Транспортен Проблем

Дефинирање на Моделот

Задачите од Транспортен Проблем имаат за цел наоѓање на минималните трошоци потребни за

транспорт на еден ист вид на добра/суровина од неколку стоваришта/производствени центри до
одреден број на дестинации (пр. продажни центри). При решавање на Транспортен Проблем
потребно е да ги знаеме единечните трошоци за транспорт на суровината од дадено стовариште
до дадена дестинација. За полесно претставување на Транспортниот Модел да го разгледаме
следниот пример:

Три фабрики за шеќер снабдуваат пет потрошувачки центри. Капацитетот на фабриките е: 20

тони, 110 тони и 120 тони респективно, а потребите на потрошувачките центри се: 70, 40, 30, 60
и 50 тони респективно. Трошоците за транспорт на еден тон шеќер дадени се во матрицата:

[ ]
4 2 5 7 6
[ cij ] = 7 8 3 4 5 .
2 1 4 3 2

Од погоре дадените податоци ја поставуваме следната табела:

P1 P2 P3 P4 P5
4 2 5 7 6
F1 x 11 x 12 x 13 x 14 x 15 20

7 8 3 4 5
F2 x 21 x 22 x 23 x 24 x 25 110

2 1 4 3 2
F3 x 31 x 32 x 33 x 34 x 35 120

70 40 30 60 50

Прво проверуваме дали вкупната количината со која располагаат трите фабрики е еднаква со
количината која им е потребна на потрошувачките центри. Во овој пример таа сума е еднаква,
односно:
250=20110120=7040306050=250

Сега можеме да продолжиме со дефинирање на Транспортниот Проблем. Истиот го дефинираат

следните равенки:

Од редовите:
x 11 x 12x 13x 14  x15=20
x 21 x 22 x 23x 24 x 25=110
x 31 x 32 x33 x 34x 35=120

дпл. Математичар Изабела Влаху

Од колоните:

x 11 x 21 x 31=70
x 12 x 22 x 32=40
x 13 x 23 x33=30
x 14x 24 x 34=60
x 15x 25 x35=50

Функцијата на трошоците:

Tr=4 x 112 x 125 x 137 x 146 x 157 x 218 x 223 x 234 x 245 x 252 x 311 x 324 x 333 x 342 x 35

Методи за решавање на Транспортен Проблем

Има три методи за решавање на Транспортниот Проблем. Методите покажуваат кое поле е со
приоритет за распеделба на расположливите ресурси во согласност со потребите. Откако ќе се
одреди полето кое треба да се пополни, се пополнува со минималната од двете количини од
редот и колоната во кои се наоѓа полето кое се пополнува.

I) Дијагонален Метод / Метод на Северо-Западен Агол

Овој метод му дава приоритет на Северо-Западниот Агол, односно на полето во горниот, лев
агол. При секоја итерација се пополнува Северо-Западниот Агол од останатиот дел од табелата.
Секоја итерација ќе биде прикажана со нова табела.

4 2 5 7 6
20 / / / / 20

7 8 3 4 5
110

2 1 4 3 2
120

70 40 30 60 50

4 2 5 7 6
20 / / / / 20

7 8 3 4 5
50 110

2 1 4 3 2
/ 120

70 40 30 60 50

дпл. Математичар Изабела Влаху

 4 2 5 7 6
20 / / / / 20

7 8 3 4 5
50 40 110

2 1 4 3 2
/ / 120

70 40 30 60 50

4 2 5 7 6
20 / / / / 20

7 8 3 4 5
50 40 20 / / 110

2 1 4 3 2
/ / 120

70 40 30 60 50

4 2 5 7 6
20 / / / / 20

7 8 3 4 5
50 40 20 / / 110

2 1 4 3 2
/ / 10 120

70 40 30 60 50

4 2 5 7 6
20 / / / / 20

7 8 3 4 5
50 40 20 / / 110

2 1 4 3 2
/ / 10 60 120

70 40 30 60 50

дпл. Математичар Изабела Влаху

 4 2 5 7 6
20 / / / / 20

7 8 3 4 5
50 40 20 / / 110

2 1 4 3 2
/ / 10 60 50 120

70 40 30 60 50

Ги пресметуваме трошоците претставени со ова почетно решение:

Tr=4⋅207⋅508⋅403⋅204⋅103⋅602⋅50
Tr=1130 парични единици.

