This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
/6343
I V S T I L I P S I (2.
SAT VR NAL I VM
S E. R. M. O N V M
L I B R I D V O,
Q VI DE GLADIATORIBVS.
Editiovltima, &catigatifima.

A N T V E R P I AE,
E X O F F I C I N A P L A N T IN I A N A,
Apud Balthafarem & Ioannem Moretos.
M. D. C. X W I I.

Cum Priuilegiis (A/areo & duorum Regum,

c^ Principum Telgarum.
--
 Sº Oº
て､てﾘｰ。
ſº
A M P L I ssi мүм Q. V.
Av GERIVM GISLENIVM
B V S B E Q_y I V M.

#${IBRos, quos de Gladiatorum prifco

: ritu diuconceptos nuncprofero, lu
; cemadpicerevolui,Virnobilifime,
ί'ζ£ in nomine tuo. Volui, imò debui.
}8%%$ fiue amoristuicaußâ, quem in prae
ÄSC Iſentemabſentemé;tenes &perſeue
ras: fiue virtutis doótrinaeque , quàiure omnium bono
-

rumoculos in te conuertifticertèmeos. Nempetu ille

es,qui res &confiliatra&afti Imperatoris non vnius.tu
ille,qui fummis de rebusadfummü Principemlegatus,
inter ipfos hoftes cognomen repperifti Boni. Scilicet
vtradij folisin fordes & caligantia loca coniećti, illu
ftrant,noninquinantur: fictu,interferosillos fqualen
tefquc animos refplenduifti nihilominùs verâ virtutis
tuæ luce. Et prudentiam fileo do&rinamque: votum
hoctantúminterponovtfimilestui confiliarijcontin
gant patrię,quam Fatavolentcffefaluam. Vidimus nu
per libellum duplicem Itineris&Confilijtui.libellum:
fed qui, meo animo, fcholas differtationefquefuperat
multorum fàpientum. Breuia omnia,fateor:& eò pla
centmagis,quia inclufâ prudentia, non oftenfà. Quin
2. genus
genus ipfùmdiétionis (etfi idminimèinter tuas curas)
prifcumadftriétúmque, fententijs occultum:&,quod
verè inuideo, fubtilis breuitas innatatibi, aliis adfe&a.
ta.Sed nefræna ingenio meo laxem in hoc campo:mu
nus à me cape,Vir maxime, non pretium,vt me deuin
&tumliberem,fed pignusvtobftringam.Nec enim exi
gua hæc, &deludis verè ludum, referendæ gratiæ effe
volumus,fedteftandae.Quamquam huicipfi operæ ali
quod pretium fortaffè erit apudeos, qui veteri germa
naque doétrinâ non perfufi funt fed tinéti: qui hac vel
ut face illuftratum iri infinitos fcriptorum locos non
inuiti fatebuntur. Nam nouos iftos &, vt fic dicam,
mufteoshomines, iure fperno ab his libris: qui,tam
quamin vænalibus,loquiadhucLatinè tentant:quiáue
magni&beatifibividentur in præceptiunculis &con
cinnatis aliquot nugis, quas oculo re&o non digner
afpicere. At mihi prifca placita; & vt ille apud Co
m1Cum, -

Qu;vtunturvimovetere,/apientes putat:
ficnos,quido(trina. Wale, & me ama, hactuêre.

I VSTVS
 ;
I V S T V S L I P S I V S
C H R IS TO P H. P L A N T IN O

S. D I C O,

ÉÃT tufdem etiam meam appellas, & vbi

§3 Satyra,inquis, vbi Fumus ? Quidtibi vis,
# mi Plantine ? am vt ego fim funus ? Si
tº:\ର୍ବା mg/is, hoc agitur. 'Difficile enim diétu
'*° creditúq,,quas turba mihi dederit Saty
railla prior, parum hercle liquido auspicio emiſa. Cla
mores, conuicia,fibili. Alius, Qujs ifte eff, qui finevllis
fuffragiis Cem/orem publicum agit ? qui inuidiam fibi
non hominum, fed gentium parat ? In/amit homo. irruit
im/e ipfe,& /egeteminciditfuafama. Alius, Meapertè
lefit:aliu , Mefchematepercußit. & ad/ummam ea
diéta , imò fcripta de mi/ella Satyra, quae fine rubore me
mo ex ergaffulo audiat cum inuffa fronte. At egofatuur
etiam gratiam ex$peéîabam ab mouitate ßripti, ignarur
féilicet deliciarum huius aui : qui eò iam vemimur, vt
nec vitia moffra , nec remedia ferre poßìmus. At qui
olim Seneca in Claudium ludere potuit, non cum /ale fo
lum ſed cum moſa; idºfilio & coniuge ſuperffite, imo
regnante : mihi venia opus , leuiter & leniter ineptias
tangenti (ritici gregis. Quid enim caffigatione illâ
mollius ? adeò vt lenitate mimiâ præuaricatus videri pof
fimpublicacauffâ. Reuerà enim luff,non lefí: & offendi
vulnera, non impreßì. At enim teétè & colore quodam
mos tangia , inquiunt. O non interpretes meae mentù ,ſed
diuinos! qui non ditum mihi, non ßriptum, fortaffe mec
cogitatum , tamen id/ iunt. Per colorem ego te ? quin<_>
А 3 72%/?C.
 6

munc quidem, cuiur colorù fis,/cio. Vmur aut alter per

ßriäi mihi,fateor : fedadeò mom teétâ aut obliquâ peti
tione,vt momimauerim etiam , &-percufferim, quoddici
tur, manureää jnte ſi culpa ſimilis benéer ingenue,
quodagno/ĉü. tamenquidegopofum,ß telo quodinalte
rumiecituoccurris,es’induistetuá/ponte? Atenim Prin
ripum iu imminutum iui. Cedo vbi ? quiam poefim ma
mare negaui ab Augußo fonte ? Idem munc nego. & ho
mores, titulos, quaj, alia fortumafunt,tribui poffè à Prin
cipibus fateor: ingenium doârinâmquemom eripi,non dari.
En crimem , quod dignum fit tumicâ moleffâ. Nec enim
aliudvelfidicula expreferimtex omnieofripto.jtaque;vt
illucredeam, mi Plantine, fruſtrà me voca, in turbidam
hamcarenam : diuerti in aliam, cum voluptate magis, &
ſine nová. Adludos,inquam mededicº ſpettaculapriſca.
quæ defita & ignota moffro auo retraxi , & propofùimom
auribus fòlùm,/ed oculis; neque vt legi .fed pamè dicam
poßmt. Hoc ipfum erit fortaffe qui fernet, ‘Uf
'eue.fedffernet, non culpabit. Mihi autem fatis, vt hamc
inquietām manumerancepsacumen fili confumam in
refimon magnafama,atnonmale. Nullius intererit quid
de Secutore aut Myrmillone delirem: es ridebitaliquis in
his mugia, nonringetur. Denique extra iudicium & pro
fcriptionemfuerò. Iu ßribenda Satyra Apollimari alicui
.su., relinquam quiidà*Principe impetrabit. Tu, viramice,
pro Saturâ Saturmal hoc habe; pro Funere Munus: &
tuam meamq, cauffam ages, fí opus erit ,apud eos ди. ఆ
hac & memória ömnes veteres nonperiffe vellent,/edin
ferefè. Oale 2.

I. Lips I
 7
I. L 1 P S I
S A T V N A L I V M
S E R M O N v M
L I B E R I. -

С А Р. п.

Occafio &- origo horum fermonum. -

EN s 1 s December erat , & per febriculam

#valetudo mihinonbona. Itaqüe vifendi cauf
%sâ ad me venerunt Viétor Gifelinus & Ianus
º

* Lernutius familiares mei. Et poft falutem,

% Lernutius: Iämne melius? ait. Huius quidem
N a- - \ r y•

- operâ,inquam ego.certè,Viétor,hanc no&tem

clementem & cum quiete habui: & omnino commodior effe
mihi vifus fum pofthefternam medicinam. Ita facilè cenfe
bam,ait Victor. ſed cedôvenam,ſodes, vt tangam. Cùm teti
.giffet,hilariore vultu, Benè င္ရန္သူႏွစ္ခု
: refpexit nos Hygeia.
Scd duoetiam funt, à quibus proculhabendus es, Lipfi,libri
& curæ. quæ nifi vitas, feriò dico, teipfe euitas. Ego cum rifu,
-Ab alterãquidem caufsà immortalis fum,Viétor. Nam libros,
pcr haec taedia temporum,fummis digitis vix tango.Curarum,
fateor,largiteret: & publica fiue priuata repiciam, bonaea
rum vbique feges. Atqui fcito, ait Viétor, non abalioquàm
curarum ignemagis interfici vitalem illum in nobis fontem.
Atenim patria & nos periclitamur. Scio, fed tu egoquehabe
nas fcilicet temperabimus publici fati? Curae finthæ curæ illi,
qui fupra nos curat. Tu Anaxagoram cogita, qui increpanti
cuidam' ουδίνσιμίλιετή παξιδΘ»,4ύφήμε, έρημο δόσφόδεαμέλα
vi;*v£#3»,& fimulcælum oftcndcbat. Haec enim reuerapa-ï.
trianobis.&vtradijfolis perterramfparfi,àcaelo&in cælótá- £;£
men funt: ficnofter animus quanquam in terris, humiliaiftaji
z - - cura illa - -

fpernat, verfeturάueapudoriginemfui. Dicebat hæc Viétor;í.

& eccc puernuntians duos de viâ, vti apparcbat, adueniffe,
- quibus
*
8 s A T V R N A L. s ER M oN vM *.

quibus opus cffet me conuento. Surrexi. & iam ad vos redeo,

ihquam; nc graue fit tantifper folos effe ad hunc igncm. Et fi
mülinnui pueroligna inijcere,& largiùs exftruere focum.Ecce
autem exicns vidcgad fores Duzam,Pighiumque. Cùm trepi
dâ gratulatione collumiis inuaſi,Et vos eſtis ? inquam.ô ſpera
ti mihi optatique falucte. Vnde autem , & quò per hanc anni
hiemem? nec enimtcmcrarium eſt,credo.Ego quidem è Bata
uis,ait Duza: & tuâ vnius caufsà. Pighius hicâ Veteribus fuis:
iunxitque nos in viâ bQnus aliquis deus. Mihi certè bonus, in
quapm : & iam viuo valeoque, cùm vos tenco. Sed intremus,
quæfo: & date duobus iftis pariter quod gaudeant. SimulVi
&or & Lernutius ad limen faéti obuij, atque intcr fe amiciffi
mè complexi funt. Sed diuelli ego, Et hcus, heus, inquam, fe
deamus : neu diutiùs ignem inuidete iſtis, qui ſtupent certè à
curru. Nam herclè ftri&tum hodie frigus,&,vtille ait,
famprata canửalbicantpruinử. -

Imòiam calemus, ait Duza, apud te quidem noftrum ignem.

Sedquid morbi fiicrat, fodes ÉNam dcinualctudine tuâ Ant
uerpiæ accepimus à noftro Plantino. & mehercules etiam pal
les. Non nunc quidem , inquam ego. nam vos me hoc gaudio
dediftis in ruborem. Tamen febricula fuerat, in quâ oppugná
dä nofter hic verè Viótor. Scd fedete, agite, mi hofpites. vetus
verbum noftis, Romanus fedendo vincit. Cùm fediffemus,
Quàm faluè autcm omnia in Batauiâinquam, mi Duza? Pri
uatim omnia,inquit. Nam de rep. quiddicam, nifi maria ma
lorum ? Melius ominare, inquam. & nónne per hanc pacem
fedauit illatempcftas ? Caput mouens leuiter Duza,Vereor,in
quit,vt paucorum modôdierum Alcedonia illa fint, non fir
iha tranquillitas. Faccm cxftinétam fi igni admoucas, vehe- '
mentiùsaccenditur: fic pofitum hoc bellum metuovt infur
gat & acriùs recrudefcat Heu feculum : inquam ego.
Enimuerò di quafipilas nos homines habemt,
vtait Comicus: ita pace & bcllo alternis iaótamur, quafi per
lofum. Sed mittamtis hæc fcæua, Pighius nofter quid, & qüö?
Antuerpiæ, inquit, nefcio quid litium moleftiarumque fmihi
fuit curì nummario triconc: quas deteifùm veni(me defigna
bat)in hoc Sole. Egoverò detergebo,inquam: &lubcntiorem
te fa
 L I B E R I, 9

te faciam, quam ipſa Lubentia eſt. Conuerſuſquead reliquos,

Vos amici,aio,caenabitis apud me vnà cum ifthoc hodie.Vul
tu renuit folus Duza, &, Non poteft Lipfi, inquit. nam vocata
opera eft. Quid vocata? inquam. nónne Aduenticia hodie de
bita vobis? Iure communi peregrinantium impetrabo hoc cer
tè: fi minùs,vel' & xs %u?,vt dicunt Graeci. Et fimuliniicie-; gusti
- - - - - - ՇԶC,

bam manum. Cum fubrifu Duza, Haecquidem vis eft,inquit.

Cæfar videor:ita iugulum mihi petit ifte Brutus.Tamen,ami
ci, reliétas omnes res habeo præ quod vos vultis. Puer modò
adfit, qui ad Canterum renuntict.En adeft, inquam. abi puer,
& redi citiüs quām Afparagi coquantur. Nos intereã ambu
lemus.
С А Р v т I ї.

Salinireligio im memsâ, &Arnobius explicatus : Liuij le£tio vulgata de

fenfà, Saturmalia, feruorum dies. Seneca correttus explicatuque,
Saturmur deus.Feffus &- Cicero ememdati. Mutatio veffu. C«ma
toria. Synthefis. 'Plautus explicatur. Petromiua &- Dio correéti.
V E R redire mihi tardè vifus. Itaquefpatiis aliquot con
feétis , Sedeamus, inquam: puer hic Duzae intereà mini
frauerit. Age tu, vafum cum aquâ. Lauimus. & cùm trepida
rcnt deloco,Etiam intcr vos hæ deliciae ? inquam. Amicitia aut
parcs omncs accipit, aut facit. Sede tu Duza, tu Pighi, vos reli
çui. Ego adfcdiinimo. & cùm oculos circumtuliflem, Hcus
puer,ifiquam, profana nobis hæc mcnfa eft. falinum oblitus.
lcrnütius me adfpexit,vclut cauffam requircns eius diéti. Ita,
inquam, Lernuti. Profanam ſine falino menfameſleveterum ::::::..
opiniofuit, fcd & noftra. Arnobius: Sacra facitümenfafalino-ÄÄ;
rùm appofitu,& fimulacrâ deorum.Quin & falinum ipfum intcr
vafa fäcfa. Benénotat interpres vetus ad illud Horatij,
– ſplendet in mensá tenuifalinum.
sallnumpropriễe/ipatella,in quá diảprimitic cam/aleofarebantar.
Et Statiüs ad hanc mentem: -

— g/ exiguo placuerunt farrafalino. -

Itaquein LiuiolibröxXy I. ferre iam poffum, Vtfalinum pa-.

z a Vide epif.
: ‫ سمه‬۵ ‫م‬. * 】·

tellimque deorum caußá habeant. ctfinon peflimè rcfcripfi'olim, 3?.

culgn.im. Scd affirmat vulgatam etiam Valerius,
- . . - B
qui dcpertate
pau-ï
 ΙΟ S A T W R N A L. S. E. R. M. O. N. W. M.
pertateFabricij& Æmilij: Vterque, inquit, patellam deorum &•
Jalinum habuit. Et Plinius : Fabricium bellicofos Imperatores plu
quàmpateram & fàlimum ex argento habere vetabat.At de fimüla
1. menta.
olim deorü cris
. deorum, quodaddit Arnobius: verum eft, collocaffe eos
#££ in mensâ ftatüam dei cuiufpiam velut tutclam geniumque
*** menfae. Ita Herculem Epitrapezium lego in Siluis Statij: qui
Vindici fuit
:: —Caffae Gemiu tutelaque menfe.
ÉÉ Et anteVindicem,eum
ஆ - —“Pelleum habebat
醬 Regnator, letâ mumem venerabile memfis.
äjäääi. Qujnctiam deos ipfos initio menfae inuocabant. Quintilianus
Declamat. cccI. Habuifti homorem &- illud humile limem intraffi,
&• adiffimemfam:adquam cùm venire cæpimur,deos inuocamur. In
ter hos fermones puer regreflus à Cantero. Ego inclamaui,
Ades, inquam ; teftudo, non homo:& qui ignauiorem poflis
facere ipfam ignauiam. Dic,vbi moratus? Parabat refpondere
puer, ſed Duza occupauit. &, Vnam hancnoxiam amitte Li
pfi,inquit,Seruorum hic dieseft. Qujdtu iam? inquam.Nem
அ pe,inquit,hodie Saturnalia.Cùm capiteegqabnuiffcm, Itavc
Å” rò,inquit, hodie legitima veterum Saturnalia. aut Fafti omnes
me fallunt, quiea coniiciuntia diem xvi.Kalendas. Atqui per
;::;* idfeftum, vclut vfuratiam quandam libertatem feruoshabuif.
* fe, non ignoras. Imòius iis datum quodam genere fupra ipfos
dominos; cum quibus commutabant etiam veftem. Diolib.
ΕVΙΙΙ.Εν τοις Κρονίοις οι δάλοι το "διασοτών χήμα μείαλαμβάνοντες εορτα
ζμαι,ideft,Saturnalibus ferui habitum herilem fùmentes fèffiuèagüt.
: Atquc adeò fedebant ad dQminicam menfam, dominis præ
: miniftrantibus. Athenaeus lib. Xrv. Tai;? Kporlar iuiegıç#99- iç)
""" Ρωμαίων παισινεςιά τες οικετας, αυτέςτας "οικετών αναδεχομάνες λειτερ
piac. id eft, Saturmalium diebus, mos Romamù, prebere feruâ comui
uium, fic mt ipfi officiaferuorum obirent. Attij verfus huic rei:
Exercent epulasleti,fámulofjueprocuramt
42ufque fuos.
:* EtSenecae locum non inuitum huctraxerim,epiftolâxLv11.
* fnfiituerumtdiemfeffum, mom quo folùm (ex veteri meo libro, folo,
gräåß cum fententiae totius mcdicinâ) cumferuâ domini veferentur,
аме. ſed
 L I B E R I, II.

fed quo vtiquehonores illâ in domogerere, iu dicere permiferumt,&-

domum pufillam remp.effe iudicauerunt.Nam intellégit fioc Satur.
nalium feftum. Ego poft ea Duzae verba placatior, imò verò
iam hilarior, Abi puer,inquam,viciftihocpatrono.conuerfuf
quead conuiuas, Amici, aio, comburamus hunc diem. Bona ,
Saturnalia hodie.
ggapropter edulcare conuenit vitam,
Curatâue acerba, fenfibus gubernare.
vt ait Matius. Id quidem ifi ait Pighius. Certè, vt hic
apparatus eft, nos hodie molliùs apudte curabimur, quàm re
gi Antiocho oculi folent. Non cibo, Pighi, inquam,(fubita
enim hæc cænulaeft, & velut condióta) fed voluntate certè lu
bentiaque. Sed doce nos, antiquúmne hoc Saturni feftum?
Antiquiffimum,ait Pighius. Nam Saturnus,vti fcire te fcio,in
ter veterrimos Italiæ deos. qui frugibus repertor, quique gen
tcs eas primus docuiffe creditur ເtions Itaque non dubiè La- saturni
tinis nomen inuênitâfatu. Vt enimâ portu Portünus, à nuptu?£,
Neptunnus,ſic diſertè à ſatu,Satunnus. Nam ita primitùs pro- .
nuntiabant.Feftus:Hic Deuim Saliaribu Satummu nominatur,vi-5£*
delicet àſationibus. malè ibi vulgô, Satirnus,velSaturnus. Nam "
Salij fcilicet aliter indigetabant, quàm vulgus. Sic Tertullia
nus, Exceptus à Iano, vel vt Saljvolunt, £amo. Crebra autem & rati, u..
vetus caterminatioin nominibus dcorum. Sic Pilunnus, Pi-;;;*;
cunnus, Vertunnus, etiamfhodie in antiquioribuslibris: deni-áñaomi
- - - ለ • madeorums

que, vtdixi,Neptunnus.Vićtorhicinterfatus, De Neptuno¿

Pighi,inquit,permitte ambigam: Cicero contrate, quideriuat
inando. Eius verba 1 1. De naturâ dcor. z/t à portu Portumur,
fic Neptumus à mando,prioribus litterùpaullum immutatù. Pighius -
Iexcepit, Imótu permitte defcripturaifta ambigam. Neptunus
aisànando ? quomodo poteft? Remfpeétem, fiue verba: infe In Cicero
lixoriginatiotua Cicero, imó falfa. Varro meliūs, Neptunas, 3iti.
inquit,quòd mare terra, obnubit. Scd, meâ fide,numquam fugitii.
id verbüm ab ore Marci. Corruptum locum adfero, fcriben
dumque, à mubendo, vel,ànuptu. Res auétor eft, & Ciceroipfe,
qui cómparat Neptuni etymon cum Portunni. ineptiffimè,
vulgata quidem illalc&tio fivera fit quam ego planiffimèper
ⓛ finabitolidoaliquo Hermácfle,qui nubcndi verbum
В 2. InOn
 12, s A T V R N A L. sE R M O N v M -

non nifi in coniugiis nouerat. Vetus ergo in Italiâ ille deus:

etiam fcftum, fi Macrobijcentonibus dિe , quos vobis non
: inculco. Dionyfius Halicarnafleus originem Saturnalium ad
Å“ regem Tullum clarè refert librotertio. At Liuius poft reges ex
£££* aétos demumieftum id conftituit,lib. II. A Sempronio,inquit,
Pinyin. 6) ¿M.Minutio Cos, ades Saturno dedicata:Saturnalia infiitutua fe
fius dies. Imò centenis aliquot pòſtannis agnoſcere inftitutio
nem eius videtur libro vigefimo tertio: eâ mente tamen,credo,
quòdaut paucis adhuc facer feftufque effet is dies; aut quòd
tunc demum in Decembrem menfem reieétus, cùm anteà ha
bitus alio menfe. Verba quidem Liuijclara haec: 'Po$tremò, ex
librù T)ecembriiam memfe ad «dem Saturmi immolatum ef?, le£tiffer
miumque imperatum &/ comuiuium publicum,acper vrbem Saturmalia
die ac noéte clamatum: populusque eumdiemfeftum habere ac feruare
imperpetuum iuffu. Nam hæc narrat Cn. Seruilio & C. Flami
nio Coss. bello Punico fecundo. Ait Liuius, clamatum Satur
asa- nalia. Vellem voccadditâ,IöSaturnalia. Certèis folemnis cla
"" mor. Diode militibusin Claudijlibertumiocantibus: zvu3oh
σαντεςεξαίφνης τέτο δή το θρυλλάμδυον, Γω Σατερναλια,ideft,Clamantesfîa
tim illud tritum, Iò Saturmalia. Macrobius tamen, vtvulgata le
&tio Liuij: Quo folo die apudædemSaturmi,côuiuio foluto,Saturmalia.
sona sa- clamabantur. Clamabant &, Bona Saturnalia. Arrianus in Di
***** {ertationibus Epioetcti : Τοϊςγδπαιδίοις όGν προσελθόντα κερτήκ}λέγη,
Σήμερον Σατερναλια αγαθά,λέγομεν,Ουκέςιν αγαθα τάυτα,είδαμώς αλλακ;
àvro) 2ızegrĝuw.ideſt, Puerửenim cùm adueniunt plaudentes ø- di
centes,Hodie boma Saturmalia,dicimúe, Nom fùnt hæc bona ? mequa
quam : fedipfì quoque applaudimur. Martialis allufit,
fietibi fáciet Boma Saturmalia porcus. -

Forta(fe & Catullus, Saturmalibus optimo dierum. Cauffà huic

clamori, præter religioncm, etiam lætitia, quia certè non alium
diem priuatim publiccque habuerunt hilariorem. Inde fermo,
;£* Saturnum Pollucis filiiim cffe, velàpollendo (ait Fulgentius in
ÄÈ' Mythologicis) velâ pollucibilitate, quammos humanitatem dicimur.
Vnde & Plautus in comaediâ Epidiciait, Bibite, pergræcaminipollu
#: cibiliter. Ncc malè Fulgentius. Omnes cnim illidies reueräio
corum conuiuiorumque. Indeortum,vt praeter reliquitempo
Ę ris morem,Saturnalibus manélauarcnt,quafiftatim tranfituri
ad
 L I B E R I, & 13
ad menſam. Didici è ſolo Tertulliano: Non lauor, inquit, dilu
culo Saturmalibur,me &• mo?em &- diemperdam : attamen lauor ho
meflâ horâ & falubri. Et ab eâdem caufsâ, vt ego quidem conii
cio, inftituta mutatio veftis. Nam Imperatorum temporibus, syntbefi
Senatores Equitefque, Saturnalibus, in fynthefi confpicieban- ££
tur. Referoad Imperatorum tempora. quia vix eft,vt id obti- fi*
nuerit antè, velexScnccà,epiftolä xyiii. Si te hic haberem,li-££££
benterconferrem quidexifiimaresefefaciendum, vtrum nihilex cot- -

tidiamâ confùetudine mutandum,am &/ hilariùs cæmamdum &/ exuem

dum togam. Nam quod ßeri mifiim tumultu ® triffi tempore ciuitatâ
nonfòlet, voluptatù caußá & fefforum dierum veßem mutauimus.
Ita enim narrat, vt videatur eam culpam impingere fuo aeuo.
Idque in parte verum. Nam olim quidem Togas ponebant
dofmini, easqué ferui induebant: at fynthefim fumpfiffe eos
non credo, non lego. Quæ tamen Senecæ & pòft aeuo, rece
ptiffima per eos dies. Martialis: , -

Synthefibus dumgaudet Eques dominusque Senatur,

T)umque decent moßrum pileafùmpta Iouem.
Nec alterius feritentiæ illud epigramma:
, Nillafciuius eft Charifiamo.
Saturmalibus ambulat togatus. .. -

Cauffa recipiendi, quoniam cænatoria, opinor, ea veftis. At 燃"

Saturnalia, non aliudquâm promifcuæ epulæ & velut conti
nentes comiffàtiones. Iure ergo, tanquam in publico quodam
ciuitatis conuiuio, fumpta veftis quæ ad conuiuia;eaqúe etiam
in publico vfurpata lætitiæ teftandae. Finierat Pighius. fed ad
cum Viétor, Velim Pighi, inquit, paullòifta fufiùs. Tibi hîc
liquet, credo: fed nobis in prifcis iis ritibus adhuc nubcs.
quam fermonis tui luce remoue. Parebo, inquit. etfi vo
bis eruditis rerum veterum, fatis cenfebatm, vt pedem modò
ponerem in viam, Romanis in duplici difcrimine veftis. f;;;*;.
Alia Domeftica, alia Forenfis. Suetonius, Ammianus , Iu- Éía.
rifconfulti. Illa intra parietes fcilicetvfui: hæc in negotiis in
que foro. Commutare eas, & domi forenfem, aut foris do
meſticam induiſſe, probrum Inter domeſticas, Caenatoria. "
quam non fasvidere publicam luccm. Martialis inlcmmate,£"*
Cæmatoria: -

- B 3. Nec
 I4. S A T W R N A. L. S E R M O N V M

Necförafünt nobis,mecfunt vadimonianota:

Hoc opus eft,pittu accubuiffe thorä.
Aut fori, Itaque vt rem nouam narrat Dio in Hadriano, quòd Fronto
ಘೀ nobilis orator Turbonis tribunal adierit ἐν τί ςολήτί δ'errifnbv,
*••• ' ' im conuiuiali veffe. Et ab hac menteidem Hadrianus Imp. Sema
tores ® Equites femperim publico togator effè iuffit,mifià cenáreuer
teremtur, ait Spartianus in eius vitâ. Et benè iuuat Spartianus.
Fas cnim mosque, vt apparet, cum cænatorijsconfpici in pu
blico, fub cænæ tempus. Cur non igitur ម្ដុំ diebus
permiffum, per quoscontinuæ, vt dixi, cænæ ? Hercules non
aliam cauflam vidco Synthefis fumptae. Nam quod proban
synthefis, dum fu ¦Âಸಿ adfirmodiétamcænatoriam veſtem:
£*"* vtique fiominuim lautiorum. Martialis fatisclarè:
ZJndecies vnáfurrexti,Zoile,cená:
Et mutata tibi eß ßmthefis vmdecies.
Tranquillus validè adiuuat, qui in Neroneobferuat cum no
tà,quòd plerumqueffmthefimam indutus,prodierit im publicum, fine
cimitu & difcalceatur. qui fcilicet conuiuantium habitus. Iám
ne capitis? anetiam de Cænatorijs latiùs dico? Annuiftis : di
£; cam. Mos illc vetus Romae, vt domi haberent veftes ad cae
E. nam, & fi foris cænarent, acciperentab amicis, aut ipfi adfer
* rent.Capitolinusinvitâ Maximini: Cùm ad camam ab Alexandro
effet vocatu,impatrù honorem, quòd ei deeffet veßù camatoria,ipfius
Patium, Alexamdriaccepit. Plautus pallium malacumidappellauit, me
pro eâ ve-,
{'"* interprete, Bacchidibus:
Plauto “Progaleâfcaphium, pro infignißt corollaple&iliâ,
lux. ?ro haßá talus, pro loricâ malacum capiampallium.
Nam defcribitomnia, quæ folita conuiuio. Etbenè, Pallium.
credoenim fuiffe adeam formam.Martialis quidem ficappcl
lat,vbide fecum vxore accumbente:
Admenfam venies,fedfic diuifà recumber,
Vt non tanganturpallianoſtra tui.
Et Petronius de Trimalcidne caenante:Pallio coccimo adrafùm im
cluferat caput, circaque omerata, veffe ceruiceslawlauiam immiferat
mappam. Reétè etiám, Malacum Plautus. Reuerâ enim mol
' lior pretiofiorjueea veftis,&èpurpurâfæpè. Apud Horatium
vctula amatrix:
<Muri
 L I B E R I. 15
JMuricibus Tyriüiterate velleralamæ
Cui properabantur ? tibi mempe.
Neforet equalesinter conuiua, magis quem
Diligeret mulierfaa,quàm te.
Nam ad conuiuia manifeftè accommodat. Etiam Petronius: _ .
Vestimēta mea cubitoria legerim,accubitoria,litterulâ retraćtâ)per-::
didit, que mihi matalimeo donauerat cliem; quidam, Tyriafime dubio jf;f;
- - - - Accubito
**

feduam (malimnegandinotâ,
ſemel lsta Sed & Perſius : fed haud,vt dibapha fignificet)?i£fi. #77 ºntº,

ecce inter pocula querunt

Romulide fàturi, quid dia poëmata marremt. -

Heic aliquâ, cui circum humeros hyacinthinalema eff,

Pamcidulum quiddam,&c. . -

Nam lænam circum humeros &quidem hyacinthinam, ve-f*';

ftem hanc dixit conuiuialem. Latitiorum videlicet hominum?ïî
cænatoria femper purpurea coccinâve : quæ fortaffis propriè :க்
Synthefis dicta, & ideòtantùm Equiti & Senatori adtributa à
Martiale,exclusâ plebe. Dio, vbi Suetonius de Nerone,ßmthe
ßmam dixit,fiue fynthefim: vertit in eâdem re, x8ono di$tror, id .
eft,tuniculam floridam. Et fcio floridam veftem in Apuleio aliif- í'*
que legi; fed videte tamen ne veriùs hîc fit, iã$mom. ā colore vi
delicct, qui in fynthcfi violaccus,vel vt' Plinius etiam appellat, •plini.lib.
Ianthinus. Hæc de Cænatoriis. quem morem manfiffe ad Si-j;;;;'
donijtempora diſco ex libro primo Epiſtolar. vbide conuiuio ti di
imperatorio,àquo iam furrexerat: Paulum àproje£tu Imperato- ്. diu :
ráprocefferamus,atque etiamnum chlamydibus induebamur,cùm mi- É
hi Conſul, &c. Oſtendit clarè poſiram à ſe chlamydem, & re-"
fumptaim.
- C A P W T I I I.

T)e Saturmalium diebus, Opalia. Suide lux. •Aufomio medicima, Var.

romi lux &* medicima. •Auάi Saturmalium dies.
EAs nos, Pighi;fcrmonibus iftis, inquam. fed de nume
ro dierum Saturnalium, nilncaddis ? Ncquc cnimliqui
da vulgò ea res: & Macrobius,qui conatur,pulueremobocu
losnobis fpargit. ita concinnatnefcioquid perplexi, & quod,
pcream,fi vmquam cepit ipfe. Pighius, Ita folus ego 960
Orº:
 16 S A T W R N A. L. S E R M O N V M

lor? inquit. Melius eftdomum aperiam, & folium mihi po

: Quicsl, nam nouus'Brutus. Tamen, quâ dere quaeris, fichabuit. An
#.. tiquitus vnus Saturnalia dics:& idem communis cum Ope.
:: Nam Opalia & Saturnalia vtraque incidebant in diem xiv.
§î Kal. Iani. Macrobius teftis, & Kalendarium vetus repertum
%, Romae. Quid mirum? quorum lc&tus communis eft, vt fit
dies ? Nam Ops fiue Rhea, vxorSaturni. Hocnifi praefcimus,
suiu, •* nunquam illud Suidæ è Lexico dextrâmanu capicimus : Kegia,
££ ioprìá,ouanKpie £rìMrtpi*$s&: ideft,Saturmalù fèfium celebra
tum Saturmo ® &Matri deùm. Quid enim in fpeciem vanius,
uàm Saturnaliaadfcribcre Matri dcùm, fiue Opi? At cauffa
confuſionis Graeculonon iniuſta, communioilladierum à me
qiéta.Hæc Ops opem feret Aufonio poëtae, cuius defperatæ fa
' nitatis verfum etiam Æfculapius 蠶 Scaliger,depoſuit: ego
de viâ medicus fanabo. In carmine de Feriis Romanis:
z/fme ope'famé?efàcrum,velSaturmalia dicam?
Feffaqueferuorum,cùm fàmulantur heri ? .

4: Nam darelego, vine optante forum, Ambigit poeta Opalia

" priùs anSatuinalia dicat.quare?quia, vtiam iteraui,conuénie
- 闊 ca fefta,& vtrique deo,deae, facer idem dies. Interpellauit
hîc Viétor : &,Correétio, inquit,pcr-clara: non illaquam po
nis dierum concurfio. Varro facit tenebras, quilibro quinto
varripi de L.L.Saturmalia,inquit,diífa ab Saturmo,quòdeo dieferiæ eiua,vt
data lux. poß diem tertium Opalia, 0pù. Ecce,nónne difertèpoft diem ter

tium à Saturnalibus Opalia celebrata vult? at tu aiebas die eo

dem. Refpondit Pighius, His tenebris,Vi&tor, dabo lucem.
Quæ decómmunione dierum prædixi, ad Confulum tempo
ra pcrtinent & remp. prifcam: non idem de C.Caefaris& dein- .
ceps ætate fentias. Vt enim Cæfar faftos correxit,& huic De
:£* cembri menfi duos addidit dies :* Saturnalia, vt ficdicam,fe
áììììa, dem mutarunt,& à xvI. Kal. numerari cœpta, non vt antè
““ âxiv.Migraruntigitur Saturnalia:non tameh Ops,quæ in die
veteri ftabilis permanfit. . Hanc corrcétionem Cæfarianam
varro, . clarum Varronem fpcétaffe. qui condidit eos De linguâ Lati
£'';* nälibros(vti vel hinc difcimus) Cæfarciam Diétátoré:&feria
£££* rum dics ad Faftos eius aptauit.Tamen in Varrone fcribi erit
ரே.
стёdatчи.
verius, vtpöf, die tertio.Hoc mihiiam lucet, inquit Vi&or:
-
tu
рergС.
 1 1 в в к i. 17
pcrge. Itcrumque Pighius: Vtergo cœpi dicere, inquit, vnus $£?
Satürnalium dies manfitad C. Cæfarem: ab illo, tres celebra- ììi.
ri coepti, idqueOétauianus Auguftus tenuit, quiin legibusiu-“
diciariis រ៉ែ ferias fcruariiuffit. Haétenus certa poffum:
de die quarto dicam inccrta. Nam illum quis addiderit,r.on lc
&tum mihi, & credo, nunc non fcriptum. Quintum faltcm §gigg,
diem additum à Caligula repcrio.Suetonius : Vt letitiam publi
cam imperpetuum augeret, diem adiecit Saturmalibus, appellauitq; Iu
uenalem. Diem Beroaldus intellegit fextum velociâuum.Errat.
vos accipite quintum. Diolib. LIX. de hacipsâ re : τα τε Κράua
άπάτη huieas iopT*%%£*£x£ae : idcft, Saturmaliaper dies quimque
celebrari iuffit.Tamen ille ipfe quintus dies poft Caijcædem àb
olitus,fed reftituit Claudius docente eodem Græco lib. Lx.
Τοις τεΚegνίοις την πέμή7ην ημέeαν , την καζαδειχθείσαν τε υπότε Γαία ‫ و‬3 ‫اقيم‬
Têm graxºstigar, daída…. id eft: Saturnalibus quintum diem, à Caio
inßitutum,pofteaque omiffùm, refiituit. In vniüerfum ergo Satur
nalium dies legitimi, vti videtis, quinque, Ego dixi.Cùm de
fiiflet Pighius, Lernutius occupauit. Sed enim fcrupus illc de
die quarto. non tollis hanc moleftiam pedibus? Vellem tu
meo capiti, inquit. nam iuxtà tecum id fcio. Diuincmus, in
quam ego. An Tibcrius, fi fortè,addidit? Certèillefolus inter- $£?
iè&us Caligulam & Auguftum. Huicvaticinio,ait Pighius,ex Äî
Tiberij móribus non eft fides. Nec enim ille vnquam fautor“
reiludicrae : &,vt eius feueritas fuit, diminutum potiùs publi
cas voluptatcsiffet, quàm auétum. Ego quamquam cum Eu
ripidaeâ nutrice poflim dicere,
Ου μάντις ειμί τ' αφανήγνώνα σταφώς:
Vates ego haudfum,imcerta certò vt mouerim.
tamen diuinem diem quartum efle ab Augufto. cuius extremis mè
ij**.
ab Aw

annis irrepferit,crefccntc luxu , & quia caauétio plebi volenti. íiiiíí,

С A P v т. I I I 1.

£tiam quefitum de diebus. Obie£iiones pofite,& imparte remotæ.

VscIPIT Lernutius. Anchoramicciſti, Pighi, ſed non
dum adfpicis terram. Duo mc turbant. Aisa IulioCaefa- £es die;
retres Saturiialium dies faétos, anteà vnum. Ais nunquam அ
plurcs fuifíequinquc. Primùm oppugnat Ciccro, quilibro v.
ad Atti
 18 S A T V R N A. L. S. E. R. M. O N V M
ad Atticum diu ante Iulianam correétionem tertia Saturnalia
j nominat: &Mamcipia vemibant, inquit,Saturmalibus tertiú.Sed &
Mallius quidam apud Macrobium, cuius ibi verba. Alterum.
Interrupit Pighius,St,inquit.turbinem hunc priùs remoueam,
ne naui noftrae frangat ratem. Tertia Saturnalia nominat Ci
ccro? Fateor.hilaritas ergotriduana,fed non feriæ,non facrum.
Feftus pro mc: Quinquatrus appellari quidam putamt à mumero die
rum. quifcilicet errant, tam hercules quàm qui triduo Saturnalia &-
Q.msa, totidem diebus Compitalia. Nam hü omnibus , finguliâ diebus fiumt
£,* fácra. Iam dic de altero. Septem dics Saturnalium compcrior,
ait Lernutius, non vt tu perfeueras quinquc. Lucianus in Cro
niis plus vno loco. Martialis,
Saturmifèptem vemerat amte dies.
& poëtæ alij.Subridens Pighius,Per hanc,inquit,tempcftatein
facilè eroin portu.Saturnalia legitima dixi quinque fuiffe:tu,il
liquequos lăudas, fpurios adiicitis dies binos. Vt clarè dicam.
IpfaSàturnaliaconftabát diebus quinque:at Sigillaria,qug fub
féquebantur,binis.Quæ feftiuitas quia non abhorrens à lætitiâ
priori, illiquc continens erat : factum vt confusè numerati Sa
turnales feptem.At in re aliud fuit.Itaque illeipfe Martialis,vbi
veritatis diligentior,nominat Saturnalia modòquinque:
Et iam Saturmi quinquefùere dies.
Alibi: Hæc fígmata mihi quimque diebus erunt.
ramen f- Etiámne hæc res in vado? Imô, inquit Duza, ecce alius imbri
Ê, citor Aufter. Nam vt Martialis ætáte dies feptem numerentur,
* .
cefarem, cauffàm video: anteriori æuo quid fiet? cùm feptem recenfitos
reperiam multis antc Cæfarem annis ? Nouius Atellanarum
fcriptor : . - -

Olim exffeétata fèptem veniunt Saturmalia.

Scd & Mummius quidam: -

–mof?ri maiores rveluti bemè

·71ulta inffituëre, fiċ hocoptimè,ffigore
Fecérefùmmo dies fèptem Saturmalia.
Et quid aistu ? Vnus ante Cæfarem Saturnalia dies: binos Si
Ne fatilu gillaritios adde : vbi feptem? Amplius largior. tres fuerint
{Τ* Saturnalium:vbifeptem? Exfpeéto quidadifta nofter Brutus.
Tacebat Pighius.Et mehercules obbrutui,inquit, Iuua in par
tein
 L I B E R I. 19

tem Lipfi.Egóne:inquá,oram reperire nullam quâ te expediam

queo.&quin adprius illud teétorium confugimus,lætitiæ fuif
fc dies plures,nofifefti? Nifi id fit,fubmitto equidem arma.
C A P v T. V.
Saturmalia Gladiatoribu ludiäque defiimata. Ipß Gladiatores Marti,
vel potiùs Saturmo facri. Saturmur inter imferor maleficur &-
cruento ſacro gaudens. Tibullo lux, cº Tertulliano. Sacerdotes
Saturmi.

Is I T vchcmenter Duza ; &, Hic Aufter, vt video, in

quit,vos omnes pcrculit.Hcus puer,da vinum huic nau
frago Lipfio:fed merum.Nam aquâ non vltràilli opus. Etiam
rides è inquam ego. vlciſcar. Da mihi puer eccillam pateramè
cryftallo: illam capaciorem dico, quæ eft in Delficâ. Admira
tus Duza, Hui! tam grandem? inquit. Non id è more tuo,non
è ſanitate. Nimirum, inquam, non Cereri,ſed Saturno hoc ſa
crum fit. Itaque, ait Duza, tu nos omnes hodic rcddcs faturos.
mallem hilaros & lubentes. Sanè mos Romanus non magis
conuiuijs hunc diem dicauit, quàm facetijs & ludis. Itaque
Gladiatores, Venatio, Circcnfes, quanquam aliàs ; tamcn his gladiat.
dicbus propriè dabantur. Gladiatóres ifiprimis, quorum tu-£;7,
tela Saturnus. Erras Duza, inquam : Mars potiùs. ApudTer- £;„ pr4
tullianum certèlego(libello de Spectaculis) Martem &/TDianamſe, Marº.
vtriufque ludiprafidem mouimur, ludi videlicet gladiatorij, vcna
toriique.Item Saluianum: Colitur ® homoratur &Mineruaimgym—
mafiả , Penta in theatrú, Neptumu* im Circò, &Mars imaremù,&Mer
curiuimpaleffrä. Duzarcnidens & renitens, Non pugnem, in
.quit,tantis fcriptoribus libens: tamen vercor vt verior Laćtan
tius fit : JMumera,inquit,&- quae vocamtur Vematiomes,Saturno ad- Yel potiùs
tribuerunt.Itaeum locum infertâ copulälego.Nam& in Epito-“
mâ Leétantij: &Mumerum editiones Saturmofa&fe (lego fàcrae)funt:
fçema Liberipatria eft. Addicit Lactantio Aufonius,
Et gladiatores funebriaprælia motum
*Decertaffê fóro : muncfibi harena fuos --- - -

Vimdicat, extremo cùm iam fub memfe Decembri -

Falcigerum placant fànguime cælgemam.

Vbiduo notes,& pugnaflegladiatores Saturnalibus; & Satur
C 2. no pla
 2.○ s A T V R N A L. sE R M o N v M
no placando propitiandoque.Cauffàm quam putem eius tute
saturnu læ fuifle, hæc eft. Saturnus non inter fuperos, fed inferos deos.
Ά. Ρlutarchusin καταγραφή κειαλαίων. Ρωμαίοι, inquit, tò; Keśeoriyé;)
" θεόνυπεδαίον και χθόνιον. &alibi, Κρόνο δε τ'κάτω θεώ,ε?ανω νομίζεσιν,
Eadcmquc opinio apud Græcos ipfos. Itaque in Tartaro cum
collocat Promctheus apud Aefchylum,
Εμαϊς δε βgλαις ταρτάρg μελαμβαθής
Κούθμων καλύπτει τον παλαιγενή Κρόνον
Αυτoίσι συμμάχρισι,
&Me conſulente, in Tartarireceſſibuſ
Habet latebraamtiquitur fàtum Cromum,
Eiuráue comites.
Etin Catalogo deorum duodecim maiorum omifit Ennius,
funo,Vefa,Minerua,Cerer, Diana, Cemur,37Mars,
<7Mercurius,Iouiâ,Neptumus,Vulcamur,eApollo.
non fa&turus,fiinter cælites fuiffet. Credo eaim opinionem va
#:. luiffe, quia triftc Saturni fidus & maleficum: quiale ingenium
deorum inferorum. Inde eft nænia Græcorum, Kpóviov äug. : id
eft, Saturmius oculus : indc fuperftitio, Saturni diem viæ non
Titulo
lux,
fauftum.Tibullus, * -
- -

•Aut egofúmcau//ätu*auer, aut omima dira,

Saturmiautfacram me temuiffe diem.
Ouidiusad amatorem, cui iter inuito fuadet:
Nec pluuias opta, nec te peregrina morentur
Sabbata, mec damnö Alia motafuû.
£/?, Iure ergo Romani, quiagladiatorum fanguine placari mancs
£" credcbänt, eaque prima lüdicti cauffâ, hoc fpe&aculum dcdi
suturni carunt crudo & fanguineo deo. Quòtraho etiam cultum fa
£;j, cerdotum eius à reliquo vulgo fecrctum. Nam pallio cocci
neo myftæ Saturnivelabantur. Tertullianus de Teſtimonio
animæ : •Atque idplerumque fàcit &* vittâ Cererà redimita , &•
palloSaturnicoccinata, g/dee Iſidä linteata.Idem de Pallio: Cam
letioris purpure ambitio & galatici ruboris ſuperieäio Saturnum
commemdat. Coccineus enim color (quem Galaticum rubo
Palui- rem appellat, quia granum id Galatiæ frequens) fanguinis &
j, caedium eft: ideoque & Imperatoriis olim paludamentis, ait
**tinia. •Plinius, dicatum coccum. Hæc fatis certa. Abnuere tamen
nobis
 -
-

рдтENт овPictuвадвү
|

| - -
[ullululullullulullulum， Mill，
mumuuwwwwwwwwunumlimi
|
 L I B E R I. 2. I

nobisPrudentius tuusyidetur,Victor, inHamartigenciâ: #£;;.

