ANATOMIJA BILJA

BOTANIKA:
A) Teorijska:
I. Opća: anatomija, morfologija, fiziologija, ekologija
II. Specijalna: sistematika, geobotanika
B) Praktična: poljoprivredna, šumarska, farmaceutska...

- Anatomija: citologija, histologija, anatomija vegetativnih organa,

anatomija generativnih organa

- CITOLOGIJA:
- Prosječna veličina biljne stanice: 20-100 um
- Sklerenhimska vlakanca: 1-2 mm
- Traheide: 2-4 mm
- Sklerenhimska vlakanca tekstilnih biljaka: 5 cm
- Pamučno vlakno (mrtve dlake sa sjemenki): 7 cm
- Mjehurićaste stanice lubenice ili agruma: 1-2 mm
- Nečlankovite mliječne cijevi (polienergidne, razgranjene): 1m (Hevea)

STANIČNA STIJENKA
1) celuloza (40-60%)
- B-glukoza -> celobioza -> celuloza -> micel -> mikrofibril -> fibril
- reagensi: klor-cink-jod, kuoksam (Cu(OH)2 + NH3), sumporna+jod
- enzimi: celobiaza, celulaza

2) pektin
- polimer galakturonske kiseline (derivat galaktoze -> stereoizomer
L-glukoze)
- bubrenje
- Ca- i Mg-pektinat -> prirodna maceracija
- umjetna maceracija: kuhanje, Schulzerova smjesa (KClO3 + HNO3)
- reagens: rutenijsko crvenilo

3) hemiceluloza
- topiva u koncentriranim lužinama
- rezervna celuloza u endospermu i kotiledonu sjemenka
- polisaharidi: glukani, ksiloglukani (čvrstoća!), fruktani, galaktani
- heteropolisaharid: ksiloza, manoza, galaktoza, ramnoza, arabinoza
- reagens: jod
RAST STIJENKE
- intususcepcijski (plošni): umetanje novih dijelova između postojećih
- apozicijski (debljanje): prislanjanje novih dijelova na postojeće

DIJELOVI STANIČNE STIJENKE

- središnja lamela - Ca-/Mg-pektinat
- primarna stijenka - pektinati, ne-celulozni polisaharidi, celuloza
- sekundarna stijenka - celuloza, lignin, suberin, kutin

- jažice: lokalna utanjenja stanične stijenke kroz koje prolaze plazmodezmije

- lokalna zadebljanja:
• centrifugalna (polenova zrnca, spore)
• centripetalna (kvržice, bodlje, prečage) ... cistolit

PROMJENE U STANIČNOJ STIJENCI

1) ligniziranje
- lignin = polimer fenilpropana koniferil alkohola -> 3 alkohola: kumarilni,
koniferilni, sinapilni
- lignizirane stijenke - odrvenjele, tvrde, neelastične, mrtve
- inkrustacija = ulaganje u intermicelarne i mikokapilarne prostore
- odstranjivanje: NaOH+Ca(HSO3)2
- dokazivanje: anilinsulfat (žuto) i fluoroglucin+HCl (crveno)

2) suberniziranje
- suberin = visokopolimerni ester zasićenih i nezasićenih C-15 masnih i
oksimasnih kiselina (više nezasićenih, manji stupanj polimerizacije)
- subernizirane stijenke - nepropusne za vodu zbog obloženosti voskom
(suberin je sam po sebi hidrofoban i propustan za vodu)
- akrustiranje = stvaraju se zasebne suberinske lamele obložene voskom
koje se izmjenjuju sa celuloznim slojevima
- stanice pluta, lenticela, endoderme, egzoderme
- lučenje: obavlja glatki ER
a) ekrino - difuzija
b) granulokrino - Golgijevim vezikulama

3) kutiniziranje
- kutin = visokopolimerni ester zasićenih i nezasićenih C-15 masnih i
oksimasnih kiselina (više zasićenih, veći stupanj polimerizacije)
- inkrustiranje u vanjski dio stijenke epidermalnih stanica kserofita - kutikula
- često sadrži vosak

- lipofilna boja SUDAN III - boji crveno kutin i suberin

4) mineraliziranje
- minerali:
a) SiO2 - epiderma trava i preslica, dlake oštrolista i krstašica, stijenke
žarnica kopriva, cistolit
b) CaCO3 - dlačne stanice žarnica kopriva, cistolit

