OD AUTORA

Kied y p ad a h as ło „izraels k ie tajn e s łu żb y ”, wielu k o jarzy je wy łączn ie z M o s s ad em.

Rzeczy wiś cie, In s ty tu t Wy wiad u to – jak k o lwiek to zab rzmi – jed n a z wizy tó wek
Izraela, w jak imś s en s ie p ro d u k t ek s p o rto wy . Oczy wiś cie mó wimy tu o p ewn ej
leg en d zie, in s p iracji, p o k tó rą ch ętn ie s ięg ają twó rcy k in a czy literatu ry n a cały m
ś wiecie. Tak n ap rawd ę o M o s s ad zie n ie wiemy zb y t wiele, b o cech ą teg o ty p u s łu żb
jes t b ezwzg lęd n a tajn o ś ć ich d ziałaln o ś ci. Częs to s ię zd arza, że In s ty tu to wi
p rzy p is u je s ię n awet o p eracje, k tó ry ch n ie p rzep ro wad ził, alb o u czes tn iczy ł w n ich
ty lk o częś cio wo . Nie mo żn a też u mn iejs zać zas łu g tej „firmy ” – jak p o to czn ie mó wi
s ię o tej i in n y ch ag en cjach wy wiad u – b o to p rzecież o n a s tała za tak
s p ek tak u larn y mi o p eracjami, jak u jęcie zb ro d n iarza h itlero ws k ieg o Ad o lfa
Eich man n a w Arg en ty n ie czy p o lo wan ie n a terro ry s tó w, k tó rzy zo rg an izo wali
i p rzep ro wad zili zamach n a izraels k ich s p o rto wcó w p o d czas Ig rzy s k Olimp ijs k ich
w M o n ach iu m w 1 9 7 2 ro k u . O ty ch ak cjach n ap is an o ju ż jed n ak d zies iątk i k s iążek .
W Pięści Dawida s k u p iłem s ię n a o p eracjach o wiele mn iej zn an y ch , ale ró wn ie
imp o n u jący ch .
Zres ztą to n ie jes t k s iążk a jed y n ie o M o s s ad zie an i n awet o wy wiad zie. Ch ciałem
w n iej p rzed s tawić ws zy s tk ie (?) tajn e s łu żb y Izraela – zaró wn o cy wiln e, jak
i wo js k o we. Wy mag ające in telek tu i u miejętn o ś ci wcielan ia s ię w cu d ze ro le
(s zp ied zy ) i te, w k tó ry ch fu n k cjo n ariu s ze mu s zą d o s k o n ale p o s łu g iwać s ię
k arab in ami s ztu rmo wy mi (k o man d o s i). À propos – k ied y mó wimy o izraels k ich
k o man d o s ach , n ajczęś ciej mamy n a my ś li Say eret M atk al. Żo łn ierze tej fo rmacji
p rzep ro wad zili s p ek tak u larn ą o p erację u wo ln ien ia z rąk p o ry waczy s amo lo tu Air
Fran ce n a u g an d y js k im lo tn is k u En teb b e w 1 9 7 6 ro k u . Ty mczas em Say eret M atk al
n ie jes t jed y n y m elitarn y m o d d ziałem s p ecjaln eg o p rzezn aczen ia w Izraelu . Wed łu g
liczn y ch ek s p ertó w s ą tam jed n o s tk i o b ard zo p o d o b n y m s to p n iu wy s zk o len ia
i u zb ro jen ia, a mo że n awet lep s ze, o czy m Czy teln ik tej k s iążk i b ęd zie mó g ł s ię
p rzek o n ać.
Pięść Dawida n ie jes t jed n ak ro zp rawą ak ad emick ą, ale p rzed e ws zy s tk im
rep o rtażem. M ateriał d o n ieg o zb ierałem w ró żn y ch k rajach , g łó wn ie w Izraelu .
A s k o ro rep o rtaż, to b ęd ą też lu d zie, z k tó ry mi miałem o k azję s ię s p o tk ać
i wy s łu ch ać ich n ierzad k o d ramaty czn y ch o p o wieś ci. Ok azją d o n awiązan ia
zn ajo mo ś ci z b y ły mi k o man d o s ami b y ło s zk o len ie p aramilitarn e VIP Clo s e
Pro tectio n , zo rg an izo wan e w Netan ji p rzez o rg an izację Krav M ag a Glo b al. J eg o
in s tru k to rzy , z mis trzem k rav mag i Ey alem Yan ilo v em n a czele, lu d zie związan i ze
s łu żb ami, ży czliwie p o d es zli d o mo jeg o d zien n ik ars k o -literack ieg o b ąd ź co b ąd ź
p ro jek tu , ale n ie s to s o wali tary fy u lg o wej – s o lid n ie p rzeg o n ili mn ie p o p o lach
man ewro wy ch .
Bez n ich mu s iałb y m o p ierać s ię wy łączn ie n a materiałach p ras o wy ch i k s iążk ach ,
d lateg o z całeg o s erca d zięk u ję im za p o mo c.
 WSTĘP

