You are on page 1of 17

Bismillahirrahmanirrahim….

Keduanya berhubungan di belakang dens molar


ke-3.
Anatomi Blok 1.3  Palatum durum:
- Proc. palatinus maxillaris
- Lamina horizontalis os. palatini
UPPER GIT  Palatum molle:
- Aponeurosis palatinus
 Rima oris dibatasi oleh labium superior & (tendo m. tensor velli palatini)
labium inferior - M. levator velli palatini
 Angulus oris - M. palatoglossus
 Commisura labiorum - M. palatopharyngeus
 Sulcus nasolabialis - M. uvula
 Sulcus mentolabialis  Plica palatina transversa
 Philtrum  Raphe palati pada sutura palatina mediana
 Vermilion border  Papilla incisiva, canalis incisivus
 M. orbicularis oris  Foramen palatina major
 Otot yang mengangkat labium superior:  Foramen palatina minor
- M. levator labii superioris  Dasar cavum oris proprium (diafragma oris),
- M. levator anguli oris dari bawah ke atas:
 Otot yang menurunkan labium inferior: - M. digastricus venter anterior
- M. depressor labii inferioris - M. mylohyoideus
- M. depressor anguli oris - M. geniohyoideus
 Otot mastikasi:  M. digastricus venter anterior et posterior,
1. M. pterygoideus lateralis ansa tendinis
2. M. pterygoideus medialis  Isthmus faucium (batas cavum oris –
3. M. masseter oropharynx):
4. M. temporalis - Palatum molle
 Inervasi otot mastikasi: N. mandibularis - Arcus palatoglossus
(N V/3) - Dorsum linguae
 Elevasi: 2, 3, 4  Vaskularisasi:
Depresi: - A. lingualis
1, M. suprahyoideus, M. infrahyoideus - A. palatina major
Protrusi: 1, 2, 3 - A. palatina minor
Retrusi: 3, 4  Inervasi:
- N. lingualis (cab. N V/3)
CAVUM ORIS - N. glossopharyngeus (N IX)
Dibagi menjadi: - N. hypoglossus (N XII)
1. Vestibulum oris - Nn. palatini
Batas anterior: labium  Inervasi motoris:
Batas posterior: arcus dentalis - M. digastricus venter anterior
- Frenulum labiorum superior  N. mylohyoideus (cab. N V/3)
- Frenulum labiorum inferior - M. mylohyoideus  N. mylohyoideus
2. Cavum oris proprium - M. geniohyoideus  N XII
Batas anterior & lateral: proc. alveolaris & - M. tensor velli palatini  N V/3
arcus dentalis - M. uvulae  N X
Batas posterior: isthmus faucium
Batas superior: palatum durum & palatum LINGUA
molle  Otot intrinsik:
Batas inferior: diafragma oris 1. M. longitudinalis superior
2. M. longitudinalis inferior
3. M. transversus linguae *GSA = general somatic afferent (misal suhu
4. M. verticalis linguae & sentuhan)
*SVA = special visceral afferent (pengecap)
Lidah bila otot berkontraksi:  Limfonodi:
1 & 2  retraksi (pendek) & lebar - Ujung linguae: Lnn. submentalis
1  mengangkat apex linguae - 2/3 lateral anterior: Lnn.
2  menurunkan apex linguae submandibularis
3 & 4  panjang - 2/3 medial anterior:
3  sempit & tebal Lnn. cervicalis profundi inferioris/
4  lebar & tipis Lnn. juguloomohyoideus
 Otot ekstrinsik: - 1/3 posterior:
1. M. genioglossus, inervasi kontralateral Lnn. cervicalis profundi superioris/
2. M. hyoglossus Lnn. jugulodigastricus
3. M. styloglossus
4. M. chondroglossus PHARYNX
5. M. palatoglossus  Skeletopi: basis cranii – cartilago cricoidea
 Inervasi motoris: (VC6)
Semua otot lidah diinervasi oleh N.  Dibagi menjadi 3 bagian: nasopharynx,
hypoglossus (N XII), kecuali M. palatoglossus oropharynx, laryngopharynx
oleh N. vagus  Isthmus pharyngis  batas nasopharynx –
oropharynx
 Apex linguae, dorsum linguae, radix linguae  Isthmus faucium  batas cavum oris
 Arcus palatoglossus membagi lidah menjadi proprium – oropharynx, dibentuk oleh:
pars oralis (dalam cavum oris propium) dan - palatum molle
pars pharyngis (dalam oropharynx) - arcus palatoglossus
 Sulcus mediana lingua, sulcus terminalis - dorsum linguae
 Foramen caecum, sisa ductus thyroglossus  Lamina muscularis:
 Septum linguae - Lamina externa (circularis): berorigo di
 Frenulum linguae raphe pharyngis
 Plica fimbriata 1. M. constrictor pharyngis superior
 V. profunda linguae: di antara plica fimbriata 2. M. constrictor pharyngis medius,
dan frenulum linguae setinggi os. hyoideus
 Plica sublingualis 3. M. constrictor pharyngis inferior,
 Caruncula sublingualis setinggi cartilago thyroidea
 Papilla vallata  depan sulcus terminalis (m. thyropharyngeus) dan cartilago
Papilla foliata  di lateral linguae posterior cricoidea (M. cricopharyngeus)
Papilla filiformis - Lamina interna (longitudinalis)
Papilla fungiformis 1. M. stylopharyngeus
2. M. palatopharyngeus
 Sulcus terminalis: membagi dorsum linguae 3. M. salphingopharyngeus
menjadi 2/3 anterior dan 1/3 posterior - M. tensor velli palatini
 Inervasi sensoris: - M. levator velli palatini
- 2/3 anterior  Inervasi motoris:
GSA: N. lingualis (cab. N V/3) Semua oleh N. vagus (N X), kecuali:
SVA: N. chorda tymphani (cab. N VII) M. stylopharyngeus: N. glossopharyngeus
- 1/3 posterior + papilla vallata M. tensor velli palatini: N. mandibularis
GSA & SVA: N. glossopharyngeus (N IX)  Vaskularisasi:
- Epiglottis - A. palatina ascendens
GSA & SVA: N. vagus (N X) - A. pharyngea ascendens
- Rr. pharyngei A. thyroidea inferior
 Cincin Walldeyer: karena M. cricopharyngeus, peralihan
1 tonsilla pharyngea laryngopharynx menjadi esophagus
2 tonsilla tuba (VC6)
2 tonsilla palatina - Angustia media
1 tonsilla lingualis saat disilangi arcus aorta (VT3) &
 Lymphonodi: bronchus principalis sinistra
- pharynx dan pars cervicalis esophagei  - Angustia inferior
Lnn. cervicalis profundi/Lnn. hiatus esophagus (VT10)
retropharyngei dan Lnn. trachealis  Masuk abdomen lewat hiatus esophagus
- tonsilla  Lnn. jugulodigastricus setinggi VT10 bersama N. vagus dexter et
sinister
Oropharynx