OBOJENJE STIJENKE
- flobafeni = produkti katehinskih tanina koji se nakupljaju u stijenci nakon
uginuća stanice
- katehini = monomeri flavanola
- tanini = polifenoli
- crvenkasto-smeđe obojenje
- otpornost prema truljenju

- gumoza (rod Prunus) = otopljena stanična stijenka pretvorena u gumu, na

mjestima ranjavanja biljke
- uloge stanične stijenke:
o daje oblik biljnim stanicama
o zaštita od isušivanja
o sprječava prevelik ulazak vode u biljne stanice (turgor)
o omogućuje rast biljke nasuprot djelovanja gravitacijske sile
o omogućuje komunikaciju biljnih stanica
o zaštita biljke od patogena

PLASTIDI
a) fotosintetski - kloroplasti, feoplasti, rodoplasti
b) ne-fotosintetski – kromoplasti (crveni i žuti)
c) bezbojni - leukoplasti

KLOROPLASTI
- klorofil -> lipofilan, netopljiv u vodi
- kromoproteidi: i. klorofil a = modrozeleni (ima metilnu skupinu)
ii. klorofil b = žutozeleni (ima CHO skupinu)
- sadrži i karotenoide (narančasto-crveni i žuti)
KROMOPLASTI
- nastaju iz bezbojnih proplastida ili gubitkom klorofila iz kloroplasta
(sazrijevanje plodova)
- pigmenti: karotenoidi (L- i B-karoten, likopen, kapsantin, violaksantin...)
- karotenoidi = nezasićeni ugljikovodici - tetraterpeni (derivati izoprena
C5H8)
a) karoteni = crveni/narančasti (B-karoten je prekursor vitamina A)
b) ksantofili = žuti
- štite biljku od fotooksidacije = pobuđeni klorofil transformira kisik u
visokoonergetske slobodne radikale

LEUKOPLASTI
- bezbojni, na svjetlosti mogu pozelenjeti
- spremaju škrob (amiloplasti), proteine (proteinoplasti), lipide (elaioplasti)
- u njima se mogu naći bjelančevinasti kristali i lipidne kapljice

ERGASTIČNE TVARI
- svi konačni produkti tvarne izmjene
- te se tvari ireverzibilno izdvajaju iz tvarne izmjene ili mogu privremeno biti
isključene iz izmjene tvari (npr. pričuvne tvari)
- pohranjuju se u vakuoli ili se izlučuju iz stanica

1) sadržaj VAKUOLE
a) flavonoidi = vakuolna bojila
- antocijani (aglukon - antocijanidini) -> pelargonidin (boje lososa), cijanidin
(crveni), delfinidin (modri)
- antoksantini (aglukon - flavonoli) -> blijedožute boje
- flavonoli su oksidacijski produkt cijanidina

b) glikozidi = spojevi sastavljeni od šećerne i aglukonske komponente

- npr. kumarinski, tioglikozidi, saponinski, kardiotonični
- hidrofilni

c) alkaloidi = spojevi koji sadrže dušik

- kofein, teofilin, teobromin, kinin, morfin, kodein, narkotin, kokain, nikotin ...
- derivati lizergene kiseline (LSD) – izolirani iz svjemenki tropskih povijuša

d) treslovine (tanini) = mješavine različitih aromatičnih tvari djelomično

glikozidne naravi
- u sekundarnom i tercijarnom kožnom tkivu (smeđi flobafeni) i u plodovima
- štite tkiva od mikroorganizama i truljenja

e) ulja i masti
f) terpenski derivati

2) škrob
- polimer L-glukoze (glikozidna veza)
- amiloza (L(1-4)) i amilopektin (L(1-4) i L(1-6))
- dokaz: lugolova otopina
a) asimilacijski - u kloroplastima
b) pričuvni - u amiloplastima
- škrobna zrnca (sferokristali): jednostavna, sastavljena, polu-sastavljena
- slojanje: centrično i ekscentrično
- Sachsova proba