II) Метод – Метод на Минимални Трошоци

Со овој метод при секоја итерација се пополнува полето со минимални трошоци. Доколку има
повеќе полиња со исти минимални трошоци, се пополнува едно од нив.

4 2 5 7 6
/ 20

7 8 3 4 5
/ 110

2 1 4 3 2
40 120

70 40 30 60 50

4 2 5 7 6
/ / 20

7 8 3 4 5
/ / 110

2 1 4 3 2
70 40 120

70 40 30 60 50

дпл. Математичар Изабела Влаху

 4 2 5 7 6
/ / 20

7 8 3 4 5
/ / 110

2 1 4 3 2
70 40 / / 10 120

70 40 30 60 50

4 2 5 7 6
/ / / 20

7 8 3 4 5
/ / 30 110

2 1 4 3 2
70 40 / / 10 120

70 40 30 60 50

4 2 5 7 6
/ / / / 20

7 8 3 4 5
/ / 30 60 110

2 1 4 3 2
70 40 / / 10 120

70 40 30 60 50

4 2 5 7 6
/ / / / 20

7 8 3 4 5
/ / 30 60 20 110

2 1 4 3 2
70 40 / / 10 120

70 40 30 60 50

дпл. Математичар Изабела Влаху

 4 2 5 7 6
/ / / / 20 20

7 8 3 4 5
/ / 30 60 20 110

2 1 4 3 2
70 40 / / 10 120

70 40 30 60 50

Tr=6⋅203⋅304⋅605⋅202⋅701⋅402⋅10
Tr=690 парични единици

Гледаме дека во овој случај вториот метод дава подобро решение (пониски трошоци) во однос на
првиот.

III)Метод – Метод на Максимални Разлики/Метод на Потенцијали/Метод на VOGEL

Со овој метод, при секоја итерација, за секој ред и секоја колона ги пресметуваме разликите од
минималните два коефициенти/трошоци и ги запишуваме. Редот или колоната со Максимална
Разлика се пополнува прв/а, со тоа што во него/неа се пополнува полето со Минимални
Трошоци. Ако има повеќе редови/колони со максимални разлики се пополнува, произволно
некоја од нив.

Од сите разлики, разликата од петтата колона е максимална и соодветно ја пополнуваме прва. Во

неа полето со најниски трошоци го пополнуваме прво. Во наредната ќе ги запишиме новите
разлики.

4 2 5 7 6
/ 20 4−2=2

7 8 3 4 5
/ 110 4−3=1

2 1 4 3 2
50 120 2−1=1

70 40 30 60 50
4−2=2 2−1=1 4−3=1 4−3=1 5−2=3

дпл. Математичар Изабела Влаху

Првиот ред и првата колона имаат максимална разлика. Може да пополнеме било кој од нив. Во
овој пример ќе го пополнуваме првиот ред.

4 2 5 7 6
/ 20 / / / 20 2

7 8 3 4 5
/ 110 1

2 1 4 3 2
50 120 1

70 40 30 60 50
2 1 1 1 /

Забележете дека во наредната табела има промена кај разликите.

4 2 5 7 6
/ 20 / / / 20 /

7 8 3 4 5
/ / 110 1

2 1 4 3 2
20 50 120 1

70 40 30 60 50
5 7 1 1 /

4 2 5 7 6
/ 20 / / / 20 /

7 8 3 4 5
/ / 110 1

2 1 4 3 2
50 20 / / 50 120 1

70 40 30 60 50
5 / 1 1 /

Останува само вториот ред да биде пополнат. Тргнувајќи од полето со најниски трошоци, ги
пополнуваме последните три полиња.

дпл. Математичар Изабела Влаху

 4 2 5 7 6
/ 20 / / / 20 /

7 8 3 4 5
20 / 30 60 / 110 1

2 1 4 3 2
50 20 / / 50 120 /

70 40 30 60 50
/ / / / /

Tr=2⋅207⋅203⋅304⋅602⋅501⋅202⋅50
Tr=730 парични единици

Забележуваме дека во овој пример второто решение е најдобро од трите почетни решенија. Со
сигурност можеме да заклучиме дека првото и третото не се оптимални. Затоа, второто ќе
провериме дали е оптимално.

