substancji
czystej, za w postaci pyu 1 2% (Kirk-Othmer... 1977).
Nikotyna jest skadnikiem niektrych pestycydw. Zawieraj one zwykle okoo 1%
nikotyny, ale mog wystpowa w postaci koncentratw 40-procentowych. Nikotyna i jej
sole, gwnie siarczan nikotyny, s stosowane jako insektycydy (Hayes 1982). Jednak w
ostatnich dwudziestu latach ze wzgldu na du toksyczno ta posta nikotyny jest
stosowana w coraz mniejszym stopniu. W latach 60. XX wieku okoo 500 t nikotyny
stosowano w USA w rodkach ochrony rolin. W 1984 r. USA importoway nikotyn w iloci
220 t (HSDB 2003).
Nikotyna bya zwizkiem stosowanym czasami u dzikich zwierzt jako rodek
uspokajajcy (Hayes 1982; Feurt i in. 1958).
Najwiksze zuycie nikotyny jest zwizane z produkcj wyrobw tytoniowych, ktre
zawieraj jej zwykle 1 2% (Tso 1990; Dean 1998). Papieros zawiera 15 20 mg nikotyny,
cygaro 15 40 mg, za tyto do fajek 4,6 32 mg/g proszku (Dean 1998). W cigu ostatnich
10 lat zmniejsza si stenie nikotyny w wyrobach tytoniowych (Tso 1990). Obecnie
przecitny papieros zawiera okoo 0,8 g tytoniu i 9 17 mg nikotyny, z ktrych palacz
wchania okoo 10% (Farmakologia... 2001).
Nikotyna jest stosowana take do produkcji rodkw, ktrych zaywanie ma na celu
odzwyczajenie si od palenia. Guma do ucia (Nicorette, nikotyna z poliakrylanami) zawiera
2,5 mg nikotyny/g vehiculum, za plastry 7 52,5 mg (Dean 1998).
Naraenie zawodowe na nikotyn jest moliwe podczas wdychania jej pyu przy
produkcji i suszeniu tytoniu oraz przez naraenie skry na roztwory nikotyny lub wywar z
tytoniu. Zatrucia miertelne nikotyn u ludzi zdarzay si przy opryskiwaniu rolin
preparatami z nikotyn (azariew 1954). W NIOSH (cyt. za HSDB 2003) podano, e w USA
na nikotyn byo naraonych 4737 robotnikw, w tym 861 kobiet.
Z informacji uzyskanych w Instytucie Medycyny Pracy w odzi wynika, e w czasie
wykonanych pomiarw w 2000 r. w przemyle polskim tylko 8 osb byo naraonych na
stenia nikotyny w powietrzu przekraczajce warto NDS (0,5 mg/m3). Przypadek ten
zanotowano w woj. mazowieckim w przetwrstwie rodkw spoywczych i napojw
(Dawydzik i in. 2002).
Najwicej przypadkw zatru ostrych nikotyn notowano w latach 20. i 30. XX w., co byo
zwizane z czstym stosowaniem insektycydw zawierajcych nikotyn (gwnie
z 40-procentowym koncentratem siarczanu nikotyny), (ACGIH 2001; HSDB 2003). W latach
1930-1935 w USA stwierdzono nawet 288 przypadkw miertelnych (Saxena, Scheman
1985). W tym te czasie ustalono dawk mierteln nikotyny dla czowieka po podaniu
doodkowym, ktra wynosia 30 60 mg, czyli 0,5 1 mg/kg m.c. Zdarzay si jednak
przypadki przeycia po spoyciu 2, a nawet 4 g nikotyny (Franke, Thomas 1936). Dawka
toksyczna nikotyny to 20 mg (Dutkiewicz 1968).
Wikszo przypadkw miertelnych wystpia w cigu kilku pierwszych minut od
naraenia na nikotyn. Bya ona wynikiem zapaci, zatrzymania oddechu i reakcji kuraro-
podobnej na przepon i minie midzyebrowe (ACGIH 2001). mier poprzedza krtki
okres pobudzenia orodkowego ukadu nerwowego (drenia, drgawki toniczno-kloniczne), a
125
nastpnie jego upoledzenie, ktremu towarzyszyy: osabienie mini, dezorientacja (stany
spltania), omdlenia, zwenie renic, spadek cinienia ttniczego krwi i piczka (Haddad,
Winchester 1983; Feurt i in. 1958). Jeeli pacjent przey 0,5 4 h po zatruciu, to wraca do
penego zdrowia (Pattys... 2001; ACGIH 2001).
Wyniki bada pomiertnych po ostrym zatruciu nikotyn wykazyway powikszenie prawej
strony serca, umiarkowany obrzk puc, krwotoczny nieyt odka, zastj krwi w wikszoci
narzdw wewntrznych, obrzk mzgu i znaczne przekrwienie nerek (ACGIH 2001).
Obecnie miertelne zatrucia zawodowe nikotyn s bardzo rzadkie. Jest to czciowo
zwizane z mniejszym jej wykorzystaniem jako insektycydu. Zatrucia nikotyn w rodowisku
pracy zdarzaj si u pracownikw zatrudnionych przy ekstrakcji nikotyny z lici tytoniu oraz
przy zbiorach tytoniu (Lopukhnova i in. 1971).
Absorpcja nikotyny przez nieuszkodzon skr i ukadowe objawy zatrucia mog
wystpi u pracownikw pracujcych przy produkcji i pracy z insektycydami, np. po rozlaniu
ciekej nikotyny (ACGIH 2001; Haddad, Winchester 1983). Stwierdzono, e wolny alkaloid
przenika przez skr szybciej ni jego sole mocnych kwasw (ACGIH 2001).
Objawami ostrego zatrucia maymi dawkami nikotyny (wchonitymi przez skr czy
wdychanie dymu papierosowego lub aerozoli owadobjczych) s: przyspieszenie oddechu,
nudnoci, wymioty, ble i zawroty gowy, biegunka, czstoskurcz, podwyszenie cinienia
ttniczego krwi oraz pocenie si i linotok. Po stopniowym ustpieniu tych objaww
nastpuje okres osabienia. Po duych dawkach nikotyny (zaytych doustnie lub wchonitych
przez skr) stwierdzono pocztkowo wystpujce pieczenie w jamie ustnej, gardle i odku,
po ktrym wystpiy wyej wymienione objawy. Pniej nastpowao wyczerpanie, drgawki,
osabienie czynnoci oddechowej, zaburzenie rytmu serca, zaburzenia koordynacji ruchowej i
piczka. mier moe wtedy wystpi w czasie od 5 min do 4 h (Dreisbach, Robertson
1995; Haddad, Winchester 1983; ACGIH 2001).
Dziaanie toksyczne nikotyny badano na ochotnikach, ktrym podawano doylnie
2 mg diwinianu nikotyny. Dawka ta odpowiadaa 0,6 mg czystej nikotyny. Zaobserwowano
wtedy objawy dziaania toksycznego o stopniu nasilenia od niewielkiego do umiarkowanego.
Byy to: nudnoci, wzrost czstoci akcji serca, przyspieszenie oddechu i podwyszenie
cinienia ttniczego krwi. Doylne podanie ochotnikom 3 mg czystej nikotyny, oprcz
wczeniej wymienionych objaww, powodowao take pobudzenie psychoruchowe. Podobne
skutki (nudnoci, wymioty, biegunki, ble oraz zawroty gowy i pobudzenie) notowano u
pracownikw zawodowo naraonych na nikotyn. W dostpnym pimiennictwie nie byo
jednak informacji o wielkoci ste nikotyny, ktre te objawy wywoyway (ACGIH 2001).
Osobn grup naraon na ostre dziaanie nikotyny s dzieci. W ich przypadku
najczciej zagroenie jest spowodowane niedostateczn opiek ze strony dorosych. Woolf i
in. (1997) obserwowali 36 dzieci w wieku rednio 3 lat naraonych na nikotyn przez skr
(plastry) lub doodkowo (guma do ucia czy poknicie plastrw). U 14 dzieci (39%)
zanotowano objawy gastryczne (nudnoci, wymioty, biegunki i ble brzucha), osabienie,
zawroty gowy oraz miejscowe wysypki. Objawy te byy przejciowe. Dwoje dzieci
hospitalizowano przez noc. Wszystkie powrciy do penego zdrowia.