3) proteini
- otopljeni u staničnom soku
- aleuronska zrnca = isušene proteinske vakuole
- aleuronska zrnca se sastoje od:
a) globoida - IP6 ili fitat, spremište fosfora
- inozit = mišićni šećer
b) albuminskog ovoja
c) kristaloida (glubulin) - bubri
- Fabaceae - aleuron je u supkama zajedno sa škrobom
- Poaceae - aleuron je u jednom/više sloju ispod sjemene lupine
- virusni proteinski kristali – TMV, X-virus kakteja

4) masne kapljice (ulja)

- esteri alkohola glicerola i masnih kiselina
- ulja = tekuća, nezasićena
- masti = krute, zasićene
- loj = krute mati
- izrazito velike kod Aucuba japonica

5) stanična stijenka
HISTOLOGIJA
1) osnovno tkivo (parenhim)
- najzastupljenije, ispunjava prostore između ostalih tkiva
- funkcije: asimilacija, transpiracija, učvršćivanje (turgor), prozračivanje,
spremište, provodnja hranjivih tvari
- parenhimske stanice -> izodijametrične, celulozna stijenka, vakuola u
sredini/protoplazma uz stijenku, intercelulari

- intercelulari: i. shizogeni – otapanje/kidanje središnje lamele

ii. lizigeni – otapanje stanice ili skupina stanica
iii. reksigeni – kidanje skupine stanica zbog napetosti tkiva
- parenhim s naglašenom funkcijom: aerenhim, transpiracijski (spužvasti),
asimilacijski (palisadni), spremišni

2) tvorno tkivo (meristemi)

- meristemske ili embrionske stanice -> tanka stijenka, puno plazme, velika
jezgra, nema vakuole, velika sposobnost dijeljenja
a) vršni/apikalni/primarni meristemi
- omogućavaju rast u dužinu
- mogu biti:
• apikalni - vegetacijski vršak stabljike/korijena, tjemenice
- vegetacijski vršak: tunika (antiklinske diobe - dilatacija), korpus (antiklinske
i periklinske diobe)
- inicijalne stanice = neprestano se dijele i zadržavaju svoj centralni položaj
u sloju tunike
- tjemenice = kod mahovina/papratnjača/algi jedna inicijalna stanica, od nje
se dalje potiskuju stanice segmenti
• interkalarni - smješten između dvije susjedne insercije listova, produžuje
internodije

b) bočni/lateralni/sekundarni meristemi
- kambij:
• vaskularni:
- rast u širinu - stanice se dijele tangencijalno prema unutra i van
(dilatacijske/radijalne diobe i klizni rast)
• međužilni (interfascikularni)
• plutni (felogen):
- stvara sekundarno kožno tkivo (pluto)
- zameće se u prvom subepidermalnom sloju ili rijeđe u epidermi
3) kožno tkivo
a) primarno: epiderma
- razvija se iz površinskog sloja primarnog meristema (vegetacijski vršak),
tzv. protoderme (dermatogen)
- stanice nemaju intercelulare, imaju valovite stijenke, plazma uz stijenku,
velika vakuola, sadrže leukoplaste/nekloroplaste, zadebljana vanjska
stijenka, kutinizirani sloj kod kserofita (često ima i vosak u obliku zrnaca,
štapića, ljuskica, na kutikuli listova...)
- puči = posebne tvorevine epiderme na izdanku, koje služe izmjeni plinova i
transpiraciji ..... stanice zapornice imaju kloroplaste
- najviše puči ima na lisnoj plojci, ali ima ih i na stabljici i lisnoj peteljci
- tipovi puči:
• amarilidejski - najrasprostranjeniji
• graminejski - trave i šaševi
• mnium - mahovine i papratnjače
• helleborus

- trihomi (dlake) = tvorevine epiderme

o mrtve dlake -> ispunjene zrakom, bijele boje, smanjuju transpiraciju,
zaštita od pregrijavanja
o žive dlake -> žlijezdane, za penjanje, za prianjanje, krute čekinjaste
dlake
- emergencije = nastaju iz epiderme i slojeva ispod epiderme (npr. trnovi
ruže)

