Pitanja za I parcijalu

1. Principi i osnovi djelovanja hidrauličkih sistema, nacrtati principijelno blok šemu hidrauličkog sistema.
2. Stišljivost fluida (objasniti, napisati izraz i nacrtati dijagram kako se mijenja zapremina fluida u odnosu na pritisak)?
3. Strujanje tečnosti kroz lokalne otpore?
4. Strujanje fluida kroz žljebove i zazore?
5. Strujanje tečnosti kroz cjevovode (objasniti, nacrtati sliku, i izvesti izraz za linijske gubitke)?
6. Bernulijeva jednačina (dodatno : strujanje tečnosti kroz cjevovode) ?
7. Nacrtati otvoreni, poluzatvoreni i zatvoni hidraulički sistem (sve komponente označiti) i opisati pricip rada.
8. Usisni pritisak zapreminski pumpi?
9. Kapacitet zapreminskih pumpi , nacrtati dijagram. Promjena kapaciteta zapreminske pumpe i koeficient iskorištenja u
odnosu na promjenu pritiska?
10. Klipno –aksijalne pumpe sa nagnutim diskom. Djelovanje sile na radni klip klipno-aksijalne pumpe sa nagnutim diskom?
11. Klipno – aksijalne pumpe sa nagnutim dobošem ?
12. Napisati izraze za proračun kapaciteta radijalno – klipne pumpe, i docrtati na slici shemu djelovanja sila kod navedenih
hidrauličkih pumpi?
13. Osnovni radi parametri zapreminskih hidro pumpi?
14. Potisni pritisak zapreminskih pumpi?
15. Zupčaste pumpe (nacrtati shemu, objasniti princip rada, prednosti i nedostatci)?
16. Zupčaste pumpe sa unutrašnjim ozubljenjem?
17. Proračun konstruktivnih parametara zupčaste pumpe?
18. Proračun konstruktivnih parametara zupčaste pumpe i objasniti rad zupcastih hidrauličkih pumpi sa vanjskim ozubljenjem ?
19. Nacrtati dijagram promjene kapaciteta kod višeklipnih pumpi i objasniti?
20. Konstruktivni parametri krilne pumpe (dimenzije, slika, proračun)?
21. Proračun kapaciteta i momenta rotacije radijalno - klipnih pumpi?
22. Uticaj konstrukcije sabirne ploče na promjenu pritiska (kod klipno – aksijalnih pumpi) – nacrtati dijagram promjene pritiska u
jednom cilindru pumpe za jedan obrtaj – objasniti te nacrtati navedeni dijagram promjena pritiska kod hidrauličkih pumpi sa
poboljšanjem?
23. Na slici je prikazan shematski prikaz radijalno klipne pumpe (dopisati naziv elemenata za pozicije sa slike), opisati rad
hidrauličke pumpe i napisati izraze za proračun kapaciteta i momenta rotacije?
24. Elementi za transformaciju energije – Hidromotori (slika i osnovni izrazi za proračun hidromotora)
25. Zakretni hidraulički hidromotori?
26. Zakretni motori (nacrtati sheme , objaniti pricip rada, prednosti i nedostatci)?
27. Zakretni motori (na slici je prikazan zakretni hidraulički motor, potrebno je dopisati nazive pozicija sa slike)?
28. Hidrocilindri (nacrtati šeme, objasniti pricip rada, proračun hidrauličkih cilindara)?
29. Proračun hidrauličkih cilindarana izvijanje?
30. Docrtati hidrauličku šemu sa razvodnikom 3/2 i ostalim hidrauličkim elementima i objasniti princip radahidrauličkog
razvodnika 3/2?
31. Nacrtati shemu direktnog hidraulički upravljanog razvodnog ventila 4/3 i objasniti?
32. Hidroakumulatori (nacrtati sheme, objasniti princip rada)?
33. Zadatak hidrauličkih akumulatora u hidrauličkom sistemu (nacrtati hidrauličku šemu sa hidroakulumatorom i objasniti)?
34. Princip radnog djelovanja hidraulickih pumpi te podjela hidropumpi ?
35. Preklapanje površina kod razvodnih ventila sa cilindričnim klipom ( objasniti, nacrtati slike )?
36. Ventili za ograničenje pritiska (nacrtati šeme, objasnti princip rada)?
37. Nepovratni ventili sa hidrauličkim upravljanjem (dodatno nacrtati shemu hidrauličkog sistema sa nepovratnim ventilom
hidraulički upravljan dvostranog djelovanja) ?
38. Nacrtati shemu hidrauličkog sistema sa neporatnim ventilom dvostranog djelovanja?
39. Nacrtati hidraulički sistem sa ugradbenim nepovratnim ventilima jednostranog djelovanja pri čemu je nepovratni ventil
postavljen u jednom vodu?
40. Regulatori pritiska (dodatno docrtati shemu hidrauličkog sistema sa ugrađenim regulatorom pritiska).