Reſpice
Cui caditterrifici
imfè#áſcelerata ſacraria4remá.
fi•fiagladiator Ditử, ::
Prudentio

Sedº Ditem quieundem cum Saturno hic capiat, meäfenten- Diti,

-
:{### hoc
tiâ, haud aberret. rešpeč*u,
qидdти
mibu4 pla
C A P V T V I. - candi, dati
- gladiato

Gladiatores olim im conuiuiü:dampanorum imffituto. Romani idemu- "

lati. Lampridius contra Turnebum explicatur, im Cubiculariúgla
diatoribu*. Germanorum immanitas.

NTER hos férmones intulerant pueri miffum fecundum, in

quo gallinæ, columbæ, turdi,&eiufmodi altilium minuta.
Et ego ad hofpites, En,inquam,paraui ad illud Comicum,
Non ampliter, ſedmunditer conuiuium.
Tempus nontulit.necintereos ganeones ego, quibus modulus.
eft vitæ culina, vt aitVarro.Itaque fumite quaefo contenti iftis.
Etiam excufas ? ait Pighius.
Sibihabeamtfua regna reges, fibi diuitiae diuites:
nobis dum fic fit. Et quæ caena 5rae iftì , quam fuauiffimae do
&tiffimeóue fabulæ cóndiunt? Vellem paullòmagis, inquam:
nectu Pighiferimonis effes tam parcus. Parcus ego? inquit. cui
linguarium meherclè dandum fuit, ita infolitè hacomnicaenâ
fum loquax. Scis enim ingenium meum: quamque illud Ho
incrlcullſh.111 IThe COIlllCIllat,
Αλλ' και οι χάρμς αμφιπερμς έφε) επέεωσιν.
Sedmom illius cingebat Gratialabra.
Tace,inquam. Nam tu quidem
Λέγειν άρμσΘ», αδιμυατωτατΘ» λαλέιν.
Bomu* loqui, fèdfàbulari mefcium.
vt inuertam illud Eupolidis. Sed quoniam cœpimus, & bella . .
iam occafio cft, dc Gladiatoribus placétne lărgiùs fàbulari? #*;
Nam verum fateamur. non alius mos eft, quem difertè intel- £iaie
legipluris interfit veterum fcriptorum. Qüae hiftoria ab hac"
cómmemoratione gladiatorum, quis orator, quis poëta abfti
nuit? Et quidem pleræque metaphoræ, fimilitudines, imagi
ncs, alijfiores orätionis funt ab iftis. Occupa crgo hancgra
С 3. tiam.
 2.2. s A T V R N A L. s E R M o N v M.
tiam tu Pighi,& docenosinuulgatum adhucritum.Egónc?ait.
imò Duza hic potius-παλαιάτε πολλατε ειδώς.-Θ. priſca &plu
ria mofems. Et folüfhe Pighius hîc pro magiftro? Tüm ego,Qui
viam ad mare nefcit, amnem fibi quærit ducem : ficnos te Pi
Gladiato"
ghi, vti penetremus ad mare illud antiquitatum. Eia! vrgetis
res olim imodeftiâ meam,inquit, fed enim ne alienum fitabhacmensâ.
juper men Renidens Duza: Adeò hic fermo, Pighi, menfæ non difconue
Јат:
nit, vt Romani rem ipfam cottidie oculis vfurpauerint fuper
menfam.Nam in lætiori conuiuio folemne fuit,in triclinio pa
-Aučłori
bus Cam ria aliquot gladiatorum exhibcre ad pugnam. Ortus, vt vide
рятй. tur,mos à Campanis: de quibus SiliuslibroXI. Punicor.
guimetiam exhilarare virú comuiuia cæde
JMos olim, & mifcere epuliâ fpeéïacula dira
Certamtumferro, fœpè & fuper ipfà cademtum
Tocula, ಳ್ಗ
Strabo de ij (dé li
mom parco famguine memfir.
..quinto : ΕπίΌσέτον δε ενέβύφησαν, ώς' όαι δείπνον
ακάλομο προς ζύγη μονομάχων,ορίζοντες αριθμόν κατα την fδείπνων αξίαν.
ideft:Eð luxu4 proueétifunt, vticonuiuag vocarent adpariagladia
torum;quorum numerum augebamtmimuebántve pro dignitate cuiufq;
comuiuij. Liuiuslibro nono: Et Romami quidem ad homorem deüm
infígnibus hoßium armü vfifamt : Campanjabfùperbiâ & odio Sam
mitium , gladiatores (quod'/peĉ7aculum inter epulas erat) eo ormatuar

8 μο, Ro
marunt,Sammitiumque momime appellarunt. Ab ijs crgo auidè hau
rnºmi imoi ferunt Romani. de quibus Nicolaus Damafcenus : Tàç%///9ro
táti.
μαχων 34a*,inquit,& μόνον εν πανηγύρεσι ήθεάβοις εποιέντο Ρωμαίοι,αλλά
καν ταις εσιάσεσιν, ακαλε δ'εν τινες πολλακις όαι δείπνοντες φίλους όλίτε
άλλοις, δόπως αν δύοήξία ζούγηϊδοιει μονομάχων, ότε και κορμώέντεςδείπνg
κ. μέθης, εισεκάλεν τους μονομαχες βομεν άμα εσφάττεό , αυτοί δι' έκρότεν
82ì raroid tºoo.id eſt:Spettaculagladiatorum non perferia, tantùm
es in theatrừ Romani exhibuerunt;fedpriuatim in conuiuijs Quin
&- ad caemam fæpè amicos vocare foliti, cùm ob alia,tum vt bima aut
terma paria gladiatorum viderent: quos vimo iam &- cibo madidiim
trò vocabamt. atque ille quidem trucidabatur : iffiplaufum manibus
dabamt,t4mquamim re lætá. Nec de alioritu Horatium exaudio:
Horatiº Cædimur, ø totidem plagi, conſumimus hoſtem
explici“ из.
Lento Sammites adlumina prima duello.
Lumina accipio, cænæ,præteropinionem florilegi Nಣ್ಣೆ
Perfc
 L I B E R I. 2.3
Perſeuerauitillemosadextrema imperij tempora.Capitolinus
dc Vcro: Gladiatorum etiam ffequátú(ita inibilego)pugnas in com.
uiuio habuit,trahems camam im mo&fem , &- im thoro comuiuiali condor
miems. Lampridius de Antonino: Gladiatores ante conuiuium pu
gnantes,fibiffequemter exhibuit.Atque hi conuiuales gladiatores . .
funt,quos Cubiculatios Lampridius in Commodo dixit: lmterj:
hæc habitu viâimarij vi£fima immolauit: in aremâ rudibus;inter cu- .
bicularios gladiatores pugnauit lucemtibus aliquamdo mucronibus. Ita
aullò vcriùs docco,quàm Turncbus:qui Rudiarios pro Cubi-' %'j.
-- - - - - Lampridia
culariis fubftituit,deà nonfauente.Nam & Dioillumin publi-lidi de
fenfa, di
cofine ferro;Kaidomi
memorat: gladiis,&ad
άματαμέλα, cædem
inquit, οικοι vfque,dimicaffe
μεν, ως και φονεύειν τινάς ε com-í
δε τω :” ad
κοινώ, ανύσιδήρε δαν όαιμαβςανθραπείε, ideft, Εt digladiaύaturdo
mi quidem,etiam adcedem quorüdam,im publico autem,fine ferro,&:
finefanguinehumano. Defierat Duza, & adeum ego: Sed centen
hanc legitimatm in conuiuio pugnam fuiffe, an quafi lufum?
Hoftibus quidem noftris, inquit, fit hic lufus.prorfus legitima
pugna,& cum applaufu conuiuantium,occidebãt, occideban
tur. Ita Nicolaus: cuius verba, vt video, præteruolarunt tuas 3**.
aures.Vultu auetfatus feritatcmieam Victór,Dibonitcrudas & É'
immanescpulas ! inquit.&iam miror Lapitharum conuiuia in
proucrbium ifle,non ifle Romanorum. Qujd illos culpas? re
ípondit Duza.nos cccc Galli nihilo meliores.Pofidonitis;Kxro, £?
inquit, <§£rò ôéro» gorogzâzw. Galli fùpercemam digladiantur.?grum
Imòhöc ampliùs fcribit, eòdementiæ proueétos,vt paullulo"*"
argento vel vafis aliquot fiétilibus conduóti (quæ paéto fcilicet
propinquis darentur) fupiniin fcuto immobilefjue iacerent,
àtqùeibi acccdens aliusiugulum iis incideret. Atcnim, inquit
Victor, de Germanis id accipi commodius veriusquc cft. Scis
enim quomodo Græci vſitati voce Kaai).

Huc refer Figuram de Gladiatoribus im conuiuia.

C AP VT
 2.4 - S A T W R N A. L. S E R M O N W M

C A P W T W I I.

ſn genere de Spettaculi primò.Tum de celebritate & frequentiá Gla

Âliatorijludicri, quamque idgratum.guo momime amtiquá diótum.
<7Mumur,Mumerariu,&Munerator. Editio,Editor, Tacitus corre
£fus.Gladiatores fignificatione duplici,proreproque homimibus.
T tibi, Pighi, fatin'vt praecifa nunc omnis tergiuerfatio?
V Perge,cum Mufis beneuolentibus. Sed muflante etiam
Pighio, cgovclut commotior, Quàm lcnta hæc materies? in
quam. corbita ccleriùs moueatur in tranquillo mari. Fac, fi
quid facis. At Pighius renidcns, Sinc praemcditer faltcm , in
quit. Vnde enim tam numerò poffim, dere obfitâ & vetuftà?
Nos precabimur, ait Lernutius, Numeriam deam tibi vtadfit
& Monetam. De poftremâ,inquit,accipio omen: fauentior vt
- mihi quàm Antuerpiae fit.Vosaudite,adiuuate,& aberrantem
# dirigite. Spc&aculorum res necantiquis quidcm fine curâ
jj* ***
Ο ΥΑΦ, fuit: fcripferüntjue deiis ex profeflo,quod fciamus,Suctonius
$atur Tranquillus,&'Tertullianus. Alteriusliber nunc eft: alterius,
$#" fuit. Séd caufâ fcribendi iis finiſque,nonvna. Illevtexplicaret,
cepit*. nofter vt damnaret, defcenderünt in hanc arenam. Et fanè
鷺 pleriq. Theologiè prifcis,cùm vidcrent pietatis damno, addi
- - ‫ס‬.
> 3

;*;;,. &tum deuin£tumque populum hisludis,pafliminuecti incos,

%irò.T vt libidinis faeuitiæque fontcs. Et benè illi. necmalè nuncego,
qui per Suetonijvcftigia icns ritus illuftrabo prifci & nobis
ignotiæui. Quomodo cnim velillos ipfos viros fanétos legc
mus capiemufque,nifi cognitione aliquâ imbuti rerum carum
quas carpunt? Vt omittam fcripta omnia profana; quibus im
ಸಿ. mittcndà lux ab hac narratione. Atque vt primas totius fef
£?" monis lineas ducam ; Spe&taculorum apud Romanos quadri
gas conſtituo, Gladiatores, Venationem, Circenſes, Scenam.
Tria ex iis ad oculos maximè,vnum pertinuit ad aures. Quæ
ad oculos,propria ferè Romanorum.aut fiin aliâgcnte ; tenuia
praeiftis,& diétu parum digna. Scio & Agones Muficosfuifle,
- v - - I -

Gl;diatori; & Gymnicos ludos: fed nouèilla traducta Romam, nec mihi
Ä?” nunc curæ. Dicam de Gladiatoribus,vt petiftis. quod inter
%
leöerrimi. cmnil fcire vos volo celeberrimum fuifle frequentiflimum z

que
 1 1 в с к 1. 25
íue Romae. Cicero adfirmat feriò, oratione pro Seftio: équi
3. exi$timo mullum tempu effe frequemtiorú populi,quàm illudgla
diatorium : meque concioniã vllius , meque verò vllorum comitiorum.
Et in quo Cicero,de
bat.Idem plebs maximè vel deleótabatur,
gladiatoribus:Id vel veriùs, infanie-
autem ffetfaculigemus erat, $£ffi*
‫•گ‬

quod omni ffequentiâ atque omni genere hominum celebratur, quo

multitudo maximè deleâatur. Idcmque ftudium appofitè expri
mit & tangit quicumque fcriptor, De caufis corruptae elo
' quentiæ. jam verò,inquit, propria 6&/ peculiaria huius vrbâ vitia Iuuentuti
penè im vtero matrù concipi mihi videmtur, hiftrionalùfìuor,& gla-" dele".
äiatorum equorumqueffudia. quibus occupatus obfeffujue amimur,
quamtulum loci bomiâ artibus relinquit ? quotumquemque imueme- -

rù, qui domi quidquam aliud loquatur ? quos alios * adolefcentulo-;£*?lum

rumjermones excipimus,fiquamdoauditoria intrauimur? Nàm illud £#
fœdum,incredibile,quod addit: NeÌ.
briores cum auditoribus fuáfabulas præceptores quidem
(òlligunt vlla cre- j:
emim difcipulos р.xху.

nonfeueritate di/cipline, nec ingenjexperimento, fed ambitionefalu,

tamtium, &- illecebrâ adulatiomù . Speétaculum hoc appellatum j?
ropriè, Munus.vel quia populo gratis daretur; vel, vtTertui"
儘 ait,ab officio, quia officiumfè mortuià fàcere arbitrabamtur. Et :
benèac醬Tertüllianus, nam Munus propriè qfficium an-?,
tiquis;
eſt ſicut Munis,officioſus.Feſtus
officioſum:ſicut : éMunem
è contrario immuni dicitur, ſignificare
qui nullo certump
fungiturο/- li
,
ficio. Atorigo gladiatorum, vt mox dicam,à funebrire. Is qui
pra bebat, abeavoce Munerarius dictus. Gloſſa, Munerarius, "
àyoyoSiinc.cuiusvocis primum patrem Quinétilianus facit Au-"
guftumlibro vIII. Quaedam im vfu,inquit, perquàmrecentia,vt
3Meffállaprimus Reatum, &Mumerarium Auguftu primus dixerunt.
Naimanteà vel Dominiludorum dicebantur, vt Ciceroni de Dominu.
Legibus: vel Editores, & res ipfa Editiones. Capitolinus in Egitur.
Aitonino: Abfanspopúli Romanivoluptates perditifimos editores""""
curari vehementerpraecepit. Lapis propter Neapolim : Hic. OB
L I T E R A T O. M W N E R I s. s P E C T Ac v L o. IMPETRA
T A. E D IT I O N E. A. B. I N D W L G E N. M. A X. P R IN C I
P I s. DI E M. G L A D I A To R v M. E. T. O M N E M. A T
P A R A T v M. P E C v N I A. sv A. E D I D I T. Alius Praenc
fte: O B. IN s I G N EM. E IV S. E DIT I O N EM. M vN E
D R I S.
 26 S A T V R N A L. S E R M O N V M - -

1. Tatiis R I s. B I D v 1. Et exempla pluria obuia vulgò. Tacitum in

“ hac voce benè emendaftiLipfi,lib. III. Annâf.devitiis Drufi:
Huc potiùs intemderet, diem ædificationibus , no£tem comuiuiü trahe
ነፖፅš. inquam, tu, editionibus : quia ad ludos hos crucntos
edendos frequentandosdue Druſus pronus.Nec ſine cauſsà ta
men fiéta ab Auguftoilla vox noua. quia Editores Dominíve,
communes funt omnibus ludis: Munerarius non nifi is qui
AM#mera*-
*gºr munera edit,ideft Gladiatores aut Venationes. Muneratorem.
dixit magis nouè Florus de Spartaco:quafi planè expiaturus omme
præteritü dedecus,fide gladiatore muneratorfuiffet. Hic Lernutius,
Sed non res ipfa, ctiam Gladiatorium diéta? quæ vox mihialibi
:* leéta. Ad illum Pighius, Lectain Liuio,inquiit: fed pro'auéto .
ά ramento pretioόue gladiatorum, non pro ludis. At* Cicero
:::** alijáuc, ੇ femel Gladiatores , pro fpeélaculo & munere ipfo
笼赏 vfurpant, hominespro re : vtcontràrem prohominibus, còm
ÉÉÉ" Seruitia, Coniugia dicimus, feruos & coniuges ipfos. Dc vcrbo
$; quod fatis cft dixi,fi addidero Gladiatorem à Qüinάiliano de
Gladiator 醬 qui imaremâpopulo ffeétante pugnauit. Ita enim hîc appello:
* non eös,quos Iurifconfültus, l.vlt. Deiure immunitatis g;a-
eyoiç dixit ;fatis propriè,atparum vfitatè.
C A P W T v I I I.

2ಾಕ್ಟ್ರಿ &/ ordofuturi fermonià. Origo ludicri:&: cauffâ, Ciceroni

uxfäÊÎa. “Primigladiatore*. •Aufonio preluximua,eumáue emen
dauimus.Recenfio veterum mumerum.quæ olim comprehenfa A£7iâ,
inter res feriai. Im illußrium fumere gladiatores mox etiam plebeio*
idque ex teftamento.'Pofiremò & fcmimarum. -

- - Dipfam rem venio. de quâ dicenda mihi quattuor,Ori

,ே go progreflusque, Locus, Homincs, Modus. Haec fepta
-

"ſtrº non tranſiliam: ſi fecero,lineamaduerſum me poſcite,vtolim

172993&4.

Ζ„ vrbanè Afer. Origo gladiatorum à re funebri: exemplum, ab

¤É Etrufcis.Ita Damafcenus Nicolaus tradit: oi Poggio,inquit,Ta
Etrufcis. * ۲ ‫سہم‬ •* ---

弥 ρα Θυρρηνών παρέλαβον το έθΘ : Romani α Tyrrheni! morem hunc ac

- -

:: cepére. At fortaflè Etrufci ipfi à Græcis. Hermippus certè apud

"ιφεύias- Αthenaeum ήθ"μονομαχενταν ευρετας Σποφαίνει τες Marnyèt,inuentores
тиr, диат
.."gladiatorie
dicrum.
pugnefácit &Mantinenfes. Et Statius Papinius extremo
libro ·
-__--------།
'，
- - ………… -_-
 L.. I B E R I. 27
libro vi. interccrtamina ludofque Argolicos, etiam Gladiato
riostentatos ponit: idque prifco illo(ncfcioan fatis cautè) aeuo.
Vndccumquecxemplum; cauffatamen & origo,Funus, Ter-",
tullianus: Olim quoniam anima defunâorum humano fànguimepro-'fii'
pitiaricreditum erat, captiuos velmalo ingemioferuos mercatiim exfe
qujs immolabant. 'Pofteà placuit impietatem :
adumbrare.
itaque quosparaueramt, armiâ quibus tunc &- qualiter poterant eru
ditos,mox edi£?o die inferiarum,apudtumulos erogabät. Haec mumerú
origo. Et cum illo Seruius ad hoc Virgilij, Viuentes rapit,inferia,
quos immolet vmbrâ.&Mori erat,inquit,im fepulchrú virorumfor
tium captiuos mecari. quodpoffquàm crudele vifùm eß, placuit gladia
tores ante fepulchra gimicare, qui à bufficineribu Buffuarijdiâij;!?
uod fuggerit de Buftuariis, Ciceroni præibitad lucem, fcri-fii.
bentiin Pifonem: Neque ego ceffiffem , &- me ipfafuo complexu pa- :
tria tenuiffet,fimihi cum illo Buffüário gladiatoré(Clodiurh intelle-“
git) ® tecum certandum fuiffet. Mós autem vetus, quem tan- ::
gunt,immolandi captiuos, vel ex Homero notus, apud quem πί.
Achilles in Patrocli rogum coniecit
Δώδεκα μεν Τρώων μεγαθύμωνιΐέας εθλές..
7}iâ femos iuuemes Troiamo famguime cretor.
Itaque practextu học religionis datipublicè Romae primigla
diatores. Dico publicè. quia facilè fufpicor, iamanteà priua
tim &perconuiuia innotuile:Atpublicëprimôin Foro boa-fritº
rio,annovrbis ccccxc.Dederunt M.& D.Bruti,cauſsâ mor-:
tis patris. Valerius Maximus adnotauit: Gladiatorium munus ***
primum, inquit, Romae datum eff im Foro boario, •Ap. Claudio @/
M.Fuluio Cos. Dederunt M. & D.Bruti,funebri memoria patri, ci
»meres homoramdo. Et Epitomc Liuianax v 1*. 'D. Iunium TErutur
munus gladiatorium im defunéti patriâ memoriam edidit primus. vbi
malè tamen fcriptoris an exfcriptoris culpâ, omiffus Marcus.
Aufonius, *

Tres prima Threcum pugnas, tribus ordine felix

- Iuniade patrio inferias misére fepulchro.
Ita reétè. &'Threces, pro quouis gladiatore. 'Phæaces non ha-•p,a,l,;.
Benthîc locum,quidqüid vetuslibereosingerat, & vir doétus,*******•
qui inijs defendendis fudat. Malèautem tribus ordinefelis, pro auferius
v w
- - - - - -
correéfeas
£e//&. Nam intellegi vult, primò data tantùm tria patia: qua gại
- - -

*-
D 2. poëtice".
 2.8 S A T V R. N. A. L. S E R M O N V M
poëticè & uya^wror appellat tria bella; non aliter quàm anteà
Tres Threcum pugnas.Nifi quis tamcn tres fella capiát, triplicem
illum confeflum Scnatus, Equitum, Plebis. Hæc origo. & fàl
lor? an numquam rep. illâprifcà data munera, nifiifi funere,
glin te: &, vt Liuiusappcllat, mortä caufsd ? Non fallor. Illum ipfum
鷺 fcriptorem videamus, qui, in libris quicxftant, pleraque ea fe
#j;„ riò rccenfuit & cum curâ. Libro xv 1. narrauerat (id enim ex
j£*j* Epitomâliquet)tria paria data â Iunijs. Ecce annis quinqua
1. ginta pòft, (non enim priùs inipfo Liuio reperio) réfertdata
*** paria duo & viginti, anno vrbis DxL. Verba eius è lib.xxiir.
M. Æmilio Lepido quibis Confulfuit,filij tres L.M. Q ludosfumebres
per triduum, &> gladiatorumparia duo cs: viginti per triduum imfó
ro dederunt. Iterùm libro xxxi interiectis qüatuordecim fer
mèannis, P. Sulpicio C. Aurelio Coss, paria vigintiquinque.
Ludi,inquit, funebres eo ammo per quatriduum in foro mortù M.Va
lerij Leuimi caußá paria quimque &/vigintipugnarüt. Et lib.xxix.
P. Licinifuneris caufá V/ceratio data, es”gladiatores cxx.pugna
7'и77f. Qui numerus grandior, quàm vt conueniat in id æuüm:
fcribamq; gladiatores Lxx. Deniqueetiam,anno vrbis DLxxx.
paria datatriginta feptem: quodvelut primariæ magnificentiæ
fecenfuit lib.xLI. &Munera, inquit, gladiatorum eo ammo parua ali
днot alia data.vmum amte cetera infigne fuit,vt per triduum quattuor
獻帶 homines pugnarimt. Nec'pluricns, quod mens mi
துேಶ್ಗ
Ἀ:'. hifuppeditet,gladiatórum mentio in Liuio: nifilib.xxvIII. de
j££' Scipionis munere, quod in prouinciâ præbitum, non Romæ.
::” Scipio, inquit, Carthaginem ad vota foluenda diis, munusque quod
' mortù caußá patrù patruique parabat, edendum rediit. Viétor hîc
interpellans, Quaefo, inquit, quod confilium aut quodotium
'Liuio, in grauem illam hiftoriam res ludicras intexcre, & has
vcrènugas? Pighius, Nugas nobis, inquit: non Romanis, qui
oladiate:
rum editio
hæc talia etiá referebant in Aéta vrbis.atque indc fcito Liuium
# hauſiſſe. Satisidliquet ex Epiſtolâ Ciceronis ad Caelium : à
#.. quocùm pctijffet a&taomniavrbis ad fe mitti; ille gladiatorum
compofitiones miferat, Ciceroneleuiter irridente & indignante.
Sed ne excidam, quod dicitur, à lineâ, in funere tantùm olim
ra nam in notigladiatores: nec co omni, fedvirorum principum, illu
omni mur
Ἀ. ftriorumquc. Non enim dabantur, crcdo, nifiinfunere Indi
firi, ćtiuo.
 - L H B E R I. 29
&tiuo.Cicero fuadet II.de Legibus:"Reliqua fùmt im more,inquit,
funu vtindicatur,fiquidludorum.EtFeftus: jndičiuafunera funt,
quibus adhibentur mom ludi modò,fedetiam defùltores. Spcétauit eò
Spartaci immanefaétum,qui illudens,& quafiimitatione Ro
manà, Crixo è ducibus ſuis caſo, coc. captiuorum morte pa
rentauit,hocgladiatorioritu. Appianusharrat, & Florusclc-j££*
ganter: Ille, inquit, deffipendiario Thrace miles, de milite defertor, Å..,
inde latro, deinde in homorem virium gladiator, defunéìorum quoque *** r
i

prælio ducumfumera imperatorijs ... exfèquijs,captiuosque cir

Karogum iuffit armú dimicare, quafiplamè expiaturus omne præteri
tum dedecur,fì degladiatore muneratorfùiffet.Sed & Hifpani in Vi
riathi funere fecerunt apud eundem Appianum : Igmiexffiméto
&/ iuffià fàéá,decreuerunt vt im eius homorem multagladiatorumpa
ria fuper fèpulchrum eius dimicaremt.Ergo hgcccrtamina primò in
honórem Imperatorum procerumque. Scd paullatim,vtfolet,?
res increbuit : & à tenuicanaliin mare quoddam (fasſic loqui)#
excreuitcditionum. Darechim coeperuht vulgóctiam priuáti:£
& plerifque ea cura in teftamentis. Caucbant, inquam, poft
mòrtem fuam tot & tot paria fibi cdi.Tertullianus:Triuatorum
memorijs legatariæ editiones paremtamt. Seneca de breuitate vitæ:
guidam diffomumt etiam illa que vltra vitam fumt, moles magna fé
pulchrorum, &/operumpublicorum dedicationes,es ad rogum mune- " .
ra,ť/ambitioſas exſequias. Muneraad rogum, gladiatores funt: Firmata
rideo,quimunia fubijciunt.Apud Horatium,heredes 駕rri. S
- - . -

Nificfecient,gladiatorum dare centum

-

:
TDammati parta.
-
- -

- /
Apud Perfium fenex,
— at tu meus heres ፅ፰•
- - - - feat ºff

Quiſquis es,à turbápaullumſeductior audi. .ே

TDís giturgenioque ducù centum paria obres gumº.

Egregiègeffaa indico. -

Quæ málé açcipi fcio de Hecatombâ. Cicero pro Sullâ: Ita *

prorfùs. interpofitifùnt gladiatores,盔 quos teßamento patris deberi
videmus. Imô vfque cô moscualuit, vt ditiorialiquomortuo,#.
populus Munus cfHagitarct,velutdcbitum,& cx praefcripto lc-:
gi§. Excmplum in Suetonio infigne, cum Tibérijreprimen-“
tis laude.Cùm Pollentimaplebs, inquit, fumus cuiufdamprimipilarâ
- - 3 non
 ೩೦ . SAT VN A L SERMONYM_,
non pris ex foro miſſet,quàmextorti pecunia per vim heredibus ad
- gladiatorium mumus: cohortem ab vrbe,&- aliam â Cotyù regno,diſi
hulatáitimerà caußá,deteć?û repètèarmű,per diuerfa portay in opi
dum immifit. ac partem maioremplebú & decuriomü imperpetua vim
cula comiecit.Néc verò hac fini,aut in virorum faltem füncribus,
In mulie
rum etiam
ftetit mos:tranfiit etiam (pudet pigetque)ad fæminarum. Dux
faneribus & au&or rei ftirps illa Veneris Cæfar Iulius: qui munus populo
dati,
epulumque in filiæ memoriam promumtiauit, quod ante eum nemo, ait
Suetoriius,cap.xxvi.Et confirmat Dio: Ezri rjSvyatp),inquit,&
θηρίων σφαγάς κ ανδρών οπλομαχίας εποίησεν. ideft , Filiefue ‫ سوله‬fera

rum cedes, &/virorum pugna exhibuit. Ncc dubitatequin Diui

exemplum cupidè imitatus fit vulgus. In Spartiano certè lego,
Hadriàmumprecipuos honores focruifúe ludi gladiatoriù impendiffe.
Imfere Figuram de Buffuarjs Gladiatoribus.
C A P v T. I x.

“Praeterfumum & religionem,etiam voluptatù caußá datigladiatores.

eAplerifque magißratibu. etiam Sacerdotibus. •Arcarià, (im quâ
voce Lampridiu correttus) Imperatoribus.
P^oluptatis
смм[áà
ONTEM crebra editionis habetis fedvnum. Alterfuper
prabiti. eft,Voluptas. Poftquam cnim res placere populo vifa, &
, omne vulgus cupiens harum fpeétionum : ecceafifa praebendi
repertaeftetiam citra funus. Florus tangit & carpit: zJmde, in
quit gladiatorijaduerfùs dominos fùos exercitus?mifi adcomciliamdum
plebi fauorem effufalargitio, cùmffe&aculü indulget,fupplicia quom
dam hoßium, artemfàcit. Scilicet nimis raræ illüftriuiii diuitum
4b omni
bus quiin
que mortes:& inuentum,vt Magiftratus darent,Sacerdotes,
homòrº. Principes, denique omnes qui gratiam â populo exambire
vellent aut honorem. Benè Tcrtullianus ad hanc infaniam,
Tranfiit,inquit, hoc genua editionù ab homoribumortuorum adhono
*
res viuentium, guaffura dico &° Magißratus @/ Flamimia &• Sa
¢erdotia.Et Laétantiuslib.v1.guiddicendum eßde iú,quipopulari
leuitate dubii,velmagnă vrhibu, fuffetturasopes (notate de effufo
fumptu) exhibendú muneribus impemdumt ? Nifi eos dementes atque
furiofos,quipræffent populo quod &- ipfiperdät,&/nemo eorum qui
upraſaturaccipiat.Diſtinčić &velutperindicemde oti། nibus
1CalTl.
 L I, B E R I. - 31
dicá,fed propitia mihi efto dea Fides: quia vereor vt apud iftos
inueniam fidem. Primiè magiftratibus dederunt,vt conijcio,
Æ D 1 l e s. Quîdni enim exemplum rei primum ab illo
magiftratu cenfcami, cui,vclut pecüliarc murius,ludi? Addc
quòd antiquiffima mentio Ædilitiorum aliquot munerum
Ciceroni de Officiis fccundo: quem cft videre. Etiam Cæfar
Ædilis munus præbuit,ex Suetonio cap.x. & Plutarchoin eius
vitâ. Editio tamen ea quando cœperit, non callidè fcio: vix eftj?
vt ante fexccntefimum vrbis annum, fi non imponit mihi Li- Jîj
uius. Curcnim funebriaaliquot munera recenfct, nulla Ædi-“
litia:quæ probabile fuiffe ampla,& Scnatorijapparatus? Quá
documque coeperint, mansêre tamcn ad extrema impcrij, re
cenfetqueCapitolinus in Gordianis: Ædilitatû fùae tempore, duo
decimpopulo Romano munera, id eff perfingulos menfes (ingula de fuo
exhibuit. Secundò dedère
P R AE T o R e s, more item vetere. Plutarchus, in Bruto,
Caflium facitcum allogui: Παραμ, ή άλλων σεατηγών, όαιδόσεις και
θέατeα, ο μονομάχους, ω8ασε δε την κατάλυσιν ή τυραννίδΘ απαιτεν). -

id eft: Ab aliú quidem Trætoribua munera,&/ffeéïacula,&-gladia- ប៊្រុ

torestate verödepulfonem tyrannidis populu expeëat. Auguftus"
aliquid hac in re innouans & aftringés, Toìg èr seztnyoi; owärz%*
τας πανηγύρεις τσάσας έκτοτε δήμg δίδοθαίτι αυζβίς κελ6ύσας , καροσαπει E publico
- > z ‫میم‬ ‫گرم‬ > f >

πων μήτεες εκείας οικόθεντινα πλέον τ8 ετέρου αναλίσκειν,μήθ' οπλομαχίαν,3 dati

Ά ſum
(4ม์?" άλλως,ει μήή βgλή ψηφίσατο, μήτ' αυ πλεονάκις ήδίς εν εκατω έτει, μήτε Ρίκε,
πλειόνων είκοσι θέκατον ανδρών ποιέή.ideft, Ρratoribu, curamludorum
ommium impofùit,èpublico aliquideù dari præcipiems:&- interdicem*,
nequis àfealiquidampliu altero impenderet, fue in Gladiatores,fue
in alior,mifiSenatus id decreuiffèt. Neve/apiйл,qидт bй диодиeат
mo,Gladiatores daret, meuplurium quàm(ಕ್ಗ parium : ait Dio,
libro LIIII. Pofteà tamen ediétum illud, quâ de fumptu eft,
laxauit Αuguftusidem: Και (βίζβελουέτοις ήυ τρατηγών τριπλάσιoντε
ίτε δημοσίε σφίσιν ες τας πανηγύρεις διδομένg areοσαναλίσκειν εφηκεν id
eſt, Et Trætoribu,燃 vellemt,comceßit,vt triplum imludos impem
derent,eiu quodè publico accipiebamt. Imò è publico aliquiddari 激
vltrà vetuit,narrante codem Graeco,lib.Lvrò dpſeto e vissea
τηροίς,τοις τας οπλομαχίας ποιόσιν, εκτέδημοσίgδεδόμημoν, ακέλ4ύσε μηκέτ'
dyaXiox£gideft,Tecumiä'Praetoribus,qui Gladiatores daret,èpubli
\ co tri
 32. S A T W R N A L. S E R M O N V M

co tribui folitam, vetuit vltrà im eam rem abfùmi. Caligula etiam

aliquid cόftituithacin re:Και δύο σεατηγές,ές τεςοπλομαχικέςαγώνας,
T* p "ώασέρ ποτε εγίνετο, λαχάνεινεκέλoύσε: id cft, Εt duo, Pretore, 3. ludos
::” Gladiatorios,vti anteàfàĉłum,fortiri iu/fit.notat Dio.lib.lv 111.At
քա gto

jj.a,. Claudius prorfum vetuit, & à Prætoribus ea munera remouit.

露 Ιdem Dio: Τοις τες eατηρoις τες αγώνας τες οπλομαχικές απηγόροίσε μη
öiììiuì xoi&. id eft, 'Praetores vetuit vltrà edere Gladiatoria munera. for
{9rᏰᏜ - - - - -

£ taffetunc, cùm Quaeftoribus impofuit,vt dicam. Videntur ta

#~~ men iterümirrupitie,
iterium in
& fub TrajanocaIuucnalisagnofcit:
— quanti fua funera vendant -

wfis, இழுidrefert ? vendunt mullo cogente Nerone

Nec dubitamt celfi praetorù vendere ludü.
De areaâ enim ijverfus. Et Lampridius in Commodo: Com
£, modianum etiam Pratorem dixit, quo prefente fepiffimè gladiator
t - - - - v

սա թաոա:. vbilegam, preſidente. Tertiò , w -

y Aes To REs, inſtituto Claudij,wt diſertènotat Tran

- quillus cap.xx1111. (òllegio ggefforum profaturâ viarum gladia
g* torium munus iniunxit, Quodtamen conatus Nero tollere, qui
᎓ፊሯìፅዦ - - ‫مپنج‬ - - -

£i. fanxit, vt me defignatú quidem guefioribus gladiatores edendime

frugar- ceffita effet. Scd rcduxit denuò Domitianus,& guaeftoriamume
£;j. ra olim omiffâ reuocauit,y vt fcribit Suetonius capite
yièrx; Do??38 - - р 1 1 11. Itaque
- - - - -

siano, crcbra mentio deinceps. Capitolinus in M. Antonino: Gladia

torium quafipriuatu guefior edidit mumus. Idem in Vero: &Me
diu inter Pium &- &Marcum refedit,cùm ggeftor populo munus da
ret. Spartianus in Caracallâ: 'Papimiamur qui ante triduum 蠶
floropulemtum ediderat mumum. Non leuauit fed auxit Quaefto
rum onus Alexander : qui gueffores camdidatos iuffit ex fuâpecu
miâ munera populo dare: fed vt poß gueffuram Præturas acciperent,
.,„ „,. & prouincias regerent, ait Lampridius. Quartòdedêre
grègris
cºnfularia
CoNsvLEs, * exemplis tamen haud ita crebris. Cicero fe
тите:я. cundo de Offic magnificentiſſimaPompej munera fecumdo confùlatu

j'ff£, celebrat. Marcellüs Iurifconfultus I. xxxv 1. De cond.& dc

nam d- monftr. Z/iuo %Maeuio Seius comfùldefígmatus
Venations 丝 eß, &- mumus edidit. >

£" Et facit Suetonijlocus, Nerone capite 1111. Haec de magiftrati

::” bus reperio. Iam veròdedére etiam
£ff fìr- ' S A C E R D o T E s. atqueita Pontificales ludos in Tranquil
re, excepto
#::
loco.
lo obſeruo Aug. cap. xi. 1 1 1 1. & Sacerdotales ludos in Pli -

111 O
 L I B E R I. - 33
niolibrovII. Epiftolarum. Addite & Tertulliani verba , quæ
fuprà. Item nouo nomine & re
Æ R A R 1 1. Ita enim fanèin Lampridij Alexandro legitur:
Ærarios verò inflituit quide areấitavetus leſtio)fiſiederent mu ::::::..
mera,eademqueparciora.quamquam emendandum cenfeo, Arca- jiui.
rios inftituit, & mox, de arcâfifi. Arcarijenim apud'Symma
chum, Caſſiodorum, &in Codice Theodoſijlecti, qui pra- "a
erant arcae. Denique * Symmachii
IMPERAToREs, ita quidem frequcntcs, vt hoc eximium £;:
cenſuiſſe videanturinter munia Principatus. Dabant cnim j££%,
Natali ſuo: dabant Quinquennalibus, Decennalibus, Viceſi- rin,
malibus : dabant in Dedicatione publicorum operum: in Vi
étorià & triumpho: & per variam occaſionem, vti exhiſtorià
inferiorisæui promptum colligere, ncfaftidium vobis pariam
totexemplis.
- С А P v т х.

Nec Rom.efòlùm,fed im prouincijs. Vbireges dabant,prefidfjue.

“Paulatim im colomiú @/ mumicipijs increbuit mos : vbi minores
magiftratus dabant. 'Pofteà”” priuati , variu pratextu.
“Dies etiam, quibus ex more dabamt. -

¥AE ifta. Quid in prQuinciis ? certè & eas peruafit££;ic

ftùdium huiusludicri,velut tabes. Primus Perféus Ma- ciis,
%'£; à regi
cedónum
libro rex tranftulit in
XLI. Speéìaculorum Graeciam:
quoque quod docuit me Liuius*
magnificentiâ,inquit,reges omnes in

vicit fùperiores, reliquorum fuimorú &- copii Græcorum artificum: tafle

- >
j.gforGra
gladiatorium munus Romamæ comfuetudimâ, primò maiore cum'terro- ÄÈÉ
re hominum infuetorum ad tale ffeétaculum, quàm cum voluptate de-?†.dip
dit. deinde/spits
me etiam, dando,oculù
&-fàmiliare comodorvulneribus tenue,modöfne
gratumque idfpeäaculum miſſio-ſºft
fecit , & ar- 6kéh3i ref.

morum ßudium plerifque iuuenum accendit. Nec dubiè alij reges & 1wd«á.
gggg*• i»
dynaftae,in fuá regna. Et profanæ folùm gentes ? imò |‫مه‬i‫ممه‬ecce
- - -

ἐt.
- 臀 ‫ه‬: A /et% ۶۰
-

Iüdaei. apud quos* Herodcs rex fub Augufto in fingulis pæn裣££„

opidis theatra & amphitheatra conftituit.&Agrippa vnâ com-*i.
miffione dcdit paria feptingenta, Romanos quodammodò£#i*
gladiato
ipfos exfuperans.Iofephuslib.xix.inhæc vcrba: Ex Ja^!^«('oa- ஜா.
E το αυ-"
 34 S A T W R N A L. S E R M O N V M
π αυτών την καθιέρησινμεγαλοπρεπώς, εν τω αμφιθεάξω, πλήθειμωνομα
χων, την αυτε δεικνυς μεγαλόνοιαν ένθα και την και πλήθG) αντίταξιν, βελη
θείς γέθαι ή"θεωμένων τέρψιν, επακοσίες ανδεας έπακοσίοις μαχήσομένες
έπεμψε, κακεργες όσους είχαν Σιπταξας εις τήν δε την πράξιν, ίνα οι μεν κολα
θώσι, το πολέμου δε έργονγένη) τέρψις ειρήνης.ideft: Τedicationem corum
operä magnifice celebraut in Amphitheatro, copiágladiatorum, offen
• dems animi fui magnitudinem.vbi etiä,vt multitudine inter fepugnä
tium augeretur voluptas ffetfamtium, fèptingemtos viros cumfeptim
gemtä commifit, moxq; quotquot habuit in hanc operam deffimams: vt
zş ıllıpanas digmas luerents67 belli imago,oblettatio paciâ effet.Nec
?” reges 證 inlanicrunt hancjnfaniam,fcdetiam in prouinciis
bми. paffim Proconfules Præfidefque. Ab eâ mente eft,quòd Taci
Tacitu tus Iunio Blaefo qui Panneniæ Præfcétus, gladiatores adtri
*" buit,lib. 1.Annal. Noéleproximá, inquit,iugulauitpergladatores
fùos,quos in exitium militum habet atque armat. Et miox : 'Pars mi
litumgladiatores, qui èferuitio Blefi eramt,vimciumt. Et multo cla
riùs lib. x 1 1 1. Edixit Caefàr mequâ magifiratus aut Procurator qui
prouinciam obtimeret, ffe£taculumgladiatorum autferarum, aut quod *
-aliud ludicrum ederet. Nam amtè mommimùs tali largitiome,quàm cor
ripiendù pecuniä fubieâos adfligebamt : dum quæ libidine #
ambitu propugnant. Vbi etiam vetitas eiufmodi cditiones vide
pati ineo- tis : 微obedientiâ, vt metuo,non diuturnâ. lam verò coloniæ
Ê, & municipia pleraque æmulabantur: & paffim intcrrcliquias
v*'**' vetuftatis Amphitheatra etiamnunc, caedium iftarum fedes.,
De Græciâ quidem Philoftratus fatis teftabitur, 1 1 1 1. de vitâ
Apollonij. Alius item error Athenis emendatus eft. Conueniems
emimpopulus im theatrum,quod im arce eff, Gladiatores fefe mutuò iu
gulantes ffeífabat, magisque ibi tumc talia exempla edebantur, quàm
munc Corinthi. Nam magmiâ pecuniä empti homines mequam eò duce
bantur,vt adulteri,perfofores parietum , fetiore, marfapiorum,rece
ptoresfugitiuorum,alijq; tales. Athenienfes autem eos armis inflruem
tes,certare interfeiubebant.quam tamcrudelem confuetudinem Apol
, lonius illicfùffult. Videtis in Græciá paflim edita, & parum fi
deliter, puto, fuftulit Apollonius. Idem alibi: atquevt Romæ
magiſtratus စူႏိုင္ဆိုႏို fic in colonijs municipijfģue Duum
£4*i uiri aut Ædiles.Apulejusindicat librox.Thyafu,iiiquit, orium
* dus patriâ Corintho, gradatim permenfis honoribus,quinquemmali ma
gi/tratu
 - L I B E R I. 35
gißratufuerat deßinatur:&/vt fflendoricapeffendorum re$pondiret
fàfcium,manumgladiatorumtriduamù fpe&aculù pollicitu,latiùs mu
nificentiam/ùam protendebat.Nam quòdfcribit quinquennalem 4t*'g:
magiſtratum, non aliosintellegitguam Ediles quinquenna-"
les. Sed & multi priuati dabant, nullâ lege, ad populitantùm Petistiam
gratiam,& pecuniae fucilludentes.Sicapud eundem Apuleium *"
lib.1111in Platearum çiuitate Democfiares quidam,munus gla
diatorum editurur,gemere primarius vir,&- opibus pluribur, & libe
ralitate præcipuus,digmofortunæ fuefflemdorepublicas voluptates im
fruebat. Sic apud Martialcm ncfcio quis ccrdo: quém poëta ££*
tangit iure, -

Das gladiatores ſatorum regule cerdo: 4.

- gupdque tibi tribuit fubula, fica rapit.

ApudTacitum, Fidenis, Atilius quidam generis libertini. Et j;;::
ab hac caußäinlapidibus frcqucntcrdccrciihonoresleguntur:£#"
vt Praeneſte, -paßnm.

A. M. V N I. O. A. F.
M. I. N. E. V. A R I STO
*id քի,
*
S P L. E Q_R. P A T. CO L. ஃ.
O M N I B. H O N O R. equiti Re
N IT I D E. FV N C TO ஃ
O B. I N S I G. N. E. M. E. I. V. S. E D IT I O N E M . ві4.
M V N E R I S. B I D V I. P O P V L O
P O S T W L A N T E. B I G A M

P L A C w I T. E. Q. v. Es T. s T AT v A
IX E C R. E. T. O. O. R D I N I S. E. W. M.
OR NA RI
L. D. D. . D.

. Item iuxta Neapolim:

L. e G N A T 1 o. 1 N v e n t ö
P A T R I, L. E G NAT I. Po L L I
Rv F1. H o N o R A T I. e. Q v. o. P.
A B I M P E R AT OR IB W S. A N T O N IN O
E T. W. E. R. O. A. W. G.
H I c. OBLITERATO, MVNERIs. SPECTAcvlo
' (IMPETRATA. EDITIONE. AB. INDVLGEN.
E 2 M A X.
 *

36 S A T W R N A L. S E R M O N V M
M A X. PR IN C I PIs. DI E.M. G L AD I A To R v M
E. T. O M N E M. A PP A R A T V M. P. E. C. V N I A. S W A
- E DI D I T

C O L O N I. ET. I N C O L AE
O B. M. V N IF I C E N T I A M. E. I. W. S
- L. D. D. D. -

paiam Frcqucns etiam titulus præbendi, Salus Imperåtoris. SicSuef

::* fæ C. Titio cuidam honores decreti in marmore leguntur,
Qy O D. PRO. S A L V T E. E.T. I N D v L G E N T I A. I MP.
A N To N IN I. PI I. FE L I C I s. A v G. M. V N vs. FAM I
• L I A E. G L A D I A T O R. I. A. E. E. X. P. E. C. V N I A. S. W. A. E. D I-.

vtui. D 1 s s E T. Quanquam id Claudius,quod in fe erat, vetuiffet,

: narrante Dionelibro vlt. Τοις το σeατηροίς, inquit, τες αγώνας τες
οπλομαχικέςαπηγόρ6ίσε μήπoιέν, και, ει δή τις άλλΘ αυτές οτσεδήποτε ζάι
τελοίη, αλλά μήτινεώς κjυσέρ εαυ άσωτηρίας γιγνομένων σφών ή 2ραφεθg ή ο
A£y.£ς&ίλ©ae.id eft:Pretoribua edixit gladiatorios ludos mom praebe
re : & fiquitalius eos vbicumque locorum daret, me fufceptos eos fè
£7osque pro falute fùâ aut fcriberet aut diceret. Atquehi fortaffe
Hofiorarijludi Suetonio diéti, in Aug. cap. xxxii. quia in ho
norem Principis fufcepti.etfi aliam eius verbi fententiam haud
garii, ai- fperno. Poftremò non homines folùm certi qui darent, fed
££j, étiam tempora quædam quibusdarentur: Saturhalia inprimis,
saturnali- ---

bus. -

a4. " praedixi. DeindeQuinquatruum feftidics. Ouidius:

#ribu…. Sanguine prima vacat, mecfa comcurrere ferro;
Cau/a,quðdef?illánata Minerua die, -

•Alteratrefquefùper rasâ celebrantur aremâ,

Enſibus exferti belica leta deaešt.
Quod ait diem primam puram à fanguine:ita capio,vt pugna
uerint quidem, fed rudibus,non ferro. Dioad hanc rem fcribit
lib.LΙΙΙΙ.Αuguftum dedificμονομαχίας αγώνας,ενζί: Παναθίμαίοις,
τψ*adidam άόματι, gladiatorum ludos , £uinquatribus ,filiorum mo
pis; infir- mime. Atque etiam pcr adulationem Senatus, dies vnus altérve
#. gladiatoribus fæpè additus, in honorem Cæfaris: vtin coipfo
*' Icriptorcobuia cxcmpla. . . . .
; .. . .
;; :
. º
-
 L I B E R ºf 37
Vr . . . .