b) sekundarno: pluto/felem
- antiklinske (dilatacijske) diobe epiderme
- plutni kambij/felogen -> zameće se u prvom subepidermalnom sloju
-> u epidermi (gomolj krumpira)
-> u dubljim slojevima ispod epiderme (korijen)
- periderma = zaštitno tkivo na površini stabljike ili korijena (uključuje plutni
kambij i pluto)
- epiderma odumire nakon pojave pluta
- ulogu puči preuzimaju lenticele = vretenaste ili okrugle bradavičaste
izrasline za prozračivanje
- felogen stvara rahlo staničje bogato intercelularima, slabo suberniziranih ili
nesuberniziranih stijenki
- intercelulari rahlog staničja u vezi s intercelularima unutarnjih tkiva
- stanice pluta breze sadrže betulin - bijela boja!
- betulin -> prirodni triterpenski alkohol, ima antibakterijsko / antifungalno /
hepatoprotektivno / antivirusno / antiHIV djelovanje
- betulinska kiselina -> antimalarijsko, anti HIV, antitumorsko,
antiinflamatorno djelovanje

c) tercijarno: lila/lup/ritidoma
- nastaje poslije pluta
- dijelovi primarne i sekundarne kore + slojevi periderme koji su u njima
nastali

4) mehaničko tkivo
- raspored u biljci:
i. stabljika -> periferno (otpornost na savijanje)
ii. korijen -> u sredini (otpornost silama potezanja)

a) kolenhim = živo meh.tkivo

- pločasti i uglovni kolenhim
- celulozne stijenke, zadebljale na određenim područjima
- neposredno ispod epiderme u više slojeva

b) sklerenhim = mrtvo meh.tkivo

- samo u biljnim dijelovima koji su završili rast
- izodijametrične sklereide i produžena sklerenhimska vlakanca
- sklereide -> lignizirane stijenke prožete jažičnim kanalima // u tvrdom
usplođu koštuničavog voća, mesnatom usplođu plodova (kruška), usplođu
suhih plodova, sjemenoj lupini, u sekundarnoj kori
- sklerenhimska vlakanca -> najčešće ligniziranih stijenki, ali postoje ona sa
celuloznim stijenkama (tekstilna vlakanca)
- u provodnom tkivu, u stabljikama ispod epiderme, mehanički ovoj oko žila,
korijen

5) provodno tkivo
- dijeli se na:
i. primarno – diferencira se iz prokambija
ii. sekundarno – nastaje iz vaskularnog kambija
- funkcionalno se dijeli na:
a) floem:
- provodi asimilate
- čine ga: i. sitaste cijevi + stanice pratilice
ii. floemski parenhim
iii. likovnice (sklerenhimska vlakanca)
iv. sitaste stanice
- sitaste stanice: (kod paprati i golosjemenjača)
o pore na krajnjim stijenkama su jako uske (poput plazmodezmija)
- sitaste cijevi: (kod kritosjemenjača)
o kontinuirani sistem produženih stanica (članci) sa sitasto probušenim
poprečnim stijenkama
o individualnost stanica je smanjena -> članci
o lokalno otapanje krajnje stijenke = veće pore
- članci:
o Imaju živi protoplast, nemaju jezgre ni tonoplast
o Sadrže leukoplaste sa škrobnim zrncima
o Celulozne stanične stijenke
o Visoki osmotski tlak (šećer!)
- stanice pratilice: (kod kritosjemenjača)
o Nastaju inekvalnom diobom iz matičnih stanica kao i članci sitastih
cijevi, a zatim se dijele više puta poprečno
o Uskog lumena, bogate plazmom
o Često poliploidne
o Nemaju plastida
o Plazmodezmijima povezane sa člancima sitastih cijevi
- trajanje sitastih elemenata kod dvosupnica sa sekundarnim rastom u
debljinu ograničeno je na jednu sezonu – kolaps sitastih cijevi
- kod jednosupnica bez sekundarnog rasta u debljinu sitaste cijevi su u
funkciji više godina
- KALOZA -> B(1-3) poliglukan
o Obavija stijenke pore u tankom sloju, a na kraju vegetacijske sezone ih
potpuno zatvori
o Topiva u 1%-tnoj kalijevoj lužini
o Netopiva u bakaroksid amonijaku
o Boji se: i. klor-cink-jodom (crvenosmeđe)
ii. rezorcinsko modrilo (modro)
b) ksilem:
- provodi vodu s mineralnim tvarima od korijena prema gore
- čine ga: i. traheje
ii. traheide
iii. ksilemski parenhim
iv. libriform (sklerenhimska vlakanca)
- sudovi = traheje + traheide (mrtvi elementi)
o U razvijenom stanju nemaju živog protoplasta (pa ni turgor)
o Jako zadebljale i lignizirane stanične stijenke
o Utanjeni dijelovi uzdužnih staničnih stijenki lako propusni za vodu
o Kod jake transpiracije – negativan tlak
- traheide: jako produžene stanice koje oblikom sliče vlakancima
- traheje:
o Fuzije uzdužno nanizanih stanica (članaka), čije su poprečne stanične
stijenke djelomično ili potpuno otopljene
o Članci su poliploidni
o Članci prije diferencijacije znatno rastu u dužinu
- tipovi zadebljanja stijenke kod elemenata ksilema:
i. prstenasti (mogućnosti izduživanja – protoksilem)
ii. spiralni (mogućnosti izduživanja – protoksilem)
iii. mrežasti
iv. jažičasti
v. ljestvičavi
- TILE = parenhimske stanice koje urastu u ksilemske elemente kroz otvore
jažica i mjehurasto se prošire
- elementi provodnog tkiva su združeni u posebne provodne snopove, tj.
provodne žile
- pri razvoju prokambijske žile prvo se izdiferenciraju dijelovi koji su
smješteni na suprotnim krajevima:
 Protofloem – uske sitaste cijevi
 Protoksilem – prstenasti i spiralni provodni elementi
- protofloem i protoksilem kratko vrše funkciju
- kada prestane uzdužni rast, funkciju preuzimaju metafloem i metaksilem