1. Principi i osnove djelovanja hidrauličkih sistema, nacrtati principijelno blok šemu hidrauličkog
sistema.
Principi djelovanja hidrauličkog sistema
Kao i svaki sistem, Hidraulički sistem se sastoji od više povezanih komponenata (u ovom slučaju
hidrauličkih.) Pod hidrauličkim prenosnikom (tj. komponentom HS) podrazumjeva se uređaj u kome se
pomoću tečnosti prenosi energija sa jednog mjesta na drugo, a u istom uređaju obavljaju se i druge
 funkcije: transformacija jednog oblika energije u drugi (pumpe, H motori), regulisanje smjera kretanja
tečnosti (razvodnici) i regulacija protoka i pritiska (ventili).
Hidraulički sistem (bez obzira na stepen složenosti) sastoji se od tri glavna dijela:
1.) Pogonski agregat: pretvarač električne, toplotne ili mehaničke u hidrauličku energiju.
Izvor (elektromotor, sus motor...) ; pretvarač energije- zapreminska pumpa (zupčasta, krilna,
klipna, vijčana...);
2.) Upravno regulirajući element (usmjerava energiju ka željenom izvršnom organu): razvodnik, ventil
(za regulaciju pritiska, za regulaciju protoka...);
3.) Izvršni organ: pretvarač hidrauličke u mehaničku energiju.
Pretvarač energije - hidraulički motor (linearni, rotacioni ili zakretni) ; korisnik energije (proizvodna
mašina, transportno sredstvo..).
Opis procesa :
Električna energija se pretvara u mehaničku energiju pomoću elektro motora (toplotna pomoću SUS
motora). Ta energija se pomoću rotirajućih elemenata pumpe dovodi do njenog rotora, u kome se
transformiše u hidrauličku energiju. Pomoću fluida, energija se kroz cjevovode transportuje do
hidrauličkog motora u kojem se ponovo pretvara u mehaničku nakon čega se ta energija predaje
izvršnom organu – najčešće kinematskom mehanizmu.

2. Stišljivost fluida (objasniti, napisati izraz i nacrtati dijagram kako se mijenja zapremina fluida u odnosu
na pritisak). Stišljivost ulja?
Stišljivost
Stišljivost je osobina fluida da mijenja svoju zapreminu (gustinu) pri promjeni pritiska i (ili)
temperature.
Povećanjem pritiska zapremina fluida se smanjuje. Obim smanjenja zapremine se izražava
koeficijentom stišljivosti β koji predstavlja relativnu promjenu zapremine fluida po jedinici pritiska:

- greška, treba: Vo(1-Δp·β)

V0 – početna zapremina
V – zapremina na pritisku p
- Koeficijent stišljivosti fluida se dobija eksperimentalnim putem, na njega utiču veličine pritiska,
temperature i vrste termodinamičke promjene.
Recipročna vrijednost koeficienta stišljivosti β naziva se modul elastičnosti tečnosti E=1/β [N/m 2].

Dijagram:
Promjena zapremine fluida u zavisnosti od
promjene pritiska i temperature.
1-adijabatska promjena
2-izotermska promjena

3. Strujanje tečnosti kroz lokalne otpore?

Strujanje tečnosti kroz lokalne otpore (lokalni gubitci)
Lokalni otpori nastaju na mjestima na kojima dolazi do promjene brzine strujanja fluida i promjene
oblika strujnice.
 Svi lokalni otpori se mogu podijelit u 4 grupe:
1. Otpori u elementima u kojima je pad pritiska vezan za promjenu površine presjeka (suženje /
proširenje),
2. Otpori u elementima u kojima je pad pritiska vezan za promjenu pravca strujanja fluida (koljeno i
sl.),
3. Otpori u elementima u kojima dolazi do razdvajanja ili skupljanja dva ili više tokova (račve, T
ogranci),
4. Otpori u komponentama hidrauličkog sistema (razvodnici, ventili, filteri….).

Jednačina za izračunavanje lokalnog otpora je:

Koeficient ξ =λ(l/d) zavisi od vrste lokalnog otpora, odeđen je eksperimentalno (njegova vrijednost se
uzima iz tabele).

4. Strujanje tečnosti kroz cjevovode (objasniti, nacrtati sliku, i izvesti izraz za linijske gubitke)?
Strujanje tečnosti kroz cjevovode, linijski otpori (gubitci)
Ako se posmatra segment tečnosti u sred cjevovoda (slika), valjkastog oblika dužine l i poluprečnika y,
koji se nalazi u stacionarnom toku, na njega djeluju dvije sile:
-Sila pritiska koja nastoji da održi kretanje Fp=A·ΔP=A·(p1-p2)=y 2∏(p1-p2)
-Sila trenja koja nastoji da zaustavi kretanje Ft= Acη(dv/dy) =2 y ∏lη (dv/dy)
η-dinamička viskoznost

Brzina lamele tečnosti uz sami zid cijevi jednaka je nuli, a u osi je najveća:
vmax=r2[(p1-p2)/(4ηl)] η=vρ -dinamička viskoznost
Pad pritiska za laminarno strujanje: ∆p=λρ(l/d)(v 2/2)
Koeficient λ je samo u funkciji od Reynoldsovog broja: λ=64/Re
Reynoldsov broj: Re=vd/ν ν-koeficient kinematske viskoznosti
(Re<2300 - laminarno strujanje; - 2300<Re<4000 prelazno; Re>4000 - turbulentno strujanje)
Za turbulentno stujanje koeficient λ se računa kao: λ=0,3164Re -0,25
5. Strujanje fluida kroz žljebove i zazore?
Strujanje fluida kroz žljebove i zazore
Pod zazorom se podrazumjeva prostor (malih dimenzija) u hidrauličkoj komponenti ograničen
metalnim površinama i ispunjen uljem. Veličina zazora kod hidrauličkih komponenti se najčešće kreće
do 20 [µm] (i zavisi od radnog pritiska, dimenzije elemenata i viskoznosti ulja). Proticanje između dvije
površine (tj. kroz zazor) se može posmatrati kao:
1). Posljedica kretanja jedne ili dvije površine koje obrazuju zazor,
2). Posljedica djelovanja razlike pritiska ispred i iza ploče koje obrazuju zazor i koje miruju.

