A VISITA DA VELLA DAMA

Friedrich Dürrenmatt

1
 PERSONAXES

Os visitantes Clara Zachanassian, de solteira Wäscher, millonaria

Os seus maridos VII-IX
O mordomo
Toby e Roby, mastigadores de goma de mascar
Koby e Loby, cegos

Os visitados Alfred Ill

A súa muller
A súa filla
O seu fillo
O alcalde
O párroco
O mestre
O médico
O policía
Cidadán primeiro
Cidadán segundo
Cidadán terceiro
Cidadán cuarto
O pintor
Muller primeira
Muller segunda
A señorita Luise
Ximnasta

Os demais O xefe de estación

O xefe do tren
O revisor
O recadador

Os importunos Reporteiro primeiro

Reporteiro segundo
Locutor
Operador

2
 ACTO PRIMEIRO

Antes de alzarse o pano óese a campá dunha estación. Logo vese un cartel coa inscrició
n: GÜLLEN, o nome da cidade provinciana que se adiviña ao fondo, arruinada e en
decadencia. O edificio da estación ten tamén un aspecto de terrible abandono, cun
horario medio estragado no muro e unha porta sobre a que se le: "Prohibida a
entrada." No centro, e tamén só insinuada, a Avenida da Estación, tan pobre e abatida
como o resto. Á esquerda, unha pobre barraca con carteis que caen de vellos
nas espidas paredes e os consabidos letreiros: "Señoras" e "Cabaleiros", á esquerda e
dereita, respectivamente. Un cálido sol de principios de outono enche a escena. Xunto
aos lavabos, sentados nun vello banco, catro homes. Outro vestido tan andrajosamente
como os do banco, está ocupado en pintar un gran cartel, escribindo con grandes letras
vermellas a lenda: "Benvida, Clariña." Óese o ruído atronador dun tren que pasa a toda
marcha sen deterse. Os catro do banco seguen o movemento do tren coa cabeza, de
esquerda a dereita. O XEFE DE ESTACIÓN saúda coa man.

CIDADÁN PRIMEIRO: O "Gudrun" Hamburgo-Nápoles.

CIDADÁN SEGUNDO: Ás once e vinte e sete pasará o ͞Orlando furioso͟ Venecia-
Estocolmo.
CIDADÁN TERCEIRO: O único entretemento que nos queda: ver pasar os trens.
CIDADÁN CUARTO: Fai cinco anos aínda paraban en Güllen o "Gudrun" e o "Orlando
furioso", o mesmo que o "Diplomático" e o "Lorelei", todos expresos de categoría.
CIDADÁN PRIMEIRO: De categoría internacional.
CIDADÁN SEGUNDO: Agora non paran nin os cercanías. Para que? Só dous de Kaffigen
e o da unha e trece, que ven de Kalberstadt.
CIDADÁN TERCEIRO: É a ruína.
CIDADÁN CUARTO: A fábrica Wagner, en quebra.
CIDADÁN PRIMEIRO: Igual que a Bockmann.
CIDADÁN SEGUNDO: E que a fundición.
CIDADÁN TERCEIRO: Vivimos grazas do subsidio de paro.
CIDADÁN CUARTO: E ao comedor da caridade.
CIDADÁN PRIMEIRO: A iso lle chamas vivir?
CIDADÁN SEGUNDO: Ou vexetar.
CIDADÁN TERCEIRO: Consumirse de noxo.
CIDADÁN CUARTO: E así toda a cidade. (Toque de campá.)
CIDADÁN SEGUNDO: Xa era hora de que chegase a multimillonaria. Din que lle regalou
un hospital a Kalberstadt.
CIDADÁN TERCEIRO: Si, e unha Casa-Berce a Kaffigen, e unha igrexa á capital.

3
PINTOR: E encargoulle un retrato a ese pintamonas naturalista de Zimt.
CIDADÁN PRIMEIRO: Coa de diñeiro que ten! E a dona da Compañía Petrolífera
Armenia, dos Ferrocarrís do Pacífico, das minas de prata panamericanas e do barrio de
diversións de Bangkok!
(Óese pasar outro tren. O XEFE DE ESTACIÓN saúda. Os catro do banco seguen coa
cabeza a dirección do convoi, de esquerda a dereita.)
CIDADÁN CUARTO: O "Diplomático".
CIDADÁN PRIMEIRO: E pensar que eramos un centro cultural.
CIDADÁN SEGUNDO: Dos primeiros do país.
CIDADÁN TERCEIRO: E de Europa!
CIDADÁN CUARTO: Goethe pasou unha noite aquí, no Hostal ͞O apóstolo dourado͟.
CIDADÁN TERCEIRO: Brahms compuxo un cuarteto en Güllen.
(Soa a campá.)
CIDADÁN SEGUNDO: E quen inventou a pólvora senón o noso Berthold Schwarz?
PINTOR: Eu mesmo. Terminar brillantemente os estudos en Belas Artes para verme
agora pintando pancartas...
(Ruído dun tren que frea. Pola esquerda aparece o XEFE DO TREN, que se supón acaba
de descender.)
XEFE DE TREN: Guuula!
CIDADÁN PRIMEIRO: O tren de cercanías de Kaffigen.
(Descendeu só un viaxeiro, que pasa ante o banco e desaparece pola porta de
"Cabaleiros".)
CIDADÁN SEGUNDO: É o recadador de impostos.
CIDADÁN TERCEIRO: Creo que vén embargar o Concello.
CIDADÁN CUARTO: Iso pasa porque en política tampouco pintamos xa nada.
XEFE DE ESTACIÓN: Señores viaxeiros, ao tren! (O tren parte. Procedentes da cidade
aparecen o ALCALDE, o MESTRE, o PÁRROCO e ILL, un home duns sesenta e cinco anos.
Todos van vestidos pobremente.)
ALCALDE: O noso ilustre hóspede chegará á unha e trece no correo de Kalberstadt.
MESTRE: O coro mixto do Círculo Xuvenil cantará un himno.
PÁRROCO: E a única campá que aínda non foi empeñada será botada ao voo na súa
honra.
ALCALDE: A Banda Municipal dará un concerto na praza Maior, e o Club de Atletismo
formará unha pirámide dedicada á multimillonaria. Despois haberá un banquete no ͞
Apóstolo dourado͟. Mágoa que a nosa situación financeira non dea para iluminar a
catedral e o Concello pola noite. (O RECADADOR sae dos lavabos.)
RECADADOR: Bos días, señor alcalde. Un pracer saudalo.

4
ALCALDE: Que o trae por aquí, señor Glutz?
RECADADOR: Ben o sabe vostede, señor alcalde! Agárdame unha labor titánica.
Embargar vostede unha cidade enteira e verá.
ALCALDE: Ademais dunha máquina de escribir vella, non atopará nada no concello.
RECADADOR: Esquece o Museo.
ALCALDE: O Museo? Fai xa tres anos que llo vendemos a un norteamericano. A caixa
está baleira. Aquí non hai quen pague impostos.
RECADADOR: Permitirame que faga as miñas investigacións. É incomprensible. Toda a
nación prospera e é precisamente Güllen, coas súas magníficas fundicións, a que se
arruína.
ALCALDE: Crea que tamén para nós resulta un misterio. Pero é así.
CIDADÁN PRIMEIRO: É todo unha montaxe dos masóns.
CIDADÁN SEGUNDO: Unha maquinación xudía.
CIDADÁN TERCEIRO: Aí escóndese a man dos capitalistas.
CIDADÁN CUARTO: É o comunismo internacional, que move os seus fíos. (Soa a campá
.)
RECADADOR: Algo haberá. Iso é cousa miña. Teño ollos de lince. Botarei unha ollada ás
arcas municipais, polo si ou polo non. (Mutis.)
ALCALDE: Mellor que o faga agora que non despois da visita da multimillonaria. (O
PINTOR ensina a súa pancarta.)
ILL: Por Deus, alcalde! Parécenme demasiadas confianzas o de Clariña. Que o cambien
por "Benvida, Clara Zachanassian".
CIDADÁN PRIMEIRO: Pero se é Clariña!
CIDADÁN SEGUNDO: Clariña Waescher.
CIDADÁN TERCEIRO: Natural de Güllen.
CIDADÁN CUARTO: O seu pai era albanel.
PINTOR: O mellor é que escriba: "Benvida, Clara Zachanassian", ao outro lado. Se a
multimillonaria se conmove, podemos darlle a volta ao cartel.
CIDADÁN SEGUNDO: O "Rolando" Zúric-Hamburgo. (Un novo tren expreso atravesa Gü
llen sen deterse.)
CIDADÁN TERCEIRO: Exacto coma sempre. Con este tren pode reGüllenrse o reloxo.
CIDADÁN CUARTO: Si; pero quen ten reloxo en Güllen?
ALCALDE: Señores! Esa millonaria é a nosa última esperanza.
PÁRROCO: Aparte de Deus!
ALCALDE: Aparte de Deus.
MESTRE: Pero Deus non paga débedas.
PINTOR: Deus esqueceunos.

5
 (O CIDADÁN CUARTO cuspe no chan.)
ALCALDE: Todo está nas súas mans, don Ill. Vostede era moi amigo de Clara.
PÁRROCO: Pero acabaron separándose. Oín certas faladurías... Ten vostede algo que
confesar ao seu pastor, Ill?
ILL: Eramos os mellores amigos do mundo. Os dous novos e fogosos. Non hai que
esquecer que eu, entón, era moi apaixonado. Xa pasaron corenta e cinco anos e aínda
me parece ver como Clara viña pola noite ao celeiro de Peter, alumando todo coa súa
presenza. Ou como corría descalza sobre o musgo e as follas mortas do bosque de
Weiler, co pelo vermello solto ao aire, áxil, esvelta, delicada e condenadamente
fermosa. Logo, a vida separounos, como acontece tan a miúdo.
ALCALDE: Necesito algúns detalles biográficos sobre a vida da señora Zachanassian
para o discurso no banquete. (Saca unha axenda e disponse a escribir.)
MESTRE: Repasei as cualificacións escolares da época. Desgraciadamente, as notas de
Clara Waescher deixaban moito que desexar. O mesmo pode dicirse do seu
comportamento. Só dous aprobados, en Zooloxía e Botánica.
ALCALDE: Estupendo. Aprobados en Zooloxía e Botánica. Moi ben.
ILL: Unha cousa importante: Clariña tiña un amor moi arraigado pola
xustiza. Recordo que unha vez un garda levaba detido a un vagabundo e Clariña,
indignada, tiroulle pedra ao policía.
ALCALDE: Amor á xustiza. Non está mal. Iso é sempre de moito efecto. Con todo, seica
fose mellor que non mencionásemos a anécdota do policía.
ILL: Tamén era moi caritativa. Todo o que tiña repartíao. Recordo que unha vez roubou
patacas para unha pobre viúva.
ALCALDE: Tendencia ao altruísmo. Isto é algo que hei de resaltar sen falta. É o máis
importante. Unha cousa: Alguén lembra algún edificio construído polo seu pai?
Quedaría moi ben no discurso.
PINTOR: Non.
CIDADÁN PRIMEIRO: Din que era un borrachuzo.
CIDADÁN SEGUNDO: A vella abandonouno.
CIDADÁN TERCEIRO: E morreu no maniconio.
(O CIDADADÁN CUARTO volve cuspir.)
ALCALDE: Ben. Pola miña banda, teño bastante. O resto é cousa de don Ill.
ILL: Xa o sei. A Zachanassian terá que soltar algúns millóns.
ALCALDE: Iso é. Millóns.
MESTRE: Pero en metálico. Unha Residencia, por exemplo, non nos sacaría de
miserias.
ALCALDE: Querido don Ill... Xa fai tempo que vostede é a persoa máis querida de Gü
llen. Como vostede sabe, na primavera termina o meu mandato municipal. Falei coa
oposición, e todos estamos de acordo en que vostede sexa o meu sucesor na alcaldía.

6
ILL: Pero señor alcalde...
MESTRE: Podo confirmarlle o acordo.
ILL: Por favor, meus señores... Primeiro terei que falar con Clara sobre a nosa
miserable situación.
PÁRROCO: Pero con moito coidado. Con moita delicadeza.
ILL: Temos que actuar con intelixencia, seino. Cuestión de psicoloxía. Con que o
recibimento falle, pode irse todo ao diaño. A banda municipal e o coro mixto paré
cenme pouco.
ALCALDE: Don Ill ten razón. Non esquezamos que estamos ante un momento da maior
transcendencia. A señora Zachanassian volve pisar o chan bendito da súa cidade natal.
A volta ao fogar... Emoción reprimida, bágoas nos ollos, volve ver cousas familiares, í
ntimas. Non podemos recibila en mangas de camisa, como estamos agora. Eu poñ
ereime o meu traxe negro de cerimonias e o chapeu de copa. Ao meu lado, a miña señ
ora, e diante, as miñas dúas netiñas, vestidas de branco, recibirana con flores. Meu
Deus! Agardo que todo saia ben.
(Soa a campá.)
CIDADÁN PRIMEIRO: "O Orlando furioso."
CIDADÁN SEGUNDO: Venecia-Estocolmo. As once e vinte e sete.
PÁRROCO: As once e vinte e sete! Aínda temos dúas horas para vestirnos de gala.
ALCALDE: Concretemos: A pancarta "Benvida, Clara Zachanassian" alzarase, como
expresión sincera do noso amor. (Aos catro.) Os outros axitarán os chapeus. Pero, por
favor, nada de gritar como cando veu a comisión do goberno o ano pasado. A impresió
n foi tan contraproducente, que ata hoxe non recibimos a subvención. O apropiado
non é unha alegría desbordante, senón máis ben un gozo íntimo, saloucos afogados, a
alegría polo filla pródiga que volve... En fin, sexan naturais e cordiais, pero sen
descoidar a organización. Nada máis rematar o himno do coro mixto, ten que comezar
a soar a campá. Ante todo, teño que insistir en que...
(O estrépito do tren fai incomprensibles as súas seguintes palabras. O tren párase cun
terrible renxer de freos. Tódalas caras reflicten o asombro. Os catro do banco levá
ntanse dun salto.)
PINTOR: O expreso!
CIDADÁN PRIMEIRO: Parouse!
CIDADÁN SEGUNDO: En Güllen!
CIDADÁN TERCEIRO: Na máis miserable...
CIDADÁN CUARTO: ... piollenta...
CIDADÁN PRIMEIRO: ... e deplorable aldea do traxecto Venecia- Estocolmo!
XEFE DE ESTACIÓN: As leis da natureza foron abolidas. O ͞Orlando furioso͟ tería que
ter aparecido pola curva de Leuthenau, pasar como un raio e converterse nun punto
ata desaparecer na dirección oposta.

7
 (Pola dereita aparece CLARA ZACHANASSIAN. Sesenta e dous anos, rubia, cun gran
colar de perlas e enormes pulseiras de ouro, vestida exaxeradamente e cun gusto atroz;
pero quizais por iso, unha dama mundana, non exenta de certa graza, pese a todo o
grotesco. Detrás dela aparece o seu séquito: o MAIORDOMO BOBY, duns oitenta anos,
con gafas de sol; o seu MARIDO VII, un home alto, delgado, cun bigote negro, e cun
equipo de pesca completo. Un alterado XEFE DE TREN acompaña ao grupo. Gorra
vermella e carteira da mesma cor.)
CLARA: Estou en Güllen?
XEFE DE TREN: Foi vostede quen tirou do freo de emerxencia?
CLARA: Sempre o fago.
XEFE DO TREN: Teño que protestar enerxicamente. Saiba vostede que no noso país
non se tira do freo de alarma nin en caso de extrema necesidade. A puntualidade é o
mandamento máximo. Esixo unha aclaración.
CLARA: Mira, Moby: estamos en Güllen. Recoñezo o pobo. Alí está o bosque de Weiler,
onde poderás pescar troitas e salmóns. Aquilo á dereita é o tellado do celeiro de Peter.
ILL: (Reaccionando.) Clara!
MESTRE: A Zachanassian!
TODOS: A Zachanassian!
MESTRE: Meu Deus! E o coro mixto non está!
ALCALDE: Nin o Club de Atletismo, nin os bombeiros!
PÁRROCO: O monaguillo!
ALCALDE: Onde está o meu traxe? Maldita sexa! O chapeu de copa. Rápido! E as netas.
(O CIDADÁN PRIMEIRO sae correndo cara á cidade.)
ALCALDE: (Berrando.) Non te esquezas da miña muller!
XEFE DO TREN: Señora, aínda estou a esperar unha aclaración. Hei de cominala a
responder do seu acto, en nome da Administración.
CLARA: Non sexa imbécil! Non ve que quero visitar a cidade? Non me ía a tirar polo
portelo.
XEFE DO TREN: Quere dicir que tirou da alarma do ͞Orlando furioso͟ só polo capricho
de visitar Güllen? (O XEFE DO TREN non sabe que pensar.)
CLARA: Naturalmente.
XEFE DE TREN: Miña señora, se vostede quería visitar Güllen, non tiña máis que
esperar en Kalberstadt o correo das doce e corenta, como todo o mundo. Chegada a
Güllen, á unha e trece.
CLARA: Ese cacharro que se vai parando en cada apeadeiro? Pretende vostede que me
tire media hora contemplando esta condenada paisaxe?
XEFE DO TREN: Isto sairalle moi caro.
CLARA: Dálle mil dólares, Boby.

8
TODOS: (Nun rumoreo.) Mil dólares!
(O MAIORDOMO entrega o diñeiro ao XEFE DO TREN.)
XEFE DO TREN: (Perplexo.) Madame...
CLARA: E outros tres mil para a Fundación de Viúvas de Ferroviarios.
TODOS: Tres mil!
(O MAIORDOMO entrega o diñeiro.)
XEFE DO TREN: Pero esa fundación non existe, Madame...
CLAR: Pois fúndea vostede.
(O ALCALDE fala ao oído ao XEFE DO TREN.)
XEFE DE TREN: (Máis confuso ca nunca.) Perdoe a señora! É vostede Clara A
Zachanassian? Pídolle mil perdóns. Sendo así, non dixen nada. Pero, por Deus. Bastaba
que me dixese unha palabra e parariamos en Güllen. Aí ten o seu diñeiro. Non, non...
Catro mil... meu Deus!
TODOS: Catro mil!
CLARA: Gárdese esa miseria.
TODOS: Unha miseria?!
XEFE DO TREN: Desexa a señora que o ͞Orlando furioso͟ agarde mentres visita Güllen?
A dirección dos ferrocarrís aprobará con sumo grado esta iniciativa. Permítame que lle
diga que o pórtico da Catedral é de moito mérito. Estilo gótico. Representa o Xuízo
Final e...
CLARA: Lárguese co seu tren dunha vez!
MARIDO VII: (Choromicando.) Pero Mausi! A Prensa. Os xornalistas están aínda no
tren. Están a cear e non se decataron de nada.
CLARA: Déixalles que ceen, Moby. Por agora non necesito prensa en Güllen. Xa
aparecerán máis tarde.
(Mentres tanto, o CIDADÁN PRIMEIRO chegou coa levita do ALCALDE, que a pon
mentres avanza solemnemente cara á señora ZACHANASSIAN. O PINTOR e o CIDADÁN
CUARTO levantan a pancarta coa inscrición ͞Benvida, CLARA ZACHANASS͟. O pintor
non chegou a rematala.)
XEFE DE ESTACIÓN: Señores viaxeiros, ao tren!
(Óese partir o tren.)
XEFE DO TREN: Se a señora tivese a bondade de non queixarse á dirección de
ferrocarrís... Foi un penoso equívoco. (O XEFE DO TREN fai ademán de saltar a un
estribo e desaparece.)
ALCALDE: Estimada señora Zachanassian: Na miña calidade de alcalde de Güllen, teño
a inmerecida honra de darvos a máis cordial benvida á vosa patria. Neste día, cando...
(O ruído do tren afoga as palabras do ALCALDE, que segue impertérrito co seu
discurso.)

