You are on page 1of 12

Anatomi Blok 1.

5
Bismillahirrahmanirrahim.

SPINAL CORD & PERIPHERAL NERVE


Pembagian Sistem Saraf

Anatomis
Diencephalon
Cerebrum
Mesencephalon
Encephalon Truncus cerebri
Pons
SNC Cerebellum
Medulla oblongata
Medulla spinalis
SN

Nervi craniales (N I-XII)

SNP C8
T 12
Nervi spinales L5
S5
Co 1

Fungsional
SN Somatis
SN SN Parasimpatis
SN Otonom/Visceral
SN Simpatis

MEDULLA SPINALIS 1. Spatium subarachnoid


Termasuk sistem saraf pusat di antara piamater & arachnoid mater
Terletak di dalam canalis vertebralis berisi CSF
Dari decussatio pyramidum setinggi L1-2 Cisterna lumbalis: pelebaran spatium
conus medullaris filum terminale subarachnoid pada regio lumbal yang
Saat embrio, medulla spinalis mengisi semua berakhir sampai setinggi S2
canalis vertebralis 2. Spatium subdural
Selaput meninges pelapis medulla spinalis di antara arachnoid mater & duramater
(profunda ke superficial): berisi lymph-like fluid
1. Piamater, melekat sangat erat pada 3. Spatium epidural
medulla spinalis di sebelah luar duramater
2. Arachnoid mater berisi plexus venosus & lemak areolar
3. Duramater, paling tebal Lig. denticulatum, ligamen yang merupakan
Ruangan penebalan dari piamater (menghubungkan
piamater & duramater) yang memfiksasi
1
medulla spinalis agar tetap berada di tengah Nucleus intermedius
canalis vertebralis, badan sel saraf yang ada di bagian sacral
berjumlah 22 (parasimpatis)
Conus medullaris Nucleus intermediolateralis
ujung akhir medulla spinalis setinggi L1-2 badan sel saraf yang ada di bagian
Filum terminale thoracolumbal (simpatis)
jaringan ikat yang melekatkan medulla Terletak pada cornu laterale, ada di
spinalis ke coccyx sepanjang T1 - L3
Cauda equina Dural root sleeves: lapisan duramater di
kumpulan serabut saraf spinalis dari bagian medulla spinalis yang juga menyelubungi
conus medullaris, bentuknya seperti ekor radix dorsal berserta ganglion spinalis dan
kuda radix ventral
Terbentuk cauda equina karena
perkembangan vertebrae lebih cepat NERVUS SPINALIS
daripada medulla spinalis Ada 31 pasang yang terdiri atas:
Pelebaran medulla spinalis 1. 8 pasang cervical
1. Intumescentia cervicalis: pelebaran di 2. 12 pasang thoracal
bagian cervix inervasi extremitas atas 3. 5 pasang lumbal
2. Intumescentia lumbalis: pelebaran di 4. 5 pasang sacral
bagian lumbal inervasi extremitas 5. 1 pasang coccygeal
bawah Keluar dari foramen intervertebralis sesuai
dengan namanya
Pada potongan horizontal medulla spinalis: 1. Pars cervical: nama nervus spinalis sesuai
Substansia grisea dengan vertebra di bawahnya, karena N.
berbentuk seperti huruf H/kupu2, spinalis C1 keluar di antara basis cranii &
terdiri atas kumpulan badan saraf os. atlas
1. Cornu anterior (bagian substansia grisea Ex: N. spinalis C6 keluar lewat foramen
yang lebih lebar di depan) columna intervertebralis di antara VC5 & VC6
grisea anterior 2. Pars thoracal coccygeal: nama nervus
2. Cornu posterior (bagian sunstansia mengikuti vertebra di atasnya
grisea yang lebih sempit di belakang) Ex: N. spinalis T3 keluar lewat foramen
columna grisea posterior intervertebralis di antara VT3 & VT4
3. Cornu laterale columna grisea Ganglion spinale: bersifat sensorik, terletak
lateralis di pediculus arcus vertebra (bagian dorsal) &
Substansia alba masih di dalam canalis vertebralis
melingkupi substansia grisea Radix dorsal/posterior (sensoris): serabut2
1. Funiculus anterior/columna alba antor saraf dari ganglion spinalis masuk ke medulla
2. Funiculus posterior/columna alba postor spinalis (sensorik)
3. Funiculus lateralis/columna alba Processus centralis (arah cornu posterior)
lateralis Processus peripheral (arah nervus spinalis)
Fissura medianus anterior Radix ventral/anterior (motoris): serabut2
Sulcus medianus posterior saraf yang keluar dari medulla spinalis
Sulcus lateralis anterior/anterolateral Radix dorsal & ventral akan membentuk
Sulcus lateralis posterior/posterolateral nervus spinalis melalui foramen
Sulcus intermedius posterior, hanya intervertebralis
terdapat pada segmen cervical Ramus anterior (lebih besar) merupakan
Canalis centalis cabang utama dan akan membentuk plexus
saluran yang terdapat di tengah substansia Ramus posterior
grisea, berisi CSF (cerebrospinal fluid) Ramus meningealis inervasi meninges