С А P v т х 1. \, : , , , * ふイ

crebritamumtrum,® multitudo pugnantium,fupra noßram fidem,

Pliniurac Suetoniurprobabiliter emendati.
NTERQyIEscENTE paullùm Pighio, Victor, Non teneo
me vltrà, inquit. & quis hic furor? quæ publica clades orbis
terra º Pighiusillumintuens, Magisiddicas Victor,inquit: fi#',
numeruiii tibi dicrum rccefifuerö, quibus dati : huihcrumä*
hominum, qui dati. Cæfar Ædilis cccxx. paria dedit, au-“
&tore Plutarcho. Adrianus Cæfar Gladiatorium munus per fex
dies continuos exhibuit, narrante Spartiano. Gordianus, ædilitatù
faetempore duodecim populo Romano munera, ideß,perfingulos men-.
fes fingula exhibuit : ita vt'gladiatorum mommumquam quingema paria j'£',
exhiberet, mumquam minus cemtemiâ quinquagemiâ , vt (cribit Capi- அ;
tolinus. Et nugas adhuc loquor & vitreas fractas, præutTitiíïìåíïí,
editio fuit; qui Gladiatorcs,Venatus,Naumachias per centum ***
dies dedit,aüétore Dione. Quid plura? ecce bonus & modera- :
tus Princeps Traianus, ఫేi eiufmodi per dies centum %#.
vigintitres continuauit, & gladiatorum decem millia dedit.
Tü Lipfi abnutas? dabo fidei meæ caufsà Dionis ipfâ verba.
Καιθέας,inquit, ενβίσικ, είκοσι ή εκατόν ημέραιςεπόικσεν, ενάις θηρία τα
κιβόζαχίλια πε ο μύριάσε εσφάγη, ο μονομάχοι μύeμοι ηγωνίσαντο, id cſt,
Et ffe£tacula centum ® viginti dierum edidit. in quibuferas cicu
resque amimätes,interdum mille, imterdum ad decem millia, interfeéte
fùnt. gladiatorum 4utem decem millia pugnarumt. Itaque magna
copia Romæ & in prouincijs gladiatorum: nec diutiùs conni
ueoin mendâquæ Plinijcodices obfedit libroxi.cap.xxxvII.
viginti, inquit, gladiatorum pariain Caij primcipù ludofuerunt, imjj,
ijs duo omnino qui contra commimationem aliquam mom commiuerent, effifam.
Veftratm fidem ! in magnifici illius & in has voluptates effùfi -

Principis ludo, dumtaxat viginti paria? At egofcio plures fæ- . .

pè habuiſſeynum aliquem è Quiritium plebe. Gordianusec
çc Romæ habuit gladiatorum fif alium paria mille, ait Capito
linus. nectamen aut imperium tunc, aut ipfc,ad & ငိုချိုု့
illiusæuiopes. Otho Imperator duo millia gladiatorum con
tra Vitellium armauit, auctore Tacito. 蠶 , cx ijstantùm,
E 3 qui
 38 s A T V R N A L. s ER M o N v M -

£, fju- quiin Principis fifco. Fidenter igitur refcribo, &Mille gladiato

“ rumparia. &videoerroris cauffaim. Notatus apud Plinium fci
£#j*
nota (epé licefnumerus fuit, non perfcriptus. Nota autem millenaria
àrrî, haec olim, in lapidibus obuia, so : quæ ignorabilis obieéta
exfcriptori. Itaque cenfuit,fimilitudine aliquâ captus,gemina
tum Xeffe : fecitque viginti. Nunquam mihi fides apud vos,
fihodie huius វ៉ែ mendax.Idem planè mendum in Sueto
Etiam in nijTiberio,cap. LXI. de Principis illius immanifæuitiâ: Vigim
“ ti,inquit, vmo die abie£fi tra&ique, interque eos pueri & femime.
Corrigo vtiliter, JMille vno die. Quîdni corrigam? Tacitus de
eâdem re: Iacuit immenfaffrages, ommu fexus, ommú ætas,illuftres,
ignobiles, differfi aut aggregati. Quæ hîc (vt cum Plauto loquar)
tata་༑༑:་མdr; Tacitus, non eft vt locum habeant in viginti
:gt;: homullis. Denique'hiftoriaipfa fefellit, quam ccnfeglegatis
Άά in Dione. Quod autem ad rem, de quâ Plinius : certè magis
£:. miracius adfeueratio, fi intertam multos reperti dumtaxatin
iasi, conniuis oculis duo; non mira, fiinter viginti.
|
СА P v т х 1 г.

'Deteffatio huius verè fcelerà. quæque leges ab antiquú latæ, adcoër

· cendam effufam prebitionem.. Ea duorumgenerum, que certos ho
mimes ab editione arcerent : quæque mumerum &- modum editiomi
ipfipomeremt. 'Poßremòtota res fùblata. Ammiamur explicatus &•
- “Prudemtiu.
- - - w v

::*
orb4 ~~444-
R I GIN EM videtis, progrefumque: & quâmnonte
* * - -
-
äta per hosmerè à funere orta res, quæ reuerâ funus & peftis orbi
*** terræ, Credo, imò fcio, nullum bellum tantam cladcm vafti
- / - - - w

tiemduc generi humano intuliffe, quam hos ad voluptatem

ខ្ស ludos. Numerum cum animis veftris recenfetc dierum quos
rø949ttº - - - - - --

£, dixi hominumquc: mcntior,fi non vnus aliquis mcnfis Eüro

jj* pae ftetit vicenis capitum millibus aut tricenis. Heu mores !
Neronem culpamus aut င္ ႏိုင္သူ့
qui centum aliquot ho
mines vitâ interfecerunt, irâ fiue metu : ecce vnus editor, ho
t minesfupra milleludens interfecit,& die non toto. Atque hæc
delicias vocabant, & cibum oculorum : fiebantque non per
vnius alteriúſve laſciuiam, ſedvelut publicàlege, & decreto.
Itaque
- L I B E R I. 39

Itaque eò ventum eft,vt aliis legibus effufio ifta fucrit coër-;:;.

cenda : quas ordinedabo. Primò adambitum reprimendum,?iiiioni.
inuenio cautum, ncquis daret candidatus. Legem eam tulit
M.Tullius conful: & vis eius fentcntiaque expreffa, interroga- c******
tione in Vatinium:Cùm mea lex dilucide vetet,biennio quoquipe.
tatpetiturüfve ſit, gladiatores dare, niſex teſtamentoprºſtitutide:
quæ tamtaim te fit amemtia, vt im ipsâ petitiome gladiatores audeas da
re ? Et proSeftio: A£ta meaaitfibi difplicere. 燃 mefeit ? qui legem
eam comtemmat,quæ dilucidè vetat, gladiatores biennio quo quâpetie
rit aut petiturus fit dare? Ex quibus poftremis verbis facile vifu
& fublatu mendum in priore loco contra Vatinium, biennio j'*
quo quâpetat. Potiùs enim,quo quâ petijt.Cautum etiam de nu
mero gladiatorum aliquid, fub idem tempus. Suctonius de
AEdilitate Ca:faris,cap.x.Càm multiplicifamiliá vndique compara-;:'''
definitua,
tâ, inimicos exterruiffet : cautum eff demumero gladiatorum, quo me ::
maiorem cuiquam Rom. habere liceret.ctfiidinterdictum adhabi- :*
tationem potiùs in vrbe pertinere videatur, quàm ad pugnan
tium numerum. Sicut in Catilinariâ coniuratione, itcm remo
ti gladiatores ab vrbe:&,decreuere, inquit Salluftius*vtigladia
torie familie Capuam es in cetera municipia diſtribuerentur. Sed
Auguftus certè etiam de numero parium cauit, edixitque an
no vrbis DccxxxΙΙ.μήθ οπλομαχίαν πλεονάκιςή δις ε εκατωέτει,μήτε Νίνη,
πλειόνων είκοσι και εκατόν ανδρών ποιέιν: nec Gladiatore,/apiίλ, quäm ുന്നു.
ammo dari,nec plurium quàm Lx.parium.quod ipfum tamcn pcrti
nuiffe modò cenfeoad cditiones Praetorum, qui publico, in
Ριπο, fjmptu præbebant: vtiex prioribus Dionis verbis ap-_
páret. At Tiberius firmus contra ifta, certum numerum injf
commune praefcripfit,narranteTranquillo, cap.xxxii 11. Ludo- iim.
rum ac munerum, inquit, impemfu corripuit, mercedibus femicorum
recifiv(ita verius quàm, ழி )paribusquegladiatorum adcertum
mumerum reda£ìiì. Adhocediótum, fiueSc. fuit,refpexit Taci
tus lib.xiii Annal Non referrem vulgatifimum senatufosſiltum, :-
quo ciuitati # egredi numerum edendúgladiatoribua fi
nitum concedebatur,miff Paetus Thrafea comtradixiffèt, praebuiffétque
materiam obtre&atoribus arguende femtemtie. Scd poft Tiberiüm
Caligula, conculcato hocinterdicto, zigi la Gi; geouſsou è daip ::
ανόμων τω αριθμώ ήδ'μονομαχώντων ζήθg:permίβι νolentiύμι cunίii, interdiää.
Τί
£flá/72
 4. О- S A T W R N A Li S E R M O N V M
etiam fùpramumerum definitumgladiatores præbere.Et Domitianus
£eri & gratificatus contra eandem lcgem ingenio fuo& faeculo vide
;" tur,ducentenos Plinijloco,in Panegyrico: De ampliandonume
ro gladiatorum aut inftituendo collegio fìbrümconfulebamur:& qua
fi prolatâ imperij finibus , munc ingentes arcus , mumc memfes momimi
gaggit. Caefàrum dicabamur. Nec de numero folùm Tiberius ; aliquid
#; etiam ftatuit de munerariis.cauitque Sc.mequúgladiatorium mu
****** nus ederet , cui minor quadringentorüm millium res , ait Tacitusli
n* liberti. bro 1 1 1 1. Fortaffe & idem vetuit,nequis edidiffe vellet libertus.
Fuiffeidfcitum,colligoex SuetonijClaudiocap. xxv 1 1 1. qui
Harpocrae liberto, lecticá per vrbem vehendi (petiulaque publicè
edemdi iu tribuit. Nifi enim id antè vetitum, indulgeat nunc
;* fruftrì. Qujn & Nerone Principc ftatutum, nequis Pfaefcs
aut Procurator qui prouinciam obtineret, gladiatores daret.
Tacitus auétor lib. xiii. cuius verba meminireferre antè. Re
£;£#* pcrioctiam Sumptum ad munera, coërcitum plus femcl, An
Ä" toninus Pius Sumptum muneribus gladiatoriâ inftituit, ait Capi
tolinus:ideft,profufionem vetuit,certâ pecuniâ definitâ. Poft
illum Marcus Philofophus Gladiatoria ffe&facula omnifâriam
temperauit, fiue, vtidem Capitolinus pofteà ait, Gladiatorijmu
merà fùmptum modumfecit.Alexanderverò,monente Lampridio,
Habuit im amimo vt mumera per totum ammum differgeret,vt per xxx.
dies mumu populo daretur : falubri confilio,fèd fine effeétu. Per
rupit enim omnia fepta inueterata licentia: nec iam princeps
autlex, qui capere poffet tam effufis cupiditatibus modum.
薇u. Itaquetardè,imò Ícrò, dcfccníum cò, vtgladiatriafpcétacula
ΖΓ prorfum tollerentur. Eam fublationem Zonaras Neruæ Impe
: “ ratori adfignat,qui,vtait, gladiatorum compofitiones &• certamina
rvetuit. Parum cautè, vereque. quoniam reuerâ fub Neruâ &
poft Neruam mansèrcijludi: fed fumptus dumtaxat nume
rumque imminuit. & circumfpeétiùs Dio, Πο^λές, inquit, iraeo
δe9μίας,άλλας τεσινάς θέας κατέλυσε, συςέλλων ωςοιoντε δαπανήματα: Cre
bros Circen/ês,o alia quedam fie&iaculafufulit,imminuens o tem
peran, quà fieripạ//ệt, fùmptag. Veriùs pulcherrimaercilaudem
ad Conftantinum Imp. referemus : cüius vtinam cetera fuif
$*** fcntad hoc excmplum! Is primus Romanorum Principum,
gladiatoria fpcétacula è toto orbe Romano fubmouit, anno
ab vr
 L I B E. R." I, - - 41
abvrbe conditâ co.Lxv I I. pænè fexcentis,poftinftituta ea,
annis.Auétor Sozomenus lib.i.riap* % Pouziois,inquit,τότι 7rpó
τονήή"μονομάχωνέλύθη θέα: εΑρκd Romano, tung primùmſublatum
Gladiatorum/peãaculum.EtEufebius lib.1111 de vitâContanti
ni:3Israh&%,inquit, μήθύειν ειδωλοις,μή μονομάχων μιαφονίαςμολύνειν
τῆς σόλεις : vetuit idolû fàcrificari, vetuit gladiatorum cædibus pollui
vrbes. Meminit & Calliftuslibro v I I. Quin etiam nuiic in *Lib.xr. ~
-

ferta Iuftinianæo" Codici Conftantiniipfa lex: Cruenta ſpesta tit.xll 11.

cula,in otio ciuili &- domefticâ quiete, momប៊្រុ ommimo
gladiatores effeprohibemus. Et hoc quidem reétè notatum à pe
íitis duobüs noftri æui Iurifconfultis : quibus fuggero Am
miani Marcellini egregium locum lib. xi 1 1 1. de fæuitiâ Con
ftantij: Erat , inquit, diritatú eius hoc quoque indicium mec obfçu
rum, nec latens, quòdludicris cruentử delestabatur, es in Circofºx
vel feptem aliquotiem, vetitâ certaminibus pugilum viciffim fe conci
dentiùm perfuforumque fanguineffecie, vt lucratur ingemtia letaba Ammiamo
tur. Naim ludicra cruenta,ita, vt Conftantini lex cruentafpeéta data lwx.
cula, & quòd ait Pugiles, vfurpat fanè pro Gladiatoribus, ri
tu Græcanico, quibus aútnc & avxtóem ctiam de iftis.Ipfe cla- dorsa
N - * v - - -
• artemi.
- in
rèindicat, cùm addit, fefeconcidentium gyfanguine perfforum:բ
multoque clariùs, cùmait, vetitù certaminibuj. refpicieris fcili- ***
cet ad Conftantini interdiétum. Et repreffit quidem igitur
Chriftianus Princeps ; eoque nec apùd Saluianüm, qui lüdos
cxagitat ex profeſſo, m emoria gladiatorum; nec apud Caffio- ##..
dorum quidem accurata: tamen & fub Conftantio,& pofteàïí.
fub Theodofio ac Valentiniano conati irrumpere : imò irru
père. Lexin Theodofiano Codicc eft, quâ Mamerarü prohibem
tur au£toratos militie, vel Palatimâ præditoj dignitate, in lüdumpro
ducere. Si in iftistantùm vetitum: iure argumentor,permiffum
in aliis.Adde& l.quanquam. Cod.Thcod. De pagánis. Etiam
Auguſtinum lib.vi.Confeſſicap.vi.11.Qui AlypiитJuumgladia
torjfpe?aculi inhiatu incredibiliter ម្ល៉េះ
fcribit. Etiam fub
Honório,Prudentius locis aliquot
imöprccesóueinterponitad defcribit,& damnat:votum cātra
Principemprotollendo: ij, vt.
Sym.

42godgemus vt fèeleràiam mefciat aurea Roma

- Te precor Aufonij dux augußiffime regni: ,*
** Et tam triffe 'facrum iubeaa,vt cetera,tolli. #
R plai
 4?. - S A T W R N A L. S E R M O N W. M.
Et paucis intcrfitis:
eArripe dilatam tua, Dux,in temporafamam,
4uodque patrâ fupereft,fucceffor,laudiá habeto.
lle rvrbem vetuit taurorum/amguinetingi:
Tu mortes miferorum homimum prohibeto litare.
Nullum im vrbe cadat,cuius fit pama voluptas.
Iam folù contemtaferú imfämüarema
Mulla cruentatú homicidia ludatim armú.
Et fuftulit fanè Honorius,occafione Telemachi cuiufdam mo
nachi, qui gladiatores Romæ pugnantes, pio quodam ardore
diducérë cönatus,àpopulo lapidibusobrutus füit. De quo fa
ćtoTheodoretus lib.v. Hiſtor. Eccleſ.cap.xxvi. & Caffiodorus
in Tripertitae lib.x.cap. 11. Ita obuiàm itum ludo nonludo: &
ſublata adeò res cum memorià gladiatorum, vtagrè nuncad
intclligentiam retrahcre poffimus morem fugitiuum.
С A P v т х 1 ш г.

•Additamemti loco ad primam fermomi partem adieâum, de habitu

Edemtium : de habitu Spe£tamtium. Suetonius illuftratur.
Eorigine, progreffu, dcque interdiéto gladiatoriæ rei,
ရuဝtffatis eft,dixi: non abfurdè adiunxcro, quo habitu
dcdcrint,quoque modo. Duo genera collocaui inter Editorcs:
Habitus
veitísque
Magiftratus, & Priuatos. Qui enim munus mortis caufsà da
Editorum, bant, plerique vidclicct fuere priuati: tamen dabant non quafi
priuati. Per dies enim omnes muncris, prætextæ illis ius, licto
rum, acccnfi : omninoquc imaginem quandam gerebant ma
Pretextati
fuero.
giftratus.De prætextá,Fcftus: ಶ್ಗ mulli alij licebat vti,
quàm ei quifumus fàciebat. Cicero in Pifoncm: Sex. Clodium qui
mumquam anteà prætextatus fuerat,ludos fácere & prætextatum vo
litarepaffiu es, Ex hoc ritu Suetonium nouè interpretor Clau
Suetonius
dijcäp.11.0b valetudinem gladiatorio munere,quodfimulcum ffatre
тоиё. Illu memoriae patriâ edebat, palliolatus mouo more prafedit. Benè, nouo
fratus.
more : debuiffct cnim prætextatus. Sed Palliolum , in morbo
Palliolati,
*gri.
veftis. Qujn&tilianus: “Palliolum, ficut fàféiaa & fòcalia,fola ex
cufàrepotef? valetudo. Senecalibro IIII. Natural. Quæftionum:
}idebä quofdamgraciles, ® palliolofòcalique circumdatos,pallentes
• cº e ros.
**
 L Í B E R I. 43
«9* agros. Deliétoribus & accenfo,Cicero de Legibus: 'Reliqua ಈ
fùnt im more,fumus vtimdicatur,fiquid ludorum : dominufjuefumerà Eiìi.
vtatur accenfo atque littoribus. Ncc illudin occafione praetereo, spei*fert
propriam quandam veftem fuiffein munere funebri ipforum 7*"**
fpeëtatorum, Speétabant enim in penulâ pullâ. Dig ly. κάγ£.
τείτω και όλττάφιοι όαι πώ'Α'2ρίπατα οπλομαχία, φαιαν εθήτα ή τε 3^^oy, muñu.
πλήντε Α'υγέσεκ αυτών ήθ' ύέων αυτε,λαβόντων, και ενός προς ένα και πλειό
ro ae}ς ίσως ἐγγοιδ: Intereà ê/funebre munus gladiatorium editum,
cùm fingulis certantibus,tumpluribus comtrapares,quod cùm aljom
mes fpeâarunt impulli veffe , tum & filijsAugufti,folo ipfo excepto.
Latimpridius in Commodo: (omtra confuetudinem,penulatos iuffit
eâatores, mom togatos ad munus αοnumήςs quodfuneribus folebat; ‫یعی‬

ipfe in togâ pulliprefidens, Quibus èverbis vtrumque difcimus,£;'*

in funebri munere penulatos ;inalio, togatos fpeétatores fuif- ftati.
ſe.Nec procudo vltrà ſermonem limitis primi.
С А P v т x I I r 1.

鷺
TPars fecunda, Deloco. cùm duplex,primò de Ludo di£fum.Cui rei
inuentus : quàm multi Rome : qui prefecti esº adminiftri. De vi
£fu &- fàgimágladiatorum im hù ludä. qui fuére etiam extra Ro
mam. (Valiquid de ludorum formá.
D locum tranfeo. qui duplex, Ludus, & Arena. Illum
appello,vbi habiti altijuegladiatores: hunc, vbi dati &
produéti. De priore, priùs. Ludus gladiatorius, inquit Ifidorus, :
inde di£tus quòdimeo iuüemes vfum armorum comdifcant. Nam pri-£"
mò credo gladiatores domi & in reliquâ familiâ fuiffe; imöhccfjt
eruditos valdè ad pugnam fuiffe. Polybius hoc mihi dicit, nec
ratio abnuit, quæ vult prima omnia rudia magis & impolita
effe. fed Polybius ita in fragmentoapud Suidam: Kai τὸ ἐν πυ
λαόν Σποτε κρατίς και εγένετο το δα Ρωμαίοιςήμονομαχία εν δε τω καθ' ημάς
πολυάδοι όρm?): Olim &- imitio apud Romanos mudù viribus gla
diatorumcertamen comfiabat; mumc autem plures vie &/ modi reperti.
Significat necgencratam multa fuiffe, quàm mox dicam : ncc
itém ludos, in quibus accuratè docerentur. qui tamen, cre
ſcente numero & crebritate editionum, publicè ſuntaperti, 8.
inijs Magiftri. Etfiquidam fplendidiores,
, - F 2.
etiam poft inftitu
tOS-
 44 S A T V R. N. A. L., S E R M O N V M

tos ludos,habuêre domi eos autapud amicos. Ita C.CaefarTi

rones neq; im ludo meque per lamiffa,fed im domibus per equites Rom.
ac etiam per Sematores armorum peritos erudiebat , fcribit Sueton.
cap.xxvI. Quodtamen pcrrarum,& vulgò ars pugnandi do
zadi ºde- čta exercitadue in ipſisludis. Prudentius:
- - - - - . . -

您 Nam quidvefâmiffbi vult ars impialudi?

* Malopar-
td. Seneca£gidmortes iuuemum,quidfanguine
libro II.de Irâ: 'paffagladiatorio
Non alia quàm im ludo voluptas?vita eff,
iußria, cum ijfdem viuentium,pugnamtiumque.Luforium appcllaffe Lam
“ pridius videtur in Eligábalo: Strauit fibi,inquit,triclimiü infùm
mo Luforio,&- dum pranderet,moxios (ita appellat gladiatores) &•
venationes fibiexhibuit.vel vt mauelim,ibi exhibuit. Et in Saluia
no Maflilienfi Epifcopo idem verbum, lib. vI. Longum efi munc
dicere de omnibus Amphitheatriâ, Odeù, Luforiù. Græcè, κατσγωγο*
Agrouáxor appellat Herodianus, quafi dicas diuerforium domi
ciliumάue De Commodo: Ειςτοσέτον,inquit,περεχώρησε μανίας,ως
μηκέτιβάλεώζβασίλειον εσία oικέιν, αλλαγδμετοικιώηναι εξούλετο μονομάχων
xaywyó/o/.ideft,Eò dementiæ vémit, vt iam nec Aulam &- Palatium
inhabitare vellet , fed migrare comfiituerat in ludum Gladiatorium.
Quam eamdem monftri illius infaniam etiam Lampridius &
Xiphilinus adnotarunt. Suidas μονομαχgregtäo dicit, contentus
ſº tamen, fine alio additamento,pofuiffe nudam vocem. In vrbe
£"" autem plures eiufmodi ludi, nominibus fuis noti & difcreti:
quorum in P.Vićtore mentio,&paſſim in marmoribus priſcat
:* vrbis. Repperi iſtos. Lv dvM GAllicv M.lvpv M DAc1cv M.
LV DVM MAG NV M. LV DVM M AMERT INVM. LV DVM MA •

pipha; TvTINVM. & in Horátioin eâ ad Pifones, Ludum Aemilium. E

?f quibus tamcn non abnuerim, quin aliqui ctiam bcftiariorum
siadiatòri, fuerint: vti certè* Matutinus. Hifce ludis non Laniftæ folùm
*Nam
Ἀ præerant,vt dicam iam nunc, fedetiam digniori nomine Pro
jf'** curatores.nccijdc plebe,fed exciuium primis:fuitque velut in
;;;;;;:; ter dignitates & infulas id munus. Lapis prifcus: cvRAToR.
MvNERIs. PvBL. GLADI AToR. Tacitus Annali xI. 'Decius
quoque Calpurmianu &- Sulpicius Rufus 'Procurator ludi, eâdem
pamd adfèâi. Infcriptio alia vetus: -

T. FLA
 - 1. т в в к т. 45
r. F L A V 1 O. T. F. G E R M A NO
C W R AT OR I. T R IV M P H I. F E L I C I SS IM I
G E R M A N 1 c 1. s E cv N D I. 1 M P. c AE s. F L.
D O M IT I A N I. A. W G V S T I. EXO R N A TO
s Ac E R D of I. S P L E N D ID 1 S S I MO
в о м т1 г. м п ы о к г кос. "хx. н в к :
P R O C. P A T R I M O N I. P R O C. L V D I. M A G N I tum.
P R O C. L. V. D. I. M. A T W T I N I
Neclógè diuerſi abiſtis Curatores munerum acvenationum: ci
quoruiî métio Suetonio in Caligulä,cap.xxvII. Etyis addam ""
quodvos medici rideatis,Viétor? Medici etiam fui fingulis his :j*
lüdis : neclegihunc:
Lapidem id noui faeculi inuento,
' fed diu ante Imperatores. iijii fºe

S I L V A N O. S A N C T O
C. A V S T R V N IV. S. M. E. D. I
C W. S. L. W. D. G A L L I C
в окт I c. в т. в хвок.
ET. s 1 GN. AEN.
V OT O. S W S C E P.
L. M.
, D. E. D. I. C. K. A. L. M. A. I

, L. M. A R C I O. ET
S E X. I W L I O. CO S.

In quofculpti Confules incidunt annum Vrbis D c L x 1 1 r.

Adcòantiqua cura illa in valetudine gladiatorum. Lcgi & in
alio lapide, EvTY c H vs A v G. L. M E D I c v s. L v D 1. §#jffi;
m A rv T iN I. Ccnfcocxemplum tranflatum è Græciâ, apud Ę
quos mediciathletis. Arrianus lib. 1 1 1. Differtationum, Ath-“
letam ၎oာ pellans :A,quit,ఢT్మజ్ఞః 2%,విశా:-
ματων,μήψυχρό αίνει,μήoίoν ότ’ έτυχεναπλώς ιαβώ δδ παραθεδωκίνα σεαυ
aờ,7; 32ızárņ:0portette iaminordinem redigi,adprefcriptum vefci,
abffimere bellarijs, ffigidam mombibere, mec fiquidfortuitò incidit aut
offertur. &Medico enimuerò obtemperare,fed & præfeâo aut do£fori. §*£*#
Aut quaeres, cuibono medici mox morituris ? Dicam. Primò j ее

medicos haud tam àrtè acceperim, vt hodie ; fed incluferim in .

etiam chirurgos,vfurpatione prifcá. Ij autem opus certègla-£;;.
diatoribus laefis , luxatifve. Deindc & ratiovi&tùs gladiatorij#****
J கே.
F 3 ca,Vt
 46 S A T W R N A Li S E R M O N V M
ea, vtſalui eſſe ſine medico non poſſent. Largèenimedebant,
bibcbant: & dabantur velutin fàginam. càfifii, vt Domini va
lentes eos producerent,&, vtCicero ait, cum gladiatoriâtotius
corporë firmitate. Cyprianus elegantiepiftolāad Donatum,li
bro II. 'Paratur gladiatorius ludus,vtlibidinem crudelium luminum
fanguí obleäet. Impletur in fùccum cibùfórtioribu corpu, ® arui
ma affidui midorá moles membrorum robufta pinguefcit, vt faginatur
in panam carińspereat.Quinétilianus: Alebat deuotum corpus pra
stina. uior omnifâmefàgima. Inde gladiatoria fagina Tacito: Singulù ibi
::"* militibus yitelîparatos cibos, tamquamgladiatoriamfàgimam,diui
debat. Inde Saginae nomine,ludum ipfum Propertius intellexit
hoc vcrſu,
guidabit immunde venala fata fagine.
id eft,ad gladium fe auétorabit, & ad lüdum. Plinius videtur
adtribuere hordeum ijs in cibum:Antiquiffimum,ait,im cibú hor
- deum ficut Athemiemfium ritu, Memamdro au£iore,apparet:& gladia
pe Plirj torum cognomine, qui Hordearij vocabantur. Sed mihi anceps ad
££* huc fcntcntia citis loci: dicäm & le&io. Cedò enim. idcon'
euincas hordeum antiquiffimum in cibo Romano, quia gla
diatores ab eo diéti? atqui tota gladiatura non veteris Romae,
nordea vt vidimus, inuenti. Sed nec credoeo vſos. malè alibilisis pa
3££, nis, flatus genitor maliquc coloris, vt tui, Viétor, medici vo
lunt. ideoqueignominiæ caufsà, militibus datus quideliquif
fent. Seneca etiam eum inter viliffima genera habet : Voluptaa
eft,inquicns, poffè capere voluptatem velex hordeaceo pane. Quæ.
omnia contraria gladiatoriæ huicfaginæ. Nec támen Plinij
' verbis quid faciam habeo fine libris: & fortaffe prifci tenuiùs
cos alcbant. Scd rcdeo ad ludos, quos comperiór non Romæ
tudi iſti ſolúm fuiſſe, ſedincolonijs item municipiiſáue. Capua in
£;** primis & Rauennae. De Capuâ Cæfarlib.j.bélliciuilis:(àpue
###๒. primam ſºſ confirmant, gladiatoreſuequosih Ceſar inludóhabe
££, bat,inforum produâos Lentulus'libertati confirmat, atque ijs equos
: attribuit. Cicero lib. yli: ad Atticum; Gladiatores Cafarà qui
醬 (Àpuefunt,/anè commode Pompeius diffribuit binos finguläpatribus
äîï. familiarum. Spartianus in Iuliano: Sedpofieà fponte fuá gladiato
::::: res (àpue iußit armari per Lollianum Titiamum.De Rauentiâ,Stra
്iം." dilucidè:O'wº y ενυγειονεξίτα) το χωeίον,ώσε ενίαύθατές μονομα
χους
 - L I B E. R. I. 47
χρυς ρέφει το γυμιάζεν απέδειξαν οι ηγεμόνες. «Αdeo, inquit,/aluberlo
cus,vtillicgladiatores ali atque exerceri Principes voluerint. Rauen
næ autem ludum exftruxit, aut certè voluit, Cæfar. Suetonius
cap.xxxi. Ne quafùfficio moueretur, &ffe£faculo publico per diß
mülationem imterfuit,&-formam quâ gladiatorium ludum erat aedifi
caturum comfiderauit. Formam, ait. de quâ nihil dixerim, præter gelis in iis
multiplicés in ijs ludis minutafque céllas fuiffe,in quëis fcor-“
fim haberenturfinguligladiatores. Quinótilianus: Commorabor
inter homicida, inclufus turpiore cuffodiâ & fordido cellarum fitu.
Idem: •An ille animus rediret in cellulam,ferretfàginam, magißrum,
perfonam denique fcelerà ? Exemplo fcilicet feruorum, quibus g. fr.
çcfle.Seneca patét : éxcellifue dominemigrabit in cubiculum : vel"
Domima ex j fuo migrabit im cellam ? Seneca filius, deferuo
Pompeij Demetrio: Cui iamdudum diuitie eſſedebuerant, duo vi
carij & cella laxior. Suetonius Nerone cap.xLvIII. Receptu im
roximam cellam, decubuit fùper le?um. Sed & meretricum cellae cella me
(ex Iuuenali & Petronio) & capitum omnium viliorum. Con-“
cludam deludo cum Quinétiliani di&to: fm ludo fui. qu4pæm4 Pana iuui.
mullamgrauiorem fèelera mouerunt, cuius ad cómparationem ergafiu
lum leue efä.
C A P W T x v.
Ludorumprefïèfi, Lamiffe: qui Familiæ præeffè di&i,eamque Ducere.
Iidem Doâores, magiftri,commemtabamtur, T)i£?ata dabant. Tiro
mes apud eos imffituit : quorum exercitium, Batuere rudibus. Ru
dem viderigladium eligno, etiamque Lamiffà fùiffe, ac tiromibus.
I s ludis præfuifle Laniftas monui: de quibus opportu- tejfe
H nè nunc ádtexo, Alaniandis corporibus vulgòéäim vo- “
cem formant : nec perſuadent. Iſidorum potiùs audio, qui
Thufcum verbum cfle vult, & illis carnificem fignare. & au
dioeólibentior,quia res gladiatoria petita â Thufcis. Lanifta
rum multa vbique mentio. Lapis Romæ : -

P. P. O E T Í L I V. S. P. L.
s Y R v s ,,
: LAN IS TA. . A D. A. R. Fo R IN
Gloſſarius liber, Lanifta,Asåοξόφος, μονομαχοξόφΘ»,όλιςάτης μονομά
xor.Laniftaeauium,ctiam apud Columellam, quiaues condo
4. cefaciunt
 48 S-A. T W R N A. L. S. E. R. M. O N V M

ಘಿ. cefaciuntadpugnam Proipſisgladiatoribus Prudentius vſur

i.iiu. pat: parum proprie, 1mo imperite:
- —fedet illa verendi;
Vittarum infignà falerà, fruiturquelanifiù.
Nam de Veftali fcribit, quæ fpeétabât gladiatores. Emebant
autem laniftae futuros gladiatores, autcxpofiticios pueros huic
rei tollebant.Qujn£tilianus Declamat. cccxxviii. guamtum
adtepertimet, mom habet reffublica virum fortem.aut illum fere lace.
rauerumt,aut aliquü(quodmulto fit imdigniur/ìßulitlemo aut lamifta.
Martialis: -

Imffexit velut emptor aut lamiffa. -

Familia Tota autem manus quæ fub vno Laniftâ, Familia appellaba
£** tur: &eum dicebant Familiæ præeffe.Cicero pro Sullâ: Atpræ
fùit fámiliæ Cornelius, Iam fîim paramdi fàmiliâ fùfficio eß mulla;
quod præfuit, mihiladrempertinet. Nam hunc Cornelium fcili
cet fuiffe pro laniftâ. In lapide prifco MvNvs. FAMILIAE.
GLADIATORI AE. Suetonius Augufti cap. x l I I. Cùm ve
malicios &/ Lamiffarum fàmilia vrbeexpuliffet. Seneca de Benefi
ciis : Lamiffa , quifàmiliam fuam fùmmâ curd exercet atque ormat.
j* Hinc natum prouerbiú Ciceroni familiare, Ducere familiam:
- quod idem cenfeoacfamiliæ præeffe; fumptumqueabhacip
sàlaniftarum praefeéturâ. Cicero in Antonium : Luciu quidem
fater,vt quiperegrè depugnauit,fàmiliam ducit.Idem alibi:Sentem
tia,quae fìmiliam ducit. Et: Accedit,quòdfàmiliam ducit,im iurefcien
tia. Nam qui caput inaliquâ re princepfque, benè Ducere eum
dixeris & Ducem. Sic in Hiftoriis pafliim Ducere ordines; in
Quinétiliano, Ducere claflem. Nec vis verbi huius adhuc
fatis intellecta: non certè ab iis qui Adagia nobis concinna
Doāores runt. Hiijdem Laniftae, honeftiori & inuidendoverbo Do
£* άores dicti. Valeriuslib. 11. £x ludo c. ValerijScauri do£ìoribus
gladiatorum accerfitä. Quin&tilianus Declamât. cccII. fm ludo
fùit, Fuerumt & doâores, ® medici, & miniftri : meque tamen illo
#* gltdiatorum nominetenentur. EtMagiftriCiccro iii de Oratorc:
Magiffer hicSamnitium fummá feneäute eff.Vidclicet quia gladia
£* toresnouitios & tironés docebant. Qüin ijdem Cömiiientari
dicuntur,& dare Di&tata:verbis omnibus à meliore ludo fum
ptis, Cicero de MagiftroSamnitium: cottidie commemtatur,
- -
气旋 aſ
 - 1, 1. в Е к 1. - 49
fär apud Suetonium, à plerifque Senatorum & equitum preci
bus enifus eft,vt ipfî difciplimam tironum fùfciperemt,&- exercemti
bus Distata
vt vos alloquar. fedTertullian
darent. us ad Martyres:
tamem &/ gladiatores Nectantus
perfeâiffi mos momegofum, pidata
tamtùm dant.
magistri & præpoſiti fui, fedetiam idiote zo ſuperuacui quique ad
hortamtur de longmquo : vtfepè de ipfo populo 'D;£7ata fiiggejiapro
commisèrecineptè,
fuerint.N Dictata:q
e etiam fcripto. uia tgueiäpre
Iuuenalis de futurógla fua armorüm, #"
cepta diatore, I tú.

Scripturum leges & regia verba lamiffe.

Hirtius gladiatoriam hanc rationem docendi,benè cum mili
tari compofuitlib. i.de bello Africo: (efàr, inquit,comtraeiuf- -
modi hoftiumgenera, mom vt imperator exercitum veteramum, fedvt
lamiffa tirones gladiatores comdocefâcere. quo pede fe reciperemt ab ho
fíe,&/ quemadmodum obuerßaduerfàrijs, &- im quantulo ffatio refi
fieremt , &c. Ait, tirones gladiatores, quia in ludo genera düo,
Tirones fiue nouitij, & Veterani. Veteraninobiliores, & vfu
longo cdocti, ad Tirones cura & inftitutio praecipuè pcrtine-£#,
bat.Symmachus lib. II. Epiftolar. Namgladiaturae idoneos com- î.
mumiâ cura profficiet, quæ pars im apparatu ggeftorioprior eff,vt au
&7oramemto leétos longue vfa inftituat. Quinétilianus: Et imter
dedita moxæ mancipia comtemptiffimus tiro #? nouiſſimè per
deremt calamitatú meæ immocemtiam, difcebam cottidie feelur. Råtio
modufque inftituendi,vt rudibus batuerent cum Laniftà.Sue-j;,„
tonius Caligula : Mirmyllonemeludo(malim, in ludo)rudibuf:- -

cum" batuentem, 67 ſþonte proftratum confodtt ferreá ſicá. Siue in#$*st.

- - - - - - - Cal.cap.
etiam ad palum exercerentur, militum inftar. Vegétius lib. 1. £í*
cap. xi. Palorum emim (malo, palariorum)vfus momfolùm militibus
fedetiamgladiatoribus plurimum prodeff. Scd prius illud de Rudi
bus, propriè, Batuere dicebant: & gymnafium ipfum, Batua
lia. Ĝloïîæ prifcae,Batualia, №vurazíaj § woudzov. Adamantius Batualia,
Martyr: Batualia,quæ vulgò Battalia dicuntur,exercitationes gladia
torumvelmilitum fignificant.Necmalè additlitterator illeíle mi-j?;i;
litibus, nam & ijifitérdum rudibus pugnabant,ludendicxer-î."
cendívc caufsä. Liuiuslib.xxvi. Scipionis curam in milite for
gme nt. Ita: Tertio
decribens
concurreru
mando r, qui apud
dierudibus
vetuslibe inter Lipfium: non,
fe in modum fiidi- -¿º
iutepu fM.

bus, vt præferunt vulgati. Firmat Polybius, quicápfe inre #w- ಣ್ಣ.R

λίνας"
 5o s A T V R N A L. sE RM O N v M
λας μαχα'eg; dixit: gladios ligneos. Id autem , ni fallor, Rudis:
• e,„us gladius, inquam, e 'ligno. Suadeor Dionis etiam loco, in
# Commodo, qui poft meridiem exercitia eius cum gladiatori
απάκια busdenarrans: Η'σκει δε, inquit, και εκεήτοτή οπλίσει τήτεΣεκέτωρΘ'
i:. καλεμένg, τη μεν ασσίδα εν τήδεξιά, το δεξίφΘ το ξύλινο εν τη αρμςερά
#", "xar:id eft,6xercebatur, és invfu habebatarmaturam Secutoris di
Σύris, £iam : clypeumdextrâ,gladiumligneum finiftrâ præferens. Ait enim
:: clarè %%3» 3JA/yov : ad batuendum fcilicet, non pugnandum.
Έ;£ Itaque Baculos cos appellat Capitolinus in Gallienis :'Pugiles
Ériis, baculú,mom veritate pugilamtes. Ita enim ego emendem, cùm vul
蠶* gò fit,fìculù, ex quoalij,facculis, me iudice, haud aptè.Tamen
Vulgòåliter iudicant, fcio: & fatis habent dixiffe Rudem , ba
culüm fuiffe. At ego etiam aliud eos doceo in rude. Duplicem
„„,.„ eam fuiffe : Laniftarum, &Tironum fiue excrcentium. Lani
dupligri,
Laniftar
ftæ fua rudis, quâ fecerni cognofcique potuit. cam dico è ferulâ
jÉ fuiffe,& ferulam etiam nominariâ prifcis. Dio in Commodo:
::::::. Αντηγωνίζετο δε αυτώ' γυμιαςής χαι μονομάχΦ, 3. résmez #x27. ideft:
żegº”. Pugnabat cum eo Lanifia quiſpiam, veletiam gladiator, ferulam ha
bemr. Et nónne difcriminat apertè ? Commodo velut difcipulo
gladium ligneum tribuit: magiftro ferulam. Seneca ab hoc
Travº-more luditin SatyrâMenipparâ: Êum proximo munere, interno
:* uos auttoratosferulä vapulareplacet. Nam noui auétorati, noui
tijgladiatores: quos rude ferulaque fuâ aberrantes lanifta cæ
debat,velut legitimus magifter. Nam & hæc resâ litterariolu
„ do Martialis illud tortuofùm &breue, credo, iam capitis, Vide
lº ante delecet contra retiarium ferula idet, rudis, contra triden.
tem.Dehacferulaceârude Charifius: Rudis, fºipio quem Lanifia
liberamdiù gladiatoriburgerit. Gloffae : Rudis, pa£}ος ή ά*&%swtów .
parroni % aorouggor. Varrotranftulit decorè: •Adte enim rudem agricul
“ ture effemunc, olim ad Stolomemfuiffe dicunt. id eft,magifteriüm &
velut praefe£turam agriculturæ, At rudis ad gymnafia, diuerfà
ab hac,& gladijformâ,vt dixi; fortaflè etiam ponderofior,gra
Arma ti- uiorque. Suggerit apud Senecam Latro Portius: Nom ef? vtilis
£Z. exercitatio,mifi quæ operi fimillima efi illi quod exerceat. itaque durior
folet effe vero certamine. Gladiatores grauioribus armù difçunt,quàm
pugnant: diutiùs illos magiffer armatos, quàm aduerfàrium fuffimet.
Idcmque in militibus notat Vegetius faétitatum:lib.i.cap.XII.
- Dupliti:
 L I B E R I. 51
TDuplicà ponderiailla cratà es clauaideò dabantur, vt càm vera 29
leuióra tiroarma fùmpfìffet,velut grauiorepondere liberatur,fecurior
alacriorque pugnaret. Hæc exercitatio & velut meditatio nouis
gladiatóribus ad caedem.quam Cyprianus,vt cum Lucretiolo
çjuar,iure increpat
temperimitur : &/ vtincilatque: Homo, inquit, ineft,vfus
quâ poffit occidere,peritia homimiâeß,ars
volupta-
eß. :
7.: ſei
Scelus mom tamtùm geritur,fed docetur. quidpoteft imhumamius, quid
acerbium dici?T)ifçiplina eff,vtperimere quiá poffit:& gloria eft,quòd
peremit.
CA P W T X v I.
&Memfe fécumde. imterruptur paullum fermo de loco : di?umque per
occafonem de Saturnalicijs muneribus: item de Apophoretis, que
duplicia ; ® immenfis, & item im ludúffeâaculifque.
`NI c E B AT etiam Pighius: cùm ego ad puerum,Tolle
ociùs has menfas, &bellaria nobis infer. quae bcllaria?
inquit Viétor,non opus.
" τραγμα δε ಶ್ಗ
Ο σωφegνίσης Κρις φιληκόοις λόγ இ. pru
denfⓛue,
Pighianus hic quidem fermo ante omnia tragemata & mella cupidis
nobis. Ecce autem dum ម្ល៉ោះ , pueri adeffe nuntiantur dikers
onuſti,pomis,pyris,oliuis, palmulis, caricis, aliaquecopiâ par
tim domeftici, partim exoticifruétus. Miffierant ab Hieröny
mo Berchemio, familiari noftro. Hcm ! inquam ego. femper
ita munis nofter Berchemius? Tutorcs illidabimus, ne prodi
gat. At vos pueri grates illi dicite gratias, & rogate cras vtapud
nos fit. Verfufqueadconuiuas, Amici, inquio, numquam vidi
muncra magisopportuna: non eò folùm quia allata in punéti
ftitio, vt ficdicam, menfæ poftremæ, fed quiahoc Saturni die.
Morem enim Romanum fcitis , per Saturnalia, munufcula
miffitandi vltrò citrò. Spartianus in Hadriano : Saturmalicia &• £aturnali.
Sigillariciaffequenter amicâ inopinantibus mifit,&- ipfè ab hâ libem- º#:
ter accepit.Tertullianus de Idololatriâ: Nobù, quibus Sabbatha*
extrameafùnt, &/ Neomemie , &*fèrie aliquamdo à deo dileëîæ; Sa
turnalia, &/ Ianuarie, (t/ Brume, c9 CMatronalesfrequentantur:
munera commeant, ftremæ comfomamt, lufa , conuiuia comftrepunt.
Martialis: -

G 2 Satur
 52. S A T V R N A L. S E R M O N V M
Saturmalia diuitem Sabellum
Fecerumt,meritò tumet Sabellur.
Meminit& Suetonius Augufto, cap.lxxv.& plures alij. quid
enim moror in re trità? Tu Pighi, dum intcriungis, bibe. Li
cet,inquit; nam fitiebamin hoc fermonum æftu, pueraffunde
largiùs. Dum ille bibit, ad me Lernutius, De muneribus mos
apph;g: mihi fatis liquidus: non æquè de ရွှံ့ပ္ရု့ quæ ipfa dona
££* taSaturnalibuslego. Suctoiìius Vefpaf.cap.xix.Sicui Saturma
* libus dabat virú •Apophoreta, ita &> Kalemdu &Martijfêminâ. So
des,illuftra. Nc id quidcm Lernuti, inquam ego, in altâ noéte.
£gid.ea* Nam Græco co nominc diéta propriè, quae in conuiuijs da
bantur auferenda. Ipfe Martialis, quilibellum co indice fcri
pfit,interpres, -

Træmia comuiue det fila guifue fuo. -

Et Ambrofius: gujadconuiuium magnum imuitamtur, •Apophoreta

fecumreportare confueuerumt.Suetonius in Caligulä:Agitatori Eu
• Duijts tycho, commiſſatione quadam,in ಶ್ಗ vicies Hs.comtulit.Nec
Έ, ignota ifta,{cio,vobis:illud nouè qrtaffe monco, Lampridium
:::: corrigendum in haccevoce,vitâ Eligabali : Eunuchos pro aphro
Ἀ- ditis dedit.dedit quaargas,eq
quadrigas,equos firatos,mulos,baffernas &- rhedaa.
> y

蠶 refcribendumque, pro apophoretú dedit. Atque hæc, Lernuti, in

iampri- mensi Apophoreta . Poftcà tranflata ea vox ad munera etiam
dius corre
Ἀ." editionum. Ne enim lineam fpeétaculi huius tranfiliamus, {ci
£';';, tote fuiffe ritum vti Editores munufcula aliqua amicis fauto
££" ribufquc mitterent, ludis confeétis. ca quóque Apophoreta
phoretica. - - - --

diéta. Symmachus lib. 11. Filius nofter Symmachus , peraâo mu

mere camdidato, affert tibi doma Quefforia,'&- cetera meceffitudines
moftras pari homore participat. guafo igitur vt eius momime Dypticha
& Apophoreta fùfcipere dignemimi, qui apparatui eius plura & præ
clara tribuiffis.Et fæpiùs Apophoreticaapud eumdem.vt lib. ix.
Non aſpernabere, vt eſtimo, dyptichi e apophoretici oblationem. ne.
徽 enim graue e$t verecumdiæ tuæ follemmia &- votiuafu/cipere. Li
ro quinto:eAd te dyptichum candidati,g/apophoreticum librarum
argenti duarum mifimus , approbare cupientes editioni te mofiræ mom
£* aimo defuiffe. Ncc omitto denique, Apophorctum vel Apo
phoretam potiùs inter genera vaforum cenferi Ifidoro, cuius
verba Dcvafis cfcarum: Apophoreta,à Græciâ,àferendo poma vel
ta'e
 L I B E R I. 53
tale quid nominata. eß enim plana. Defieram cgo : fcd excipiens
Duza, Bene & benignèdoces de Apophoretis, inquit fed au
den' tu ea dare nobis ? Quaenam illa? inquam. magnum fit
quod tibi negem, ô Batâua Syren. Ex mcdio, inquit, Saturna
lium ritu cereos accenfos. fcin'cuirgi? qui nobis domum prae-git,
luceant. certè enim iam tempus. Heu, inquam, Mormo, non :
Syren. -"ποιον σε έπΘ φύγενέρκΘ οδόντων : Vix adfedimus Ά
etiam,& faris de difceffu? Caue,caue,ne per hoc Saturnifeftum fugis ab
* . * - - - - Orc?