 Arcus palatoglossus (disebabkan oleh M. GASTER (VENTRICULUS)
palatoglossus)  Junctio gastroesophageal (VT11)
 Arcus palatopharyngeus (disebabkan oleh M.  Ostium cardiacum
palatopharyngeus)  Cardia
 Fossa tonsillaris: di antara kedua arcus,  Fundus gastricus
terdapat tonsilla palatina  Fornix gastricus
 Tonsilla lingualis (dorsum linguae 1/3  Corpus gastricus
posterior)  Pars pylorica:
 Plica glossoepiglottica mediana antrum pyloricum
 Plica glossoepiglottica lateral canalis pyloricus
 Vallecula glossoepiglottica (di antara ke2 pylorus (VL1), tedapat M. sphincter pylori
plica)  reseptor muntah (N. vagus)  Paries anterior et posterior
 Curvatura major et minor
Laryngopharynx  Incisura cardialis
 Recessus piriformis  dilewati oleh  Incisura angularis
makanan  Canalis gastricus terbentuk secara reflektoris
 Plica nervi laryngei  disebabkan oleh N. pada waktu minum saat gaster kosong
laryngeus superior ramus internus  Tunica serosa = peritoneum visceral
 Junctio pharyngoesophageal  Tunica muscularis ada 3 lapis (luar ke
 M. cricopharyngeus, salah satu penyusun M. dalam):
constrictor pharyngeus inferior dan sebagai - Stratum longitudinale
sphincter esophageal superior - Stratum circulare
- Fibrae obliquae
ESOPHAGUS  Tunica mucosa  plica gastrica/rugae
 ± 25 cm, skeletopi: VC6 – VT11 gastric, plica longitudinalis (di sepanjang
 Dibagi menjadi: curvatura minor)
Pars cervicalis: VC6 – VT1
Pars thoracalis: VT1 – VT10 DUODENUM
Pars abdominalis: VT10 – VT11  Bagian duodenum:
 Sphincter esophageal superior 1. Pars superior (bulbus/ampulla duodeni)
 Sphincter esophageal inferior  VL1
 1/3 superior : otot skelet 2. Pars descendens  VL1 – VL3 kanan
1/3 media : mix 3. Pars horizontalis  VL3 kanan
1/3 inferior : otot polos 4. Pars ascendens  VL3 kanan – VL2 kiri
 Penyempitan  Lengkungan:
- Angustia superior 1. Flexura duodeni superior  L1 kanan
2. Flexura duodeni inferior L3 kanan
3. Flexura duodenojejunalis  L2 kiri - Vesica fellea
difiksasi oleh Lig. suspensorium duodeni - Caput pancreas
(Treitz) yang menghubungkan ke - Glandula suprarenalis dextra
diafragma crus dextra - Ren dexter
 Intraperitoneal: pars superior et ascendens 2. Kuadran sinistrosuperior
 Retroperitoneal: pars descendens et - Esophagus pars abdominalis
horizontalis - Gaster
 Plica circularis - Jejunum
- Ileum proksimal
- Colon transversum, ½ sinistra
 Pada pars descendens: - Flexura coli sinistra
- Papilla duodeni minor: muara ductus - Colon descendens, bagian superior
pancreaticus accesorius (Santorini) - Lobus hepatis sinistra
- Papilla duodeni major: muara ampulla - Lien
Vater/hepatopancreatica - Corpus & cauda pancreatic
 Ampulla Vater: persatuan ductus - Glandula suprarenalis sinistra
pancreaticus (Wirsungi) dan ductus - Ren sinistra
choledocus 3. Kuadran dextroinferior
 M. sphincter Oddi, terdiri atas - Sebagian besar ileum
1. M. sphincter ductus choledocus - Caecum
2. M. sphincter ductus pancreaticus - Appendix
3. M. sphincter ampulla Vater - Colon ascendens, bagian inferior
 Plica longitudinalis duodeni 4. Kuadran sinistroinferior
- Colon descendens, bagian inferior
- Colon sigmoid

9 REGIO ABDOMEN
ABDOMINAL WALL  Regio dibatasi oleh 2 bidang sagittal dan 2
bidang transversal
ABDOMEN  2 bidang sagittal: bidang midclavicular,
 Batas superior cavitas abdominopelvis: dari midpoint clavicula hingga midinguinal
diafragma thorax yang berada di thoracic point (SIAS – margo superior simfisis pubis)
cage hingga SIC 4  2 bidang transversal
 Batas inferior cavitas abdominopelvis: Versi 1
diafragma pelvis - bidang subcostal, melalui margo inferior
 Cavitas abdomen dan cavitas pelvis dibatasi kartilago costa 10
oleh apertura pelvis superior - bidang transtubercularis, melalui
tuberculum iliacum dan corpus VL5
4 KUADRAN ABDOMEN Versi 2
 Kuadran dibatasi oleh bidang mediana dan - bidang transpylorica, pertengahan antara
bidang transumbilicalis margo superior manubrium sterni dan
 Kuadran abdomen: simfisis pubis (biasanya setinggi VL1)
1. Kuadran dextrosuperior - bidang interspinosa, melalui SIAS
- Pylorus gaster  Regio abdomen:
- Duodenum pars superior, pars 1. Epigastrium
descendens, dan pars horizontal 2. Umbilicalis
- Colon ascendens, bagian superior 3. Hipogastrium/pubis
- Flexura coli dextra 4. Hipochondrium dextra
- Colon transversum, ½ dextra 5. Hipochondrium sinistra
- Lobus hepatis dextra 6. Lumbalis/flank/regio lateral dextra
7. Lumbalis/flank/regio lateral dinistra 1. Membentuk support yang kuat dan
8. Inguinalis dextra expandable
9. Inguinalis sinistra 2. Menyangga & melindungi viscera abdomen
3. Menekan viscera abdomen, meningkatkan
DINDING ABDOMEN ANTEROLATERAL tekanan intra-abdomen
 Musculoaponeurosis 4. Menggerakan batang tubuh &
 Batas superior: kartilago costa 7-10 dan mempertahankan postur
proc. xiphoideus
 Batas inferior :  Vagina musculi recti abdominis, lamina
- Lig. inguinal anterior et posterior: aponeurosis 3 otot
- Margo superior anterolateral pelvic (M. OEA, M. OIA, dan M. TA) yang
girdle (simfisis pubis, crista pubica, dan menyelubungi M. rectus abdominis
crista iliaca)  Linea arcuata membatasi 2/3 superior dan
1/3 inferior lamina posterior rectus sheath
LAPISAN DINDING ABDOMEN ANTEROLATERAL  2/3 superior
1. Cutan - Vagina musculi recti abdominis lamina
2. Jaringan Subcutan anterior:
a. Fascia Camper: lapisan lemak superficial aponeurosis M. OEA,
b. Fascia Scarpa: lapisan membranosa lamina anterior aponeurosis M. OIA
profunda - Vagina musculi recti abdominis lamina
*Fascia Colles/fascia perinei superficialis: posterior:
fascia Scarpa yang berlanjut ke perineum lamina posterior aponeurosis M. OIA,
*Fascia Dartos: fascia Scarpa yang aponeurosis M. TA
berlanjut ke penis dan scrotum  1/3 inferior
3. Fascia investing superficialis - Vagina musculi recti abdominis lamina
4. M. obliquus externus abdominis anterior:
5. Fascia investing intermedia aponeurosis M. OEA, aponeurosis M.
6. M. obliquus internus abdominis OIA, dan aponeurosis M. TA
7. Fascia investing profunda  Linea alba, persilangan aponeurosis M. OEA
8. M. transversus abdominis dan M. OIA di linea mediana anterior
9. Fascia transversalis/endoabdominalis  Annulus umbilicalis, defek pada linea alba
10. Extraperitoneal fat  Linea semilunaris, batas lateral M. rectus
11. Peritoneum parietal abdominis
 Fascia thoracolumbal: origo dari M. OIA dan
OTOT DINDING ABDOMEN ANTEROLATERAL M. TA
Tiga pipih:
1. M. obliquus externus abdominis PERMUKAAN INTERNA DINDING ABDOMEN
2. M. obliquus internus abdominis ANTEROLATERAL
3. M. transversus abdominis  Pelipatan peritoneum parietal
Dua vertical: - Plica umbilicalis mediana:
4. M. rectus abdominis, terdapat intersectio menutupi Lig. umbilicalis mediana
tendinea obliterasi urachus
5. M. pyramidalis - Plica umbilicalis medialis:
menutupi Lig. umbilicalis medialis
Otot abdomen yang berkontraksi saat bahu
obliterasi A. umbilicalis
kanan menghadap kiri:
- Plica umbilicalis lateralis:
1. M. obliquus externus abdominis dextra
disebabkan oleh A./V. epigastrica inferior
2. M. obliquus internus abdominis sinistra
 Fossa peritoneal
- Fossa supravesicae
Fungsi otot:
- Fossa inguinalis medialis
= trigonum Hesselbach, dibatasi oleh:  V. epigastrica superficialis beranastomosis
✓ Lig. inguinalis di inferior dengan Vv. paraumbilicales  anastomosis
✓ Batas lateral M. rectus abdominis portocaval
(linea semilunaris) di medial Vv. Paraumbilicales (berjalan paralel
✓ A. epigastrica inferior di lateral dengan lig. teres hepatis)  V. porta
- Fossa inguinalis lateralis hepatis
 Lig. falciformis
INERVASI DINDING ABDOMEN
REGIO INGUINAL 1. N. thoracoabdominalis (T7-11): otot
 Lig. inguinal: aponeurosis M. OEA yang abdomen anterolateral
mengalami penebalan di bagian inferior, 2. Rami cutaneus lateralis N. spinalis T7-9 atau
sepanjang SIAS – tuberculum pubicum T10
 Pada spatium subinguinal terdapat: 3. N. subcostalis (T 12): otot abdomen
1. Lacuna musculorum, dilalui M. iliopsoas anterolateral
& N. femoralis 4. N. iliohipogastricus
2. Lacuna vasorum, dilalui A./V. femoralis 5. N. ilioinguinalis
Lacuna musculorum dan lacuna vasorum  Planus neurovascular terletak antara M.
dibatasi oleh arcus iliopectineus OIA dan M. TA
3. Annulus femoralis  Ramus cutaneus abdominal anterior N.
 Lig. lacunar (Gimbernat), batas medial thoracoabdominalis
spatium subinguinal - T7-T9 kulit superior umbilicus
 Lig. pectineum (Cooper), sepanjang pecten - T10  kulit sekitar umbilicus
pubis - T11 + ramus cutaneus N. subcostalis, N.
 Traktus iliopubicus, penebalan margo iliohipogastricus, & N. ilioinguinalis 
inferior fascia transversalis kulit inferior umbilicus
 Canalis inguinalis, dilewati oleh:
♂ funiculus spermaticus + N. ilioinguinalis ALIRAN LIMFATIK DINDING ABDOMEN
♀ lig. teres uteri/lig. rotundum + N.  Pembuluh limfa superficial
ilioinguinalis - Superior bidang transumbilicalis
 Annulus inguinalis superficialis (externus)  Lnn. axillaris
 Annulus inguinalis profundus (internus), Sebagian kecil menuju:
lateral A. epigastrica inferior  Lnn. parasternales
 Conjoint tendon/falx inguinal: persatuan  Lnn. difragmatica anterior
bagian bawah aponeurosis M. OIA dan - Inferior bidang transumbilicalis
aponeurosis M. TA  Lnn. inguinales superficiales
 Pembuluh limfa profunda
VASKULARISASI DINDING ABDOMEN  Lnn. iliaci eksterni
 A. musculophrenica  A. thoracica interna  Lnn. iliaci interni
 A. epigastrica superior  A. thoracica  Lnn. lumbales
interna
PERITONEUM
 A. intercostalis posterior 10-11  aorta
 Peritoneum: membran serosa, mesothelium
 A. subcostalis  aorta
 Peritoneum parietal: melekat pada
 A. epigastrica inferior  A. iliaca externa
permukaan interna dinding abdominopelvis
 A. epigastrica superficialis  A. femoralis
- Vaskularisasi, inervasi, & drainase sama
 A. circumflexa iliaca profunda  A. iliaca
seperti dinding yang dilapisi
eksterna
- Sensitif tehadap tekanan, nyeri, panas &
 A. circumflexa iliaca superficial  A.
dingin, laserasi
femoralis
 Peritoneum visceral: melapisi organ viscera
*A. epigastrica superior et inferior
beranastomosis di regio umbilicalis
- Vaskularisasi, inervasi, & drainase sama
seperti viscera yang dilapisi OMENTUM
- Tidak sensitif tehadap sentuhan, panas &  Perpanjangan/pelipatan duplikatura
dingin, laserasi; terstimulasi oleh peritoneum yang melalui gaster & bagian
stretching & iritasi kimiawi proksimal duodenum
 Organ intraperitoneal  Omentum majus
Dilapisi oleh peritoneum visceral, Lipatan peritoneum yang menggantung
terinvaginasi dalam saccus tertutup. dari curvatura major gaster & bagian
1. Duodenum pars superior dan ascendens proksimal duodenum; setelah turun
2. Jejunum kemudian melipat ke atas & melekat pada
3. Ileum colon transversum.
4. Caecum, satu-satunya organ yang tidak Berasal dari mesogastrium dorsal yang
bermesenterium terdiri atas:
5. Appendix - Lig. gastrophrenica
6. Colon transversum - Lig. gastrolienale (gastrosplenica)
7. Colon sigmoid - Lig. gastrocolica
8. Hepar  Omentum minus
9. Lien Menghubungkan curvatura minor gaster
10. Cauda pancreas & bagian proksimal duodenum dengan
 Organ retroperitoneal hepar.
Di luar cavitas abdomen, sebagian Berasal dari mesogastrium ventral yang
permukaan dilapisi oleh peritoneum terdiri atas:
parietal. - Lig. hepatogastrica
a. Sekunder: - Lig. hepatoduodenale
1. Duodenum pars descendens dan  Mesogastrium ventral, mesogastrium dorsal,
horizontal mesenterium, mesocolon transversum,
2. Colon ascendens mesoappendix, mesocolon sigmoideum:
3. Colon descendens secara embriologis berasal dari mesoderm,
4. Rectum tersusun atas 2 lembar peritoneum,
5. Pancreas, selain cauda yang lewat di antaranya  vasa darah, vasa
b. Primer: lymphatica, nervus, & lemak
1. Ren
2. Ureter LIGAMENTUM PERITONEAL
3. Vasa (aorta abdominalis, vena cava  Penghubung hepar
inferior, dll.) - Lig. falciformis dinding abdomen
4. dll. anterior
 Cavitas peritoneum, cairan peritoneal - Lig. hepatogastrica, pars membranosa
omentum minus
MESENTERIUM - Lig. hepatoduodenale, berisi trias porta:
 Mesenterium, duplicatura peritoneum V. porta hepatis, A. hepatica propria, &
penggantung intestinum tenue ductus hepaticus communis
 Radix mesenterii  Penghubung gaster
Skeletopi: L2 kiri – fossa iliaca dextra - Lig. gastrophrenica  permukaan
 Mesocolon transversum inferior diafragma
 Radix mesocolon transversum - Lig. gastrosplenica  lien
Skeletopi: L2 kanan – L1 kiri - Lig. gastrocolica, omentum majus
 Mesoappendix
 Mesocolon sigmoideum CAVITAS PERITONEI
 Radix mesocolon sigmoideum  Cavitas peritonei major
Skeletopi: fossa iliaca sinistra – S2 Dibagi oleh mesocolon transversum menjadi:
1. Kompartemen supracolica, berisi gaster,  Radix mesenterii
hepar, dan lien Skeletopi: L2 kiri – fossa iliaca dextra
2. Kompartemen infracolica, berada di  Radix mesenterii melintasi:
balakang omentum majus dan berisi - Pars ascendens duodenum
intestinum tenue, colon ascendens dan - Pars inferior duodenum
colon descendens; dibagi oleh - Aorta abdominalis
mesenterium menjadi: - V. cava inferior
- spatium infracolica dextra - Ureter dexter
- spatium infracolica sinistra - M. psoas major dextra
Paracolic gutter: alur antara bagian lateral - A/V. gonadalis dextra
colon ascendens atau descendens dengan  Bedanya, kalau jejunum itu:
dinding abdomen posterolateral yang 1. 2/5 intestinum tenue
menghubungkan kompartemen supracolica 2. Dindingnya lebih tebal
dengan infracolica. 3. Diameter lebih besar
 Cavitas peritonei minor (bursa omentalis), 4. Warnanya lebih merah karena lebih
batas-batasnya: banyak vaskularisasinya
- Kranial: lobus caudatus hepatis 5. Plicae sirkularis lebih banyak, tebal, dan
- Ventral: omentum minus, gaster tinggi
- Kaudal: mesocolon transversum, colon 6. Vasa recta lebih panjang
transversum 7. Arcade simpel
- Dorsal: peritoneum parietal yang 8. Plaque Peyeri lebih sedikit
menutupi caput dan corpus pancreatic 9. Lemak pada mesenterium lebih sedikit
- Kiri: omentum majus, cauda pancreatis,  Vasa recta: terdapat di mesenterium, tegak
lien  Arcade: terdapat di mesenterium, bentuk
 Pada bursa omentalis, terdapat melengkung
recessus superior et inferior
 Foramen epiploicum (Winslowi)   Limfonodi dalam mesenterium:
penghubung dua cavitas di atas, batas- - Lnn. juxtaintestinal, di dekat dinding usus
batasnya: - Lnn. mesenterica
- Kranial: proc. caudatus - Lnn. centralis superior, di bagian
- Ventral: Lig. hepatoduodenal proksimal A. mesenterica superior
- Kaudal: pars superior duodeni  Diverticulum ilei (Meckel)  sisa ductus
- Dorsal: peritoneum parietal yang omphaloentericus, terletak di 1 meter dari
menutupi V. cava inferior akhir ileum
 ♀ Excavatio rectovesicalis
 ♂ Excavatio rectouterina/cavum Douglas, CAECUM
Excavatio rectovesicalis  Skeletopi: fossa iliaca dextra
 Ostium abdominal tubae uterinae  Organ intraperitonal, tanpa penggantung
 Secara embriologis cavitas peritonei berasal  Junctio ileocaecal: batas ileum – caecum
dari coelom  Recessus ileocaecal superior