126
10 dni 15 mg/dob. W czasie trwania eksperymentu zanotowano takie objawy od
niewielkiego do umiarkowanego stopnia nasilenia, jak: nudnoci, wymioty, ble i zawroty
gowy, pocenie si, podranienie skry w miejscu przyklejenia plastra i niestrawno. Po 1, 2,
3 i 6 tygodniach od naraenia ochotnikom pobierano krew, wykonywano badania hemato-
logiczne, biochemiczne i izolowano komrki jednojdrzaste. Nie stwierdzono zaburze rytmu
serca, cinienia ttniczego, wartoci wskanikw biochemicznych (biako cakowite,
albumina, AspAT, AlAT, alkaliczna fosfataza, bilirubina i kreatynina) oraz hematologicznych
(hemoglobina, hematokryt, MCV, MCHC, MHC, erytrocyty, leukocyty, trombocyty
i eozynofile). Zanotowano jednak znaczce zahamowanie interleukiny 2 (IL-2 po
2 tygodniach podawania nikotyny. Malaa take produkcja IL-10 i TNF- (czynnik martwiczy
nowotworw), (van Dijk i in. 1998).
Wielokrotne naraenie na nikotyn, gwnie dermalne, wystpuje w czasie uprawy
i zbioru tytoniu (Ballard i in. 1995; Haddad, Winchester 1983). Wedug danych US
Department of Agricultura/Kentucky Department of Agricultura w 1992 r. naraonych w ten
sposb byo 4696 robotnikw rolnych, za w USA okoo 150 000 osb. Wynikiem tego
naraenia jest green tobacco sickness (GTS; choroba zielonego tytoniu). Ballard i in.
(1995) zbadali 47 przypadkw tej choroby (w tym 13% stanowiy kobiety). Gwnymi
objawami byo: osabienie (u 100% osb), nudnoci (98%), wymioty (91%), zawroty gowy
(91%), skurcze jelit (70%), bl gowy (60%) i trudnoci w oddychaniu (60%). redni czas, po
ktrym zaczy pojawia si te objawy, to 10 h pracy (od 3 do 17 h). Objawy utrzymyway si
zwykle przez 1 dzie. Wszyscy pracownicy otrzymywali leki przeciwwymiotne, 35 osb
(74%) otrzymywao doylnie pyny, 12 osb (26%) byo hospitalizowanych od 1 do 2 dni, a 2
osoby (4%) wymagay intensywnego leczenia (hipotensja i bradykardia).
Hurt i in. (1998) przeprowadzili eksperyment, w ktrym przez 8 tygodni podawali
palaczom (ktrzy chcieli porzuci nag) nikotyn w sprayu (aerozolu). Przez 1. tydzie
przyjli oni po 15 dawek, a przez nastpne 10 12, a w 7. i 8. tygodniu 7 9 dawek
dziennie. Kada dawka to okoo 0,5 mg nikotyny (stosowano maksymalnie 1 2 mg/h).
Objawy dziaania toksycznego zanotowano tylko w 1. tygodniu. Stwierdzono: katar, kaszel,
podranienie bon luzowych nosa oraz garda, zawienie i kichanie.
Z danych na temat zawartoci tytoniu w papierosach (15 20 mg) oraz wartoci dawki mier-
telnej dla czowieka (okoo 30 60 mg, czyli 0,4 0,9 mg/kg m.c, tj. 2 3 krople) wynika, e
dawka miertelna jest zawarta w 2 3 g tytoniu (w 2 3 papierosach). Tyto jest jednak
mniej toksyczny ni naleaoby oczekiwa, poniewa w czasie palenia papierosw wikszo
nikotyny ulega rozkadowi (Dreisbach, Robertson 1995). W czasie palenia cygara absorbo-
wane przez palacza jest 1 4,5 mg nikotyny (ACGIH 2001).
Palenie tytoniu moe by przyczyn niewydolnoci wiecowej oraz moe zwiksza
zapadalno na nowotwory jamy ustnej, pcherza moczowego i drg oddechowych, za co
odpowiedzialne s nitrozoaminy (np. N-nitrozonornikotyna), WWA, tlenek wgla i inne
zwizki obecne w tytoniu i dymie papierosowym (Dreisbach, Robertson 1995; ACGIH 2001).
Zatrucia przewleke nikotyn prowadz do zaburze ukadu krenia. Nikotyna
powoduje wzrost cinienia ttniczego krwi, gorsze ukrwienie naczy i przyspiesza procesy
miadycowe w naczyniach krwiononych. Zmiany naczyniowe sprzyjaj powstawaniu
dusznicy bolesnej oraz zawaom serca. Obserwuje si te inne objawy przewlekych zatru
nikotyn: osabienie pamici, zwolnienie procesw psychicznych i koordynacji myli, brak
127
energii i oglne wyczerpanie. Wystpuj rwnie zaburzenia ze strony przewodu pokarmo-
wego. Nikotyna powoduje wzmoone wydzielanie soku odkowego i spastyczne skurcze
mini gadkich jelit i drg ciowych (Dutkiewicz 1968). Nikotyna jest zwizkiem, ktry
powoduje uzalenienie fizyczne i psychiczne (Maisto i in. 2000; Farmakologia... 2001).
Z obserwacji poczynionych w miejscach pracy przez Muramatsu i in. (1987) wynika, e
w biurach, w ktrych wypalano dziennie 28 48 papierosw, stenie nikotyny w powietrzu
wynosio 31,5 43,2 g/m3. Bierny palacz wchania do 50 g nikotyny/h (0,05 papierosa/h).
Podobnie byli naraeni podrni w pocigach i samolotach, gdzie stenie nikotyny w
powietrzu wynosio odpowiednio: 48,6 lub 28,8 g/m3, co odpowiadao wypaleniu" przez
osob niepalc 0,023 lub 0,014 papierosa/h. Przy zaoeniu, e wentylacja puc dorosego
czowieka wynosi 10 dm3/min, bierny palacz przyjmuje 0,6 30 g nikotyny/h (Guerin,
Buchanan 1988). Dzienne naraenie na due stenia nikotyny (powyej 310 g/dzie) u
biernych palaczy odpowiada wypaleniu 0,31 papierosa (Muramatsu i in. 1987).
Badania epidemiologiczne
Nikotyna jest substancj o duej toksycznoci ostrej. Miar tej toksycznoci jest warto
DL50, ktra dla tej substancji mieci si w granicach 3,34 188 mg/kg masy ciaa po podaniu
doodkowym (tab. 1.). Wedug klasyfikacji dziaania toksycznego substancji chemicznej
nikotyna naley do II klasy toksycznoci.
Nikotyna podana jednorazowo, doylnie w dawkach 0,23 0,84 mg/kg powodowaa
napady drgawek u szczurw, myszy i psw. U psw po doylnym podaniu nikotyny w dawce
1,5 mg/kg obserwowano wymioty oraz przemijajce pobudzenia, a nastpnie depresj i pora-
enie orodkowego ukadu nerwowego, autonomicznych zwojw nerwowych i zakocze
nerwowych mini szkieletowych. Padnicie zwierzt nastpowao w czasie do 5 min (Ray i
in. 1999).
Skutkiem jednorazowego, dootrzewnowego podania samcom szczurw nikotyny
w dawce 1 mg/kg bya reakcja ze strony ukadu immunologicznego, polegajca na zahamo-
waniu proliferacji limfocytw T. Dodatkowym skutkiem dziaania nikotyny, jaki odnotowali
Singh i in. (2000) w tym eksperymencie, by podniesiony poziom kortykosteronu w surowicy.
Autorzy eksperymentu uwaali, e przy naraeniu ostrym zmiany regulacji proliferacji
limfocytw T zale od ukadu podwzgrze-przysadka-nadnercza.
Skutki jednorazowego, podskrnego podania nikotyny w dawkach 0,2 mg/kg lub
0,4 mg/kg oceniano na samcach szczurw. Na podstawie wynikw przeprowadzonych bada
stwierdzono, e obie dawki nikotyny hamuj bezruch szczurw w tecie pywania, natomiast
podanie nikotyny w dawce 0,4 mg/kg dodatkowo zmniejszyo aktywno lokomocyjn
szczurw. Tizabi i in. (1999) uwaaj, e nikotyna wywiera dziaanie antydepresyjne.
128
Tabela 1.