Saturnum te faciam ego,& nouus Iupiter tc dcm in vincla.

С A P vт x v I 1.
fterùm adgladiatores reditum:deque loci pugne di£fum.Ea fini,Re
gus,Forum, Amphitheatrum,Septa,Circur,Vici ® regiones. -

T tu, Pighi, redis in eandem arenam pugnatum? Ille ri

dens, Ego, inquit, iam miffum meputabam. Scin' quo
Imodo ? inquam. vt mihi domino citiùs រ៉ែ fitaućtora
-

ri,quàm vt te foluam. Pergoigitur, inquit. De loco vbi habiti,

dixi: locus fupereftpugnæ,quinon vnus. Ad rogum enim da-#
ti:in foro:in Circo:in Atmphitheatro: in Septis: Vicatim & re. +
gionatim. Ad rogum olim,in cxequijs: ifqueantiquiflimus lo
cus. Pofteà non placuit circumduccre populum , & omiffo ro
goipſigladiatores funebres in foro dati. Forum ergo locus ve "
tus pariter & diuturnus. Vitruuius : Italiæ mom eadem ratiofùit."
Nam à maioribus confùetudo tradita eff,gladiatorum munera im fòro
dari. 'Proinde fpatioffora diffribuebamtimtercolummia. Idem alibi:
&Muneribus que à magiſtratibus forogladiatorum,ſceniſque ludorune
duntur. Afconius in Verrem: <7Memiu exceperat fibi ius vnius co
lummae, quam teâum proijceret,vnde ipfe & poßeri eius ffe&are
munus gladiatorium poffènt : quod etiam tum inforo dabatur. Ait,
etiam tum : quia nimirum is mos non prorſus exoluerat etiam
Afconij, id eft, Claudijaetate. Plinijverba cauete vobis impo- plijam.:
nant,lib.xv.cap.xviii. sAra inde fublata gladiatorio munere'Diui%;;;;'
Iulii, quodnouiſmèpugnauit inforo ancipitis dico & fallacisſen-º.
tetitiæ verba. Videntur cnim adfirmare poftremum id fuifle
in foro munus. Falsò.Nam & fùb Augufto fuit,cx Propertio
• Seu cùm lafciuum fermet arenaforum. -

; &Tb
 54 S A T W R N A Li S E R M O N V M
& Tiberius munus gladiatorium duplex dedit, alterum in fo
ro,alterum in Septis, auétoreTranquillo, cap. v 1 1. At Plinius
de ipfo Cæfarefénfit, nouiffimum idfuiffeförenfe munus,illo
editore.Tamen coeptum vilefcere & forum. opinor idcò, quia
frum non locafefui & fpeétationi parum apta. Itaque magnoambitulo
££, cum in foro Confules miagiftratüsque clientibüs tribulibúfvc
£££* fuisadfignabant,&inbcneficijloco.Ciceroorationepro Mu
cº - - - - - - -

Éius renà fàtis multis verbis: ad Atticum lib. 11. epift. 1. ggerit ex
3%£. me,num confueffem Siculis, locumgladiatoribus dire? Negaui.At ego,
fi- 4ati, inquit,mouur patromus inftituam fedforor, quæ tantùm habeat confù
larú loci,vnum
- 3. mihi folùm pedem dat.Et faciteò decretum Senatus
- - - - - -

in honorem Ser.Sulpicij: Senatui placere Ser. Sulpicio ßatuam pe

deffrem æneam im roftrù ftatui : circumque eam fatuam locumludiâ,
- - / a - w -

gladiatoribuque, liberos pofferosque eius quoquò verfu pedes quin

•Aajtws que habere, apud Ciceronem Phil. IX. Igitur ftru&ta * Amphi
Τ. theatra, deftinata propriè huic ludicr6& Venationi. Et ple
phithea-
፳Ýዕ.
rumq; exhinc
- in iis dati gladiatores : tamen non omiffo рprorfus
ੋ---ਂ
- - -

Ζί,μ. foro. Etiam in Septis Agrippae. Suetonius Calig. cap.xv111.

º;:* &Muneragladiatoria partimim AmphitheatroTauri, partim im Septâ
gius,
V■c; _ aliquot edidit. & idéfcriptornotât aliàs. Sed & Circus interdum
re- - - - - - - - - -

£î:
bis,
hüicrei,vtreperictisiiDionc.
bis: quodfub Impp. fa&itatumfæpèvici&xiiii.
obferuo. Sed nonregioncs vr
mihi mens
onerare vos copiâ vulgariumcxemplorum. Explicui de loco.
C A P v T x v I I I.
T)e Spoliario,quod item pars ludi.vmde id diâum,&- cuirti pfuihue.
' Obiter etiam de obfèâmâ ludiparte.
I c Viótor, Nimium properas. Quodolim de Haterio
Auguftus, dete Pighi dixerim,Sufflaminanduses.Nam
quid fiet, nifilocus eieftinloco? Caput percuflit Pi
ghius,& Hem ! inquit, videte veftrum Cyneam. Abfque hoc
mogitore , res tam illuftris elapfa mihi erat. Sed retraham.
spoliarium Spoliarium non ipfe ludus, fedludi,vtappâret, pars. Exlapide
" prifco,quem Tyburevidimus: cv R Ar o R I M v N E RIs.
PV B L I C I. G L A D I A To RI. I I I. Q y o T. I s. TEMPORE.
HO NOR VM. Cv R A Rv M Qy E. svARvM. P L E N I s s I
M. O.

}
 - L I B E R I. 55
MO. MVNIFICENTI AE. STV DIO. VOLVPTATIB. ET. VTI
LITAT IBVS. IPOPW LI. PLVRIM A. CONTWLERIT. LW DVM.
ET I AM. G LADI ATO R I VM. ET. SPO LIA R. SOLO.. EMPTO.
sv A. PECVNIA. EXSTRVCTVM. PVBLICE O B TV L E R IT.
Etiam Tertullianus abipfis Amphitheatris feparat: Ceterùm à
ſeculocoronantur G. lupamaria , &- latrimæ, &• piffrima, &/ carcer,
es- ludu,&- ipfâ •Amphitheatra, & ipfà Spoliaria,ipfèque Libitime.
Duétum nomen â re balneariâ.Nam exteriores cellule im balmeâ, dwáta
A bahneis
vox.
Spoliaria,di&tæ,yt notant Gloffae Latinæ veteres: vel,vt Græcæ,
A'το σωτ*e/or, Spoliarium. Vbi ergoin balneis exuebantur, ஆ a'

Cuireiße
vefte exfpoliábant, Spoliaria dicta. & à caufsâfimili,in Ludis. £
Nam ibi,credo,gladiatorum veftes,ornamcnta. Plinius in Pa
negyrico de Ærario differens: Numc templum,numcverè deum,mom
[poliarium ciuiumcruentarumńspredarüfeuum receptaculum. Imò
ámplius,locus ille ភ្នំ vulneratorum cgforümque.Caffius
/Ꮩ

Seuerus in Controuerfià, Debilitans expofitos. Troducagedum

fàmiliamfemiuiuam, tremulam, debilem, cæcam, mamcam,famelicam:
offemde mobiâ captiuos tuos. Volo mehercules moffe illum ffecum tuum,
illam humanarum calamitatum officinam, illud infâmtium fpoliarium.
Seneca de Prouidentiâ:Videantlargum inforofanguinem, o fupra
Seruiliamum lacum (idemim profcriptionú Sullam.efpoliarium eß) Se
»atorum capita. Itaque crebrae illæ acclamationes Senatus, mor
tuoCommodo,funt ab hoc ritu, apud Lampridium, Gladiato
rem im ffoliario. &, Gladiatorú cadauer vmco trahatur : gladiatorú
cadauerimffoliario pomatur. Quin & ij,qui fine fpe curationis læ
fi, illicinterficiebantur. Seneca epift.xciiii. Numquid aliquem
eſſe tam cupidum vitae puta, vt iugulari in Spoliario, quàm in Arena De Sewets
malit ? Obfcaenam partem ludiineodem Senecâ légo librovir. loco.
Quaeſt. Nat.extremo:necſcio an ad Spoliarium; an adludilo * De quâ
cum fœdum, vbi'Spongia, referam : an potiùs emendem, ar AMarttalia.
tem ludi, & capiam . iis qui ſponte ſeſeauctorant. ! Quod'
fciat, infe
lix damna•
ta: ſpongia
virgæ.
& Seneca
•pij!, Lxxr.

C AP W T
 -56 S A T W R N A. L. S E R M O N V M

С А в v т x п x.
Fimù comuiuij fermomifjue. per occafionem de Diludijs,item de ratione
imuitandi adhilaritatem imufitata hodie.Ammiamus expletus àcom
ieâurâ.“De &Mutitatione,eAgellius correëìus,&- Nomius.
Ꭰi; & fit iam fermonum paufa quaefo. Nam & ferum
eft,vt video: & in me quidcm omnis vis loquendiiam
vacuit. Itaque domuitionem paremus. Inclementivultu ego,
Tu Pighiceffes? nec perlimites illos eas, quos ipfe tibi pofui
fti? Non ego homotrioboli fum, fi id feram. Cras licebit, in
quit nuncte Lipſi, perhancderteram oro,mitte. Non, ſi per
hancfororem læuam quoque,inquam.Etiámne mittoad Præ
torem,vtteneótam ? Nccaetiam,inquit, fi voles. Nam mihi
decretum inhocSpoliario mori potiùs, quàm ampliùs in hanc
Arenam.Lernutius cum Viétoreinterueniens: Hercules multa
nox eft, Lipfi,inquiunt: & tempus abeundi. Egocommotior,
Etiam me 獸 meæ canes? Sed furgebatiam & Duza. Ita
ueego, Haecquidem confpiratioeft,inquam. atfedetefaltem
atera iftacircumfertür. Nam Pighio no[tro non aliâlc
Diki, ge diludiado. Sedit iterùm & reſpexit me Duza, Diludia tu
quid?
çjuid appellas? Appofitè ad hancrem, inquam. Nam, tempora
que gladiatoribus conceduntur inter dies mumerum quibus pugnatur,
Diludia dicuntur, vti fcribit ad illud Horatij,
T)plicetifte locus,clamo, esº diludiapoco.
vetusfcholiaftes. Hic Viétor, Verè fortafle Commentator,in
quit. tamcn mihiolimfententia mea non difplicet, Diludia cf
fe cùm medij ludi alio genere fpcétaculi interrumpuntur, &
quafi diffinduntur. Ita enim mòs, vt in mediâ fæpè comoediâ
aut tragoediá, Venationem aut paria aliquot gladiatorum po
fcercnt,taedijleuandi. Horatius teftis:
Si difçordet eques,media inter carmimapofeunt
- eAut vrfùm aut pugiles.
Et Dio : qui Circenſes diffiſſosait Venatione & Athletis inter
pofitis ,lib.Ιx.Αρκτοι μεν,inquit,μεταξύ τέδεόμε ήθ' ίπανων εσφάγησαν,και
αθληζαλήγωνίσαντο, ο παίδες ΑσιανοίΠυρρίχη ορχήσαντο : ideft,Κηβ Cir
cenfîbus imterpofiti @/ cafi, & athletæ certarunt, & pueri •Afiatici
“Pyrrhi
 L I B E R I, 57
“Pyrrhicam faltarunt. Approbo, ait Duza. Et fimilis calamitas
{í Hecyrae interuenit, interpofito funambulo. Eius
enim fententiae querelailla Prologi,
jtapopulu/tudio/tupidu in funambulo
•Animum occupârat.
Etiam gladiatoribus : vt ftatim,
“Primo a£tu, placeo : cùm intereà rumor vemit
Datumiri gladiatores.popular conuolat.
Tumultuantur, clamant, pugnant de loco.
Cùm dixiffet, paterâ acceptâ ego Viétorem intuitus, Hancita
fpumantem,inquam,Latio & Latiae.Eduxi,& Vi&oritradens,
Viuamus, inquam; moriendum eft. Ille abominatus tam tri
ftem vocem, Quaefo,inquit, vitemus hancόνοςnuia in mensâ:
& defpue,neomen habeat tua vox. Egorifi, &, Homorcligio
fiffime,inquam, ita nefcis moremantiquum ? Numquam illi tauitej
hilariùsfe inuitabant, quin lacefferent lætitiam hoc ಗ್ಲಿ º
Atque adeò ipfa verba, vt protuli, apud Vibium Gallum in*
Cohtrouerfiâ Senecæ vii. lib.Ix. Comuiue certè tui dicunt, Viua- j?£
mua,moriendum e/*.Italcgo,non Bibamta,cum vulgo.Ritum non ***.
vulgatú obferuo in hacipsâ admonitione apud Ammianum,
lib.xvi. Nam pueri miniftricùm lumina menfae inferrent, fo
liti fimilia dicere. Ita enim fuppleam legamque defeéta hæc
verba : &Maligmitate fimili quidem 4gems in rebus in Hiffamiâ, adcae
mam itidem inuitatu,cùminfèrentes veffertimalumima pueros excla
maſſé audiſet ex vſ", Vincamu perun.....:.... lemme...... #
imterpretatum,atrociter deleuit mobilem domum. Lego,Viuamur,per-íT
eumdum eff. addiditque Ammianus calumniatorem aliquem fic£,
interpretatum eſſe, ſolemne verbum, tanquam machinaretur #
Dominus illealiquid magnum,& cum exitijfui metu coniun-“
&tum.aut, tanquam id detorfiffet in faeuitiam Imperatoris, fub
quo omnibus pereundum cffet.Hocccphonemaetiam in vete
riinfcriptione fepulchrali,
A M I C I.
D V M. W. I V I. M. W. S.
W I V A. M. V. S.

Et ententia non femelobuia in poetis. Quidautem dices, fi

ipfum cranium mortui inferre in mಣ್ಣೆ
foliti, huic 蟲 ::
p1
 58 5 А тv R N A L. sв км о N ум
Epigramma Græcum difertè:
Η ήίωχών χαρίεασα πανοπλίν,αρώλάγηνΘ»
Αύτη,και δεσσερών εκπετάλων σέφανος,
Και τέβφθιμένοιο προάτιονίερον οσεύν, -

Εγκεφάλg ψυχήςφρέρμον ακρότατον. -**

Πινε,λέγω τογλύμμα, δέθιε,όπτείαεισο -

Ανθεα, σόιέτο γινόμεθ' εξαπίνης,

Sed &in Trimalcionis conuiuio apud Petronium : 'Potamtiba,
&- accuratißimèlautitia mobù miramitibu, , laruam argenteamadtu
lit mobù feruus ,fic aptam, Vt articuli eiu, vertebreáue locatie in om
mem partemfleâerentur.Hamc cùmfuper memfam femeliterumque ab
ieciſet, 6:/catematio mobilis aliąuotfiguras exprimeret, Trimalcioad
iecit, Heu bº mos miferos : quäm totuv homuncio mil ef.
*

Sic erimus cumάi,poffquam mos auferet Or.,,.

Ergo viuamus, dum licet effé bénæ.
Quod ab Ægyptio quidem ritu viäetur, qui σκελετο ipfum
mortui inferre conuiuio foliti, cum monitioiie , Ita breuiom
ncs futuros. Plutarchus auétor in Conuiuio. fïè Lernutius:
Morcm afperum,inquit,& non longè à Scythis ; quibus etiam
Wana ſpes
Potu$, in cranio mortuorum. Quin & hodie, vt $uii, , apud
“vita. quofdam nouiorbis Indos. Tamen inuitatioììáíïí,peciebar
bara:re,optima.Quid enim homulli fumus:ali; quamdiu hæc
vita! Ite mortalcs,& magnis cogitationibus aniiïî, plete:
cras morituri. Et in calore illo fimul effuditha, Anapactos:
:Mjerum,miferum, mortalegenus,
Cui vix ortofàtum aboriri eſt:
Heu quàm fallaciiastarử
Turbine vite !
Ille fùperbi limina regü
«Ambit,&/alter populif@faeer.
eAlternullo fine parandi
eAurum congerit, esº congelo
“Pauper im auro eff.
.e4h nefcitë viuere,mec mori.
«”Momeo,momeo,pomite cura!:
Curſüpræcipitiruit ætar.
Ludite,
 L I B E R I, , j9
Ludite, viuite,dum breuia finunt
“Penfà fòrorum. -

Cum fine verfuum omnes furgebant. Duzam egolaciniâ te

nui,Atque audin? inquam,iam opus viuere. Imò Bitere, ait, vt .
Comici noſtri រ៉ែ . Tempus nos admonet ; certè
fomnus.Non etiam mittis ? Polypus mihi vidêre:ita quidquid
tetigeris, tenes. Mittamin hanc legem,inquam,vti crás iterùm
apud mefitis. Imò apud the, ait Lernutius. Sit enim hæc per
dies hos feftos quædam, vt antiquidicebant, Mutitatio. Mi
rantibus
Legitur imnouitatem verbi,Comiettameiì
AttejCapitomiâ Ita dico,inquit,
SenatuMutitatio.Agellius: ;ji;
decretum vetur , in prifcorum.
quo iubentur principes ciuitatù , quiludi, &Megalenfibus mutitarent,
id eß mutua interfè conuiuia agitarent,iurare apud cos.&c.Vbilego agiis.
fidécodicum, mutua interje dominia agitarent. Dominus ani-"**
quis,Præbitor:& Dominia, præbitiones hilariores. Lucillius:
“Primùm domimia atque fodalitia ommia tollumtur. Cicero Frumen
tariâ in Verrem: Huius ម្ល៉េះ dominia veftra, huius ßgmú forum
comitiumque ornari. Mutilus hic Tullij locus apud Nonium in et Noniur.
Dominus: Cicero Frumentaria: e Adriaargento dominosveſtre: fa
cilisex
lius Ciccronc corrcétu. Adhaec altcrnantiaconuiuiaVirgi
refpexit, 議

7Autuaque interfeleti comuiuia curant.

Etiam Pindarus Ode I.de Tantalo, qui, αμοτ€gia Svoj; Jérra ma
píxg:ideft,alternantia conuiuiadiá prebet. Occupauitrefpondere
Duza, Ergo apud te Lernuti in prandio cras erimus. Nam hic
Lipfius petit tanquam Cæfaris candidatus. Etiam irrides? in
quam. Atenim Bcrchemium vocaui. Igitur & is apud nos
erit, ait Lernutius. Tuabi,& cùm nos benè curafti, valetudi
nem tuam cura. Et cum dictofacta difceflio, velvtego appel
labam,fuga. a

H 2. I. L I P's I
 1. L 1 P s I

s A T V R N A L I V M.
S E RS V M
в вЕ к і І.
L і ｰﾘイ
-º-, - --i .-
-------

С A P v т I.

4ujdante dieifecundi conuiuium, cum Vi&ore differtatiofùper Taciti

loco, deinüentione argenti apud Germamos, crebra manuum lau
tioantiqua. -

E cv N D v s dies erat, quo Lernutio confti

£ tueramus: venitque ad me ante conuiuijho
ά ram Viétor, lämne vales? inquit. Ab animo
% Viétor, inquam : àcorpore(vt Auguftus lo
$ qucbatur)betizo. Qujdergo mirum,inquit,à
?\>\ rimorbo tam 蠶 Scd animum quòd
purgas ; crede mihi, abillo fontehiclanguor. Studia animum,
animus corpusfatigauit. Necvultu afpernère. Eft enim & ani
HìOTUII) នុ៎ះ quædam, non minor quàm corporum, fed

occultior: quae fugienda nobis, & fcintillailla diuini ignis non

obruenda eft. Sed cuireiin mensâ libri? quos peius odiffe te
volo,quàm fullo vlulam. Ne erres Viétor,inquam : libris nihil
nunc facio pericli. Tacitum alucinans modò in manus fum
feram, atque aliud agens. Ecceautem verfabar & vexabar in
鷺 ifto,De Gcrmanorum moribus. •Aurum ® argentum pro
£ff£;. pitjam iratidjmegauerint, dubito. Nec tamem affirmauerim, mullam
Wisi est. Germamie vemam argemtum aurúmve gignere.quù enimfcrutatua eff?
p.„,.,. poffeßione &* vfu hautperinde adficiuntur.Negat ecce clarèinuen
£#f., tam in Germaniâ argenti venam,quæfitämve. At contrà An
ΚΤ nalixi. Nec multopòft Curtius Ruffùa eumdem honorem adipifçitur,
qui imagro Mattiacorecluferat ffecus quaeremdiù vemù argenti. Quæ
inuentio argenti, quinquaginta, ante hunc libellum Taciti
fcriptum,
 s A TV R N A L. S E R MO NV M L I B. II . 61
fcriptum, annis. Non concilio prorfus. Libri vetcres, in agro Tacit•
&Mâchiaco. Igitur lego,&Maciaco,vcl,&Maxyaco. Non enim apüd£*
Germaniæ Mattiacos haec Curtij foffio', vt arbitrantur: fed
apud Macas vel Mazyas Africae populos. cui ipfi prouinciae
hic Curtius praefeétus. Plinius certè in Germafiiâvenam ar
genti nullam, ambiguè aeris commemorat : & multis faeculis
pòft,inuentionem hanc adfignant medijtemporis fcriptores.
Ðitmaruslibro 1 I. Chronicorum: Temporibui Othomù aureum
illuxit feculum, apud mos inuemtâ primùm vemd argenti. Windi
chindüs monachus(vixit ante annos DC.) lib. III. Ergo qualiter
Otho Romanos duobus præliù vicerit, terra Saxomia vemajargenti
aperuerit, imperiumque cum filio quàm magnificè dilatauerit , noftre
remuitatù moheff dicere. Haec taliaque, Victor, hiftorica & oble
&tantia muginabar. Ne ifta quidem fas,inquit, fedeamus. Sol
iam duodecimam lineam tangit. In viâ eramus; ecce obuius
nobis Duza. Bona fcaeua eft,inquam. capio ex nomine tuo
omen hodiernæ voluptatis. Sed quod herè oblitus, Hautenus
nofter qui valet? illcflos poëtarum ? Nam certèhocelogium
illi debemus, Vnum effe inter Belgas, qui noftrâ linguâ viam
viderit ad carmen. Ille quidem rcctè, inquit: &teamat. Sed
carminum eius famam fcis quàm premantiudicia vulgi.Nem
pe vulgi, inquam : fed នុ៎ះ me, ſodes: peruincet hanc no
üitatis inuidiam : & vt arbores quædam,fic fama eius æternior
erit,quò tardiùs crefcet. Pulchrum cft cum Manilio gloriari,
— nec im turbam, nec turbæ carmina fèribo. In his fermonibus
peruentum ad Lernutijaedes.Triftior nobis vifus.Itaque Duza
ād illum, * ..." - * -

Qus ific voltus, que caligans triffitas? -

Parùmne in tempore, aut parum gratiaduenimus? Ille fingu

los amplexus, Vosquidem opportuni & gratiffimi,inquit. Pi
ghius dcdit me in hunc tumorem, qui puerum iam nunc mi
fit,& renuntiariiuffit: Negotium fibi natum effe. Idtutriftis?
inquam ego. Ne veniat, an deillius vcfpcre viéturi fumus? &
fuccidaneum ecce tibihunc Berchcmium do, qui in portâ. Si
mulintrauit Berchemius,&ad cum Lcrnutius,Tu cértè fidem
amas,& te fides.Nafiternam hucpuer:lauate. Non ego,ait Vi
čtor:iamantélaui. Hem!aitLcrnutius,adeóremotuså more
* * * H 3 priſco?
 62. , , , S A T V R. N. A. L. S. E. R. M. O. N. W. M.
1.…..... prifco ? qui non ante mcnfam modò, fed in conuiuio meliore
:: per fingula fercula & miffus lauabant. Itaapud Athenaeum li
+DIOಣ್ಣp. in Carani Macedonis conululoiam medio:
ges:ίο ως αδίωείχοιδωβρώσεως,εχερνιψάμεθα:& εάm/atu cibi/ampββ.
Jemus,mamulauimus.Iterumque poftaliud ferculum : $*}αὐρα
rà; xäeg;iswawoJusâw:idcft,&/ mamus loticorona fùmpfìmur.Apud
Lampridium in Eligabalo: Exhibuit aliquamdo &/ tale comuiuium,
rvt haberet viginti duo fercula ingentium epularum , &- per fingula
fercula lauarent. Idem in codem Principe: 'Parafitû im fecundâ
mensi Jepèceream cænam,/ epè ligneam,/ epè eburneam exhibuit: cùm
tantüm biberentper (ingulafèrcula,6©/ mamu* quaficomed//ènt,laua
remt. Hoc quidem moleftum more Romano, inquit Viótor.
?#:** Qu9modoenimiqleéto?&fjrgebáhtne? Minimè,inquit.íed
“ aùertebantâ mensâ.Sidonius bénè adfignificat,lib.i.cùih apud
Cæfarem epularetur: 'Retrorfuque conuerfu, tamquam manibus
aquam pofiularem, tantumque remoratus quantum ftibadjcirculum
celerantia mini/teria percurrunt, cubitum thoro reddidi. Fateor Ler
nuti, inquit,hoc me hodie doces. :

C AP W T I I.

Im ipfò conuiuio, de Carptorum munere & vario momime. ftem de

Structoribus. Tranſlatus captus ſermo à Pighio ad Duzam.
AM adfederamus ; & illatæ funt cpulae fanè lautæ, & quæ
(vt Plautiiocus) cinerem non quaererent. Inter alia Capus,
qui magnitudine fuâ omnium oculos in fe conuertit. Tamen
ad nos Lcrnutius: Mihofpites, inquit,pauca praeftinaui, Nam
per hos dies, vt ſcitis, promiſcuæcænænon 燕 cande, ſed
yacuefaciuntannonam macelli, ItaquehicCapusprandij no
ftri fundus & fundamentum eft.Tu Duza,diuide hunc fpado
nem,quod finefraudelegisScantinia fit. Carptor hícego?in
quit Duza.tibi hoc ius erat in domotuâ. Mirantibus, vt vide
ºr batur,^obisinfolcntiam vocis: Duza, Carptores, inquit,anti
4. quis diéti,quicibum fcindcntes carpentcfque præminiftrarent.
luucnalis: -

— carptores, archimagiri.
* Vbi
 ‫"سة‬ ‫ح‬ - L I .B .E .R .I .I º 63
vbitamen,fartores, &, captores fubftituunt non boni arbitri;!:;i:
veterum coiiuiuiorum. Próprium cnim huic muneri Carpcn.j;"
di verbum. Apud Petronium Trimalcio, quafi per delicias,
identidem imperat, Carpe : & explicat conuiua veteranus, Vi
des illum qui obfomium carpit? (arpus vocatur,itaque quotiefumque
dicit,Carpe,eodem verbo &- vocat &- imperat. Qu9d proinde éft,
quafi tu Lernuti hunc puerum pocillatorem voces Fundum.
Sci[forcs ijdem diéti. Pctronius : “Proceffit fatim fcı//ör ; z» ad saf,,,,,
ßmphoniamitagefficulatus lacerauit obfomium, vt putares Darium
hydraule camtante pugnare. Qui locus fatis indicat, cur eofdem
Cheironomontas Iuuenalis dixerit -— @/ cheiromomomta vo- chirono
lanti Cultello -- Itemóue Sidonius lib. I III. Inter «Apicioj epu-““
lones, & Byzantinos chironomontas. Nefcio ancosipfos, Diribi- :ни.
tores dixerit Apuleiuslib.II. Tiribitorespluſculiſplendidèamitii,"
fercula copiofafeitulè fubminißrata, an potiùs, quifercula puero
rum manibus allata commodédifponerent,& collocarent (vt
ille iocatur)velut fub fignis. Vtraque certè notio in verbo veteri
Diribendi.Hos tamen poftremos,vcrbo magis trito Struétores siruiiores.
nominabant. Iuuenalis : - * * *

Stručforem intereà,nequa indignatio defit,

Saltantem [peĉťa«. , --, - - - - -

Petronius: Troprium comuemientemque materieffru£tor impofùerat

είbum.Αthenaeuslib.ΙΙΙΙ. Ιόβας ο βασιλούς ή αυτόν είναι φησίβαπεζοκό
μον, οή υπό Ρωμαίων καλειδυον τρέκτoeα.id cft:fubarex cundem cemfet
Grecorum fazãozów (quafidicas méfe Curatorem)cumeo quem
'Romami
dari libroStru£torem dicumt.In
De vitâ beatâ, hoc verbo
cap.xv11. ggareSenecam velim emen- тепяали.
ars ef? apudte,mimißra- statis e

re ? nec temerè & vt libet collocatur argentum,fedperite feruatur,&-

eß aliquâ féindendi obfonij magiffer? refcribique, peritè ßruitur.
Tertullianus libello De cultu : Stru£?ores capillaturæ, paullò ali
ter dixit. Deficrat Duza, excepit Lernutius, De verbo optimè,
ô magifter : rem vide. Et fimul admouit lancem. Duza capum.
etiam atque etiam adfpiciens, Heu gallum decumanum ! in
quit:& mirum niiftum fubmiferint Brugaetuae. Ita eft,inquit:
fcdtu Carpe carpe. Quâm pinguis autem: ait intercarpcndum
Duza.viden', Lipfi,quis fiuétus cælibis vitæ? Fi9ಣ್ಣ
-
x & cæli
 64 s A T w R N A Li s e R M o N v M;
& cælibem quafi cælitem agnofco, nec in alio etymo Gram
maticis credo magis. Sed vt epulae tam lautae condimentum
aliquod habeant; placétne Lernuti in Arenam redeamus,fpe
&tatum Gladiatores ? Placet maximè,inquit. Haeret enim ad
huc animo meo hefternus Pighij fermo: cum deleétabili re
cordatione veterum morum. Atque vtijquifymphoniam au
dierunt, ferunt fecum in auribus §§! illam & dul
cedinem cantus: fic ego in animo narrationem Pighianam.
Sed quis abfenteillo nunc Editor ? Qujs,nifitu dominus? in
quam.Ita enim ius,mos,vtqui menfam,praebeat & ludos. Ain'
tu? inquit. At per meam editionem, aetatem eftote fine ludis.
Et pugnem ipfe potiùs, quàm vt edam. Cur non autem nofter
Duza? —öavêp με πολλὰ dueâor. Conuerfi taciti omnes ad
Duzam fumus,quafi rogantes. Atille,Amici, inquit,vnde mi
hieavis?abingeniotantùm, an à memoriâ poffim ? Denique
coepithere Pighius, & vniuérfum hoc argumentum diင္တူမျိုး
& intrafefe formauit. Eam partitionem ordinemque quâ di
uinatione adfequar? lllud modófiet, vtegoipfc qui ludos pa
ro, vobis fimludus. Imò omnes nos in partemiuuabimus , ait
Berchemius: fpondeo. Et ego refpondco,inquam: audemo
dò. Æftuo,ait Duza,
— velut minuta magno
Teprenſa naui, in mari, veſanente vento. -

Hincpreces veftrae funt: illinc molimentum rei & difficultas.

Tamen quoniam iubetis(nam mihi amicorum preces,iuffa)
•gregiis aggrcdiar,fili& quod in hac re appofitè dicitur,*Gladiator in
яриd Sгта- Л. -

cam epiß. aſcºla COIllllllllll caplaım.

ΣΧΕ. Ε.»

С А P v т I I 1.

“Propofitio dicemdorum primoque de comditiome gladiatorum, quofdam

feruos effe aut quafi feruos : quofdam initio liberos, imò mobiles.
# S# pajimarema fe polufe. quodalin Princi
pibus permiffum,alià vetitum.
OmPosviT fe Duza addicendum : nos adaudiendum.
Et meditationealiquâ interpofitâ, ficinfit: Quattuor,vt
mcminiffe potui, limitibus terminatus à Pighio hic fermo:
Origine,
 ш. і в в к і т. 6
Origine,Loco,Hominibus, Modo. Priores duobenè & legiti
mè ab eodeftituti funt: tertium nunc collocabo, & de Homi-.Que dici
nibus duo dicam. Quæ conditio gladiatorum fuerit: & Quæ ““
eorum genera, quodque difcrimen. Ad conditionem quod at
tinet: è feruis plcrumque comperior fuifle, aut captiuis. Serui
aut vendebantur inludum, aut damnabantur. De venditione efrui.
Tertullianus: Olim captiuos, vel maloingemio feruos emercati. Et
Suetonius Vitellio:eA/iaticum ob mimiam comtumaciam & ferocita
tem grauatur, circumforameo lamiffe vemdidit, dilatumque ad finem
munerá repenté ſurrpuit. Adcoáueid increbuit,&obleuem ſæ
pè cauffam: vt Hadrianus Imp. Lemomi &- lamiffae feruum velam
cillam vendi vetuerit,caußinonಕ್ಲಿ ait Spartianus. De dam
natione, paffim hiftoriæ & [egum libri, vbi damnatiad' gla- £;?;
dium,leguntur,velad gladijludum. Sic enim etiam loqueban- tent ali
tur. Capitolinusin Macrino : Seruos quià dominisfugiſſentreper- ::*
tos,ad gladjludú deputabat. Eos conquiri moris etiã in prouincijs:
fuit;exTacito,quilib.i 1 1. Annal.in Galliâ nominat, E feruitijs ji; & ia
gladiature deſtimatos. DeC. 獸 ctiam,nó ignotum. Aut cniim {...".
vêditi illiipfilaniftis, aut ab Impp.poftquam in triumpho du- £;£?
éti,dati in ludum.In virà Probi:Edita gladiatorum paria trecenta, iே.
Blemijs plerifq; pugnantibus,qui pertriumphum erant du£ti,plerifque
.Germami* (£/ Sarmatâ.Vopifcus de triumpho Aureliani: Peror
dinem du£fa gladiatorüparia o&ingemta,præter captiuos gemtium bar
bararum. Sæpè & fine triumpho.In vitâ Claudij: Claudium omnes
qui rebelles animos extulerät,capit,atq; in vincula Romam etiam mit
iit ludo publico deputatos. Ad captiuos pertinercTertulliani que
relam puto:Certè quidem &immocemtes gladiatoresimludum veniüt,
vt voluptatù publicæ hoßiæ fiant. Seruiergocaptiuique primòad
hoc münus.Sed paullatim etiâ liberi & ingenui; nullâ quidem £iiam 2 li.
aliunde vi,fed pretio induéti vel malâ iibiiine pugnandi.Vtrú- ாே.
que genus coniunxit Liuius lib.xxy III Gladiatorium jefaculum #º.
fuit,non ex eogenere hominum ex quolamiffù comparare mos eß,feruo-"
rum dile&uac* liberorum qui vemalem fànguinem habemt : gratuita • Ma?
omni pugnantium operafuit. Atdeliberis, Labienus apüáScne-;::;;.
cam patrem lib.x.Controuerf. (uratä quä ex folitudine infántes
auferat,perituros niſi auferantur: non curati quòdiuuenum miſero
rum ſimplicitatem circumueniumt, C/ſpecioſiſſimum quemque maxi
ነን}ç
 66 S A T W R N A L. S E R M O N W. M.

mè idomeum caßrü, im ludum conijciunt.Tertullianus ad Martyres:

Aggpt otiofos adfe£iatio armorum ad gladium locat ? (ertè adfera
ipſas adfectatione deſcendunt, c9 de morſîbus & cicatricibus fºr
mofiores fibi videntur. Lactantius lib. v. cap. Ix. Et quod
eft fceleratius , vt fimt religiomâ amtffites, qui nec vitae quidem fùae
parcamt , fed exfiinguendam publicè anima vendant. Manilius
lib.IIII.
Nunc caput im mortem vendunt,& fumus aremae:
eAtque hoffemfibi quifqueparat,cùm bella quiefcunt.
i". Et verò paullatim, non deſidentibus ſed corruentibus mori
Ἀ. bus, eò ventum,vtprimæ nobilitatis viri operas arenæ loca
rent: quidam defperatione & bonis exuti, alij principibus gra
tificantes. Senccacpiftolâ ccntefimâ: eAjice illos iuuenes,quos ex
mobilißimü domibus in aremam luxuria cöiecit.Idem epift.lxxxv111.
eleganter: 0 quàm vellem (.4t0741 741477C0CCl47"/6/8 aliquem exhis troſ
fùlùim viâ diuitibus,curfores &- Numidas,&- multum antefepulue
rù agemtem. Hic fine dubio cultior comitatiorque quàm M. Cato vide
retur : hic, qui inter illos apparatus delicatus cùm maximè dubitat,
vtrùm fe adgladium locet am ad cultrum. Ludit fuauiter in homi
sintes ex- nes inopes 體 æris, diuites alieni: qui re cum fpc confumptâ,
*** adextrémum deliberant Gladiatores fiant an Venatores. Id
cnim valct, Ad cultrum. Putaui aliquando, adpulpitum, blan
Ä- dienteconicčturä, ſed vaná. Nam culter proprie venatorum.
fººtoriºſº, - - - - -

Suetonius Augufto: Lixa quidam cultro vematorio cim?us. Mar

tialis adlcmma (ulter vematorius: * -

Si defectagemes grandt venabula rofiro,

Hic breuiâ ingramdem comimus ibit aprum.
Sed ad dictum morem luuenalis de nobilibus fuiæui:
- — quantifua funéra vendant
guidrefert ? vemdumt nullo cogente Nerone.
Nec dubitant Celfipraetoriâ vemdere ludü.
: Quin vulgòiam ſub Principibus equites polluti arená & Se
Ἀ, natores. Origo prima rei à C. Cæfare, opinor: cuius mumere im
foro, depugnauit Furius Leptinus firpe pretoriá, esº A.Calenus Se
,„„, mator quondam aítorque cauffârum, äit Suetonius in Iulio capi
jam ce- te xxxix. Dio hoc amplius, permififfe eum equitibus Roma
“ , nis vtipugnarent, lib.xliii. Ëoģuetemeritashæc,fiueinfania
fuit,
 L I B E R I. I. ' ό7
fuit,euafit,vtlege cauere Auguftus debueritu* 3. A&t}v μονοια
χά,μίτιδάλουja3Jaxé,nec Sematoremgladiatoremfieri,necferuum li
άorem. Equitibustatnen palàm id permifit, non fine admira- £#3*.
tione mca & Dionislib. LvΙ. τοις ιππεύσιν(ο ο θαυμάσειεναν τις)μο- :
voμαχάias?#*m. Neque enim, vt Calpurnius ait, cgmditione gladia- j;'"
toriâ quidquam eft humilius in vulgo. Scd dcnuòidvetitum Scna- j;;:
tufcoiifulto.Suetonius Auguftíçap. xli 111. Adfcenicau & gla-Âï.
diatorias operas etiam equitibus 'Romanú aliquamdo effvfu: verùm
priufquam Sc. interdiceretur. Et fraudem quæ huic legi fiebat re
preflitTiberius,apud eundem Sueton.cap.xxxv. Ex iuuentute
vtriufque ordinä (Senatorium cape & Equeftrem) profligatiffi
mus quifque, quò mimua imoperáßemæ aremeq; edemda Sematufconfùl
to tenerentur,famofiiudicjnotam ffomtèfùbibamt.Eos omnes,ne quod
refugium in taliffaude cuiquam eſſet,exſilio affecit. Sed non adTi
berij ſeueritatem Principes ſecuti : qui ſolutè adeô permiſe- permiſre
runt, vt Caligula vnâ commiffione vigintifex equites dederit: ::
Nero exhibuerit ad ferrum quadringentos Senatores,fexcemtosque
equites Rpmanos, & quofdam fortune atque exiftimatiomà integre
ex ijfdem ordinibus,cófeííoresqueferarum & varia arene mimifieria.
Interpellauit hic Berchemius, Aiscuadringentos Senatores?
fexccntos cjuites? Extra fidem ea adfeueratio eft, mi Duza.
At fidus huic rei fcriptor Tranquillus, inquit Duza. cap. xii. £rfis
Fateor, ait Bcrchciiiius : ncfcio an fidus exfcriptor. Nume- £,. .
ri nimiùm faciles corruptu. & vereor vt Suetonius fcripfe-*
rit, quadragemos Senatores. Vniuerfus ordo patrum lege Augufti isputa
intra fexcentos: & tam matula ego, vt credam pugnaffe ex ijs“
infamem hancpugnam quadringentos ? Sed & equites in par
telibero eius culpæ,fcriboque, fèxagenos. numero fatis etiam
liberali, quoniam Dio fubeodem Nerone pugnaffe dumtaxat
fcribit, vnis ludis, triginta. hrará,inquit,éxtà yàe;te/*xorêuo- , -

νομάχησαν. Εgo ad Berchemium , Faueo correétioni tuæ , in

quam, nec magis ê Suctonio maculam illam eluis, quàm è no
imine Romano.
Fortume Sed & reliqua
atque exifiimationiã Tranquilli
integre. Ex iifdemficordinibus
potiùs legerim: turi sor;
cónfe£lo.” idě.

res quoque ferarum. fultaexpletaque fententia, quæ pendehs ali- ,

ter & hiulca e(fet. Duzaiterùm: Iam viri eftis, inquit, laudo. *

Anteà filcntium veftrum perpes, & non cx fponfo: nunc cùm . .

- 2. iuuatis,
 68 S A T V R N A L. S E R M O N V M
iuuatis,pafcor opere.Igitur pcrgo.Vitelliusquamquam ipfein
famis,infamiam hanc gcnere quodam fuftulit,cauitquef uerène
equites Romani ludo aut aremâ polluerentur. Priores id'Primciperpe
cunia &9 fepiüs viperpulerantsac pleraq, municipia z> colonia emu
labantur corruptißimum quemque adolefcemtium pretio illicere, ait
Tacitus lib. 11.Hiftoriarum.

CA P v T I I I I.

Femimau imò ipfu defemdiffe in hunc ludum : im publico depugnaſſe.

donecid vetitum à Seuero.

I R A B A M v R omnes proteruiam illam Romanae iu

uentutis, quæ tam prodiga fanguinis fui pariter & ho
noris.Scd Duza infurgens, & geftu ipfo nouum ម្ល៉េះ dićtu
rus, Viros habctis, inquit, vultis etiam Amazonas? Ænigmata
loqueris, ait Viétor: vndc cae Romae? Dico feminas Romanas,
inquit Duza. Viétor caput mouens, Lamiae turres dicis,inquit,
& pe&ines Solis. Duza, Ego feriò loquor, inquit : & iam pro
ducam. Hic ego,Apage Duza,inquam. ain'tu feminas pugnaf
fe Romae ? Pugnaffe, ait. Fortafle pygiacam pugnam, inquam
Femina
etiam ad
ridcns. Imò illam gladiatoriam veram, inquit. Vel Tacitum
Agla4іит, tuum audi,lib.xv. Femimarum Sematorumque illufirium plures per
aremam fædati fùmt. cum quo in eâdem narratione confefitit
Dio,in rebus Neronis. Suetonius Domitiano: </emationes gla
diatoresque &- mo£tibus adlychnuchos dedit: mec virorum modòpu
gnau,fed & feminarum. Dcquchifdcm Domitianiludis Statius
in Siluis:
* Male ..
vulgº,lu
Hos inter femitus nouosáue” lufus,
1us, Stat fexus rudiá infciufque ferri:
Etpugmau capit improbus viriles.
Credas ad Tanaim ferumquephafim
Thermodontiacas calere turmas.
v

Ncu Principes modò cenfete hanc infaniam infanijffe: ecce

Vetitum
apud Athenæum priuatus quidam teftamcnto cauet,3urárg;;
id Sematw iύωμετες αττις μyoμαχjaa/.ideft,pulcherrima muliere* gladiatoriam *
ziii.Tpugnam edere. Hoc adcòvcrum cftvt, Scuero Priiicipe, vetan
dum
 L I B E R I. I. 69
dum Senatu(confίiltofiterit, μηκέτι μηδεμίανγuυαίκα μονομαχών,mon
•vltràfèminam vllam adgladium depugnare. Et quid dicitis ? iám
ne mihi fides ? Fides, ait Viétor. Sedô vates Euripides! má
nibus tuis benè fit, cum poëtâ Aquinate. Lernutius ridens,
Quid culpas ? ait. nönnc haec nuda & * Lacæna fimplici
tas? Oculis meis fpeétaculum tale fit, & Dianis illis A&aeon
cgO. - -

Duza fufcipiens, Ridemüfhe etiam? inquit. Aio non folùm

feminas veniffc in has pugnas, fed pumilos & nanos, impro
boquodam ftudio nouitatis. Xiphilinus in Domitiano: Πολ
λάκις δετές αγώναςνύκτωρ επoίει, δέσιν ότι ο νάνες, και γιιοαίκας σιμυέβαλ
A*: 'Pugnaa etiam moáufepè exhibuit: & imterdum manos ac femima
inter fe commifit. Ita enim reétè emendauit vir eruditus Theo
dorus Marcilius, cùm ránaslegeretur. Papinius deijſdem Do
mitiani ludis:
His audax fubit ordo pumilorum,
guos matura breuiffatupera£to
Modofùm fèmelim globum ligauit.
6dumt vulnera,conferuntque dextrau,
£t mortem fibi quámamu mimentur
'Rjdet &Mars pater &• cruenta Virtus,
(aſſuraque vagisgrues rapinù.