 Recessus ileocaecal inferior
 Ostium ileocaecal
 Valvula ileocaecal: labium superius et
LOWER GIT inferius, frenulum
 In living person:
JEJUNUM & ILEUM Ostium ileocaecal  ostium ilealis
 Panjang total 6-7 m Valvula ileocaecal  papilla ilealis
 Organ intraperitonal  Ostium appendix vermiformis
 Penggantung: mesenterium
 Taenia coli: taenia libera, mesocolica,  Organ retroperitoneal & subperitoneal
omentalis  ketiganya ke arah oral bersatu  Junctio rectosigmoid: batas colon sigmoid –
di pangkal appendix. rectum, anterior VS3 (tidak terdapat taenia
coli)
APPENDIX VERMIFORMIS  Flexura sacralis: arah ke belakang, mengikuti
 Organ intraperitonal lengkung sacrum
 Penggantung: mesoappendix  Flexura anorectal/perinealis: karena
 Proyeksi pangkal appendix: titik McBurney terdapat M. puborectal
(1/3 lateral garis Monroe, yaitu garis yang  Flexura lateralis (tampak depan)
menghubungkan SIAS kanan dan umbilicus)  Sinister  plica recti transversa superior et
 Titik Lanz: pada 1/3 dextra garis khayal inferior
penghubung SIAS dextra et sinistra  Dexter  plica recti transversa media
 Posisi appendix antara lain:  Ampulla recti
- Retrocaecal: di belakang caecum, paling
banyak (64 %) CANALIS ANALIS
- Preileal: di atas ileum  Junctio anorectal: batas rectum – anus
- Retroileal: di belakang ileum  Columna analis
- Pelvis minor (intrapelvis): di bawah linea  Sinus analis: ruangan di antara columna
terminalis analis
 Valvula analis
COLON  Linea pectinata/dentata/mucocutan:
 Colon terdiri atas pars ascendens, peralihan mukosa (endoderm) menjadi
transversum, descendens, dan sigmoideum cutan (ectoderm/proctodeum)
 Flexura coli dextra/hepatica  L2 kanan  White line of Hilton, junctio anocutan,
 Flexura coli sinistra/splenica  L1 kiri, intersphincteric line:
terhubung dengan diafragma melalui Lig. batas akhir M. sphincter ani internus
phrenicocolica  Pecten analis: di antara linea pectinata dan
 Paracolic gutter dextra white line of Hilton
 Paracolic gutter sinistra  M. levator ani, terdiri atas:
 Intraperitoneal: caecum, colon transversum, - M. puborectalis
colon sigmoideum - M. pubococcygeus
 Retroperitoneal: colon ascendens, colon - M. iliococcygeus
descendens, rectum  M. sphincter ani internus
 Haustra, incisura, plica semilunaris Pada 2/3 superior canalis analis, berupa otot
 Stratum longitudinalis  taenia coli: polos, involunter, inervasi oleh:
- Taenia libera  di ventral pada colon - Simpatis: N. rectalis superior & plexus
ascendens et descendens, di kaudal pada hipogastricus
colon transversum - Parasimpatis: N. errigentes
- Taenia mesocolica  di medial pada  M. sphincter ani externus
colon ascendens et descendens, di dorsal ✓ Pada 2/3 inferior canalis analis, berupa
pada colon transversum otot skelet, volunter, inervasi oleh
- Taenia omentalis  di lateral pada colon N. rectalis inferior (cabang N. pudendus)
ascendens et descendens, di ventral  membuka/menutup anus
pada colon transversum ✓ di posterior melekat pada coccyx melalui
 Ke arah oral ketiga taenia bersatu di pangkal Lig. anococcygeal, di anterior melekat
appendix vermiformis, berakhir pada pada corpus perinei
rectosigmoid junction ✓ bagian atas bersatu dengan M.
 Appendix epiploica puborectalis

RECTUM REFLEKS DEFEKASI


 Reseptor: dinding rectum, terstimulasi oleh
regangan 2. Glandula submandibularis
 Serabut afferent: visceral afferent fibers  Letak: trigonum submandibular, fovea
 Pusat (centrum): medulla spinalis segmen submandibularis os mandibularis
S2-4  Ductus ekskretorius glandula
 Serabut efferent: Nn. splanchnici pelvic (Nn. submandibularis: ductus Wharton,
errigentes) panjang ± 5 cm, dimulai dari bagian
 Efektor: kelenjar yang terbentang di antara M.
- Otot polos dinding rectum kontraksi  mylohyoid dan M. hyoglossus
mendorong feces  N. lingualis melintas di bawah ductus
- M. sphincter ani internus relaksasi Wharton dari lateral ke medial
 Kalo belum siap BAB maka akan berkontraksi  Muara: caruncula sublingualis (papilla
secara volunter otot: sublingualis)
- M. sphincter ani externus  Vaskularisasi:
- M. levator ani (khususnya m. A./V. submentalis
puborectalis)  mempertajam sudut  Inervasi:
flexura perinealis Sensorik  N. lingualis (cab. N V/3)
Parasimpatis  ganglion
submandibularis (N VII)
Simpatis  ganglion cervical superius
 Aliran limfa: Lnn. cervicalis profundi
GLANDULA
3. Glandula sublingualis
GLANDULA SALIVALES MAJOR
 Letak: fovea sublingualis os.
- Ukuran lebih besar
mandibularis, pada dasar oris di antara
- Punya ductus ekskretorius
mandibula dan M. genioglossus
- Sekret lebih banyak, berfluktuasi tergantung
 Muara ductus ekskretorius glandula
stimulus (misal makanan, dll)
sublingualis  plica sublingualis
 Vaskularisasi:
1. Glandula parotidea
a. A./V. submentalis
 Sekresi bersifat serous
b. A./V. sublingualis
 Lokasi: fossa retromandibularis
 Inervasi sama dg glandula
 Ductus ekskretorius glandula parotidea:
submandibularis
ductus Stenson (berjalan di atas M.
GLANDULA SALIVALES MINOR
masseter lalu menembus M. buccinator)
- Ukuran lebih kecil
 Muara: vestibulum oris setinggi dens
- Terletak pada submukosa
molar ke-2 superior
- Tidak punya saluran ekskresi, langsung
 Akan ditembus oleh:
bermuara ke cavum oris
- A. carotis externa
- Sekret lebih sedikit tapi konstan
- V. retromandibularis
- Terdiri atas:
- N VII
1. Glandula palatina β
 Vaskularisasi: 2. Glandula labialis superior β
a. A. temporalis superficialis 3. Glandula labialis inferior γ
b. A. carotis externa 4. Glandula lingualis anterior α
 Inervasi: Muara: plica fimbriata
Sensorik  N. auriculotemporalis 5. Glandula lingualis posterior γ
Parasimpatis*  ganglion oticum (N IX) 6. Glandula buccalis γ
Simpatis*  ganglion cervical superius 7. Glandula molaris γ
*parasimpatis: sekretorik - Inervasi parasimpatis:
*simpatis: antisekretorik α Ganglion lingualis (N VII)
β Ganglion sphenopalatinum (N VII)  Lig. teres hepatis:
γ Ganglion oticum (N IX) - Obliterasi V. umbilicalis
- Vena yang mengikutinya Vv.