Wartoci dawek letalnych nikotyny dla zwierzt dowiadczalnych
Gatunek
Droga podania DL50, mg/kg Pimiennictwo
Zwierzt
Szczur doodkowa 188 HSDB 2003;
Saxs... 2000
50 60 HSDB 2003
53 ACGIH 2001
50 Saxs... 2000
dootrzewnowa 30 HSDB 2003
14,6 Handbook 1991
5,9 Saxs... 2000
podskrna 25 HSDB 2003;
Saxs... 2000
37 47 Handbook 1991
doylna 2,8 Handbook 1991
1,0 HSDB 2003
dermalna 285 Handbook 1991
140 HSDB 2003;
Saxs... 2000
Mysz doodkowa 24 HSDB 2003;
Handbook 1991
3,34 Saxs... 2000
3,3 ACGIH 2001
dootrzewnowa 11,0 Handbook.. 1991
5,9 Saxs... 2000
podskrna 16 Handbook 1991
doylna 0,55 Handbook 1991
0,3 Saxs... 2000
Krlik podskrna 50 Saxs... 2000
20 Handbook 1991
doylnie 6,25 Handbook 1991
winka morska podskrna 40 Handbook 1991
129
Wilson, DeEds (1936) podawali szczurom nikotyn wraz z poywieniem przez okres
300 dni. Wykazali oni, e spoycie powyej 1,2 mg/kg (60 ppm) nikotyny hamowao wzrost
szczurw, natomiast spoycie nikotyny w dawce ponad 10 mg/kg (500 ppm) prowadzio do
padnicia zwierzt.
Skutkiem 9-dniowego naraenia szczurzych noworodkw (obu pci) na nikotyn
podawan wraz z diet w dawce 0,1 lub 0,4 mg/kg/dzie (od 4. do 12. dnia ycia) byy
zmiany w zapisie EEG zahamowanie (silniejsze po wikszej dawce nikotyny) odpowiedzi
hipokampu na bodce. Autorzy tego eksperymentu nie odnotowali zaburze przyrostu masy
ciaa naraanych zwierzt (Ehlers i in. 1997).
Tabela 2.
Skutki dziaania toksycznego nikotyny u zwierzt dowiadczalnych
Gatunek Czas Stenie/dawka
zwierzt naraenia nikotyny Objawy Pimiennictwo
Szczur 20 h/dzie 501 g/m3 zmniejszony przyrost masy ciaa Waldum i in.
(samice) 5 dni/tydzie 151 bez zmian makro- i mikroskopo- 1996
2 lata wych puc
130
cd. tab. 2.
Gatunek Czas Stenie/dawka
zwierzt naraenia nikotyny Objawy Pimiennictwo
131
Wenzel i Richards (1970) podawali szczurom nikotyn wraz z wod pitn w dawce
1,14 lub 4,56 mg/kg/dzie przez 34 tygodnie. Odnotowali oni po wikszej dawce wzrost
aktywnoci dehydrogenazy izocytrynianowej i -glukuronidazy w komrkach minia
sercowego szczurw.
Chowdhury i in. (1995) oceniali na podstawie takich parametrw, jak: przyrost masy
ciaa, masa trzustki, stenie glukozy i insuliny w surowicy oraz poziom amylazy w
komrkach trzustki, a take wynikw bada histopatologicznych tego narzdu wpyw
nikotyny (rozpuszczonej w wodzie pitnej) w dawce 12,5 mgkg/dzie na samce szczurw w
naraeniu 28-dniowym. Na podstawie uzyskanych wynikw stwierdzono, e nikotyna
spowodowaa uszkodzenie trzustki, ktrego wynikiem byo zahamowanie sekrecji enzymw
trzustkowych.
Ashakumary i Nijayammal (1997) oceniali wpyw nikotyny na gospodark lipidow.
Badania przeprowadzili na samcach szczurw, ktrym nikotyn podawano doodkowo
w dawce 3,5 mg/kg masy ciaa przez 90 dni. Zaobserwowali oni wzrost stenia cakowitego
cholesterolu, fosfolipidw i triglicerydw w surowicy, podwyszony poziom VLDL i LDL
w surowicy oraz obnion aktywno lipazy i acylotransferazy lecytyno-cholesterolowej
w surowicy.
Kalra i in. (2002) naraali szczury (samce) drog podskrn na nikotyn w dawce
0,03 mg/kg/ 40 50 razy dziennie przez 5 dni, uzyskujc redni dawk 1,2 mg/kg/dzie.
Oceniano wpyw nikotyny na proliferacj limfocytw T, poziom wewntrzkomrkowego
Ca2+ oraz poziom kotyniny we krwi. W wyniku tak przeprowadzonego eksperymentu
stwierdzono: wysoki poziom kotyniny w surowicy, uszkodzenie zdolnoci limfocytw T do
mobilizacji jonw Ca2+ (warunek niezbdny do podziau komrek w cyklu komrkowym) i
zahamowanie proliferacji limfocytw T.
W 7-dniowym eksperymencie przeprowadzonym na samcach szczurw nikotyn
podawano podskrnie w dawce 2 mg/kg/dzie. Na podstawie pomiaru poziomu
monojodotyrozyny, dijodotyrozyny, T3 i T4 w komrkach tarczycy, aktywnoci T3, T4 i TSH
w surowicy oceniano funkcjonowanie tarczycy. Badane parametry nie ulegay zmianie
(Colzani i in. 1998).
Antydepresyjne dziaanie nikotyny stwierdzono w badaniach na szczurach, ktrym
nikotyn podawano podskrnie w dawce 0,4 mg/kg/dzie przez 14 dni (Tizabi i in. 1999) oraz
w dawkach 0,75 lub 1,5 mg/kg/dzie (Semba i in. 1998).
Ocen wpywu nikotyny na komrki mzgowe przeprowadzono na samcach
szczurw, ktrym podskrnie podawano nikotyn w dawce 0,5 mg/kg/dzie przez 21 dni.
Stwierdzono, e nikotyna uatwiaa stymulacj mzgu, a obserwowane skutki byy podobne
do dziaania innych zwizkw okrelanych jako redniopsychoaktywne, np. kofeiny (Bozarth
i in. 1998).
Nikotyn podawano drog podskrn szczurom obu pci w dawce 12 mg/kg/dzie
przez 21 dni. W dowiadczeniu oceniano wskaniki behawioralne (ruchliwo, aktywno
pionow i poziom) oraz wpyw nikotyny na przyrost masy ciaa i aknienie. Jedyne
odnotowane u zwierzt zmiany dotyczyy zahamowania przyrostu masy ciaa oraz zmniejsze-
nia aknienia (Faraday i in. 2001).
Lau i in. (1990) przeprowadzili eksperyment, w ktrym samcom szczurw wszcze-
piono podskrnie tabletki zawierajce: 0 (placebo grupa kontrolna); 5; 15 lub 50 mg
nikotyny. Implanty te uwalniay nikotyn w iloci odpowiednio: 9,9; 29,8 lub 99,8 g/h
przez 3 tygodnie. Wynikiem tak przeprowadzonego eksperymentu byy zmiany czynnoci
wydzielniczej trzustki, ktre objawiay si wzrostem aktywnoci enzymw proteolitycznych
(trypsyny i chymotrypsyny). Badanie histopatologiczne trzustki wykazao obecno
w cytoplazmie komrek licznych wakuoli.
132
Singh i in. (2000) oceniali wpyw podskrnego podania nikotyny samcom szczurw na
ukad immunologiczny. Nikotyna podawana bya w dawce 1 mg/kg/dzie przez 21 dni.
Autorzy eksperymentu stwierdzili, e wielokrotne naraenie na nikotyn powodowao
zahamowanie proliferacji limfocytw T.
Geng i in. (1995) w przeprowadzonym przez siebie dowiadczeniu wykazali, e
nikotyna jest silnym czynnikiem immunosupresyjnym. Dowiadczenia przeprowadzono na
samcach szczurw, ktrym podskrnie (za pomoc implantu) podawano nikotyn w dawce
330 g/zwierz/dzie (okoo 1 mg/kg) przez okres 3 4 tygodni. Stymulacja antygenowa
limfocytw T powoduje ich proliferacj i przejcie fazy G0 w S i G2/M w cyklu
komrkowym. Naraenie na nikotyn powodowao znaczcy spadek liczby komrek w fazie
S i G2/M. Wykazano rwnie, e nikotyna hamuje wzrost wewntrzkomrkowego poziomu
Ca2+ w limfocytach T i B.
Na podstawie wynikw bada toksycznoci nikotyny prowadzonych na zwierztach
(gwnie szczurach) wykazano, e nikotyna wpywa przede wszystkim na orodkowy ukad
nerwowy oraz powoduje zaburzenia w gospodarce lipidowej i wglowodanowej.
133
Tabela 3.
Wyniki bada mutagennoci nikotyny
Rodzaj Pimien-
testu Organizm Gatunek/szczep/typ Stenia nikotyny Wynik nictwo
134
Tabela 4.
Wyniki bada genotoksycznoci nikotyny
135
Dziaanie rakotwrcze
Tabela 5.
