Ko su Šopi u Srbiji?

17.10.2015 Južna Srbija Info

Šopi ili Šopovi je regionalni naziv koji se upotrebljava za stanovnike nastanjene na
centralnom Balkanu, a koji se po njima naziva Šopluk.

Prema Jovanu Cvijiću, Šopluk obuhvata celu zapadnu Bugarsku (uključujući vidinsku, sofijsku i pirinsku
regiju), istočnu Makedoniju, deo jugoistočne Srbije i veoma mali deo današnje Grčke.
Ovaj planinski predeo danas naseljavaju etnički Bugari, Srbi i Makedonci.Stanovništvo Špoluka je Cvijić
podelio na tri celine, prvu sa etničkim Srbima, drugu sa mešovitom populacijom i treću koja je bliža
Bugarima.
U srpskom Šopluku, kao i u delu bugarskog i makedonskog, stanovništvo govori Prizrensko-timočkim ili
Torlačkim dijalektom srpskog jezika.
Izvor Vikipedija
Šopski starinci Helma (Balkana)
 Foto: Vesnik
Narodno predanje nedri Šope kao veoma stari narod. Jedna legenda iznosi, da kada je Bog stvarao svet
prvog dana je stvorio jednog Šopa, drugog dana drugog i tako redom sve do šestog dana, a onda se
umorio i seo sedmog dana da se odmori, pa napravio kalup po kome je stvorio sve ostale ljude. Pored
ove legende postoji verovanje, da kad Bog zaželi da vidi kako žive ljudi na Zemlji, siđe na Balkan (Staru
planinu) do vrha Vidlič iznad Zabrđa kod Caribroda.
Šop(ov)i su starinački narod Helma i potomci Sribala („grčki“ Tribala), koje Kedrin svrstava u Srbe a
Halkokondil u ilirske Srbe i najstariji narod na svetu.
Šopi su kao i Sribali srodnici medskih Rašana, ali ih etimološki izvode od Sapeja, naziva za jedno egejsko
pleme koje je samo oblik rašanskog narodnog i antičkog imena Sapai, danas poznatog pod imenom
Šopi, Šopovi, koje semantički dolazi od iskvarenog oblika naziva So(r)bi, Sa(r)bi ili (Se(r)bi. Pod ovim
imenom na Baltiku postoji srbsko pleme Sabi, dok na Istoku u Petorečju postoje srbski Sobi, po kojima
je čitava Indija dobila ime Sofir (< Sobir) kako beleži Sveto pismo.
Granice Šopluka nisu sasvim jasne, niti su ikada bile čvrsto određene, ali se pod ovim imenom
podrazumeva zajednički naziv za prilično veliku oblast predominantno planinskog karaktera, koja se
pruža na jugu od Atosa u Grčkoj, preko Plačkovice i Maleških planina, dalje, od belopalanačko-vlasinsko-
pčinjskog predela na zapadu, do Iskera, Dupnice i Strume uključujući i sofijski prostor na istoku, pa na
sever planinskim vencem Balkana (Stara planina) do Južnih Karpata i dalje na sever, zaključno s
Lužičkim Srbima.
Još je bugarski prosvetni radnik Filaretov, pisao Vuku Karadžiću da se oni razlikuju od Šopova: Bugari
istočne Bugarske, zapadnu Bugarsku nazivaju Šoplukom. Po narečju i karakteru, oni i danas imaju više
srbske nego bugarske karakteristike. Šopi se razlikuju od ostalih Bugara, kako karakterom tako odelom
i običajima. Kod Bugara, za Šope postoji naziv „belodreškovci“, za razliku od Bugara koji nose crnu
odeću. Jiriček (Putovanja po Bugarskoj) navodi, da bez obzira na etnografsku neopredeljenost imena
Šop, ne može se poreći da stanovnici oko sofijskog, brezničkog i radomirskog polja čine zasebnu celinu,
ljudi visokog rasta u belim odelima, „belodreškovci“, koji se razlikuju od “crnodreškovaca” iz istočne
Bugarske sa svojim uzanim „čačkali čakširama“ i surim dolakticama.
Sve do pre Balkanskih ratova, pa i danas, obični Bugari su smatrali Šope za nešto posebno razlikujući
ih od ostaliih Bugara. Anton Strašimirov navodi, da potpuni bugarski tip ne postoji, verovatno zbog toga
što su Bugari nastali od mešavine različitih naroda. Visoke, tanke, plavokose i plavooke ljude srećemo
bliže ka srbsko-bugarskoj granici, dok u drugim delovima Bugarske uglavnom su niski, tamnokosi i
tamnooki. P. Slavejkov u svom popularnom članku o Šopima („Nekolko dumi za Šopite“), putujući po
zapadnoj Bugarskoj, smatra sve zapadno od Vita i Iskera sa pirotskim, aleksinačkim i knjaževačkim
krajem za teritoriju sa jednim dijalektom kojoj je centar pirotski kraj. U svojim lingvističkim raspravama