a). Jedna ploča miruje, a druga se kreće

b). Obje ploče miruju (zazor posmatramo kao cjevovod, proticanje usljed razlike pritisaka)
Protok kroz zazor se dobiva kada u jednačini za protok umjesto najveće stavimo srednju vrijednost
brzine strujanja fluida: Q=vsrA=vsrbs ; b - širina zazora, s – debljina zazora

U svakoj hidrauličkoj kompunenti, ostvaruje se kontakt između pokretne i nepokretne površine u

uslovima gdje je su različiti pritisci ispred i iza tih površina npr između klipa i cilindra (koncentrični
prstenasti zazor / ekscentrični prstenasti zazor), između zuba zupčanika i kućišta... Da pi se sprečio
uticaj zazora (naručito kod hidrocilindara) koriste se zaptivači.

6. Bernulijeva jednačina (dodatno : strujanje tečnosti kroz cjevovode)?

Bernulijeva jednačina
Bernulijeva jednačina predstavlja osnovnu jednačinu u hidraulici, kojom se kod stacionarnog strujanja
postavlja odnos između brzine strujanja, pritiska i položaja tačke (u kojoj mjerimo brzinu strujanja i
pritisak) u odnosu na ravan mjerenja.
 Bernulijeva jednačina predstavlja osnovnu jednačinu u hidraulici, koja povezuje brzinu strujanja,
pritisak i položaj tačke (u kojoj mjerimo brzinu strujanja i pritisak) u odnosu na ravan mjerenja.
Na slici je prikazan segment cijevi promjenjljivog prečnika i pravca, pa se duž nje mijenjaju pritisak,
brzina i visina. Analizira se strujanje nestišljivog fluida u idealnim uslovima kada nema otpora u
cjevovodu.
Bernulijeva jednačina predstavlja zakon o održanju energije (I zakon Termodinamike). Ona je zbir
kinetičke, potencijalne i energije izražene pritiskom.
p+ρgh+ρ(v2/2)=const
p - energija izražena pritiskom; ρgh- potencijalna (visinska) energija; ρ(v 2/2)- kinetička energija.

B.J.(1-2): p1+ρgh1+ρ(v12/2)=p2+ρgh2+ρ(v22/2)
Kod realnih sistema jednačina se može napisati u slijedećem obliku:
p1+ρgh1+ρ(v12/2)=p2+ρgh2+ρ(v22/2)+∆pg gdje ∆pg predstavlja gubitke pritiska (padove) koji mogu biti
linijski i lokalni.

7. Nacrtati otvoreni, poluzatvoreni i zatvoreni hidraulički sistem (sve komponente označiti) i opisati
pricip rada.
Otvoreni, poluzatvoreni i zatvoreni hidraulički sistem
Postoje tri osnovna tipa hidrauličkih sistema: otvoreni, poluzatovoreni i zatvoreni.
Otvoreni:
Na slici je prikazana shema otvorenog
hidrauličkog sistema. U trenutnom položaju
elektromagnetnog razvodnika klip hidro cilindra
miruje, ako razvodnik pomjerimo u desno klip bi
se pomjerao u lijevo (povratni hod), a ako bi ga
pomjerili u lijevo klip hidrauličkog cilindra bi se
kretao u desno (radni hod).
Iz rezervoara pumpa usisava ulje i potiskuje ga
prema elektromagnetnom razvodnom ventilu.
Elektro magneti nisu pod naponom pa opruge
centriraju klip ventila u središnji položaj. Iz
sheme se vidi da će ulje oticati u rezervoar, pa se
zbog toga ovaj položaj naziva i rasteretni jer
pumpa radi pod niskim pritiskom koji je jednak
suprostavljajućim pritiscima (linijskim u
cjevovodima i lokalnim na razvodniku). Druga
dva položaja se nazivaju radni položaji (gubitci...)
Poluzatvoreni: Na slici je prikazana shema poluzatvorenog
hidrauličkog sistema.
U trenutnom položaju elektromagnetnog
razvodnika klip hidrauličkog cilindra se kreće
u desno. Ako bi razvodnik pomjerili u drugi
položaj klip bi obavljao povratni hod. U
poluzatvorenom hidrauličkom sistemu
nemamo neutralni položaj , ali kada klip
dođe u krajnji položaj signalima se isključuje
sistem. Pumpa i dalje radi, ali se ulje preko
ventila za ograničenje pritiska odvodi u
rezervoar. U ovom slučaju sistem je stalno
izložen visokom pritisku, a energija koja se
troši je proporcionalna kapacitetu pumpe i
pritiska koji vlada u sistemu.