-> provodne žile:

 zajedničke:
• kolateralne – otvorene i zatvorene // bikolateralne
• koncentrične – hadrocentrične i leptocentrične
• radijalne (korijen)
 nepotpune (ili ksilem, ili floem)
- žilni ovoji = sprječavaju da hranjive tvari i voda difundiraju u okolno tkivo i
omogućuju njihovo provođenje na veće udaljenosti
a) mehanički žilni ovoj – sklerenhimska vlakanca
b) škrobni ovoj – čvrsto povezane parenhimske stanice ispunjene škrobom;
obavija žile u stabljici
c) endoderma – uglavnom u korijenu, odjeljuje središnji provodni snopić od
kore, u pravilu je jednoslojna, sudjeluje u selektivnoj sposobnosti odabiranja
tvari (koju ima korijen)

6) tkivo za sekreciju/ekskreciju
- žlijezde = strukture pomoću kojih biljke izlučuju sekrete/ekskrete
- sekreti -> gomilaju se unutar stanice
- ekskreti -> izlučuju se u vanjski svijet ili posebne intercelulare istiskuju se
kroz staničnu stijenku)
- prema tvarima koje izlučuju, žlijezde se dijele na:
a) hidatode
- izlučuju vodu u kapljičnom stanju – gutacijom (kad je zrak jako zasićen
vlagom)
i. epidermske hidatode:
o čine ih pojedinačne ili skupine epidermskih stanica
o Velika jezgra, bogate plazmom, mnogo sitnih vakuola
o Kroz vanjsku stijenku prolaze uski kanali kojima se izlučuje voda
o Kutikula je na tim mjestima perforirana
o Npr. Plumbaginaceae

ii. trihomske hidatode:

o U obliku dlaka
o Npr. list graha, mnoge tropske biljke

iii. epitemske hidatode

o Građene od tzv. epitema -> parenhim bogat intercelularima i bez
kloroplasta
o Do epitema direktno dopiru završni snopovi traheida
o Na epitem se nastavlja epiderma s tzv. pučima vodenicama, koje su
stalno otvorene
o Npr. jaglaci

b) nektariji („slatke žlijezde“)