2
3
Autonomic Nerve Pathway

SIMPATIS
Nucleus intermediolateralis - Ganglion mesenterica inferior
badan sel saraf preganglion Ramus communicans alba
Keluar dari segmen thoracolumbal (T1-L3) serabut preganglionic pada simpatis,
Ganglion paravertebralis (tuncus semua bermyelin alba,
simpaticus) hanya pada segmen T1-L3
terdapat di kanan kiri medulla spinalis, Ramus communicans grisea
tempat berganti badan sel saraf simpatis serabut postganglionic, tidak bermyelin,
langsung menginervasi organ2 selalu ada tiap segman
- Ganglion cervicale superior, media, et Serabut saraf preganglion simpatis (axon)
inferior berhubungan dengan neuron postganglion
- Ganglion thoracal melalui 1 dari 3 jalur:
- Ganglion lumbal 1. Axon bersinaps di ganglion
- Ganglion sacral paravertebralis yang pertama kali
- Ganglion impar (coccygeal) dicapai
Ganglion paravertebralis yang ada di kanan nervus spinalis ramus communicans
kiri pars cervical dan sacral tidak alba ganglion paravertebralis
berhubungan langsung dengan nervus (bersinaps) ramus communicans
spinalis cervicalis & sacralis, tetapi grisea pada level yang sama
berhubungan dengan ganglion bergabung dengan ramus anterior
paravertebralis di atas & di bawahnya inervasi vasa darah & glandula sudorifera
Ganglion paravertebrale: dari setinggi 2. Axon naik/turun ke ganglion
cervical sampai setinggi coccyg paravertebralis di level atas/bawahnya
Ganglion prevertebrale: sebelum bersinaps
- Ganglion coeliacus nervus spinalis ramus communicans
- Ganglion mesenterica superior alba ganglion paravertebralis pada
4
level yang sama (tidak bersinaps di sini) Serabut saraf preganglion
ganglion paravertebralis pada level di segmen T 6-9 N. splanchnicus mayor
atas/bawahnya (bersinaps) ramus segmen T 10-12 N. splanchnicus minor
communicans grisea bergabung segmen L 1-3 N. splanchnicus lumbalis
dengan ramus anterior Efek simpatis fight-or-flight response
3. Axon hanya lewat ganglion
paravertebralis tanpa bersinaps, PARASIMPATIS
kemudian munuju ganglion Nucleus intermedius
prevertebrale untuk bersinaps badan sel saraf preganglion
nervus spinalis ramus communicans Keluar dari segmen craniosacral
alba ganglion paravertebralis (tidak (nervus cranialis III, VII, IX, X dan S2-4)
bersinaps di sini) serabut saraf parasimpatis tidak berganti badan sel di
preganglion (N. splanchnicus) ganglion ganglion paravertebralis maupun ganglion
prevertebralis (bersinaps) serabut prevertebralis langsung menuju organ
saraf postganglion berganti badan sel di dekat organ
Serabut saraf preganglion
segmen S2-4 N. splanchnicus pelvici
Efek parasimpatis rest and digest