HEPAR Paraumbilicalis, bermuara ke ramus
 Pada sisi kanan setinggi costa 7-11 sinistra V. porta
 Terbentang dari hipochondrium dextra,
epigastrium, hipochondrium sinistra  Mempunyai 2 lobus anatomis:
 Facies diafragmatica 1. Lobus dextra (yang paling besar)
 Facies visceralis 2. Lobus sinistra
 Margo inferior  Mempunyai 2 lobus accesorius:
 Recessus subphrenicus dextra et sinistra 1. Lobus quadratus, anteroinferior
dibatasi oleh Lig. falciformis, terletak di 2. Lobus caudatus, posterosuperior
antara diafragma dengan facies a. Proc. caudatus, di antara V. cava
diafragmatica hepar anterosuperior inferior dan porta hepatis,
 Lig. falciformis: menghubungkan hepar ke menghubungkan lobus dextra
dinding abdomen anterior dengan lobus caudatus
 Spatium subhepatica, bagian kompartemen b. Proc. papillaris
supracolica di bawah hepar  Pada lobus sinistra:
 Recessus hepatorenal, di antara permukaan 1. Impressio esophagea
visceral hepar dengan renal dan glandula 2. Impressio gastrica
suprarenalis dextra 3. Tuber omentalis (dihubungkan dengan
curvatura minor oleh omentum minus)
 Facies diafragmatica yang tidak tertutupi  Pada lobus dextra:
oleh peritoneum visceral: area nuda, 1. Impressio duodenalis
terdapat sulcus vena cava inferior 2. Impressio suprarenalis
 Lig. coronarium: pelipatan peritoneum yang 3. Impressio renalis
menempelkan ke diafragma 4. Impressio colica
- Lamina anterior  Pembagian lobus dexter et sinister:
- Lamina posterior 1. Anatomis
 Lig. triangulare dextra: pertemuan kedua Anterior: Lig. falciformis
lamina Lig. coronarium di dextra Posterior: fissura sagittalis sinistra
 Lig. triangulare sinistra: pertemuan kedua 2. Fisiologis
lamina Lig. coronarium di sinistra, berdasarkan vaskularisasi A. hepatica
terdapat appendix fibrosa hepatis propria dan V. portae hepatis
 Facies visceralis yang tidak tertutupi oleh Anterior: Cantlie line, garis khayal yang
peritoneum visceral: ditarik dari V. cava inferior – fundus
1. Fossa vesica fellea vesica fellea
2. Daerah porta hepatis Posterior: fissura sagittalis dextra
Yang lewat porta hepatis: trias porta   Segmen pada hepar:
A. hepatica propria, V. porta hepatis, I : segmen posterior (caudatus)
ductus hepaticus communis II : segmen lateral posterior sinistra
III : segmen lateral anterior sinistra
 Fissura sagittalis dextra: IV : segmen medial sinistra
- Fossa vesica fellea V : segmen medial anterior dextra
- Sulcus vena cava inferior VI : segmen lateral anterior dextra
 Fissura sagittalis sinistra: VII : segmen lateral posterior dextra
- fissura ligamenti teretis, terdapat Lig. VIII: segmen medial posterior dextra
teres hepatis  Capsula fibrosa hepar : capsula Glisson
- fissura ligamenti venosi, terdapat Lig.
venosum: obliterasi ductus venosus  Vaskularisasi:
1. V. porta hepatis, 75-80% darah  Vaskularisasi:
2. A. hepatica, 20-25% darah A. cystica (cab. A. hepatica dextra)
 Inervasi:  Inervasi
Simpatis: plexus coeliacus Simpatis: plexus coeliacus
Parasimpatis: N. vagus Parasimpatis: N. vagus yang bergabung di
Keduanya berada pada plexus hepaticus plexus coeliacus
 Aliran limfa: Somatik afferent: N. phrenicus dextra
1. Lnn. hepatici (sepanjang ductus dan vasa  Parasimpatis  kontraksi vesica fellea &
hepatica pada omentum minus) relaksasi sphincter pada ampulla Vater,
 Lnn. coeliaci  cisterna chyli umumnya distimulasi oleh hormon CCK
(pelebaran pada akhir inferior ductus  Aliran limfa:
thoracicus, setinggi VL2) 1. Lnn. hepatici
2. Lnn. phrenici  Lnn. mediastinalis 2. Lnn. cystic
posterior Keduanya bermuara ke Lnn. coeliacus

ANASTOMOSIS PORTOCAVAL PANKREAS


(anastomosis antara sistem vena sistemik  Melintasi corpus vertebra L1-2
dengan sistem vena porta)  Menghasilkan:
1. Pada submukosa esophagus inferior - Sekresi eksocrine (pancreatic juice dari
Porta: V. gastrica sinistra sel acinar)  masuk duodenum melalui
Cava : V. esophagealis ductus pancreaticus major et accesorius
2. Pada regio paraumbilicus - Sekresi endocrine (glucagon & insulin
Porta: V. paraumbilicalis dari pancreatic islets of Langerhans) 
Cava : V. epigastrica superficialis masuk aliran darah
3. Pada submukosa canalis analis  Caput, collum, corpus,cauda
Porta: V. rectalis superior  Caput pancreas berbentuk C, melekat pada
Cava : V. rectalis media et inferior aspek medial duodenum pars descendens
4. Pada daerah posterior viscera dan horizontal
retroperitoneal sekunder  Proc. uncinatus, pada bagian medial &
Porta: V. colica sinistra inferior caput pancreas, di belakang A./V.
Cava : V. lumbalis ascendens mesenterica superior
 Incisura pancreatica  dilewati oleh A./V.