Zatvoreni:

Na slici je prikazana shema zatvorenog hidrauličkog sistema. Zatvoreni hidraulički sistemi se

najčešće koriste kada se za radni i povratni hod klipa cilindra ili rotora hidrauličkog motora može
koristiti količina ulja iz povratne grane koja bi se kod otvorenog HS vraćala u rezervoar. U
 zatvorenim hidrauličkim sistemima se koriste pumpe dvosmjernog dejstva. Na ovaj način se
ostvaruje zatvoreni sistem cirkulacije, međutim zbog neidealnosti uvijek imamo gubitke pa se
zbog toga mora obezbjediti dodatno napajnje uljem iz rezervoara.

8. Docrtati hidrauličku šemu sa razvodnikom 3/2 i ostalim hidrauličkim elementima i objasniti princip
rada hidrauličkog razvodnika 3/2?
9. Nacrtati shemu direktnog hidraulički upravljanog razvodnog ventila 4/3 i objasniti?
Razvodni ventil 4/3 - direktno upravljan

Shema razvodnog ventila 4/3 (direktno upravljanog)

Razvodni ventil 4/3 se sastoji od 3 položaja sa po 4 priključka, upravljanje se vrši pomoću
elektromagneta. Ako se elektro magneti ne nalaze pod naponom opruge centriraju klip ventila u
središnji položaj koji se naziva i neutralni (rasteretni) položaj. Druga dva položaja se nazivaju radni
položaji. Ako razvodnik želimo pomjeriti u desno potrebno je dovesti napon na desni elektromagnet
kako bi privukao razvodnik. Na taj način stavljamo u funkciju lijevi položaj razvodnika što će omogućiti
cirkulaciju ulja kroz sistem u određenom smijeru. Na isti način bi stavili desni položaj razvodnika u
funkciju pri čemu bi se promijenio smijer cirkulacije ulja kroz sistem.

10. Princip radnog djelovanja hidrauličkih pumpi te podjela hidropumpi?

Princip rada hidrauličkih pumpi, podjela hidropumpi
Hidropumpe su osnovne komponente hidrauličkih sistema.
Hidropumpom se naziva hidraulički uređaj koji mehaničku energiju pogonskog motora (elektro ili SUS
motora) pretvara u hidrauličku energiju fluida (energiju pritiska). Mogu biti strujne (hidrodinamičke -
centrifugalne) i zapreminske (hidrostatičke). Strujne (centrifugalne pumpe se uglavnom koriste za
transport fluida tj. kod HS kod kojih je potrebno savladati linijske i lokalne gubitke u cjevovodima
(nema aktuatora na kojima su veliku gubitci odnosno padovi pritiska). Karakteriše ih nizak pritisak i
veliki kapacitet.Pumpa predstavlja generator hidrauličke energije i veoma je slična generatoru
električne energije jer joj je kapacitet konstantan, a pritisak zavisi od veličine suprostavljajućih otpora.
- Kod hidrauličkih sistema koriste se zapreminske pumpe.
-Zapreminske pumpe (u zavisnosti od radnog elementa) mogu biti: zupčaste pumpe, krilne, klipne,
vijčane pumpe.
- Do punjenja i potiskivanja tečnosti dolazi uslijed promjene (smanjenja, odnosno povećanja)
zapremine radne komore (povećanje=> stvaranje vakuma=> usisavanje ; smanjenje=> potiskivanje).
- Utiskivanje i potiskivanje tečnosti vrši se u toku procesa: translatornog, obrtno translatornog ili
obrtnog kretanja radnih elemenata.
- Pod radnim elementom podrazumijeva se onaj dio pumpe (klip, zupčanik, krilce…) koji dovodi do
promjene zapremine usisne i potisne komore.
- Veličina pritiska tečnosti nije određena konstruktivnim karakteristikama pumpe, već ona je funkcija
veličine ukupnih suprotstavljajućih otpora u sistemu (pritisak pumpe jednak je sumi svih pritisaka tj.
gubitaka pritisaka u sistemu, dakle veličina pritiska tečnosti zavisi od broja i vrste komponenti HS.)

11. Osnovni radni parametri zapreminskih hidropumpi?

Osnovni radni parametri zapreminskih hidropumpi
 [1,2-rezervoari ; 3-pumpa ; 4,5- manometri (vakuumometri)]
Stvarna vrijednost momenta M1 na pogonskom vratilu mora biti veća od vrijednosti Mo,
V – zapremina radne komore pumpe.

- Razlika snaga predstavlja izgubljeni dio snage ΔN, koji se zbog savladavanja unutrašnjih sila trenja i
proticanja ulja pod pritiskom kroz zazore pretvara u toplotnu energiju. ΔN=N1-N

12. Usisni pritisak zapreminski pumpi?

Usisni pritisak zapreminski pumpi
- Usisno djelovanje pumpe se obezbjeđuje stvaranjem vakuuma u unutrašnjosti pumpe.
- Vakuum predstavlja razliku između atmosferskog pritiska i pritiska u razrjeđenom prostoru.
Pv=Pa-Pr Vakum se može kretati u granicama od 0 (Pr=Pa) do 9,81·10 4[N/m2]
 Možemo zaključiti slijedeće:
A. Usisna moć pumpe je funkcija njene sposobnosti da se u usisnim komorama stvori potpritisak
određene veličine,
B. Ako se vrši usis fluida kod potpunog vakuma i u idealnim uslovima, kada nema nikakvih gubitaka,
moguće je ostvariti najveću visinu od h=10m.
Opšta jednačina za proračun vrijednosti usisne visine kod zapreminske pumpe može se izvesti
postavljanjem Bernulijeve jednačine (presjek I-I i II-II, slika: jedno klipna zapreminska pumpa).