Peripheral Nervous System


Nn. Craniales

Sensorik (afferent)
1. GSA (general somatic afferent) N V, N IX, N X
sensoris kulit dan membran mukosa
2. GVA (general visceral afferent) N IX, N X
glandula parotidea, glomus caroticum, sinus caroticus, auris media, pharynx, larynx, trachea,
bronchus principalis, pulmo, cardio, esophagus, gaster, intestinum sampai flexura coli sinistra, dll
3. SSA (special somatic afferent) N II, N VIII
penglihatan, pendengaran, keseimbangan
4. SVA (special visceral afferent) N I, N VII, N IX, N X
pengecap dan penghidu

Motorik (efferent)
1. GSE (general somatic efferent) N III, N IV, N VI, N XII
otot lurik orbita dan lingua
2. GVE (general visceral efferent) N III, N VII, N IX, N X
parasimpatis
3. SVE (special visceral afferent) N V3, N VII, N IX, N X, N XI
otot branchiomerik otot larynx, pharynx, palatum molle, mastikasi, dan ekspresi wajah

NC. Nama Tipe Modalitas Fungsi


I Olfactorius Sensoris SVA Penciuman
5
II Opticus Sensoris SSA Penglihatan
GSE Gerakan bulbus oculi: [LR6(SO4)3]
III Oculomotorius Motor GVE Parasimpatis: m. ciliaris akomodasi lensa,
m. sphincter pupil miosis
IV Trochlearis Motor GSE Gerakan bulbus oculi: [LR6(SO4)3]
V Trigeminus
V(1) Ophthalmicus Sensoris GSA Sensasi dari bulbus oculi, scalp anterior, upper face
V(2) Maxillaries Sensoris GSA Sensasi dari cavum nasi sinus, palatum, mid face,
gigi maxilla
V(3) Mandibularis Mixed SVE Otot mastikasi, m. tensoris tympani
GSA Sensasi dari dagu, pelipis, cavum oris, lidah, TMJ
(temporomandibular junction), gigi mandibula,
telinga, propriosepsi dari otot mastikasi
VI Abducens Motor GSE Gerakan bulbus oculi: [LR6(SO4)3]
SVE Otot wajah, m. stapedius (auris media)
GVE Parasimpatis: gland. lacrimalis, nasalis, palatina,
VII Facialis Mixed
submandibularis, sublingualis
SVA Rasa: anterior lidah
VIII Vestibulocochlearis Sensoris SSA Pendengaran, keseimbangan
GSA Sensasi dari auris externa
GVA Sensasi dari oropharynx, posterior lidah, carotid
body and sinus)
IX Glossopharyngeus Mixed
SVA Rasa: posterior lidah
SVE Otot: m. stylopharyngeus
GVE Parasimpatis: gland. parotis
GSA Sensasi dari auris externa
GVA Sensasi dari larynx, hypopharynx, cor, pulmo, viscera
abdomen
X Vagus Mixed SVA Rasa: regio epiglottis, hypopharynx
SVE Otot larynx, pharynx (phonasi, menelan)
GVE Parasimpatis: myocardium; otot dan kelenjar
foregut midgut: aktivitas intestinal
XI Accessories Motor SVE M. sternocleidomastoideus, m. trapezius
XII Hypoglossus Motor GSE Otot lidah dan gerakannya

Tempat keluar pada


NC. Tempat keluar pada otak Inti
basis cranii
N. I Bulbus olfactorius tractus Lamina et foramina (SVA)
olfactorius trigonum cribrosa