C AP W T.
 $ A T W R N A L,
$ F. R. M. O. N. W. M.

* *
 'L' 'I B E R I. I. 71
C A P W T v. -ºr -
- -

Liberos homines qui im Aremam veniebamt,propriè Au&oratos di&os.

pretium mercesque eorum Auétoramentum. ZJis & effeáus Au
' ĉïorationis. item.fôlemme gladiatorum iurawmentum.
E D vt veftigia mca relegam, ex ijs quæ dixi videtis, du raDuovniuer
gene

S. genus füiffe inter gladiatores , Coa&tos & Volunta

fiOs, Coaóti,ferui,damnati,captiui: Voluntarij, liberi, quique
sè gladia
?0rА4172.

pretio feaddicebant. Hi poltremi,proprie Aućtorati dićti. Ve Auätorati.

tus Horatij interpres : •Au?orati vocamtur, qui fé vemdumt ludo.
Au£ìoratio emim dicitur vemditiogladiatorum. Glollæ prifcae:Au£?o-
ratuυ, αυθαιρέτωςεις δέλoν εαυτόν βάλλων, ομονόμαχΦ». Inde Αuέto Austorare,
randi verbum,notione pari. Quin&tilianus: gujdam vt patrem
fèpeliret, au£ìorauit Je. Afinius Pollio ad Ciceronem : Fadum
: quemdam,quia cùm ಕ್ಲಿಲ್ಲ!inludum băgrată depugnafet,autora
ri nolebat,viuum combuffit.Plinius lib.xi II 1. Vineæ im tamtum fùb
limes, vt vimdemiator auâoratus rogum &- tumulum excipiat. Ab
eodem & Auétoramentum pretium ipfum gladiatoris,& mer Aućiora
fººtºe
· ces. Paterculus : In eâ iugulati ciuis publicè conſtitueretur auctora
mentum. Seneca: Qupcumquefeverterit,pretium aliquodprafem , oc
cupationú fuë inueniet. mullum fine au&oramento malum eff. Cicero:
&Merces ipfa immercenarijs , auétoramentum eß feruitutis. Seneca:
Hominem vénalis animæ crebris imcitabat au£?oramentis. Gladiato
,

rium Liuius appellauit lib. xli 111. T)einde im taffodiam C.Caffo

tribuno miltraditus,vixgladiatorio accepto ab rege,rex vt im eam 震
tumam recideret. nifi inibilegendum, vix gladiatorio au£?oramem.
to,ab rege rex vt im eam fr. Nam vulgata nön mihi certa.Sed haec
-Auétoratio non fimplex. Quja enim liberi, iuramentofolem ітhuramenti
aибіотя
-

ni interpofito fiebat, quod vinclum feruitutis. iurabatque no zione.

uitius gladiator, feomnia paffurum aufurumque, quæ legiti

mum gladiatoremiusmos eſſet Formula adeô ipſa iuramenti Eius for
in Petronij Arbitri fragmentis: In verba Eumolpi,inquit,fàcra- **
memtum iurauimus,vri, vinciri,verberari,ferroque mecari: & quid.
quidaliud Eumolpus iuffiffet, tamquam legitimi gladiatores domimo,
corporaanimoſhuereligioſiſimè addicimus. Horat. .
- Quidrefert, vri, virgis ferroque necari
•Auâoratus ea?am turpi claufùs imarca?
Seneca
 72 S A T W R N A L. S. E. R. M. O. N. W. M.
Scnecaepiftola xxxv11.Eadem honeftiffimi huius (t/illius turpiffimi
au&oramanti verbafunt,yri,vinciri ferroq;necari.Ab illi quimanu,
arena locant, esº edumtacbibunt que perfanguinèreddant,cauetur vt
ifia velimuitipatiantur:à te vt volens libénfque. AllufitTibullus:
Vre meum potiùs flammácaput,ez peteferro
Corpus, es intorto verbereterga feca. -

Sed in Senecæ loco Vimciri verbum fùfpeétum habeo: & for- -

Aſd tris
pertinuit.
ta(fe,Virgari In tria enim iurabant,Vftionem,Verbera,Necem:
quæ patiebantur ex more. Necem,cùm cccidiffent,
& fertum iuberentur rccipere: flammam & verbera, fiquando
timidiùs pugnarent, aut fugerent à ferro. Acron in Horatium:
Gladiatores ita fe vendunt,o cautiones faciunt, rvriflammū, virgú
fecari ferroque mecari.Senecaepift.v11.exprimés faeuientis populi
voces:0ccfle,vre,verbera.guare tam timidè incurrit imferrü?quare
parum audafferoccidit?quare parum libemter moritur? Plagà aguntur
in vulnera,g9 mutuos ičiua mudä o obujs pečioribus excipiüt.Vbi
rideatis licetnotam oræ appofitam,Plagà,ideff retibur.Imóver
beribus,ö ftupor; & tu ijs dignus. Quin&tiliani verba huic rei
inGladiatore: Fremebant vbique omnia apparatu mortü.Hicferrum
acuebat,ille accendebat ignibus # virg«, indeflagella adfe
rebantur. ltem Tertullianiiimà qui proprerhomrºz7 ārnadffe- … ."
&iaculum veniat ;'iāhiglädiatorem ad homicidium flagella gy virgú
Maffigº compellat imuitum. Hac finiLorarijfuerunt,vtobferuo,fiue Ma
phøri. ftigophori in Arenâ & in Scenâ. Xiphilinus in Ncrone : Kafivi
πώς αν τις ακεσαι μή ότι δεν υπομείνειεν, αυτοκράτορα Αύγετον τες αγωνο
θέζας τάς τεμασιγοφόρες φοβέρδυον, και χρήματα αυβίς κρύφα αναλίσκονα μη
£iAey;9€¢ aggry»9j: Quä verò audire medum videre poffet,Imp.sAu
guftumque prafeétos ludorum &- Lorarios timemtem? iiique cläm pe
cuniam fubminiftrantem,ne reprehenfa vapularet?Arcadius Iurifc.
l.xvIII.De muneribus. Mafligophori quoq; quiagonothetarim cer
taminibus comitantur , &- fcribe magißratus, perfonali munerefer
wiumt. Mentio eorum & 醬 libro quarto, & Polluci
lib. III. Apud Eufebium lib.v. Ecclcf. hiftoriæ in epift. Vicn
nenſium & Lugdunenſium, de martyribus qui adbeſtias dati:
Υπέφιεονπάλντας διεξόδεςήθ'μασίγωντας ακείσε ειθισμό"ας:ideft,Suβ
timuerunt iterùm reciprocatiome* flagellorum,ibivfitatau.
C AP W T
 1, I B E R I. I. y;

С A P v т v t.

paéìáfime dicendi de comditione gladiatorum, interlocutiomes aliarum

rerum inferte. De oriemtalium parcimoniâ, velab$timemtidpotiùs,
impotu. De mumtiä litteráque per columbam aut hirundimeā, etiam
in Spectaculis.
Issvs fecundus inferebatur;& Duza,dum menfae com
mutanturycibicolocantur, pauliper interquieuit. Ler
nutiumq; adfpeétans,Dic fodes,domine,inquit:apud Orientis
populos natus estu? Qujdiam? inquit Lernutius. Quia enim
cafiinum hoc prádium eft,ait Duza.mihi certè,quivinum non
attigi. Nefcio quis autem fcriptor apudSuidam notat, ita rece- 9rigalis
tuimfuiffe populis adOrtufi,ncrfiovtvinum infunderet nec###**
ង៉ុ quifquam inter cibum.Verba eius:o'yoyíe, &Jeì:,&Jìyou£-*
ζ) φ38α τοις Ε'ώοις βαρβάeριςέμπίνεν δειπνοιμύτας:ideft, Νemo νiniίin
fundebat,nec morä ef? apudOrientales barbaros bibere camamtes.Co
lorem non tenuit Lernutius;& miniftrú refpiciens, Scelus pue
ri, inquit, caffus oculis manibufque es tu ? Monitum hocá me
oportuit? Tamen Duza, nc nefcias,nouaeimò veteris Italicpla
citus mihimos,Sitis?pofce.Itahic viuitur.Sed de columbisiftis
guſtas? Pone Viétor, ad Duzam. Duza toto vultu renuit.Non
Ego,inquit, non ego. Quidita? inquit Lernutius. fortaffe te co
lütmbis hon amicum ? Amiciffimus fum, ait Duza. Qujan' igi
tur Syrus es?inquit. Minimè,ait.tamen & nobisBatauis hæ èo
lumbae facrae. Iure, vitam & hunc fpiritum debcmus illis. Eae
nobis obfeffisarcanorum apud focios interpretes;eae litterarum
fidæ adminiftræ, eæ rebus iam deploratis,& tantùm non fune
re noftroconclamato, folae indices auxilijfalutaris. Audita no
bis haecmitacula, ait Viétor, &tuum tunc robur: fed miracula
apud vulgus. Nam nos exemplum effe fcimus ab D.Bruto,ob
ſidione Mutinenſi Nam,vttu diſertèſcripſiſti,
guidvigilobfidio,quidarces,
•Aut valla profunt,per ffatia inuij
Eunte celi nuntio? - • . ..

Imò Vi&or,inquit Berchemius, in rcludicrâinq; his ipfis Spe-%%.

K fus olim fiiiìilis
άaculis, de quibus cùm maximè agimus,v lumba-&o-jjj çttachlüs
 74 s A T v R N A L. s E R Mo N v M
lumbarum. Nam patres familias qui in Theatrum aut Circum
ibant, vnde non proarbitrio reditus, columbas fecum finu fe
rebant; cafque emittebant cum tabellis, nuntias domum quid
Fi: vellent. Varro de Re rufticâ: Columba redire folere ad locum li
cet animaduertere, quod multiin theatro èſnumſafaciunt, atq;ad
locum redeunt : que niſîreuerterentur,non emitterentur.Atq.à § Cal
tro, credo,illud Brutinæ militiæ exemplum.Plinius fa&titatum
idem in hirundinibus obferuat lib. x. (ecima, inquit, Volaterra
mus equeftrú ordinä,quadrigarum dominus, comprehenfuhirumdimes
in vrbem fecum auferens,vi&oriae muntiam amicâ mittebat, in eumdem
• gationi, midum remeamtes illito viétoriæ * colore.
fcilicet eius ‫مهامه مع ة‬ - A
*
Dum fabulamur, Pighius
- -A -

ºu, vice. ecce intrat. Gratulatione & falute à nobis excipitur; non à Ler
;:;;::. nutio,quiadduââfronte, Homq infide, inquit, quidde te me
ÂÃÄÈÉT rui, vt diem tam feftum abfentiâ tuâ redderes nobis infeftum?
Hocherè pollicitus? Per fidem Lernuti,inquit Pighius,ignofce.
Nefcio quod purgamentum hodie egrediens calcaui: ita nota
biliter toto die infelix, & non meiiuris. Et fimul nefcio quid in
aurem Lernutio inſuſurrauit: iterumque altiore voce, In Cato
mum pofthacmaloinquit: quåm denuó ad hos Catones. Du
za ad illum, Non tu gratus Lernutio ? mihi certè. Non ille co
lumbarú liberatricium nuper iocundiorafpeétus ; quàm nunc
tuus. Ecce enim fuppofiticium tibi me fecerant boniifti Edito
res: at nunc fcilicet perte foluor. Soluam ego te? ait Lernutius.
Agite maftigophori, flagella& ignem. Quid ijs fa&turus ? in
quam ego. Vt hunc, ait, nouum auétoratum compellam ad
cœptam pugnam. Hem ! inquit Duza, ab igne mihi cautio eft,
Thetidis marinæ filio. Parco, magifter, potiùs.
C A Pv T v I i.
'Reditio adgludiatores.T)e generibu* eorum & difèrimime.T)e Secu
toribus primò;caußi momimù:rationepugnamdi,&- armú.

IGHIO locus fedendi apud me fuit.AtDuza iterùm fcor

P. eft,Quod primùm ergo in Hominibus propofui,id di
r":::::* xi:Genera ſequuntur & diferimen.Necenim gladiátorú vnum
;£* nomen autviia claflis: fcd ab armis,älocis,à tempore,alijfquc
cauffis diuerfi.Ea omnia operæ mihi eft,vt accuratèpcrfequar:
quia ncc vulgonota,& littcratorum noftrorüin his fæpè érior.
In
-
 ї в в к і т. 7;
Iaprimâ cla(Te,quiarmis & rationcpugngdiucrfi,colloco iftos,
S E C W T O R. E. S
R E T I A R I O S
T H R E C E S
M. Y. R. M I L L O N E S
H O P L O M A C H O S
S A M N I T E S
E S S E D A R I O S
A N D A B A T A S
D I M A C H A E R O S

L A Q y E A R I O S
OrdiaràSecutore isab inſequendo Retiarium dictus,ait Iſido-sºern
rus. Et verum eft.nam fecutor propriè adfecla,comes,dx6* 893». 2. *

Itaque extra rem gladiatoriam lego Secutorem Tribuni , Secu- Â;

torém Caefàris,muncris operæq;nomen, Neapoliin marmorc: £„'
T A V R. O. S EC W TO
R I. C. A E S A R I S
Romæ ad columnam Antonini: • *

M. A N T ON I. M. F. F. A. B. P. H. OE BI t

M I L. Co H. x 1 v. v R B. S. P E R E N N I
s T 1 P E N DI O R. I I I I. S E C v To R. T.R. 1 B v N 1
Etalibi:
M. S I L. RO MW L I A N VS
м н ь. cо н. v 1 1. Р к. т. v 1 сто к i s
S E C W T O R. T. R. I. B.

Et fortean fic dicti milites, qui exinftituto prifcoTribunos co

mitabantur, velut loco apparitorum : dc quo Lampridius in
Alexandro.Sic& Paulinus Nolanus in epiftolâ ad militcm: fm
militiâ feculari focius &/ fecutor comtubernij tui fuit. Ab haceâdem
notiqnc Mars cognomcnto Sccutor apud Milefiarutn fcripto- :
rem lib.vi 1. Grandem hircum,ammofum,&/ horricomem Marti fecu
tori comitique immolant. quod cognomen ei aptum, cùm fccun
dus obfequenfquc. IdeòreétèComitem adiecit Apulcius, vel- Apuleia
ut interpretamentum. Nec abijt ab hac proprietate idcm fcri- %£*
ptorlib.i 1 1 1. Nom diu,inquit,cruciatus vitam euafit: quem priorù
exemplo fepulturæ traditum, bomum fecutorem Lamacho dedimur. id
cſt,qui Lamachum ſequeretur comitaretu ad Orci domum. 蒙 -

- - 2. In Pe
 76 s A T V R N A L. SE R M O N v M
„„„. In Pctronio etiam legoSccutulciam mulierem:Et pröpudor,in
quit,tamquam mulier fecutuleia vniu moää ta£fu omnia vendidit. fi
paronius reétale&tio cft,ab hoc eodem etymo,quæ virum appetat & fe
Ί* étetur ipfa. Quamquá & refpeétus ibi fortè aliquis ad rem gla
diatoriam: quia fugitiui illi, quos inducit Arbiter,olim in Are
nâ. At Sccutorum, inter certa gladiatorú nomina,mentio mul
ta. Ciceroad Attică lib. VII. Gladiatores Cefarë qui Capuefunt,
fànè commodè Pompeius diffribuit,bimos fingulis patribufàmiliarum.
numeru, Secutorum im ludo co. oo füerumt. id eft,duo millia.Ita inibi ma
j£* lo, quàm Ioo.cum Manutio &alijs, numerum exorbitantem.
Qujs enim crediderit quinque millia gladiatorum Capuæ fuif
fe, & quidem Secutorianæ, id eft vnius armaturæ?Iuuenalis:
cum Gracchoiuſſus pugnarefecutor.
Lapis Veronæ : AE D o N 1. sEcvToRI PvGN. VIII. Dioin
Commodo,Eagïro tíãzëłoei tä#>ix&ioe9çxøgu@g:*fu* eft armatu
cejtts rdeorum qui Secutores dicuntur. Lampridiusin eius vitâ: eApella
" tu eſt intercetera triumphalia momima etiam fexcemties vicies,Paulur
primum fecutorum. Vbi optem fcribere, Palus primus. Ccrtè enim
homen eft vilis alicuius gladiatoris, non cognomen Æmiliae
gentis. Ille autem fic diétus fuerit,quia immóbilis inuictufque
aduerfum oppugnantes , velut palus, ad quem milites exerce
p..i,.,, bantur.Suadet hanc fcripturam etiam Dio:Ea %oga\ a)\ς ἀδn
""" λωθείσιν αυτ8 επωνυμρις κίτο, ωeωτόπαλΘ Σεκετόeων, (i diduέtim ta
InC11 legas corrigafáue , ®öro; 7ráÀ©•. Nam nomen proprium

fuiffe non dubium,ex ritu quo folent vi&tores appellari nomine

alicuius celebris gladiatoris. Lampridius: Nomima gladiatorum
recepit eo gaudio, quafi acciperet triumphalia. Arma Secutoris de
Secºtorºž/2 鹽 Ifiodorus,nefcioan ex fide: Secutor efi ab inféquendoretia
*"* rium diéìur. Geftabat enim cu$pidem &- maffâmplumbeam, quæ ad
uerfàrij iaculum impediret, vt antequam ille feriret rete, iffe fupera
ret. Haec armatura fàcra erat Vulcano. Igmiâ emim fèmper infequitur.
ideoque cum Retiario componebatur, igná & aqua femper inter
fe inimica fumt. De mafsâ quidem plumbcä nihil mihi leétum.
cu.,. & gladium illitribuit Prudentius: . . -

•Altiàs impre|fó dum palpitat enfefcutor. -

cypius. Clypcum adiungit Dio, de Commodo:že&davíða ĉvºrĝðiĝiâ

i;?.queminferitcius dextræ, non quia id alij Sccutores, fcd
quia
 ; п. І в Е .к т І. , ‫לל‬
quia Commodus gloriabaturiaétabatjue cffe fcaeua. Idem &
Galeam: quæ communis gladiatoribus plerifque. Artemido- Gala.
ruslib.I1.aliquidiuuatinrationeSccutorianäpugnandi:Siguü,
inquit,cum Secutore compofitus fibi videbitur, ©oppo» pò*]*)yw
ναίκα οπλεσίαν, μεγάλα δεφegνεσαν όλjτήεσία, και δ% το καταφeoνεσαν
ή ανδ'eός,και πολλών κακών αιτίαν εσομυρίω, αειγδδιώκει:id eft, pulchram
quidem feminam fibi iunget &/ diuitem,fedmagmùm ffiramtem ob
opes , ideoque &• viri comtemptricem, & multorum malorum auâo
rem. femper emimimfequitur. Sccutores cum Myrmillonibus cof
dem effe fcribit in Epiftolas ad Atticum vir difertus. & vellcm
rationc aliquâ id docuiffet,aut exemplo. '
C A P v T v I I I.
'De'Rgtiario. vmde petitum idgemu. defçriptio pugnæ & armorum.
&- cum quo commiffa.
ETIARIvM ritè fubiungam. is enim plerumque com- nitiari,
V mißus cum Secutore.Ifidorus defcribit his verbis: Retia-*
rum, Inquit, qui contra alterum pugnantem occultè ferebat rete quod
iaculum appellatur(vellem ſcripſiſſetbreuiùs & veriùs, ferebatre
teiaculum)vt aduerfárium cuffide infijîentem operiret,implicitumque
viribua fuperaret. que armatura pugnabat Neptumetridemtâ caußä.
Origo& excmplum eius armaturae, non dubiè à Pittaco, qui E.,„.„,.
inter fapientes. Ita enim ille ex prouocatione cum Phrynone 8*
pugnauit. Strabolib.ΧΙΙΙ.Υ"σεegν δε εκμονομαχίας αερσκαλεσαμουgή
ΦρμύωνΘ», αλιδίτικίω'αυαλαβών σκουίμ σιιυέδeαμε, κ' τω μυαμφιβλήςρω
σεάβαλε, τη βίαΐνηδεύτω ξιφιδίωέπαιρείύ ανέλε.ideft: Ροβed νaro ad
ſingularempugnam à Phrynomeprouocatu, cumpiſcatoriâ ſchemáin
ситриgраиir: &retiaculo quidem hominëcircumuoluit,tridemte verò
c9 pugione impult κείύιήμεSimi, Diogeneslib.1.præter quod
3favor07ò? davi3axaSegiochabuiffe eú fcribit. At Retiario certè
noftro non clypeus.Iuuenalis cum curâ cius arma defcripfit,&
velut ex profeffo;dum Gracchum quendam ex primânobili
tatctangit,qui in arcnâ retiarius pugnauit,Satyrávi 11. , .
— &/illud * - -

Dedecu vrbâ habe.mec myrmillomùim armiâ, - -

Nec clypeo Gracchum pugnantem, autfalcefùpimâ,

'Damnat emimtales habitur, & damnat &• odit.
K3 Nec
 78 S A T V R N A L. S E R M O N V M
Nec galeâffontem abfcondit. mouet ecce tridentem,
*Pofiquàm vibratápendentia retia dextrá
Nequtquam effudit : mudum ad ffe&facula vultum
Erigit,o totá fugit agnofcenduu arená.
(redamus tumicæ,defaucibus aurea cùm fé
Porrigat,6 tongo tattetur ſpiragalero.
Ergo ignomimiam grauiorem pertulit omni
Vùlnere,cum Graccho iuffu pugnare fecutor.
r.u.,.li, Quæ dignaexplicatu. Ait, nec clypeo Grarchum pugnantem, non
g';', ergo Retiarioclypeus:& remouetä Secutoribus. Addit,aut fal
*am arm. cefupinâ, non ergo fiéa : & remouet à Threcibus. Dcinde, Nec
Ε"gakίβontem abfondt. quia contcntus fologalero, de quoctiam
¿Tal fubiecit,
das.
cº longo ta?etur
folicx gladiatoribus. Adfpiragalero. Nudâ facie
quam fententiam crgofcuitia
aptanda Retiarij,
illa
ClaudijTranquillo narrata, qui gladiatores etiam fortè prolapfòs
iugulari iubebat maximè retiarios, vt exfpirantium faciem videret.
cap.xxxi 1 1 1. Item hoc Iuuenalis, in loco: mudu adfpeétacula vul
r.i..f.. tum érigit. Pergit, 'Pofiquam vibratâ pemdemtia retta dextra Nequi
“ quam effudit,& oculis fubijcit folémegenus eius pugnæ.Ita efiim
docti Retiarijfaétique,vt arte quâdam,colleétum fufpcnfumçj;
dextrâ manu rete in aduerfàrijcaput iacerent: & fi erraffcnt,ef
fusè fugerent donec fortè iterùm rete collegiffent. Ad hanc fu
prindefa-gam iſäntäfugit agnoſcendus arend.& Artemidori interpreta
ε" τio: Είδε Ρηταρίω, λήψε)γμαϊκα άπορο και έeατικko, ο φυγάδα,βασα τον
guAoûozanaia%azay: ideft,Si cum 'Retiario, capiet vxorem pauper
timam @/ lafiuiufulam,& fugacem, & facilem volenti cuiq; iungi.
:: “ Ait ctiam luucnalis — mouet ecce tridentem.Tridens enim 鯊
fufcina illi,pro gladio. Poftremò —— credamus tunica. fcilicet
• satyr. 1. quia inermes rctiarij,& in folâtunicâ.Sic dccodcm alibi'idem:
— tunicatifùféimaGracchi.Sueton.Calig.Retiarij tumicati quinque.
:;:::*Tertullianus tamen Spongiamjjsadtribuit, pe£tori nimirùm
tegmen. 'Poterit, inquit, de mifericordiã moueri defixus in morfus
vrforum,co fpongias retiariorum.Necplura dixerim de armis.ln
4**,'* terrumpés Pighius,Non tu plura? inquit.Atqui etiam gladium
ï illis fuifle firmare ex Valeriomeo poffum,àte negatum. Vcrba
eius libro 1. Dc fomnijs: Cùm gladiatorium munus Syracufis edere
tur, inter quietem Aterius Rufus quidam retiarijfe manu confódi vi
-**. dit s
 - . L I B. E. R. I I. - 79
dit:idjue poffero die in ffeéìaculo confefforibua marrauit. Imcidit de
imde vt proximo ab equite loco , retiarius cum myrmilome introduce
retur. cuius cùm fàciem vidiffet (nota & hîc vultum retiarij nu
dum)* idem dixitabillo retiariofè trucidari putaffè,protimtfjue inde
difcedere voluit. lllifèrmonefùo metu eius difeuffo,cauffàm exiij mifè-"
r6adtulerumt. Retiarius emimim eum locum compulfô myrmilone &•
abie&o, dum iacemtemferire comatur, traieâum gladio Aterium inter
emit. N6nnc difcrtè ait gladium? Duzaexcępit ambigcns, Se-£#,
melidleétum, inquit, & quis fcit an gladius non venerit in friftim.
locum tridcntis ? cuiufmodi menda pluria fublata tibi Vale
rius debet. Rem certè vide. quomodo gladius illi, fi in fini
ſtrà tridens, in dextrà rete? Niſi fortè aditus íeciíáí ille,
non ad pugnae vfum fed cædis. id eft, quo proftratum ab
ieétumque aducrfàrium iugularet. Qu9d eò magis illabitur,
quia Pittaco%£/}or etiam tribuit Strabo. Viétor hîc Duzae, Se
quitur vara vibiam, inquit. Poft Pighium, ctiam ego inteibo.
Dixilti Retiarium cum Secutore compofitum: ego aio cum ratiari•
Myrmillone. Occupans Duza: Manc Viétor, inquit, mane. £t
hoc iam agebam, vt expedirem. Dixi cum Sccutore,& rem *if^.
dixi.Iuuenalis, -

– cum Graccho iuffa pugnareſecutor.

At Gracchus retiarius. Suetonius Caligulã: 'Retiarij tumicati,
quimque mumero gregatim dimicantes, fine certamime vllo totidem fe
cutoribus fuccubuerant. cùm occidi iuberentur, vnus reſumptáfusti
m4 omnes vi£tores interémit. Iuuat quod Lampridius fcribit:
('ommodum confecife mille palmas retiariä vićtä veloccifs. Com
modus autem inter Secutores. Nec negauitamen de Myrmil- vat;#w,.
lone. cuius compofitionis exemplum in Valerij paullò antè “
verbis,& in Fefto,'Rgtiario, inquit, aduerfùm &Myrmilomempu
gnanti camtatur, Nom te peto,pifcem peto. Et Quin&tiliano, apud
quem Pedonis iocus de myrmillome qui retiarium confequebátur,
Viuum, inquit, capere vult. Nec nouum vt vnus cüm diuerfis
componatur:ficut Myrmillo ipfeetiam cum Thrccc. Finiodc
Retiarijs,ſiverſus Prudentij addidero:
Speâamt eratam faciem quam crebra tridemte
jmpa?o quatiamt haffilia, fàucius ® quam
Vulneribus patulùpartemperfundat arenae. k
GetTR
 8o S A T W R N A. L. S. E. R. M. O N V M
Itcminfcriptionemvcterem fatis argutam, quæ Tergefte:
- C O N S T A N C IV S. M. W.
N E R A R IV S. GLA DIA
T O R I B V S. SV I S. PR O P
T E R. F A V O R. E.M. MV
N E R1s. Mv N vs. s EP v
L C H R W M. D ED IT, DE
C O R A T O. RAE T I A -

R 1 o. Q v I. PER E M I T. CA " .‫م‬-- .

- E. R. V L E M. E. T. P E R.
*significat EM PT vs. D E C I D IT. "AM
vtrāne
rudiaries
Β Ο S• Ε Χ Τ Ι Ν ΧΙ Τ. : IR V
+

fwiffº,ó*. D 1 s. v T R o s Q P R O TE
醬 G.I.T. R O G.W. S. DE COR A
gn4/e. TV S. S E CVT O R. PV G

N A R W M. W. I I I I. W.A L E
R. AE. V X O R I. D O LO

, , R. E. P R 1 vw M -

RE L I QV I T,
 1, I B E R I. I. 81

С A P v т I х.
T)eThrece.vnde ® quamdo orti de armù eorum,&- prefertim accu
ratè de Sicâ. -- º

H R. Ac £ m nunc dabo,vel,vt libri fideliores femper,

Threcem.adquod exéplumin Maximini vitâ, Threcif
cus. Feſtus deiftis: Threcesgladiatores, àfimilitudine parmularum து.
Thraciarum. Imò non ab afíis folùm,f€d,credo,qüiaipfiex eâÄ."
gente.Odorari videorèveftigijs Liuianae fcripturæ,parú firmis
tamen plenífque,lib.xLi.vbicùm narraffet Perfeafegécrebras
gladiatorú pugnas dediffe,imitatione Romanâ,addit: Familiare
oculù gratum4; idffe&iaculum fecit,& armorumßudium plerifq;iu
uenú accenditftaque,quiprimo ab Romámagnis premisparatos gla
diatores accerfere folitia erat,iamfùo'* Nam quæ fequuntu ಸಿ. сонати
inlacunà.Tamen videturmihi ſubieciſe,iamſuo è regno Romam #
mittebat,aut quidtale. Et,nififallor,haecorigo Threcum.Certè*
fuoingenio pronaeagens ad pugnas & caedes. Ammianus: E Thres:
Thracibus inferalioj immaniter effèrati memorantur0dryfe, itahu-“"
manumfundere fanguinem adfueti,vt cùm hofiiumcopia mom daretur,
ipfiinter epulas,fuâ velut aliemiâ corporibus imprimeremtferrü.Imò --- º
verò iam antiquitus adrogum fingulari certamine decertabát. -
uod omninoobferuandú Herodotus fuggeffit,in Euterpe,vbi .
j. ritibus eorum fepcliendi:xöag %x%rfic&y&w*n9€ίαιπιττεύré,
Tự Ta uột… **3Àa r/3*') # Aáoey Ayrogaxắc: Tumulum cùm/?cerint,
---
eertamen varium infiituumt,in 4uo maxima premia“! pro ra ---

tioneſingularácuiuſque pugme. Sané Moñomachia hatcad Gla:

diatoresThrecas fpe&at,quorum fparfain libris mentio.Apud
Pliniumlib.xi.StudioßThreciim£.Caefàrà ludo motumeß dextram
fùiffeproeeriorem. ApudScnecam,initio libriiv.Quaeftion.Na
turaliTe,inquit,longiorem iuraboFido •Ammæo &- •Apollonio Pyáâ,
uamuä ßaturam habeat ThetißThrecæ incompofiti, quæ poftrema? ,
in libro Lipfijfcripto,Threcifùm trececompofitiexiifquéprocliua
correótio,Threci cum Threce compofiti.Habitum videlicet afpicit
pugnantium interfeThrecú,&,dum in armafe colligunt,fub- º:

identium.Mentio &iſtori Horatio, - Threw ºff Gallina Syroſ:: *

* Quæ ad verbaludus mihi & iocus Scholiaftesvetus 證 *onfи
incnilTcjThrex Gallima,inquit,fuit fecutor, Syrus autemretiarius?
-- L Ohomo, º
 81. s A T V R N A L. s E R Mo N v M
::::: Ohomo,”Aurorziejve, të garëse 38 pas, vteftparcemia, At
Éümen ecce nouitius interpres configit illi oculos,& Thrax, 驚 ef?
?-- myrmillo : & fecutoridem cum retiario. Quid reftat? nifivtco
2)． lumba fit miluus,&ouis lupus? Nugantur illi:nos arma Thre
£;„ cum videamus. Fcftus datiis parmas. etiam Martialis:
து. Hec quefepeolet vinci, que vincere raro *

- 'Parma,tibifcutum pumilionis erit. -

Sumpta autem parma àThracum populo, quibus velut pro

pria. Gloffae : 'Parma, eezxix* 37»or. Plinius de Speculis: “Pluri
mumq;refert concauafmt poculi &/ modo,amparmæ Threcidice.Cor
ci.,.„, ruptus in hac voce Alexádrinus Clemens Stromat.i.épéxas, in
:: quit, πρώτοι την καλεμένιν πάρμην εύρο (έσι δε μάχαιρα καμπύλη) ο πρώ
(3, zw% % %/%zzo iagourw,ideft,Thraces primi eam, que Parma
momimatur,imuemerunt,(efi autem gladium incuruu) &- primipeltà im
equis fùnt vfi. Quid? parma, gladius ? di&uaudituque nouum.
Harpe, em- Corrigoyrjv xaXeuàm âgzmv, Harpe enim Thracum,quae Latinis,
alca- ſica.Ioſephus lib.xx. Και οι Σικαρμoικαλέμιμοι (λησαι δε εισινέζοι) τότε

ඝූ μάλιςα επλήθμυον, χρώμυμοι ξιφιδίοις το ξαπλησίοις μεν το μέγεθος τοις 永八

&ica, Ro- Περσών ακινάκας, επικαμπέσι δε και το δασολησίοις ταϊς υπό Ρωμαίων Σίκας
ποινα» καλεμέναις αφ’ ών και την προσηγορίανοίληςεύοντες έλαβον.ld eftifiquiSi
“ carij appellati(latronumgemu eff)tumcfanè excreuerät, vtebánturgla
diolù, quodadmagnitudinem attinet,haudlongè ab Perfarum Acinace
diuerfis : fed incuruis tamen inflexifque, quales fùnt eæ quæ Romanis
appellantur Sice: vnde & agnominationem latrones j habuerumt.
e. r%nis Gloffae: Sica ©egxixòv %ito, %ixauris. Hæc autem ipfaSica, in vfu
* Threci gladiatori. Suetonius in Caligulã: Myrmillomem rudibus
fecum batuentem, zº ſpontèproſtratum cöfðdit ferreáficá. Probabile
enim,contra myrmilloncm, pugnafle eum Threcidicis. Iuue
nalis clariùs : — pugnantem falce fùpima. Quam falcem doceo
interpretes Harpen ele fiue Sicam, & Threcem circúfcribi. Et
clariffimè Artemidorus, me quidem emendante: Ei μὰ epów
πυκτεύει τις, λήψε) γuυαίκα πλουσίαν, πανέργον, και φιλότρατον, αλυσίαν
μεν, δια το κατεσκεπάσθαι (βίς όπλοις πανέργον δε, δριτομή όρθο έχειν το
Artimid - gíp@».pixózezw 3,32 rò stiếaírew. Nam libri præferunt, Saeexi.
Σ, & intcrprcs nihil fani. Mcns verborum cius haec: Siquis cum
Thracecertare fibi videtur, vxorem ducet diuitem,affutam, ambitio
fám. Tbiuitem, quia proteâus armis, affutam, quia gladius illi mom
rečžus.
 * . L T B E. R. I I. 8;
re£tu. ambitiofàm,quia attollit fé & infùrgit.Vbi omnia expreffa,
quæ ad hanc armáturam. Sicam ctiam defcribit nobis è Sue
tonijverbis Ifidorus,fed, peruerfis & pollutis. Sica, inquit, àfè
camdo. Tramquillum autem dicit, dum cuiufdamgladiatorù im ludum
emiffîgladius curuatur fuiffet ex acie reââ : procurrit vmus adeum
corrigendum, tumque à pugnanterejfiomfum,ficpugnabo, inde: sice .£.
nomen datum eß. An mens hæc Tranquilli, nefcio & ambigo: Ę
balbutiem qüidem Hifpalenfis illiusvidetis. Arma Threcum,'ΤΓ'
- • - • * **
y alıüde ety
...] ...-- ~ 1.9-A - : -li,-ic mon quàm

Ciceroni,aliifque,Thrccidica dicta : & pugnare Thrccidicis. :;;:;'. - Threciásc*

C A P W T X. απλω,
- - - - - - - - - - . . ipfa arma
IDeeorum,&/
Myrmillone.originemomimiâ
compofitio. vix imuemtâ, ipfi...è Galliâ
. . petiti.Arma
. . . .”
•.
%i. … / . .
…

YRM illoNEM in Arenam nunc produco. & fimul

obortus Duzae largior rifus. Nos mirati fumus. Qujd
rei fubitareftainquam.&quem rides,autirrides? Nonpofum,
inquit, mihi admoderarier. Virum doétum rideo,virum ma- o# riginatte
gnüm, qui Myrmillones diétos quafi Myrmidones cenfet,lit-jî;
- - ‫تـا‬-- ‫د‬ - - -

tcrâ D. in L. mutantc. OMufciguò nón penetrat Criticum###"

millene.

acumen?vt ego me hebetiorem natum effe,non moleftèferam.

Transfert ecce velificante vnàlitterâ Myrmillones in Grgciam. _ .
At ego in Galliam potiùs; vndc veniffe eos accredam Fefto:£££ nes Galli.

Retiario, inquit,pugnanti aduerfu myrmillonem camtatur, Nom te

peto,pifcempeto: quid me fugâ Galle? quia myrmillomicumgenua ar
maturae Gallicum eff, ipfique &Myrmillomes antè Galliappellabantur,
im quorum galeâ pifçã effigies inerat. Necabitâ Fefto Plutarchus
in Craſlo 3། ། gladiatoreseos qui cum Spartaco rebellarunt, è in
allic
ludo Lentuli, Gallos fuiffe ait & Thraces. Et Gallos ceperiim, ἐ.
Myrmillones. Defcribere mihi hanc armaturamTacitus vi-*£#,
deatur,lib.111.Annalium : eAddunturè feruitijs gladiature defti-::::::
allis qua
mati, quibus more gentico comtinuum ferri tegimem.* (rupellarios vo-Ä;
cant. Nam & M yrmillones certè totiin armis. Ammianus in- £'**"*"*
4????qr/4/72

dicat de Perfis, libroxx111. 'Pedites enim im ffeciem myrmillomum non

gpgt;
trent,
comte&fi iuffà fàciumt. Videntur inter pugnam foliti fubfidere, ę,
ad excipiendum aduerfàrium, & ဖိုိ႔ိ . Aufonius oftcn- ;;;,;'*
dit Praloquio Centonis fui : Simulantur fpecies multe forma-¿º.
rum, aper beßia, anfer volans, aut myrmilló im armis fùbfidems.”
2. Sod
 84. $ A T W R N A. L. S. E. R. M. O N V M

Sed&Ammianus libxvi.Sei, in modummyrmilloni operiens,ho

arttmii* ftium latera perforabat. Capitis ergo illa Artcmidori verba de
Ζ* Threce,fuprá:quemaitfolitum,ôéárer,fiueinfurgere & velut
».,.-im, confcenderein hofté:ideft,myrmillioncm fubfidentem.Nam
;;;;;;;'ijduoplerumquc compofiti.Aufonius in Monofyllabis:
£ujûmyrmilomicomponitur æquimamus? Threx.
Cicerov. in Antonium: &Myrmillo pugnauit in Afii. cùm ormffet
Threcidicà comitem &-fàmiliaremfùum, illum miferum fugientem
siue etiam trucidauit. Tamen etiam cum Retiariis,vtmonui antè. Define
;'* batfermonemhunc Duza: fed adeum Viétor: Siccine defun
geris? Turnebo modò inequitaſti(ſenſienim) in originatione
#*#: Myrmillonis: tu,bone, quidadfers ? Infcitiamtantùm, inquit
Ę Düza. & fi vis fufpicionem, ab Etrufciseameffevocem. Cùm
“ enimresgladiatofiaabiis,quídnihocvnum nomen *Turncbi
autem, Viétor,nccderifornecarroforego. cuiusprobum do
•r.iuum&tumqueosveneror, & qucm cumvnoalteroque habco velut
Ά
remerä. "λέιψανο
. τώχευσώγένους, -
 L. I. B E R I. I. 85

С A P v т х 1.

Te Hoplomacho (9 Samnite guifortaßä jdem Samitiumorigo,g/

arma, ftem de Prouocatoribus.
I ToPloMACHos fubiungo & Samnites. Graecum illud
nomen,vniuersèfonat qucmuis gladiatorem, qui pu-j?'*
gnet armatus. Et vix aliter Dio Caffius, quàm ἐπλομάχως & sii, prò
άπλομαχω fcripfit,vbimagis tritè dixeris μωόμιχαις & Αποιεαχίαν. :*
Tamen etiam fpecics ccrta gladiatorum. Scnccaj lib. 111.;j;
Controuerfapertè: Qujdam cum Hoplomachiâ, quidam cum Thre- ?itit.
cibu optimèpugnant. Suetonius in Caligulä: Hume è ffeâaculú
detračtum ': Threci , & mox Hoplomacho comparauit. Nec
enim eftvt loca ea interpretando eludas. Martialis verfus in
vtrumuis valet,
Hoplomachu* mumc es.fuera ophthalmica antè.
Feciffimedicua,quodfàcù Hoplomachus.
Dubius animifum,feparem Hoplomachos;ancum Myrmil
lonibus,autSamnitibus cófundam. Putocum alterutris. Nam £***
&in Myrmillonem vox Græca conuenit,quia teétusarmis: & £ '
verius fórtaffeinSamnitem. cuiusnomenánte Ciceronem ce-*
lebre,defijffe fub Imperatoribus videtur, &abijflè in Hoplo
machum.At res armaque eadem. Samnitium fanè memoriam
ft Auguftum non repperi. Anteà fæpè. Lucillius,
Eßrmimus fùit, Flaccorum munere,quidam :
Samma furcurhamo. :
Italego conftituoqueiaétatum â Criticis verfùm. Varro apud
Plinium, Tritanum quempiam celcbrat Samnitium armaturâ
celebrem. Quem locum tranffcribens Solinus cap. rrrr. Poly- £ solinu.
hiftoris, aut corrupit,aut corruptusipfe, Varro, inquit, ammota
uit TritamumSammitem gladiatorem maturâ fuiffè : qui &• reáú @
tranfùerfis merwä,&c. Abfurdè. quis verò gladiator naturâ eft?
nec id per fomnium voluit Varro. Corrigo , Tritamum Samni
tium armaturafùiffè. Et apud Ciceronem, Horatium, aliofque, sessitis
Samnites crebri. Originem corum non celatnos Liuius lib.ix."* ' '
campani, inquit, odio Samnitiumgladiatores eo ornatu armarumt,
Saminitium4;nomine appellarunt.Equibus verbis etiaim armatura
L 3 eorum
 86 s A T v R N A L: s ER M o N v M
eorum non ignota. nempc illa ipfa,quam in Samnitibus de
arma es- fcribit idem Liuius : Sammites , inquit, praeter ceteros apparatur,
" rvt acies fùa fulgeret mouùarmorum infignibus fecerunt. T)uo exerci
tur erant. fcuta alterius auro, alterius argemto caelauerumt. Forma
erat ßuti, fummum latium , quâ peétus atque humeri teguntur,faffi
io æquali : adimum cuneatior, mobilitatâ caußá. Spongia pe£tori
tegumentum, & fimifirum cru ocreãteäum. galeacriffata. Piétu
ràm omnem fperno, præ hac defcriptione: quam ordine vi
scutum . deamus. Ait, fcuta caelata argento. Iam ergointcllego & difco
**"** ad Samnites referenda, quæ Artemidorus fcribit: Ei % τις'us*'
Ατιιιιιιο- άργυρέων όπλων πυκτεύει, λήψε)γuυαίκα ηρέμα πλεσίαν, πισικήν, και οικουράν,
Ά ύπνθομών το ανδεί, υοδυποβαίνει ο εσκέπασαι ideft, Sίημά autcm
cum argenteä armis pugnet, vxorem ducet mediocriter # շյ*-
dam, domum feruantem, viroque obfequentem. Nam ® fubit, ®
sp£ia fiue teétua ef?. Addit Spongiam peétoritegmen. Ea eft, quam in
“ notâ feiminci fexus,quigladiàtoriam exerccbat, vocatiuucna
lis Balthcum, - -

£#*#, * gggle decu,rerumficoniugis auâio fiat, . . . .

feminis ex- Baltheus &- mamice,&- criffe,crurifque finiftri
plicati. - - - - - - -

- * 'Dimidium tegmem. * -

Nam ij verfus planè apti de induftriâ ad armaturam Samni

' tum , quam vt nobiliorem, feminæ (quoniam ita Venericum
Marte vifum) feminæ, inquam, nobiles adfeétabant. Pergit
º Liu finifrumcrus ocreãteäum.quidaliud Satyricus— cru
% rifquefinißri Dimidium tegmen ? Poftremò,galee criftate. At Iu
Pinn. in uenalis, — @ mamice,&- criffe. Varro: “Pimme , quas infigniti
“ milites ingaleis habere folent, & in gladiatoribu Samiiites. Itäquc
Pinnirapi, notoilloverſu
tauaalu. Pimmirapi cultos iuuenes,iuuemefäue 燃 * -

“ non aliquam qui cum Samnite compoſiti, quijue rapiunt

eius pinnas. Onomafticon vetus Secutores eos facere 蠶
Pinnirapi,inquit,feëtatoresgladiatores quòdpimmaa rapiamt. Puto,
Preugats- fecutores. In Cicerone tamen obferuo Prouocatores compo
ಸಿ. ni folere cum Samnitibus. Oratione pro Seftio : Ex erga
*** ftulis emptos momimibus gladiawxiis ormauit, &* fortitò alios Sam
mites, alios 'Prouocatores fecit. Quamquam obfcuri mihi Pro
uocatorcs,nififilucemiis dabunthaecArtemidori: o à spo€¢
κπωρ,
 - L I B E. R. I. I. 87
κτωρ, έυμορφον μάν ο χαρίεωταν, λαμυραν δεκ έeστική : id eft,Τrobaδίον
autem pulchram : esº venutam (vxorem fignificat) fedlu
bricam & amoribus deditam. * Probaétorem enim vocare videa-*oteſt,
Nam vtfieri
tur, quem Cicero Prouocatorem: & in alterutro vox emen- ஃ.
dandà. AdSamnites etiam pertinere illa Apuleijcenfeam ét';£.
lib.xi. 'Porrò alium ocreù,fcuto,galeâ, ferroque infignem, è ludopu- nvi.
tares gladiatorio procedere. Dat enim eorum arma. Necplurâ de
ſalebroſo hoc vtroque genere: è quo non ſatisme eripio. Tu
Lipſi,tu Pighi,iuuate.

САР у т
 88 - S A T W R N A L. $ E R M O N V M
CA P v T x I I.