Skutki dziaania embriotoksycznego, fetotoksycznego i teratogennego nikotyny
Szczur pokarmo- 2,4 mg/kg/ caa cia podwyszony poziom HSDB 2003
wa dzie hormonu luteinizujcego w
surowicy
Szczur podskrna 2 mg/kg/ dzie caa cia bez zmian masy ciaa Levin i in. 1993
ciarnych samic, rozmia-
ru miotu i masy urodzenio-
wejnegatywny wpyw na
intelekt potomstwa
136
cd. tab. 5.
Gatunek Droga Dawka Czas
zwierzt naraenia nikotyny naraenia Objawy Pimiennictwo
Szczur podskrna 6 mg/kg/ dzie 4. 20. zmniejszenie masy ciaa ACGIH 2001
dzie ciy ciarnych samic, zmniej-
szenie masy ciaa nowo-
rodkw
Szczur podskrna 6 mg/kg/ dzie 4. 20. immunosupresja (zahamo- Basta i in.
dzie ciy wanie proliferacji 2000
limfocytw T)
Szczur brak 0,25 lub okres ciy zahamowanie procesw HSDB 2003
danych 1,0 mg/kg/dzie i laktacji glikogenolizy i glikolizy w
tkance pucnej
okres laktacji zmiany podobne, ale o
sabszej sile
Szczur brak 1,0 mg/kg/ caa cia zmniejszenie liczby pne- Lambers i in.
danych dzie umocytw typu I, 1996.
zwikszenie liczby
pneumocytw typu II o
nieprawidowej morfologii
Szczur brak 3 mg/kg pierwsze zmniejszenie masy uro- HSDB 2003
danych 8 dni trwania dzeniowej noworodkw
ciy
Szczur brak 4,0 mg/kg/dzie 4. 20. zmniejszenie masy ciaa Cutler i in.
danych dzie ciy ciarnych samic 1996
zmniejszenie masy
urodzeniowej podw
Mysz podskrna 0,5 mg/kg/ caa cia bez zmiany masy ciaa Ajarem, Ahmad
dzie 1998
opnienie czasu otwarcia
oczu i pojawienia si
sierci
opniony refleks
zmniejszona aktywno
lokomocyjna
Mysz podskrna 900; 1800; 1., 2., 3. try- wzrost miertelnoci Nasrat i in.
mest ciy okooporodowej 1986
2700 g/kg
skrcenie czasu ciy (po
wikszych dawkach)
137
cd. tab. 5.
Gatunek Droga Dawka Czas
zwierzt naraenia nikotyny naraenia Objawy Pimiennictwo
Mapa podskrna 1,5 mg/kg/dzie 26. 126. zmniejszenie masy i Sekhon 2001
dzie ciy objtoci puc
uszkodzenie funkcji puc
(zmniejszony wskanik
objtoci wydechowej
FEV0,2 i natonej
pojemnoci yciowej FVC,
zwikszony opr drg
oddechowych)
Mapa podskrna 1,5 mg/kg/dzie 26. 120. zmniejszenie masy Grove i in.
dzie ciy nadnerczy i masy trzustki 2001
138
pobraniu wycinka z tego narzdu wykonano badania morfologiczne. W wyniku tak
przeprowadzonego eksperymentu stwierdzono: zmniejszenie natonej objtoci wydechowej
FEV0,2 (23%), zmniejszenie wspczynnika FEV0,2/FVC (11%), wzrost oporu drg oddecho-
wych oraz zmniejszenie masy i objtoci puc.
U potomstwa map naraonych na nikotyn podskrnie w dawce 1,5 mg/kg/dzie
midzy 26. a 160. dniem ciy zanotowano znaczcy spadek masy nadnerczy i trzustki.
Poziom kortyzolu i insuliny w wodach podowych przez cay okres naraenia by znaczco
zmniejszony (Grove i in. 2001).
Basta i in. (2000) podawali ciarnym samicom szczurw podskrnie nikotyn w
dawce 6 mg/kg/dzie przez okres 17 dni ciy (midzy 4. a 20. dniem). Odnotowali oni u
potomstwa (badanie krwi in vitro) silne dziaanie immunosupresyjne nikotyny (zahamowanie
proliferacji limfocytw T), ktre nie ustpowao nawet po indukcji LPS (lipololisacharyd).
Nasrat i in. (1986) podzielili ciarne samice myszy na 3 grupy w zalenoci od czasu
trwania ciy: 1. 6. dzie, 7 13. dzie i od 13. dnia do koca ciy. Wszystkie te grupy
zwierzt byy naraone na nikotyn podawan podskrnie dwa razy dziennie (po p dawki
rano i wieczorem) w dawkach: 900; 1800 lub 2700 g/kg. Zdaniem autorw dawki te
odpowiadaj dawkom nikotyny po wypaleniu odpowiednio: 10, 20 lub 30 papierosw
dziennie. Jedynym objawem naraenia na nikotyn w 1. trymestrze bya zwikszona
miertelno okooporodowa. Naraenie na nikotyn w pozostaych okresach ciy (2. i 3.
trymestr) znacznie zwikszao miertelno okooporodow oraz, wraz ze wzrostem dawki
nikotyny znaczco skracao czas ciy.
Ciarne myszy naraano na nikotyn w dawce 0,5 mg/kg. Stwierdzono, e nikotyna
nie powoduje zmniejszenia masy ciaa, natomiast wydua wiek noworodkw do momentu
otwarcia szpary powiekowej i pojawienia si sierci. Na podstawie wynikw badania
wskanikw behawioralnych, wykazano zmniejszenie aktywnoci lokomocyjnej oraz znaczne
zahamowanie refleksu (Ajarem, Ahmad 1998).
Levin i in. (1993) przeprowadzili badania na ciarnych szczurach, ktrym podawano
podskrnie nikotyn w dawce 2 mg/kg/dzie. Naraenie to nie spowodowao zaburzenia
przyrostu masy ciaa matek, liczebnoci miotu oraz masy urodzeniowej potomstwa.
Stwierdzono natomiast zmiany w ukadzie kostnym.
Wynikiem podowego naraenia szczurw na nikotyn w dawce 1 mg/kg/dzie byo
uszkodzenie puc noworodkw. Zmiany obserwowane w tym narzdzie manifestoway si
zmniejszeniem liczby pneumocytw typu I w powizaniu ze wzrostem liczby pneumocytw
typu II, ale o nieprawidowej morfologii (Lambers, Clark 1996).
Dominiowe podanie nikotyny w dawce 10 mg ciarnym owcom (poczwszy od 20.
dnia ciy) spowodowao zmiany w mzgowym przepywie krwi. Zanotowano rwnie
midzy 130. a 140. dniem ciy wzrost oporu naczyniowego wyliczony na podstawie pomiaru
cinienia (Lambers, Clark 1996).
Cutler i in. (1996) oceniali wpyw nikotyny podawanej podskrnie ciarnym
samicom szczurw w dawce 4 mg/kg/dzie midzy 4. a 20. dniem ciy. Wynikiem takiego
naraenia by spadek masy ciaa matek oraz zmniejszenie masy urodzeniowej noworodka.
Nikotyna podawana ciarnym samicom (szczury, myszy, mapy) wywieraa
negatywny wpyw na potomstwo. Obserwowano u podw zmniejszenie masy urodzeniowej
w zalenoci od: czasu naraenia matek, dawki i drogi podania, a take zmiany w tkance
pucnej, zaburzenia gospodarki wglowodanowej oraz wzrost miertelnoci okooporodowej i
wad rozwojowych koca.
139
TOKSYKOKINETYKA
Wchanianie
Nikotyna dobrze wchania si przez bony luzowe jamy ustnej, przez drogi oddechowe,
przewd pokarmowy i skr (Hardman i in. 1996; Maisto i in. 2000). Najszybciej jest
absorbowana przez puca, a nieco wolniej przez bon luzow nosa i jamy ustnej (przy
paleniu cygar lub fajki) i nosa. Znaczny wpyw na wydajno wchaniania nikotyny ma
medium, w ktrym si ona znajduje (np. dym) im bardziej zasadowe medium (np. dym z
cygara lub fajki), tym atwiejsza absorpcja, podczas gdy wchanianie soli nikotyny i mocnych
kwasw nie jest cakowite (Maisto i in. 2000; HSDB 2003).
Po naniesieniu alkaloidu nikotyny na nieuszkodzon skr psw w cigu 1 h
wchono si 7% dawki, za przez skr uszkodzon 16% (Clarke i in. 1981).