6
olfactorium striae olfactoriae
medialis et lateralis area
parolfactoria (medial); uncus
(lateral)
Rhinencephalon
N. II Chiasma opticum tractus Canalis opticus (SSA)
opticus CGL radiatio
optica area striata
N. III Pedunculus cerebri (sisi dalam) Fissura orbitalis supor Nucl. N. III (GSE) colliculus supor
Nucl. oculomotorius accessorius
(GVE) ganglion ciliare
N. IV Di bawah colliculus infor Fissura orbitalis supor Nucl. N. IV (GSE) colliculus infor
N. V Tepi samping pons Nucl. principalis et spinalis N. V
N. V(1) Fissura orbitalis supor (GSA)
N. V(2) Ganglion trigeminale For. rotundum Nucl. motorius N. V (SVE)
N. V(3) For. ovale pons
N. VI Antara pons pyramis Fissura orbitalis supor Nucl. N. VI (GSE) colliculus facialis
(kanan-kiri for. caecum)
N. VII Angulus pontocerebellaris MAI (meatus acusticus Nucl. N. VII (SVE) colliculus facialis
internus) Nucl. salivatorius supor (GVE)
Nucl. solitarius (SVA)
N. VIII Angulus pontocerebellaris MAI Nucl. cochleares et vestibulares
(SSA)
tuberculum acusticum
N. IX Sulcus postolivarius For. jugulare Nucl. ambiguus (SVE)
Nucl. spinalis N. V (GSA)
Nucl. solitarius (SVA & GVA)
Nucl. salivatorius infor (GVE)
N. X Sulcus postolivarius For. jugulare Nucl. ambiguus (SVE)
Nucl. spinalis N. V (GSA)
Nucl. solitarius (SVA & GVA)
Nucl. dorsalis N. X (GVE) trigonum
n. vagi
N. XI Sulcus postolivarius For. jugulare Nucl. ambiguus et nucl. N. XI (SVE)
N. XII Sulcus preolivarius Canalis nervi Nucl. N. XII (GSE) trigonum n.
hypoglossi hypoglossi
* Keterangan: = setinggi

Nn. Spinales

PLEXUS
Plexus cervicalis C1-4
Plexus brachialis C5-T1
Plexus lumbalis L1-4
Plexus sacralis L4-S3
Plexus sacrococcygeal S4-Co1
7
Plexus Brachialis

8
9
Dari radix
N. phrenicus (C3-C5) diafragma
N. dorsalis scapula M. rhomboideus major, M. rhomboideus minor, M. levator scapula
N. thoracicus longus M. serratus anterior
Dari truncus
N. suprascapularis M. supraspinatus, M. infraspinatus
N. subclavius M. subclavius
Dari fasciculus lateral
N. pectoralis lateralis M. pectoralis major
Dari fasciculus posterior
N. subscapularis superior M. teres major et minor
N. thoracodorsalis M. latissimus dorsi
N. subscapularis inferior M. subscapularis
Dari fasciculus medial
N. pectoralis medialis M. pectoralis major et minor
N. cutaneus brachii medialis regio brachii
N. cutaneus antebrachii medialis regio antebrachii
Nervus terminal
N. musculocutaneus otot kompartemen anterior regio brachii (M. biceps brachii caput longum et
brevis, M. brachialis, M. coracobrachialis)
N. axillaris M. deltoideus, M. teres minor
N. radialis semua otot kompartemen posterior regio brachii & antebrachii (otot-otot extensor)
N. medianus sebagian besar otot kompartemen anterior regio antebrachii (otot-otot flexor), M.
thenar
N. ulnaris M. flexor carpi ulnaris, medial M. flexor digitorum profundus, sebagian besar otot
intrinsik tangan

10
Plexus Lumbalis

N. iliohypogastricus
N. ilioinguinalis
N. genitofemoralis (ramus genitalis et
ramus femoralis)
N. cutaneus femoris lateralis
N. obturatorius otot kompartemen
medial regio femoris (otot-otot
adductor)
N. femoralis otot kompartemen
anterior regio femoris (M. quadriceps
femoris)

Plexus Sacralis

N. gluteus superior M. gluteus medius et


minimus
N. gluteus inferior M. gluteus maximus
N. ischiadicus otot kompartemen
posterior regio femoris et cruris
1. N. fibularis (peroneus) communis
a. N. fibularis profundus otot
kompartemen anterior regio cruris
b. N. fibularis superficialis otot
kompartemen lateral regio cruris
2. N. tibialis otot kompartemen
posterior regio cruris

11
Tambahan: dermatom

Referensi: rangkuman 1.5 dr. Jun, Grays, KLM, Sobotta, buku2 neuroanatomi, dll

Terima kasih untuk dr. Jun & dr. Indra atas semua masukannya ^^
Maaf masih banyak kekurangan.
-13.55 WIB, 01/04/10-

12

You might also like