9
CLARA: Moitas grazas, alcalde. Foi un discurso moi bonito. (CLARA diríxese a DON ILL,
que está un pouco inseguro.)
ILL: Clara!
CLARA: Alfred!
ILL: Que alegría a túa volta!
CLARA: Sempre o desexei desde que abandonei Güllen.
ILL: (Nervioso.) Moi entrañable pola túa parte.
CLARA: Pensaches en min?
ILL: Por suposto, sempre. Ti sábelo, Clara.
CLARA: Foron marabillosos os días que pasamos xuntos!
ILL: (Orgullosamente.) E tanto! (Dirixíndose ao MESTRE.) Viu? Téñoa no peto.
CLARA: Chámame como me chamabas entón.
ILL: A miña gatiña!
CLARA: E que máis?
ILL: Meiga feiticeira!
CLARA: Lémbraste? Eu chamábate a miña pantera negra.
ILL: Aínda o son.
CLARA: Non digas parvadas. Estás cheo de canas, botaches tripa e tes nariz de
borracho.
ILL: Pero ti segues sendo a mesma.
CLARA: Ah, bah! Eu tamén envellecín e engordei. Sen esquecer a perna esquerda, que
se me quedou nun accidente de auto. Desde entón, só viaxo en tren. A que non te
deches conta? A prótese é magnífica. Mira! (Levanta a saia e ensínalle a perna
artificial.) Funciona como unha de verdade.
ILL: (Limpándose a suor.) Nunca o notaría.
CLARA: Permíteme que che presente ao meu sétimo marido. (Presentando.) Ten
plantacións de tabaco. Somos moi felices.
ILL: Encantado.
CLARA: Ven aquí e saúda, Moby. En realidade chámase Pedro, pero Moby gústame má
is porque fai xogo co meu maiordomo, que se chama Boby. Un maiordomo é algo para
toda a vida, e creo que os maridos han de adaptarse a el e rexerse polo seu nome.
(MARIDO VII inclínase saudando.) Non é un sol co seu bigote tan negro? Pensa, Moby.
(O MARIDO VII pon cara de pensar.) Máis profundamente, Moby! (O MARIDO VII té
ntao.) Aínda máis!
MARIDO VII: Pero é que non podo pensar máis intensamente, Mausi. De verdade que
non podo!

10
CLARA: Naturalmente que podes. Inténtao, veña! (O MARIDO VII fai outro intento. Soa
a campá.) Ves como si que podes? Mira, Ill. Non lle atopas un algo demoníaco? Parece
un brasileiro, aínda que as aparencias enganan. É un grego ortodoxo, fillo de pai ruso.
Quixen que nos casara un pope lexítimo. Foi unha experiencia moi interesante. Ben,
agora gustaríame botar unha ollada a Güllen. (Ponse os impertinentes, incrustados de
pedras preciosas, e contempla os lavabos.) Mira, Moby! Construíuno meu pai. Un
traballo de primeira calidade, como todo o seu. De nena adoitábame sentar no tellado
durante horas enteiras para cuspir aos que entraban. Pero só cuspía aos homes, a dicir
a verdade.
(Mentres tanto chegou o coro mixto, agrupado no fondo. O MESTRE adiántase, chapeu
de copa en man.)
MESTRE: Dilecta señora nosa: Como director do Instituto e amante da nunca ben
ponderado musa da música, permítame agasallarvos cunha modesta canción folclórica,
interpretada polo noso coro mixto.
CLARA: Veña, mestre, comece dunha vez coa súa cancionciña popular!
(O MESTRE toma un diapasón, dá o ton e o coro comeza a cantar. No mesmo momento
óese o atronar dun novo tren. O XEFE DE ESTACIÓN saúda, o coro canta
desesperadamente e a toda voz e o MESTRE tírase dos cabelos a piques de chorar.
Cando o ruído do tren desaparece, a canción xa rematou.)
ALCALDE: (Desconsolado.) Esa campá! Que pasa con esa campá?
CLARA: Bravo, bravo! Moi ben cantado. Sobre todo aquel baixo coa noz tan grande.
Gustoume moito.
(O POLICÍA ábrese paso penosamente entre a xente e cádrase ante CLARA
ZACHANASSIAN.)
POLICÍA: Inspector Hahncke, ás súas ordes.
CLARA: Moi agradecida, pero por agora non quero meter no cárcere a ninguén. Aínda
que quizais Güllen teña pronto necesidade de vostede. Dígame, policía: Fai vostede a
vista gorda de cando en cando?
POLICÍA: Que remedio, señora? Que sería de Güllen se non?
CLARA: Pois mellor peche os ollos.
(O POLICÍA non sabe que pensar.)
ILL: (Rindo complacientemente.) Esta Clariña non cambia. Segue sendo a gatiña de
sempre. (ILL dáse golpes nas coxas ao rir a frase.)
(O ALCALDE ponse o chapeu de copa do MESTRE e empurra as súas netas cara a
CLARA. Son dúas xemelgas de sete anos, con trenzas louras.)
ALCALDE: Permítame que lle presente as miñas netas, Herminia e Adolfina. A miña señ
ora está ao caer.
(O ALCALDE, moi nervioso, límpase a suor da fronte. As nenas fan unha reverencia e
entregan rosas vermellas a CLARA.)
CLARA: Felicítolle polas mocosas, alcalde. Tome!

11
(Entrégalle as rosas ao XEFE DE ESTACIÓN. O ALCALDE pasa ás agachadas o chapeu de
copa ao PÁRROCO, quen o pon.)
ALCALDE: Teño o gusto de presentarlle ao noso párroco.
(O PÁRROCO quita o chapeu e inclínase respectuosamente.)
CLARA: Home, o párroco! Vostede é o que consola aos agonizantes, se non me
equivoco?
PÁRROCO: Fago o que está nas miñas mans.
CLARA: Consola tamén aos condenados á morte?
PÁRROCO: (Desconcertado.) No noso país está abolida a pena de morte.
CLARA: Poida que se reimplante.
(O PÁRROCO devolve, consternadísimo, o chapeu de copa ao ALCALDE, que o pon. A
través da multitude aparece o DOUTOR Nüsslin.)
ALCALDE: O doutor Nüsslin, o noso médico.
CLARA: Moi interesante. Estende vostede partidas de defunción?
DOUTOR: Partidas de defunción?
CLARA: Cando morre alguén.
DOUTOR: Por suposto.
CLARA: Pois no futuro diagnosticará un paro cardíaco.
ILL: (Rindo.) Que ocorrencias tes, gatiña!
CLARA: E agora quero ir ao pobo (O ALCALDE ofrécelle o brazo.) Como se lle ocorre,
alcalde! Non crerá que vou ir andando coa miña prótese!
ALCALDE: (Asustadísimo.) Claro que non! Claro que non! O doutor Nüsslin ten un
coche.
DOUTOR: Un Mercedes do ano trinta e dous, señora.
CLARA: Non fai falla. Desde que tiven o accidente só uso liteira. (Chamando.) Roby!
Toby! Traédea! (Pola esquerda aparecen dous monstros hercúleos, mascando chicle e
portando unha liteira. Un deles leva unha guitarra ás costas.) Dous gánsteres de
Manhattan condenados á cadeira eléctrica no cárcere de Sing-Sing e indultados a
instancias miñas. Cada indulto custoume un millón de dólares. A liteira procede do
Museo do Louvre e é un agasallo do presidente da República, un señor moi amable
que ten a mesma cara que nas fotografías dos xornais. Á cidade!
OS DOUS: Yes, mam.
CLARA: Primeiro ao celeiro de Peter, e logo ao bosque de Weiler. Quero visitar con Ill
os lugares do noso amor xuvenil. Mentres, levade a equipaxe e o cadaleito ao ͞Apó
stolo dourado͟.
ALCALDE: (Desconcertado.) O cadaleito?
CLARA: Si, trouxen un. Nunca se sabe e é posible que o necesitemos. Andando!

12
(Os dous monstros levantan a liteira e fan mutis cara á cidade. O ALCALDE fai un aceno,
e todos comezan a vitorear á multimillonaria. As aclamacións córtanse en seco ao
aparecer dous criados cargados cun rico cadaleito. Neste momento empeza a soar a ú
nica campá da igrexa.)
ALCALDE: Por fin soa a campá!
(Os gulenses fan mutis detrás do cadaleito. Seguen numerosas doncelas de CLARA e
mozos de corda cunha enorme cantidade de maletas e baúis. O POLICÍA ponse a dirixir
o tráfico, e cando todos desapareceron fai ademán de iniciar o mutis. Neste momento
aparecen dous vellos colleitos da man. Os dous van vestidos con moito esmero e falan
en voz baixa, pero comprensible.)
VELLOS: Estamos en Güllen, estamos en Güllen. Cheiramos, cheiramos que é o aire de
Güllen.
POLICÍA: E vós quen sodes?
VELLOS: Somos da señora Zachanassian. Somos da señora Zachanassian. Somos Koby e
Loby.
POLICÍA: A señora Zachanassian alóxase no ͞Apóstolo dourado͟.
VELLOS: (Alegremente.) Somos cegos! Somos cegos!
POLICÍA: Cegos? Entón levareivos eu.
VELLOS: Moitas grazas, señor policía, moitas grazas.
POLICÍA: (Asombrado.) Como sabedes que son policía, se sodes cegos?
VELLOS: Polo ton! Polo ton! Todos os policías falan igual.
POLICÍA: (Desconfiado.) Meus homes, paréceme a min que tedes demasiada
experiencia coa policía.
VELLOS: Tomounos por homes, tomounos por homes!
POLICÍA: Que sodes, se non?
VELLOS: Xa o verás, xa o verás.
POLICÍA: Bo! Polo menos non vos falta o humor.
VELLOS: Dannos todos os días chuletas e xamón. Todos os días.
POLICÍA: Así calquera ten humor! Dádeme a man. Estes estranxeiros teñen un
humor...! (Diríxese á cidade cun vello de cada man.)
VELLOS: Lévanos con Boby e Moby, con Roby e Toby.
(Cambio de escena, sen botar o pano. A fachada da estación e os lavabos desaparecen.
Interior do ͞Apóstolo dourado͟. Mesmo pode verse colgando a digna figura dun apó
stolo dourado, un emblema que colga no centro da escena. Luxo vido a menos. Todo
desgastado, chego de po, todo acarunchado, a escaiola cuarteada. Unha procesión
interminable de mozos de corda que levan, primeiro, unha gran gaiola, e detrás, a
equipaxe. O ALCALDE, o PÁRROCO e o MESTRE, sentados nunha mesa no primeiro
termo, á dereita. Están a beber.)
ALCALDE: Maletas e máis maletas.

13
PÁRROCO: Montóns. E fai un momento subiron unha pantera negra nunha gaiola.
ALCALDE: Un animal negro e feroz.
PÁRROCO: E o ataúde.
ALCALDE: Puxérono nunha habitación especial.
MESTRE: Moi estraño.
PÁRROCO: As mulleres mundialmente famosas teñen as súas teimas.
ALCALDE: E unhas criadas preciosas.
MESTRE: Parece disposta a ficar por aquí un bo tempo.
ALCALDE: Tanto mellor! Ill tena metida no peto. Chamoulle gatiña, meiga feiticeira.
Vaille sacar millóns. A súa saúde, mestre! E porque Clara Zachanassian saque a flote a
factoría Bochmann!
MESTRE: E as empresas Wagner!
ALCALDE: E a fundición Un lugar ao sol. Se esta se reactiva, todo volverá a funcionar: a
parroquia, o instituto, o benestar público.
(Brindan.)
MESTRE: Dende fai máis de vinte anos corrixo os cadernos de latín e grego dos
alumnos de Güllen. Con todo, non tiven nunca unha idea exacta do que era a palabra ͞
horror͟ ata que vin baixar hoxe do tren á multimillonaria. Aquela figura vestida de
negro fíxome tremer. Parecía unha Parca, unha deusa grega do destino. Non debería
chamarse Clara, senón Clotos. Aínda que Clotos, polo menos, fía os fíos da vida.
(Chega o POLICÍA e pendura a gorra nunha percha.)
POLICÍA: Condenada cidade! Aínda que espero que cambie. Acabo de ver á
multimillonaria e ao noso amigo don Ill no celeiro de Peter. Unha escena
conmovedora. Os dous estaban recollidos como nunha igrexa, ata o punto de que me
deu reparo e afasteime discretamente. Retireime cando saíron para o bosque de
Konradsweiler. Unha auténtica procesión: diante ían dous cegos gordos co mordomo,
logo a liteira, detrás Ill e o sétimo marido coa cana de pescar ao lombo.
ALCALDE: Unha devoradora de homes.
MESTRE: Unha segunda Lais.
PASTOR: Todos somos pecadores.
ALCALDE: Pregúntome que buscarán no bosque de Konradsweiler.
POLICÍA: O mesmo que no celeiro de Peter, señor alcalde. Están recorrendo os lugares
onde fai anos a súa paixón... como se di?
PASTOR: Ardeu!
MESTRE: Señores, aquí encaixa o de Romeo e Julieta. Confeso que estou conmovido.
Por primeira vez sinto grandeza antiga en Güllen.

14
ALCALDE: Ben. Agora brindemos polo bo de don Ill, que está facendo o imposible para
mellorar a nosa sorte. Señores, brindo polo máis querido cidadán de Güllen, polo meu
digno sucesor!
(Desaparece a decoración do Hostal. Pola esquerda aparecen os catro CIDADÁNS e
colocan, á esquerda da escena, un banco sinxelo sen respaldo. O PRIMEIRO sobe ao
banco. Leva pendurada no pescozo un corazón de cartón coas letras A-C. Os demais
forman ao seu redor un semicírculo e simulan árbores tras despregar unhas cantas
ramas.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Somos abetos, piñeiros, carballos.
CIDADÁN SEGUNDO: Somos abetos dun verde escuro.
CIDADÁN TERCEIRO: Musgo e lique, densa hedra.
CIDADÁN CUARTO: Monte baixo, gorida de raposos.
CIDADÁN PRIMEIRO: Nubes de paso e cantar de paxaros.
CIDADÁN SEGUNDO: Auténtica selva xermánica.
CIDADÁN TERCEIRO: Cogomelos falsos, tímidos corzos.
CIDADÁN CUARTO: Rumor de follas e soños vellos.
(Polo fondo aparece a liteira con ILL á beira. Os dous MONSTROS que a levan non
pairan de mascar. Detrás, o MARIDO VII e o MORDOMO, que leva aos dous cegos da
man.)
CLARA: O bosque de Konradsweiler! Para, Roby! Para, Toby!
VELLOS: Roby, Toby, parade! Roby e Toby!
(CLARA descende da liteira e contempla o bosque.)
CLARA: O corazón coas nosas iniciais, Alfred. Case non ven xa. A árbore separounas ao
crecer. O tronco e as ramas son case tan grandes coma os nosos corpos. (CLARA aché
gase aos que figuran árbores.) Ah, o arboredo! Facía moito tempo que non me
paseaba polo bosque da miña mocidade, moito tempo que non arrastraba os pés pola
follaxe e a hedra. Vós, mastigadores de goma de mascar, podedes retirarvos. Ti, Moby,
podes ir ao arroio para ver se pescas algo. (Os MONSTROS fan mutis pola esquerda e o
MARIDO VII pola dereita. CLARA senta.) Mira, un corzo! (O CIDADÁN TERCEIRO dá un
salto.)
ILL: Estamos na época de veda. (Senta ao seu lado.)
CLARA: Nesta roca bicabámonos xa fai corenta e cinco anos. Amámonos baixo todos
estes arbustos, baixo piñeiros e entre os cogomelos, sobre o musgo, por todo o
bosque. Eu tiña dezasete anos e ti apenas vinte. Despois casaches con Matilde e coa sú
a mercería e eu co vello Zachanassian e cos seus miles de millóns en Armenia. Coñ
eceume nunha casa de putas de Hamburgo, onde eu traballaba. O meu pelo vermello
foi o que atraeu a aquel abellón dourado.
ILL: Clara!
CLARA: Un Henry Clay, Boby!
VELLOS: Un Henry Clay, un Henry Clay!

15
 (O MORDOMO aparece cunha caixa de puros, dálle un e acéndello.)
CLARA: Gústanme os puros. En realidade, debería fumar os da fábrica do meu marido,
pero non teño demasiada confianza.
ILL: Se casei con Matilde, foi polo teu ben.
CLARA: Matilde tiña diñeiro e eu non.
ILL: Pero ti eras novs e fermosa. A ti pertencíache o futuro e eu non quixen ser un
estorbo para a túa felicidade. Por iso renunciei a ti. Tratábase do teu destino.
CLARA: O destino chegou agora.
ILL: Se tiveses quedado en Güllen, andarías tan arruinada coma min.
CLARA: Estás arruinado?
ILL: Un tendeiro arruinado nunha cidade en quebra.
CLARA: Agora eu teño diñeiro.
ILL: Dende que te fuches, a miña vida foi un inferno.
CLARA: E eu convertinme no inferno.
ILL: Todo o día berrando coa miña familia, que me bota en cara a nosa pobreza.
CLARA: Non te fixo feliz a Matildiña?
ILL: Que máis dá? O importante é que ti o sexas.
CLARA: E os teus fillos?
ILL: Non teñen ideais.
CLARA: Xa inventarán algún.
(Silencio. Os dous contemplan o bosque, afundidos en recordos.)
ILL: A miña vida foi ridícula. Case nunca saín deste pobo. Unha viaxe a Berlín e outra a
Tesino, iso é todo.
CLARA: Viaxar non paga a pena. Eu coñezo o mundo.
ILL: Ti puideches viaxar sempre. Por iso o coñeces.
CLARA: Coñézoo porque me pertence.
(ILL cala e CLARA fuma.)
ILL: Pero agora todo vai cambiar.
CLARA: Non o dubides.
ILL: (Expectante.) Axudarasnos?
CLARA: Non lle darei as costas ao pobo da miña xuventude.
ILL: Necesitamos millóns.
CLARA: Iso non é nada.
ILL: (Entusiasmado.) Gatiña! (Emocionado dálle unha cachetada na perna esquerda e
retira bruscamente a man cun xesto de dor.)

16
CLARA: Doe? Décheslle a unha das bisagras da miña prótese.
(O CIDADÁN PRIMEIRO saca unha chave enferruxada e unha pipa do peto e dá golpeciñ
os coa chave na pipa.)
CLARA: Escoita! Un paxaro carpinteiro.
ILL: Todo segue coma antes, cando eramos novos e gozabamos do noso amor neste
bosque. O sol sobre as árbores, como un disco de ouro, nubes de paso lonxe e o berro
do cuco entre a espesura.
CIDADÁN CUARTO: Cu-cu, cu-cu.
ILL: (Acariña ao CIDADÁN PRIMEIRO.) A madeira fría e o vento nas ramas, un murmurio
como o da resaca no mar. Coma antes. Todo está igual.
(Os que simulan árbores sopran e moven os brazos de arriba cara abaixo.)
ILL: Ah! Se puidese borrarse o tempo, miña meiga! Se a vida non nos tivera separado!
CLARA: É iso o que desexas?
ILL: É todo o meu soño. Aínda te amo, Clara! (Bica a súa man dereita.) Tan branca e tan
fría como antes.
CLARA: Equivócaste. Tamén é falsa. Unha prótese de marfil.
(ILL deixa caer a man, arrepiado.)
ILL: Clara, é que non tes máis que próteses?
CLARA: Case. Dende un accidente aéreo en Afganistán. Fun a única sobrevivente.
Morreu ata a tripulación, pero a min non hai quen me mate.
VELLOS: Non hai quen a mate! Non hai quen a mate!
(Óese unha marcha, tocada pola Banda Municipal. Mentres, cae de novo a decoración
do ͞Apóstolo dourado͟. Os gulenses colocan mesas e cadeiras e as cobren con pobres
manteis remendados e esfiañados, vaixela e viandas. Unha mesa no centro, outra á
esquerda e unha terceira á dereita, paralelas ao público. O PÁRROCO chega. Detrás,
moitos gulenses, entre eles un vestido con camisola de ximnasta. Chegan o ALCALDE, o
DOUTOR, o MESTRE e o POLICÍA. Os gulenses aplauden cando o ALCALDE se aproxima
á mesa onde xa están sentados CLARA e ILL. As árbores, recuperada a súa humanidade,
retíranse ao fondo da escena.)
ALCALDE: Esta ovación é unha homenaxe a vostede, estimada señora Zachanassian.
CLARA: É a banda quen a merece, alcalde. Toca de marabilla, e fai un momento, a pirá
mide da agrupación ximnástica foi extraordinaria.
(A unha sinal do alcalde, o XIMNASTA preséntase ante os asistentes.)
CLARA: Gústanme os homes en camisola e pantalóns curtos. Teñen un aspecto tan
natural... Volva a facer o exercicio. Faga xirar os brazos cara atrás, señor ximnasta, e
logo comece a facer flexións.
(O XIMNASTA segue as súas instruccións.)
CLARA: Magnífico! Que músculos! Estrangulou algunha vez a alguén con esa forza que
ten?