- izlučuju smjesu vode i šećera, ali i aminokiselina
- privlače kukce i druge životinje -> prisiljeni posjetiti mnoštvo cvjetova jer s
izlučuju male količine
- nektar izlučuju žlijezdane stanice bogate plamom, slabo razvijene vakuole
- nektariji mogu biti u obliku: i. dlaka
ii. izbočina
iii. kvržica
- vrste nektarija: i. floralni – u vezi s cvjetovima
ii. ekstrafloralni – vezani za vegetativne dijelove biljke

c) žlijezde za izlučivanje eteričnih ulja i masti

- ekskreti: eterična ulja i smole
- eterična ulja = smjesa monoterpena (sadrže 2 izoprenske jedinice, npr.
mentol) i seskviterpena (sadrže 3 izoprenske jedinice)
- smole = diterpeni i triterpeni (terpeni = derivati izoprena (C5H8)n)
- kaučuk = politerpeni
i. unutrašnje žlijezde:
oEkskretorne stanice (uljne stanice)
- ispunjene eteričnim uljima, koja su locirana u mjehurastoj ovojnici
- okružene suberinskim lamelama
- npr. Aristolochiaceae, Lauraceae
oŽlijezde uljenice
- ekskreti (eterična ulja i smole) izlučuju se u okrugle intercelulare
nastale shizogeno (Hypericum perforatum) ili lizigeno (agrumi,
smolenice kod četinjača)

ii. vanjske žlijezde

o U obliku žlijezdanih dlaka
o Žlijezdane dlake -> majčina dušica, metvica, bosiljak, kamilica, kadulja,
pelargonija
o Ekskret se u obliku kapi nakuplja u plazmi i izlučuje kroz stijenku ispod
kutikule

d) mliječne cijevi
- duge cjevaste stanične tvorevine ispunjene mliječnim sokom (lateks)
- emulzija: koloidna suspenzija i prava otopina
- važna komponenta mliječnog soka je kaučuk
- dolaze i bjelančevine, tanini, alkaloidi, eterična ulja i smole
- mliječni sok:
o Bijeli – Euphorbia
o Bistar – Morus
o Žuto-narančast – Cannabis
o Sa puno kaučuka – Hevea brasiliensis (kaučukovac)
- uloga lateksa: odbijanje životinja, zacjeljivanje rana na biljnom tkivu
- mliječne cijevi mogu biti (prema postanku):
i. nečlankovite
• Potječu od jedne stanice – zameće se u klici i raste zajedno s biljkom
• Polienergidne, najveće stanice u biljnom svijetu
• Imaju ih mlječike, dudovi, koprive..
ii. člankovite
• Nastaju stapanjem stanica čije se poprečne stijenke otope
• Mogu se spojiti poprečnim anastomozama -> mrežasti oblik

e) probavne žlijezde kod insektivora

- izlučuju probavne sokove (proteolitički enzimi i ljepljiva sluz za probavu
insekata)
- različitog su oblika: i. dlake (tustika)
ii. emergencije (Drosera rotundifolia)
iii. okrugle izbočine (vrčonoša)

7) spremišno tkivo

ANATOMIJA VEGETATIVNIH ORGANA

a) LIST
- građa im je povezana s funkcijom asimilacije i transpiracije
- plojka je građena od osnovnog tkiva
- najčešće su dorziventralne građe: i. amfistomatski (puči na obje strane)
ii. hipostomatski (puči s donje strane)
iii. epistomatski (puči s gornje strane)
- ekvifacijalne (izolateralne) listove imaju biljke koje rastu na suhim i dobro
osvjetljenim područjima (bor, imela)
- žile u listu:
o U izbočenim rebrima – vše žila
o U manje izraženim rebrima – jedna žila
o Kolateralne (zatvorene); samo velike su otvorene
o Orjentacija: ksilem – gore / floem – dolje
 o Pri završetku žile prvo nestaje floem, a onda ksilem (na kraju ima
samo spiralne traheide)
o Žilni ovoji su od parenhimskih stanica, a u većim žilama su od
sklerenhimskih vlakanaca ili kolenhima

i. bifacijalni listovi
• Plojka i peteljka
• Imaju lice i naličje plojke razvijeno od odgovarajućih strana lisnog
zametka
ii. unifacijalni listovi
• Razvijena je samo donja površina lista
• U svom bazalnom dijelu ti su listovi bifacijalni, ali je već tu donja
površina veća i konvksna, a gornja je manja i konkavna (npr. iris)