Komandosi i agenci

Tajn e s łu żb y mają w Izraelu n ieco in n e zn aczen ie n iż w więk s zo ś ci k rajó w ś wiata,

g d zie wo jn a jes t jed y n ie g rą s trateg ó w, n iech cian ą, ale n a o g ó ł ty lk o p o ten cjaln ą
s y tu acją. W Ziemi Świętej co p rawd a n ie trwa wo jn a sensu stricto, jed n ak z p ewn o ś cią
mo żn a mó wić o czy mś w ro d zaju p erman en tn eg o s tan u wo jen n eg o , s p rawiająceg o
p o zo ry p o k o ju .
Sp aceru jąc u licami Tel Awiwu , tru d n o o d n ieś ć wrażen ie, że co ś tu k o mu ś g ro zi, że
s łu żb y mo n ito ru ją mias to , b o s ię s p o d ziewają zamach u . A jed n ak tak jes t –
o b s erwacja n ig d y n ie u s taje, n awet jeś li p rzeciętn y o b y watel teg o n ie o d czu wa.
Wiele tamtejs zy ch in s ty tu cji b ezp ieczeń s twa d ziała n a zas ad ach tajn y ch s łu żb –
fu n k cjo n u ją n iek ied y n a g ran icy p rawa, in wig ilu ją s p o łeczeń s two , lecz b io rąc p o d
u wag ę liczb ę zag ro żeń , z jak imi mu s zą s ię mierzy ć, tru d n o s ię temu d ziwić. Dlateg o
w n in iejs zej k s iążce n ie o p is u ję wy łączn ie „firm” b ęd ący ch w p ełn y m teg o s ło wa
zn aczen iu s łu żb ami s p ecjaln y mi, tak ich jak M o s s ad czy Aman , ale p o s zerzam tę
p ers p ek ty wę o in s ty tu cje p o wo łan e d o zwalczan ia terro ry zmu . Zres ztą o k reś len ie
„tajn e s łu żb y ” jes t tak p o jemn e, że mies zczą s ię w n im zaró wn o s tru k tu ry cy wiln e,
jak i wo js k o we; zajmu jące s ię d ziałaln o ś cią wy wiad o wczą o raz o p eracjami
tak ty czn y mi. M ó wiąc wp ro s t, b o h aterami tej k s iążk i s ą i ag en ci d ziałający „p o d
p rzy k ry ciem”, i czło n k o wie ek ip lik wid acy jn y ch , a tak że k o man d o s i o d b ijający
s amo lo ty z rąk p o ry waczy .
Najb ard ziej ro zp o zn awaln ą – ch o ć d o s k o n ale u tajo n ą – s łu żb ą Izraela jes t
cy wiln y In s ty tu t Wy wiad u i Zad ań Sp ecjaln y ch Ha-M o s s ad Le mo d i’in Ule Tafk id im
M ey u h ad im, zn an y s zerzej jak o M o s s ad . To jes t k las y czn a s tru k tu ra wy wiad o wcza,
zajmu jąca s ię zb ieran iem in fo rmacji o zewn ętrzn y ch zag ro żen iach d la
b ezp ieczeń s twa k raju i jeg o o b y wateli, a tak że realizacją o p eracji zag ran iczn y ch .
M o tto M o s s ad u zo s tało zaczerp n ięte z b ib lijn ej Księgi Przysłów i b rzmi: „Z b rak u
rząd ó w n aró d u p ad a, wy b awien ie, g d zie wielk i d o rad ca”.
Dep artamen tem wch o d zący m w s k ład M o s s ad u , k tó ry b u d zi n ajwięk s ze emo cje,
p o n ieważ o d p o wiad a za o p eracje s p ecjaln e, jes t M as ad a, zn an a wcześ n iej jak o
„Cezarea”. To o jej jed n o s tce realizacy jn ej, o s ławio n y m Kid o n ie, o p o wiad ają
n ajczęś ciej twó rcy k in a i literatu ry s en s acy jn ej jak o o zab ó jcach wy k o n u jący ch
wy ro k i n a n ajb ard ziej n ieb ezp ieczn y ch wro g ach Izraela.