17
 (O XIMNASTA, totalmente perplexo, deixa de facer flexións e cae de xeonllos.)
XIMNASTA: EstranGüllendo?
ILL: (Ríndose.) Vaia sentido do humor o de Clara! É para morrer de risa!
DOUTOR: Non sei... Esas bromiñas estremécenlle a un ata o ósos.
(O XIMNASTA volve ao fondo da escena.)
ALCALDE: Concédeme a honra de acompañala á mesa? (Diríxense á mesa do centro,
onde o ALCALDE lle presenta a súa muller.) A miña señora.
CLARA: (Examina á ALCALDESA cos impertinentes.) Pero se é Aniña, a primeira da nosa
clase!
(ILL preséntalle a súa esposa, unha muller de aspecto enxoito e amargado.)
CLARA: Aínda me acordo de Matilde. Paréceme vela espiando a Alfred polas cortinas
da tenda do seu pai. Véxoche moi fraca e paliducha, querida!
ILL: (Con disimulo.) Prometeu millóns!
ALCALDE: (Respira fondo.) Millóns?
ILL: Millóns!
DOUTOR: Carai!
CLARA: Comezo a ter fame, alcalde.
ALCALDE: Só estabamos a agardar polo seu esposo.
CLARA: Non vale a pena. Anda por aí pescando. Ademais, decidín divorciarme.
ALCALDE: Divorciarse?
CLARA: Tamén será unha sorpresa para Moby, que aínda non sabe nada. Pero decidín
casarme cun actor de cinema alemán.
ALCALDE: Pero vostede dixo antes que era moi feliz no seu matrimonio!
CLARA: Todos os meus matrimonios foron felices. Non se trata de ser feliz ou non.
Toda a miña mocidade soñei con casarme na Catedral de Güllen, e os soños xuvenís hai
que realizalos. Faremos unha gran cerimonia.
(Sentan todos, CLARA entre o ALCALDE e ILL. Seguen as esposas destes dous. Na mesa
da dereita, o MESTRE, o PÁRROCO e o POLICÍA. Na da esquerda, os catro CIDADÁNS. Ao
fondo, máis convidados, coas súas señoras, baixo a pancarta "Benvida, Clariña". O
ALCALDE levántase, con cara de cerimonia e o pano atado ao pescozo. Dá uns golpes
nun vaso cunha culler para chamar a atención.)
ALCALDE: Querida señora Zachanassian, queridos gulenses todos: Fai xa corenta e
cinco anos dende que vostede abandonou a nosa amada cidade, esta cidade fundada
polo príncipe Hasso o "Nobre", esta cidade tan marabillosamente asentada entre o
bosque de Konradsweiler e o val de Pückenried. Corenta e cinco anos... máis de catro
decenios, un tempo moi longo para a ausencia. Durante ese tempo, mal foille ao
mundo e mal foinos a nós. No medio de todas as nosas tribulacións, señora.... querida
Clariña, nós xamais nos esquecemos de vostede. (Ovación.) Nin a vostede nin á vosa
querida e respectable familia. A vosa nai, modelo de nais e cunha saúde de ferro... (ILL

18
dille algo ao oído.) ... que o destino nos arrebatou axiña, vítima da arteira tuberculose.
O voso pai, tan popular e cuxos edificios son admiración de expertos e leigos (ILL repite
o xogo.) ... que levantou ese edificio da estación que tanta atracción ten para todos.
Ambos, señora, quedaron na nosa memoria como os mellores entre nós. Vostede
mesma, señora, correndo polas nosas hoxe arruinadas rúas, cos louros cabelos... (ILL
repite o xogo.) ... ao aire os ígneos cabelos, quen non vos lembra aínda sen un
sentimento de admiración e amor? Xa naquel entón intuía cada un de nós o encanto
da vosa personalidade. E cada un de nós intuía a vosa gloriosa ascensión á cima
vertixinosa das máis altas escalas da humanidade. (Saca a axenda.) Xamais puidemos
esquecervos. Os vosos estudos primarios e as cualificacións que aínda hoxe serven de
exemplo na boca do mentor para as novas xeracións, sobre todo a historia natural nas
súas disciplinas de Zooloxía e Botánica, cousa que fala do voso amor a todo o creado, a
todo o desamparado... O voso amor á xustiza e a vosa caridade asombraban xa entón
aos vosos paisanos... (Ovación.) Un só exemplo para non ferir a vosa modestia. Quen,
se non vostede, adquiría co froito do seu diñeiro, penosamente gañado, patacas para
unha pobre viúva condenada á fame? (Estrondosa ovación.) Querida señora, queridos
gulenses: Daquela delicada semente tan ben disposta pola sabia natureza, xurdiu un
froito esplendoroso. A rubia rapariga converteuse na dama que asombra e colma ao
mundo coa súa filantropía. Citemos soamente as obras sociais, froito da súa
xenerosidade; as innumerables casas de Maternidade, as cociñas de caridade, o seu
labor de Mecenas da arte, os hospitais e tantos outros cuxa enumeración sería
demasiado prolixa. Só me queda, queridos gulenses, pedirvos que vos unades a min no
berro espontáneo e sincero de ͞Viva nosa filla predilecta!͟
(Atronadores aplausos e berros de ͞Viva!͟. CLARA levántase.)
CLARA: Alcalde, gulenses todos: Estou conmovida pola desinteresada alegría que a miñ
a volta vos produce. Pero hei de dicir que eu non era como o alcalde me pinta. Da
escola non saquei máis que malleiras. As patacas roubámolas Ill e eu, non para impedir
que morrese de fame unha vella Celestina, senón porque tiñamos ganas de amarnos
unha vez nunha cama, cousa máis cómoda que o bosque de Konradsweiler ou o celeiro
de Peter. Con todo, e para contribuír á alegría xeral, quero anunciarvos que decidín
regalar mil millóns a Güllen: Cincocentos para a cidade e cincocentos a repartir en
partes iguais entre as familias de Güllen.
(Silencio sepulcral.)
ALCALDE: (Tartamudeando.) Mil millóns?
(O resto non sae do seu mudo asombro.)
CLARA: Baixo unha condición.
(Todos comezan a berrar sen orde nin concerto, bailan, corren, abrázanse. O
XIMNASTA fai piruetas. ILL golpéase orgullosamente o peito.)
ILL: Non hai outra coma a miña Clariña! Que extraordinaria! (Bícaa.)
ALCALDE: Perdoe, pero vostede dixo algo dunha condición. Podo saber cal é?
CLARA: Direina. Dou mil millóns a cambio de xustiza.
(Silencio.)

19
ALCALDE: Non comprendo o que quere dicir.
CLARA: O que dixen.
ALCALDE: Pero a xustiza non pode comprarse...
CLARA: Todo pode comprarse.
ALCALDE: Sigo sen comprender.
CLARA: Achégate, Boby!
(O MORDOMO adiántase ao centro da escena e quita os lentes.)
MORDOMO: Non sei se algún de vostedes me recoñece.
MESTRE: O xuíz Hofer.
MORDOMO: Exactamente. O xuíz Hofer. Fai corenta e cinco anos estaba de xuíz en Gü
llen, de onde saín destinado ao tribunal de apelación de Kaffigen. Alí estiven ata que
hai vinte e cinco anos a señora Zachanassian me fixo a oferta de entrar ao seu servizo
como mordomo, cousa que aceptei. Seica lles pareza unha profesión indigna para un
universitario, pero o soldo era tan fantástico que...
CLARA: Ao gran, Boby.
MORDOMO: Como acabades de escoitar, a señora Zachanassian ofrece mil millóns á
cidade de Güllen a cambio de que se lle faga xustiza. Ou, mellor dito, ofrece mil millóns
pola reparación dunha inxustiza que se cometeu aquí contra a súa persoa. Señor Ill,
ten a bondade de achegarse?
(ILL levántase confuso e un pouco asustado.)
ILL: Que se me quere?
MORDOMO: Achéguese, por favor.
ILL: Está ben. (Adiántase cara á mesa da dereita, encolléndose de ombreiros e rindo
forzadamente.)
MORDOMO: Foi en mil novecentos dez. Neste ano, estando eu de xuíz en Güllen,
recibín unha solicitude de recoñecemento de paternidade. Clara Zachanassian,
chamada entón Clara Wäescher, acusáballe a vostede de ser o pai do seu futuro fillo.
(ILL cala.) Vostede, señor Ill, negou a paternidade, achegando dúas testemuñas de
descargo.
ILL: Vellas historias. A mocidade é atolada.
CLARA: Que veñan Koby e Loby! (Os dous monstros, sempre mascando, aparecen
levando da man aos dous vellos eunucos cegos, os cales quedan no centro da escena,
collidos da man e sorrindo.)
MORDOMO: Recoñéceos, señor Ill?
(ILL cala.)
VELLOS: Somos Koby e Loby! Somos Koby e Loby!
ILL: Non os coñezo.
VELLOS: Cambiamos moito! Cambiamos moito!

20
MORDOMO: Dicide os vosos nomes.
VELLO PRIMEIRO: Jakob Hühnlein. Jakob Hühnlein.
VELLO SEGUNDO: Ludwig Sparr. Ludwig Sparr.
MORDOMO: Lembra agora, señor Ill?
ILL: Non os coñezo de nada.
MORDOMO: Jakob Hühnlein e Ludwig Sparr, coñecedes ao señor Ill?
VELLOS: Somos cegos! Somos cegos!
MORDOMO: Recoñecédelo pola voz?
VELLOS: Pola voz! Pola voz!
MORDOMO: En mil novecentos dez eu era o xuíz e vós as testemuñas. Que declarastes
baixo xuramento ante o tribunal de Güllen?
VELLOS: Que nos deitabamos tamén con Clara. Que nos deitabamos tamén con Clara.
MORDOMO: Así declarastes ante min, ante o tribunal e ante Deus. Era a verdade?
VELLOS: Xuramos en falso. Xuramos en falso.
MORDOMO: Por que?
VELLOS: El comprounos. El comprounos.
MORDOMO: Por canto?
VELLOS: Por un litro de augardente. Por un litro de augardente.
CLARA: Contade agora o que vos fixen.
VELLOS: A señora fíxonos buscar. A señora fíxonos buscar.
MORDOMO: Así é. A señora fíxovos buscar por todo o mundo. Jakob Hühnlein
emigrara ao Canadá e Ludwig Sparr a Australia, pero atopounos. Que vos fixo?
VELLOS: Entregounos a Toby e Roby. Entregounos a Toby e Roby.
MORDOMO: E que fixeron Toby e Roby convosco?
VELLOS: Castrarnos e cegarnos. Castrarnos e cegarnos.
MORDOMO: Esta é a historia: Un xuíz, un acusado, dúas testemuñas falsas, un fallo
errado, unha inxustiza cometida en mil novecentos dez. Non é así, demandante?
CLARA: (Levantándose.) Así é!
ILL: (Dando unha patada no chan.) Prescrito! O delito xa prescribiu. É unha historia
estúpida, xa pasada.
MORDOMO: Que ocorreu co neno, demandante?
CLARA: (Moi baixo.) Viviu un ano.
MORDOMO: E que foi de vostede?
CLARA: Tiven que facerme prostituta.
MORDOMO: Por que?

21
CLARA: O fallo do tribunal obrigoume a iso.
MORDOMO: Esixe a demandante unha reparación?
CLARA: Agora que mo podo permitir, si! Mil millóns para Güllen se alguén asasina a
Alfred Ill.
(Silencio.)
MATILDE: (Precipitándose sobre o seu marido e abrazándoo con forza.) Fred!
ILL: Pero, gatiña... Ti non podes esixir iso en serio. A vida pasa...
CLARA: A vida pasa, Ill, pero eu non esquezo nada. Nin o bosque de Konradsweiler, nin
o celeiro de Peter, nin a cama da viúva, nin a túa traizón... Agora somos dous vellos. Ti,
dexenerado, e eu, esnaquizada polos cirurxiáns. Pero eu quero arranxar contas. Ti
escolliches a vida que querías e arroxáchesme á miña. Hai pouco dicías no bosque que
che gustaría que o tempo se abolise. Está ben: Xa está abolido! Estamos en plena
historia xuvenil, coa única diferenza de que agora quero xustiza. Xustiza contra mil
millóns.
(O ALCALDE levántase palidísimo e digno.)
ALCALDE: Señora Zachanassian, vostede esquece que nos atopamos en Europa e que
non está a tratar con salvaxes. En nome da cidade de Güllen, rexeito rotundamente a
oferta. A rexeito en nome de toda a Humanidade. Antes morrer de fame que cubrirnos
de sangue e de vergoña. (Gran ovación dos gulenses.)
CLARA: Agardarei.
PANO

22
 ACTO SEGUNDO

A cidade, só insinuada. Ao fondo, o ͞Apóstolo dourado͟ visto por fóra. Muros decré
pitos. Un balcón. Á dereita, a tenda do señor ILL cunha mostra que reza: ͞Comestibles e
mercería͟. Un pobre mostrador e un vacilante andel onde se expoñen pobres mercadorí
as. Cando alguén empuxa a imaxinaria porta da tenda, soa unha campá. Á esquerda,
outro mostrador: ͞Policía͟. Debaixo, unha mesa-escritorio cun teléfono. Dúas cadeiras.
É pola mañá. Os dous monstros atravesan a escena, en dirección ao hostal, levando
coroas mortuorias. ILL mira como pasan. A súa FILLA frega o piso da tenda, mentres o
FILLO disponse a acender un cigarro.
ILL: Coroas de flores.
FILLO: Tráenas todas as mañás da estación.
ILL: Coroas para o cadaleito baleiro.
FILLO: Non impresiona a ninguén co seu cadaleito.
ILL: É verdade. Toda a cidade está ao meu lado. (O FILLO acende o cigarro.) A túa nai
baixará a almorzar?
FILLA: Non. Está cansa e di que queda arriba.
ILL: Tedes unha boa nai, meus fillos. Unha nai como hai poucas. Hai que recoñecelo en
xustiza. Que quede arriba e que se coide. Almorzaremos nós xuntos. De acordo? Hai
moito tempo que non o facemos. Poreivos ovos e unha lata de xamón americano. Si?
Comeremos coma reis, coma nos bos tempos, cando a fundición aínda traballaba.
FILLO: Síntoo, pero terasme que desculpar. (Apaga o cigarro.)
ILL: Non queres almorzar connosco?
FILLO: Voume á estación. Dixéronme que hai un peón enfermo e pode que haxa
traballo.
ILL: Traballar na vía a pleno sol non é unha ocupación digna para un fillo meu.
FILLO: Mellor iso que nada. (Fai mutis. A FILLA levántase.)
FILLA: Eu tamén marcho, pai.
ILL: Tamén ti? E onde, se a señorita permite a pregunta?
FILLA: Á Oficina de Traballo. Se cadra sae algo.
(A FILLA fai mutis. ILL sóase, emocionado.)
ILL: Bos fillos teño, bos!
(Polo balcón escóitanse compases de guitarra.)
VOZ DE CLARA: Dáme a perna, Boby!
VOZ DO MORDOMO: Non a atopo.
VOZ DE CLARA: Mira detrás do ramo de noiva, alí encima da cómoda.
(O primeiro cliente chega á tenda de ILL. É o CIDADÁN PRIMEIRO.)

23
CIDADÁN PRIMEIRO: Bos días.
ILL: Moi bos.
CIDADÁN PRIMEIRO: Cigarros.
ILL: Os de sempre?
CIDADÁN PRIMEIRO: Non. Unha marca mellor.
ILL: Son máis caros.
CIDADÁN PRIMEIRO: É igual. Apunta.
ILL: Fareino por tratarse de vostede, Hofbauer, e porque temos que manternos unidos.
CIDADÁN PRIMEIRO: Alguén toca a guitarra.
ILL: É un dos gánsteres de Sing-Sing.
(Os VELLOS saen do hotel, levando canas de pescar.)
VELLOS: Moi bos días, Ill.
ILL: Ide ao diaño!
VELLOS: Imos de pesca. Imos de pesca.
(Fan mutis pola esquerda.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Van ao arroio.
ILL: Si, coas canas do sétimo marido.
CIDADÁN PRIMEIRO: Din que perdeu todas as súas plantacións.
ILL: Claro! Agora pertencen á multimillonaria.
CIDADÁN PRIMEIRO: A voda co oitavo parece que será soada. Onte celebraron a
petición de man.
(CLARA aparece no balcón. Move a man dereita e a perna esquerda mentres a guitarra
acompaña o presunto recitativo. Segundo o sentido do texto, os compases serán de
vals ou retrincos de himnos nacionais, etc.)
CLARA: Xa estou montada. O himno armenio, Roby! (Melodía.) Era a música preferida
de Zachanassian. Escoitábaa cada mañá. Aquel raposo das finanzas era un tipo clásico
con todas as súas frotas petrolíferas, os seus cabalos de carreiras e os seus millóns. Un
mestre no baile, coñecedor de tódalas mañas do diaño. Aprendín moitas cousas con el.
(Entran dúas mulleres con xerros para o leite.)
MULLER PRIMEIRA: Leite, señor Ill.
MULLER SEGUNDA: Aí vai o meu cacharro.
ILL: Bos días, señoras. Un litro para cada unha? (Disponse a servir o leite.)
MULLER PRIMEIRA: Da outra, por favor.
MULLER SEGUNDA: A min tamén, pero dous litros.
(ILL serve doutro cántaro. CLARA mira cos impertinentes.)

24
CLARA: Fai un día estupendo. Un pouco de néboa nas rúas e encima un ceo azul como
os que afacía pintar o conde, o meu cuarto marido. Aínda que era ministro do Exterior,
tiña a teima de pintar paisaxes. Ademais hai que recoñecer que a súa pintura era
desastrosa. (Senta sen moitos miramentos.) A verdade é que todo o conde era un
desastre.
MULLER PRIMEIRA: Un cuarto de quilo de manteiga.
MULLER SEGUNDA: A min, dous quilos de pan branco.
ILL: Vaia, vaia! Herdamos?
AS DÚAS: Apúnteo na conta.
ILL: Está ben. Un para todos, todos para un.
MULLER PRIMEIRA: Unha libra de chocolate.
MULLER SEGUNDA: A min, dúas.
ILL: Apunto tamén?
MULLER PRIMEIRA: Tamén. O chocolate é para comer aquí. Non o envolva.
MULLER SEGUNDA: Estase tan ben aquí!
(As MULLERES sentan ao fondo e comen.)
CLARA: Boby! Dáme un Wiston. Agora que estamos divorciados probarei os puros do
meu sétimo marido. Pobre Moby! O triste que subiu ao tren de Lisboa!
(O MORDOMO dálle un puro e lume.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Aí está esa no balcón, tirando de puro.
ILL: E que puros! Cada un custa unha fortuna.
CIDADÁN PRIMEIRO: Un gasto absurdo! Debería darlle vergoña, vendo tanta miseria.
CLARA: (Fumando.) Que estraño. Un sabor moi discreto.
ILL: Esta vez non se sairá coa súa. Eu son un pecador, amigo Hofbauer. Pero quen non
o é? Foi unha bobada propia da inexperta mocidade... Agora, a forma como rexeitastes
a proposta no ͞Apóstolo dourado͟, aquel momento de valentía, a pesar de toda a
miseria, foi o máis feliz da miña vida.
CLARA: Boby! Dáme whisky, pero sen auga.
(Chega outro cliente, o CIDADÁN SEGUNDO, tan pobremente vestido coma os demais.)
CIDADÁN SEGUNDO: Bos días a todos. Parece que aperta hoxe.
CIDADÁN PRIMEIRO: O verán alárgase este ano.
ILL: Parece que hoxe é día de clientes. Antes non viña unha rata, pero agora non paran.
CIDADÁN PRIMEIRO: É a proba de que lle apoiamos de maneira total. Vostede é un
dos nosos. Toda a cidade está ao seu lado, firme como unha roca.
MULLERES: (Comendo chocolate.) Como unha roca.
CIDADÁN SEGUNDO: Á fin e ao cabo, vostede é a personalidade máis estimada en Gü
llen.

25
CIDADÁN PRIMEIRO: A máis importante.
CIDADÁN SEGUNDO: O noso futuro alcalde.
CIDADÁN PRIMEIRO: A próxima primavera, a Alcaldía.
MULLERES: (Comendo.) Iso por descontado, señor Ill.
CIDADÁN SEGUNDO: Déame unha botella.
(ILL colle unha botella do estante. O MORDOMO serve whisky a CLARA.)
CLARA: Esperta ao novo. Non me gusta que os meus maridos durman tanto.
ILL: Tres dez.
CIDADÁN SEGUNDO: Non quero dese.
ILL: É o que tomas sempre.
CIDADÁN SEGUNDO: Hoxe quero coñac.
ILL: Sabes o que custa? Non creo que poidas permitirte ese gasto.
CIDADÁN SEGUNDO: Unha vez é unha vez.
(Atravesa a praza unha rapariga medio espida, perseguida por TOBY.)
MULLER PRIMEIRA: (Comendo.) Parece mentira como se comporta a Luise.
MULLER SEGUNDA: (Comendo.) Un verdadeiro escándalo. E dicir que está prometida
con ese músico louro da praza...
(ILL colle unha botella de coñac.)
ILL: A botella.
CIDADÁN SEGUNDO: Tabaco de pipa.
ILL: Moi ben.
CIDADÁN SEGUNDO: Pero de importación.
(ILL fai a conta. O MARIDO VIII sae ao balcón. É un artista de cinema alto, esvelto, con
bigote, rubio. Vai con albornoz. Pode ser representado polo mesmo que encarne o
papel de MARIDO VII.)
MARIDO VIII: Que marabilla, amor meu! O noso primeiro almorzo xuntos. Non parece
un soño? O balcón, os olmos que murmuran, o cantar da fonte, aquelas galiñas
comendo, mulleres que falan dos seus pequenos problemas domésticos e, ao fondo, a
catedral. Delicioso!
CLARA: Senta e non fales tanto, Hoby. Teño ollos para velo eu mesma. Ademais, a lírica
non é o teu forte.
CIDADÁN SEGUNDO: Alí está o novo marido.
MULLER PRIMEIRA: (Comendo.) O oitavo.
MULLER SEGUNDA: Un tipazo ese actor. A miña filla viulle de cazador furtivo nunha
película.
MULLER PRIMEIRA: E eu, de cura noutra.