dalje piše: Po narečju i po naravstvenoj biti, Šopi imaju sličnost sa Srbima…
Kada su 1836. godine tražili priključenje Srbiji, Šopi su se opredelili po osećanju pripadnosti srbskom
rodu, pa se u centralnim delovima Šopluka ne može naići na džamije. Prema izveštaju za nišku eparhiju
iz 1878. godine, pored crkava u skoro svakom selu bilo je čak 13 manastira u pirotskom okrugu:
Sukovski, Temski, Poganovski, Ržanski, Izatovski, Smilovski, Divljanski… Otuda, Srbska pravoslavna
crkva priznaje preko 30 svetitelja šopskog porekla, većinom velikodostojnika među kojima je i šest
isposnika zemljoradnika: Jovan Rilski, Prohor Pčinjski, Gavrilo Lesnovski, Joakim Sarandinopoljski, Petar
Koritski, Janićije iz planine Diveč i mučenik zanatlija Đorđe Kratovac. Krsna slava u Šopluku je veoma
poštovana, a pored verskih običaja, Slava ima i ulogu mirenja među rodbinom i prijateljima.
Šopi po Cvijiću, spadaju u centralni tip koji se u njegovo vreme prostirao od Dunava, dolinom Morave i
reke Ihtiman između Sofije i Crnog mora, pa sve do Egeja u dužini od 1200 kilometara. Na ovaj snažan
antroploški tip uticala je planiska izolovanost i oskudica, koja je ove ljude naučila trezvenosti,
skromnosti, jednostavnosti i umerenosti. Telesno dobro razvijeni i temeljni, Šopi se odlikuju velikom
izdržljivošću u radu i upornom istrajnošću u postizanju cilja. Osećaju se osobine slične šumadijskim,
ima ne samo duhovne živosti već veselosti i smisla za šalu.
Jedan francuski diplomata, koji je za vreme Miloša duže boravio u Srbiji, zabeležio je kako je porodica
nosilac društvenog statusa za razliku od Francuske gde je to pojedinac. U staro vreme prezimena su se
završavala na „in“, „ev“ i „ov“ a to su patronimični dodaci: Antin, Kotin, Stojin, Todorov… u smislu
familijarne pripadnosti, jer su u srednjem veku postojala samo imena a umesto prezimena služile su
titule. U pirotskom kraju prezimena su uvedena tek posle oslobođenja od Turaka, ali pored njih postoje
nadimci ili „prekori“, za koje M. S. Lalović kaže: I danas se dešava, da došljak ili gost lakše nađe nekoga
po prekoru nego po prezimenu. Cvijić je vrlo dobro zapazio vrednost humora u vezi prekora: To je
smisao za komičnost koja potiče od inteligencije i finog posmatranja tuđih akcija, naročito njihovih
pobuda… kada umeju da procene ljude, njihove osobine i strasti.
Ispitujući dijalekte istočne i južne Srbije, filolog Aleksandar Belić, proputovao je deo Šopluka, gde je
obišao mnoga sela i gradove slušajući izvorni govor stanovništva. Dijalekte je grupisao u timočko-
lužnički, svrljiško-zaplanjski i južnomoravski govor. Uticaja na šopske dijalekte od strane bugarskih
govora nije bilo mnogo. Belić dalje navodi, da je timočko-lužnički govor vrlo dobro sačuvao svoj stari
fonetski i morfološki sklop. Njegove fonetske crte i to sve, od prve do poslednje predstavljju crte starog
srbskog jezika ili izmene koje su se izvršile specijalno u ovom govoru.
Šopi su starinački ili rašanski narod sa Helma, pa je besmisleno izjednačavati ih etnički sa novopridošlim
turanskim Bulgarima. A. Belić zaključuje, da šopski dijalekti nisu prelazni u smislu mešanih govora, oni
u osnovi predstavljaju svoje srbske korene za koje se nesumnjivo može utvrditi, da se jedan njihov deo
odvojio i od 13-og veka počeo samostalno razvijati. Na šopskom jeziku su pisala i dva velikana srbske
književnosti. „Ivkova slava“ i „Zona Zamfirova“ Stevana Sremca pisani su na svrljiško-zaplanjskom pod-
dijalektu, a „Koštana“ i „Nečista krv“ Bore Stankovića na moravsko-vardarskom (vranjskom) dijalektu.
Kroz istoriju je uticaj svih civilizacijskih promena kod Šopa bio najslabiji zbog njihove antropogeografske
specifičnosti. Iz tog razloga, Šopluk kao oblast najčistije patrijarhalne kulture centralnog tipa nedri
potrebu, da se ispitaju tragovi arhaične srbske kulture koja postoji u kontinuitetu od neolita Helma.
Priredio Slobodan M. Filipović, iz knjige Šopski rečnik Tanasija Taseva