Rozmieszczenie
140
Metabolizm
141
zachodzi z udziaem cytochromw P-450: 2A6, 2B6 i 2D6. Najwiksz aktywnoci
wyrnia si cytochrom P-450 2A6. W wyniku utleniania nikotyny powstaje jon nikotyno-
delta-15-iminowy, ktry jest szybko utleniany przez oksydaz aldehydow do kotyniny.
Tworzenie jonu iminowego jest zalene od wczeniej przyjmowanych lekw (np.
barbituranw). Tworzenie kotyniny zaleny gwnie od iloci NADPH w rodowisku
(Szajerka, Kwiatkowska 1997).
Na podstawie wynikw bada klinicznych wykazano znaczne podwyszenie stosunku
kotyniny do nikotyno-N-tlenku (w porwnaniu z osobami z grupy kontrolnej) w moczu
palaczy chorych na raka pcherza moczowego, piersi, jajnika, puc i prostaty. U chorych tych
stwierdzono zmniejszon aktywno nmonooksygenaz wsppracujcych z FAD,
z jednoczenie duym steniem cytochromu P-450 2A6. U niektrych ludzi stwierdzono te
wad genetyczn, ktra uniemoliwia C-oksydacj nikotyny (Szajerka, Kwiatkowska 1997).
Wydalanie
Eliminacja nikotyny z osocza u ludzi jest dwufazowa. Pokres zaniku zwizku T1/2 wynosi
30 min (Foreign... 1975). Natomiast nikotyna i jej metabolity s szybko wydalane przez nerki.
Wydalanie to zaley od objtoci i pH moczu zmniejsza si wraz z alkalizacj moczu
i ronie ze wzrostem jego objtoci (Goldman 1996; Foreign... 1975). Kinetyka wydalania
nikotyny jest zalena od dawki: 4 12% jest wydalane w postaci niezmienionej
z moczem ludzi i psw po maych dawkach, a po dawce duej (48 mg/kg) prawie 30% dawki.
Cakowita eliminacja u szczurw nastpuje po 16 h, a u psw po 36 h (ACGIH 1991; 2001).
U ludzi 80 90% dawki nikotyny wydala si w postaci metabolitw z moczem.
Gwnymi wydalanymi zwizkami s: kotynina, nikotyno-1-N-tlenek i trans-3-
-hydroksykotynina. Udzia procentowy poszczeglnych metabolitw jest trudny do oceny ze
wzgldu na due rnice w materiale biologicznym pochodzcym zwykle od ludzi palcych z
rn intensywnoci i rne papierosy. Przecitny palacz (wypalajcy okoo 20 papierosw
w cigu 24 h) wydala z moczem rednio 1,39 mg kotyniny i 0,56 mg nikotyno-N-tlenku na
dob (Szajerka, Kwiatkowska 1997).
Mniej istotnymi drogami eliminacji nikotyny z organizmu s: lina, pot i mleko kobiet
karmicych (Maisto i in. 2000). Wydalanie nikotyny ze lin jest specyficzne u psw i map
(Foreign... 1975). Stenie nikotyny w mleku jest 2,9-krotnie wiksze ni w osoczu matek.
Mleko naogowych palaczek moe zawiera 0,5 mg nikotyny/dm3 (American1997;
Goldman 1996; ACGIH 2001).
142
Na poziomie rdzenia krgowego nikotyna hamuje odruchy rdzeniowe, wywoujc
rozkurcz mini szkieletowych. Wysze czynnoci mzgu, ktre odzwierciedla subiektywnie
oceniany stan czuwania lub charakterystyka zapisu EEG, mog by pod wpywem nikotyny
zmieniane w obu kierunkach. Zaley to od wielkoci jej dawki i sposobu zaywania. Wydaje
si, e mae dawki nikotyny pobudzaj, a due hamuj OUN (Farmakologia... 2001).
Dziaania obwodowe wywoane maymi dawkami nikotyny s wynikiem pobudzenia
zwojw autonomicznych i obwodowych receptorw czuciowych, gwnie w sercu i pucach.
Pobudzenie tych receptorw wywouje rne odruchy autonomiczne, powodujc
czstoskurcz, zwikszenie wyrzutu serca, wzrost cinienia ttniczego, zmniejszenie
perystaltyki przewodu pokarmowego i pocenie si. W dziaaniu na ukad sercowo-na-
czyniowy bierze udzia take uwalnianie adrenaliny i noradrenaliny z rdzenia nadnerczy.
Uwalnianie hormonu antydiuretycznego (ADH) z tylnej czci przysadki mzgowej
zmniejsza wydalanie moczu. Wzrasta rwnie stenie wolnych kwasw tuszczowych w
surowicy, najprawdopodobniej na skutek pobudzenia ukadu wspczulnego i wydzielania
adrenaliny (Farmakologia... 2001).
W oysku kobiet znaleziono bardzo wiele adduktw DNA bdcych wynikiem
kowalencyjnego wizania rnych pochodnych benzopirenu i N-nitrozoamin do DNA. U
ludzi ich obecno zauwaono take w biaych ciakach krwi i tkance pucnej palaczy.
Addukty obecne w oysku i innych tkankach palcych matek i ich podw mog inicjowa
zoliwienie agodnych zmian lub inne szkodliwe skutki u matek lub ich potomkw. Problem
ten dotyczy take kobiet ciarnych biernie palcych (Szarejka, Kwiatkowska 1997).
Oprcz niewtpliwego powizania z procesem nowotworzenia, nikotyna i jej
pochodne wpywaj niekorzystnie na organizm ludzki. Nikotyna wywiera szkodliwy wpyw
na bon luzow odka, wywoujc zaburzenia gastryczne. Zwizek ten wzmacnia
dziaanie silnie dranicych czynnikw gastrycznych, a osabia dziaanie czynnikw
osaniajcych. Nikotyna powoduje wzrost: sekrecji kwasu solnego i pepsyny, czynnoci
motorycznej odka, refluksu dwunastniczo-odkowego, ryzyka infekcji Helicobacter
pylori, stenia wolnych rodnikw, stenia czynnika aktywujcego pytki krwi oraz
tworzenia rdbonka i sekrecji wazopresyny. Ponadto nikotyna osabia terapeutyczne
dziaanie antagonistw receptora H2 oraz zmniejsza: syntez prostaglandyn, przepyw krwi w
luzwce odka, wydzielanie luzu oraz wydzielanie naskrkowego czynnika wzrostu
(Szarejka, Kwiatkowska 1997).
Nikotyna moe wpywa niekorzystnie na niektre funkcje neutrofili. W neutrofilach
pochodzcych z komrek puc i ust palaczy stwierdzono (zalene od dawki): supresj
chemotaksji i fagocytozy, wzrost degranulacji i wzrost tworzenia eikozanoidw. Uwaa si
rwnie, e samoistna rozedma puc palaczy jest skutkiem zmiany funkcji neutrofili
(Szarejka, Kwiatkowska 1997).
DZIAANIE CZNE
143
moe wystpi zesp nagej mierci niemowlt (sudden infant death syndrom, SIDS), za
ktr moe by odpowiedzialne m.in. niedotlenienie organizmu spowodowane wzrostem
stenia tlenku wgla we krwi matki i podu (Haustein 1999). Palenie papierosw przez matki
w czasie ciy moe powodowa take: przedwczesne odklejenie si oyska, wzrost
miertelnoci dzieci, przedwczesny pord, pojawienie si spontanicznych deformacji podu
(wystpujce 2,3-krotnie czciej ni u podw matek niepalcych) oraz wystpienie (1,7 razy
czciej) spontanicznych poronie (Haustein 1999).
Najczstszymi defektami rozwojowymi podw s: rozszczep szczki, podniebienia
i wargi, ktre wystpuj 3- 11-krotnie czciej u noworodkw matek palcych ni
u niepalcych, wrodzony ubytek przedniej ciany brzusznej (2 razy czciej) oraz
wielotorbielowato nerek (1,22 razy czciej). Mona take spotka si z wiksz liczb
przypadkw przedwczenie zaronitych szww czaszki (Haustein 1999).
Istotn rol w wystpieniu skutkw teratogennych odgrywa tlenek wgla. U podw
matek palcych moe on by odpowiedzialny za nieprawidowy rozwj kresomzgowia
(dysgenezja), brak lub znieksztacenie koczyn, krtkogowie, mnogie przykurcze koczyn,
niedorozwj puc, wodogowie i nieprawidowoci w rozwoju ucha (Haustein 1999).