26
 (O MARIDO VIII bica a CLARA. Acorde de guitarra.)
CIDADÁN SEGUNDO: (Cuspindo.) Con diñeiro conséguese todo.
CIDADÁN PRIMEIRO: (Dando unha puñada sobre o mostrador.) Menos en Güllen!
ILL: Vinte e tres oitenta.
CIDADÁN SEGUNDO: Apúntao na miña conta.
ILL: Esta semana farei unha excepción. Pero a ver se me paga a primeiros, cando cobre
o subsidio de paro. (O CIDADÁN SEGUNDO diríxese á porta.) Señor Helmesberger! (O
CIDADÁN SEGUNDO párase e ILL achégase.) Ten vostede zapatos novos!
CIDADÁN SEGUNDO: E que?
(ILL mira aos pés do CIDADÁN PRIMEIRO.)
ILL: E ti tamén! Que vos pasa? (Dirixíndose ás MULLERES.) Vostedes tamén? Por que
tedes todos zapatos novos?
CIDADÁN PRIMEIRO: Non vexo que a cousa teña nada de particular.
CIDADÁN SEGUNDO: Non vai ir un cos mesmos zapatos toda a vida.
ILL: Todo o mundo con zapatos novos. De onde sacastes o diñeiro?
MULLERES: Crédito, señor Ill, crédito. Todo a crédito.
ILL: Xa o vexo. Igual que na miña tenda. Todo a crédito e do mellor. Tabaco de
primeira, leite sen desnatar, coñac. A conto de que tedes de súpeto todos crédito nos
comercios?
CIDADÁN SEGUNDO: Por que se estraña? Non o temos na súa tenda?
ILL: E con que queredes pagar? (Silencio. ILL comeza a tirar mercadorías á cabeza dos
clientes, que foxen.) Con que demos queredes pagar? Con que diñeiro? (Fai mutis na
trastenda.)
MARIDO VIII: Parece que hai balbordo na cidade.
CLARA: Cousas de provincias.
MARIDO VIII: Non sei que pasou aí na tenda.
CLARA: Discutirían sobre os prezos.
(Forte acorde de guitarra. O MARIDO VIII levántase aterrado.)
MARIDO VIII: Oíches, Clarita? Que horror!
CLARA: Non te asustes. É a pantera negra que bufa.
MARIDO VIII: (Asombrado.) A pantera negra?
CLARA: Un agasallo do rajá de Marrocos, que anda paseándose polo salón. Non a
viches? É un animal marabilloso, cuns ollos que botan lume. Quéroo moito.
(O POLICÍA senta á mesa-escritorio e bebe cervexa. Fala lenta e reflexivamente. ILL dirí
xese a el.)
CLARA: Xa podes servir, Boby.

27
POLICÍA: Que desexa, señor IllTome asento.
(ILL permanece en pé.)
POLICÍA: Está vostede tremendo.
ILL: Esixo a detención inmediata da señora Zachanassian.
POLICÍA: (Saca unha pipa e acéndea calmadamente.) Curioso, moi curioso.
(O MORDOMO serve o almorzo e trae o correo.)
ILL: Esíxollo na miña condición de futuro alcalde!
POLICÍA: (Fumando.) Aínda non o é.
ILL: Deteña vostede a esa señora inmediatamente!
POLICÍA: Se comprendo ben, vostede desexa presentar unha denuncia contra a señora
Zachanassian. Se procede detela ou non, é cousa que incumbe só á Policía. De que
acusa á señora?
ILL: De instigar aos gulenses a asasinarme.
POLICÍA: E vostede esixe que a deteña? (Sérvese máis cervexa.)
CLARA: Aí está o correo. Ike e Nehru escríbennos felicitándonos.
ILL: É o seu deber.
POLICÍA: Curioso. Moi curioso! (Bebe.)
ILL: É a cousa máis natural do mundo.
POLICÍA: Querido señor Ill, a cousa non é tan natural como lle parece. Examinemos os
feitos obxectivamente. A señora Zachanassian ofreceu a Güllen mil millóns... a cambio
do que vostede sabe. Iso é un feito. Con todo, non estaría lexitimada unha acción
policial contra a vella señora. Non esqueza que temos que aternos á lei.
ILL: É un caso clarísimo de instigación ao asasinato.
POLICÍA: Permítame que lle aclare. Unha instigación de tal clase só pode ser tomada
en serio se a proposta de asasinato fose feita en serio. Iso está claro.
ILL: Si, claro.
POLICÍA: Estamos niso? A proposta feita pola señora Zachanassian non pode ser
tomada en serio, porque a recompensa de mil millóns é esaxerada. Vostede mesmo
terá que recoñecelo. Un ofrecemento de dous ou tres mil dólares sería outra cousa.
Pero os mil millóns precisamente demostran que a oferta non é nin pode ser tomada
en serio. Comprende? E se a señora Zachanassian a fixese en firme, demostraría que
está tola, co que o caso sairíase da xurisdición meramente policial. Comprende?
ILL: O único que comprendo é que, tola ou non tola, a miña vida corre perigo. Paré
ceme lóxico.
POLICÍA: Nada de lóxico. Vostede non pode verse ameazado por unha proposta, senón
pola posta en execución de tal proposta. Denuncie vostede un intento real de posta en
práctica da proposta, por exemplo: indíqueme a alguén que lle ameazara cun fusil, e
actuarei sen máis consideracións. Pero aí está! Non hai ninguén en Güllen que teña o

28
propósito de terminar con vostede. Todo o contrario. A reacción no ͞Apóstolo
dourado͟ próbao máis que dabondo. Permítame que o felicite, aínda que sexa un
pouco tarde. (Bebe.)
ILL: Eu non o vexo tan claro.
POLICÍA: Como que non?
ILL: Os meus clientes compran máis e mellores cousas que antes. Cigarros de marca,
licores de primeira...
POLICÍA: Mellor para vostede! Iso indica que os negocios marchan. (Bebe.)
CLARA: Boby! Dá orde de comprar accións Dupont.
ILL: Helmesberger permitiuse hoxe o luxo de comprar coñac, cando todos sabemos
que dende fai catro anos vive da beneficencia.
POLICÍA: Espero que o coñac sexa bo. Helmesberger convidoume hoxe a súa casa.
(Bebe.)
ILL: E todos andan con zapatos novos.
POLICÍA: Que lle fixeron a vostede os zapatos novos? Eu tamén os teño. (Amosa os pé
s.)
ILL: Tamén vostede?
POLICÍA: Por que non?
ILL: (Mirando a botella.) Cervexa de importación.
POLICÍA: Gústame máis.
ILL: Que eu lembre, vostede bebía antes cervexa nacional.
POLICÍA: É unha porcallada.
(Escóitase música de radio.)
ILL: Escoita vostede?
POLICÍA: O que?
ILL: Música.
POLICÍA: (Escoitando.) Ah, si! "A viúva alegre."
ILL: Unha radio.
POLICÍA: É a dos Hagholzer. Por certo que non debían poñela tan alta. (Toma nota
nunha axenda.)
ILL: E de onde sacaron os Hagholzer unha radio?
POLICÍA: Iso é cousa súa.
ILL: E como quere vostede pagar os zapatos novos e a cervexa de importación?
POLICÍA: Iso é cousa miña. (Soa o teléfono. O POLICÍA contesta.) Diga!
CLARA: Boby, telefona aos rusos e dilles que estou de acordo.
POLICÍA: Está ben. (Colga.)

29
ILL: E como pagarán os meus clientes?
POLICÍA: Vostede verá. Iso non é cousa miña. (Levántase e descolga un fusil da
parede.)
ILL: A min impórtame o como. Para min que queren pagar coa miña persoa.
POLICÍA: Por Deus, déixese de bobadas. Ninguén lle quere mal, nin lle ameaza.
(Comeza a cargar o fusil.)
ILL: A cidade métese en débedas. Coas débedas e os créditos aumenta o nivel de vida e
co nivel de vida aumentan as necesidades e a necesidade de asasinarme para saír de
apuros. Mentres tanto, a vella non ten máis que sentar ao balcón, fumar puros e
agardar.
POLICÍA: Imaxinacións súas.
ILL: Todo Güllen agarda o mesmo. (Golpea cos puños sobre a mesa para dar forza ás sú
as palabras.)
POLICÍA: Paréceme que vostede bebeu máis da conta. (Manexa o fusil.) Xa está
cargado. Pode estar vostede tranquilo. Aquí estou eu para facer respectar a lei, manter
a orde e defender aos cidadáns. Coñezo o meu deber. En canto vostede teña a menor
sospeita real dunha ameaza directa, a Policía estará ao seu lado. Pode confiar en min a
cegas.
ILL: (Moi baixo.) Dende cando ten vostede un dente de ouro?
POLICÍA: Como?
ILL: Un novo dente de ouro.
POLICÍA: Está vostede tolo?
(ILL dáse conta de que o fusil está dirixido contra el e levanta lentamente os brazos.)
POLICÍA: Agora non teño ganas de discutir bobadas. Teño que saír. A esa millonaria
chalada escapóuselle o can. Refírome á pantera negra. Hai que darlle caza. (Fai mutis.)
ILL: A min é a quen ides a dar caza, a min...
(CLARA le unha carta.)
CLARA: O meu quinto marido, o modisto, anúnciame a súa chegada. Ata agora deseñ
ou sempre os meus traxes de voda. Roby! Toca un minué.
(Soan compases de minué.)
MARIDO VIII: Eu crin que o teu quinto marido era cirurxián.
CLARA: Ese era o sexto. (Abre outra carta.) É do expropietario dos Ferrocarrís do
Oeste.
MARIDO VIII: A ese non o coñezo.
CLARA: O meu cuarto marido. Agora está arruinado e as accións nas miñas mans.
Conquisteino no palacio de Buckingham.
MARIDO VIII: Perdoa, pero ao que conquistaches no palacio foi a lord Ismael.

30
CLARA: Tes razón, Hoby. Esquecérao. Entón o que me escribe ten que ser o meu
segundo marido. Claro! Coñecino no Cairo. Recordo que nos bicamos baixo a esfinxe.
Unha tarde inesquecible.
(Cambio de escena. Á dereita, baixa un letreiro coa inscrición "Concello". O CIDADÁN
TERCEIRO retira a caixa rexistradora da tenda e cambia o mostrador por un escritorio.
Aparece o ALCALDE, coloca un revólver sobre a mesa e senta. Pola esquerda, ILL. Na
parede do despacho do ALCALDE colga un plano.)
ILL: Teño que falar con vostede.
ALCALDE: Tome asento.
ILL: Quero que falemos de home a home, coma o seu sucesor.
ALCALDE: Vexamos. (ILL segue en pé e contempla o revólver.) A pantera da señora
Zachanassian escapou e hai que ser precavidos. Agora anda roldando pola catedral.
ILL: Si, claro!
ALCALDE: Mobilicei a todos os cidadáns con permiso de armas. Os nenos están
encerrados na escola.
ILL: (Desconfiado.) Baixo que pretexto?
ALCALDE: Caza maior.
MORDOMO: Señora! Acaba de chegar de Nova York o presidente do Banco Mundial.
CLARA: Dille que hoxe non recibo. Que volva a Nova York.
ALCALDE: Agora dígame que lle pasa. Fale con toda confianza.
ILL: Vexo que fuma unha boa marca, señor alcalde.
ALCALDE: Habano lexítimo.
ILL: É bastante caro.
ALCALDE: A calidade non ten prezo.
ILL: Antes fumaba vostede nacionais.
ALCALDE: É verdade.
ILL: Son moito máis baratos.
ALCALDE: Resultábanme demasiado fortes.
ILL: Gravata nova?
ALCALDE: De seda natural.
ILL: Apóstome a cabeza a que ten zapatos novos.
ALCALDE: Como o sabe?
ILL: Por iso estou aquí.
ALCALDE: Que lle ocorre? Está un pouco pálido. Atópase mal?
ILL: Teño medo.
ALCALDE: Medo? De que?

31
ILL: O nivel de vida aumenta en Güllen.
ALCALDE: Non viría mal que fose certo.
ILL: Esixo a protección oficial.
ALCALDE: Contra quen?
ILL: Vostede xa me entende, señor alcalde.
ALCALDE: Desconfía?
ILL: Ofrecéronse mil millóns pola miña cabeza.
ALCALDE: Diríxase á Policía.
ILL: Xa o fixen.
ALCALDE: E non lle tranquilizaron?
ILL: O inspector ten un novo dente de ouro.
ALCALDE: Por Deus, don Ill! Que ten de estraño? Vostede esquece que vivimos en Gü
llen, unha cidade con tradición humanista. Goethe non pasou a noite aquí en balde!
Lembre que Brahms compuxo un cuarteto en Güllen. Son valores que obrigan.
(O CIDADÁN TERCEIRO aparece pola esquerda cunha máquina de escribir nova.)
CIDADÁN TERCEIRO: A nova máquina, señor alcalde. Unha Remington.
ALCALDE: Lévaa á oficina.
(O CIDADÁN TERCEIRO fai mutis.)
ALCALDE: Non merecemos esa ingratitude da que vostede dá mostra. Se non confía na
cidade, non me queda senón lamentalo, pero non me esperaba iso de vostede. Á fin e
ao cabo vivimos nun estado que respecta as súas leis.
(Pola esquerda entran os dous VELLOS cegos coas súas canas de pescar, collidos da
man.)
VELLOS: A pantera anda solta! A pantera anda solta! (Avanzan dando saltiños.) Escoitá
mola! Escoitámola! (Diríxense cara o ͞Apóstolo dourado͟.) Imos ver a Hoby e Boby, a
Toby e Roby!
(Saen polo fondo.)
ILL: Entón faga que deteñan á señora Zachanassian.
ALCALDE: Curioso, moi curioso.
ILL: O mesmo dixeron na Policía.
ALCALDE: De home a home, don Ill. O comportamento da vella señora é comprensible
ata certo punto. Vostede non pode negar ter incitado ao perxurio a dúas testemuñas e
abandonado a unha rapariga na miseria.
ILL: A súa miseria cífrase en miles de millóns.
(Silencio.)
ALCALDE: Falemos sen andrómenas.

32
ILL: É o que pretendo.
ALCALDE: De home a home, como quería. Vostede non ten o dereito moral de esixir a
detención desa señora. Outra cousa, despois do acaecido, está claro que vostede
tampouco se prestaría para substituírme na Alcaldía. Sinto ter que dicilo, pero...
ILL: É unha comunicación oficial?
ALCALDE: En nome do partido.
ILL: Comprendido. (Vai lentamente cara á xanela e queda mirando á rúa, dando as
costas ao ALCALDE.)
ALCALDE: O feito de que condenemos a proposta da señora Zachanassian non quere
dicir que nos solidaricemos co delito que deu lugar á proposta. O posto de alcalde
esixe un comportamento moral que vostede non cumpre, como non poderá por
menos de recoñecer vostede mesmo. Non é necesario dicir que, polo demais,
seguiremos a ofrecerlle o mesmo respecto e amizade de sempre.
(Pola esquerda aparecen de novo Roby e Toby con máis coroas. Entran no Hostal.)
ALCALDE: O mellor será que corramos un veo sobre o tema. Roguei ao Noticiero de Gü
llen non mencionar nada sobre o asunto e así se fará.
ILL: (Volvéndose.) Xa están a adornar o meu cadaleito, alcalde! Calar paréceme
demasiado perigoso.
ALCALDE: Créame se lle digo que non o comprendo. Vostede debería estar agradecido
de que non se fale desta triste historia.
ILL: Se non calo, teño aínda unha posibilidade de salvarme.
ALCALDE: Isto é o colmo! Quere dicir que alguén lle ameaza?
ILL: Si. Todos vós.
ALCALDE: (Levantándose.) De quen sospeita? Diga vostede un nome e xúrolle que
abrirei unha investigación, sen consideración de persoa nin estado.
ILL: Sospeito de todos vós.
ALCALDE: En nome de toda a cidade, protesto solemnemente contra tal calumnia.
ILL: Ninguén quere matarme, pero todos esperan que o faga outro... Así ata que alguén
se decida.
ALCALDE: Vostede ve visións!
ILL: Se non me equivoco, ese plano da parede é para o novo Concello. (Dá co dedo
sobre o plano.)
ALCALDE: Non quererá vostede prohibirnos facer planos! É o único que nos queda.
ILL: Estades a especular todos coa miña morte.
ALCALDE: Pero home de Deus! Se eu como político non tivese o dereito para esperar
tempos mellores sen pensar ao mesmo tempo en cometer un delito, retiraríame
inmediatamente. Pode crerme.
ILL: O certo é que me condenastes.

33
ALCALDE: Prohíbolle esas acusacións!
ILL: (Baixo.) O plano próbao.
CLARA: Onassis vén tamén. E os duques co Aga.
MARIDO VIII: E Alí?
CLARA: Toda a banda da Riviera.
MARIDO VIII: Moitos xornalistas?
CLARA: Virán de todo o mundo. Abonda con que me case para que veñan en mandas.
Eles e eu necesitámonos mutuamente. (Abre outra carta.) Do conde Holk.
MARIDO VIII: Escoita, querida: É necesario que pases todo o noso primeiro almorzo
xuntos lendo cartas dos teus exmaridos?
CLARA: Non quero perderlles a pista.
MARIDO VIII: (Con tristura.) Tamén eu teño problemas! (Levántase e queda
contemplando a cidade.)
CLARA: Que che pasa? Averióuseche o Porsche?
MARIDO VIII: Estes pobos mátanme. Claro que os olmos murmuran e os paxaros
cantan, etc... pero xa hai media hora que fan o mesmo. A natureza e os habitantes
danse a man. Paz, satisfacción... pero que falta de grandeza. Nada de tráxico! Falta
todo o que define a unha gran época...
(O PÁRROCO aparece pola esquerda armado dunha escopeta. Estende un pano branco
sobre a mesa que antes serviu de escritorio ao POLICÍA e coloca unha cruz encima. Logo
apoia a escopeta contra a parede do Hostal. O MONAGUILLO axúdalle a poñer a
sotana.)
PÁRROCO: Pase á sancristía, don Ill.
(ILL entra tamén pola esquerda.)
PÁRROCO: Está un pouco escuro, pero fai fresco.
ILL: Perdoe a molestia, señor párroco.
PÁRROCO: A casa de Deus está aberta a todos. (Dáse conta de que ILL mira á
escopeta.) Que non lle chame a atención a escopeta. A pantera da señora
Zachanassian escapou e anda solta por aí. Fai pouco estaba no coro da igrexa, logo
pasou ao bosque de Konradsweiler e agora vírona polo celeiro de Peter.
ILL: Busco protección.
PÁRROCO: Contra quen?
ILL: Teño medo.
PÁRROCO: De quen?
ILL: Da xente.
PÁRROCO: Teme que a xente o mate?
ILL: Danme caza como a unha besta salvaxe.

34
PÁRROCO: Non hai que temer aos homes, senón a Deus, non á morte corporal, senón
á da alma. (Ao MONAGUILLO.) Abróchame os botóns.
(Por toda a escena aparecen gulenses armados, dispostos a disparar. Primeiro, o
ALCALDE; logo, o POLICÍA; os CATRO CIDADÁNS, o PINTOR, o MESTRE... Todos van
estreitando o cerco.)
ILL: Trátase da miña vida.
PÁRROCO: Da vida eterna.
ILL: O nivel de vida sobe en Güllen.
PÁRROCO: Figuracións súas, da súa mala conciencia, don Ill.
ILL: Toda a cidade está como nova. As raparigas arránxanse, os mozos levan camisas de
alegres cores... A cidade prepárase para a gran festa do meu asasinato e eu morro de
medo.
PÁRROCO: O sufrimento purifica.
ILL: É un inferno.
PÁRROCO: O inferno está en vostede mesmo. Un envellece e cre coñecer ás xentes;
pero en realidade só nos coñecemos a nós mesmos. Vostede traizoou na súa mocidade
a unha rapariga por diñeiro e agora cre que todos os outros están dispostos a
traizoarlle a vostede por diñeiro. Vostede xulga aos outros segundo a súa concepción
da vida, cousa natural. A semente dos nosos medos está nos nosos corazóns e nos
nosos pecados. Abonda con que recoñeza esta verdade para librarse da súa angustia. A
verdade daralle as armas con que defenderse.
ILL: Os Siemethofer compraron unha lavadora.
PÁRROCO: Iso non ten por que preocuparlle.
ILL: Comprárona a crédito.
PÁRROCO: Preocúpese máis ben da salvación da súa alma.
ILL: Os meus veciños teñen televisión.
PÁRROCO: Acuda á oración. (Ao MONAGUILLO.) O breviario! (O MONAGUILLO dállo.)
Faga exame de conciencia. Arrepíntase para que non lle asalte o temor do mundo. É
todo o que está nas nosas mans. (Silencio. Os homes cos fusís desaparecen. Comeza a
soar a campá de alarma.) Escúseme, pero teño un bautizo agora. Monaguillo, dáme a
Biblia e o Libro dos Salmos. O neno comeza a chorar nas súas tebras. Hai que levalo ao
único refuxio seguro, dándolle entrada na única luz que ilumina o mundo.
(Soa unha campá.)
ILL: Esa campá é nova!
PÁRROCO: Gústalle? O son é magnífico, cun ton cheo e sonoro.
ILL: (Gritando.) Tamén vostede, señor párroco! Tamén vostede!
(O PÁRROCO abalánzase sobre ILL e abrázao.)
PÁRROCO: Fuxa, don Ill, fuxa! A carne é débil. Fuxa! En Güllen comeza a soar a campá
da traizón. Fuxa e non nos induza á tentación.