VESICA FELLEA
mesenterica superior
 7-10 cm
 Collum pancreas (1,5-2 cm):
 Fundus, corpus, collum bag. posterior merupakan tempat
 Proyeksi fundus  kartilago costa 9 dextra persatuan V. mesenterica superior + V.
linea midclavicularis lienalis menjadi V. porta hepatis
 Ductus cysticus  Corpus pancreas melintasi aorta dan VL2
 Ductus choledocus  Intraperitoneal: cauda  masuk hilus
 Tunica mucosa ductus cysticus  plica lienalis, lainnya retroperitoneal
spiralis (Heister)  Ductus pancreaticus major: cauda 
 Fungsi: menyimpan & memekatkan parenkim pancreas  caput, kemudian
empedu menuju inferior bersatu dengan ductus
 M. sphincter Oddi: choledocus di ampula Vater yang bermuara
- M. sphincter ductus choledocus pada papilla duodeni major
- M. sphincter ductus pancreaticus  Ductus pancreaticus major bermuara pada
- M. sphincter ampulla papilla duodeni minor
 Trigonum cystohepatica (Callot), dibatasi  Vaskularisasi:
oleh: ductus hepaticus communis, ductus Rr. pancreatici A. lienalis
cysticus, dan facies visceralis hepar Pada caput, terdapat arcade berasal dari:
1. A. pancreaticoduodenalis superior Parasimpatis: N. vagus yang bergabung di
anterior et posterior (cab. A. plexus coeliacus
gastroduodenalis)  Aliran limfa:
2. A. pancreaticoduodenalis inferior Lnn. pancreaticolienalis  Lnn. coeliacus
anterior et posterior (cab. A.
mesenterica superior
 A./V. lienalis  berjalan di sepanjang tepi


atas pancreas
Inervasi: plexus coeliacus & plexus
VASKULARISASI &
mesentericus superior INERVASI
 Parasimpatis  sekretomotor, dapat
distimulasi oleh secretin & CCK LABIUM
 Aliran limfa  Vaskularisasi
1. Lnn. pancreaticolienalis Labium superior:
2. Lnn. pylorici 1. R. labialis superior A. facialis
2. R. labialis superior A. infraorbitalis
LIEN Labium inferior:
 Organ limfoid terbesar 1. R. labialis inferior A. facialis
 Skeletopi: posterior costa 9-11 sinistra 2. R. labialis inferior A. mentalis
 Organ intraperitoneal  Inervasi sensorik
 Capsula lienalis (fibroelastik) Labium superior: R. labialis superior N.
 Hilus lienalis infraorbitalis (cab. N V/2)
 Batas-batas lien Labium inferior: R. labialis inferior N.
1. Anterior: gaster mentalis (cab. N V/3)
2. Posterior: diafragma  Inervasi motorik
3. Inferior: fleksura coli sinistra N. facialis (N VII)
4. Medial: ren sinistra  Aliran limfa
 Facies diafragmatica 1. Lnn. submandibularis: labium superior &
 Facies visceralis bag. lateral labium inferior
1. Facies gastrica 2. Lnn. submentales: bag. medial labium
2. Facies renalis inferior
3. Facies colica
 Margo superior (acutus/crenatus) PALATUM DURUM
 Margo inferior (obtusus)  Vaskularisasi
 Ekstremitas anterior A. palatina major  A. palatina descendens
 Ekstremitas posterior  A. maxillaris
 Ligamentum Vena: plexus venosus pterygoideus
1. Lig. lienorenalis (splenorenal)  Inervasi
2. Lig. gastrolienalis (gastrosplenica) Bagian anterior: N. nasopalatinus
 Splenomegali  skala Schuffner I-VIII Bagian posterior: N. palatinus major
IV : hingga umbilicus  A. palatina major et N. palatinus major
VIII: hingga SIAS melalui foramen palatina major
 Vaskularisasi: A./V. lienalis
 Segmen vaskular berasal dari 5 cabang A. PALATUM MOLLE
lienalis: 2 cab. pada 84% lien & 3 cab.  Vaskularisasi
sisanya A. palatina minor  A. lingualis, melalui
 Segmen avaskular foramen palatina minor
 Inervasi: Vena: plexus venosus pterygoideus
Simpatis: plexus coeliaecus  Inervasi sensorik
N. palatinus minor
 A. palatina minor et N. palatinus minor  Inervasi motorik
melalui foramen palatina minor Semua otot lamina interna et externa: N X,
 Inervasi motorik kecuali:
Semua otot penyusun palatum molle: N X, M. stylopharyngeus: N IX
kecuali M. tensor velli palatini: N V/3 M. tensor velli palatini: N V/3
 Aliran limfa
LINGUA Lnn. cervicalis profundi superioris
 Vaskularisasi
A. lingualis (cab. A. carotis eksterna): ESOPHAGUS
- A. dorsalis lingua  radix linguae  Vaskularisasi
- A. profunda lingua  corpus 1. Pars cervicalis
- A. sublingualis Rr. esophageal A. thyroidea inferior
V. profunda linguae: di antara plica fimbriata 2. Pars thoracalis
dan frenulum linguae Rr. esophageal aorta thoracalis
 Inervasi sensorik Rr. esophageal A. bronchialis
- 2/3 anterior 3. Pars abdominalis
GSA: N. lingualis (cab. N V/3) Rr. esophageal A. gastrica sinistra
SVA: N. chorda tymphani (cab. N VII) Rr. esophageal A. phrenica inferior
- 1/3 posterior + papilla vallata sinistra
GSA & SVA: N. glossopharyngeus (N IX)  V. esophagealis ( V. azygos) dan V. gastrica
*GSA = general somatic afferent (misal suhu sinistra ( V. porta hepatis) membentuk
& sentuhan) anastomosis portocaval
 Inervasi motoris:  Inervasi
Semua otot intrinsik & ekstrinsik lidah: N XII, 1. Superior
kecuali M. palatoglossus: N X Sensoris: N. laryngeus reccurens
Semua otot diafragma oris: N. mandibularis, Vasomotorik: truncus simpaticus
kecuali M. geniohyoideus: N XII cervicalis
 Limfonodi: 2. Inferior
- Ujung linguae: Lnn. submentalis Simpatis: Ganglion cervicalis superior
- 2/3 lateral anterior: Lnn. Parasimpatis: N X
submandibularis  Aliran limfa
- 2/3 medial anterior: 1. Pars cervicalis
Lnn. cervicalis profundi inferioris/ Lnn. cervicalis profundi inferior
Lnn. juguloomohyoideus Lnn. paratrachealis
- 1/3 posterior: 2. Pars thoracalis