Iz izvedene jednačine se vidi da je raspoloživi usisni pritisak (p) uvijek manje veličine od
atmosferskog (pa) i da je njegova veličina funkcija: p = f (h, v, Δpg, l, a, ρ)
Shema montaže usisnog dijela cijevovoda:

13. Potisni pritisak zapreminskih pumpi?

 Potisni pritisak zapreminskih pumpi
- Veličina potisnog pritiska kod zapreminskih pumpi je ovisna od veličine sile koja djeluje na radne
elemente.
- Stvarna veličina potisnog pritiska je funkcija veličine ukupnih suprotstavljajućih otpora u sistemu koji
se moraju savladati.
- Veličina potisnog pritiska može se objasniti pomoću dva karakteristična primjera:

14. Kapacitet zapreminskih pumpi , nacrtati dijagram. Promjena kapaciteta zapreminske pumpe i
koeficient iskorištenja u odnosu na promjenu pritiska?
Kapacitet zapreminskih pumpi
Kapacitetom pumpe se naziva količina tečnosti koja se u jedinici vremena potiskuje u sistem.
- Razlikuju se teorijski i stvarni kapacitet.
- Teorijski kapacitet se proračunava prema: QT=Vqn
- specifični kapacitet pumpe (zapremina fluida koji se potisne u toku jednog obrtaja radnih
elemenata).
- Stvarni kapacitet (Qs) se razlikuje od teoretskog. Qs=ηQT
- Razlika između teoretske i stvarne karakteristike (∆Qg – gubitak kapaciteta) je ovisan od radnog
pritiska, veličine zazora i viskoznosti tečnosti.
a) Promjena teorijskog i stvarnog kapaciteta u zavisnosti od promjene broja obrtaja
b) Odnos kapaciteta i pritiska
 Karakteristika zapreminske pumpe
a) Promjena kapaciteta u odnosu na broj obrtaja
b) Promjena kapaciteta u odnosu na radni pritisak

Promjena kapaciteta zapreminske pumpe i koeficijent iskorištenja u odnosu na promjenu pritiska

(isprekidana linija – teorijska karakteristika, puna linija – stvarna karakteristika)

Princip rada pumpi animacija: https://www.youtube.com/watch?v=Qy1iV6EzNHg

15. Napisati izraze za proračun kapaciteta radijalno – klipne pumpe, i docrtati na slici shemu djelovanja
sila kod navedenih hidrauličkih pumpi?
16. Proračun kapaciteta i momenta rotacije radijalno - klipnih pumpi?
17. Na slici je prikazan shematski prikaz radijalno - klipne pumpe (dopisati naziv elemenata za pozicije sa
slike), opisati rad hidrauličke pumpe i napisati izraze za proračun kapaciteta i momenta rotacije?
Sva tri odgovora zbog sličnosti:
Radijalno - klipne pumpe
Radijalno klipne pumpe su dobile su naziv po rasporedu klipova u odnosu na centar rotacije – dakle
klipovi su raspoređeni radijalno u odnosu na osu obrtanja rotora. Dvije osnovne vrste: pumpe sa
rotorom i pumpe sa ekscentrom.
a.) Radijalna pumpa sa ekscentrom ; b.) radijalna pumpa sa rotorom
Princip rada radijalnih klipnih pumpi sa ekscentrom: radni klipovi su postavljeni u statoru. U odnosu
na centar statora, ekscentrično je postavljeno glavno pogonsko vratilo. Na površine klipova (koje su
dalje od centra rotacije) djeluju sile opruge koje obezbjeđuju da površine klipova (bliže centru) budu u
stalnom kontaktu sa pogonskim vratilom. Kako je osa vratila pomjerena za veličinu ekscentra e, u
odnosu na centar rotacije, klipovi se (u toku rotacije) pomjeraju duž cilindara u kojima se nalaze.
Slobodni prostori cilndara (radne komore) u kojima su smještene opruge i klipovi, povezani su
kanalom sa usisnom i potisnom stranom pumpe. Pri kretanju klipova prema pogonskom vratilu ulje se
usisava, a pri kretanju klipova od vratila ulje se pod pritiskom potiskuje.
Princip rada radijalnih klipnih pumpi sa rotorom: radni klipovi su postavljeni u rotoru koji je čvrsto
navučen na pogonsko vratilo. Opruge i centrifugalne sile stalno potiskuju radne klipove prema statoru
pa su oni konstantno u kontaktu sa njegovom unutarnjom površinom. Usisni i potisni vod su spojeni
kanalima koji prolaze kroz vratilo i sa njima povezuju radne komore pumpe. Centar statora i centar
rotora su pomjereni za određenu veličinu e (ekscentritet) od koje zavisi dužina hoda klipova, a
samimim tim i kapacitet pumpe. Zbog ekscentra, pri rotaciji će se klipovi kretati pravolinijski duž
cilindara. Kada se klipovi kreću prema statoru vrši se usisavanje ulja u radnu komoru cilindra, a kada
se klip vraća prema vratilu vrši potiskivanje ulja pod pritiskom (u kanale koji prolaze kroz vratilo).
Presjek klipno-radijalne pumpe sa rotorom:
1) kućište, 2) stator, 3) kugle uležištenja, 4) prsten, 5) klip, 6) razvodna osovina, 7) rotor