Dc Eſſedarii,deque Andabati.g/devtraquerationepugnandi.
ILENTIBvs nobis,Heu capitafinclinguâinquir.fedpcrgo.
Haétenus potiffimos frcquêtiffimo{j;gladiatores produxi;
uperſuntalij,famoſinon adacquè, Eſſedarijſunt,quiex eſſedo
£pisti pugnât. Mentiocorum Suetonio, Calig.cap.xxxv. Cùm quodam
#” demumerä eſſedario Paroahproſheränpngnamſsruäſuummamumit
tentiftudioſiùs plauſum eſſet:proripuitfeèfpestaculửindignabundua
&-clamitäs,dominügentiumpopulum ex re leuiffimäplua homorúgla
diatoritribuemtem,quàm cófecratú Primcipibus aut prafenti fibi.Ite
rùm Claudio,cap.xxI. 際 effedariopro quo quattuor filij depreca
bantur,magno ommiüfiuoreimdulfiffet rudítabulam illicòmifitadmo
• mens populum quantoopere liberojufcipere deberent,quos viderët &•
gladiatoriprefidiograiieque effe. Ex quibusliquetinterlegitimos
gladiatoreseos fuiſſe: quandua mixtim,opinor,modò è curru,
: modôpedites prgeliatifint, Ñam defiluifecos,& pedibuspu
' gnaffe, praeitad fufpicandum Seneca in ioco Iulij Graecini, de
#" Ariſtone philoſopho qui ingeſtatione diſſerebat epiſtxxIx.De
燃 eodem cùm confùleretur Iuliu Græcimur , vir egregium quid femtiret,
Å” Nompoffum , imquit, tibi dicere nefçioemim quid degradufäciat. tam
quam de Effedario interrogaretur.Vbilegefim,degradus. Seruum
etiam habuiffe videntur in pugnâ,quiproaurigâ:exTranquilli
priore loco.Nefcio an in Artemidoro reftituenda haec vox: ôáò
Αeιδάριος,αργή, όμωeαν τηνγμιαίκα σημαίνει:ideft, Aridarius,ignauam
警。 fultum vxorem defignat.ncfcio,inquam,an legendum, stigeté
ÅT e/os.Credoreftituenda, quia coniungit cumciue Equite Anda
**"*** batâ.deinde exinterpretätione. Nam àpyirvelocem,vagamibi
acceperim : non otiofaminertemque. quodconuenitcum cur
ru & cum a&ionibus ftolidæ & morae.
Andatata, Andabate his proximi,fue draédéra,ed Latina cófuetudove
¿... tus Dinteriecit. Hipugnabantexequis,galeäfrontéoculoque
sui pt- teéti.VarronisSatyramfuiffefciumus,cuititulus, Andabatæ.Ex
“ cafragmentum, quodaptumhuicritui firmaridoleuiter emé
datum:Aurum,inquit,nonmimus praffringit oculos,quàm rêgêxpg
varro emi- ns.vbi Iunius olim nofter, quàm57a%raxpd*©•. Veriffimè ego,
““““ quàm rò zã =párog. Andabatam alloquitur : Et ô mi homo(ait
Varro)
 I, I B E R I. Y. 89
Varro)aurum non minùs excæcatoculos, quàm tua hæc galea.
Qettè enim pugnabaptclaufis oculis,adeò vt origoadagijindc, ;';;;;;
Hicronymüs cöntra Iouinianum : Melius tamen eff quoädicitur, """*
claufis oculi Andabatarum morepugnare, quàm dire&afficula clypeo
mom repellere veritatis. Idem contra Rufinum : Habetur dialogus
apud Græcos Origenä &* Candidi:im quo duas Andabata digladiám
tes interfeffe&affemefìteor.Valet,dúos cgcos. Ambigo aíijdem
hifint, qui Dcfultores(etfi non mefugit communius paullòid
nomen fuiffe, & pertinuiffe ad eos quiex equo in equum fine
vllâ pugnâtranfiliebant,arte,)ob verba hæc Paufaniae,lib.v.Ad
Carpentum iumgebantureque diffuarie,è quibuim extremo curriculo
deſilientes ſeſſores, prehenſis manufºenis,admetam curſitabant qui
mos etatemeiſeruaturabijs qui Anabate appellantur.Sediſti Grœ- id
ci:& alij,vt videtur,à Romanis. .. non dubiè Arte- ::
midorus intellexit:1'παευς δε την γυμναίκα πλεσίαν μεν έή λέγει இல், சக
tp£a; J. & £xeaav , id eft: Eques verò vxorem prædicit diuitem &>
mobilem, fed quæ futura excors. Ita enim diuinat , quia Eques fine
vfu oculorum. Martialcm etiam de Andabatâ interpreter, vbi
Hermetem gladiatorem attollit, & variis armis pugnacem fa
cit, libro v.
Hermes belligerâ fuperbum haßá,
Hermes aquoreominax tridente,
Hermes cafidelanguidí tremendus.
Puto enim intellegit fingulis verfibus, Samnitem, Retiarium,
Andabatam. Qujd cnim aliud fit languida illa caflis, quàm
hæc tenebras & languidam caliginem inducens ? Ifidorus ne
fcio quid vani de iftis & imperfeéti: Gemera gladiatorum plura, ff*£';;.
inquit,quorum primum ludus equeftrium. Duo enim equites præce- :*
dentibuì priùs fignis militaribus,vnus à portá0rientis, âlter ab Occi-“
demtis procedebamt in equis albis, cum aureis galeis, mimoribus & ha
bilioribus armis : ficque atroci perfeueramtiâ inibant pugnam , dimi
cantes quoufque alterim alterius morte profiliret. Qge armatura pu
gnabat 31arti,duelli caußá.Nugæ mixtæ veris. De aureis galeis, gelis ii,
çredo illum re&è dicere : & cófpeétare interpretamentum Ar-'*"*
temidori, raggiar. Vtroſque, Eſſedariosidico & Andabatas,
Ciccroin epiftolâ ad Trebatium coniunxit: Sedtu in re militari
multò escautior, qui neque im Oceano matare volueris, neque effeda
M { {0ᏭᏛ
до S A T W R N A L. 5 ERM o N V M
 ш. і в к к і т. 91
riosffe£fare : quem amteà me Andabatâ quidem faudare poteramur.
Necadaliosreferri placetquæ de Equisgladiatorum idens ille, É:*
proSeftio, fcribit: Qui quo tempore comje&uerat, mom modò gla
aliatores,fedequi ipfi gladiatorum repemtimú fibilù extimefcebant.
СА P v т x I I 1.

gujdam adieéìi momdum permoti. Timacheri, Laquearij, item oßen

fùm confundi imterdum diéta momima àpoëtû,fepè àlitteratoribu,
femidoâiù. •Artemidori caput defcriptum,ad lucem.
I x 1 omnes: certèquidem mihi notos : Nam alij interj;ig;
legendum reperti etiam, fed non inuenti. Vt in Artemi-: *
doro,* Dimachærus vcl Orbelas: quem colligas facilè duobus : i»Pai-t,
gladijs pugnaffe,nec fcio vltrà, .
Item in ljorQ Laquearij:quorumpugna erat,inquit,figiewtes £3**
in ludo homines imietto laqueo imqeditos confecutofque profermere, ಘೀ
ami£?os vmbone pelliceo. De quibus hîc tantùm legi. :
Finierat Duza:exccpit Lernutius,Multa herclè bonaque nos
docuifti: fed difcrimina haec fempérne ccrta? Ferè femper,ait
Duza. Confufatamen eft cùm inüenias à poëtis. vt ab Aüfo-£%.
nioin Imperatoribus, de Commodo: gladiatorë
Commodum imfequiturpugnâ maculofa arenæ, 孵0孵雳尾。

Threcidico princeps bella mouens gladio.

Non enim ficâ pugnauit, fed inter Secutores, vt dixi. At Thre
cidicuiw gladium, in gcncrc pofuit, pro gladiatorio. Sic idem, _ .
Tres primas Threcumpugnat. non reuerâ Threcum, fcd* Samni- j;it,
tiumi potiùs,aut Myrmillonum. Sic Florus contrà, Myrmillo- iiriiim.
nem Spartacum appellat, quem fateturgente Thracem fuife, º

credo& armis. Huiufmoditalia facilc & deprehendere vobis, *

*.
t

& cxcufare : non item gregis noftri grammatici imperitiam, .

qui hæcomnia turbant, mifccnt. Sed 驚 Artemidori mihi
;

rionfemel mentio: "ိႏိုင္တူ , promi librum, Lipfi: vt puer

totum caput excolegat,huicgladiatoriæ rei.

M 2. EX
 L I B. E. R. I. I. *
- 93:
--"

Ex ARTEMIDORI LIBRO I I.
С А Р v т x х x I і н.

Περί μονομαχίας,
Ονομαχένδε, δικάζεθ σημαίνει η άλλην πνα τασιν και μάχιν μα
•
χάσαέζ.μάχη τι. .32
*
ήδκή πυγμή
*/Z
καλείται,εί η μή διόπλων γίνε) τα δε
- -А z f ،- \ t an r

αυτα θέγleαρα δδίκαια ήθμω244 σημαίνει αεί δε τα μεν τ8 φ3ύγοντ®υ

2 -- / > z 3.

όπλα εγκληθήναι σημαίνει τα δεή διώκονζβς εγκαλέσαι. ετήρησα δε εγω πολ

r w ‫یہم‬ * / ~ „\ <y

λάκις ο γάμο ή τοιέτο όνειεφν προαγοράσαντα γuυαικός τοιαύτης, οια αν ή

+ • - > w */ Сор » - * * *

όπλα έχαν ό, τις υπολαβοι τυκτούειν, επειδή δε ανού ήθ' ονομάτων αυτών εκέσι
尔 -- ** è w * /2
‫مو‬ - ハ ?"a、う ノ - > z -

σαφως ωδg:ησα τας Σποδείξεις, γρήσομαι και βίς ονόμασιν, ει με θωεακι

υκτούει τις,
πυκτάυει τις, λήψε)γμυαίκα, πλασία", πανέργου,
Λnψευγμυαμκα, πλασια", p299, και
*3€ φιλόπ
‫وﮨ‬οτον. λεισίαν
7τλgσια
ru ~, r/ ‫سم‬ \ v \ > */ -

με",3%ι το κατεσκεπάθζτοίς όπλοις πανέργον δε, δ%ι το μη ορθόν έχουν τοξίφος.

- - - y -> A c) f

φιλόπρητον δε,8%ά το όηβαίνει", είδε τις μεταργυρέων όπλων πυκτούει,λήψε)

* • * 3. f \ v 2 \ v M > * \ c \, t
γμυαμκα ηρέμφα πλεισίαν,πιςικήν,κ) охвpow, (2) πειθομένη" τζ" ανθgλ. κ) δδ υπο
- 3. x - - > o *

βαίνει υ εσκέπασαι, και ευμορφοτέeαή πανοπλία αυτή ή τοεοτέρας. ειδήσεκά

2 f f rv - -

βει, έυμορφο μεν λήψε) γuυαίκα και πλεσία , μεγαλα δε φegνεσαν όαι τη
υσία, δ3/ατετοκαταφρονέσαντBανδeός, ο κακών πολλών αιτίαν εσομένην. αει
> t I r- \ , «‫وع‬
‫م‬

δδ διωκοι, ειδηρητιαείω,λήψε) γυμιαίκα άτορονη ερωτικήν, ώφυγάδα, βάσα

τω'βαλομένω, πλησιάζεσαν ιππεύς δη την γιuυαίκα πλασία με εί) λέγει και
• - ‫يم‬ \\ } r > f / » - -

ευγενή,φρένας
ル
δε 8κ έχασαν.
ſ
Ο δήαρμδάρειος, αργυν υμωεάν έγιμιαίκα ση
c -\ 2/ v -… / v \ \ , /
μαμνει. o ઈકે Φe9βακτωρ,έυμορφον μεν & χαριεασαν,λαμυραν ઈટે 19 ερατικήν.δι
, NY, .,\ Á / ºn 24 */ \ =\ a a * */

-
μαχαιρος ο εύο λεγόρδυος
- ヤA a- *
3: ήζβι φαρμακον,η άλλως κακοτρoπονη αμφρ
സ്' * / - » CNV }. \ w

φον 5% ή γαυαίκα σημαίνει ταυά, ஜூற: , έδε και το εικος σμυηθείς

f * v w → • * f -

λόγες γράφω, αλλα Σπα σείεας ήθ' εκατοτε Σποβαινόντων πολλακις ετήρηζα.

I D E s T,
LADIATORIAM exercere,fígnificat iudiciüfùbire, aut aliud
aliquod certamen pugnare.Tugna enim appellatur , **
& ipfe Pugillatus fiue Gladiatura,etiamfi abfque armù fiat.eadem4;
illa fignificant infçriptiomes aut iura pugnamtium.Semper autem fugiô.
tú armatura fignificat inius trahi:perfèquentiâ autem,trahere.Obfèr
uatum autem mihi & fœpè tale hoc fommiü nuptias defignare eiufmodi
femimae,qualiaarma erant eius cum quo digladiari videbare. Quomiam
autem fine Nomenclatura demonftrare idmô licet,vtar & nominibur.
M 3 Siquâ
 94. S A T V R N A L. S E R M O N V M

Siquiá cum Thrace componitur, capiet vxorem diuitem, callidam, &•

ambitiofàm.Diuitem quidé,quia tegitur armü:calidam,quiagladium
haudrečtumgeritsambitiofam,quia affurgit 69 inuadit. Siqui verò
cum argemteü armâ compomitur,(id eft,Samnitibus) capiet rvxorem
fatử diuitê,fidam,domus ® viriferuantem. Nam &- inuadit,&/ te.
gitur: «º ulchriorhec armatura priore.Sică Secutoreformofam qui
dem z9- duitem capiet vxorë, fedob opesfuperbam zº virum a/per
manté,&/ malorum illi cauffam. Semper emim imfequitur. Si cü Retia
rio,capietpauperem g/la/ciuam, cºfugacem,facilº volentife vulgan
tem.Eques verò mulierem diuitem esº mobilem prodicit,fedamentem.
•Aridarius autem(fiue Effcdarius)ignauam &- fétuam. 'Proba&tor,
pulchrá, venutam fedlubricam 6/laciuá, Timacherus fue duobus
gladiis pugnams , &• & qui dicitur Orbelas, purgamemtum aut mefcio
quodpiaculumfemimefignificat,malù moribus,maliformâ.Atq; haec
nonconijcieus, nec adprobabiliafermones accommodans fribo,fedab
experientiâ dotius,quâfâpè hæc fingillatim fic eueniffe obferuitaui.
C A P v T x 1 v.

'Paufâ aliqua iterùm, imtereà de Suppofiticijs di£fum.deque forte. ßa

tim im viam reditum, ® reliqua genera vel cognominapotiùs gla
diatorum adietta. primò Pegmares.
I N 1 E R A T Duza,& fimul bellaria illata funt menfaeque
- Hಿಸಿ Duza auidè manum ad paffulas porrexit, quae
appofitæ : O dapes opportunae ! inquit. vobis mihi opus: ita
- :: irraufi. Etiámne,munerarie, mittis? Nam Suppofiticium pro
È" me hunc Lipfium dabo. Ego adfurgens, Tu me? ivquam, quo
iure?Iure veteri, ait Duza. quia ita receptum, vtfeffògladiato
riaut viéto alius atque alitis fufficeretur, & contenderet cum
viétore. IjSubditicij, vcl Suppofiticijdi&ti. Martialis,
Hermes fùppofiticium fibi ipfe.
ಸಿ. Graeci(apud quos idem in'Athletis mos)vocátípí3e9vs. Plutar
9.7 ρια εhusin Sulla:Το μάντοι τελούζαΐον αγώνα, καθάπερέφεδe!ς αθλητής κατα
τόνωπecσενεχθείς, ο ΣαινίτηςΤελεσίνος, εγγύςήλθεντέσφήλαικ)καζαβαλέιν
ái$vegi, sic Poiunt: •Atpofiremâpugnâ, Telefimum Sammù,tamquam
fùccemturiatus fuffeâuque athleta, defeffê iam Sulle cöparatur, haud
multum abfuit quin eum ad porta vrbù Romæ funderet proferne
ctjue. Subftitucbatur autcm fæpè vnus,alter,tertius. Vnde in
Gloffis,
 L I B E R I. I. 95
Gloffis,E'*3e9t,tertiariu.Dio in Caracalla: Morougzœ àápá áj
πλείσον έχαιρεναϊκασι.και έναγε αυτών Βάτωνα τεμσιν εφεξής ανδρασιν όπλο- εμφανή
μαχίσαιτή αυτή ημέρα αναγκάσας, έπειά Σποθανόντα υποτετελούταία περι- +
φωάταφήτìanae: Gladiatorumfànguine imprimú deleéìabatur. &/ ex
iù Batomem quemdam, cum tribua ex ordine eodem die pugnare iuffit,
eum4;à poſtremò interfectum magnificèſepeliit.Credo & Lactantiú
fentirede hoc ritu: Irafcuntur etiam pugmamtibus,nifi celeriter alter
è duobua occifus eß,&- tamquam humanumfanguinem fitiamt, oderüt
moras.alios illâ compares daripofeumt recentiores , vt quamprimùm
oculosfuosfatient.Itaque adés,Lipfi,& pugna mci fèffi vicé.Ego
a ſtudbam &tacebamſed commodum ſubuënit Pighius:Non
imponis nobis homo argutiflime,inquit, non fupponis. Mos
hoç fuadet?fed non adarbitrium tuuim.Sors decidcbat. Plinius j£#*
lib. v 1 1 1. Epiftolarum : Scilicet vt in ffe&faculú quibufdam fors íiiíii
aliquemfponit acferuat,quicum viäore cóntendit:fîim Senatujùmt"“
aliquaprima, fumt fecunda certamina: &/ ex duabusfentemtiä , eam
quefuperior exierit,tertia exfpeétat.Statiuslib.111.Siluarum:
famplacide dant figna tubæ,iamfortibus ardens
Fumataremafácrú.
vbi malè vulgò, fortibus. Egoad Pighium, Miferuator, inquâ, jj.
ftatuam certum eft ftatuam tibi : ita in temporc fuppctias ad
uenifti. Sedquid ad hæc Duza? Tangehominem.licct ad tibi
cincs mittamus. Imóad fortes, ait Duza: nam adeas appello.
Non placet, inquit Lefnutius. Duza mihi hunc diem pugnet,
fine miffione. Heu munerarium crudum : inquit Duza. fed fe
quimihi potius eft,quàm trahi. Igitur quia de armis di&ú, ve
nioad reliqua geiterâ gladiatorum.Interquosprimifeofferunt ;;;;!,
PEGMARES. iis äloco nomé, quia pegmatis impofitidepugna-ά.
bant.Locus vnus Suetonijeft;quicosadftruit, in Caligulä cap.
xxvi.Gladiatoriomunere,reduââ imterdumflagramtiffimo Sole veliâ,
emitti quemquam vetabat.remotoque ordinario apparatu,rapidiâ feris
viliffimos femioq; comfeffos,gladiatores quoquepegmares, patresfami
liarum motos , #j រ៉ូ aliquâ corporis fubiiciebat. & is
ipfe locus anceps. Nam potiùs ibi legerim, gladiatoribus quoque iifùbieri.
pegmares.hocfcnfu: Rabidisferisbeftiariosviles,inualidòfqüe:
&gladiatoribus,operas pegmares fabroſiue ſubiiciebat. Fauet * -

huic interpretationiipfeSuetonius in Claudio, cap. xxx 1 1 1 1.

“Præteyr
 96 S A T W R N A L. S E R M O N V M
“Praeter defiimatos etiam leuifubitaj; de caußá quofdam commifit , de
fábrorum quoq; ac miniftrorüatque idgemus mumero, fí ávr%% vel
pegma vel quidtale aliudparum ceffiffèt. Hic Victor : Dc fcntcntiâ
*®get ta- herclè pcrfuades, inquit.Ná'gladiatores in pegmate pugnantes
men viri

Ἀ quis legit? Non ego.& Strabonis ម្ល៉េះ

£';;;;* hoc tantùm cuinccrefcio, captiuos aut infignis fccleris dánatos
in Pegmate folere oftédi.De pugnâ verbum nufquam. In voce
tantùm hæreo.quâ enim deriuatione,quóve cxéplo, â Pegmate
鷺 Pegmates?Pegmaticos potiùs,& certèlibriantiqui, Pegmatos,in
' Tranquillo plurimùm referunt: pegmatú,quidam, alterutraque
leétio retineri poteft, càmente vtgladiatoribus fuppofitos féri
# bat patresfamilias pegmatis,ideſt,èpegmate.Ad pegma auté
matº moliendum mouendumdue, multi è numero fabrorum admi
niftri. ljergo admoti per occaſionem traćtiá; in arenam à Ca
ligulâ. Aquâinterpretatione ftarectiâ Dio videtur, quide eâdé
hac fæuitiâ,ait illú deficientibus beftiariis rapiitrffifle quofJam
εκτεόχλετε βις κρίoις αεσετακότος,έturbdqucpέgmatibus adjtabat.
C A P v т x v. -

Meridiani, non interveros legitimoſquegladiatores. ſine armi, ſine

arte,feminudi. - - -

VzA iterùm,MERI DIANI, inquit, nunc occurrunt, qui

.* bus hoc nomé fcilicetà tcmpore, quiafub meridiem da
καιuinni, Fentur. Dio in Claudio:Ετίθει δέσιμεχώς μονομαχίας αγώνας σάνυόδ
σφίσιν έχαιρε τάτε δδάλλα και τες δ?μέσου της θέας ω%α ήτ8αρίσg καιρόν
κατακoπoμένους ήδισα έθεώρει. Cui velut interpres Suetonius cap.
xxxii 11. Beffiariâ meridiamiìque adeò dele£fab£tur, vt etiam primâ
luceadffe&faculum defcenderet , & meridie,dimiffo adprandium po
pulo,perfederet.Nominateofdem Tertullianus: Riftmus & inter
ludicras meridiamorum crudelitates Mercuriü mortuos cauterio exa
minamtem, vidimus &- Ioui ffatremgladiatorum cadauera cum mal
: leo deducentem. Nechi tamen, vtobferuo, legitimi deſtinatidue
r'c'3. gladi beſti
atotes; ſed ariorum velut reliquia quaedam & pur
• aauurigamcnta.Duplex enim fpeétaculum,'Matutinum & Meridia
“* iium.Manè cùm bcftiis depugnabant:poft meridiem,ijquifu
pcrfuetant, intcr fcfc. & Meridiani gladiatores vocabantur,
Ceterùm ncc docti faétiquc ad pugnam crant, necarmis 獸 ca
- - -
VtCba11
 L I B E R I. I. 97

vtebantur autarte. Caedes tantüm promicua, & velutlaniena. ¿.

Seneca epiftolävexfpeétams
culum imcidi,lufu I I. benè explicat:
& fàles,&(afu im meridianum quo
aliquidlaxamemti, ffe&fa-
ho- mìiì 220g.

mimum ocul ab humamo cruore acquiefíamt. (omtrâ eff. quidquidamtè

pugnatum ef?, mifericordia fuit. Numc omifis mugå mera homicidia
Jùnt. mihil habemt quo tegamtur, ad i?um totâ corporibu expofiti
numquam ffuffrà mittumt mamum. Nomgaleâ,momfcuto repelliturfèr
rum. Quâ mumimemta?quò artes?omnia iffamortes meræ fumt. (aut vt
rcétè libervetus,mortu morae) Mamèleonibur Ĝº/wrfis homimes:me
ridie/peãatoribus fui obiciuntur'Interfeãones interfãurgiuben ' ":
tur objcie- vičøréinaliam detinét cedew.exitupugnantiummors （#
: eff.Hæc fiunt düvacatarema.Necadaliâ crudelitatcin grauis eiuf
déSenecae querela fpeétat,epiftolà xcvi. Homo,/acra res,homo,iä
perlufum (t/iocă occiditur; & quë'erudiriadaccipiendainferendahue ...
vulnera mefàs erat,á iam'mudus mermtfj; producitur fatáqueffeâa.
culi im homine mors eft. Mehercules,inquit Viétór,pe£tu$ mibij£
- - - diatorww,
cómouit Seneca. & quas arbitrer eas feras, quæ hæc fpe£tarunt
- - - - - -- - Viriaa
non dicam lætis,fed ficcis oculis?—*&%*8ci8 αειδάκρυα άνδρες, "鸞
vt verbum vetuseft.At perge Duza. Iterumque ille: ::
 98 s A T V R N A L. S E RM O N v M

C A P W T x v I.

Plura agnomima vmo capite.Fiféales fiue Caefàriami.Toßulaticij.Cater

uarij.Conſummati Ordinarij. Cauſe ommes momimum explicatæ.
v P E R A N T mihi etiam aliquot non tam genera gladia
S. quàm cognomenta. quos omnes promifcuè dabo,
&velut vnâ commiflione.
FI sc A L E s gladiatores reperti invità Gordiani Iunioris.
# Fuerunt,ait Capitolinus,ſub Gordiano Rome elephanti triginta @/
*" duo gladiatorum fifalium paria mille.Sunt ij,qui in Caefàris bonis,
& vclut fifcq. Nam Principes ipfi proprios & pcculiares gla
diatores alebant, ad inftruendum fuas populique voluptates.
j£$ Itaque reétèKaiaap* aou*χις Arrianus dixit iftos.Libro primo
είμα." Diflertationum: Αλλ' εν μέντοις Καίσαρος μονομαχρις εισίτιες οι αγαια
κτέντες, ότι εσείς αυτές προάγει άδεξ3ύγνύει, εΑt in Cefarảgladiatoribus
uidumfùnt quibus moleffum ef? mom produci, mom compomi. Eadem
vt multa alia)expreflà in Senecâ: Myrmillomem è C.Ce
fàriâ ludoaudiuideraritatemumerum querentem. Quàm bella,inquit,
Hidrions ataı perit ! Nec gladiatores folüm; fed alebant etiam 鷲
- - ‫ס‬
Principum.
nes. & fcripfit in Alexandri vitâ Lampridius, Hiftriones aulicos
~ - ~ -eum publicaffè:Ab his orti , * * - -

P o s rv l A T 1 c 1 1 gladiatores.Quia enim Cæfarianiifti

paulari eximijviribus, arte, ornatu: fæpè poftulari à populo folent,
£#* velut muneris auctarium & grnämentum. Senecâ epift. v 1 1.
Hosplerique ordinaris ά/poffulaticiú paribus præferunt.Suetonius
in Domitiano: Quaeftoriâ muneribus, quæ omiffâ reuocauerat, ita
femper interfuit, vt populo poteftatemficeret bima pariaè fuo ludo po
ji.„ffulandi, quenouiljima aulico apparatu induceret. Aicaulicum *
paratum, quod iii Gallienis Capitolinus, gladiatores pompabili
ter ornatos, cum auratiâ veftibus matromarum. Et credo ornatos
"
quidin. Ele-
eos auro: praceunte mihi Spartiano invitâ Hadriani: Trecentos
- - - - - - -

£í mo«ios cù aùratiâ chlamydibus in aremam mifft, adderidenda eius mu

******* mera. Numerum enim ibi dumtaxat præter morem fuiffe cen
fcam,non veftem.Adhocgladiatorum genus referendihiloci.
Suetonijin Claudio cap. xxi. Ţalumbum (ita gladiatori famo
ſonomen)poſtulantibus,daturum ſepromiſit ſºcaptus eſſet. Calig,
сар.
 N.

L I B E R I I. 99

cap.xxx. Cùm Tetriniuºlatropoſtularetur, es qui postularent Te

trinios effe ait. Plinijin Laudatione Traiani: Impetratum eß quod
poflulabatur,oblatum quodmom poffulabatur. Martialis:
(ìmpeteret pars hæc &Myrimum,pars illa Triumphum:
“Promifitpariter (efàr vtrâque mamu. -

Ex quibus etiam difcitis, nominatim hunc illúmve gladiato

rem flagitati in pugnam folere , fiuc manu fiue fcelere notum.
Sunt &
C A T E R v A R I I inter gladiatores, à modo pugnac.
fcilicet cùm non finguli cum fingulis, vt moris, fed confufi
mixtique pugnant & per cateruas. Scio cflc * qui abnuant, ;';';j*-
quique fecùs interprctcntur : fed à me omnia exempla. Sue- SR.
tonius Caligulâ: Retiarij quimque mumero gregatim dimicamtes.
ideft, velut cateruatim. Dio ឆែ្ក de Cæfare lib. xli II.
Τες δε ανδeας σιμυέβαλε μεν κι ένα εν εν τη αγορά, ώσσερ είθις.ο. σμυέβαλε
δε θ εν τω ιπποδεόμω πλείοις, είππέας ιππεύσι, και πεζές πεζοίς, άλλους
τι ἀau)? dx^fi^oi; iaot; : Viros quidem imter fe commifit , vt morú
erat, fingulos cum fingulù : fed tamem etiam maiore mumero im (ìrco
confertos dedit, equites cum equitibu*, pedites cum peditibus pu
gmamtes : alios verò confusè @/permixtim,equo vtrimque mumero.
Iofephus libro v: I. Antiquitátum, deTito, qui Cæfarcæ fpe
έtaculum dabat: Και πολλοί ήθ' αιχμαλώτων ενζαύθα διεφθάρησαν,
οι μέν θηρίοις παραβληθέντες, οι δε και πληθύν αλλήλοις αναγκαζόμηροι ઋ૬ઈ
aaS, no? suoi;: Multi è captiui illic conſumpti alij beſtii obietti, ali
cateruatim &• plures, more hoßium, depugnare imter fe iuff. Dio
itcrum in Νetone: Πεζες εχ όπως ένα προς ένα, αλλά και πολλές αμα
<£ς ίστις aui£aAa : id eft, 'Pedites, mom folùm fîngulos cum fin
guli , fed etiam multos cum pari mumero compomebat. Necabaliâ
mente Cateruarij PugilesTranquillo, in Auguſto cap. X Lv.
Inuenio &
V 1 c T o R E s , in Plinij xxxv 1. cap. xv. dc Curione :
Raptiſque è contrario repentè pulpitù, eodem de Vittores è gla
diatoribua fùù produxit. Et in lapide veteri. nefcio an %yxó;
& ab effeétu ; an cognomine certo, & difcernendi caufsâ.
H I C. P R I MV S. E. T. S. O L V S. VI C T O R E S. C A M P A

N I AE. PT AET I s., E T. A E s T I M. P A R I A. G. L. A D.

E D I D IT. Item in Plinio
N 2. Сo N
 I○○ S A T W R N A L. S E R M O N V M

i". C o Nsy M M A T o s non diſertè ſcriptos, ſedeliciunt ex

;;;;;* gius vcrbis lib.vi 11. dc Elephantis: Pugnauêre poffeà & fingu
li Trincipibus Claudio & Ncromi,im confùmmatione gladiatorüm. At
cgo abire cos à Plinij mcnte iudico: nec aliter cum accipio;
quim quaſi dixerit, in fine gladiatori ſpectaculi vtelephanti
additi fuerint velut corollarium, ad concludendos finiendof
• ai rw, (jue ludos. Pofiis etiam accipere* confummationcm gladiato
;?,'* rum, cùm coniuncti omnes congregatique pugnant, redaéti
xxxi 1 i. tanquam in vnam fummam. Poftremò
%！ġ, O R D 1 N A R I 1 gladiatores leċti, quilegitimo CInpಂrರೆ,
£" loco, & apparatu inducuntur: à prioribus illis (Poftulaticios
dico & Cateruarios) diuerfi. Scneca nominat epift. v 1 1. &
Ordinarios pugiles Sucton. Augufto,cap.xLv. quem eumdcm
: in Caligulavidete, cap. xxvi. Vidi & rifiquio s t o v EN
i T e s gladiatores crueretèvità M.Antonini philoſophi: Arma
*** uit etiamgladiatores, quor Obfequentes appellauit. fed cnim difcat,
Spartianum hoc feiitire, Marcum iri militiam legiffe gladia
tóres, quos ad velaadam ignominiam honeftè Obfequcntes
appellauit: ficut & feruos, quos Volones. De hominibus dixi
omnia,vt mcae quidcm mcimoriae captusfuit. Siquid me præ
terijt,ſubijcite.

{
tae
----
|-
►
 1O2, S A T V R N A L. S E R M O N. W. M.
C A P v T. x v I 1.
•Adtermimum de Homimibus,vefiià adie£?a:Togâme fùerit,amTumica.
Jtem quidornamenta.
I x 1 s T 1 fanè quàm accuratè,ait Berchemius; fed quo
::Ꭰ: inuitas,vclut in fcenâ, monitor ego.De ycfte &armis
Ë. ccquid potes plenius?Age,inquit Duza,fithocvelut auétarium
Tunitates, operæ huius. Retiariorum vcftemTunicam dixifuiffe: opinor
: & aliorum. Certè Dio Commodum vt Secutorem adornans,
**ii/eruet, facit eum prodiffe &• τψ χτὸ ἐαντάσετω, im tumicâ & difealcea
tum. Suetönius etiamin Claudionotat vt infolens: fmduxit, in
uit, vmum ex momenclatoribus fuíá,fícut erat,togatum. Tamé ecce
2:::::: Tertullianus difertè,de Pallio : Veràm o cerdones g/omnügla
£3, diatorum ignominia togata producitur. Et Capitolinus in Pertinace
“ de vefte Öommodivenditâ: Toga,inquit,armaq;gladiatoria gem
mù auroque compofita. Nec facilè cópono diuerfos,nifi fi,labenti
æuo,mütatares. Togam certè, cùm in honore & vfu fuit, quis
4" credatfoedatam miniſteriis arena? Dearmis non magnoperè
ÅT habeo quod addam, nifi appellata ea antiquis propriè Orna
menta. Eò monco, quia titubare, imòlabi, videoinea vocevi
: ros doćtos.Seneca Natural. Quaeftion. libroquarto, initio: Sie
£' ergofòrmare vtfeias te mom poffe confequi vt fî impenetrabilù : cùm
omnia cauerä,perormamemta feriet. honeftiffimè à regladiatoriâ,
ideft peripfa arma. At aeramenta,ibi mauult vireruditus.Seneca
epiſtolâx 1 1 1 1. «Ars ei confiat, qui perornamenta percuffusest. Et
Suetonius ecceaudentiùs, ipfos gladios appellât Ornamenta.
Titicap.1x.Inſequenti die gladiatorü ſpectaculo,circaſe ex induſtrid
collocatù, oblata fibi ormamenta pugnantium infpicienda porrexit. lllc
Ornamenta dicit, at Victor in eâdem re, ijsque gládios tradidit.
reétè. Tamen in Tranquillo non defuit Beroaldus fubftituere,
imffruméta.Vos Feftum audite:Ornatur,inquit,dicitur bemè aptur,
vt miles,aut gladiator, aut a&urus fábulas. Benè Feftus: & ad eius
mcntcm Plautus?0rmamenta abfumt: Aiacem,hüc cùm vides,ipfùm
vides, Ornamentactiam boum, apud Catonem. De armis, vi
detur nefcioquid mutaflè aut potiùs defitum reuocaffe Domi
tianus,quod Martialis indicat illo Epigrammate: -

(àm veteres Latiæ ritu remouentur aremæ,

Efри
 L I B E R I. I. - Io 3
Et pugnet virtus fimpliciore manu.
ſedindicattantùm: & ideò nihilelicio certi.
С A P v т x v I I 1.
Fimù Duziacifèrmoniâ.0rditur Vi£tor,partiturque. Hoc capite,appa
ratus 6 / inuitatio, que ante diem muneri -z furpata, explicantur.
E D ego iam portum video. Salue ô optatum mihi Si
gæum. Qujdais? inquit Viétor. tu vt fileas? vbi quartus
ergo terminus de Modo?autquis eum panget? llli Duza, Var
ro opinorolim, Eft modus matulæ:fic nobis,mi Vi&tor, fabu
læ. Aut fi tanta libentiaaudiendi vobis: agite, Viétor ipfe mit
taturinhoc ſtadium, cui lampada ego do. Lernutius ridens,
Et ego tibi Duza rudem. Bonam ftrenuamque hanc pugnam
pugnafti nobis. igitur ornamenta tua ÑÇä hunc Victo- _
fcm. Hem ! inquit Viétor: hoc eft quod olim dicitur,Fabrum 'j',';.
cadere cùm ferias fullonem. Duzae parabam vincula,conftrin- do.
gor ipfe. Tamen adefte, audite : de Modo modicè dicam , aut
potiùs intra modum. Tria fermonis mei capita. Quid antc fff*
pugnam : Quid in pugnâ: Quid poft pugnam,Ante pugnam T
móris, vt Editor libellos própofierct , in quibus dies futuri jj*'*
muneris, item nomina & paria gladiatorum : fcilicet allicien
dæ plebi, & exfpeétationi commouendæ. Id yocabant Pro
nuiitiaremunus. Suetonius in Iüliö:T£Mumus populo promumtia-£j*
uit im filiæ memoriam. Oftendere munus. Cicero: Etfi munua fla- :ே
gitare, quamuiâ qui offemderit, me populus quidem folet mifi comcita
tur. Proponere munus. Suetonius in Tito: Ommes tamtâ comita- Proponere.
te traétauit, vt propofito gladiatorio munere,nom adfuum fedadffe
fantium arbitrium editurumfeprofeus fit. Ad has edictiones Se-¿º
necæ locus facit, de Breuitate vitæ : Itaque ad occupatiomem ali- 4ium.
quam temdumt , @/ quidquidimteriacet, graue eff : tam mehercules
quàm quamdo dies gladiatorijmumerä diäus ef?, tramfire medios dies
volüt.Qujn &edicta vocat,epiftolâ cxix. Nemo quiparturienti . .
filiae obßetricem accerfit,edi£tum &- ludorum'ordinem perlegit. Edi- #
cebant autem defcribebantque futurum munus in libellis. Ita p;***
Cicero vocat Philippicâ II. Qujdde Commemtariù infinità*? quid ïïig;
de chirographiâ loquar ? quorum etiam imitatoresfumt, quia eaiam-#*
диат#j libellospalàm venditemt. Ncc enim {. refer
riad
 I C4 S A T V R N A L. S E R M O N V M

cicero ex- ri adlibellos, in quibus Laniftarum diétata. Potiùs ad libellos

“ indiccs ludorum,quos vendebantdefcribebantque palàm,vt in
prouincias mitterét & ad amicos abfentes.Necalium libellum
Cælius Ciceroni miferat meritus eius notam, lib. II. cpiftolar.
ad Familiares: Quid? tu me hoc tibi mandaffe exißima, vt gladia
torum compoftiones , e9 vadimonia dilata ad me mitteres ? Libel
lum munerarium adpofitè vocat Pollio, in Claudio: •At ego
fcio fæpiùs inter gladiatores bonú pugnatoribus Aureoli momem appofi
tum.Habuit proximè tuus libellus mumerarius hoc momem im Imdice lu
dorum.Allufit & explicuit comiter bonus Scncca (patrem dico)
lib. II i I. Controu. guodmumerarij folentfacere adexffeéfationem
populi detimêdam,qui mouaparia perommes dies diffenfamt,vt fit quod
populum G delečet G. reuocet:hoc egoſacio:non omnesfimul produ
鷺% aliquidmouifemper habeat libellu;. Necverò in libcllisfolùm
Ἀ. pronuntiatio hæc muncrum : fed etiam in tabulis & picturâ.
Pingi, inquam, iubebant habitum formamque pugnantium
g-gide gladiatorum, item loci, munerifque totius. Plinius feriò notat
Έa, libroxxxv. 'Pingi, inquit,gladiatoria munera atque impublicum ex
££';, pomi capta à C.Terentio Lucamo. Is auo fùo triginta paria imforo per
ji£gi-
ti: & cui triduum dedit, tabulamque piâam immemore Diamae pofuit. Apud
- - A.

:::::. Horatiumlib.II.Satyrâ viteleganter Dauus:

.ே
""ffluſiratug.
Zelcum Paufacátorpes inſane tabelli;
4ui pecca* mimus atque ego,cùm Fului Rutubique
•A

•Aut Placideiami,contentapoplite miror

“Prælia,rubricâpi&?a aut carbone ? velut ß
Reuerápugnent,feriant, vitenthue, mouentes
eArma viri.
vbi graphicè videtis formam eiufmodi tabularum. Illud auté,
Comtemto poplite, habitum nimirum exprimit pugnantium gla
diatorum: ne adferuum ipfum referatis; cum interpretibus læ
:::::: uis.Dehispićturis Trebellium capio in Vitâ Carini : Memora
lius Pಹಿ, • * - - - - - - - w

ile maximè Carimi & Numeriami hoc habuit imperium, quòd ludos
Romamos mouä ornatos ffeéìaculú dederunt,quos im Palatio circa por
feteff, & ticumil;fabuli pi£7os vidimur. Vbi nefcio an reftituenda 'Porticus
emé.i.4144. /* - - - - -

- Statilij Idemdue in Venatione ſeruatum eſſe ex Capitolino di

fcere eft,in Gordianis:& hodie feruât noftri in ifto Battualium
ludicro,quod Gladiatoriü vocant,etfi prifci illius vix vmbram.
С A P v т
r 1
*- :
–г л
- - * * RY
|
 CAP. ΧΙΧ
плв . . I I .
 t r-, -, * -«
PA下「EN丁C;士ｴヘ一
f ‫تام‬ i-, -, ºn 1 A Y
 L I B E R II. Io;

C A P W T X I X.

4ueipfâ die fââa : & tamen ante pugnam. Pomp4, traductioque.

co#poſitiones, ø oſtenſio ornamentorum. Preluſio, hafá, rudi
bua, armis. Tuba camtus,& Verfa arma.
Ae c ante muneris dicm. At dicipfo, gladiatores ordi
ne deduciin Arenam mos fuit,&inibi folemniquâdam
põmpa circumduci. Quin &ilianus: Iam dies aderat, iam adffe- :::
äaculum fupplicij nofiripopulu conuenerat,iam offentataperarenam? p.
perturorum corpora mrti fuepompam duxerant.Ad quam tradu
'aioncm accommodo illud Capitolini in M. Antonino: Fau
ßimam quondam cùm gladiatores tranßrevidiffet, vnius ex hü amore
accenfim.Poftluam introducti,paiainter fe componebantur,
fiue vt Græcidccenter appellant, (4'^ : Componere dixi. ita
enim loquebantur. Plinius ulcherrimè de occultâ quorum- ggj.
dam animalium difcordiâ 證 vII 1. cap.XII. ®uam quâ aliam r?
ante difçordiacauffam adtulerit, mif natureffeäaculum,fibiparia
componéntià ? Vbimeliùs libet vetus,mifimaturam,ffe&iaculumfibij;,
ac paria componentem. Etiam; Comparare.Quinčtilianus : Càm caaran,
„;vma tamjem res apud quofdam faceret miferabilem, quòd viderer
iniquè comparatur (èrta enim aremæ defiinabar vićlima,memo mu
„.;„i, viliùs fieterät. Item Committerc. cuius verbi fæpè ex- cimittere.
empla. ln hac compoſitioneprima Editoris cura, vt pares cum £ars iger
paribus confiigcrcnt. Atque adcô idvolebant ípfi Gladiato_*º*
íes. Seneca alibi: Ignominiam iudicat gladiator cum inferiore.com- p

poni : ø. fit eum fine gloriâ vinci, qui fine periculo vincitur. Lu
canus libro I 1 1 I.
– veluti fatali, arene
&Muneribus, mom ira vetus concurrere cogit
·Produktor : odere pares.
Etbcne, productos: quia id quoquearena huius verbum. Se
necade virtuteloquens: “Produci emim illi &- tentari expedit : mec
vlli intelligunt, quantafit, quàm qui vires eius laceſſendoſenferunt.
poßconiparationem,credo,gladijarmaque quibus pugnaturi, ?:
Munerario oftendebantur: explorandi caufsä,&an fatis acuti.“
Suetonius Tito: (eterùm ipfos non fòlùm fàmiliari ceme adhibuit,
O fed
 Io 6 S A T V R N A L. S E R M O N V M_

fed g/infºquentide, gladiatorum peciaculo,circa fe ex indufriácol

locatú,oblata fibi ormamenta pugnantium imfpiciemda porrexit. Nam
Titus ipfe tunc Editor. Viétor de codem faéto, petiiffe eumgla
dium dicit,quafi adexploramdam aciem. Dié clariflimè in Neruâ:
collocauit eos imffetfaculo quodam iuxta fe, ignaros quòd proditi eß
fent: iique gladios tradidit,inffeciem quidem vti dijudicaremtamfà
tử acutie/ểnt(quodfièri/olet:) reuerẩrvt oftenderet parum/c/o/hci
tum,ß velßatim interficeretur. Facit ad hunc adhuc :
:#:.# ritum, quòd Dio idem fcribit gladios acutiffimos * Drufianos
Äfäß vulgò vocatos: videlicet quia crudelis ille & cruentus editor
Ä acutiſſimoscos ſemperexigebatCórräleniſſimus Marcus Im
perator, qui , vt Dioait, άττω τι φόνοις εκ έχαιριν,ώσε χαιτες μονομάχοις
citi.

εν τη Ρώμη ώασερ αθλητάς ακινδαμίως εώeαμαχομένες, σιδήeμον δεδέποτε

εθεν) αυτών όξυ έδωκεν, αλλά και αμβλέσινώασερ εσφαιρομένοις πάντες εμά
x% ade? à cede abhorruit,vt … gladiatores Rome,tamquam athle
ta,fimepericulo aut moxâ, pugnamtes cerneret. Ferrum emim acutum
memini eorum commifit,fedobtufis & velut orbiculatú gladiù omnes
ugnabant.Interpellauit hîc Lernutius, Heus tu,inquit,longum
anteloquium:pugnam ipfam vidcre auco.iam com
mitte. Mane etiam, inquitVi&tor: prælufio praemittenda eft.
Viden'tu illos qui arte quâdam iaciunt haftas? vidcn' qui velut
feriuntgladiis? Puræ à ferro illæ haftae, obtufi gladij. deniquc
£*£. fproludùnt,& eludunt. Praelufionis diem Syiiimachus appcl
fue prolu- • a - - - - - - -

Ліе. atlib. II. epiftol. de canibus: guos prælufiomù die ita Roma mi
ÉÉÉ* rata eft, vt ferreâ caueâ putaret adúeííos. Scd ille de Venationc
££,autCifccp fibus: at pröpriedc Gladiatoribus, Cicero deOra
Å. tore: Sed fi im illoipfogladiatorio vitae certamime, quo fèrro decermi
*" tur, tamem ante congreffionem multa fiunt, quæ mom ad vulmum fed
ad ſpeciem valere videantur; quanto hoc magi, in oratione exſpettan
dum eft ? Vbifcripférim, in illoipfogladiatorio vili certamime. Præ
lufio autem in Haftis, Rudibüs, Armis. De haftis, Cicero in
iifdem libris : •Atqueeiufmodi illa prælufio effe debet, mom vt Sam
mitium qui vibramt hafta amte pugnam, quibua im pugnamdo nihil
#'* ytuntur. Iterùm idem: Et ait cùmbrachium concaffècerit, tum fé
folere pugnare meque attendit eos ipfos (gladiatores intelligit) vnde
hoc fimile ducit,illa priraa hafia ita iaéfare leuiter, vt &/vemuffati
riør velmaximeſeruiant, G' in reliquum viribu. Hos Pilarios & Ven
tilatores
 L I B E R II. 107
tilatores Quinctilianus appellat: quiea que emiſerant italibrabāt,
vt venire in mamus viderentur,quaque iuberentur decurrere. De ru- :
dibus, Eumcnius Rhctor iiita quæ De inftaurandis Maenia- £*
nis: Neque enim tanta me aut megligentia aut confidemtia temet, vt
mefèiam quamta fit imter hanc aciem fori, &- mofira illa fecreta ßudio
rum exercitia diuerfitas.lbi armantur ingenia,hic præliantur:ibipræ
lufio,hic pugma committitur:hic plerumq; velut fùdibus & fàxâ,illic
femper telis fflemdemtibus dimicatur. Nec enim ambigóquin re
fcribendum rudibus & haffù.Vnde enim ibi faxa? Ethanccor- #*
rc&tionem,amici,imputo hodie vobis. Ouidius II i.De arte: -

Sic vbiprælufit,rudibuspuer ille reliáá

Spicula de pharetra promit acuta ſud.
Tertullianüs oculos hic habuit, dum fcripfit aduerfus Valen
tinianos: Congreſſionéluſionem deputa lešor, haudpugnam: oßen
dam,fednomimprimam vulnera. Appellabant haec Iuforia tcla. £ri
Scneca: 'Rgmoüe iffalu/oriaarma, decretoriü opus eft.Item lib. II.“
Quaeft. Natural. flos verò viros altiffimos erroriffe momtemuit,vt
putarent louem modà leuioribua fulminibus , esº luforià telà vti,
Exercitoria tcla, alibi* Tertullianus. E contrâ, vera & acuta : Ptfani
tela, Decretoria? vt in verbis Senecae iam diétis. Credoideò,"*
quia hæc velut decreto Praetoris fiue Editoris dabantur,poft
quàm infpeéta acriter & probata. Hinc obfcuriores illæ me
taphorælucem accipient in eodem Senecâ: vt lib. I. De Cle
mentiâ: Nifi plu eff quodtimet quàm quoddammat, momaccedet ad
decretorium ſtilum.Et Epiſtola ci II. j horam illam decre
toriam proffice. Eadem arma dixêre &, Pugnatoria. Suetonius £gnate.
in Caio:Éatuebat pugnatoriù armù. Significat enim eum omißᔓ
rudi,vfum gladio vero. Nonaliter quàm Commodus, quigla
diatores, ſpecie depugnandi, crebrò trucidauit, cum ipſe ferrum obie
áum veronibuplumbeâ vteretur, ait Aurelius Victor. quem lo
cupm vexant variè viri doéti. Reftituo ego, ferro obteäo νoro-Ά"
mibu, plumbeâ. Haec fanè fcriptoris cognominis mihi mens,3; f
malá'fraude pugnafle Commodum : & velut luforiis armis“
vteretur,vfum veris. Ferrum enim obduxiffc dumtaxatlami
nis è plumbo: cùm gladium ipſum putarenteſſe è plumbo.
Scd redeo ad rem. Pugnatorium mucronem Seneca pater dixit
lib.II-præfatione: Deerat illú oratorium robur, & ille pugnatorium
2. ጽ/2፴ርፖ0.
v
 Ic8 S A T W R N A. L. S E R M O N V M

££** mucro. Addidi etiam armis eos praelufiffe : & rem dixi. Nam
parmas aut clypeos in altumiacicbant,recipiebantque cum ve
iuftate. Martialis lib. IX. - -

Summa licet velox Agathime pericula ludu,

r
Non tamem efficies vt tibi parma cadat.
Nolentemfequiturtenuefque reuerfâ per auras
Velpede, veltergo, clune,velvngue fedet.
Vt peccare veliâ, cùmfecerà omnia, fálli
Non potes. arte opus eff,vt tibi parma cadat.
Nec parmas fölùm,fed & haftas,vt prædixi: fortaffe & gladios.
Id vocabant propriè Ventilare. Seneca pater lib. III. Controu.
ventilare. T)einde res ipfà diuerfà tota eft : aliudef? vemtilare,aliudpugnare.Se
neca filius Epiftolâ CxIII, Qgämffultum ef?, cùm fignum pugnæ
acceperis, ventilare? Martialis: -

(urrit, es in toto ventilat arma boue. º

Plinius etiam elephantcs doétosadhanc prglufioncm oftendit.