Nikotyna zawarta w tytoniu moe by prekursorem powstawania nitrozoamin NNK
i NNN, ktre mog powodowa powstawanie nowotworw. Dzienne spoycie nikotyny
zawartej w 10 g tytoniu pociga za sob naraenie na okoo 20 30 mg NNN i 5 6 mg
NNK w cigu roku, co odpowiada naraeniu na 50 80 g czystej nikotyny. Palenie
papierosw i naraenie na NNN i NNK moe powodowa nowotwory ust, krtani i puc w
poczeniu z nowotworami przeyku, trzustki, nerek i pcherza moczowego. Wzrasta rwnie
ryzyko wystpienia nowotworw jamy nosowej i wtroby. Oprcz tego rakotwrcze
metabolity nikotyny (NNN i NNK) wykazuj dziaanie genotoksyczne (Hoffmann i in. 1985).
Jednoczesnemu naraeniu szczurw na nikotyn i etanol towarzyszyo znaczce
zmniejszenie ich podnoci, skraca si te cakowity czas ich zdolnoci reprodukcyjnych. Ulegay
rwnie nasileniu reakcje zapalne, o czym wiadczy wzrost liczby leukocytw i limfocytw we
krwi (Riesenfeld, Oliva 1987).
Prenatalne naraenie na nikotyn i etanol moe zaburza reakcje immunologiczne
u potomstwa. Po naraeniu szczurw na nikotyn (podanie podskrne, 6 mg/kg/dzie, midzy
4. a 20. dniem ciy) oraz etanol (roztwr 15-procentowy w wodzie, midzy 10. a 20. dniem
ciy) stwierdzono u potomstwa (pomiary wykonano w: 9., 15., 22., 29., 64. i 86. dniu ycia)
zmniejszenie zdolnoci proliferacyjnych komrek T i B (Basta i in. 2000).
Bachtell i Ryabinin (2001) stwierdzili, e nikotyna (w dawce 0,5 mg/kg podana
dootrzewnowo) zmniejsza pobudzenie nerwowe obserwowane po podaniu etanolu myszom
(podanie dootrzewnowe w dawce 2,4 g/kg).
Wong i in. (1986), badajc skutki przewlekego i ostrego naraenia szczurw na
nikotyn i etanol, oceniali: wpyw nikotyny na wywoane etanolem owrzodzenia przewodu
pokarmowego, skad luzu ciany odka i sekrecj kwasw odkowych. Podawanie
doodkowe etanolu (40%, 10 ml/kg) powodowao zmniejszenie iloci luzu ciany odka
i wywoywao owrzodzenie bony luzowej odka. Dziesiciodniowe podawanie nikotyny
(15 lub 25 g/ml wody pitnej) nasilao te objawy i zmieniao skad luzu. Nikotyna wzmagaa
te aktywno wydzielanej w odku histaminy i uwraliwiaa na ni odek. Jednorazowe
podanie nikotyny (doodkowo 2 lub 4 mg/kg), ochraniao luzwk przewodu
pokarmowego szczurw przed owrzodzeniami wywoanymi etanolem. Nie jest jednak
poznany w tym przypadku mechanizm dziaania i zwizek z histamin.
144
Jednorazowe podanie nikotyny i etanolu powodowao wzrost poziomu glukozy,
mocznika i kwasu moczowego we krwi, wzrost aktywnoci AspAT i AlAT we krwi oraz
spadek triglicerydw i biaka cakowitego (Bekairi i in. 1987).
Yuen i in. (1995) badali wpyw na wtrob cznego podawania nikotyny i
tetrachlorku wgla. Dowiadczenie wykonano na szczurach, ktrym podawano przez 10 dni
nikotyn o steniach 54 108 mol/l (8,76 17,52 mg/l), co odpowiadao przewlekemu
paleniu papierosw, za CCl4 jednorazowo, podskrnie w dawce 6 g/kg. Stwierdzono, e
nikotyna nasila hepatotoksyczne dziaanie CCl4 u szczurw. Skutek ten by jeszcze bardziej
widoczny u ciarnych samic.
145
NAJWYSZE DOPUSZCZALNE STENIE (NDS) W POWIETRZU
NA STANOWISKACH PRACY ORAZ DOPUSZCZALNE STENIE
W MATERIALE BIOLOGICZNYM (DSB)
Tabela 6.
Wartoci dopuszczalnych ste nikotyny przyjte w rnych pastwach (ACGIH 2000;
2006; Rozporzdzenie z dn. 29.11.2002 r.; Dyrektywa 91/322 UE; HSDB 2003; ICSC:
0519, 1997; Saxs... 2000; Welzbacher 1998)
146
Podstawy proponowanej wartoci NDS
W celu obliczenia wartoci NDS nikotyny dla czowieka, naley wprowadzi warto
odpowiednich wspczynnikw niepewnoci do wzoru:
w ktrym:
A = 2, wspczynnik zwizany z rnicami wraliwoci osobniczej u ludzi
B = 2, wspczynnik dotyczcy rnic midzygatunkowych i drogi podania
C = 2, wspczynnik dotyczcy przejcia z bada krtkoterminowych do przewlekych
D = 1, zastosowanie wartoci NOAEL
E = 2, wspczynnik modyfikacyjny (dotyczy oceny kompletnoci danych oraz po-
tencjalnych skutkw odlegych).
147
ZAKRES BADA WSTPNYCH I OKRESOWYCH, NARZDY (UKADY)
KRYTYCZNE ORAZ PRZECIWWSKAZANIA DO ZATRUDNIENIA
Uwaga
Lekarz przeprowadzajcy badania profilaktyczne moe poszerzy jego zakres o dodatkowe
specjalistyczne badania lekarskie oraz badania pomocnicze, a take wyznaczy krtszy termin
nastpnego badania, jeeli stwierdzi, e jest to niezbdne do prawidowej oceny stanu zdrowia
pracownika czy osoby przyjmowanej do pracy.
148
Przeciwwskazania lekarskie do zatrudnienia
Uwaga
Substancja wchania si przez skr.
Wymienione przeciwwskazania lekarskie dotycz kandydatw do pracy. O przeciw-
wskazaniach w przebiegu trwania zatrudnienia powinien decydowa lekarz sprawujcy
opiek profilaktyczn, biorc pod uwag wielko i czas trwania naraenia zawodowego oraz
ocen stopnia i zaawansowania zmian chorobowych.
Nikotyna przyczynia si do inicjowania procesw nowotworzenia. Palenie papierosw i
naraenie na nikotyn moe zwiksza ryzyko wystpienia nowotworw o rnej lokalizacji.
W badaniu podmiotowym, podczas bada profilaktycznych, naley uwzgldni wywiad w
kierunku palenia papierosw.
PIMIENNICTWO
149
Patty's Toxicology. Alkylpyridines and miscellaneous organic nitrogen compounds. Nicotine (2001).
5. ed., Vol. 4, Wiley Inc., New York 1226-1232.
Bogdanik T. (1988) Toksykologia kliniczna. Warszawa, PZWL.
Bozarth M.A., Pudiak C.M., KuoLee R. (1998) Effect of chronic nicotine on brain stimulation reward.
I effect of daily injections. Behav. Brain Res. 96, 185-188.
Brams A. i in. (1987) A comparative study, with 40 chemicals, of the efficiency of the
Salmonellaassay and the SOS Chromotest (kit procedure). Toxicol. Lett. 38(1-2), 123-133 [cyt. za:
Pattys... 2001; HSDB 2003].
Brockman H.E. i in. (1984) Mutation tests in Neurospora crassa: a report of the U.S. Environmental
Protection Agency Gene-Tox Program. Mutat. Res. 133, 87-134 [cyt. za: HSDB 2003].
Broussolle E.P. i in. (1989) In vivo specific binding of [3H]-1-nicotine in the mouse brain. Life Sci.
44(16), 1123-1132 [cyt. za: HSDB 2003].
Chowdhury P. i in. (1995) Structural and functional changes of rat exocrine pancreas exposed to
nicotine. Int. J. Pancrestol. 18 (3), 257-264.
Clarke M.L., Harvey D.G., Humphreys D.J. (1981) Veterinary toxicology. 2. ed. London, Bailliere
Tindall, 144 [cyt. za: HSDB 2003].
Colzani R. i in. (1998) The effect of nicotine on thyroid function in rats. Metabolism 47 (2), 154-157.
Cutler A.R. i in. (1996) Prenatal cocaine and/or nicotine exposure in rats: preliminary findings on
long-term cognitive outcome and genital development at brith. Neurotoxicol. Teratol. 18 (6), 635-643.
Dawydzik L. i in. (2002) Opracowanie w ujciu tabelarycznym danych o naraeniu zawodowym
nadzorowanym przez Inspektora Sanitarnego w zakadach pracy w 2002 r. Ekspertyza wykonana na
zlecenie Gwnego Inspektora Sanitarnego. d, Instytut Medycyny Pracy.