35
 (Óense dous tiros. ILL tírase ao chan e o PÁRROCO agáchase ao seu lado.)
PÁRROCO: Fuxa! Fuxa!
CLARA: Óense tiros, Boby!
MORDOMO: Si, señora.
CLARA: Que pasa?
MORDOMO: A pantera, que se escapou.
CLARA: Morta?
MORDOMO: Si, señora. Alí está, fronte á tenda do señor Ill.
CLARA: Mágoa de animal. Unha marcha fúnebre, Roby!
(ROBY toca unha marcha fúnebre coa guitarra.)
MORDOMO: Os habitantes están reuníndose para darlle o pésame, señora.
CLARA: É o seu deber.
(Sae o MORDOMO. Pola dereita entre o MESTRE co coro mixto.)
MESTRE: Honorable señora.
CLARA: Que desexa o señor mestre de Güllen?
MESTRE: Acabamos de escapar dun gran perigo. A pantera negra deslizábase polas
nosas rúas presaxiando desgrazas. Pero aínda que agora respiremos aliviados,
lamentamos a morte de tan preciosa rareza zoolóxica. O mundo animal empobrécese
alí onde se instala o home. Temos moi presente este tráxico dilema. Por iso
quixeramos entoar unha coral. Unha oda fúnebre, señora. Composta por Heinrich Schü
tz.
CLARA: Moi ben, entoade esa oda fúnebre.
(O MESTRE comeza a dirixir. Pola dereita entra ILL cun fusil.)
ILL: Silencio!
(Os gulenses calan, asustados.)
ILL: Ese canto fúnebre! Por que entoades ese canto fúnebre?
MESTRE: Señor Ill... é un canto pola morte da pantera negra.
ILL: É unha canción pola miña morte! Pola miña!
ALCALDE: Señor Ill, rógolle que non dea a nota.
ILL: Fóra de aquí! Marchade para as vosas casas!
(Os gulenses dispérsanse.)
CLARA: Vai dar unha volta no teu Porsche, Hoby.
MARIDO VIII: Pero Hopsi...
CLARA: Desaparece!
(O MARIDO VIII sae.)

36
ILL: Clara!
CLARA: Alfred! Por que interrompes a esta pobre xente?
ILL: Teño medo, Clara.
CLARA: Moi amable da túa parte. Desteto estes cantares eternos. Xa os odiaba na
escola. Lembras, Alfred, cando paseabamos polo bosque de Konradsweiler mentres o
coro mixto e a banda de instrumentos de vento ensaiaban na praza do concello?
ILL: Clara, dime que todo isto é unha comedia, que o que esixes non é certo. Dimo!
CLARA: Que estraño, Alfred! Esas lembranzas. Tamén estaba eu no balcón cando nos
vimos por primeira vez; era unha tarde de outono, como agora, e o aire estaba inmó
bil. Só un murmurio ocasional axitaba as árbores do parque. Facía calor, como o que
debe facer agora, aínda que eu só sinto frío ultimamente. E ti estabas alí de pe e
alzaches a mirada cara min. Eu púxenme nerviosa e non souben que facer. Quixen
refuxiarme na escuridade da habitación e non fun capaz de facelo.
ILL: Estou desesperado. E son capaz de calquera cousa. Advírtocho, Clara. Estou
decidido a todo se non me dis agora mesmo que todo isto non é mais que unha broma,
unha broma cruel. (Apúntalle co fusil.)
CLARA: E non seguiches camiñando pola rúa, senón que cravaches en min a túa
mirada, case sombría, case malévola, como disposto a facerme dano. E, sen embargo,
os tes ollos rebordaban amor.
(ILL deixa caer o fusil.)
CLARA: E ao teu lado había dous rapaces, Koby e Loby. Sorriron burlóns ao ver como
mirabas para min. Eu deixei o balcón e baixei a reunirme contigo. Ti non me
saudaches, non me dixeches unha soa palabra, pero colliches a miña man e así saímos
da cidade e metémonos no campo, e Koby e Loby viñan seguíndonos coma dous cans.
E entón recolliches pedras do chan e tiráchesllas, e eles volveron berrando á cidade; e
quedamos sos.
(O MORDOMO entra pola dereita.)
CLARA: Lévame á miña habitación, Boby. Teño algo que ditarche. Despois de todo,
debo facer unha transferencia de mil millóns.
(O MORDOMO condúcea cara a súa habitación. Koby e Loby entran por detrás dando
saltiños.)
OS DOUS: A pantera negra morreu! A pantera negra morreu!
(O balcón desaparece. Soa a campá da estación. A escena como no primeiro acto, aí
nda que sen tanto aspecto de miseria. Na parede colga un novo horario, sen romper,
mentres un cartel de vivas cores cun radiante sol no medio convida aos gulenses a facer
turismo no Sur. Máis carteis de turismo. Como novos elementos visibles: algúns
guindastres ao fondo, xunto a casas de construción. Óese un tren que pasa. O XEFE DE
ESTACIÓN saúda, como sempre. Polo fondo, mirando con receo en torno seu, chega ILL,
cun vello maletín na man. Lentamente, e como por casualidade, van chegando
gulenses por todas partes. ILL titubea ao velos.)
ALCALDE: Bos días, Ill.

37
TODOS: Bos días.
ILL: (Con receo.) Bos días.
MESTRE: A onde imos con ese maletín?
TODOS: A onde imos?
ILL: Á estación.
ALCALDE: Acompañámoste.
CIDADÁN PRIMEIRO: Acompañámoste.
CIDADÁN SEGUNDO: Acompañámoste.
(Van chegando cada vez máis gulenses.)
ILL: Déixeno. De verdade que non vale a pena.
ALCALDE: De viaxe?
ILL: De viaxe.
POLICÍA: Onde?
ILL: Non o sei. A Kalberstadt, e logo xa verei.
MESTRE: Sen meta fixa, entón.
ILL: Seica a Australia. Xa conseguirei diñeiro.
CIDADÁN TERCEIRO: A Australia!
CIDADÁN CUARTO: A Australia!
PINTOR: E por que?
ILL: (Perplexo.) É que... non se pode vivir no mesmo sitio ano tras ano.
(Comeza a correr cara á estación. Todos o rodean.)
ALCALDE: Emigrar a Australia? Pero iso é ridículo!
DOUTOR: E moir perigoso para vostede.
MESTRE: Lembre que un dos eunucos emigrara tamén alí.
POLICÍA: É aquí é onde estará máis seguro.
TODOS: Máis seguro! Máis seguro!
(ILL mira angustiado en torno seu, como un animal acurralado.)
ILL: (En voz baixa.) Escribín ao gobernador.
ALCALDE: E que?
ILL: Non respondeu.
MESTRE: O seu receo é incomprensible.
DOUTOR: Aquí ninguén quere matalo.
TODOS: Ninguén, ninguén.
ILL: A oficina de Correos non enviou a miña carta.

38
PINTOR: Imposible.
ALCALDE: O funcionario de Correos é membro do concello municipal.
TODOS: Un home honrado.
CIDADÁN PRIMEIRO: Un home honrado!
CIDADÁN SEGUNDO: Un home honrado!
ILL: Mirade o que pon ese cartel. ͞Viaxe ao Sur.͟
DOUTOR: Que ten iso de malo?
ILL: ͞Asista aos Festivais da Canción.͟
MESTRE: E que?
ILL: Esta a construírse moito en Güllen!
ALCALDE: E que?
ILL: Véxovos a todos con pantalóns novos.
CIDADÁN PRIMEIRO: E que?
ILL: Que vos vexo prosperar a todos.
TODOS: E que?
(Toque de campá anunciando a chegada do tren.)
MESTRE: Como vostede pode ver, todos lle apreciamos.
ALCALDE: Pode dicirse que toda o pobo acudiu a despedirlle.
CIDADÁN TERCEIRO: O pobo enteiro!
CIDADÁN CUARTO: O pobo enteiro!
ILL: Non volo pedín.
CIDADÁN SEGUNDO: Pero todos queriamos despedirte.
ALCALDE: Como vellos amigos!
TODOS: Como vellos amigos!
(Ruído de freos. Sae o XEFE DE ESTACIÓN e logo o REVISOR, coma se acabase de saltar
do tren.)
REVISOR: (Berrando.) Güllenaaa!
ALCALDE: Aí está o seu tren.
TODOS: O seu tren! O seu tren!
ALCALDE: Pois nada, señor Ill. Boa viaxe!
TODOS: Boa viaxe! Boa viaxe!
DOUTOR: Desexámoslle moita sorte.
TODOS: Que haxa sorte!
(Os gulenses estreitan o cerco.)

39
ALCALDE: Xa é a hora. Suba ao tren.
POLICÍA: Deséxolle moita sorte en Australia.
TODOS: Moita sorte! Moita sorte!
(ILL non se move e queda mirando aos seus concidadáns.)
ILL: A que viñestes?
POLICÍA: A que vén esa pregunta?
XEFE DE ESTACIÓN: Señores viaxeiros, ao tren!
ILL: Por que me rodeades?
ALCALDE: Ninguén te rodea.
ILL: Deixádeme pasar!
MESTRE: Pero ninguén está pechando o paso.
TODOS: Ninguén o pecha.
ILL: Alguén me suxeitará cando suba ao tren.
POLICÍA: Non diga bobadas! Suba e convencerase de que non é así!
ILL: Paso!
(Ninguén se move. A maioría permanece impasible, coas mans nos petos.)
ALCALDE: Non o comprendo, Ill! Se non se vai é porque non quere. Suba vostede ao
tren, home de Deus!
ILL: Apartade!
MESTRE: O seu medo é infantil.
(ILL cae de xeonllos.)
ILL: Por que estades tan preto de min?
POLICÍA: Este home volveuse tolo!
ILL: Queredes reterme!
ALCALDE: Suba vostede ao tren dunha vez.
TODOS: Suba! Suba!
(Silencio.)
ILL: Suxeitarédesme ao subir.
TODOS: (Protestando.) Ninguén o fará!
ILL: Seino.
POLICÍA: Xa é a hora.
MESTRE: Suba dunha vez ao tren, señor Ill!
ILL: Estou seguro. Seino! Se o tento suxeitarédesme. Estou seguro.

40
 (O XEFE DE ESTACIÓN toca o pito e dá o sinal de partida. O REVISOR fai ademán de
montar en marcha, mentres ILL cobre o seu rostro con aire derrotado, no medio dos
gulenses que o contemplan.)
POLICÍA: Ve? Escapoulle por un pelo.
(Todos apártanse do amedrentado ILL e fan mutis lentamente.)
ILL: Estou perdido!
PANO

41
 ACTO TERCEIRO

CLARA está sentada no celeiro de Peter, á esquerda. Vai vestida de noiva e permanece
inmóbil na súa liteira. Máis á esquerda, unha escaleira de man. Un carro de mulas e un
coche. Palla. No centro, un barril. Arriba colgan trapos vellos, sacos apodrecidos e
enormes teas de araña. Boby, o MORDOMO, aparece polo fondo.
MORDOMO: O doutor e o mestre, señora!
CLARA: Que pasen.
(Ambos entran en escena, tenteando na escuridade ata que dan coa multimillonaria.
Inclínanse ante ela. Os dous van agora ben vestidos, con traxes de corte burgués.)
AMBOS: Señora.
CLARA: (Mirando cos impertinentes.) Mancháronse un pouco.
(Os dous sacódense o po.)
MESTRE: Pedímoslle mil perdóns, pero tivemos que salvar a carruaxe.
CLARA: Retireime ao celeiro porque necesito tranquilidade. A voda na catedral
fatigoume demasiado. Vese que unha xa non é tan nova. Séntense aí no barril.
MESTRE: Moi amable.
(O MESTRE senta, mentres o DOUTOR permanece en pé.)
CLARA: Aquí ásase un, pero este celeiro encántame co seu cheiro a estrume, palla e
graxa. Recordos doutros tempos... Aquí todo sigue como na miña mocidade.
MESTRE: Un lugar propicio para a meditación, non hai dúbida. (Límpase a suor da
fronte.)
CLARA: O párroco predicou moi ben.
MESTRE: Epístola aos Corintios, versículo trece.
CLARA: Tamén quería felicitarlle a vostede, mestre. O coro portouse moi ben.
MESTRE: Bach. Un anaco da Paixón de San Mateo. Pero hei de confesar que estaba e
estou aínda nervioso. Na catedral estaba toda a creme das finanzas e do cinema.
CLARA: Toda esa creme saíu para a capital para asistir ao banquete.
MESTRE: Señora Zachanassian. Non queremos facerlle perder o seu precioso tempo. O
seu marido estará xa impaciente.
CLARA: Hoby? Xa o devolvín a súa casa, con Porsche e todo.
DOUTOR: (Sen comprender.) A súa casa?
CLARA: Si. Os meus avogados presentaron xa a demanda de divorcio.
MESTRE: Que dirán os invitados?
CLARA: Oh! Están afeitos. É case o meu matrimonio máis curto. Só superouno ata
agora a miña voda con lord Ismael. Pero imos ao asunto... Que desexaban?
MESTRE: Queriamos falar do caso do señor Ill.

42
CLARA: Non me digan que morreu...
MESTRE: Por Deus, señora! Non esqueza que somos un pobo civilizado de principios
occidentais.
CLARA: Que queren, entón?
MESTRE: Hum! Como vostede vería, os gulenses compraron bastantes cousas nos ú
ltimos tempos e...
CLARA: Moitas, diría eu... (Os dous límpanse a suor.) Moitas débedas?
MESTRE: Ata a camisa.
CLARA: A pesar da civilización e os ideais occidentais?
MESTRE: O home é débil.
DOUTOR: Agora chega a hora de pagar e...
CLARA: Xa sabedes a solución.
MESTRE: (Collendo ánimos.) Falemos sen reviravoltas, señora Zachanassian: Póñase no
noso lugar. Fai vinte anos que tento plantar a semente do humanismo na cidade. O
doutor, pola súa banda, pasa o día no seu coche de aquí cara alá, loitando case
inutilmente contra a tuberculose e o raquitismo. Por que cre vostede que nos
sometemos e estes sacrificios? Por amor ao diñeiro? Non o crea! Os nosos honorarios
son mínimos. Eu rexeitei ascensos a postos moito mellores fóra de Güllen. O mesmo
pode dicirse do doutor, que hoxe estaría de catedrático nunha universidade, se
quixese. Sacrificámonos por amor á Humanidade? Afirmalo sería mentira. Se nos
aferramos durante anos á cidade, e connosco todos os seus habitantes, é porque
ninguén perdeu a esperanza de que un día recobre o seu esplendor, a esperanza de
que algún día volvan explotarse as numerosas riquezas do noso chan, riquezas
incomprensiblemente abandonadas. Como vostede sabe, non somos pobres. Aí está o
petróleo do val, as inmensas riquezas mineiras do bosque. O que ocorre é que estamos
abandonados e esquecidos, sen saber por que. O único que necesitamos para
refacernos son créditos, confianza e pedidos. Isto basta para que a economía e a
cultura de Güllen volvan ser o que eran. Güllen ten grandes posibilidades: a fundición,
por exemplo...
DOUTOR: As factorías Bockmann.
MESTRE: As fábricas Wagner... e tantas outras. Cómpreas vostede, reorganíceas e Gü
llen volverá ao seu esplendor. Non se trata de tirar mil millóns, senón de investir
vantaxosamente cen.
CLARA: Podo tiralos. Quédanme dous mil millóns máis.
MESTRE: Non nos condene a vexetar toda a vida, señora Zachanassian. Non se trata de
esmolas. Ofrecémoslle un negocio excelente.
CLARA: Seino. O negocio non sería malo.
MESTRE: Xa sabía eu que vostede non nos deixaría na estacada.
CLARA: Pero é irrealizable. Non podo comprar a fundición... porque é miña.
MESTRE: Súa?

43
DOUTOR: E a Bockmann?
MESTRE: E a Wagner?
CLARA: Tamén. Todo Güllen é miña: Todas as fábricas, todo o val, todo o bosque, este
celeiro, todas as casas, todo. Os meus axentes compraron todos os centros de
produción de Güllen e puxéronos fóra de servizo. Como vedes, as vosas esperanzas
eran estúpidas, tan estúpidas como ese aferrarse sen sentido a Güllen. Todos os
sacrificios foron vans e toda a vosa vida inútil.
(Silencio.)
DOUTOR: Iso é monstruoso!
CLARA: Foi en pleno inverno cando tiven que abandonar Güllen, embarazada e case
espida, mentres os seus habitantes rían. Medio conxelada, tomei o tren para
Hamburgo. Cando o tren pasou fronte a este celeiro, prometinme solemnemente
volver un día. Aquí estou! Agora son eu a que dita condicións e determino o destino.
(En voz alta.) Roby! Toby! Levádeme ao ͞Apóstolo dourado͟! O meu noveno marido
está a piques de chegar cos seus libros e manuscritos.
(Os dous monstros, mastigando sen cesar, levantan a liteira.)
MESTRE: Señora Zachanassian, vostede é unha muller ferida no seu amor. Vostede
preséntase agora esixindo unha xustiza absoluta, á maneira dunha heroína antiga,
como unha Medea. O feito de comprendela, anímanos a esixir máis de vostede.
Abandone o terrible pensamento da vinganza. Non nos empuxe ao abismo! Axude aos
pobres, aos desvalidos e aos honrados a conseguir unha vida humana. Esfórcese! Faga
vibrar a corda da súa humanidade!
CLARA: A Humanidade, señores meus, é unha cousa creada para engordar a bolsa dos
millonarios. Co diñeiro que eu teño podo crear a orde que me conveña. O mundo
converteume nunha muller da rúa e eu farei un bordel do mundo. O que non queira
rebentar, que baile ao ritmo que eu toco. Vós veredes se vos convén. Só é honrado
quen paga, e eu pago. As condicións seguen en pé: Mil millóns. Güllen por un
asasinato. Confort por un cadáver. Agora, imos!
(Os monstros fan mutis coa liteira.)
DOUTOR: Meu Deus! Que facemos?
MESTRE: O que nos dite a conciencia, doutor!
(Ao fondo, á dereita, faise visible a tenda de ILL, cun novo letreiro, mostrador relucente,
rexistradora moderna e os estantes cheos de mercadorías. Un cliente atravesa a porta,
e óese o soar dunha campá. Detrás do mostrador, MATILDE, a muller de DON ILL. Pola
esquerda entra o CIDADÁN PRIMEIRO, vestido cun mandil de carniceiro, cunha mancha
de sangue.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Vaia unha festa! Todo o mundo concentrouse na praza da
Catedral.
MATILDE: Todo llo debemos a Clariña, despois de tantas miserias.
CIDADÁN PRIMEIRO: As damas de honra eran as máis famosas artistas do cinema. E
que peitos!