Vulgare erat,inquit, per aura arma iacere, non auferentibus ventù,
#* &gladiatorios interje edere congreffùs. Hoc ergo, Præludere: at
ΖT cùm deficrint,dicuntur elufiffe, aut delufiffe. Cicero de Ifocra
te: Non enim imacie verfàtur & ferro: quafi rudibus eius eludit ora
tio. Nec abfimili notione Litus defifiiebat Aquilius quàfluâus
eluderet. id cft, lüdere defineret. Plinius Deludere dixiffe vide
tur,lib.xxxv 1 I. Luxatâ potu medetur,vt licet videre gladiatores,
Tu;ecom
lwdi figne cùm deluferunt, hac iuuari potione. Auditifne iam,amici, has tu
£#" bas? fignum commiffiofiis funt & veræ pugnae. Idcò Apuleius
£„''* tubâ terminalem appellat, quia primitias & ludicra certaminis
finiretterminaretóue, Librox. At vbidfeurfus reciprocimultino
des ambages tubæ terminalù camtus explicuit. Virgilius: -

«At tuba commiſſos mediocanit aggereludos. -

Quinétilianusin Gladiatore: Sonabant clangore ferali tube. Sta

· · · · tius in Siluis: - . . .;

Iam placide damt ßgma tubæ.

Nec alterius fententiæ illud Satyrici — digniffima prorfùs Flo
rali matrona tuba. id eft,dignaquae commiflione Floralium pro
ducatur. Idque in omnibus ludis fa&itatum, etiam ſcenicis.
::::::, Scncca epift. lxxxv. In comefftionibus (cmcndo clarè, eommiß
“ fomibus)nofirà plus cantorum ę, quàm in theatro olim ffeäatorum
fuit.
|
L I B.E. R. I. I. Io9
fuit. cùm omnes vias ordo camemtium impleuit,& cauea aeneatoribu,
cin£ta eß,&c.Aeneatores enim, Tubicines.Pliniuslib.II.epifto
lar. Quinumquam caßra viderunt,numquamtubarumfonum mifiim
fpečiaculä audierumt.luucnalis de fenumincommodis.
ggdrefert magnifedeat quâ parte theatri
42ui vix cormicimes exaudiet atque tubarum
Concentur? --

\,
Scnccahocfignum pugnæ intellexit, guàm fultum eft, cùm fî
-

>
-
-

gnum pugne acceperù, ventilargDiremptâ ergô Praelufione,abie

άifqüeluforiis armis, tranfibant ad vera. Atquehoceft quod
T)imiicare ad certum Tertullianus alibi vocat. Appellabafit id
etiam,pugnare verfisarmis. Capcrlitterator: Imuerfis armù pu- vfitar.
gnaffe gladiatores monef dicendum,fedvtrfis,ideß traifmutatâ fi;T!**
non inuerſis”盜 agitaſſe aurigas, ſed verſis. Plauti verſum è."
Caſſinà illuſtrabithæc nota: iant alte
— ita remmatam intellego, . ::
Neceume vorfisgladiú depugnarier. . . . . . .. ¿º
Necenimaliudin eà armorum verione efe, facilèperuadeo
'Ouidijverfu De arte: ,
rº:
«хынаш. - - - -
-- --

“Pomite iamgladios hebetes,pugnetur acutù,

Aliàs fufpicari poffimus , fiqüi§â genere ad genus alterum
tranfeat, puta à Sccutore ad Retiarium,dici eum pugnare ver
fis armis. At placet prius. ctfi in Plauti verfu faliuam etiam
num mihi mouet mea olim diuinatio, verâ gladiä. - *

Imfere Figuram. im quâ tu,Leâor,fcito quadam àpiëtore effe ad rem fùbii

ciemdam oculis, mom à veritate. vt effiolum amte Editorem,gradus im
aremam : quia reuerâ per alios interiores aditus delati gladj & armaim
orchefram. -

:
 ΙΙΟ S A T W R N A Li S E R M O N W M

*.. . СА Pvт х х. , , , , -

'Pugne ipfius defcriptio. Inffatufabant.petebant, repetebamt. Exi

bant, excedebant. Latus tegebant.
V AE s o oculos mihi nunc date & aures. Pugnam vo
bis oſtendam: ſed cum Ioue Homericoin monteſitis,&
' Modusgla- extrãteli iaétum. Ecce componunt fe gladiatores & colligunt
# in arma: deus bone! quantâarte curaáue, fui defendendi, alte
rius petendi! Nec mirum. Gladiatori enim compofitoad pugnam
dum(ait Agellius) haecpropofita fors eß: aut occidere,fioccupauerit;
autoccumbere,ſiceſauerit Hancex artepoſituram,vocabant Sta
12 gata tum. Petronius de anu : Statum præliantâ componit. Plautus fa
““ cctè,vt folet,allufit Militc: L' . . .
— imffatußat fenex . . .
ZJt adoriaturmœchum qui formd eft ferox.
· · · Quadrigarius in fingulari certamihe Galli cum T. Manlio:
' ftarvt antè dixi comffiterunt. Gallus fu4 difçiplinâ,fcuto proieâo,
legaari, cantabundu (malim, cautabundur quafi vitabundus.) JИаnline
££% animo magâ, quàm arte comfifua,fcutum fcuto percuffit, atque fa
4iuin., tum Galli comturbauit. Gallu, dum fé iterùm eòdempa£to comflituere
ftudet, &Mamliuiterùm fcutum fcuto percutit,atque de loco homimem
proiecit. Vbi videtis curae iis fuifle átque adeólaudi,manfiffc in
ſtatu. Laberius: - - - -- -

Agugm mulla ambitio, mulla vmquam largitio , • *

Mouere potuit in iuuentá de fatu. -

Imö nec la'ſ deſerebant. Seneca Conſolatione ad Polybium: .

In gradu
ſtare. Omnes fcient quomodo te in ißogefférâ vulnere, vtrùmneftatim per
cuffu armafubmiferâ, am in ßatu &- imgradußeterù. quem locum
tentant fruftrà. Idem enim eft,Stare in gradu.Seneca: Quprum
alter vulnus premit, & comffat ingradu. Lucanus, fiucquis alius
aućtor Poematijad Pifonem:
Correätum eArmatuù etiam fifortè rotarelacertù,
Цисятии. Inquegradu clauſis libuit conſiſtere membris,
... Et vitare fimul,fimul &/ captare petentem. -

Ita malo prorfüs,quàm vt edunt,lmque gradum.Hinc apudTcr

tullianum : De gradu pelere, aduerfus Marcionem: Cedere de
gradu,
 1. в в R I. 1II

gradu, Praefcriptione aduerfus Hæreticos: £onffruere gradum,

Apologetico. Cicero etiam ab hoc gladiatorio more elegan
tem metaphoram plus femelvfurpat, Deijci,deturbari, de fta
tu animi,ftatu mentis:& reftituendam in Oratore eius ad Bru
tum (libro, qui non legendus iuuentuti, fed cdifcendus) cen- cepiedura
feo: guogenêre nos mediocres, aut multò etiam minus : fed magno:“
femper vff impetu,fepèaduerfàrios deffatuanimi deiecimus. Siceli
gam, præ vulgatâ, de fiatu ommi. Certè hoc Cicero voluit, &
accommodatadHortenfium, Catilinam, Curionem, quibus
visilladicendi linguam imò mcntem eripuit. Cùm hocmodo
igitur pariain
ita enim ftatu:
propriè: pctcbat
& i&tus ipfi,alter, vitabatSeruius
Petitiones. alter. Petebat dico. £££;
ad illudVir- o

gilij,Volfentem petit, infolo Volkemte moratur : 'Petitiones,inquit, -

propriè dicimus impetu gladiatorum. Cicero in Catilinam : guot

ego tua petitiones, ita conie&as vt vitari mullo modo 駕 » part 4
quadam declinatione, &,vt aiunt,* corpore, exceffi? Idcm in Qra-:j*.
fore: Vt enim athletas, nec multo/ecu gladiatores,videmus mihilmec ííT
vitando fácere cautè, nec petendo vehementer, in quomom motu hic%#!
habeat palefiram quamdam :fic oratiomeque plagam grauem ficit, mifi
petitiofuerit apta. Videntur ctiam appellatfe conatus inuafio
incfjue fingulas,Manus. Quinétilianus lib.v.cap.xi 111. Vtgla-;;j',
diatorum mamur quæ fecumde vocantur, fiunt & tertiæ, fiprima adfi^.
euocamdum aduerfàriji£tum prolata erat: &/quartafigeminatacapta
tio eß,vt bù cauere, bù repetere oportuerit. Idemlib. 1 x. cap. I.
Nam vt in armorum certamime aduerfòs i&fua &/ re&a manus cùm
videre tum etiam propulfáre fácile eß ; auerfè te&feque mimùs fùmt
obfèruabiles : fic oratio, &c. Nec diuersâ multum ratione Se
neca dicit, Manum mittere, epift. v I I. Numc mihil habemt quo
tegamtur, totú corporibus ad iétum expofiti. mumquam ffuftrà ma
müm mittumt. Paullò aliter Apuleius lib. II I I. Gladiato
res illi fimofè manu , •vematores ifti probatae permicitatù. Signi
ficat enim veteres gladiatores , & quorum dextræ non vnâ
caede imbutae. Magis conuenit, quòd in ludo aleae fingulos
iaétus fiuc miffus, ratione fimili appellarunt Manus.' Au- Manu
guftus in epift. apud Tranquillum : Nam ß quafcumque ma-“
iu remifi, exegiffem. Petereigitur, arenæ verbum, etiam Repe- repetero.
tcre. Ità appellabant geminare iétum. Laétantius: “Percuffos
$40.6%-
 II2, . S A T W R N A L. S E R M O N V M

iacentesque repetiiubent. In Quinétiliani verbisfuprà, Vt bù ca

uere, bù repetere oportuerit. Inde natum in Caligülæ cæde fym
ប្ត” bolum: de quoTranquillus: facentem contraáiique membris cla
mitantem fe viuere, ceteri vulneribua trigimta comfecerunt. Nam fí
gmum erat ommium, Repete. Hæcinuadcndi verba;at vitandica
Exire. uendique, Exire. Virgilius:
£orpore tela modò atque oculù vigilantibus exit.
Manilius:
Illecito moturigidos eludere ceſtus
Nunc exire leuù miffìs.
Exedere. Etiam Excedere. Cicero: paruâ quâdam declimatione,&/, vt aiunt,
,„„, corpore exceffi. Prudentius idipfum, vti & Manilius, Ludere vel
- Eludere dixit: ^
Nam ßmofîrafides feclo iam tuta quieto, · ·
Viribua infèffù hoftilique artepetita eß:
Cur mihifa mom fit, laterú fimuamineflexi
Ludererventofu iać?u pereumte fagittar?
Vbi ambigo,num,Sariffa, melius. praeccffitenim,ia&u : haftae
autemiaciunturpiladue,non ſagittae.Tamen in Prudentio ver
zaiute- borum non tamacer dile&tus. Invitando praecipua cura, vtla
*"* tus tegerent. ApudTerentium elcgantiffimo Mureto admo
nenteiam innotuit : Liceat modòte?olatere difçedere. Seneca lib.
, IIII.Quaeft.Natural. eAturbâ quamtum potes tefepara , mec adula
- toribus latu præbeat. Etlatus certè aduerfarius maximè petebat.
Ammianus: Seque immodum myrmillomä operiems, hoftium latera,
que mudabat ira # , difiriófis mucronibus perforabat. Et
Quin&tilianus in Declamatione quapiam , de Gladiatoribus
qui vinci volcbant : Comcurrebamt lateribua mudù. Tibullus:
Sæpè dabú mudum, vincat vt ille, latur.' -

Nccrarum erat, vt cùm plura paria pugnarent, vulneraretur

£#* quifpiam per alteriuslatus, Aqüà mefiteCiceronis illud Inter
::::" rogatione in Vatinium:Omnia mea telafic in te coniicientur, vt ne
moper tuumlatu,quodfoles dicere, faucietur. Et Liuiuslib.xL. V?
à me captum feelus imme finemhabeat,necper meumlatu tupetarä.
C AP W T
‫~｡‪PA I is ſº C. "士‬‬
‫‪ .‬أ‬
‫‪-‬‬
‫س‪ .‬م‬
‫‪:‬‬ ‫~ * ~ ‪: --‬‬
‫‪ ،‬د ‪ ٤‬؛ ‪ ٤ ۶‬؛ ن‪ -‬اساً‬
‫*‬
lº mºſ
iiiiiiiii iiiiiiiiiiiiiiiiiii
ΡΑΤΕΝΤ Ο ΓΓ: Ο Τ Ι Τ Τ : : :
 IL I B E R II, 113

C A P v T x x 1.

clamor ad vulmur, Hoc habet. Læfìfìpplicabamt, &• arma fùbmitte

6amt. populum, editores, orabant. fiâ vellet, mittebantur. Quid
miffo, &- pugna fine miffione.
T cum exclamatione fubitâ hîc Viétor : En, en, inquit.
Hoc habet. Nos commoti, Quid fibi hic clamor vult?
iTquimus. Non ctiam videtis? inquit. laefuseft, cccidit Birria. #£#, in vulners
Vöx ea propria infultantis aduerfarij, aut acclamantis vulgi.7iä*.
Virgilius: z -

— teloque orantem multa trabali

Tefuper altu equo grauiter ferit, atque itafátur :
Hoc habet : hæc ಳ್ಗ meliordata “viãima diuk.
Prudentius meus Pfychomachiâ :
Tunc exarmatæ iugulum meretricâ ada&o
Transfigit gladio : calidos vomit illa vapores.
Hoc habet, exclamat vi£trix regima.
Simpliciter etiam,Habet.Scneca in Tragœdiis:
Habet, pera&um eß : quas petiã paemas dedit.
Idem :
Habet,peraâum eß : fitafe noffraexplicamt.
Etapud euimpfè pluriens. Nccalius fanè clamor eft, quem Au
guftinus វ្នំ III. vbi de Alypio. Laefi
äutem gladiatores & mortis mctuentes, fubmittebafifarma. Idj*
ſignum victi fractidue. Seneca Deprouidentià: guidegoiſtum
aduerfàrium mihi fùmam ? ßatim arma fùbmittet. mon opus eff m il
lum tota potemtidmed: leuicomminationepelletur. Necideötamen p•pula,
liberi. ânutu populi pendebat mors eorum vel falus. Horatius:£'; ſ:
Nepopulum” extremi toties exoret arem4. diatoribum.
*
- - - - - - - - ata ro
Scneca: Gladiatoribus licet arma fùbmittere, mifèricordiam popul тотећате
:
temtare ; tu mequefùbmittes arma, nec vitam
z - -- - -
:
re?o tibi inui-¿. - - li > d
£ìoque moriendum eff.Idem epift.cvIII.allufit: Non faciam quodj ്. I

viäi folemt, vt prouocem adpopulum. Siueetiam ab Editoris.TCi-?£.

cero ii.Tufcul.&Mittunt etiam vulneribus comfeéiadDomimos,qui#';.
querant quid velimt.fiiùfàtàfàâum momfit,fe velle decumbere.Dio**ti.
in Caracallâ,cum infe&tatione fæuitiæ eius: A'γόα μοιομαχίας ἐν
р Nixo
 II 4, S A T W R N A L， S E R M O N V M -

Νικομηδεία όλι τοίς εαυτό γιεθλίοιςεποίνσεν, ένθα λέγε) ηττηθέν%ς τινός છ}

ικετεύοντοςαυτό, όπως σωθή, η Αντωνίνο ειπείν, Απελθε, κι ή αντιπάλg δή
Snm.ideft : &Munus Nicomediæ præbuit die fùo matali. im quoferunt
Vić?um quempiamègladiatoribu*fupplica//è Amtominoºtifèruaretur.
:* illum reffomdiffe,&Abi,&'aduerfario tuo fùpplica.Nam Antoninus
Σύr-
wandi ius.
ibi Editor.Quanquam reuerâ Imperatori,cùm praefens,femper
". ius liberandi. Quinimò & ſolo ſuperuentu ſuo: niſi fallunt
"s㺠hºme Ouidijverba de Ponto:
refpomfum.
* Ad exem- Cafară aduentututăgladiator arená
警 Exit,& auxilium non leue vultu habet.
££££
obuia pro
' Haec liberatio, Miffio diéta. Non enim audio viros eruditos,
: quicum Rude confundunt. Errare eosfcio tota via. Miflio ad
;£" viétos pertinebat : Rudis ad viétores. lllius effe&us, vt ab im
然;
a proprte.
minenti periculo,&ineum diem dumtaxat liberarentur:huius,
'5#´ì vta:tateim.Martialis:Nuper càm Myrino peteretwr mï6io lºf6.mit
§nter eam
:;;;/., tebantur ergo laefi.Itaque fine miflione dare gladiatores,& fine
: 7. miſſione pügna; nonáliud,quàm ad certam mortem dari, nifi
£' vincas : iuseius
clarè vim
ºfºe
nonverbiexpreffit
effe, vulneratos fupplicefjue
Liuius de Perfeo, liberandi. Satis
lib.xLi.'Deinde
fepiùs gladiatores dando, o modôvulneribua temus , modòfine mif
fione etiam. & Florus depugnâ cum Spartaco: Tamdem eruptione
faétâ,dignam virú obiêre mortem, ®,quodfub gladiatore duce opor
tuit,finemißione pugnatum eft. Nec videoquiduis locis poffit op
poni.non item quidhuic Senecae:Abfißá miffione gladiator,quem
armatu figerat, mudu infequitur. Non enim certe hîc de Rude.
& Senecæ mentem fatis illuftrarunt fub Caio quinqueretiarü,
qui totidemfecutoribus fuccubueramt : cumque iuberentur occidi (id
eft, abfcifsà miffione) vnum refumtâ fufcimâ omnes viäores imtere
mit. Hinc illud Augufti decretum, qui Gladiatores fime miffione
2. edi prohibuit. ait Tranquillus cap.xLv.Clementer.quoniam re
ertifgui munerarij,qui omnes dabát in certam mortem.Qua
鷹 fuiffe credimus Domitium auum Neronis,qui &Mumurgla
diatorium edidit(verba Suetonij funt,Neronis cap. 1 1 1 1.)tantâ fe
uitid,vt meceffe fùerit •Augufto cläm fuffrà monitum edi&o coërcere.
Et fufpicer hoc ipfum edictum efle, quovetiti dare fine miffio
nc. Dchacmiffione Quinétilianus in Gladiatore: Qua ego il
lius preces?quàmpertinaces lacrymas ? quàm miferabilè obtefiationem
vidi:
 L I B. E. R. I. I. 11;
vidi? nemo vmquam fic rogauit miffionem. Idem: Nec difficilem ta
mem fùb illo præfertim auëîoramento habuiffet miffionemJed moluit
gladiator viuere. Adhancetiam refero,non admilitarem,variè
& decenter tranflatafcriptorum loca,vtSenccae: guidporrò pro- £££te
# :/inemifione naftimur. Apuleij ::*
deß paucos amnos vel dies
lib.ii. vbi nequiflima feminarum, Hodiermapugna, inquit, mom
habet mißionem.& in fimili nequitiâ illud Petfofjij:"Domec guar
tilla ballematiam temem* virgam,alteque fuccinéta, iuffit infélicibus da
rimiffionem. Eiufdem: Inhibuitque Tryphenatam grande facinus,
mom dißìmulatâ mißione.Sedinprimis elegans Martialis epigram
ma,quodin Cataleótis vulgauitIoſScaliger, antea ရှိရှိနိူ IlOIl
vifùm : quod totum fubiiciolibens illuftrandæ huicrei.
Cùm traheret Prißua, traheret certamina Verum,
, Eſſet & equalu Mars vtriuſque diu.
<Miſſiofæpè virú magnoclamorepetitaeſi.
Sed Caefàr legiparuit ipfefúæ.
Lexerat, addigitum" pofitam comcurrere palmam *pofra
42updlicuit, lances, domaquefepèdedit. con, palma.
Inuemtu tamem ef? fimú difèrimimú equi.
TPugnauérepares : fuccubuére pares.
¿Mifitrvtriquerudes, c9 palmas Cefarvtrique.
Hoc pretium virtu ingeniofa tulit. * .
(omtigit hoc mullo, mifite, fub Primcipe,Caefar:
Cām duo pugnarent, viáor vterquefuit.
Vbitamcn quid fit, ad digitum concurrere, ambigo: an non ita
propinquos iunétofque pugnare, vt digitus modò intereffet?
Alioqui & Digitum(opportunè monebo) Gladiatores ſolent tol
lere, cùm viétos fe faterentur. Vctus Scholiaftes ad illud Perfij
digitum exere,peccau. T)igito, inquit, fùblato offende,viäum
te eſſe à vitiis. Tračiumàgladiatoribus, qui viciioſtenſione digitive
niam àpopulopostulabant. -

Infere hic depugnáipsâ Figuram : qua etiam caput . . .

fequens tangit. -

, , P » C Arvr
 116 S A T V R N A L. S E R M O N W. M.

C A P v т x x r r.
Topulus moderator &/ arbiter horum ludorum. Intercedebat. imter
ficiebat motupollicâ.Ferrum recipere iubebanturproſtrati:quinon
vmo i&uinterficiebantur.&Mamum mittebant in vulnus.'Pofirumò
Libitina in Amphitheatrú.
OPvlI ergo,vt videtis;inarenâ praecipuumius:& ad eius
voluntatem Domini plerumque fe conformabant. Inter
cedebat provićtislaºſiſque. Seneca de Tranquillitatelibro II.
##:: Querở quid inter duos interfit? quòdinter # fπιβmo,
quorum alter premit vulnu, & conßat ingradu : alterrefficiens ad
1um sui. clamantem populumfignificat nihil effe,&: intercedimom patitur. In
£#* terfic&Mu
*werteat.
iiubébatidem.Signum,cöhüerfus pollex. Iuüenalis:
meramumc eduut,& verfò pollice vulgi
guemlibet occidunt populariter.
Prudentius, de Veſtalibus: . . . . . . .. . . .
.*
— confurgitadicius av .
Et quoties vi£forferrum iugulo inferit, illa
Deliciasait eſſeſuae,pectusque iacentis -

Virgo modeffaiubet comuerfò pollice rumpi, „ .

Poëta vetus ανωνυμΘ-, ، *､*､*､ . --

Sperat @infauâ viâus gladiatorarem*;**' * ' \

Sit licet infeffopollice turba mimax. ' ' * * * _. ,
HocTranquillus dixit,infeftis fpeûatoribus dimicare,infulio
cap. xxv 1. Gladiatores notos ,fìubi ipfèßø fpe£fatoribus dimica
rent, virapiends ſeruandosáuemandabat. Gauſfahuic malcuola:
#. notæ à contrarioprouetbioin fàuore póllices premendi: quod
apud Plinium Horatiamque. Ceterùm iri quos fatior populi,
ifiquos odium inclinarefòlitum:difcite abhisexemplis.Cicero
:- pro Milone:Etºnim fingladiatorii pugnis timidos zºfupplices, esº
¿ vt víuereliceat obfecrantes, etiamodiffefolemu : fortes & amimofos
::::::;, & feacriteripfäŕmorti ofèrètefferääríčupīmåŜêncĉa de Irálí.1.
്i £uidgladiatoribus quare populus irafcitur, & tá iniquè vt iniuriam
3ί." putet quòdnon libenterpereunt? comtemmife iudicat,&- vultu,geffu,
ardore,deffeéïatore imaduerfarium vertitur.Etbenèfurorem hunc
Qujritium tangit Lactantius lib.v 1. ggero munc am poßimt pij ఆ
iuffi
 - L I B E R Y I. 117
iufiihomines effe, qui conßituto fùbjäumoriâ acmifericordiam di
precantes, non tantùmpatiunturoccidi,ſedeflagitant.Iraſciituretiam
pugnantibus,niſiceleriter è duobus alterocciſu eſt. Exhorruimus in
haccommemoratione,& HeuſauitiamlinguitDuza:ſuprafi
dem meam, nififidos dares auétores. Certâ Duza res,inquam
ego.fed meo voto,Vtinam illi Bufirides omncs vnum oculum
habuiffent! Scd nos fpe&temus etiam.Dic Viétor. Iterumq; Vi
&tor: Poft haec ergo, inquit, fuffragia vulgi,fialba quidem fa
uenfģ; fententia, mifer 撒 mittebarur, íéêïíôùíáíôåùíá
Munus dumtaxat,vtcenfeo. fin funefta; boni gladiatoris erat
decumbere,& libéter fortiterq;recipere ferrum.Idenim impe
rabatur,Recipeferrum.Cicero proSextio: Ipfum verò quidaccu. 荔
fa?mum defuit gladiù?mum repugnauit?mum,vtgladiatoribus impe
rari fòlet,ferrum momrecepit?Iis verbis fubieétavis;vtiugulum vl
trò przberent;nc membra contraherent;nemanum opponerết.
Mira firmitas,fi in rebonâ feriaque. Seneca epiftolâxxx. &Mors
enim admota, etiam imperitù amimumdedit mom vitamdiimeuitabilia.
Sic gladiator totâpugnâ timidiffimu, iugulum aduerfariopraeftat, &/
errántemgladiam fìiattemperat. Cigetgprorfusgraphicètotam
rem depinxit inTufculafiâ fecundâ. Quù mediocri gladiator mom
modòftetit,verumetiam decubuit turpiterà quü càm decubui(fet,fer
rumiuffu recipere,collum comtraxit?Senecâ iterùm,De Tranquil
litate: Fortuna illa quæ ludos fibificit, quo,imquit, te feruem malum
g/ trepidam j; eòmagù confodierú &• comuulneraberù, quia
mestis præbere iugulum. Viues tutiùs É/morieră expeditiùs,quifèr
rum non ſubduia ceruice, necmanibus oppoſità,ſedanimosè recipù.
Pertinet húc apud eumdem Tullium pro Rofcio, C. Fimbriæ
impoteris refponfum; Scguulam accufantis quòdmomtotumfer
rum corpore recepiffet. Et allufitpoeta magnus:
Sic loquitur, iuguloque haudinféiu accipit enfem.
Etiam Prudentius: * *
-

Ferrumimpapillas omne recepero.

Et tamen mifericordia(fiitaplácet) admixtahisfceleribus, fi-£#;
- - - les famoſ6
quis caderet gladiator famofus. Statius,deleonc: gladiate
— qидdrepopulu/йиератrefйие, ïę$•

, , (eumotua caderes trifli gladiatoraremá,

Ingemuëre mori.
P 3 Imò
 II8 S A T W R N A Lº S E R M O N V M
Imò & 驚 quaſi mitiores, auertebant ſe à vulneribus.
Quinctilianus Declam.ccLxxxIx Multiſe àgladiatorum vul
meribus auertunt : & quamquam memo dubitet illudffeâaculum eſſe
inparte pænarum,tamemmequiffimorum quoque hominumfùpremape
ஆக ricula habent Jйатgratiam. At illudferitatis inaudita: quod La
3.

* étantijipfisvcrbis ponam: Qujnetiam,inquit, percuffos iacemtefì;

, repeti iubent,esºcadauera iffibus diffipari:mequú illosfimulatámorte
deludat. Etéftne fuperalius ad fæuitiam gradus ? Eft. Nam &
:* * gaಣ್ಣಲ್ಲm mittebant in vulnus, & fanguine velutf; prolucbant.
Ἀ„,. Colligo ex Lampridij Commodo: qui omen fibi ante mor
tem,vtait,non lcuefecit.Nam cùmim gladiatorù occifirvulnuma
mum mififfet,ad caput fibi deterfit.Illud fcilicet prodigio habitum,
non quòd manum cruentaffet(ex more enim:)fed quòd capi
ti fuoadmouiffet. quafi precatus fibi fuoque capiti eadem. Sed
necdefuiſſe è ဂြိါစီ ſcite, quigladiatorum ſanguinem exipſo
#.. vulneris hiatu biberent,calidum adhuc fpirantemġuc. COIIUI 3.

111 morbum,fatcor:fcdiufià'Plinijdctcftationc,cùm plgù mefera

' ' ' rumquidem admoueriorafìsfit humana. Non ergoiniuriâ inhanc
"" feralcmarenamillata,vnicum reliquoapparatu,Libitina in
ihsiiro. ftrumenta. vt effet videlicet, quò mortui fubitò cfferrentur.
-- 號 étilianus clarènotat: Sonabant clangoreferalitube,illatiſque
#* Libitine thorä ducebatur funus antemortem. Nec Plinium alitcr
audictis lib.xxxvii. cap. 111. vbide gladiatorio munere Nero
nis: e Arma verò & Libitina,totus4; vnius diei apparatu è ſuccino.
Abhacre certa portain ម៉ែរ៏ Libitinenfisdićta.
# Lampridius in Commodo:Galea eius bùperportam Libitinenfem ,
alata8β. Dio decadem re: Και όπεν τήτελώταίαημέρα το κρανΟ αυτί!
κ? τας τούλας, καθ' ας οι τελόζτώντας εκφέροή),έξεκομίθη: id cft, Εί
quòd vltimâffeëtaculorum die,galea eius per eam portam quâ mor
tui efferrifolent,elata eſt.Ex his videtis, opinor, fatis, quantaiſta
cruditas: & quam iure Prouerbijviccm fcripferit Pofidippus
Comicus apud Athenæum:
' riores
*Nos mife-
glº-
"Των μονομαοοιμύτων:
ων μονομαχομύτων ιθλιώτεροι
εσιών αθλιώτιe",
diatoribus -

/wmm.

CAP v T.
 L I B E R II . . 119

С А в v т x х 1 і 1.
'Premia vi&orum, palma, &/pecunia.item Rudä. T)iferimeminter
“Rudem @/ Pileum : sArma ad Herculiâ. .
N T E R F A T v s hicego,Parce oculis,inquam,iftis Viétor.
non enim vltrà poffum fine lacrimis. Lupi, non homincs,
quique edere fuftinuerunt,quique fpeétare. Ma&te Conftan
tine, qui fuftulifti. Date etiam paullulùm, inquitViétor. iam
adexodium perduéta res: & pugna certè pugnata eft. Venioad
ea quae poft pugnam. Praemia 體 , & Rudem. Praemia? in
quam ego.quid? vtrùmne iftis paricidis? Iftis, inquit. Augufti
num auditecum indignantem libro 1 1 1. De ciuit.cap.x 1 1 1 1.
“Pugnant etiamgladiatores,vincumt & ipß : habet præmia laudù &*
illa crudelitau. & quidem præmium viëtori duplex, Palma &
Pecunia.Depalriâ SuetoniusCai9;%yrmilomemferreificácom-;;;*-
fódit,& more vi&orum cum palmâ difcurrit.Lampridius ifi Com-“
modo: Tantum palmarum gladiatoriarum confecerat, vt mille con
tingeret. Cicero體 Rofcio: Plurimarum palmarum mobilù ac vetus
gladiator.& ibidem : <7Multas eius effe infames palmas,hanc primam Pecwnis.
[lemnifatam quæ Romae deferatur. Iifdem & pecunia data.Sueto. ster/2.

nius in Claudio,de fubito gladiatorio munere loquens: Nec vl.

loffeâaculigenere communior(ego verölegerim,comior : vt comi- jffit:
tafem Claudij praedicet)aut remiffior erat:adeó vt oblatos vičłori- º

bus aureos,prolataqueffm ffrâ manu,pariter cum vulgo voce digitùque

mumeraret. Iuuenalis Satyrâ vii. -

•Accipe viäoripopulus quodpofiulat aurum.

Quae donationes effiisè crcuêrant, & coërcendaeâ Principibus
faepè, Sed & vltra legitima praemia, corollaria adiiciebantur,
exemplo à fcenâ. Suetonius Augufto : (ìrollaria &/''. alie
má quoque muneribu & ludió &-gramdia &- crebra de fuo offère
bat.Supereft de Rude : cuius mentio iucunda mihi.* Hancin- Radea
dulgebätgladiatoribus veteranis,quafi magifterij fignum: aut??,,„ ,
etiam noüis,in nouoaliquo & ftrenuo faóto. Idquepopuloim-fjfj;!*
- - - - Taá lib. I.
-

petrante. Quin&til. guidam vt patremfepeliret,fe auéìorauit : fed;яр.хv.

die muners produüuJub titulo çauffe,rudem poffulamtepopulрассе-лов
pit. Hanc gladiator (fitamen vera & germana Acronis in Ho- ::
ratium
 Ι2.Ο S A T V R N A Lề S E R M O N V M

ratium nota)/fams adcrepidinem Circi fub circulo •Amphitheatri 2

populo petere &/ impetrare folebat. Dabat eam,vtvidetur,Editor,
vel Lanifta etiamipfe.Calpurnius Declam.l.in Themate:Re
demit eum Lamiffa, & rudem eiimaremâ dedit. Sed tamen, vt dixi,
populi arbitrio aut poftulatione. quod etiam in aliis præmiis
obtinuit. Laétantius: Nompoteß effe immumiâ àfànguine, qui vo
luit effundi : aut videri mom interfeciffè, qui imterfe£fori & fìuit (&/
praemiumpoßulauit, At Rudis mentio apud omnes fcriptores cre
bra:eius effeétus,liberatio ab arenâ. Quod tamen diftinétèin
£j;it telligetis, aliter atque aliter proconditionegladiatorum. Qui
ÂÃÄ7. dam enim, (vt Duzahîc prædixit)liberierant fiue Auétorati,
“ quiarenæ operam pretio ಥ್ರೀ ljdonati rude, redibantin
: vCECCm prorfus libertatem, nullo vlträvinculo feruitutis. Ex
3£fi. emplum in Opilio Macrino,dequoCapitolinus: “Plerique gla
“ diatoriam pugnam eum exhibuiffe dixerumt. & acceptâ rudi, adÂffi
cam iffe, venatorem primò,pùff etiamtabellionemfùiffe, deinde aduo
serui, son catum fifi. Alijègladiatoribus, conditione ferui.Hidonatiru
“ de,non libertatem accipiebant,fedvacationem dumtaxatâ pu
, gnà.Laniftæ deinceps próvclaniftis erant.do&torestironum,&
batcbannon pugnabant. Ideôtuta rudis Ouidio dićta:
Tutaque, depofitopocitur enferudis. -

seu giue. Quòdfi libertatemietiàmimpctrarent: mos erat,vti pillearcn

%** tùí,ideft,* pilleiimpofitioné liberi iudicarentuf. ItàqueTer
:: tullianusbchè Rudemà Pillco feiunxit : Et quiinfigniori.cuique
ºn homicideltonempoſit,idemgladiatoriatrocipetatrudem, & pilleum
“ praemium conférât. Quæ timen praemiarietemerè conferientur:
cautum eft quid in noxiis damnatifque feruaretur.Tempus ru
ssi dana-di,tempus pilleoprgfcriptum. j foloFragmento Vlpiani
££;, nobis ihnotuit,vülgatoà do&tiflimo IC.Pythoîo. £/? autem dif
h*r*ti, feremtia , inquit, inter eos quiadgladium &/ eos qui ad ludum dam
mamtur. Nam adgladium dammati, comfe£iim comfumumtur, vel certè
intra ammum debent confumi. emimuerò qui in ludum damnamtur,nom
vtique comfùmuntur,fed etiampileari & rudem accipere poffùnt poß
interuallum.Siquidem pof? quimquemmium pileari: poß triemmium au
tem rudem induere iis permittitur. Vbi vel ex interuallo temporis
ម្ល៉េះ videspilleum rude meliorem.Quidonatirude,Rudiarij 蠶
gladiato
:;""* TranquillusTibcrijcap.v11.&Mfumugladiatorium dedit,rudiariù
- диодие
 L I B E R II. I 2. I

quoque quibufdam reuocatù auäoramemto centum millium. Ex quo

rohum colligere, non depugnaffe vltrà rudiarios, nifi prétio
aut fponte induétos.Horatijverfustotum hunc ritum fatis apc
riunt, Ad Maecenatem ſuun:
Spe£fatumfàtù & domatum iam rude,quarù
JMecenas iterùm amtiquo me includere #.
Nomeadem ef? aetas,non mems.Veiamiua armú
Herculù adpoßem fixú,latet abditus agro. . .
Equibus poftremis adimonitum etiam hòc volo: morem fuif. Ager**
ſe, vti gladiatores emeriti arma ſua ſuſpenderent ad Herculis: ::
facra vidclicct eiufmodigymnafiorum deo.Nam & athletis & j
gladiatoribus Hercules praeeffe putabatur: qui fa&a eiusfcili-£#j;
öet& robur æmularentür. Deathletis, lapis Graecus Romæ in-Ä*"*
dicat,in quo aliquoties nominati,oi óèù*H'ezxxáz d%Artzj: id eft,
Herculanei athlete. Vatro: £x bü atque huiufmodi inßitutü velad * .
Herculº athlete flétierant. De gladiatoribus, præter Horatium
Commodus illeteftis, qui Herculem dicife voluit, imöpingi,
fingi: quia gladiator. Igitur vtin Circo,Neptuni: in theatro, Eisestem
Veneris: fic in Amphitheatro, Herculis ædesvulgò. Vitruuius plum vulge
in Amphi
indicat clarè lib.I. admonens exftruendam aedem Herculi, vbi thestris.
gymnafia aut amphitheatra mom fumt,im circo.
С А P v т x x 1 т I I.
Studia νulgί in variageneragladiatorum. item (ponfiones.Trincipum
ipforum crudus fauor. -

I x I N' omnia,Lipfi? an eft quod me fugit? fugit etiam.

Nam de faétionibus fponfionibufquein Arenâ,dignum
notâ. Viliffimae enim animæ addiétæ his ludis & velut confe- $tudia &
cratæ, in partes diducebantur, & magno ftudio huic generi%%¤.
gladiatorum fauebant aut illi.Atque vtin Circo,alius in Vene
tum pannum,alius in Prafinum pronus: fic in Amphitheatro,
hicin Thracum armaturam,aliusin Myrmillonum autSecu
torum.
σιανός, μήτεAntonius
βενετιανός, Imp. in vitâ fuâ: IIapa
μήτεπαλμουλάρμΘ * *e*i»ς, τὸidμάτι
ή σεκετόeμος%ρέθζ: <pa. £rmula
cft,εΑb y%y.

educatore fùo, mom Prafiamus, mom?/emetiamus, mom Parmularius, aut

Secutorius fââu. Parmularijvidelicet fautores Thracum diéti,
Գ- quia
 I ?, ?, S A T V R. N. A. L., S E R M O N W. M.

g-uri- quia parmæ

Mºse faucbantcùm
Vincemtiparmæ : &fùa
fimili
turbamodo,Sccutoriani.
fàuet. Martialis;
Apud Arrianum Epi&tctus & explicat huncmorem & coërcet
senfisger lib.III. Diffcrtationum, cap. 1111. quem videte. Scd & fpon
*."“ fioncs interponebanturvulgó,vtervinccret Ouidius 1.de Arte:
Hos aditu4 Circu44uenouopræbebitamori:
Sparfa4uefollicito trifińaremaforo.
fláJepè puer Venerửpugnauit arená:
Et qui ffe&auit vulnera,vulnus habet.
T)um loquitur,tangitque manum,pofcitque libellum,
Et querit, poſito pignore, vincat vter: -

Saucius ingemuit,telumque volatile femfit,

Et pars ffeäati vulnerú ipfefuit.
principe: Et vulgus haec tantùm ? Principesimö ipfi. Titus Imp.ftudium
imbuti boc
f......., armature Thracum preſe ferens, ſepè cum populo & voce & geſtu,
:്.. ?fiutor, cauillatus ef?, ait Suetonius in Tito cap. v 1 1 1. Qu9
§îj loco non lufcitiofus fed cæcus Glareanus, qui refcribendum
* contcndit,non vt fiwtor, additâ negationc. Scd cgo, vofque, ca
-
\ pimus. Domitianus contrâ, in hoc ို diſſidens à fratre,
- myrmillonibusfautor. Nec fimplex hic fauor,& in reludicrâ,
É££" ludus: in iram,inimicitiam erumpebat, imöczdcm. Domi
ººr. I tianus Patremfamilias, quòd Thracem myrmilloniparem, munerario
imparem dixerat, detratium è ſpettaculi in arenam, canibus obiecit,
cum hoc titulo, Impiè locutus parmulariu,vt verba Suetonij funt
::::. Domitianicap.x. Hoc volebat fcilicet ille ciuis,Thracem re
fiftere myrmilloni poffe,cui viribus par: non poffe Editori (ipfi
nempc Domitiano)à quo premebátur. Hoc di&um luit fàn
guinefuo mifer. Appofitè & apertèhanc fæuitiam tctigit Pli
-nius in laudationeTraiani: Nemo ffeéïator ffe&faculum fàâur,
荔 miferat voluptates vnco ® ignibus expiauit, Demem** ille verique
' honoria ignarua,qui crimina maieftatüin arená colligebat,esº fe despi
ci ac contemmi, nifi etiam gladiatores eiu yeneraremur, fibi maledi
ciim illú,fuam diuinitatem, fùum mumem violari interpretabatur:cùm
feidem, quod deos : gladiatores, quodfeputabat. •At tu Cafar quàm
pulchrumfpeétaculum proillo nobù execrabili reddidiffi??/idimus de
latorum iudicium,quafi ಶ್ಟ' , quaſi latronum. non ſolitudi
£i**
rectu4. nem illi mouiter (moneo legendum abiunétis litteris, moniter) f: d
 L I B E R II. - 123
fed templum, fedforum inßderant, &c. Et fanè etiam anteDo
mitianum hæcfaétitata:ex his Senecæ verbis,lib.1.de Clemen
tiâ, cap. xxv 1. Nom conuiuia fecura ineunt, im quibus lingua féli
citè etiam ebriú cußodienda eß: momfpe&iacula,ex quibus materia cri
minu acpericuli queritur. •Apparentur licet, inquit, magnâ impensâ
6/ regià opibur, &- artificum exquifitâ mominibus : quem tamenè
ludo in carceremire iuuet ? - -

С А Р v т x x v.

4uid pro Romanâ proque his ludi dici poffit. Solitos dari fùb belli
tempus. #nfine mosde reliquiá ን?}ነ2፻.

ED ego abiungo feffus. & dicite feriò, nónne etiam vo

bis -

Lumbi fedendo, oculique fpetiando dolent ?