Lnn. cervicalis profundi superioris/ Lnn. mediastinalis posterior
Lnn. jugulodigastricus 3. Pars abdominalis
Lnn. gastrica sinistra Lnn. coeliacus
PHARYNX
 Vaskularisasi GASTER
A. pharyngea ascendens  Vaskularisasi
 Vaskularisasi laryngopharynx: Arteriae
- A. thyroidea superior A. carotis - Curvatura minor  A. gastrica dextra et
eksterna sinistra
- A. thyroidea inferior  truncus - Curvatura major  A. gastroepiploica
thyrocervicalis  A. subclavia dextra dextra et sinistra
 Inervasi sensorik - Fundus & corpus bag. superior 
Nasopharynx anterosuperior: N V/2 A. gastrica brevis et A. gastrica posterior
Oropharynx : N IX Venae
Laryngopharynx : N IX
- V. gastrica sinistra et V. gastrica dextra a) A. gastroepiploica dextra
 V. porta hepatis b) A. pancreaticoduodenalis
- V. gastrica posterior et V. gastroepiploica superior
sinistra  V. lienalis 2. A. lienalis
- V. gastroepiploica dextra  a. A. gastrica posterior
V. mesenterica superior b. A. gastroepiploica sinister
- V. mesenterica inferior bermuara ke V. c. A. gastrica breves
lienalis d. Rr. pancreatici
- V. lienalis + V. mesenterica superior = e. Rr. lienalis
V. portae hepatis  hepar  V. hepatica 3. A. gastrica sinistra
 V. cava inferior
 Inervasi A. mesenterica superior
Simpatis: Nn. splanchnici major 1. A. pancreaticoduodenalis inferior
Parasimpatis: 2. Aa. jejunales
- Truncus vagalis anterior (berasal dari N. 3. Aa. Ileales
vagus sinistra) 4. A. ileocolica  A. appendicularis
- Truncus vagalis posterior (berasal dari N. 5. A. colica dextra
vagus dextra) 6. A. colica media
 Aliran limfa
- Curvatura minor  Lnn. gastrici sinistri A. mesenterica inferior:
 Lnn. coeliaci 1. A. colica sinistra
- Curvatura major (kranial)  Lnn. 2. A. sigmoidea
pancreaticolienalis  Lnn. coeliaci 3. A. rectalis superior
- Curvatura major (kaudal)  Lnn.
gastroepiploici dextri  Lnn. coeliaci *A. iliaca interna:
a. A. rectalis media
b. A. pudenda interna  A. rectalis inferior
Klasifikasi organ:
I.Foregut: esophagus – duodenum proksimal
papilla duodeni major; hepar, billiary INERVASI
apparatus, pancreas
B C*
II.Midgut: duodenum distal papilla duodeni Medulla spinalis
afferent
major – 2/3 proksimal colon transversum
A
III.Hindgut: 1/3 distal colon transversum – upper
E*
part anus (linea dentata)

ARTERIA
D*
Aorta abdominalis, mempercabangkan:
1. Truncus coeliacus (setinggi VT12)  foregut
2. A. mesenterica superior (VL1)  midgut
3. A. mesenterica inferior (VL3)  hindgut efferent
Organ I, II, III
Truncus coeliacus
1. A. hepatica communis *C: badan sel presinaps/badan sel serabut
a. 1) A. hepatica propria preganglionik
a) A. hepatica dextra  A. cystica *D: badan sel postsinaps/badan sel serabut
b) A. hepatica sinistra postganglionik
2) A. gastrica dextra *E: serabut preganglionik
b. 1) A. supraduodenalis
2) A. gastroduodenalis SIMPATIS
 Menuju ganglion sebelum ke organ
 Thoracolumbal A. Ganglion
T1-5 cor et pulmo I Ganglion jugulare/nodusum
T6-9 foregut II Ganglion jugulare/nodusum
T9-10 midgut III Ganglion spinalis S2-4
L1-3 hindgut B. Nucleus
I Nucleus tractus solitarii Nn. vagi
Efek: II Nucleus tractus solitarii Nn. vagi
1. Penghambatan sekresi kelenjar III Nucleus cornu dorsalis segmen S2-4
2. Vasokonstriksi pembuluh darah C. Nucleus
3. Relaksasi otot-otot dinding vesica fellea, I Nucleus dorsalis vagi
gaster, dan usus II Nucleus dorsalis vagi
4. Kontraksi otot sphincter III Nucleus intermedius S2-4
D. Ganglion organ I-III
A. Ganglion spinalis  Plexus myentericus (Auerbach)
I T6-9  Plexus submukosa (Meissner)
II T10-12 E. I N. vagus
III L1-3 II N. vagus
B. Nucleus cornu dorsalis segmen III Nn. splanchnici pelvic/errigentes
I T6-9
II T10-12 ALIRAN LIMFA
III L1-3  Jejunum et ileum  Lnn. juxta-intestinal 
C. Nucleus intermediolateralis Lnn. mesenterici  Lnn. mesenterici
I T6-9 superior
II T10-12  Caecum + appendix  Lnn. ileocolici  Lnn.
III L1-3 mesenterici superior
D. Ganglion  Colon ascendens et transversum  Lnn.
I G. coeliacum epicolic et paracolic  Lnn. colica dextra et
II G. mesentericum superius media  Lnn. mesenterici superior
III G. mesentericum inferius  Colon descendens et sigmoideum  Lnn.
E. Nervus epicolic et paracolic  Lnn. colica sinistra 
I T6-9  Nn. splanchnici major Lnn. mesenterici inferior
II T10-12  Nn. splanchnici minor  Rectum:
III L1-3  Nn. splanchnici lumbalis - ½ superior: Lnn. pararectales  Lnn.
mesenterici inferior  Lnn. lumbales/
PARASIMPATIS aortici
 Ganglion berada dekat dengan organ - ½ inferior: Lnn. sacrales, Lnn. iliaci interni
 Craniosacral  Canalis analis:
Nervus cranialis I-XI - Superior linea pectinata: Lnn. iliaci interni
N VII  ganglion submandibularis - Inferior linea pectinata: Lnn. inguinales
N IX  ganglion oticum superficiales
NX foregut & midgut
S2-4 hindgut

Efek:
1. Sekresi kelenjar
2. Vasodilatasi pembuluh darah We are extremely grateful to dr. Jun who assisted us
3. Kontraksi otot-otot dinding vesica fellea, through his critical analysis and review of an initial
gaster, dan usus draft of this manuscript….
4. Relaksasi otot sphincter
-18.47 WIB, 02/01/10-
Referensi
- Rangkuman Anatomi dr. Jun
- Practical Guide Block 1.3
- Atlas Anatomi Manusia Sobotta
- Clinically Oriented Anatomy, Keith L. Moore

You might also like