44
MATILDE: Están de moda agora.
CIDADÁN PRIMEIRO: Un paquete de cigarros, por favor
MATILDE: Dos verdes?
CIDADÁN PRIMEIRO: Camel. E un machado.
MATILDE: Un machado de carniceiro?
CIDADÁN PRIMEIRO: Exactamente.
MATILDE: Aquí ten, señor Hofbauer.
CIDADÁN PRIMEIRO: Boa mercadoría.
MATILDE: Como vai o negocio?
CIDADÁN PRIMEIRO: Collín máis persoal.
MATILDE: Eu tamén farei o mesmo
(O CIDADÁN PRIMEIRO colle o machado. Entra o CIDADÁN SEGUNDO, convertido nun
fino home de negocios.)
MATILDE: Moi boas, señor Helmesberger.
(Pasa a señorita Luise, elegantemente vestida.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Esa faise ilusións vestindo así.
MATILDE: Que pouca vergoña!
CIDADÁN PRIMEIRO: Unha aspirina. Estiven toda a noite na casa dos Stocker de festa.
(MATILDE ofrécelle ao CIDADÁN PRIMEIRO un vaso de auga e a pastilla.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Está todo abarrotado de xornalistas.
CIDADÁN SEGUNDO: Que van preguntando por todo o pobo.
CIDADÁN PRIMEIRO: Xa pasarán por aquí.
MATILDE: Somos xente sinxela, señor Hofbauer. Non lle interesamos.
CIDADÁN SEGUNDO: Interrogan a todo o mundo.
CIDADÁN PRIMEIRO: Acaban de entrevistar ao párroco.
CIDADÁN SEGUNDO: Ese non falará. Sempre foi comprensivo con nós, os pobres. Un
paquete de Chesterfield.
MATILDE: Anótollo na conta?
CIDADÁN PRIMEIRO: Anóteo. E o seu esposo, señora Ill? Non o vexo dende fai tempo.
MATILDE: Arriba. Dá voltas pola habitación dende fai días.
CIDADÁN PRIMEIRO: Os remorsos polo seu comportamento coa señora Zachanassian.
MATILDE: Eu tamén sufro, non crea vostede!
CIDADÁN SEGUNDO: Mira que empuxar a unha rapariga á desgraza! (Decidido.) Espero
que non se vaia da lingua se veñen os xornalistas.
MATILDE: Non o fará.

45
CIDADÁN PRIMEIRO: Co seu carácter, non se sabe.
MATILDE: A miña vida non é nada fácil, señor Hofbauer!
CIDADÁN PRIMEIRO: Se tenta poñer en evidencia a Clariña, contando que ela ofreceu
tanto ou canto pola súa vida, ou calquera outra fantasía... teremos que intervir.
CIDADÁN SEGUNDO: E non polos mil millóns.
CIDADÁN PRIMEIRO: Senón por pura indignación popular. A pobre señora
Zachanassian xa sufriu bastante pola súa culpa... (Mira en torno seu.) É esa a única
entrada á vivenda?
MATILDE: Desgraciadamente, si. É pouco práctico. Pero na primavera faremos
reformas.
CIDADÁN PRIMEIRO: Entón plantareime aquí, polo si ou polo non. Mellor é previr.
(O CIDADÁN PRIMEIRO colócase diante da porta que dá á vivenda, cruzando os brazos
como un sentinela. Entra o MESTRE.)
MATILDE: Bos días, señor mestre. Alégrame que veña a vernos.
MESTRE: Necesito un trago forte.
MATILDE: Un Steinhäger?
MESTRE: Unha copiña.
MATILDE: Vostede tamén, señor Hofbauer?
CIDADÁN PRIMEIRO: Non, grazas. Teño que ir a Karrigen non meu Volkswagen. A
comprar lechóns.
MATILDE: E vostede, señor Hermesberger?
CIDADÁN SEGUNDO: Non beberei unha soa pinga mentres eses malditos xornalistas
non abandonen o pobo.
(MATILDE sérvelle ao MESTRE.)
MESTRE: Grazas. (Bebe a copa dun trago.)
MATILDE: Está tremendo, señor mestre.
MESTRE: Bebo demasiado ultimamente. Agora mesmo veño dunha festa no ͞Apóstolo
dourado͟, unha auténtica orxía alcohólica. Espero que non lle moleste o meu tufo.
MATILDE: Unha máis non lle fará dano. (Volve a servirlle.)
MESTRE: E o seu marido?
CIDADÁN PRIMEIRO: Arriba. Non para de dar voltas na habitación.
MESTRE: Outra copiña. A derradeira. (Sérvese el mesmo.)
(O PINTOR chega cun cadro debaixo do brazo. Traxe novo, pano ao pescozo, boina
negra.)
PINTOR: Moito coidado! Dous xornalistas acaban de preguntarme pola tenda.
CIDADÁN PRIMEIRO: Chéirame mal!

46
PINTOR: Facede como que non sabedes nada.
CIDADÁN SEGUNDO: Iso é.
PINTOR: A ver se van ao meu taller. Pintei un Cristo.
(O MESTRE volve a servirse outra copa. Por fóra pasan elegantemente vestidas, as dúas
mulleres do segundo acto, que observan a mercadoría do escaparate imaxinario.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Esas mulleres.
CIDADÁN SEGUNDO: Van ao cine en pleno día.
(Pola esquerda entra o CIDADÁN TERCEIRO.)
CIDADÁN TERCEIRO: A prensa.
CIDADÁN SEGUNDO: Coidado con abrir a boca.
PINTOR: Vixiemos que o de arriba non baixe.
CIDADÁN PRIMEIRO: Iso está baixo control.
(Os gulenses instálanse á dereita. O MESTRE bebeu xa media botella e permanece
xunto ao mostrador. Entran dous REPORTEIROS con cámaras fotográficas. Detrás deles
aparece o CIDADÁN CUARTO.)
REPORTEIROS: Boas tardes, damas e cabaleiros.
CIDADÁNS: Moi boas.
REPORTEIRO PRIMEIRO: Primeira pregunta: Como senten vostedes neste día?
CIDADÁN PRIMEIRO: (Titubeando.) Sentimos moi honrados pola visita da señora
Zachanassian.
PINTOR: Emocionados.
CIDADÁN SEGUNDO: Orgullosos.
REPORTEIRO PRIMEIRO: (Apuntando.) Orgullosos.
CIDADÁN CUARTO: Despois de todo, Clariña é dos nosos.
PERIODISTA PRIMEIRO: Segunda pregunta, esta para a señora do mostrador: Dise que
o seu marido preferiuna a vostede antes que á señora Zachanassian.
(Silencio.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Quen o di?
REPORTEIRO PRIMEIRO: Os dous vellos gordos e cegos da señora Zachanassian.
(Silencio.)
CIDADÁN CUARTO: (Inseguro.) Que lles contaron eses?
REPORTEIRO SEGUNDO: Todo.
PINTOR: Maldita sexa!
(Silencio.)

47
REPORTEIRO SEGUNDO: É certo que fai corenta anos Clara e o propietario desta tenda
case casan?
(Silencio.)
MATILDE: É certo.
REPORTEIRO SEGUNDO: É algún de vostedes o señor Ill?
MATILDE: Non. O meu marido está de viaxe.
TODOS: Si. Saíu de viaxe.
REPORTEIRO PRIMEIRO: É igual. Podemos imaxinarnos o romance. Ill e Clara creceron
xuntos, foron xuntos á escola, seica eran veciños... Paseos polo bosque, o primeiro
bico... un bico fraternal, naturalmente. Logo el coñeceuna a vostede. O elemento novo
xorde, o descoñecido, e transfórmase nunha paixón.
MATILDE: Iso é, paixón. Igualito que vostede o contou.
REPORTEIRO PRIMEIRO: Experiencia, señora miña! Clara comprende, renuncia ao seu
compañeiro con esa nobreza e discreción tan súas, e vostedes casan...
MATILDE: ... por amor.
CIDADÁNS: (Aliviados.) Por amor.
REPORTEIRO PRIMEIRO: (Apuntando.) Por amor.
(Pola dereita aparece ROBY levando da orella aos dous eunucos.)
VELLOS: (Chorando.) Non contaremos máis! Non contaremos máis!
(ROBY lévaos cara ao fondo, onde espera TOBY cun látego.)
VELLOS: Con Toby non! Con Toby non!
REPORTEIRO SEGUNDO: Non se ofenda pola pregunta, señora Ill. Non se arrepentiu o
seu marido algunha vez... é dicir..., non tivo remordementos de vez en cando.
MATILDE: O diñeiro só non fai a felicidade.
REPORTEIRO SEGUNDO: (Escribindo.) Non fai a felicidade.
(Pola esquerda entra o FILLO. Leva posta unha cazadora de pel fina.)
MATILDE: O noso fillo Karl.
REPORTEIRO PRIMEIRO: Un magnífico rapaz.
REPORTEIRO SEGUNDO: E está enterado das relacións...?
MATILDE: Na nosa familia non hai secretos. O noso lema é: ͞O que Deus sabe, deben
sabelo tamén os nosos fillos.͟
REPORTEIRO PRIMEIRO: ... Deus sabe.
REPORTEIRO SEGUNDO: ... os nosos fillos.
(Entra a FILLA, cun traxe de tenis e unha raqueta na man.)
MATILDE: A nosa filla Otilia.
REPORTEIRO SEGUNDO: Encantadora!

48
 (O MESTRE reanímase de súpeto.)
MESTRE: Gulenses, son o voso vello mestre! Todos o sabedes. Estiven bebendo a miña
augardente sen facer comentarios de ningún tipo. Pero agora acabouse. Agora falarei e
contarei toda a verdade sobre a visita da anciá. (Sóbese ao barril, que quedou alí da
escena anterior.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Volveuse tolo?
CIDADÁN SEGUNDO: Que cale!
CIDADÁN TERCEIRO: Que baixe do barril!
MESTRE: Gulenses! Quero proclamar a verdade aos catro ventos, aínda que a verdade
signifique nosa ruína eterna!
MATILDE: Non lle dá vergoña emborracharse?
MESTRE: Vergoña di vostede? Ti es a que tiñas que avergoñarche, pois prepáraste para
traizoar ao teu marido!
FILLO: Peche o pico!
CIDADÁN CUARTO: Que o leven!
MESTRE: A fatalidade medrou considerablemente! Como no Edipo, inchada coma un
sapo!
FILLA: (En ton implorante.) Señor mestre!
MESTRE: Desilusiónasme, filla. Ti es a que tiña que falar. Pero xa que non o fas, será o
teu mestre quen proclame a verdade con voz de trono.
PINTOR: (Baixándoo do barril.) É que queres quitarme a oportunidade de realizarme
como artista! Pintei un Cristo! Un Cristo!
MESTRE: Protesto! Protesto ante a opinión pública mundial! En Güllen prepárase un
crime monstruoso.
(Neste momento os gulenses abalánzanse sobre o MESTRE, cando aparece ILL, vestido
co mesmo raído traxe de sempre.)
ILL: Que está pasando na miña tenda?
(Os gulenses deixan ao MESTRE e miran asustadísimos a ILL. Silencio cheo de temor.)
MESTRE: A verdade, Ill. Estoulles contando a verdade aos señores da prensa. Con voz
tronante, á maneira dun arcanxo. (Vacila.) Eu son un humanista, amigo da antigüidade,
un admirador de Platón...
ILL: Cale!
MESTRE: Pero o humanismo...
ILL: Sente!
(Silencio.)
MESTRE: (Ferido.) Sentar! Dicirlle ao humanismo que sente! Como vostede queira. Se
tamén vostede está disposto a traizoar a verdade...! (Baixa do barril e senta no
mesmo.)

49
ILL: Pídolles mil perdóns. Este home está bébedo.
REPORTEIRO PRIMEIRO: É vostede o señor Ill?
ILL: Que desexan de min?
REPORTEIRO PRIMEIRO: Que sorte tivemos de atopalo! Necesitamos unhas cantas
fotos. Permítenos? (Mira ao seu redor.) Alimentos, artigos domésticos, artigos da
ferraxería... Xa o teño! Sacarémolo vendendo un machado.
ILL: (Titubeando.) Un machado?
REPORTEIRO PRIMEIRO: Ao carniceiro. Teno na man. Déame ese instrumento asasino,
bo home. (Recibe o machado de mans do CIDADÁN PRIMEIRO. Fai unha demostración.)
Colle o machado, sopésao na man, adopta unha actitude pensativa, así, así, e vostede,
señor Ill, inclínase sobre o mostrador e trata de convencer ao carniceiro. A ver. (Corrixe
a posición.) Máis natural, señores, menos ríxidos.
(Os REPORTEIROS fan fotos.)
REPORTEIRO PRIMEIRO: Ben, moi ben.
REPORTEIRO SEGUNDO: Agora pase un brazo polos ombreiros da súa señora. O fillo á
esquerda e a filla á dereita. Veña! Que se vexa a felicidade que lles embarga. Que se
note a paz interior da que gozan, o contento, a tranquilidade de conciencia. Irradien
satisfacción íntima.
REPORTEIRO PRIMEIRO: Perfecta a irradiación.
(Pola esquerda aparecen correndo outros REPORTEIROS. Cruzan o escenario ata o
fondo. Un deles berra dirixíndose á tenda.)
FOTÓGRAFO: A Zachanassian ten un novo marido. Están paseando polo bosque.
REPORTEIRO PRIMEIRO: Outro marido?
REPORTEIRO SEGUNDO: Aí hai unha portada para o "Life".
(Os dous REPORTEIROS desaparecen correndo. Na tenda reina o silencio. O CIDADÁN
PRIMEIRO ten aínda o machado na man.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Houbo sorte.
PINTOR: Terá que desculparnos, señor mestre. Se queremos arranxar amistosamente
este asunto, a prensa non debe enterarse de nada, comprende?
(Sae. O CIDADÁN SEGUNDO ségueo, pero detense un momento fronte a ILL antes de saí
r.)
CIDADÁN SEGUNDO: Moi ben! Pero que moi ben! Fixeches ben en non soltar un
disparate. (Mutis.)
CIDADÁN TERCEIRO: De todas formas ninguén crería unha palabra dun tipo coma ti.
(Mutis.)
(O CIDADÁN CUARTO cospe e tamén marcha.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Agora sairemos nas revistas, Ill!
ILL: Así é.

50
CIDADÁN PRIMEIRO: A fama.
ILL: Por así dicir.
CIDADÁN PRIMEIRO: Dáme un habano.
ILL: Aquí tes.
CIDADÁN PRIMEIRO: Apúntao.
ILL: Por suposto.
CIDADÁN PRIMEIRO: Falando sen reviravoltas: O que vostede lle fixo a Clariña foi unha
canallada. (Inicia o mutis.)
ILL: Esquece o machado.
(O CIDADÁN PRIMEIRO vacila e logo devólvelle o machado. Marcha. Ninguén fala. O
MESTRE segue sentado no barril.)
MESTRE: Rógolle que me desculpe. Bebera demasiado e...
ILL: Comprendo, comprendo.
(A familia fai mutis pola dereita.)
MESTRE: Só quería axudarlle, pero impedíronmo. Mesmo vostede se opuxo. Si, señor
Ill. A humanidade é un noxo. Os mil millóns quéimannos a alma. Por que non loita? Aní
mese! Conte todo á Prensa. Non queda moito tempo que perder.
ILL: Canseime de loitar.
MESTRE: (Asombrado.) Que lle pasa? Perdeu a cabeza do medo?
ILL: Non, pero vexo que non teño dereito.
MESTRE: Que non ten dereito? E que pinta o dereito para esa condenada vella, esa
puta arrastrada que cambia de marido como de camisa ante os nosos ollos?
ILL: Á fin e ao cabo, é a miña culpa.
MESTRE: Pero culpa de que?
ILL: Eu fun a causa de que Clara sexa quen é e eu quen son, un pobre tendeiro de Gü
llen. Que podo facer? Insistir na miña inocencia? Todo o que vemos é culpa miña: os
eunucos, o xuíz-mordomo, o cadaleito, os miles de millóns... Xa non podo nin
axudarme a min mesmo nin axudalos a vostedes.
MESTRE: (Levántase con gran dificultade.) Pasóuseme a faísca. Pasoume de golpe. Xa
vexo claro. (Adiántase, un pouco inseguro, cara ILL.) Vostede ten razón, toda a razón.
Vostede ten a culpa de todo o que pasa. Se mo permite, direille algo para que non lle
pille de sorpresa. (Exaxeradamente estirado, para disimular a súa falta de equilibrio,
enfróntase a ILL.) Vano matar, señor Ill! Seino dende o principio e vostede sábeo tamé
n. Para que enganarse? Aínda que todo Güllen non quere admitilo. A tentación é
demasiado grande e a miseria extrema. Agora sei outra cousa: Eu colaborarei na súa
morte. Sinto como se me vai formando lentamente unha alma de asasino e que a miña
fe na humanidade está indefensa contra este cambio. Este convencemento é o que me
levou á bebida. Teño medo, señor Ill, tanto medo como vostede poida ter. Sinto que

51
un día calquera nos chegará a todos unha vella señora que nos pida contas. E sinto
tamén que o que entón nos pase e o que lle pase a vostede agora esquecerase pronto.
(ILL ofrece unha botella ao MESTRE, que a toma despois dunha lixeira vacilación.)
MESTRE: Apúntea na miña conta. (Fai mutis lentamente.)
(A familia regresa á tenda, mentres ILL contempla as novas instalacións como en soñ
os.)
ILL: Todo novo! Unha tenda moderna, limpa e atractiva. Unha tenda así foi o soño de
toda a miña vida. (Colle a raqueta de mans da FILLA.) Xogas agora ao tenis?
FILLA: Tomei algunhas leccións.
ILL: Polas mañás, verdade? Xa non vas á Oficina de Traballo?
FILLA: Todas as miñas amigas xogan ao tenis.
(Silencio.)
ILL: Vinche pasar en auto, Karl, dende a miña ventá.
FILLO: Un Opel Olimpia. Moi barato.
ILL: Cando aprendiches a conducir? (Silencio.) Xa non buscas traballo?
FILLO: De cando en vez.
(O FILLO coloca o barril nun recuncho, para ocultar a súa confusión.)
ILL: Esta mañá, buscando o traxe dos domingos, vin un abrigo de pel no armario.
MATILDE: Trouxérono para velo.
(Silencio.)
MATILDE: Todo o mundo vive a crédito, Ill. Ti es o único que pareces histérico. Os teus
medos son ridículos. Todo o mundo sabe que as cousas se arranxarán polas boas, sen
que ninguén che toque un pelo. Clariña non irá ata o fin nas súas esixencias. Coñézoa
ben e sei que ten un corazón de ouro.
FILLA: É verdade, pai!
FILLO: Iso tes que recoñecelo.
(Silencio.)
ILL: Hoxe é domingo. Gustaríame dar unha volta no teu coche, Karl. No noso coche.
FILLO: (Inseguro.) De veras?
ILL: Poñédevos os traxes novos. Daremos unha volta todos xuntos.
MATILDE: Tamén eu? Paréceme pouco correcto.
ILL: Por que non? Pon o abrigo. É unha boa ocasión para estrealo. Mentres tanto, eu
farei a caixa.
(Nai e filla fan mutis pola dereita e o fillo pola esquerda. ILL ocúpase coa caixa
rexistradora. Pola esquerda entra o ALCALDE cunha escopeta.)
ALCALDE: Boas tardes, señor Ill. Non se moleste, só veño de paso.

52
ILL: Adiante, por favor.
(Silencio.)
ALCALDE: Traio unha escopeta.
ILL: Grazas.
ALCALDE: Está cargada.
ILL: É igual. Non a necesito.
(O ALCALDE deixa a escopeta sobre o mostrador.)
ALCALDE: Esta tarde temos unha asemblea xeral no salón de actos do Hostal.
ILL: Irei.
ALCALDE: Virán todos e trataremos o seu caso. Púxonos vostede nun bo dilema.
ILL: Créolle.
ALCALDE: A proposta da vella será rexeitada.
ILL: É posible.
ALCALDE: Está claro que ben podería equivocarme.
ILL: Está claro.
(Silencio.)
ALCALDE: (Cautelosamente.) Se fose así: Aceptaría vostede a sentenza? A Prensa
asistirá tamén.
ILL: A Prensa?
ALCALDE: Si. A radio, a televisión, os noticieiros cinematográficos. Unha situación
francamente delicada... non só para vostede, senón para todos. Como patria da
Zachanassian e polo seu matrimonio na catedral fixémonos tan famosos que se rodará
unha reportaxe sobre as tradicionais institucións democráticas de Güllen.
ILL: (Sempre ocupado na caixa.) Pretenden falar abertamente da proposta de Clara?
ALCALDE: Non de forma directa. Só os iniciados saberán de que se trata e
comprenderán o sentido oculto da discusión.
ILL: É dicir, a discusión sobre a miña morte.
(Silencio.)
ALCALDE: Pensei facelo de forma velada. Xa deixei translucir á Prensa que a señora
Zachanassian ten a intención de facer unha doazón á cidade, doazón que deberemos a
vostede, pola súa amizade xuvenil coa millonaria. Esta amizade non é un segredo para
ninguén. Con esta fórmula, a súa reputación quedará limpa... pase o que pase.
ILL: Moi amable pola súa parte, señor alcalde.
ALCALDE: Falando claramente, direille que non o fago por vostede, senón pola súa
familia, que, á fin e ao cabo, non ten a culpa de nada.
ILL: Comprendo.