Dean B.S. (1998) Nicotine. [W:] Encyclopedia of toxicology. Vol. 2 (F-P). San Diego, Wexler P.,
Academic Press, 417-418.
Doolittle D.J. i in. (1995) The genotoxic potential of nicotine and its major metabolites. Mutat. Res.
344 (3-4), 95-102 [cyt. za: HSDB 2003].
Dreisbach R.H., Robertson W.O. (1995) Tyto i nikotyna. [W:] Vademecum zatru. Zapobieganie,
rozpoznanie i postpowanie 148-149. Warszawa, WZWL.
Dutkiewicz T. (1968) Chemia toksykologiczna. Podrcznik dla studentw farmacji. Warszawa, PZWL
232-234.
Dyrektywa Rady 67/548/EWG wraz z pniejszymi zmianami (do 28 ATP wcznie).
Dyrektywa UE 91/322 z 29 maja 1991 r. w sprawie wartoci dopuszczalnych dotyczcych naraenia
zawodowego. Commission Directive 1991/332/EC.
Ehlers C.L. i in. (1997) Effects of neonatal exposure to nicotine on electrophysiological parameters in
adult rats. Pharm. Biochem. Behav. 58 (3), 713-720.
Faraday M.M., Elliott B.M., Grunberg N.E. (2001) Adult vs. adolescent rats differ in biobehavioral
responses to chronic nicotine administration. Pharmacol. Biochem. Behav. 70 (4), 475-489.
Farmakologia kliniczna (2001) [Red.] H.P. Rang i in. Lublin, Wydawnictwo Czelej 613-618.
Feurt S.D. i in. (1958) Pharmacology and toxicology of nicotine with special reference to species
variation. Science 127, 1054 [cyt. za: Pattys... 2001].
Foreign compound metabolism in mammals (1975) Vol. 3. London, The Chemical Society 156- 270
[cyt. za: HSDB 2003].
150
Franke F.E., Thomas J.E. (1936) The treatment of acute nicotine poisoning. JAMA 106, 507 [cyt. za:
Haddad, Winchester 1983].
Geng Y. i in. (1995) Effects of nicotine on the immune response. I. Chronic exposure to nicotine
impairs antigen receptor-mediated signal transduction in lymphocytes. Toxicol. Appl. Pharmacol.
135 (2), 268-278.
Goodman and Gilmans the pharamacological basis of therapeutics (1996) [Red.] J.G. Hardman i in. 9.
ed., New York, McGraw-Hill, 192 [cyt. za: HSDB 2003].
Grove K.L. i in. (2001) Chronic maternal nicotine exposure alters neuronal systems in the arcuate
nucleus that regulate feeding behavior in the newborn Rhesus macaque. 86 (11), 5421-5426.
Guerin M.R., Buchanan M.V. (1988) Environmental exposure to N-aryl compounds. Carcinog.
Mutagen. Respons. Aromat. Amines Nitroarenes. Proc. Int. Conf. Carcinogenes 3, 37-45 [cyt. za:
HSDB 2003].
Guerzoni M.E., DelCupolo L., Ponti I. (1976) Riv. Sci. Tecnol. Alimenti. Nutr. Um. 6, 161 [cyt. za:
Pattys... 2001].
Haddad L.M., Winchester J.F. (1983) Clinical management of poisoning and drug overdose.
Philadelphia, W.B. Saunders Company 512-515.
Haustein K.O. (1999) Cigerette smoking, nicotine and pregnancy. Int. J. Clin. Pharmacol. Ther. 37(9),
417-427.
Hayes W.J. (1982) Pesticides studies in man. Baltimore, Williams & Wilkins, 86-91.
Handbook of pesticide toxicology (1991) [Red.] W.J. Hayes. Vol. 2. New York, Academic Press, 603-608.
Hemsworth B.N. (1978) IRCS Med. Sci. Libr. Compend. 6, 461-472 [cyt. za: Pattys... 2001].
Hoffmann D., Lavoie E.J., Hecht S.S. (1985) Nicotine: a precursor for carcinogens. Cancer Lett. 26,
67-75.
HSDB, Hazardous Substances Data Bank (2003) Bethseda, National Library of Medicine.
Hurt R.D. i in. (1998) Nicotine nasal spray for smoking cessation: pattern of use, side effects, relief of
withdrawal symptoms, and cotinine levels. Mayo Clin. Proc. 73, 118-125.
ICSC: 0519: Nicotine (1997) IPCS, International Programme on Chemical Safety, CEC.
Kalra R. i in. (2002) Chronic self-administration of nicotine in rats impairs T cell responsiveness.
Pharmacol. Exp. Ther. 302 (3), 205-209.
Kier L.D. i in. (1986) The Salmonella typhimurium/mammalian microsomal assay: a report of the U.S.
Environmental Protection Agency Gene-Tox Program. Mutata. Res. 168, 69-240 [cyt. za: HSDB
2003].
Kirk Othmer Encyclopedia of chemical technology (1977) 3. ed. Vol. 126. New York, Wiley
19781984, V 13, 423 [cyt. za: HSDB 2003].
Konno S., Chiao J.W., Wu J.M. (1986) Cancer Lett. 33, 91 [cyt. za: Pattys... 2001].
Lambers D.S., Clark K.E. (1996) The maternal and fetal physiologic effects of nicotine. 20 (2), 115-126.
Lau P.P. i in. (1990) Dynamic changes of pancrestic structure and function in rats treated chronically
with nicotine. Toxicol. Appl. Pharmacol. 104 (3), 457-465.
azariew N.W. (1954) Szkodliwe substancje w przemyle. T. I. Zwizki organiczne. Warszawa,
Pastwowe Wydawnictwa Techniczne 508-510.
Leuchtenberger C. i in. (1976) Collof. ICNRS 52, 73 [cyt. za: Pattys... 2001].
Levin E.D. i in. (1993) Prenatal nicotine exposure and cognitive performance in rats. 15 (4), 251-260.
151
Lopukhova K.A., Rogailin V.I., Kystaubaeva K.S. (1971) Vopr. Gig. Tr. Prof. Zabol. Mater. Nauch.
Konf., 229. [cyt. za: Pattys... 2001].
Maisto S.A., Galizio M., Connors G.J. (2000) Narkotyki: zaywanie i naduywanie. Warszawa,
Katolicka Fundacja Pomocy Osobom Uzalenionym i Dzieciom Karan 141-166.
McCann J. i in. (1975) Detection of carcinogens as mutagens in the Salmonella/microsome test: assay
of 300 chemicals. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 72, 5135-5139 [cyt. za: HSDB 2003].
Mizusaki S. i in. (1977) Relation between chemical constituents of tobacco and mutagenic activity of
cigarette smoke condensate. Mutat. Res. 48, 319 [cyt. za: Pattys... 2001].
Muramatsu M. i in. (1987) Estimation of personal exposure to ambient nicotine in daily environment.
Int. Arch. Occup. Environ. Health 59(6), 545-550 [cyt. za: HSDB].
Nakayama H. (1988) Nicotine metabolism in mammals. Drug. Metab. Drug Interact. 6(2), 95-122 [cyt.
za: Szajerka, Kwiatkowska 1997].
Nasrat H.A., Al-Hachim G.M., Mahmood F.A. (1986) Perinatal effects of nicotine. Biol. Neonate. 49,
8-14.
NIOSH (NOES Survey 1981-1983) [cyt. za: HSDB 2003].
Pattys Toxicology. Akylpyridines and miscellanous organic nitrogen compounds. Nicotine (2001)
[Red.] E. Bingham i in. 5ed.. Vol. 4. New York, Wiley 1226-1232.
Poradnik fizykochemiczny (1974) Praca zbiorowa. 2. ed. Warszawa, Wydawnictwa Naukowo-
Techniczne.
Rakowocz-Sulczynska E.M., McIntosh D.G., Smith M. (1994) Growth factor-mediated mechanisns of
nicotine-dependent carcinogenesis. Carcinogenesis 15 (9), 1839-1846.
Ray D.E. (1991) Pesticides derived from plants and other organisms. [W:] Handbook of pesticide
toxicology. Vol. 2. New York, Academic Press 603-608.
Riebe M., Westphal K. (1983) Studies on the induction of sister chromatid exchanges in Chinese
hamster ovary cells by various tobacco alkaloids. Mutat. Res. 124(3-4), 281-286 [cyt. za: HSDB
2003].
Riesenfeld A., Oliva H. (1987) Acta Anal. 128(1), 45-50 [cyt. za HSDB 2003].