Non mihi, ait Lernutius. { iſti &obleétantesludi. Ego
ad cum adduéto vultu, Quod verbum te fugit? inquam. Ex .
imo pe&ore id dicis,an è labris?Ex pcétore,inquit: atque adeò :::::
addo vtiles fuiffe, non folùm obleétantes. Nec vultuiftome f**
terrueris. de Romanis loquor, non de nobis: de noxiorum cæ
de,nonde innocentum. Etdic ſodes, tu: gentemnatamadar-".
ma,& in armis;cui fatum,vidomare orbem : miraris in remif- áliº.
fionibusludicrifj;ipfisprgtulifle arma?fanguinem oculis vfur
pate & cadem: Egoverôâlcgilatoribus multas meditationes###
gymnafiaqueinftitutafcio ad fortitudinem: nullum efficacius iniì.
鷺 Laccdaemonij pueros adaram caedüt,fanguinem eliciunt:
tu homo miſericors,ſiinteruenias, credo, plores. At palaeſtram
cam fortitudinis patientiæque Lycurgus cenfuit. Atque illi in
liberisinnoxiifque corporibus fæuitiâ eâ vfi : Romanis, quos
fcelerafualexqucdamfiarant,nonlicuit interficercanimaduer-,oluptarë
- - - • A

fioni pariter & exemplo?At cnim deleétaticâ caedefuerunt.Fa-Ä.

tcor,fednonis finis. Non dclcétare,fed confirmare cofpeéta-£;*
culo mentcm oculofque voluerunt : & viuis præfentibufque*m.
eX€tmplis monere Fortiter 4gere,fòrtiterpati. Acceſſittamentre- idi
pidaquædam voluptas. quid mirum à Apudnoſipſos,qui reli- :*
gionc & morcarccmurab lanienâ, in hancpartem fcilicetnon #,
peccatur. Præliorumigitur fermofit: ºffH
crit, qui
2. IlOIl
 \
12.4 's A T v R, N A L. sE RM ON vM
non è ſpeculà aliquàvidereoptetpugnantium morientiumdue
ftragem ? Lege in reum agatur:quis non reliétis rcbusin forüm
accurret, vt ftriétum carnificis gladium videat,& vnius miferi
purpuream ceruicem? Ita cft.queri libet deperuerfitate naturae.
Hominem nafcentcm videre non capimur:capimur præter fa
tum morientem. Sed Romanis, vt dixi, qui primi ludicri au
&tores, nonis fcopus : militiam modò & foititudincm fpcéta
# runt. CicerobenèTufculanå fccundå: Crudelegladiatorum/he
sốtemptam - - - - - - -

£" £iaculum & inhumanum nonmullù videri folet. ® haud feio aìita
fit, vt nunc fit. cùm verò fomtesfèrro depugnabant, auribufòrtaffe
fmulte,oculù quidem nulla poterat effefortior contra dolorem (t/mor
tem difciplina.Et Plinius in Panegyrico: Vifùm efffeéìaculum im
de momenerue mecfluxum, nec quodamimos virorum molliret ac ffan
geret :fed 4ира adpulchra vulnera 2 contemptumáue mortū accende
fet, cùm im feruorum etiam moxiorumque corporibua amor laudù &/
cupido viäoria cerneretur. Itaque dabant plerumque gladiato
# res,ituriadbella. Spartianus in Scuero: “Profeéìu dehimc ad bel
Äî lum Parthicum efi, editomumere gladiatorio. Et fatis multis verbis
Capitolinus in vitâ Maximi & Balbini: Vnde autem mos traâus
fit vt proficifçentes ad bellum Imperatores mumum gladiatorium ®
* vematu darent,breuiter dicendumeft.Multi dicunt apudveteres hamc
deuotiomem contra hoftes fi£tam, vt ciuium fànguine litato ffecie pu
gnarumſe Nemeſis,ideſ via quedamfortuneſatiaret.Ali; hoc litteris
tradunt, quodverifimilius credo,ituros adbellum Romanos, debuiffe
: pugnau videre, &/vulnera, &-ferrum, &- muda imterfe* cohortes,
¿emendandum cenfeo, nudos interfecóertos,) me dimicantes in bel
饶: lo armatos hoftes timerent,aut fànguinem pertimefcerent. Atque hæc
ìàre- fatis,vt opinor, ad excufandum publicum morem. quem ta
#ſi, menipſum priuatimfiſpečtas,quid:nontu,Lipſi,momentum
# aliquod habuiffe cenfes àd virtutem? Magnum. Tempora no
Š. ftra, nofque ipfos videamus. Opidum ecce vnum alterúmve
£££„ captum, direptum cft, tumultus circanos, non innobis: & ta
-+ men concidimus 5 âC turbamur. Vbi robur ? vbitot per annos
` meditata fapientiae ftudia? vbi ille animus quipoffit dicere, Si
fračius illabatur orbit; Ignaue miles,ſequere menon in philoſo
phicum, fedin hunc ម្ល៉េះ 蠶 Videstu illumgla
diatorem? illum barbarum? illum perditum ? fortiter ecceoc
cumbit:
 ш. і в в к і п. - 125
cumbit: iugulum præbet: ferrum attemperat fibiipfi. Tu de
gener , rem non tràhisin exemplum? non tecum fic loqucrc?
Homullus illc fine litteris, fine difciplinâ,mortem contcmncrc
poteft, extremum rerum humanarüm : exfilium ego & muta
tionem loci formido. llle fanguinem amittit alacer: ego fiager
aut refculae mcae mihi eripiantur, plorem. Ceruorum videlicet
fimilis,quibus vt frufträingentia cornua,cùm defit animus; fic
mihi hæc litterarum tcla nefcio vti. Defierat Lernutius.& para
bam reſpondere ego: ſed Duzainterpellans, Nenuncrecipro
ca Lipfi, inquit, hanc ferram. Dici tempus vides? វ្នំ
uit. Certè vidco, inquam: eamus. Etiam furgere nitcbamur,
fed capite quaffanti Lernutius, Non ita,non ita,inquit. non di
mitto.Quid? inquam, etiam Caligulam imitabere, & inclufos
necabis in hocCirco? Prorfus, inquit, aut vos bellaria hæctan
gite, neadpofita fruftrâ. Vintu, Lipfi, dehoccannarum mel
Îesacchar appcllarunt Arabes.Certè conuenit tibi hominitam
miti & tam molli. Egorenui: &, non capio, inquam, abhoc
Falaride. Apud Anthropophagos nafci debuiftitu. non fpc
&taffes folùm, credo, fanguinem, fed guftaffes. Pax !bona ver
ba, ait Lernutius. &in fermento es? exiurabo potiùs, meprio
railla dixiffe per iocum. Vinum hoc à me cape. Cyathurhque
orrexit ; quem ego vix fummoore delibans puerotradidi, &
ម្ល៉េះ iuffi. Non tulit Lernutius : & quæ hæc fcs ? inquit. Pro. „
ba & antiqua, inquam. Ita receptum,vtin fine menfae, puero ::
quiâ poculis,reliquias darent vini. Imò religio quædam in il- %£££*
lo. Athenaeuslibro extremo: E3G)* ** * dragảai # Jelmov, gà ****
ασείσασι, το λοιπόν η ακράτου πω διδόντι παιδί εκπιέν διδόναι. id eft:
&Mos erat vt cùm fùrgerent à mem*â, ситаше liba/ent, vini religuum
puero illi daremt qui biberemimifiraffet. Dixi, & fùrrexi. fed Vi&or
ad nos, Amici,inquit,cras nempe apud meeritis. Hem ! inquit
Duza.cras iterùm adconuiuium? Haec erit profe&tò, vt Graeci
dicunt,*vu?iov ßi®-. Tamen, fi Pighius hié vult, me Viétor,
vince, Sint ſane hactertia legitimaSaturnalia, inquit Pighius.
Veniemus. Dićtum អ៊ីរ៉ាវ៉ៅ
F I N I s.
*

Q_3 INDEX
"INDEx CAPITv M
Q V AF LIBRO P R IM O.
СА в vт г. С л P. V I I.

CcAsio & origo horum fer Ingenere de fpectaculù , primà.

ጸፖ፳0ጾ፱ጸ//ፌ
Tum de celebritate &frequãtiãgla
С л г. I I. diatorj ludicri : quamj, id gratum.
42go momime amtiquä diäum, Ma
Salimireligioinmenså. Arno mur, Munerarius, Mumerator. Edi
bius explicatus: Liuj leäio vulga tio : Editor.Tacitus correčłur. Gla
ta defenſa. Saturnalia, feruorum diatores fignificatione duplici,pro
dies.' Seneca correéfus , explicatúf repróque #
que. Saturmus Deas, Feftus & Cice C a P. v 1 1 1.
ro emendati. Mut4tio veftà. Sym
thefis.Plautus explicatus. Petromius Diffofitio & ordo futuri fermo
«ý• Dio correčři. mä, örigo ludicri: & cauffa. Cice
C A P. I I I, romi lux faéia. Primi gladiatares.
UAEufòmiopraluximus,eumá emen
De Saturmalibus diebus. opalia. dauimus. Recenfio veterum mume
Suide lux.CAufonio medicina.War rum , qua olim comprehenfa Aëfà,
roni lux d- medicina. Aučti Satur interresſeria. In illuſtrium fune
malium dies. re gladiatores: mox etiam plebeio,
C a p. 1 v. idžex teĤamento, poffremò & fe
mimarum.
Etiam quæfitum de diebus. obie СА р. і х.
ctionespoſite, o in parte remota. · Praterfumus & religionem,etiam
С л P. v. voluptati cauſi dati gladiatores.
Saturmalia gladiatoribus ludif Uae plerifjue magißratibus etiam
que definata. Ipf gladiatores Mar Sacerdotibus. Arcariù (in quà voce
ti, velpotiès Saturne facri. Satur Lampridius
ribus.
correéfus.) Imperato.
mus inter inferos , maleficus, & СА P. х.
cruento ſacro gaudens. Tibullo lux
& Tertu/iamo.Sacerdotes Saturmi. Neº Rome ſolºm, ſed in prouin
ciò: vbi reges dabamt, præfidéfque.
C a P. v 1.
paulatim in coloniis & mumicipiã
Gladiatores olim im comuiuià : imcrebuit mos : vbi mimores magi
Campamorum inftituto. Romami id ftratus dabant,pofteà promifcuè pri
emulati. Lampridius contra Tur uati, vario pratextu. Dies etiam,
nebum explicatus , im cubiculariâ quibus ex more dabamt.
gladiatoribu. Germanorum imma - СА р. х 1.
Aſta.ſ. Crebrita* mumerum, & multi
tudo
 I N D E X: C A P J T V M. 127
tudopugnantium,fupra mofram fi tabamtur, Di&fata dabamt. Tiromes
dem . Plimiur dc Suetomiusprobabi apud eos imffituti : quorum exerci
liter ememdati. tium Batuere radibus.Rudem vide
CA P. X I I. rigladium è ligno. Aliam á lanifis
fuiffe,ac tirombu.
Dete#atio huius verè fèelerù. C a P. x v 1.
qua% leges ab amtiquâ late, ad co
ercendum effufam prebitionem. Ee Menſeſecunde interruptu paul
duorum generum, que certos homi lum ſermo de loco: dictumi per oc
mes ab editiome arceremt : qua£ mw cafionem de Saturmaliciâ mumeri
merum &modum editiomiipfipome bus:item de Apophoretá, que dupli
rent. Poffremotetares ſablata. Am cia;& im menfis,item im ludí ffeäa
miamus explicatus,& Prudemtiu. culíque—».
СА Р. х г і І. C A P. x v 1 y.

Additamemti loco adprimam fer Iterùm ad gladiatores reditum:

momi, partem adieäum, de habitu de% locô pugma diäum.Ea fumt Ro
Edemtium : de habitu Speéiamtium. gus,Forum, Amphitheatrum, Septa,
Suetonius illuftratu. circu, Wici & regiones.
CA P. X I I I I, CA P. X V I I I.

Pars fecumda , De loco, qui cùm De Spoliario , quod item pars

duplex, primò de Ludo di tum. Cui Iudi. vmde id diäum , & cui rei
rei inuemtus:quàm multi Roma:qui vfùíque. obiter etiam de obfcamâ
prefeti & adminifri. Devičiu dr ludi parte.
Jaginâ gladiatorum im hâ ludù, qui С А Р. X I X.
fuêre etiam extra Romam. & ali
quid de ludorum formâ. Fins conuiuj fermomisá per oc
С л P. x v. cafiomem de diludiâ. item de ratiome
imuitamdi ad hilaritatem, inufita
Ludorum prafeéti, Lamiffae : qui tum hodie. _aemmiamus expletus à
familie preeſſe diëti, eamſ, Ducere. cenietarâ De Mutitariene,CAgel
lidem doäfores, magi/tri, Commen /ius correéfus,& Nomiue.

Q V AF L I B R O I I.

C a p vr 1. С л P. I w.
V 1 D amte diei /ecwmdi romui Im ipfo conuiuio de carptorum
uium. cum Wiífore differtatio mumere, & vario momime. Item de
fùper Taciti loco de inwentionear ruáoribus.Tranflatus captus fér
w - -

génti apud Germames. crebra ma mo à Pighioad Duzam.

Inwwm lawtio amtiqw&.
CAP vr
12.8 1 N Dex CAPIT w M.
СА p v т I I I. С л P. t х.

Propofitio dicemdorum : primoj, De Threce vnde, o quando or

de comditiome gladiatorum.quoflam ti. de armâ eorum, & præfertim ac
ſeruos eſſe,aut quaſi ſeruos:quoſdam curatè de Sicâ.
imitio liberos, imò mobiles. Equites С А P. х.
Sematorefj, paßim aremá fe polluiffe.
quod aliâ primcipibus permiffùm, De Myrmillone. origine momimę
aliâ vetitam. -
vix imaemtâ, ipfi è Galliâ petiti.
C A P. 1 v. C£rma eorum & compofitio.
C A P. X I.
Femima, imò ipfàs defçendiffe im
hunc ludum : im publico depugnaffe. De Hoplomacho ở Samnite: qui
Donec id vetitum à Seuero.
fortaf*iidem Sammitum origo, ó:
CA P. V. arma. item de Prouocatoribus.
СА Р. х і т.
Liberos homines qui in aremam
veniebant, propriè Aućforatos di De Eſſedariis, déque Andabati :
&fos. pretium mercéfque eorum, Au d de vtriufque rationepugnandi.
&foramentum. Vä & effeëtus Au CAP, x 1 11.
tiorationis. Item ſolemne gladiato
у шта и 747/72/7/872.
guidam adieäi momdum perme
C A P. v 1. ti. Dimacheri, Laquearj item offen
fum confundi interdum diéfa momi
Fabia fine dicendi de comditiome na à poëtis,fepè à litteratoribusfe
gladiatorum , interlocutiones alia midoäfä. Uártemidori caput defcri
rum rerum imferta.De oriemtalium ptum adlucem.
parcimomiâ, vel abjfimentiâ potiùs, СА Р. x i v.
in potu. Denunciº litteri, ſi perco
lumbas aut hirumdimes , étiam im Pauſa aliqua iteràm. intereà de
Speĉfaculė. Suppoſiticiis dictum. de4 ſorte.ſta
CA p. V IʼI. tim im viam reditum,& reliqaage
mera vel cognomima potiùs gladia
Reditio ad gladiatores. Degene torum adietta. primò Pegmares.
ribus eorum,& difcrimine.De Secu
C A P. >X V.
toribus primò : caußâ momimâ ? ra
tiomepugnandi,& armâ. Ateridiani, mom imter veros legi
CA P. V I I I. timoságladiatores: fue armis, fue
arte feminudi.
De Retiaria. vnde petitamidge
nus, defçriptio pagma, & armorùm. , С.А P. хv 1.
<* cum quo commiffus. Plura agnomina vno capite. Fi
-

f¢ales
 I N DE x C A P J T V M. 119
fales fue cefariani, Poifulatic. Lefifapplicabant, & arma fibmit
caterwarj.com/ammati. Ordinarj. tebamt populum,editores,orabamt ß
cauff, omme* momimum explicatæ. is vellet, mittebantur...Qaid miſſio,
Ca p. x vʻi 1. & pugnaſine miſſione.
СА Р. хх і т.
Ad termimum de hominibus, ve
fta adiesta: Togáne fuerit, an Tu Populus moderator & arbiter ha
mica item quid arºa/776/7/4. rum ludorum. imtercedebat. interf.

C A P. Χ V Ι Ι Ι,
ciebat motu poſicis.Ferrum recipere
iubebantur preßrati. qui mom vmo
Fini, Duziaci ſermonis, orditur iëfw imterficiebantur. mamum mit
Vistor,partiturá. Hec capite, appa tebamt in vulnus. poftremò Libui.
ratus d inuitatio, que ante diem, ma in Amphitheatru.
munerú v/urpata, explicantur. CA p. X X I I I.

СА р. x і x.
Premia vistforum, palma & pe
42ue ipß die fa&a: & tamem am cwmia. item Rudà. difcrimem im
tepwgnam. Pompa,tradućitoğ:com ter Rudem ó Pilleum. Arma ad
poſitiones, & offenſio ornamento Herculà.
rum. Pralufio,haffe,rudibus, armâ. С л P. XX I I I I.
Tuba cantws,& verfâ arma.
Сл р. ХХ.
Studia vulgi im varia gemeragla
diatorum. Item /pomfiones. Princi
pugna ipfius defcriptio. Imfatw pumipforum crudus fauor.
fabam. Petebant, repetebant. Exi Сл р. >K X V.
bamt, excedebant. Latus tegebant.
С л P. x x 1.
guidpro romanà próque hi lu
du dici pefit. solitos dari fub beli
clamor ad vwlnw , Hec habet. tempws.imfnemos de reliquiù vimi.

F 1 N I s.

INDEX
 A. Aterius à Retiario occiſus. 79
Ccubitoria veftimenta. 15 Aućtorare. 71
Acinacis Perfarum. 82. Auctoratigladiatores. ibid.
Axías09-. 75 Aućtoramentum. ibid.
Ad cultrum. 66 Auguftus primus fpe&aculorum Edi
Ad gladium. ibid. torem Munerarium dixit. 25
Aduentitia. 9 Aur. Viétor explicatus & emendatus.
Æneatorcs,Tubicines. Io9 по7 -

Agellius correétus. 59 Aufonius correétus. 16

Αγωνοθέτης. - 25 & explicatus. 27
Alcedonia.
A lineâexcidere.
- 8
28
Ᏼ Attalia gladiatorum exercitatio
IlՇՏ . 49
Ammianus illuftratus. 4. I Battualia , gymnafium gladiatorum.
Amphitheatra ludicro & venationida ibidem.
ta. 54 Batuere quid? 49,82.
Amphitheatra ſedes cardiumſ, gladia Belli tempore dati gladiatores. 124
tOſuinn, - 3 Betizare. - 6ο
in Amphitheatro templum Herculis. Bitere. - 59
I 2. I Bona Saturnalia clamari folitum. 1.
Amplexus,gratulationis fignum. 8 Buſtuarijgladiatores. . 27
Anaxagoræ locus de patriâ. 7 Æfiâtoria veftis, domeftica tan
Andabatae,quit 88 tùm. I3
claufis oculis pugnabant. ' - ibid. Caeſariani gladiatores. 98
Andabatarum morc pugnare. 89 Calamitas orbi inuecta per ludos gla
Andabatis galea ex auro. ibid. diatorios. * - T58
Αποδυτήeoν. 55 Campani conuiuiis gladiatorum fpe
Apophoreta, quid? 2. &acula exhibuerunt. 22.

Apophorcta Saturnalibus miffitata. § 1 quos Romani imitati funt. ibid.

&in ludis. * c 2. Candidatis gladiatores darc vctitum.
Apophoreta,lanx. 鲨 39
Apparatus aulicus. 98 Can: num prandium. 73
Appianus illuftratus. 2.9 - Capitolinus corre&us. l 24
Apuleius illuftratus. 35 Captiui in exfequiis immolari foliti,&
& interpretatus. 7; ad buſtum. 27
Argenti venæ apud Gcrmanos quando Carptores,qui? 61.
repertæ. 6ο Carpus, quid? 63
Arma,ornamenta diéta. I O2, Cateruarijgladiatores. 99
Armaluforia. 1 oz Cellæ meretriciæ. 47
Arma pugnatoria. ibid. Cellæ feruiles. ibid.
Arma fubmittere. 1I3 Cerei in Saturnalibus dati. 53
Artemidorus emendatus. ... 82, Cheironomontes. 63
88. explicatus, 84,89 Chirurgi etiam mcdicorum nomine
& interpretatus, 86 comprehenſi. 45
Aſparagi quàm coquantur, redire ci Χιτώνιονανθινον. 15
tiùs. 9 Cicero emendatus. II, 39
Aterijfomnium. 78,79 & explicatus. 27291, Io:
Clau
 I N D Е Х. 13t
Claudius Prætoria muneratollit. 32, Dominia & Dominus quid? 59
36. Domuitio. 56
Clemens Alexandrinus corre&us. 8z. Drufiani gladij. - io9
Clypcus, enfis & galca , funt arma Se Ducere claffèm. 48
cutoris. 76,7ク Ducere familiam. ibid.
Con ti gladiatores. 71 Ducere ordincs. ibid.
Colium inuadere. 8 Anus,lanus. 1 I

Columbai ad ferendus literas, in Spe Edicere diem. 1 of

ćtaculis. 73 Edićta. ibid.
Columbæ libcratrices. 74 Editiones Spc&aculorum. 25
Columbæ ſacræ Syris. 73 Editores 證 tbid.
Comburere diem. I I
Editorum habitus vcftifque. 42.
Commentator,pro Laniftâ. 48 Eludere fiue deludere. Ιο8
Cointmittere gladiatores. 1 of Ενχειρός νόμω.
Comparare gladiatores. ibid. Enlis, clypeus, & galea, funtarma Se
Compitalia. 18 cutoris. 76,77
Componere & compoitio. Io; Ε'φοδρΘ-. 94
Conie&ura in Cicerone. I II Epiéteti difTertationes. I 2.

Conftantinus gladiatorum munus fuf Equites Scnatoresque ad gladium. 66,

tulit. 4o 67
Conſummatigladiatores. , 1.co Eſſedarij gladiatores. 88
Copis. 82. ratio pugnandi eorum. ibid.
Corollaria. 119 Eumenius Rhetor corre&us. I о7
Cranium mortuiin menfàm inferri fo Excedere,exire, ludere, & eludere, vi
litum. 57,58 tandi verba. II 2.
‫ﻢخﻳنه‬
Criticum acumen. 83 Exhortatio ad conſtantiam. I2

Crixus Spartaci dux. 29 Abrum caderc cùm ferias fullo

Κρόνιον όμμα. 2. Ο nein. 103
Cruenta Romanorum conuiuia. »3 Familiam ducere. 48
CrupellarijGallis iidcm qui Myrmil Familia gladiatorum. ibid.
lones. 83 Famoſigladiatores, miſerabiles. 117
Cubicularij gladiatores. 23 Fauor interdum cauffâ mortis. I 2.2.

Culigna. 9 Fax exſtinćta&igniadmota,vehemen

Culter Venatorum. 66 tiùs accenditur. 8
Cupiditas humana vidcndi fànguinis. Feminae etiam ad gladium. - 68
1 23 in gymnafiis 蠶 69
Curae, infirmo vitandæ. 7 Feminarum in funere etiam gladiato
Curatores menſa. 63 res dati. 3o
Ꭰ Eorum imago olim in mensâ.
Di&ata dare. 49
9 Feminismonomachia interdićta.68,69
Ferula quid,& vnde di&a. jo
Diludia, quid? 56 Fcrulis vapulabant tirones. ibid.
Dimachari. - 91 Fides dea. jo
Diribitores. 65 Fiſcales gladiatores. 98
Diſcrimen inter Miſſionem &Rudem. Florus illuſtratus. 29
I 14. Forenfis veftis. I3
Difcrimen in datâ Rude, properfonis. Frigus ftri&um.
I no Fronto orator Turbonis tribunal adiit
Diti fàcri gladiatores. 2. I in veſte conuiuiali. I

Do&ores,pro Laniftis. 48 Funus caufa muneris Gladiatorij. 26

Domeftica veftis. I 4. Funus indi&iuum. 28
Dominiludorum. 2.5
R 2 Galca
132 1 м о в х.
G Aleatoribus.
communis plerifque gladia
77
Gladij Drufiani.
Glareani error.
Ioé
I 1 2.

Galeæ criftatae Samnitium. 86 Gymnici ludi. 24

Germanorum immanitas. 23 Arpe,enfis falcatus. 82.
Gladiator,quis. 26 Hecatomoba. 29
Gladiatores orti ab Etrufcis. ibid. Hercules athletis gladiatoribusq; præ
Gladiatores primi publici Romae. 27 fes. 1 1 1. eius templum vulgò in
Gladiatores è quo genere hominum. Amphitheatris. ibid.
Herculcs, epitrapezius di&us. ΙΟ
' Gladiatorum varia genera. 65,66 Herma. II

Gladiatores buftuarij, 27. Cæfaria Hirundines viótoria nuncia. 74

ni, 98. cateruarij, 99. coatti, 65, Hiftriones Principum. 98
7 1. cubicularij, 23. fifcales, 98. Hoc habet,in vulnere dici folitum. 1 1 3
obequentes, 1 oo. ordinarij, 1oo. etiam,Habet,fimpliciter. ibid.
ftulaticii. 98 Homines fæpè pro re ponútur, vtcon
cឍ ງູmmit. 1. ОО tràres pro hominibus. 26
vićkores. 99 Hoplomachos. 85
Gladiatores datià plerifque Magiftra Horatius explicatus, 12. & illuftra
tibus. 30, 31,31 tulS, I OA;
etiam Sacerdotibus & Principibus. Hordeaceus panis non bonus. * 46
32, 33. à quo & quando fublati. Hygeia. 7
40342. J Anthina veſtis. I5
Gladiatores,Venatio & Circenſes Sa Ianus, Eanus. II

turnalibus propriè dabantur. 19 Indi&iuum funus. 28

olim tantùm in funere. a8, 29. & Inuadere collum. 8
fuper menfam. 22. Inualetudo. 8.
Gladiatores vbi dati. 53-54 Inuitandi mira,fed prifca ratio. 57
etiam in Graeciâ & Iudaeâ. 33 Iocus apud Senecam explicatus cór
Gladiatores pro ipfis ludis apud Cice rećiusque. 88
TOlCIIl. 26 Io Saturnalia,clamari folitum. I 2.

Gladiatores Marti, vel potiùs,Saturno Iugulum petere. 9

facri. 19 lulius Cæfar munus Gladiatorium in
item Diti. 2. L
filiæ memoriam pronuntiauit. 3o
Gladiatoriae rei intelle&a vtilitas ma Iunius Blaefus Pannoniæ Præfe&us.
xima. 2. I 34
Gladiatorijludi aliis celcbriores. 24 Iuramentum in auétoratione. 71
gratiffimi plebi. 25 luuenalis dies di&us, Saturnaliú quin
Gladiatorijvi&us ratio. 46 tus,à Caligulâ additus. 17
Gladiatorium,quid? 26 Iuuenalis explicatus. 86
Gladiatorum crebritas & numerus. 37 Lí.
ſimplicitas. 69
Gladiatorumeditiones in morte priua Læna, procænatoriis. 15
torum,idάue ex teftamento. 29 Lætitia Saturnalium. 11.

ačtis publicis præſcriptæ. 28 lampada dare. 1 ox

Gladiatorum interfeétorum numerus. Lampridius corre&us. 32251
9 Laniftae auium. 47
Gladiatorum nomina interdum con Laniftae ludorum, gladiatorum praefe
fufa. 91 &i, 47. & pro ipfis gladiatoribus.
Gladiatorum pompa. lo; 4. 8
Gladiatorum tabulæ pi&ae. 1 od. Laniſta honeſtiori verbo Doctores di
Gladiatoriorum muherum fumptus. õli, 48. & Magiftri. ibid.
4Ο Lapitharum conuiuia. 23
Laquea
 I N D E-X. I33
Laquearij. 9 Meridiani,gladiatores. 96
Laffitudo animorum quae? бо modus pugnae inter cos. 97
Latus tegere, in vitando, praecipuum. Millenaria nota fæpécorrupta. 38
I I2 Miffio quid propriè. 1 14. inter eam 3c
Lauabant farpiüs in vno conuiuio Ro Rudem difcrimen. ibid.
mani, 62. cuiuſmodi ea lotio? fine Miſſione gladiatores dare. ibid.
ibidem. Moneta dea. 24
Lectio nimia infirmo vitanda. 7 {łç Monomachiâex Artemidoro. 9;
Leges reprimendis munerum cditioni Mos arma confecrandi Herculi. 13?
鷺 39 Mucro pugnatorius.
Munerariiis.
по7
Libelli gladiatorijante pugnam. io3 2J
Libellus munerarius. 1 o4. Munerator, à Floro dictus eſt munera
Libitina in Amphitheatro. 1i8 rius. 26, 19
Libitinenfis porta. ibid. Muncrum Publicorum diligens in Li
Licentia plcbis in flagitandis muneri uio recenfus. 2.8
bus. 29 Munus ad rogum. 29
Lićtores & accenſus Editori. 43 Munus oftendere. . I of
Limen ipfum attigifti oftij. 82.
Munus pronuntiare. ibid.
Lineam aduerfum aliquem pofcerc. z6 Mufici agones. 24
linguarium dare. 2I Mutitare,quid? 59
Liuius corre&us. 49 Mutitatio prifcorum. ibid.
Locare fk ad gladium aut cultrum, Myrmillones, Gallis Crupellarijdi&i,
quid? 66 83. Eorum pugnandi ratio,' ibid.
toti in armis erant. ibid.
Lorarij. 71.
Afiterna.
Lubentia. 9 - 61
Lucanus corre&us. Neptunus.
I I Go - II

m
Ludi ad artem gladiatoria dcftinati. Neptuni templum in Circo. I 2. It

43,46 Nero Quaeftorum munera tollit. ; ,

Ludi poena. 47 Nobiles re comesâ,gladiatores fa&i.66
Ludorum arbiter populus. 1 16, 1 17 Nonius emendatus. 8;
Ludorum catalogus. 44 Nouius Attcllanarum fcriptor citatus.
Luforia tela. 1 of 18 -

Luforium, locus exercendis gladiato Numeria dea. 24

ribus. 44 Νυμφί"βίΘ-. 12.5
Aχαιροποίοι, 26 Nuptunnus à nuptu dictus. I I

Macrobij centones. I2 O Ocrea in finiftro crurc.

Bſequentes gladiatores, 1oo
86
Magiftri prolaniftis. 48
Manes gladiatorum fanguine placari Odryſæimmaniter efferati. 81
foliti. 2.Ο
- Opalia in eandem cum Saturnalibus
Mantinenfesgladiatoriæ pugng inuen incidebant diem, 16
tOſCS, 26 Operavocata . 9
Manus aleatoriae. I I I Ordinarijgladiatores. I OO

Manusgladiatoriae,quae? ibid. Orientales non bibcrc foliti ad mcn

Mare malorum. 8 fam. 73
Martialis illuftratus. ` jo Ornamenta,arma di&a. I O 2,
Ornamenta Boum. ibid.
Maftigophori. 71,74
Mattiacus fue Maciacus ager argenti Ornamenta gladiatorum ante pugnam
venas habct. 6o infpici folita. ној, по6
Matulae modus eft. Io 5 Oftendere munus. - I O3

|Medici ludorum gladiatorum. 45

P Pallium
AEdagogorum fceptrum.
Malacum.
јо
14
Medici etiam prochirurgis. ibid.
R 3 Pallio
I34 I N DE X.
Palliolatiægri. 42 num in Tartaro colocat. 2. O

Palma,gladiatorum praemium. 1 19 Pronuntiare munus. Io3

ccuuia item. ibid. Proponere munus. ibid.
P.íÑ Imperatorum coccinea. Prouocatores fiuc Proba&ores. - 86
2. Ο Pugil pro gladiatore. 41
Parma Threcibus data. 82 Pugnae gladiatoriae modus. ΙΙΟ

Parmularij. 1 11, 1 zz Pugnare verfis armis. Io9

Pares inter fecommifi. 1 o 5 Purgamentum calcare. 74.
Patria noftra,quae fit. 7 Vadrigarius corre&us. IIO

Pegmaresgladiatores vulgo. 95 Quinquatribus gladiatores dati.

Pegmares ineptè dici. 96 36
Pegmati. ibid. Quintilianus citatus. 26
Pellaeus. IO R醬 ferrum. 117
Penulati in munere funebri (pe&ati. Reliquix vini pincernac pueroda
42. ta: ritu priſco. 125
Perfius contra vulgum explicatus. 29 Repetere,arenæ verbum. I II
Petere & Petitione*. III
Retiarij,qui?77. eorum origo. ibid.
Petere, arenae verbum. ibid. eorum arma & pugnádi ratio. 77.78
Peti per alterius latus. II 2.
fine galeâ pugnabant & clypeo. ibid.
Pctronius emendatus. 15 Romanus fedendo vincit. 8
& interpretatus. 76 Rudis, quid? - jo
Phæaces.
Picunnus.
17
I I
Kಚ್ಟೆduplex fuit Tironis & Laniftae.
1D1C1.

Pilarij. і о6, і о7 Rude donare. 119

Pilunnus. I I Rudiarijgladiatores. I 20, 12.1
Pinnæ in galeis. 86 Rudibus batuere. 49
Pinnirapi. ibid. S***# Saturni pallio coccineo
velabantur.
Plautus explicatus. I4, Io9 2.O

Plinius emendatus. 37, 53. io5,112, S ina gladiatoria. 46

explicatus, 1 18 Salini religioin menfâ. 9
illuſtratus. 95 Salinum facram menfàm facit. ibid.
Pollicem vertere. I 16 Samnites. 85. corum origo & ar
Pollices premere. ibid. In 2. ibid.
Pompa gladiatorum. 1 of Sanguinem aliqui vi&ores bibebant.
Portunnus à portu dićtus. II 1 i8
Poſtularigladiatores ſolent. 98 Saturni etymon Larinum. і н
Poſtulaticijgladiatores. ibid. Saturnus, vnde Pollucis filius diótus?
Præſtinare. 62. I 2.

Prælufionis dies legitimo certamini Saturnus maleficus. 2. Ο

præmiſſus. Ioé inter deos inferos habitus. ibid.
Prælufiones haftis fieri folebant. ibid. Saturnalium Sermonum occafio & o
& rudibus. Io? rigo. ァ
Praetextati Editores. 42. Saturnalia,feruorum dies. 1. О
Prandium caninum. 73 Saturnalia quandoinftituta. I2

Pretiofe vendunt aliqui in gladiatores. Saturnalia veterum quo die ? IO

65 Saturnalium dies legitimi quinque. 17

Probactores. 86 Saturnalibus gladiatores dati. 36. ma
Procuratores ludorum ex ciuium pri nè lauabatur, i 2. munera miffita
mis. 44 ta, 5 1. veftis mutari folita, I3
Profana menfà quae? 9 Saturnalibus togati. ibid.
Promctlicus, apud Aefchylum, Satur scantinialcx. 61
Sciſſo
 I N D E X. - 13ſ
Sciſſores, qui? 63 Statius corre&us. 95
Scriptores'olim ex profeffo de re ludi Status. I1o
crâ (cripferunt. 24 Στολή δειπτίπς. - 34
Scutum argentatum. 86 Stri&um frigus. - 8
Scythae in conuiuiis è cranio mortui · Structores. 63
, potabant. ' 58 Stupor è frigore.
- - 8
Secundarijfuppoliticij. 95 Submittere arma. . 113
Secutor, - 74 Submittentium arma, mors aut falus à
Secutor Caefàris. 75 populi nutu pendebat. 1 1 3. & Edi
Secutor Tribuni. ibid. tOſuill). .. " ibid.
Secutor Martis cognomen. ibid. Suetonius emendatus. 38,67
Secutores, qui ibid. eos cum Myr explicatus. 98,111
millonibüs confundit Ciceronis in & illuftratus. 42, 12
terpres. 77 Suidas explicatus. 16
COIum aſ IIla, 76,77 Sumptus munerum gladiatoriorum.
Secutoriani. . ... I 2.2. , - 4o -

Secutuleia. 76 Suppofiticijgladiatoribus. 94
Sedcndo vincit Romanus. 8 forte dari foliti.
Seges curarum. 7 Synthefinati Saturnalibus honeftiores
Seneca explicatus & corre&us. £ o, 19, ciues. 1 3. & homines lautiores. 1 4
37,6 3,66, 1o8. Syris columbæ facræ. 73
Scrmonum Saturnalium occafio &o- T邻Tacitus
bula gladiatorum pićta.
emendatus.
26,61
Ioa
rigo. 7
Serram reciprocare. 125 & explicatus. 34, 39
Serui in exfequiis immolari foliti. 27 Tela 蠶 1o7
Serui cum dominis veftem commuta Tertiari) fuppofiticij. 95
bant Saturnalibus. ΙΟ Theologi veteres crebrò inue&i in
Seruis Domini miniftrabant Saturna Spectacula. 24
libus. ibid. Threces qui, & vnde di&i? 81. pro
Sica vnde dicta? r 83 quouis etiam gladiatore. 27. eorum
Sica Romanorum qualis? 32. a TIT) 2. - 82.
Sicarij. ibid. Threcem cum Secutore côfundit Ho
Sigæum. Io 3. ratij interpres. 8r
Sigillaria ſequebantur Saturnalia. 18 Threces cruenti. 81
Solinus emendatus. 85 Threcifcus. ibid.
Spartaci immanefaćtum. 29 Threcidica,arma Thracum. 83
Spe&acula & eorum diuifio. 24 Tibullus illuftratus. 2. Ο

Speétaculum propriè munus appella Tirones,nouitijgladiatores. 49

tur,& quare? 25 doéti in ludis. ibid. vapulabant
Spe&aculum bellicum eft, munusgla ferulis. 5o, eorum armâ grauia.
diatorum. 1 1 3. ad mortis contem ibid.
e ptum facit. I 24 Togati ſpectatores in Voluptario mu
Spe&atores munerum, in quâ veftc? netc. 43.
43 Togati etiam gladiatores. IO2.

Spoliarium, quid? 54 Traiani incredibilis gladiatorum edi

vnde dičtum. 55 tio. 57
Spongia fiue Baltheus, tegmen pectori Trebellius Pollioemendatus. 134
Retiariisadtribuitur. 78 Trico nummarius. 8.
Sponfiones pro vi&oriâ. M2 Z.
Tridens progladio Retiariis. 78
Stare in gradu. Но Trimalcionis conuiuium. 58
Stare in ſtatu. ibid. Tubaterminalis. Io 8
Tubæ
136 I N D E X.
Tubae fignoludi commiffi. ibid. Veftisgladiatorum in genere. 1o.
Tunica,veftis Retiariorum. 5 Veftimenta accubitoria. 15
Turnebioriginatio ridiculafuper Myr Veſtis conuiuialis. I4, 1 ;
millone. 8 Veterani gladiatores. 49
Aletudo venetaćłu indagatur.7 Vićtores gladiatores. -99
Vara vibiam fequitur. 79 Vi&ores manum in vulnus mittebant.
Varro emendatus. 83 I 18 -

& illuftratus. 16, jo,74

Vini reliquiæ pincernæ puero datæ ritu
Vafum fecundâ declinat. 9
priſco. I 25
Venæta&u,valetudo inquiritur. 7 Vitae vana fpes. - 58
Veneris templum in theatro. I 1I
Vitalis fons curarú igne interficitur. 7
Ventilare. IoS - Vmbo pelliceus. 91
Verfis armis pugnare. Io9 Vocata opera. * 9
Vertunnus. I I Volones. iCo

Vcftalcs cafu obuiae, noxiorum poenam Voluntariigladiatores. 65,71

protollcbant. II 4 Vfuraria feruorum libertas. I Gº

* ** : : **

f s -

F I N IS.

А в е к о в А т i o.

Hi I. LipfijSaturnalium Sermonum dc Gladiatoribus libri

vtiliter rccudcntur, quòd prifcorum au£torum fcriptis lu
ccm & medicinam adferañt. 3. Cal, Iul 1 5 9 8.

Guiliel, Fabriciue Nouiomague, Apo

ftolicuac Regiualibrorum Cenfor.
 P R IV IL E GIV E v M.
* / - .-. 丁、「
. ; -* /
º

v d o l p H v s s ecvn d vs diuina fauehtëclementiaeleåus Ro

manorum lomperator femper Auguftus, ac Germaniae, Hungariae,
Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclauoniae Rex, Archidux Auftriae, Dux
Burgundiæ, Stiriæ, Carinthiæ, Carniolæ & VVirtembergæ, &c. Comes
Tirolis,8&c. Noſtro & Sacri Imperij fideli dilecto Iv sr o L1 Ps1 o gra
tiam noftram Cæfaream.Poftquam interalia,quae D e v simmortalis ho
minibusliberali manu dedit dona, illuftria inprimisilla & quafi diuina
႔ႏိုင္ဆိုႏိုင္ဆိုႏိုင္
funt, quae in litteris difciplinisconfiftunt, ម្ល៉េះ
(cilicet
hominies non tantùm ab animalibus ceteris rationis expertibus,fedà rudi
etiam&imperitohominum yulgoitadiftinguuntur,yítanquam Djqui
dam fplendefcere interris videantur: rem fanè præclaram feque dignám
illi præftant,quidiligentemiisipfisinlitteris ac difciplinis operam ponüt;
praeclariffimamverò& Reipub. vtiliffimam, quieasitaexcolunt, vt alio
rum menti docendo,fcribendolumina praeferant, eosque exignorantiae
tenebrisquafi manu educant. Quos excitare,quosamareatque animare,
ad dignitátis noftrae munus, adquo;! Diuino yQcatibcneficio conceffu
άue fumus, inprimispertinereexiftimamus. Cùm itaque abiis,quorum
fiobisfpe&ata fides, qüiáueiudicare de Litterispoffint, acceperimus,in
figneste animiingeniiáue tui dotestibià naturainfitasà primistempori
busaetatis tuae ita 醬 ac difciplinarum ftudiisexcóluiffe atqueex
ornaffe,vt olim iuuenilibusadhuc annispraeclarafiorefcentis minimeάue
vulgaris eruditionis fpeçiminapraebueris, dum obfcurajnantiquisfcri
ptoribusloca, quae quaedam tanquamluftra ಶ್ಗ iniis
iniuria temporum deprauata&corruptafuerunt,reftituifti,dumvetufta
Latinae antiquitatis rüdera in nouam fubindc ftru&uram fingulari artifi
cio eleganterconuertiſti: ad exquiſitam adeò & raram doctrinam, qua
magnam deteapuddo£los quofque viros opinionem excitarit,pcruehift
fe,eamάue variisabstelibrisacri &grauicumiudicio fcriptisatqueinlu
cem editisoftendiffe,vtin eo quodtam felicitertra&esfciiptionisgenere
paucostibi pareshodiereperirefit:iam verò maturate aetate virumí, viro
imagis magisque digna,&virisdo&isgrataac Reipub.vtilia fcribere,quae
άueàprimis illis Rómanisolim au&6ribusfcripta fuerunt,à mendispur
gare,& le&iffimosquofque ex Mufàrum hortis, in quibus affiduè vérfe
ris, florescolligere, concinnare, quibus Le&ores mirificè recrees,& eo
rumpećtusadprudentiam,probitatemáueinformeshaudquaquam præ
termittere voluimus,quin Reipub.adquam haec abste orfiamienta&on
feruntur, cauſa, Caeſareote noſtro elogio decorandum &quamuisperte
fàtis ipfe animatus fis,animandum magispatrocinioque noftro defen
dendüm probenigna noftrainte fufciperemus voluntáte.Quoniam ve
rò lucubrationibus atque operibustuis in lucem edendis, peculiarem te
cligere velleTypographum, accepimus, Diplomate hocnoſtro priule
醬 te&Typographum tuumaduerfus quorumcumque fraudé,qui
ucri caufà,quódfierifolet,eadem excudereâuttypisimitări fortèvclifit.
munitos cupimus. Quamobrem proauéìoritatenoftraCaefàreadccerni
ImuSy
 *

mus,ftatuimus, vetamusάue,ne quis Typographorum, Bibliopolarum,

' aut aliorum, qui librariam negotiationem exercent, eos libros, quos tu
editurus cs, qùocunquc modò, charaétere, aut forma, fiuc integros, fiue
aliquam eorum partcm typis imitari, edere, excudcrc, autvenundare in
tra£ìcri Romani Imperij, Regnorumό; ac Dominiorum noftrorum he
reditariorum fines,tfigiiita ajnis proximisà primo editionis die compu
tandis,abfquetuo tuðrúmvchcrédum confènfúaudeat: Hacautem lège
addita, vtitria vt minimùm cuiufque libri exemplaria, quemadmodum
moriseft, ad Imperialem noftram Cancellariam mittantur. Si quis verò
ediétum hoc noftrum tranfgrcdi, violare, aut cQntemncre deprehenfùs
fuerit,eum non folùm ciufìodi libris,tibi, heredibúfvetuis,auxilio Ma
iftratus, vbicunq. rcperti fuerint, vendicandis, priuari, fed triginta etiam
archarum auripuri muléta , cuius femiffis quidem Fifci noftri Procura
tori,fraudis vindici;alter verò femiffis, tibi heredibúfve tuis pendatur, pu
nirivolumus.Mandantes vniuerfis&fingulis noftris&facri Romanifm
perijfubditis & fidelibus dilc&is,tam Ecclcfiafticis quàm Politicis,cuiuf
cumque ftatusgradusautordiniscxtiterint, praefertim veròiis,quiin Ma
iftratu conftitüti, vel fuo vel fupcriorum fuorum loco aut nómine,ius
蠶 iuftitiámve exercent, ne quemquam hoc Priuilegium noftrum
impunè violare,fpernere aut negligere patiantur:Sed,fi 器 COI1UUlIIl2CCS
compererint, conſtituta à nobismulcta, eospuniri& quibuſcumquemo
discòërcericurent, ni & ipfimet grauiffimam noftramin fe coñuertere
indignationem velint. Id quod hoc Diplomate, manu noftra fubfcripto,
& Cæfarei noftrifigilliimpreſſione munito, confirmamus. Datuminar
cenoftra RegiaPrägae, die prima menfis Augufti;Anno Domini Millefi
mo, 器 N9nagefimofecundo. Regnorum noftrorum Ro
manidecimofeptimo, Hungarici vigefimo,& Böhemici itidem decimo
feptimo.
Subfgn.
R.v D o L p H v s.

Iacobus Curtius à Senfftenaw.

Admandatum facra Cafarea M* proprium.
Io. Baruitius.

- Additum figillum C«f. M* in cerârubrâ,

 sv MMA PRI vI LEGII REGIs CATH o LICI.
р h 1 l 1 p Pvs Dei gratia Hiffamiarum,&c. Rex Catholicus,diplomate
fuo fanxit, nequis, Iuffi Lips I Hiftoriarum in alma Pniuerfitate Laua
nienfi Prof/oris,c, item Hi/toriographi fui libros que/cumque, à Cenferi
bus legitimâ approbatos, preter ipfius , heredámve eius, volumtatem, imtra
triginta ammos à prima fingulorum librorum editiome computamdos impri
mat,aut alibi terrarum impreffos, im ha* imferiorà Germani e ditiones im
portet, vemaléfve habeat. Qui fecùs faxit,præter librorum conſiſcationem
friginta marcharum auripurij/atione mulctabitur, vti latiùs patet in lit
teris datà Bruxelle, x 1 v. Febr. M. D.xcvII.
Signat. Verreycken,
SVM MA PR I VILEG I I RE G IS C H R IS TI A N IS S I M I.

H E N R ic v s Dei gratia Galliarum & Nauarr.e Rex Chriffiamißimus,

fingulari priuilegio famxit , mequà per vmiuerfos Regnorum fuorum
fimes, Iu#i LipsI, quos vel haéfemus edidit, vel im pofferum editurus eff li
bros, excudere intra decemmium præter voluntatem ipfius poßit, guifecùs
faxit,preter librorum conಕ್ಲಿ; mi/eflorenorum i/atione múlífa
Bitur, vti latiùs patet im litterâ, datâ Parifià, xi 1 1. Iulij, M. Dc.v.
Signat. Perrochel.

Ibi Io A N N E s M o R e T e , pro amicitiâ quæ mihi cum Plantino ( heu,

quondam meo) & Plantinianiseft ac fuit, tibi, inquam, permitto, vti hos
SATvRNALlvM sERMoNvM Libros typis tuis excudasäc diuulges. Nequis alibi
alius præter te, cupio fiuc iubeo,exlegc quam magnus Cæfar & Reges dixerunt.
Iuftus Lipfius.
SW M M A PRI WILE G II PRINCIP W M BE L G A R V M.

LB E R T vs & Is A B E L L A C L A R A E v G E N 1 A CArchi
duces Au$triæ, Duces Burgumdie, Brabamtie, &c. Seremißimi Belga
rum Principes,diplomate fuo fámxerumt; mequâ IvsTi LipsI Hiftoriarùm
im almâ Wniuerfitate Louanienfi olim Profefforú, itemj, Hißoriographi &
Confiliary fui libros quo/cumque, preter Balthafaris & Ioannis Moreto
rum Fratrum volumtatem,v//o modo imprimat,aut alibi terrarum impref:
f2s, im has Inferioris Germani e ditiones importet, venaléfve habeat.'gj
fecùs faxit, comfifcatione librorum & aliâgraui paenâ mulffabitur, vii]Â.
tiùs patet in litteris datis Bruxe/.e, xv 1 1. Iamuarj, M. dc. xi.
Signat. S.de Grimaldi,
Et im Concilio Brabamtiae,
I. de Buſchere.
„… *