Оптимизација

За проверување на оптималноста на дадено почетно решение потребно е да одредиме броеви

r i за i=1,2 ,3 и k j за j=1,2 ,3,4 ,5. Овие броеви ги одредуваме од коефициентите на
пополнетите полиња, односно од секое c ij за кое x ij ≠0. Едно r i или k j одредуваме
произволно, а потоа со равенството c ij =r ik j ги одредуваме останатите r i и k j во
согласност со сите претходно одредени r i и k j .

Го земаме почетното решение на вториот метод.

k 1=0 k 2 =−1 k 3=−2 k 4 =−1 k 5=0

4 2 5 7 6
r 1=6 20

7 8 3 4 5
r 2=5 30 60 20

2 1 4 3 2
r 3=2 70 40 10

За да ги одредиме r i и k j нека k 5=0. Бидејќи,

c 15=r 1k 5=6

дпл. Математичар Изабела Влаху

следи дека r 1=6. Од k 5=0 и c 25=5 следи дека r 2=5. Слично ги добиваме останатите
r i и k j запишани во табелата погоре.

Откако ќе ги пресметаме сите r i и k j за секое празно поле, односно за секое x ij =0

пресметуваме
d ij =cij – r i k j 

Важно е да се напомене дека независно од изборот за вредности на r i и k j вредностите на

d ij секогаш ќе бидат исти.

Ако некое d ij 0 решението не е оптимално.

Ако секое d ij 0 решението е оптимално и единствено.
Ако некое d ij =0, а останатите се позитивни, решението е оптимално, но не и единствено.

За погорното почетно решение пресметуваме:

d 11=4 – 60=−2
d 12=2 – [6−1]=−3
d 13=5 – [6−2]=1
d 14=7−[6−1]=2
d 21=7 – 50=2
d 22=8 – [5−1]=4
d 33=4−[2−2]=4
d 34=3−[2−1]=2

Гледаме дека решението не е оптимално. Во ваков случај додаваме  на позицијата чие d ij е

најнегативно. Потоа тоа поле го поврзуваме со останатите пополнети полиња со кои се
остварува затворен круг. По затворениот круг, наизменично додаваме и одземаме . Потоа
вредноста на  ја одредуваме од минималната вредност од полињата каде го одземаме .

k 1=0 k 2=−1 k 3=−2 k 4 =−1 k 5=0

4 2 5 7 6
r 1=6  20−

7 8 3 4 5
r 2=5 30 60 20

2 1 4 3 2
r 3=2 70 40− 10

Во овој случај =20 и оваа вредност ќе ја замениме во претходната табела за да ја пресметаме

следната распределба на количините од дадената суровина.

дпл. Математичар Изабела Влаху

 k 1=5 k 2 =4 k 3=3 k 4 =4 k 5=5
4 2 5 7 6
r 1=−2 20

7 8 3 4 5
r 2=0 30 60 20

2 1 4 3 2
r 3=−3 70 20 30

Повторно пресметуваме r i и k j од новите пополнети полиња, како и d ij за празните

полиња.

d 11=1
d 13=4
d 14=5
d 15=3
d 21=2
d 22=4
d 33=4
d 34=2

Сите d ij 0, што значи дека решението е оптимално и единствено. Ги пресметуваме

минималните трошоци:

Tr=2⋅203⋅304⋅605⋅202⋅701⋅202⋅30
Tr=550 парични единици.

дпл. Математичар Изабела Влаху

 Дегенерација на Решението

Постојат случаи кога дадено почетно решение дегенерира и соодветно не може да биде
проверена оптималноста на така даденото почетно решение. Дегенерацијата на решението е
поврзана со неможноста за одредувањето на единствени вредности за r i и k j , односно, со
одредување на единствени d ij . Во примерот погоре немавме проблем во пресметувањето на
d ij што означува дека решението не дегенерирало, иако таква проверка не направивме. Пред
проверка за оптималност, секогаш треба да се прави проверка за дегенерација на решението.
Има два услови за дегенерација и доколку дадено почетно решение задоволува барем еден од
нив, велиме дека решението дегенерира.

Услови за Дегенерација

1) Ако
mn – 1≠ бројот на x ij ≠0

каде m го означува бројот на редови, n го означува бројот на

колони, а x ij ≠0 се однесува на пополнетите полиња, велиме дека
решението дегенерира.

2) Ако во табелата постои затворен круг помеѓу пополнетите полиња,

велиме дека решението дегенерира.