53
ALCALDE: Nós xogamos limpo. Espero que o comprenda e obre en consecuencia. Ata
agora vostede calou. Iso está ben, pero quen nos garante que seguirá calando? Se
vostede tivese a intención de falar, teriamos que arranxar o asunto sen sesión plenaria.
ILL: Fágome cargo.
ALCALDE: E...
ILL: Alégrame oír dunha vez unha ameaza aberta.
ALCALDE: Non se trata de ameazas. É vostede quen nos ameaza. Se vostede fala,
obrigaranos a actuar... antes.
ILL: Calarei.
ALCALDE: Sexa cal for a decisión da asemblea?
ILL: Acéptoa de antemán.
ALCALDE: Así me gusta. (Silencio.) Alégrame de verdade que acepte a decisión común.
Aínda queda na súa alma un resto de honradez. Pero estou a pensar unha cousa: ...
non sería mellor que non fixese falta convocar a sesión plenaria?
ILL: Quere explicarse?
ALCALDE: Eu podería dicir á vella dama que o sentenciamos e recibir o diñeiro. Esta
solución custoume moitas noites de insomnio. Vostede, como home de honra, habería
de responder dos seus actos... e poñer fin voluntariamente á súa vida. Non lle parece?
Isto diría moito en honra do seu sentimento de comunidade e do seu amor aos
intereses de Güllen, a cidade que lle viu nacer. Recapacite un pouco na miseria que nos
rodea, nos nenos famentos...
ILL: Agora non vos vai tan mal!
ALCALDE: Señor Ill!!
ILL: Mire vostede, señor alcalde: Eu pasei por todos os infernos e sufrido todos os
tormentos. Vin como vos afundiades en débedas... cada progreso no voso benestar
significaba que a miña morte era máis inminente. Eu sentín como a morte me roldaba
cada día máis preto. Se me aforrásedes estes sufrimentos, poderiamos falar de
escopetas. Pero agora non! Agora superei todos os temores. Foi difícil pero
conseguino, e non estou disposto a desandar camiños. Agora vós tedes que ser os
meus xuíces. Sométome á vosa sentenza sen réplicas. Para min, isto é xustiza e impó
rtame pouco como o consideredes vós. Queira Deus que poidades sobrevivir á vosa
sentenza. Podedes matarme; éme igual e non oiredes a máis insignificante protesta da
miña boca. Pero non esperedes que vos libere da responsabilidade dos vosos actos. Iso
non!
(O ALCALDE colle a escopeta.)
ALCALDE: É unha mágoa. Vostede despreza unha oportunidade magnífica de reparar
unha falta cun xesto e recuperar así algo da súa dignidade humana. Naturalmente,
podía adiviñar que era moito esixir a unha persoa coma vostede.
ILL: Déame lume, señor alcalde.

54
 (O ALCALDE acéndelle o cigarro. Logo marcha. Chega MATILDE cun abrigo de pel e a
FILLA cun vestido vermello.)
ILL: Que distinguida ves, Matilde!
MATILDE: Astracán.
ILL: Estás feita toda unha señora.
MATILDE: Si, pero é algo caro.
ILL: Moi bonito o teu vestido, Ottilie! Pero non che parece un pouco atrevido?
FILLA: Que dis, pai! Terías que ver o meu traxe de noite...
(Desaparece a tenda. O FILLO pon catro cadeiras nun escenario baleiro.)
ILL: Un fermoso auto! Durante toda a miña vida esforceime en aforrar para adquirir un
auto coma este. Era un capricho. Xa que o temos, gustaríame saber como se atopa un
dentro. Ti, Matilde, sentas detrás comigo e os mozos diante.
(Sentan nas cadeiras simulando estar nun coche.)
FILLO: Verás como se pon nos cento vinte.
ILL: Por favor, non tan de présa! Gustaríame contemplar a cidade e a paisaxe onde me
movín case setenta anos. Como cambiou! Fume en todas as chemineas e as xanelas
cheas de xeranios...; rosas no parque, risas de nenos, namorados en cada recuncho.
Oh! Que é ese edificio tan moderno?
MATILDE: É o café da Unión, reformado.
FILLA: Alá vai o doutor co seu novo Mercedes.
ILL: Todo parece novo... O outeiro e o val, envolvidos nun halo de ouro. É fermoso ver
como nos afundimos nas sombras e as deixamos atrás. E que ben quedan os
guindastres de Bockmann e as chemineas da Wagner en contraluz.
FILLO: A cidade quere compralas.
ILL: Como dis?
FILLO: (Alzando a voz.) Que a cidade quere compralas. (Toca a bucina.)
MATILDE: Que coches máis raros!
FILLO: Ciclomotores Messerschmidt. Son para aprendices.
FILLA: C'est terrible!
MATILDE: Ottilie estuda francés e inglés.
ILL: Iso gústame. Moi práctico. Mira o bar de Kübler. Facía moitísimo tempo que non
viña por aquí.
FILLO: Converterase en restaurante.
ILL: Con esta velocidade tes que falar máis alto.
FILLO: (Máis alto.) Converterase en restaurante. Mirade, alá vai Stocker, adiantando a
todos co seu Buick.
FILLA: Un novo rico!

55
ILL: Segue pola depresión de Pückenried. Bordea o pantano e segue pola alameda que
rodea o palacete de caza do príncipe Hasso. Nubes xigantescas no ceo, superpostas
como en verán. Unha paisaxe moi fermosa, mergullado na luz do solpor. É como se
hoxe a vira por primeira vez.
FILLA: Unha atmosfera digna Adalbert Stifter.
ILL: Quen?
MATILDE: Ottilie estuda tamén literatura.
ILL: Estupendo!
FILLO: Aí vén o carniceiro no Volkswagen. Volve de Kaffigen.
FILLA: Traerá lechóns.
MATILDE: Viches que ben conduce Karl? Toma as curvas con moita elegancia. Con el
unha non ten medo.
FILLO: Imos en primeira, pola costa.
ILL: Recordo que me quedaba sen alento cando a subía a pé.
MATILDE: Foi unha boa idea poñerme o abrigo. Parece que refresca.
ILL: Equivocácheste de camiño. Por aquí vaise a Beisenbach. Dá a volta e logo á
esquerda cara ao bosque de Konradsweiler.
(Os catro CIDADÁNS, esta vez de frac, entran co banco de madeira e simulan árbores.)
CIDADÁN PRIMEIRO: Volvemos ser piñeiros e abetos.
CIDADÁN SEGUNDO: Cucos e paxaros carpinteiros, tímidos corzos.
CIDADÁN TERCEIRO: Catedrais de herba, escuridade de barro.
CIDADÁN CUARTO: Atmosfera primixenia, cantada por moitos.
(O FILLO toca a bucina.)
FILLO: Outro corzo. Estas condenadas bestas xa nin se moven da estrada.
(O CIDADÁN TERCEIRO salta. Marcha dando saltos.)
FILLA: Que mansos! Xa non temen á xente.
ILL: Para baixo esas árbores.
FILLO: Agora mesmo.
MATILDE: Que queres facer?
ILL: Darei un paseo polo bosque. (Baixa do auto.) É fermoso oír dende aquí como soan
as campás de Güllen.
FILLO: Si, sobre todo agora que hai catro.
ILL: Todo é amarelo. Vese que estamos no outono. Todo cuberto de follas, como cheas
de ouro. (Arrastra os pés polas follas caídas.)
FILLO: Esperámosche xunto á ponte.
ILL: Non fai falla. Irei á cidade polo bosque e logo á sesión plenaria.

56
MATILDE: Que vos parece se nós imos ata Kalberstadt e vemos unha película?
FILLA: So long, Dady!
MATILDE: Adeus! Adeus!
(Desaparece o auto, mentres as mulleres se despiden de ILL coa man. Este queda un
momento mirando nesa dirección e logo senta no banco, que se atopa á esquerda. Ruí
do do vento. Pola dereita veñen os monstros portando a liteira na que se acha CLARA,
que luce o seu vestido de sempre. ROBY leva a guitarra ás costas. Xunto á liteira, vai o
MARIDO IX, premio Nobel, alto, esvelto, con pelo castaño e bigote. Pode ser
interpretado polo mesmo actor que encarnou os outros maridos. Detrás de todos vén o
MORDOMO.)
CLARA: O bosque de Konradsweiler. Parade! (CLARA descende da liteira, contempla o
bosque cos impertinentes e logo acariña ao CIDADÁN PRIMEIRO.) Está podre! Esta á
rbore está condenada. (Ve a ILL.) Alfred! Alégrame verte. Veño visitar o meu bosque.
ILL: Compraches o bosque tamén?
CLARA: Tamén! Podo sentar ao teu lado?
ILL: Rógocho. Acabo de deixar á miña familia, que ía ao cinema. O meu fillo Karl
comprou un coche.
CLARA: É o progreso. (CLARA senta á dereita de ILL.)
ILL: Ottilie estuda literatura, francés, inglés... e que sei eu.
CLARA: Velo como ao fin vanlles vindo os ideais que lles botabas en falta? (Pausa.)
Ven, Zoby! Saúda. Preséntoche ao meu noveno marido, un premio Nobel.
ILL: Moito gusto.
CLARA: O bo deste é a cara que pon cando non pensa. Non penses, Zoby!
MARIDO IX: Pero queridiña...!
CLARA: Non te fagas de rogar.
MARIDO IX: Ben, ben. (Non pensa.)
CLARA: Ves que interesante? Pónselle cara de diplomático. Lémbrame moito ao conde,
só que ese non escribía libros. Este quere retirarse, escribir as súas memorias e
administrar os meus bens.
ILL: Felicítolle.
CLARA: Pois a min dáme mala espiña. Paréceme que un home non ha de servir de
ostentación, senón como obxecto de uso. Vai a explorar, Zoby! As ruínas históricas
están á esquerda.
(O MARIDO IX marcha facer as súas investigacións. ILL mira en torno seu.)
ILL: Onde están os eunucos?
CLARA: Comezaban a irse da lingua e despacheinos esta mañá cara a Hong-Kong a un
dos meus fumadoiros de opio. Alí poderán fumar e soñar todo o que queiran. Pronto
lles seguirá Boby, o mordomo. Xa non me serve para nada. (Alto.) Boby, dáme un
Romeo e Julieta! (BOBY avanza e ofrécelle cigarros.) Apetéceche un?

57
ILL: Con moito gusto.
CLARA: Sírvete. Dános lume, Boby.
(BOBY dálles lume. Ambos fuman.)
ILL: Que ben cheiran.
CLARA: Neste bosque fumamos xuntos moitas veces. Lémbraste? Fumabamos os
cigarros que ti comprabas ou roubabas na tenda de Matilde.
(O CIDADÁN PRIMEIRO golpea coa chave sobre a pipa.)
CLARA: Outra vez o paxaro carpinteiro.
CIDADÁN CUARTO: Cú-cú! Cú-cú!
ILL: É o cuco.
CLARA: Queres que Roby toque algo na guitarra?
ILL: Claro que si.
CLARA: Toca moi ben. Necesito a música para os momentos de melancolía. A radio e
os gramófonos rebéntanme.
ILL: ͞O batallón marcha polos vales de África.͟
CLARA: A túa canción favorita. Ensineilla.
(Silencio. Mentres fuman, ROBY toca a melodía. Óense a intervalos o cuco, o rumor do
vento e o murmurio do bosque.)
ILL: Tiveches... Perdoa! Tivemos un neno.
CLARA: Si.
ILL: Era neno ou nena?
CLARA: Nena.
ILL: Como a chamaches?
CLARA: Geneviève.
ILL: Un nome moi bonito.
CLARA: Non a vin máis que unha vez, cando naceu. Logo quitáronma e metérona na
Asistencia Social Cristiá.
ILL: Como tiña os ollos?
CLARA: Non os tiña abertos aínda cando a vin.
ILL: E o pelo?
CLARA: Paréceme que negro, pero creo que todos os nacidos recente téñeno negro.
ILL: É verdade.
(Silencio. Fuman. Ruído de guitarra.)
ILL: Onde morreu?
CLARA: Na casa onde a coidaban. Esquecín como se chamaban.

58
ILL: De que?
CLARA: De meninxite. Se cadra morreu doutra cousa... non o sei. Comunicáronmo as
autoridades.
ILL: Entón foi meninxite. As autoridades son moi minuciosas nos detalles.
(Silencio.)
CLARA: Agora que che contei todo o da nosa filla, cóntame algo de min.
ILL: De ti?
CLARA: Si. Como era eu aos dezasete anos, cando ti me amabas.
ILL: Recordo que unha vez tívenche que buscar durante moito tempo. Agocháraste e
ao fin atopeite oculta no coche de aluguer, só coa camisa e cunha palla entre os
beizos.
CLARA: Ti es forte e valente. Aínda me parece ver como sacudiches ao ferroviario que
andaba sempre detrás de min. Limpeiche o sangue da cara coa miña saia vermella. (A
guitarra cesa de tocar.) A canción rematou.
ILL: Dille que toque ͞Oh, doce patria miña͟.
CLARA: Esa tamén a sabe Roby.
(Recomeza a guitarra.)
ILL: Pois nada. É a última vez que nos sentamos xuntos no bosque e escoitamos o seu
murmurio.
(As árbores axitan as súas ramas.)
ILL: Esta tarde reúnese a cidade en sesión plenaria e condenarame a morte. Logo
cumprirán a sentenza. Non sei quen o fará nin onde. O único que sei é que unha vida
absurda toca ao seu fin.
CLARA: Eu amábate. Ti traizoáchesme. Pero non esquecín o soño da vida, do amor e a
confianza, aquel soño que algunha vez foi real. Quero recuperalo cos meus millóns,
cambiar o pasado destruíndote.
ILL: Agradézoche as coroas, os crisantemos e as rosas.
(Novos murmurios do vento entre a follaxe.)
ILL: Locen moi ben sobre o cadaleito no ͞Apóstolo dourado͟. Dan un toque de distinció
n.
CLARA: Levareite no cadaleito a Capri. Encarguei un mausoleo magnífico no parque do
meu palacio. Rodeado de cipreses, con vistas ao Mediterráneo.
ILL: Coñézoo soamente por fotos.
CLARA: Azul profundo. Un panorama grandioso. Alí repousarás. Ao meu lado.
ILL: Xa reamatou a balada.
(Volve o MARIDO IX.)
CLARA: Aí vén o premio Nobel! Que tal as ruínas, Zoby?

59
MARIDO IX: Precristiás! Destruídas polos hunos.
CLARA: Mágoa! Dáme o brazo, Zoby! (En alto.) A liteira, Roby e Toby! (Sobe.) Adeus,
Alfred!
ILL: Adeus, Clara!
(Os monstros fan mutis coa liteira. ILL permanece sentado, mentres os CIDADÁNS que
simulan árbores deixan as ramas. Cae o pano dun teatro normal, con cortinas e demais
accesorios. Encima, un letreiro: ͞SERIA É A VIDA, ALEGRE A ARTE͟. Chega o POLICÍA cun
uniforme rutilante e senta xunto a ILL. Un LOCUTOR da radio comeza a falar no micró
fono, mentres os gulenses van aparecendo. Todos van vestidos de frac. Entre a
multitude, móvense xornalistas, fotógrafos e cámaras dos noticiarios e da televisión.)
LOCUTOR: Queridos oíntes: Tras a visita á Maternidade e a entrevista que o señor pá
rroco tivo a xentileza de concedernos, temos o gusto de asistir á sesión plenaria do
Concello de Güllen, unha sesión que, polo que nos dixeron, será histórica. Estamos no
punto culminante da visita da señora Zachanassian a esta cidade tan simpática, tan
chea de tradición e hospitalidade que a viu nacer. Aínda que a ilustre dama non está
presente, o señor alcalde fará unha importantísima declaración no seu nome, como
acabamos de saber. Atopámonos, señoras e señores, no salón de actos do ͞Apóstolo
dourado͟, un parador, queridos oíntes, que pode presumir coma poucos de saber o
que é a tradición. Un hostal no que pasou a noite unha vez nin máis nin menos que o
inmortal Goethe! No escenario, que normalmente acolle reunións oficiais e
representacións do Centro Dramático de Kalberstadt, estanse a reunir os homes de Gü
llen. Trátase dun vello costume, como o señor alcalde ten a amabilidade de aclararme.
As mulleres, e iso tamén é unha tradición, instálanse na platea. Na sala reina unha
atmosfera solemne. A tensión pálpase. Que día para Güllen, señores radiooíntes! Os
meus compañeiros da televisión, os representantes dos noticiarios, xornalistas de todo
o mundo, todos concentran hoxe a súa atención en Güllen. Pero atención! O señor
alcalde toma a palabra.
(O LOCUTOR vai co micrófono cara ao ALCALDE, que está no centro da escena. Os
gulenses atópanse no medio círculo ao seu ao redor.)
ALCALDE: Ante todo, saúdo á comunidade de Güllen e declaro aberta a sesión. Orde
do día: Un só punto. É para min un honor anunciar que a señora Zachanassian, a filla
do noso querido e chorado concidadán, o arquitecto Gottfried Waescher, ten a
intención de doar mil millóns á cidade de Güllen! (Axitación entre a Prensa.)
Cincocentos millóns para a cidade e cincocentos millóns a repartir entre os cidadáns.
(Silencio.)
LOCUTOR: (Con voz de circunstancias.) Queridos oíntes: Unha sensación como hai
poucas! Unha doazón extraordinaria que fai ricos dun golpe aos cidadáns de Güllen e
constitúe, ao mesmo tempo, un dos experimentos sociais máis interesantes da nosa é
poca. Os gulenses están como petrificados coa noticia. Reina un silencio sepulcral.
Todos os rostros mostran unha felicidade e emoción indefinible...
ALCALDE: O señor mestre ten a palabra.
(O LOCUTOR achégase co micrófono ao MESTRE.)

60
MESTRE: Gulenses! Antes de aceptar a doazón, temos que considerar unha cousa vital
para nós. A señora Zachanassian persegue un fin determinado con esta doazón. Que
fin? preguntarédesvos. Trátase soamente de darnos a felicidade que o diñeiro pode
proporcionar? De cubrirnos de ouro porque si? De sanear a industria local? Trátase só
diso? Todos vós sabedes que non é así! A señora Zachanassian vai moito máis lonxe. O
que a señora Zachanassian pretende coa súa choiva de millóns é a implantación da
xustiza. A súa intención é que Güllen pase a ser unha cidade xusta. Esta esixencia
fainos vacilar e preguntarnos: Non fomos xustos ata agora?
CIDADÁN PRIMEIRO: Nunca!
CIDADÁN SEGUNDO: Toleramos un crime!
CIDADÁN TERCEIRO: Unha xuízo erróneo!
CIDADÁN CUARTO: Un perxurio!
VOZ DE MULLER: A un canalla!
OUTRAS VOCES: Moi ben! Iso!
MESTRE: Cidadáns de Güllen! Esta é a triste realidade: Durante moitos anos acomodá
monos e vivimos na inxustiza. Non é que eu pase por alto, nin o pretendo, as
posibilidades materiais que eses millóns traen aparelladas. Non é que queira pasar por
alto que foi a miseria a causa da maldade. Non! Pero tamén vos digo: Aquí non se trata
de diñeiro!... (Gran ovación.) ... non se trata do confort e benestar, non se trata de
luxos... Aquí trátase de se estamos dispostos ou non a realizar o ideal da xustiza. E non
só este ideal, senón todos aqueles que rexeron a vida dos nosos maiores e polos que
os nosos maiores souberon morrer, todos os ideais que constitúen e conforman o
valor intrínseco da nosa patria... (Repítese a ovación.) Cando se despreza o amor ao
veciño, cando se pisa o sacrosanto mandamento divino de amparar ao débil, cando se
mancha o sacramento do matrimonio e indúcese a erro á xustiza, cando se empuxa á
miseria a unha nai... (Berros de condena.) significa que a liberdade está en xogo. Nós
estamos obrigados a defender os nosos ideais en nome de Deus e a defendelos ata a
morte se é preciso! (Ovación enxordecedora.) A riqueza só ten sentido se é unha fonte
de graza. ͞Pero só obterá a graza quen teña fame e sede de graza, fame e sede de
Xustiza͟. Agora, gulenses, eu pregúntovos: Tedes vós estas ansias de graza, esta fame
espiritual e non só as outras apetencias humanas, as ansias da carne? Esta é a
pregunta que vos fago na miña calidade de Director do Instituto. Só se sodes incapaces
de sufrir o mal, só se vos é imposible vivir nun mundo viciado polo aire da inxustiza,
podedes aceptar coa conciencia tranquila os millóns e cumprir a condición que a doazó
n leva implícita! Isto é o que vos pido que meditedes, homes de Güllen!
(Inmensa ovación como resposta.)
LOCUTOR: Señoras e señores: Oian a enorme ovación con que os gulenses contestan a
tal discurso! Queridos radiooíntes: Eu mesmo estou emocionado. O Discurso do
Director do Instituto estaba impregnado dunha grandeza de espírito como hoxe día,
desgraciadamente, é raro atopar. Foi unha magnífica lección de condena dos pecados
de todo xénero, unha condena deses mil pecados tamén que se dan en todas partes,
alí onde os homes viven en sociedade.
ALCALDE: Alfred Ill!