Presjek klipno-radijalne pumpe sa ekscentrom:

1. Kućište 6. Radni cilindar
2. Radni klip 7. Nosač pritisnog ventila
3. Eksentar 8. Usisni ventil
4. Pogonsko vratilo 9. Pritisni ventil
5. Opruga 10. Opruga ventila

Proračun kapaciteta i momenta rotacije

- Specifični protok kod radijalno-klipnih pumpi se računa:

Gdje je:
Ak-površina klipa
h=2e – hod klipa
z – broj klipova

Shema djelovanja sila kod radijalno-klipne a) pume i b) motora

Shema djelovanja sila kod radijalno-klipne pume:

- Prava O1 i O2 može se smatrati uzdužnom osom koja dijeli pumpu na usisnu i potisnu
stranu.
- Da bi došlo do rotacija neophodno je na svakom klipu savladati moment:

Moment jednog klipa ovisan je od veličine: sile, ekscentriteta i ugla položaja α.

Promjena momenta rotacije u odnosu na ugao položaja klipa (α):
18. Klipno – aksijalne pumpe sa nagnutim diskom / pločom. Djelovanje sile na radni klip klipno-aksijalne
pumpe sa nagnutim diskom?
Klipno – aksijalne pumpe sa nagnutim diskom

1. Rotor ; 2. Klip ; 3. Klipnjača ; 4. Zakretni disk ; 5. Uležištenje ; 6. Pogonsko vratilo ; 7. Sabirna ploča ; 8. Nosač ploča
Pumpa sa nagnutim diskom se sastoji od rotora (kućišta koje rotira), u kojem je duž ose rotacije
postavljen neparan broj klipova (najčešće 7 ili 9) pomoću kojih se postiže visok stepen ravnomjernosti
potiskivanja ulja u sistem. Ose sabirne ploče , rotora i pogonskog vratila su u jednoj liniji (osa rotora se
poklapa sa osom pogonskog vratila). Sabirna ploča se sastoji od dva kanala koja imaju oblik srpa.
Jedan kanal služi za usisavanje, a drugi za potiskivanje ulja. Klipovi su zglobno povezani sa diskom koji
je naget pod određenim uglom. Pri rotaciji diska (ploče) klipovi se zbog nagiba diska kreću duž ose
cilindara. Dužina hoda klipa je u funkciji od nagiba ploče pa se protok pumpe reguliše sa nagibom
diska (ploče). Pri izvlačenju klipa iz cilindra dolazi do usisavanja ulja iz komore sabirne ploče u komoru
cilindra, nakon što klip dođe do krajnjeg položaja (za to vrijeme će rotor rotirajući se dovesti isti
cilindar u kontakt sa komorom za potisivanje (u sabirnoj ploči) pa kada se klip počne kretati u
suprotnom smijeru (uvlačenje) dolazi do potiskivanja ulja iz komore cilindra u komoru sabirne ploče.
Zatim nakon što klip ponovo dođe u krajnji položaj, obavlja povratni hod pri čemu ponovo usisava ulje
i ovaj proces se naizmjenično ponavlja.
Kapacitet klipno aksijalnih pumpi zavisi od broja klipova, veličine njihovih površina, dužine hoda i
broja obrtaja. Promjenom pravca nagiba (promjenom predznaka ugla) potisna strana postaje usisna i
obrnuto, što u određenim situacijama može biti prednost ove pumpe. Najveća vrijednost kapaciteta
je određena najvećom vrijednosti ugla nagiba diska.
Djelovanje sile na radni klip pumpe sa zakretnom pločom
Isti postupak se može primjeniti i za pumpu sa zakretnim dobošem.

19. Klipno – aksijalne pumpe sa nagnutim rotorom / dobošem ?

Klipno – aksijalne pumpe sa nagnutim rotorom
 1. Rotor ; 2. Klip ; 3. Klipnjača ; 4. Zakretni disk ; 5.
Uležištenje ; 6. Pogonsko vratilo ; 7. Sabirna ploča ;
8. Nosač ploča

Sastoji se od kućišta koje rotira, u kojem je duž ose rotacije postavljen neparan broj klipova (najčešće
7 ili 9) pomoću kojih se postiže visok stepen ravnomjernosti potiskivanja ulja u sistem.
Osa pogonskog vratila se poklapa sa osom diska. Rotor sa sabirnom pločom je postavljen pod
određenim uglom u odnosu na osu rotacije. Sabirna ploča se sastoji od dva kanala koja imaju oblik
srpa. Jedan kanal služi za usisavanje, a drugi za potiskivanje ulja. Klipovi su zglobno povezani sa
diskom (pod određenim uglom). Pri rotaciji kućišta klipovi se zbog nagiba rotora u odnosu na disk
kreću duž ose cilindara. Dužina hoda klipa je u funkciji od nagiba rotora u odnosu na disk pa se protok
pumpe reguliše nagibom rotora. Pri izvlačenju klipa iz cilindra dolazi do usisavanja ulja iz komore
sabirne ploče u komoru cilindra, nakon što klip dođe do krajnjeg položaja (za to vrijeme će rotor
rotirajući se dovesti isti cilindar u kontakt sa komorom za potisivanje (u sabirnoj ploči) pa kada se klip
počne kretati u suprotnom smijeru (uvlačenje) dolazi do potiskivanja ulja iz komore cilindra u komoru
sabirne ploče. Zatim nakon što klip ponovo dođe u krajnji položaj, obavlja povratni hod pri čemu
ponovo usisava ulje i ovaj proces se naizmjenično ponavlja.
Kapacitet klipno aksijalnih pumpi zavisi od broja klipova, veličine njihovih površina, dužine hoda i
broja obrtaja. Promjenom pravca nagiba (promjenom predznaka ugla) potisna strana postaje usisna i
obrnuto, što u određenim situacijama može biti prednost ove pumpe (dvostrano djelovanje). Najveća
vrijednost kapaciteta je određena najvećom vrijednosti ugla nagiba rotora.