Во случај, кога во дадено почетно решение имаме mn−2 пополнети полиња, можеме да ја
корегираме дегенерацијата. Во таков случај додаваме  , каде  означува број кој се
приближува кон 0. Додавајќи  во решението, бројот на пополнети полиња станува mn−1
и соодветно можеме да ги одредиме d ij , односно можеме да ја провериме оптималноста на
решението. Полето на кое ја додаваме  не смее да предизвика дегенерација на решението,
односно  не смееме да го додадеме на поле кое би направило затворен круг. Исто така, удобно
е  да се постави на поле со минимани трошоци, бидејќи оптимизацијата има за цел наоѓање
на минимални трошоци. Следниот пример се однесува на решение кое во еден момент ќе
дегенерира.

k 1=8 k 2 =4 k 3=4 k 4 =7 k 5=6

10 8 6 13 10
r 1=2 25 15

9 4 16 7 9
r 2=0 30 30

6 3 5 8 7
r 3=1 25 25 50

Бидејќи во табелата имаме 7 пополнети полиња и mn−1=7 решението НЕ дегенерира.

дпл. Математичар Изабела Влаху

 d 12=2
d 14=4
d 15=2
d 21=1
d 23=12
d 25=3
d 31=−3
d 32=−2

Гледаме дека решението не е оптимално. Додаваме  на полето со најнегативното d ij .

k 1=8 k 2 =4 k 3=4 k 4 =7 k 5=6

10 8 6 13 10
r 1=2 25− 15

9 4 16 7 9
r 2=0 30 30

6 3 5 8 7
r 3=1  25− 25 50

=25

10 8 6 13 10
40

9 4 16 7 9
30 30

6 3 5 8 7
25 25 50

Во табелата имаме 6 пополнети полиња, а mn−1=7 што значи дека решението дегенерира.
Треба да додадеме  . Забележуваме дека c 32=3 се минимални трошоци, но доколку  го
додадеме таму би се создал затворен круг. Наредните минимални трошоци се c 33=5 а
додавањето на  на таа позиција не би предизвикало затворен круг. Додаваме  и соодветно
сметаме дека x 33≠0 .

дпл. Математичар Изабела Влаху

 k 1=5 k 2 =4 k 3=4 k 4 =7 k 5=6
10 8 6 13 10
r 1=2 40

9 4 16 7 9
r 2=0 30 30

6 3 5 8 7
r 3=1 25  25 50

d 11=3
d 12=2
d 14=4
d 15=2
d 21=4
d 23=12
d 25=3
d 32=−2

Гледаме дека решението повторно не е оптимално и додаваме  на позиција 3,2.

k 1=5 k 2 =4 k 3=4 k 4 =7 k 5=6

10 8 6 13 10
r 1=2 40

9 4 16 7 9
r 2=0 30− 30

6 3 5 8 7
r 3=1 25   25− 50

=25

Во наредното решение заменуваме =25 а  не ја препишуваме. Доколку решението

повторно дегенерира, повторно ќе додадеме  .

дпл. Математичар Изабела Влаху

 10 8 6 13 10
40

9 4 16 7 9
5 55

6 3 5 8 7
25 25 50

Во табелата повторно имаме 6 пополнети полиња, а mn−1=7 што значи дека решението
повторно дегенерира и повторно додаваме  . Можеме да ја искористиме истата позиција за
 како и во претходното решение.

k 1=7 k 2 =4 k 3=6 k 4 =7 k 5=8

10 8 6 13 10
r 1=0 40

9 4 16 7 9
r 2=0 5 55

6 3 5 8 7
r 3=−1 25 25  50

d 11=3
d 12=4
d 14=6
d 15=2
d 21=2
d 23=10
d 25=1
d 34=6

d ij 0 ∀ xij =0 што значи дека решението е оптимално и единствено.

Tr=6⋅404⋅57⋅556⋅253⋅257⋅50
Tr=1220

дпл. Математичар Изабела Влаху

 Додавање на Фиктивна Редица или Колона

Математичката теоријата која ја користиме за решавање на моделот од Транспортниот Проблем

претпоставува дека збирот на потребните количини е еднаков на збирот на расположливите
количини, односно капацитетите (ресурси на стоваришта, суровина и сл.) со кои се располага, во
целост ги задоволуваат потребите на дестинациите (продажни центри, производни центри, и
сл.). Тоа значи дека во случај кога расположливите средства не се еднакви со потребите, за да
можеме да ја користиме веќе дефинираната математичка теорија, потребно е да додадеме
фиктивен ресурс или дестинација со цел комплетирање на математичкиот модел.