61
LOCUTOR: O señor alcalde volve tomar a palabra...
ALCALDE: Alfred Ill, teño que facerlle unha pregunta.
(O POLICÍA dálle un empurrón a ILL, que se levanta. O REPORTEIRO achégase a el co
micrófono.)
LOCUTOR: Escoiten agora a voz de Alfred Ill, o amigo da infancia da benefactora, a señ
ora Zachanassian. O señor Ill é un home aínda robusto aos seus setenta anos, un
gulense modelo de gulenses. Un gulense que hoxe, naturalmente, está emocionado e
cheo de agradecemento, á vez que de satisfacción tranquila...
ALCALDE: Señor Ill, vostede foi a razón da doazón. Ten vostede plena conciencia do
que isto significa?
(ILL di algo en voz baixa.)
LOCUTOR: Fale máis alto, bo home, para que os nosos oíntes tamén poidan seguilo.
ILL: Si.
ALCALDE: Está vostede disposto a respectar a nosa decisión sobre a aceptación ou o
rexeitamento da doazón da señora Zachanassian?
ILL: Respectareina.
ALCALDE: Desexa alguén facerlle algunha pregunta ao señor Ill?
(Silencio.)
ALCALDE: Ten alguén algo que obxectar á doazón da señora Zachanassian?
(Silencio.)
ALCALDE: Vostede, señor párroco?
(Silencio.)
ALCALDE: A Policía?
(Silencio.)
ALCALDE: A oposición política?
(Silencio.)
ALCALDE: Entón procederemos á votación.
(Silencio. Só se escoita o rodar das cámaras e os flashes dos fotógrafos.)
ALCALDE: Quen de boa fe queira que se faga xustiza, que levante a man.
(Levántana todos, excepto ILL.)
LOCUTOR: Na sala de actos, señoras e señores, hai un recollemento sacro, como de
igrexa. Só pode verse un mar de mans levantadas nunha conxuración emocionante por
un mundo mellor e máis xusto. Só o ancián permanece sentado, embargado pola alegrí
a. A súa meta cumpriuse. A doazón da súa amiga da infancia foi acollida por
unanimidade.
ALCALDE: A doazón da señora Zachanassian é aceptada por unanimidade. E non polo
diñeiro...

62
TODOS: Non polo diñeiro...
ALCALDE: ... senón pola xustiza...
TODOS: ... senón pola xustiza...
ALCALDE: ... por escrúpulos de conciencia.
TODOS: ... por escrúpulos de conciencia.
ALCALDE: Porque non podemos vivir se seguimos tolerando un crime entre nós...
TODOS: Porque non podemos vivir se seguimos tolerando un crime entre nós...
ALCALDE: ... que habemos de extirpar...
TODOS: ... que habemos de extirpar...
ALCALDE: ... para que as nosas almas non se perdan...
TODOS: ... para que as nosas almas non se perdan...
ALCALDE: ... nin padezan nosos máis caros e sagrados ideais.
TODOS: ... nin padezan nosos máis caros e sagrados ideais.
ILL: Meu Deus!
(Todos están en pé, coas mans solemnemente levantadas. Desgraciadamente, a cá
mara dun dos noticiarios cinematográficos atascouse e non puido recoller todo.)
CÁMARA: Perdoe, señor alcalde. Poderiamos repetir o final? Había un problema de
iluminación.
ALCALDE: Outra vez?
CÁMARA: É para o noticiario.
ALCALDE: Está ben!
CÁMARA: Todos os focos en orde?
UNHA VOZ: Si, señor!
CÁMARA: Veña!
ALCALDE: Os que estean pola salvagarda da xustiza que levanten a man. (Repítese o
xogo da votación.) A doazón da señora Zachanassian é aceptada por unanimidade. Non
polo diñeiro...
TODOS: Non polo diñeiro...
ALCALDE: ... senón pola xustiza...
TODOS: ... senón pola xustiza...
ALCALDE: ... por escrúpulos de conciencia.
TODOS: ... por escrúpulos de conciencia.
ALCALDE: Porque non podemos vivir se seguimos tolerando un crime entre nós...
TODOS: Porque non podemos vivir se seguimos tolerando un crime entre nós...
ALCALDE: ... para que as nosas almas non se perdan...

63
TODOS: .. .para que as nosas almas non se perdan...
ALCALDE: ... nin padezan nosos máis caros e sagrados ideais.
TODOS: ... nin padezan nosos máis caros e sagrados ideais.
(Silencio.)
CÁMARA: (A ILL.) Veña! Agora! (Silencio. O CÁMARA, un pouco picado) Como vostede
queira! Foi unha mágoa perderse aquel ͞meu Deus!͟ Foi impresionante.
ALCALDE: Os señores da Prensa, radio e televisión quedan convidados a un viño de
honra. Por favor, pasen ao restaurante. O mellor é que pasen polo escenario. Ás señ
oras seralles servido un té no xardín.
(Todos fan mutis, menos os homes. ILL levántase e fai ademán de saír.)
POLICÍA: Quieto! (Fai sentar a ILL.)
ILL: Non quereredes facelo agora!
POLICÍA: Claro que si.
ILL: Crin que sería mellor na miña casa.
POLICÍA: Será aquí e basta!
ALCALDE: Queda algún estraño na sala?
(CIDADÁN TERCEIRO e CIDADÁN CUARTO miran.)
CIDADÁN TERCEIRO: Ninguén.
ALCALDE: E no anfiteatro?
CIDADÁN CUARTO: Baleiro.
ALCALDE: Pechade as portas e que non entre ninguén.
(CIDADÁN TERCEIRO e CIDADÁN CUARTO diríxense á sala.)
CIDADÁN TERCEIRO: Pechado!
CIDADÁN CUARTO: Pechado!
ALCALDE: Apagade a luz. A lúa chea entra polas ventás da galería.
(A escena escurécese. As formas vense un pouco esvaecidas pola luz da lúa.)
ALCALDE: Formade un corredor.
(Os gulenses colócanse en dúas filas. Ao fondo, o XIMNASTA, vestido cunha elegante
camisola branca e unha banda vermella cruzada sobre o peito.)
ALCALDE: Señor párroco, cando guste.
(O PÁRROCO achégase lentamente a ILL e senta ao seu lado.)
PÁRROCO: Meu fillo, chegou a hora.
ILL: Déame un cigarro.
PÁRROCO: Ten un cigarro, señor alcalde?
ALCALDE: (Afectuosamente.) Non faltaría máis! Un dos bos.

64
 (Dá a caixiña ao PÁRROCO e este ofrécella a ILL, que saca un cigarro. O POLICÍA ofré
celle lume, mentres o PÁRROCO devolve o paquete ao ALCALDE.)
PÁRROCO: Como xa dixera o profeta Amos...
ILL: Por favor, non siga... (Fuma.)
PÁRROCO: Non ten medo?
ILL: Xa non. (Fuma.)
PÁRROCO: (Desconcertado.) Rezarei por vostede.
ILL: Rece vostede por Güllen, señor párroco!
(Ill segue fumando. O PÁRROCO levántase.)
PÁRROCO: Que Deus nos perdoe!
(Colócase na fila, cos outros gulenses.)
ALCALDE: Levántese, señor Ill!
(ILL vacila.)
POLICÍA: Levántate, porco!
(O POLICÍA levántao de vez.)
ALCALDE: Compórtese, policía!
POLICÍA: Perdón! Non puiden evitalo.
ALCALDE: Achéguese, Alfred Ill!
(ILL achégase lentamente, tira o cigarro e apágao co pé. Logo colócase de costas ao pú
blico, ante as dúas filas de gulenses.)
ALCALDE: Intérnese na rúa.
(ILL vacila de novo.)
POLICÍA: Veña, móvete!
(ILL avanza lentamente entre as dúas filas de gulenses silenciosos. Ao fondo resalta a
figura do XIMNASTA que se achega. ILL párase, dá a volta e ve como as dúas filas vanse
pechando desapiadadamente, cortándolle a retirada. Entón, cae de xeonllos, cubrí
ndose a cara. As dúas filas transfórmanse nunha chea de homes que, sen dicir un chío,
caen sobre ILL. Silencio absoluto. Pouco despois entran en escena algúns REPORTEIROS
e acéndese a luz.)
REPORTEIRO PRIMEIRO: Que pasa aquí?
(O grupo desfaise e os gulenses retíranse ao fondo, onde permanecen inmóbiles e no
máis absoluto silencio. No centro queda soamente o DOUTOR inclinado sobre un cadá
ver cuberto cun mantel de debuxo escocés, como os de tantos hoteis. O DOUTOR levá
ntase e garda o estetoscopio.)
DOUTOR: Paro cardíaco.
(Silencio.)
ALCALDE: Morreu de alegría.

65
REPORTEIRO PRIMEIRO: Morreu de alegría?
REPORTEIRO SEGUNDO: A vida escribe as máis fermosas historias.
REPORTEIRO PRIMEIRO: Veña, a traballar.
(Os dous REPORTEIROS saen correndo cara ao fondo e saen pola dereita. Pola esquerda
entra CLARA ZACHANASSIAN, seguida do MORDOMO. CLARA contempla o cadáver,
queda un momento inmóbil e logo diríxese ao centro da escena, cara ao público.)
CLARA: Traédeo aquí!
(Os dous monstros aparecen cunha padiola, colocan o morto e deposítana aos pés da
señora ZACHANASSIAN)
CLARA: Descúbrelle a cara, Boby!
(O MORDOMO faino. CLARA examínao durante longo tempo.)
CLARA: Volve ser quen era antes, a miña pantera negra. Tápao.
(O MORDOMO obedece.)
CLARA: Metédeo no cadaleito!
(Os monstros fan mutis coa padiola.)
CLARA: Lévame ao meu cuarto, Boby! Que fagan as maletas. Saímos inmediatamente
para Capri.
(O MORDOMO ofrécelle o brazo. CLARA comeza o mutis, cara á esquerda. A medio
camiño para.)
CLARA: Señor alcalde!
(O ALCALDE destácase lentamente da masa de gulenses silenciosos e avanza.)
CLARA: O cheque. (Dálle un papel e fai mutis co MORDOMO.)
(Mentres a calidade da roupa dos cidadáns foi mellorando aos poucos, sen présas,
discretamente, pero de forma que non poida ser pasado por alto, a escena seguiu o
mesmo ritmo, reflectindo como a cidade enteira foi subindo chanzos económicos, da
mesma forma que nun paseo pola cidade vaise indo dos arrabaldes ao centro, ata
chegar na obra ao marco dunha cidade moderna con bo nivel de vida cuxa apoteose se
dá nesta escena final. O antigo mundo, pobre e gris, transformouse nun mundo técnico
e de brillos metálicos, en riqueza que rodea o "final feliz" do novo mundo. Bandeiras,
guirnaldas, carteis, luz neón, transformaron a ruinosa estación de antes. Todos os
gulenses están vestidos de etiqueta: frac os homes e traxe de noite as mulleres,
formando dous coros que se asemellan aos coros da traxedia grega, non
ocasionalmente, senón con enteiro propósito, coma se desen nun barco avariado a ú
ltima alarma antes de ser arrastrado polas correntes.)
CORO I: Infinito é o mal, terribles terremotos, volcáns desatados, o mar enfurecido, as
guerras que devastan, os campos arrasados polos tanques pesados, o cogomelo
apocalíptico das bombas atómicas.
CORO II: Pero nada peor que a pobreza, a pobreza que non sabe de aventuras, que
escraviza aos pobos desapiadada en monótona cadea de miserias.

66
MULLERES: Coas nais que ven como os seus fillos son presas da morte.
HOMES: Cos homes que ven en cada esquina a traizón axexando a súa existencia.
CIDADÁN PRIMEIRO: Os homes que marchan cos pés espidos.
CIDADÁN TERCEIRO: Cun fedorento cigarro entre os beizos.
CORO I: Polos postos de traballo, dispensadores de pan noutro tempo, baleiros están.
CORO II: E os veloces trens o lugar esquivan.
TODOS: Felices nós,
MATILDE: aos que a pía sorte
TODOS: liberou do horror.
MULLERES: Dóciles teas cínguennos a figura,
FILLO: e a mocidade conduce coches deportivos,
HOMES: a súa limusina o comerciante,
FILLA: e a moza dá caza á pelota sobre unha superficie vermella.
DOUTOR: No novo quirófano de verdes azulexos, alegre opera o médico.
TODOS: A cea fumega na casa, e todos, satisfeitos e ben calzados, mellor tabaco
saborean.
MESTRE: Avidamente aprenden os ávidos de saber.
CIDADÁN SEGUNDO: Unha sobre outra acumula fortunas o activo industrial,
TODOS: Rembrandt sobre Rubens,
PINTOR: e a arte nutre a mans cheas ao artista.
PÁRROCO: Reborda a igrexa de fieis en Nadal, Pascua e Pentecostés,
TODOS: e os trens, que sobre aceiradas vías voan, veloces e altivos, de cidade en
cidade, unindo países enteiros, de novo aquí paran.
(O REVISOR aparece pola esquerda.)
REVISOR: Güllenaa!
XEFE DE ESTACIÓN: Expreso Güllen-Roma! Vai efectuar a súa saída! Vagón restaurante
en cabeza!
(Polo fondo entra CLARA, na liteira, inmóbil como un vello ídolo de pedra. Acompañada
do seu séquito, atravesa por entre os dous coros.)
ALCALDE: Xa parte!
TODOS: ... a que de riquezas nos colmou!
FILLA: ... A nosa benfeitora!
TODOS: Xa parte co seu nobre séquito!
(CLARA fai mutis pola dereita, seguida dunha longa fila de mozos e criados, que portan
o cadaleito co corpo de ILL.)

67
ALCALDE: Que sexa feliz!
TODOS: Leva consigo unha preciosa carga que lle confiamos!
(O XEFE DE ESTACIÓN dá a sinal de saída.)
PÁRROCO: E que un Deus...
TODOS: ... nos conserve...
ALCALDE: ... o benestar...
TODOS: ... no trepidante vendaval destes tempos. Conserva os nosos sagrados bens,
conserva a nosa paz e a liberdade! Mantente lonxe de nós, noite, e non escurezas máis
a nosa cidade, esta cidade nova e espléndida, para que todos gocemos de felicidade
PANO

68
 COMENTARIO DO AUTOR

A visita da vella dama é unha historia que transcorre nunha pequena cidade de
Europa central e está escrita por alguén que non pretende distanciarse dos seus
personaxes, xa que non está seguro de que obraría de distinta forma que os gulenses
na mesma situación. O que a historia entrañe de máis é algo que non necesita ser dito
aquí nin resaltado na escena, cousa esta válida tamén para o final da obra. Aínda que é
verdade que os gulenses falan ao final máis solemnemente do natural e achéganse ao
que se dá en chamar poesía, ha de atribuírse soamente a que os habitantes de Güllen
volvéronse ricos e, como novos ricos que son, esfórzanse por falar de forma máis
rebuscada.
Nesta obra describo persoas e non marionetas, unha acción e non unha alegorí
a, un mundo e non unha moral, como ás veces se me imputa. Non tento nin sequera
confrontar a miña obra co mundo, xa que isto dáse naturalmente de seu, sempre que
recoñezamos e consideremos que tamén o público é parte e pertence ao teatro. Unha
obra de teatro limítase, para min, ás posibilidades escénicas, independentemente da
roupaxe dun estilo. Cando os catro gulenses convértese en árbores e animais en
escena, non se trata de surrealismo, senón de facer máis soportable a penosa escena
de amor que se dá no bosque, é dicir, o penoso achegamento dun vello a unha dama
medio inválida, achegamento máis soportable nunha atmosfera con tinguidura poé
tica. Eu escribo sempre cunha confianza inmanente no teatro e no actor. Este é o meu
impulso primario. O material fascíname. O actor necesita pouco para encarnar un
personaxe. Só a súa epidermis, é dicir, a linguaxe que, naturalmente, ha de concordar.
Noutras palabras: da mesma forma que un órgano revélase exteriormente pola pel que
o cobre, a obra de teatro defínese pola súa linguaxe. O autor preocúpase só da
linguaxe, que é o seu último resultado. Agora ben: o autor non pode elaborar a
linguaxe en si, senón soamente o que fai a linguaxe; por exemplo, o pensamento e a
acción. Só os diletantes preocúpanse exclusivamente da linguaxe en si e o estilo. A
labor do actor, na miña opinión, debe ser chegar ao mesmo resultado, é dicir, a
reflectir como natural o que é arte. Se se interpreta correctamente o primeiro plano
dado por min, o telón de fondo xurdirá espontáneamente
Non me teño por un autor da vangarda actual. Con todo, teño a miña propia
teoría da arte (hai tantas cousas que a un lle gustan!), pero considéroa como unha
opinión privada e gárdome de dicila, xa que entón tería que rexerme por ela, e prefiro
pasar por unha natureza un pouco exasperada con pouco sentido das formas.
Escenifiquen á maneira dunha obra popular, coma se fose un Nestroy consciente do
que fai, que esta será a mellor forma de comprenderme. Na montaxe da obra, respé
ctense as miñas ideas sen meterse a buscar tres pés ao gato. Respéctese tamén a miña
transformación escénica sen pausas nin panos; interprétese a escena do coche
sinxelamente, ou mellor cun coche de teatro que teña só o imprescindible para a acció
n: asentos, volante, parachoques... e de forma que se vexa co capó fronte aos
espectadores. O asento traseiro será máis alto que o dianteiro. Coidarase moito de que
o auto teña aspecto de novo, como o han de ter os zapatos amarelos, traxes e todas as
pezas que indican o progresivo confort dos gulenses. (Que conste que esta escena non
ten nada que ver con Wilder. Que a que vén isto? Por se os críticos.)

69
 Clara Zachanassian non representa nin á Xustiza con maiúscula, nin ao Plan
Marshall, nin ao Apocalipse. A vella dama é o que é, é dicir, a muller máis rica do
mundo e en condicións, grazas á súa xigantesca fortuna, de obrar como unha heroína
da traxedia grega, da maneira cruel e absoluta que podería facelo Medea, por
exemplo. Fai o que fai porque pode facelo. A señora Zachanassian ten sentido do
humor, cousa que hai que recoñecerlle. Tampouco hai que pasar por alto a distancia
que sabe gardar ante os humanos, coma se estes fosen mercadoría en venda. Con
todo, tamén garda as distancias fronte a si mesma, á vez que posúe unha graza rara,
unha graza afastada mesturada a un maligno encanto. Como a vella dama se move nun
mundo fóra da orde humana, convértese en algo inmutable e fatal, incapaz de
desenvolvemento, tendente, cando máis, a converterse nun ídolo petrificado. A señora
Zachanassian é unha aparición poética, como o é todo o seu séquito, incluídos os dous
eunucos, os cales non deben ser representados con desagradables voces de castrados,
senón como algo irreal, lendario, tenue e fantasmal na súa dicha vexetal, como as ví
timas dunha vinganza absoluta, lóxica como as leis da prehistoria. (Para facilitar o
papel, os dous eunucos poden falar un cada vez, non necesitando, neste caso, repetir
cada frase.)
Mentres que Clara Zachanassian é unha heroína desde o principio e o foi
sempre, Alfred Ill, o seu amante, convértese en heroe ao longo da acción. Na súa
calidade de escuro tendeiro, séntese vítima ao principio, sen conciencia do que pasa.
Culpable, reacciona aducindo que o seu delito prescribiu co tempo. Ill é un home
sinxelo que lentamente, ao pasar polo medo, o horror e a resignación, chega a facerse
grande pola súa morte, recoñecida xa a súa culpa. (A súa morte non carece de certa
monumentalidade.) A súa morte ten e non ten sentido ao mesmo tempo. Teríao se a
súa morte ocorrese no reino mítico dunha antiga Polis, pero non o é porque a súa
historia transcorre en Güllen. E na época actual.
Aos heroes rodéanos os gulenses, homes coma calquera de nós. Non han de ser
representados como malvados, nin moito menos. Ao principio están firmemente
decididos a rexeitar a oferta. Logo, métense en débedas, pero non porque se propoñ
an asasinar a Alfred Ill, senón porque na súa despreocupación pensan que todo
terminará do mellor modo, sen necesidade de dramas. Así ha de entenderse e
escenificarse o segundo acto, do mesmo xeito que a escena da estación, onde a
angustia existe só na cabeza de Ill, o único en comprender a súa situación. Na estación,
os gulenses non se excitan nin insultan. O cambio radical dáse no celeiro de Peter,
onde a fatalidade faise inevitable. A partir deste momento os gulenses vanse
preparando para o crime, escandalízanse do delito de Ill, etcétera. Só a familia Ill se
aferra ata o final á idea de que todo terminará ben. A familia non é malvada, senón tan
débil coma os demais. Trátase dunha comunidade que vai cedendo lentamente á
tentación, como lle pasa ao mestre. Este proceso ha de ser comprensible. A tentación
é demasiado grande e a pobreza demasiado extrema. A visita da vella dama é unha
obra onde a maldade xorde; pero, polo mesmo, non debe facerse resaltar, senón
representarse da forma máis humana, con compaixón e non con indignación polo que
pasa, pero, por favor! tamén con humor, pois nada dana tanto a esta comedia, que
termina tan traxicamente, como unha seriedade esaxerada.

70