20. Uticaj konstrukcije sabirne ploče na promjenu pritiska (kod klipno – aksijalnih pumpi) – nacrtati?
Nacrtati dijagram promjene kapaciteta kod višeklipnih pumpi i objasniti?
21. Dijagram promjene pritiska u jednom cilindru pumpe za jedan obrtaj – objasniti te nacrtati navedeni
dijagram promjena pritiska kod hidrauličkih pumpi sa poboljšanjem?
Uticaj konstrukcije sabirne ploče na promjenu pritiska, dijagrami promjene kapaciteta i pritiska

Dijagram promjene pritiska u jednom cilindru pumpe za jedna obrtaj

 - Negativne promjene pritiska u gornjoj i donjoj mrtvoj tački, u kojima cilindar nije u vezi sa usisnom i
potisnom komorom mogu se ublažiti na nekoliko načina:

Dijagram pritiska kod pumpe sa obavljenim poboljšanjem konstrukcije

22. Konstruktivni parametri krilne pumpe (dimenzije, slika, proračun)?

Princip rada krilne pumpe, konstruktivni parametri
Pumpa se sastoji od statora, rotora i krilaca (umetnutih u žljebove na rotoru).
Centar rotora se pomjera u odnosu na osu statora za veličinu (e), a ta veličina se naziva
ekscentricitetom i od njegove veličine zavisi kapacitet pumpe.

Elementi za potiskivanje radne tečnosti (ulja) imaju oblik krilaca (lopatica). Radna komora predstavlja
prostor između dva susjedna krilca, rotora i statora. Pri obrtanju rotora koji je postavljen ekscentrično
u statoru, krilca nalježu na obim statora (sa unutrašnje strane), klizeći u svom sjedištu (žljebu) u
rotoru. Kapacitet pumpe zavisi od veličine ekscentriteta. U toku jednog obrtaja rotora, radne komore
najprije povećavaju svoju zapreminu (pri čemu se vrši usisavanje), a zatim je smanjuju (potiskivanje).
Konstruktivni parametri krilne pumpe
Kapacitet pumpe se može proračunati u odnosu na korisnu veličinu komore, koja se dobija
kao razlika najveće i najmanje zapremine.
 Napomena: kapacitet pumpe je potrebno umanjiti za vrijednost zapremine krilca: V=δbh
- Moment rotacije jednog krilca:

23. Zupčaste pumpe (nacrtati shemu, objasniti princip rada, prednosti i nedostatci)?
Zupčaste pumpe
 Zupčaste pumpe mogu biti sa vanjskim i unutrašnjim ozubljenjem. Češće se primjenjuju pumpe sa
vanjskim ozubljenjem, koje se sastoje od dva spregnuta zupčanika postavljena u kućište koje ih čvrsto
obuhvata, a koje na sebi ima otvore za usisavanje i potiskivanje (na mjestima ulaska i izlaska zubaca iz
zahvata). Zupci su elementi koji potiskuju tečnost, a radnu komoru u kojoj se nalazi tečnost koja se
usisava (ili potiskuje – ovisno o položaju komore) predstavlja zapremina ograničena susjednim
zupcima i kućištem (unutrašnjim obimom).
Pri obrtanju zupčanika, zupci potiskuju ulje koje se nalazi između zubaca u potisni vod, dok praznina
koja nastaje nakon izlaska zuba iz zahvata uzrokuje usisavanje ulja kroz usisni otvor u ove iste šupljine.
Ovako zahvaćenu tečnost svaka komora nosi po unutrašnjem obimu sve od usisnog do potisnog
otvora. Zapremina tečnosti koja se potiskuje je ograničena brojem i veličinom međuzublja zupčanika i
broja obrtaja zupčanika u jedinici vremena.
Prednosti:
- Jednostavna konstrukcija,
- Male dimenzije i težina,
- Niska proizvodna cijena.
- Dug vijek trajanja
Nedostatci:
- Relativno niski radni pritisci,
- Veoma se teško ugrađuju elementi za regulaciju kapaciteta,
- Imaju nagli pad koeficijenta iskorištenja kod porasta pritiska,
- Visok stepen neravnomjernosti potiskivanja fluida
-Veliko opterećenje ležajeva.

24. Proračun konstruktivnih parametara zupčaste pumpe?

25. Proračun konstruktivnih parametara zupčaste pumpe i objasniti rad zupčastih hidrauličkih pumpi sa
vanjskim ozubljenjem?
 Proračun konstruktivnih parametara zupčaste pumpe
Kapacitet zupčaste pumpe je funkcija zapremine međuzublja, broja zuba i broja obrtaja u jedinici
vremena.