Доколку расположливите ресурси се поголеми од потребите на дестинациите, додаваме

фикривна дестинација (колона) чии потреби ќе бидат онолку колку што е потребно за
изедначување на потребните и расположливите количини, а единечните коефициенти за
транспорт ќе бидат 0.

Доколку расположливите средства не се доволни за да ги задоволат потребите на дестинациите,

додаваме фиктивен ресурс (редица) чии капацитети ќе бидат онолку колку што е потребно за
изедначување на потребните и расположливите количини, а единечните коефициенти за
транспорт ќе бидат 0.

Во постоптималната економска анализа додадениот фиктивен ресурс (ред) ни покажува во

колкава мера потребите на дестинациите нема да бидат задоволени. Соодветно додадената
фиктивна дестинација покажува во колкава мера ресурсите нема да бидат искористени од
дестинациите. Со други зборови, додавањето на фиктивен ресурс или дестинација претставува
економска препорака за потреба од нов пласман за вишокот на ресурси, односно потреба од
наоѓање дополнителни ресурси за задоволување на производството/продажбата.

Следниот пример прикажува додавање на фиктивен ресурс (ред).

Фабрика1 Фабрика2 Фабрика3 Фабрика4

2 4 1 7
Стовариште1 2400

6 10 0 3
Стовариште2 4300

2 3 5 0
Стовариште3 3400

12 0 4 5
Стовариште4 3600

13700
1500 3200 5600 4000 14300

Забележуваме дека потребите на фабриките се за 600 поголеми од ресурсите на стовариштата.

Соодветно додаваме фиктивно стоварижте, односно нов ред со капацитет 600.

дпл. Математичар Изабела Влаху

 Фабрика1 Фабрика2 Фабрика3 Фабрика4
2 4 1 7
Стовариште1 2400

6 10 0 3
Стовариште2 4300

2 3 5 0
Стовариште3 3400

12 0 4 5
Стовариште4 3600

0 0 0 0
Стовариште5 600

14300
1500 3200 5600 4000 14300

Во следната табела имаме оптимално, но не и единствено решение на овој проблем.

Фабрика1 Фабрика2 Фабрика3 Фабрика4

2 4 1 7
Стовариште1 1100 1300 2400

6 10 0 3
Стовариште2 4300 4300

2 3 5 0
Стовариште3 3400 3400

12 0 4 5
Стовариште4 3200 400 3600

0 0 0 0
Стовариште5 400 200 600

1500 3200 5600 4000

Бидејќи последното стовариште е фиктивно, количините транспортирани од него никогаш нема

да пристигнат до назначените дестинации. Односно, потребите на Фабрика1 нема да бидат
задоволени за 400, а потребите на Фабрика4 нема да бидат задоволени за 200. Тоа значи дека
овие фабрики треба да побараат нов добавувач да го надополни нивниот недостаток.

дпл. Математичар Изабела Влаху

Во наредниот пример прикажуваме додавање на фиктивна дестинација (колона).

Ресторан1 Ресторан2 Ресторан3

70 30 60
Месара1 750

48 80 20
Месара2 400

10 50 90
Месара3 350

1500
200 450 300 950

Гледаме дека вкупните потреби на рестораните се за 550 помали од капацитетите на месарите.

Затоа додаваме фиктивен ресторан со побарувачка од 550, односно нова колона во табелата.

Ресторан1 Ресторан2 Ресторан3 Ресторан4

70 30 60 0
Месара1 750

48 80 20 0
Месара2 400

10 50 90 0
Месара3 350

1500
200 450 300 550 1500

Единственото оптимално решение го имаме во наредната табела.

Ресторан1 Ресторан2 Ресторан3 Ресторан4

70 30 60 0
Месара1 450 300 750

48 80 20 0
Месара2 300 100 400

10 50 90 0
Месара3 200 150 350

200 450 300 550

Бидејќи последниот ресторан е фиктивен, 300 од ресурсите на Месара1 ќе останат

неискористени, 100 од ресурсите на Месара2 и 150 од ресурсите на Месара3. За пласирање на
остатокот на ресурсите, месарите ќе треба да побараат нов потрошувач.

дпл. Математичар Изабела Влаху