b) STABLJIKA
i. primarna građa:
- izgrađena samo iz tkiva koja su nastala djelatnošću primarnih meristema,
prvenstveno vegetacijskog vrška
- velika većina dikotiledona i gimnosperma poprimaju sekundarnu građu
- četiri roda monokotiledona koja poprimaju sekundarnu građu:
o Dracena
o Yucca
o Aloe
o Cordyline
- primarni rast u debljinu (odvija se u vegetacijskom vršku):
--- povećanje veličine stanica u dužinu i širinu
--- dioba stanica u bazanom dijelu vegetacijskog vrška
- primarni rast:
o Kod monokotiledona -> stanice vegetacijskog vrška povećavaju
volumen nakon diobe i to između tunike i korpusa (inntenzivne
periklinske diobe)
o Kod dikotiledona i gimnosperma -> razmnožavanje stanica u području
srčike stabljike
- sekundarni rast monokotiledona:
o Prstenasti kambij nastaje izvan primarnih žila – u unutrašnjim
slojevima primarne kore
o Kambij se oblikuje iz parenhimskih ili meristemskih stanica u primarnoj
kori
 o Djelatnošću kambija ne nastaje drvo, nego sekundarne žile

- diferencijacija stabljike iz vegetacijskog vrška:

i. embrionska zona
• Sve stanice su jednake
ii. determinacijska zona
• Prstenasti meristem
iii. zona diferencijacije
• Prvo prokambijske stanice (prozenhimske stanice = sklerenhimska
vlakna s ušiljenim krajevima)
• Stabljika raste u dužinu i izvrši se primarni rast u debljinu
• Diferencira se srčika i kora
• Diferencira se mehaničko tkivo

- tok i raspored provodnih tkiva u stabljici:

o Monokotiledone
- provodne žile koje izlaze iz lista zalaze koso u stabljiku i dopiru
različito duboko u njenu unutrašnjost
o Dikotiledone i gimnosperme
- kod zeljastih dikotiledona -> otvorene kolateralne žile u krugu
- kod nekh zeljastih i svih drvenastih te gimnosperma -> ksilm i floem
čine kontinurirani provodni cilindar
- u oba slučaja odvajaju se od žila stabljike (teku paralelno duž
stabljike) postrane žile koje ulaze u listove

- glavni dijelovi stabljike i korijena u primarnoj građi:

i. epiderma / rizoderma
ii. primarna kora
iii. centralni cilindar

ii. sekundarna građa:

- tipovi sekundarnog rasta u debljinu: a) Aristolochia
b) Ricinus
c) Tilia
d) Helianthus
- sekundarna kora = sekundarni floem sa pripadajućim tracima
- drvo = sekundarni ksilem sa pripadajućim tracima
- promjene u primarnoj kori i u primarnim floemima pri sekundarnom rastu
su rezultat dilatacijskih i obliteracijskih procesa
- tkivo u unutrašnjosti palma ili dracene nije drvo iako je građeno od
odrvenjelih stanica
- građa drva dikotiledona: - traheje
- traheide
- libriform
- drvni parenhim
- parenhim trakova
o U analizi se rade 2 uzdužna (radijalni i tangencijalni) i 1 poprečni
prerez
o Funkcija drva -> provodi vodu, učvršćuje biljku, rezervoar hrane
o Godovi -> rano i kasno drvo
o Intercelulari -> uz trakove srčike i drvni parenhim

- građa sekundarne kore: - sitaste cijevi

- stanice pratilice
- floemski parenhim
- parenhim trakova
- likovnice
o Zadaća: provodna, spremišna, mehanička
o Funkcionalni i nefunkcionalni floem -> kaloza

- promjene u kori stabljike zbog sekundarnog rasta u debljinu:

a) dilatacija
• U primarnoj kori i epidermi
• U primarnom floemu, koji potom obliterira (začepi se)
• U sekundarnoj kori (traci srčike i floemski parenhim)
b) zamjena epiderme peridermom
c) pojava tercijarnog kožnog tkiva (lila, lup ili ritidoma)
• Debelo mrtvo tkivo
• Štiti od isušenja, mehaničkih utjecaja, temperature
d) osržavanje drva
• Kod drveća – središnji dijelovi uginu (parenhim) i budu izbačeni iz
funkcije -> nastaje srž
• Srž se od bijelike razlikuje po boji -> flobafeni (oksidacija i
kondenzacija tanina)
• Bijelika = periferni dio drva, provodi vodu
• Srž = ne provodi vodu (traheje začepljene tilama), otpornija na truljenje