M n iej s ły s zy s ię n ato mias t o p rzezn aczo n ej d o b ard zo p o d o b n y ch jak M o s s ad
zad ań wo js k o wej ag en cji wy wiad o wczej Aman (Ag af HaM o d i’in ). Wp rawd zie wielu
ek s p ertó w u waża o b ie s łu żb y za k o n k u ren cy jn e, jed n ak jes t p rawd ą, że s p o ro
zn an y ch o p eracji p rzep ro wad ziły o n e ws p ó ln ie (a n iek tó re, p rzy p is an e M o s s ad o wi,
b y ły d ziełem Aman u ).
„Karzącą ręk ą” Aman u – a częs to też i M o s s ad u – jes t n ajs ły n n iejs za jed n o s tk a
izraels k ich k o man d o s ó w Say eret M atk al, p o ws tała w 1 9 5 4 ro k u , zas tęp u jąc
jed n o s tk ę 1 0 1 (ro związan ą p o mas ak rze lu d n o ś ci p ales ty ń s k iej w Qib y i w 1 9 5 3
ro k u ). J ej o p erato rzy , czy li żo łn ierze b io rący u d ział w b ezp o ś red n ich ak cjach , s ą
p rzy g o to wan i d o d ziałań n a ty łach wro g a i wk raczają d o ak cji p rzy g o to wy wan y ch
p rzez wy wiad . M o żn a więc zary zy k o wać s twierd zen ie, że n awet s ztab g en eraln y n ie
zaws ze wie, n a jak ą ak cję w n ajb liżs zy m czas ie u d a s ię ta jed n o s tk a. Swe mo tto
Say eret M atk al p rzejęło o d b ry ty js k iej jed n o s tk i s p ecjaln ej SAS i b rzmi o n o :
„Wy g ry wa ten , k to s ię o ś miela” (Who dares, wins). Ko man d o s i Say eret M atk al
wielo k ro tn ie u d o wo d n ili, że czeg o jak czeg o , ale ś miało ś ci im n ie b rak u je.
Os tatn im z wielk iej tró jk i ag en cji wy wiad o wczy ch Izraela, o b o k M o s s ad u
i Aman u , jes t Sh eru t h a-Bitach o n h a-Klali, czy li Szab ak , zn an y tak że jak o Szin Bet.
Gd y b y s zu k ać o d p o wied n ik a tej in s ty tu cji w Po ls ce, b y łab y to Ag en cja
Bezp ieczeń s twa Wewn ętrzn eg o . Szab ak n ie p ro wad zi zatem o p eracji zag ran iczn y ch
(ch o ć częs to je ws p iera), ale p rzeciwd ziała zag ro żen io m n a teren ie k raju . J ak o
s tru k tu ra k o n trwy wiad o wcza g łó wn ie u n ies zk o d liwia terro ry s tó w i wy łap u je
s zp ieg ó w. Nies tety , zd arza s ię, że ro b i to za p o mo cą meto d n iezg o d n y ch z p rawem,
wy mu s zając zezn an ia to rtu rami o raz s k ład ając p rzed s ąd em zezn an ia n iezg o d n e
z p rawd ą.
Op eracje tak ty czn e, czy li te z b ro n ią w ręk u , Szab ak zleca jed n o s tce
an ty terro ry s ty czn ej Yamas (n ie my lić z Yas amem, fo rmacją p rewen cji
wy s p ecjalizo wan ą w ro zp ęd zan iu tłu mó w). Wp rawd zie Yamas jes t fo rmaln ie częś cią
Izraels k iej Po licji Gran iczn ej, ale tak n ap rawd ę realizu je zad an ia d la k o n trwy wiad u .
Yamas to zres ztą n iejed y n a fo rmacja w Izraelu , k tó ra zajmu je s ię walk ą
z terro ry s tami. O p almę p ierws zeń s twa w tej d zied zin ie ś cig ają s ię z n im ró żn e
jed n o s tk i tak ty czn e, n a czele z Yamamem, tak że związan y m z Izraels k ą Po licją