Specifični kapacitet pumpe:

m – modul zupčanika
b – širina zupčanika
D – podioni krug zupčanika
h - visina zuba

Najopterećeniji dio zupčaste pumpe su ležišta (kotrljajuća ili klizna)

26. Zupčaste pumpe sa unutrašnjim ozubljenjem?

- Osnovna karakteristika zupčastih pumpi sa unutrašnjim ozubljenjem su racionalna konstrukcija i
visok stepen stvaranja vakuma (do 0,9 bar) što se ostvaruje zahvaljujući velikom stepenu prekrivanja
zuba.
- Pumpe sa unutrašnjim ozubljenjem se najčešće izrađuje za protok do 100 l/min i pritiska do 300
bara.
Presjek i funkcionalna shema pumpe sa unutrašnjim ozubljenjem:

Pumpa se sastoji od kućišta (1), pogonskog zupčanika (3) sa vanjskim ozubljenjem, gonjenog
zupčanika (2) sa unutrašnjim ozubljenjem i srpa. Zupčanik sa unutrašnjim ozubljenjem je smješten u
statoru, a pogonski zupčanik je spojen sa pogonskim vratilom koji prenosi obrtno kretanje na gonjeni
zupčanik. Srp je nepokretan i on razdvaja usisnu od potisne komore. Usljed obrtnog kretanja, zubi
izlaze iz zahvata tako da međuzublja ostaju prazna zbog čega nastaje vakuum koji usisava fluid koji se
transportuje u potisnu komoru.
Zbog složenije konstrukcije više se primjenjuju pumpe sa vanjskim ozubljenjem.
Za približan proračun kapaciteta može se koristiti i obrazac:
 Iz osnovne konstrukcije zupčaste pumpe sa unutrašnjim ozubljenjem razvijena je konstrukcija pumpe
sa zupčastim prstenovima.

27. Elementi za transformaciju energije – Hidromotori (slika i osnovni izrazi za proračun hidromotora)
Elementi za transformaciju energije – Hidromotori
Hidromotori su uređaji u kojima se dovedena hidraulička energija (dobijena pomoću pumpe) pretvara
u mehaničku energiju (koja se predaje izvršnom organu).
- Pretvaranje energije se ostvaruje u toku procesa kretanja radnog elementa pod djelovanjem sile
pritiska.
- Hidraulički motori se dijele u tri grupe:
a.) Linearni (hidraulički cilindri) kod kojih je kretanje izlaznog elementa (klipnjače) translatorno,
b.) Rotacioni kod kojih je kretanje izlaznog elementa (vratila) rotaciono,
c.) Zakretni (oscilatorni) kod kojih je kretanje izlaznog elementa (vratila) translatorno ili rotaciono, sa
određenom dužinom ili uglom hoda i stalno se ponavlja.
Osnovni izrazi za proračun hidromotora:

Ukupni koeficijent iskorištenja:

28. Zakretni hidraulički motori?

29. Zakretni motori (nacrtati sheme, objaniti pricip rada, prednosti i nedostatci)?
30. Zakretni motori (na slici je prikazan zakretni hidraulički motor, potrebno je dopisati nazive pozicija sa
slike)?
Zakretni hidromotori
Ukoliko se pomjeranje izvršnih organa treba obaviti za ugao manji od 360˚, umjesto rotacionih motora
koriste se zakretni motori (oscilatorni). Najčešće se koriste motori sa nazubljenom klipnjačom i sa
krilcima.

Zakretni motori sa dva klipa namijenjeni su za ugradnju u hidrauličkim sistemima kod kojih je
potrebno ostvariti veće momente rotacije, a vraćanje u prvobitni položaj vrši se pod djelovanjem
vanjske sile.
Zakretni motori sa krilcima našli su primjenu kod oscilatorno rotacionog kretanja.
Moment rotacije oscilatornih motora može se povećati ugradnjom većeg broja krilaca.
31. Hidrocilindri (nacrtati šeme, objasniti pricip rada, proračun hidrauličkih cilindara)?
Hidraulički cilindri spadaju u grupu hidrauličkih motora sa translatornim kretanjem.
- Sastoje se iz tri osnovna elementa: cilindra (kućište, prednji i zadnji poklopac cilindra),
klipa (sa ili bez klipnjače) i pomoćnih elemenata (vijci, zaptivači ...).
- U odnosu na konstruktivne izvedbe, mogu se podijeliti u slijedeće grupe:
a.) Cilindri sa jednostranom klipnjačom,
b.) Cilindri sa dvostranom klipnjačom,
c.) Cilindri jednostranog djelovanja,
d.) Cilindri dvostranog djelovanja,
e.) Teleskopski cilindri
f.) Tandem cilindri
32. Proračun hidrauličkih cilindarana izvijanje?
- Ovisno o konstrukciji hidrauličkog cilindra, vezi sa kinematskim mehanizmom i pravcem djelovanja
sile F, klipnjača može biti opterećena na pritisak ili istezanje, najčešće na pritisak pa su cilindar i klip
izloženi izvijanju.
- Proračun na izvijanje se izvodi po Oileru i Tetmajeru, sa obzirom da se cilindar i klipnjača
mogu posmatrati kao tanki štap.
Konstruktivna rješenja skraćenja dužine izvijanja:
a) oba oslonca su elastična, b) jedan fiksan, a drugi elastičan oslonac, c) jedan fiksan a drug kraj
cilindra je slobodan.

Dodatno: vijčane pumpe Savić str. 152, tandem cilindri, rotacioni hidromotori..