Szymon Niemiec

Psychologia jako nauka

Zadano kiedyś pytanie: przedstawicieli jakiego zawodu jest w Polsce najwięcej? Za

czasów Stańczyka odpowiedź była prosta – lekarzy. Każdy bowiem mieszkaniec ówczesnego
miasta stołecznego Krakowa był w stanie na poczekaniu wymyśleć setkę porad medycznych.
Gdybyśmy sprawie przyjrzeli się dzisiaj, moglibyśmy z dużą dozą prawdopodobieństwa
stwierdzić, że najwięcej w Polsce żyje psychologów. Tylu specjalistów od diagnostyki
i zachowań ludzkich nie było przecież od dawna.

Śledząc stopniowe oddzielanie się psychologii od innych nauk humanistycznych na

przełomie XIX i XX wieku można śmiało stwierdzić, że główne nurty psychologiczne podzielić
możemy na dwie kategorie – te zajmujące się badaniem zachowań człowieka i grup
społecznych, oraz te zajmujące się badaniem przyczyn powstawania zaburzeń i ich
leczeniem. Podstawowym celem psychologii jest bowiem takie zrozumienie zachowań
człowieka, które pozwala na promowanie zdrowych stylów i przykładów, oraz korekcję tych,
które uznać można za zaburzone i niewłaściwe. Dzięki tak postawionym celom psycholodzy
mogą w sposób naukowy badać nie tylko poszczególne jednostki, ale też całe grupy
społeczne.

Warto zastanowić się nad różnicą pomiędzy domorosłym „psychologowaniem”, a tym

czym jest, a raczej być powinna psychologia, jako nauka. Nauka, którą się zajmujemy jest
bowiem tą dziedziną, która zajmuje się badaniem mechanizmów i praw rządzących psychiką
oraz zachowaniami człowieka. Jest nauką, która w empiryczny sposób bada i opisuje to, co
dzieje się zarówno w samym umyśle człowieka, jak i w jego interakcjach społecznych.
Wprawdzie jej nazwę tłumaczy się z greckiego jako „nauka o duszy”, jednak współcześnie
trudno się w niej doszukiwać pierwiastka boskiego, a bliższa jest ona etologii w jej
szczególnym, ludzkim ujęciu. Śledząc historię rozwoju psychologii jako oddzielnej dziedziny
nauki łatwo stwierdzimy, że chociaż oficjalnie początki jej datuje się na wiek XIX, to już
w starożytności niektóre z dzieł filozoficznych były poświęcone w dużej mierze temu
samemu, czym psychologia zajmuje się dzisiaj – empirycznej próbie zbadania mechanizmów
psychicznych, które wpływają na zachowania się ludzi jako istot pojedynczych, jak
i społecznych.

Tym, co odróżnia wspomniane wcześniej „psychologowanie” od psychologii

naukowej jest przede wszystkim sposób opisywania zjawisk. W pierwszej możemy mówić
tylko i wyłącznie o przypuszczeniach lub domniemaniach, które opieramy na własnym
myśleniu. Druga bazuje na faktach, udowodnionych w sposób zgodny z metodologią
naukową. O tym, że mamy do czynienia z prawidłowo pojmowaną naukowością decyduje
między innymi sześć reguł stosowanych podczas weryfikacji twierdzeń opisanych między
innymi przez Lett’a w 1997 roku. Mówią one o tym, że każde twierdzenie musi podlegać
weryfikacji pod względem: falsyfikacji, powszechności, uczciwości, logiki, replikacji oraz
adekwatności. I tak:

Falsyfikacja, która gwarantuje, że jeśli twierdzenie jest fałszywe, dowód wskaże jego
fałszywość, zaś jeśli twierdzenie jest prawdziwe dowód nie może mu zaprzeczyć. Wówczas
przyjmujemy twierdzenie za prawdziwe do czasu wykazania nowych dowodów, które mogły
by mu zaprzeczyć.
Powszechność , która stanowi, że wszystkie znane nam dowody muszą być wzięte
pod uwagę.
Uczciwość, która jest następstwem zasady powszechności. Gdy sprawdzimy wszystkie
dowody, podstawową kwestią jest uczciwość wobec rezultatów takiego porównania. Jeśli
dowody zaprzeczają twierdzeniu musimy porzucić swoją wiarę w twierdzenie.
Logika mówiąca, że każdy argument przedstawiony jako dowód wspierający
twierdzenie musi być bezpośrednio wyprowadzony z prawdziwych przesłanek.
Replikacja, która stanowi, że jeśli dowód na twierdzenie jest natury eksperymentalnej
lub jeśli dowód może być dziełem przypadku, niezbędne jest powtórzenie wskazanej próby
lub eksperymentu.
Adekwatność, czyli dowód przedstawiany jako wsparcie jakiegokolwiek twierdzenia
musi być odpowiedni. Oznacza to, że ciężar dowodzenia spoczywa na twierdzącym,
a wyjątkowe twierdzenia wymagają wyjątkowych dowodów. Tym samym dowód oparty na
sile wyższej lub autorytecie jest zawsze nieadekwatny.

Przyglądając się współczesnemu ujęciu psychologii musimy przyznać, że spełnia ona

wszystkie kryteria naukowości, a więc cel, przedmiot, metodę i język, co umiejscawia ją jako
niezależną od innych i pełnoprawną dyscyplinę naukową. Ponadto, pozwala się ona odróżnić
nie tylko od innych dyscyplin naukowych (jak chociażby od matematyki czy chemii), ale także
we własnym zakresie tworzy odrębne dziedziny (takie jak psychologia kliniczna, społeczna,
sportu itp.). Dzięki tym kryteriom granica pomiędzy tym, co uprawiamy na co dzień w
domach (mówiąc „depresja to pikuś, przejdzie ci jak się prześpisz”) od naukowego poznania
właściwego psychologii naukowej.

Wspomniane poznanie naukowe jest charakterystyczne pod tym względem, że

kieruje się zawsze trzema celami, które wyznaczają sposoby zachowań i metody działań
naukowców na całym świecie. Pierwszy z nich to opisywanie rzeczywistości w sposób
obiektywny, trafny i rzetelny (funkcja deskryptywna). Drugim zadaniem nauki jest
wyjaśnienie tego co opisała, czyli zrozumienie związku przyczynowo – skutkowego (funkcja
eksplanacyjna). Od naukowców wymaga się także przewidywania, które pozwalają planować
przyszłość (funkcja predyktywna). Dodatkową funkcją jaką muszą pełnić badania z zakresu
psychologii jest pragmatyzm. Tworzenie teorii dla samych teorii byłoby pozbawioną sensu
zabawą. Psychologia zakłada, że przystępując do działania powinniśmy wiedzieć, jaki cel
chcemy osiągnąć, oraz jak uzyskany wynik pozwoli nam rozwiązań dany problem.