Rozporzdzenie ministra zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych
wraz z ich klasyfikacj i oznakowaniem. Zacznik. DzU nr 129, poz. 1110.
Rozporzdzenie ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 29.11.2002 r. w sprawie najwyszych
dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy. DzU nr
217, poz. 1833.
Saxena K., Scheman A. (1985) Suicide plan by nicotine poisoning: a review of nicotine toxicity. Vet.
Hum. Toxicol. 27(6), 495497 [cyt. za: Pattys... 2001].
Sax's dangerous properties of industrial materials. Nicotine 2637 (2000) [Red.] R.J. Lewis. 10 ed. New
York, Wiley. Inc.
Sekhon H.S. i in. (2001) Prenatal nicotine exposure alters pulmonary function in newborn Rhesus
monkeys. Am. J. Respir. Crit. Care. Med. 164 (6), 989-994.
Semba J. i in. (1998) Antidepressantlike effects of chronic nicotine on learned helplessness paradigm
in rats. Biol. Psychiatry. 43, 389-391.
Sen S., Sharma A. (1991) Inhibition of clastogenic effects of nicotine by chlorophyllin in mice bone
marrow cells in vivo. Phytother. Res. 5, 130-133 [cyt. za: HSDB 2003].
152
Singh S.P. i in. (2000) Acute and chronic nicotine exsposures modulate the immune system through
different pathways. Toxicol. Appl. Pharmacol. 164 (1), 65-72.
Szajewski J., Feldman R., Gliska-Serwin M. (2000) Leksykon ostrych zatru. Nikotyna. Warszawa,
PZWL 324-325.
Szarejka G., Kwiatkowska D. (1997) Metabolizm nikotyny mechanizm i kliniczne efekty
toksycznego dziaania. Post. Hig. Med. Dow. 51(1), 23-38.
The Merck Index. En encyclopedia of chemicals, drugs, and biologicals. (2001) [Red.] S. Budavari 13
ed. New York, Merck & Co., Inc., Whitehouse Station.
Tizabi Y. i in. (1999) Antidepressant effects of nicotine in an animal model of depression.
Psychopharmacology 142, 193-199.
Trivedi A.H., Dave B.J., Adhvaryu S.C. (1993) Genotoxic effects of nicotine in combination with
arecoline on CHO cells. Cancer Lett. 74(1-2), 105-110 [cyt. za: HSDB 2003].
Trivedi A.H., Dave B.J., Adhvaryu S.G. (1990) Assessment of genotoxicity of nicotine employing in
vitro mammalian test system. Cancer Lett. 54(1-2), 89-94 [cyt. za: Pattys... 2001].
Tso T.C. (1972) Physiology and biochemistry of tobacco plants. Dowden, Hutchinson & Ross,
Stroudburg, PA. [cyt. za: Pattys... 2001].
Tso T.C. (1990) Production, physiology, and biochemistry of tobacco plants. Institute of International
Development and Education in Agriculture and Life Sciences, Beltsville, MD [cyt. za: Pattys... 2001].
Tsujimoto A. i in. (1975) Tissue distribution of [3H]nicotine in dogs and rhesus monkeys. Toxicol.
Appl. Pharmacol. 32, 21-31.
van Dijk A.P.M. i in. (1998) Transdermal nicotine inhibits interleukin 2 synthesis by mononuclear
cells derived from healthy volunteers. Eur. J. Clin. Invest. 28, 664-671.
Waldum H.L. i in. (1996) Long-term effects of inhaled nicotine. Life Sciences 58 (16), 1339-1346.
Welzbacher U. (1998) Niebezpieczne substancje praktyczny poradnik. Nikotyna. Warszawa, Wyd.
Informacji Zawodowej.
Wenzel D.G., Richards M.H. (1970) Effects of chronic nicotine acute hypoxia and their interactions on
myocardial enzymes. Toxicol. Appl. Pharmacol. 16, 656-667.
Wilson R.H., DeEds E. (1936) Chronic nicotine toxicity. I. Feeding of nicotine sulfate, tannate, and
bentonite. J. Int. Hyg. Toxicol. 18, 553-564 [cyt. za: ACGIH 2001].
Wong S.H., Ogle C.W., Cho C.H. (1986) The influence of chronic or acute nicotine pre-treatment on
ethanol induced gastric ulceration in the rat. J. Pharm. Pharmacol. 38, 537-540.
Woolf A. i in. (1997) Childhood poisoning involving transdermal nicotine patches. Pediatrics 99(5),
724.
Woolf A. i in. (1996) Self-poisoning among adults using multiple transdermal nicotine patches. Clin.
Toxicol. 34(6), 691-698.
Wright S.C. i in. (1993) Nicotine inhibition of apoptosis suggests a role in tumor promotion. Faseb. J.
7 (11), 1045-1051.
Yuen S.T. i in. (1995) The effect of nicotine and its inretaction with carbon tetrachloride in the rat
liver. Pharmacol. Toxicol. 77, 225-230.
153
JADWIGA A. SZYMASKA, BARBARA FRYDRYCH, ELBIETA BRUCHAJZER
Nicotine
Abstract
Nicotine is an oily, colourless and odourless liquid obtained from leaves of tobacco plants. The most widespread
use of nicotine is in tobacco as well as in remedies for nicotine abuse. Nicotine is a component of certain
pesticides. Occupational exposure to nicotine is possible during its production and the tobacco drying process.
To date only 8 people have been exposed in Poland to nicotine concentration in the air exceeding the TWA value
which is 0.5 mg/m3 (data from 2002).
Deadly occupational nicotine intoxication is very rare. The symptoms of severe nicotine intoxication with its
small doses are: increased breath stimulation, nausea, vomitting, headache and vertigo, diarrhea, tachycardia,
high blood pressure as well as sweating and excessive saliva production. After the administration of high doses
of nicotine the following symptoms occured: burning sensations in the oral cavity, throat and stomach, fatigue,
palpitations, weakening of the respiratory functions, disturbances of cardiac rhythm, dizziness, weakness, lack of
coordination and coma. Death can then occur within 5 minutes up to 4 hours.
Chronic nicotine intoxication leads to disturbances in the circulatory system. Vascular changes may lead to
angina pectoris and heart attacks; they also cause: a weakening of memory, a slowdown of physical processes
and thought coordination, lack of energy and exhaustion. Disturbances in the digestive system may also occur.
Nicotine causes both physical and mental abuse. No epidemiological data was found concerning occupational
exposure to nicotine in pure form.
Nicotine is a substance of high acute toxicity to animals. After intragastrical administration the LD 50 value is
between 3.34 188 mg/kg of body weight.
Information concerning toxicity of nicotine indicates its multidirectional influence. Exposure of rats at oral doses
(1 mg/kg/day, 9 days or 1.14 mg/kg/day, 34 weeks) caused no changes. When fourfold higher doses were
administered to rats, after 34 weeks they caused an increase in the activity of certain enzymes in the heart,
and the EEG changed after 9 days. Exposure to nicotine for 28 and 90 days (the accumulated dose was 350
or 315 mg/kg respectively) caused a disturbances in lipid and carbohydrate metabolism.
Nicotine has no mutagenic potential, yet it is genotoxic (sister chromatid exchanges and chromosomal
aberrations) as well as fetotoxic.
Nitrosoamines (compounds produced due to tobacco smoking) have proved to show carcinogenic potential.
Nicotine is well absorbed via respiratory tracts, the alimentary canal and the skin. The highest concentrations
were detected in the brain, kidneys, stomach mucosa, adrenal medulla, nasal mucosa and salivary glands.
Nicotine binds with plasma proteins in 5 20%. It penetrates through placenta and gets to the milk of nursing
mothers. During metabolism nicotine can undergo: C-oxidation, demethylation with z C-oxidation, N-oxidation
and N-methylation. Nicotines core metabolites are: cotinine and nicotine-1-N-oxide. Nicotine and its
metabolites are rapidly discharged by the kidneys.
Smoking cigarettes is the most common example of nicotine activity together with many other compounds. In
addition to nicotine, they include hundreds of other substances. Rats simultaneously exposured to ethanol and
nicotine have shown impaired fertility and disturbance of immunological reactions occured in the offspring.
Nicotine increases the hepatotoxic activeness of CCl4.
Basing on the literature data 1.14 mg/kg/day has been accepted as a NOAEL value of nicotine (no negative
results have been observed) whereas 4.56 mg/kg/day has been taken as its LOAEL value.
After an analysis of published data and after conducting necessary calculations the MAC of nicotine in Poland
remains unchanged: 0.5 mg/m3 with Sk and Ft compound symbols.
154