Gran iczn ą i wy k o n u jący m zad an ia g łó wn ie w jej ramach . Yamam to ty p o wa fo rmacja
b o jo wa – jej k o man d o s i s ztu rmu ją k ry jó wk i terro ry s tó w, o d b ijają p o rwan e au to b u s y
i n ie s ą wy k o rzy s ty wan i d o in n eg o ty p u p racy p o licy jn ej. Po d o b n ie jak p o d leg ła
Izraels k iej Słu żb ie Więzien n ej jed n o s tk a k o man d o s ó w M as ad a (n ie my lić ze
ws p o mn ian ą wcześ n iej M as ad ą w s tru k tu rach M o s s ad u ), jej fu n k cjo n ariu s ze s łu żą
g łó wn ie d o tłu mien ia b u n tó w w zak ład ach k arn y ch o p o d wy żs zo n y m ry g o rze i ro b ią
to zn aczn ie s k u teczn iej n iż trad y cy jn a s traż więzien n a.
Do tak zwan ej s p o łeczn o ś ci wy wiad o wczej Izraela n ależą jes zcze s łu żb y wy wiad u
p o licji o raz Cen tru m Bad ań Po lity czn y ch M in is ters twa Sp raw Zag ran iczn y ch ,
k tó reg o zad an ia mają jed n ak ch arak ter b ard ziej an ality czn y n iż o p eracy jn y . CBP
d o rad za g łó wn ie s zefo wi d y p lo macji o raz p remiero wi, ale zd arza s ię, że ws p iera
M o s s ad w p rzy g o to wan iach d o o p eracji zag ran iczn y ch . Tak że ty ch z u d ziałem
jed n o s tek s p ecjaln y ch .
J ak ju ż ws p o mn ian o , n ajwięk s zą s ławą wś ró d n ich cies zy s ię Say eret M atk al,
jed n ak o p ró cz n iej is tn ieje co n ajmn iej k ilk a p o d o b n y ch fo rmacji, k tó re mają
zb liżo n e (jeś li n ie wy żs ze) p rzy g o to wan ie b o jo we. Izraels cy ek s p erci lu b u ją s ię
w p rzy g o to wy wan iu ran k in g ó w jed n o s tek i d zięk i temu wiemy , że d o to p 3 , o p ró cz
Say eret M atk al, wch o d zą jes zcze d wie leg en d arn e fo rmacje: jed n o s tk a k o man d o s ó w
M ary n ark i Wo jen n ej Sh ay etet 1 3 , zwan a p o to czn ie Co mman d o , o raz wch o d ząca
w s k ład Sił Po wietrzn y ch jed n o s tk a 5 1 0 5 – Sh ald ag . Do czo łó wk i as p iru ją też in n e
zas łu żo n e fo rmacje, tak ie jak k o man d o s i Dy wizjo n u 6 6 9 (wy s p ecjalizo wan eg o
w ewak u acji żo łn ierzy z p o la b itwy ) czy b ry g ad Giv ati o raz Go lan i. Pan o rama
jed n o s tek s p ecjaln eg o p rzezn aczen ia jes t więc n ap rawd ę imp o n u jąca.
Przy jrzy jmy s ię im w ak cji.
Więcej n a: www.eb o o k 4 all.p l

ROZDZIAŁ 1

Szturm w Masadzie, szturm Masady

... I wted y n as tąp ił s ztu rm. Ro zk az zajęcia twierd zy i wy łap an ia ws zy s tk ich

b u n to wn ik ó w wy d ał p o p rzed n ieg o wieczo ru n amies tn ik Flawiu s z Silwa –
żo łn ierze X Leg io n u d o tarli p o d mu ry twierd zy p o g ig an ty czn ej ramp ie, n a
k tó rej zn alazły s ię tak że mach in y o b lężn icze. Od s tro n y majes taty czn ej
b u d o wli, wzn ies io n ej n a p o tężn ej s k ale, n ie d o b ieg ał żad en g ło s , p an o wała
tam martwa cis za, co ty lk o u twierd zało Rzy mian w p rzek o n an iu , że ży d o ws cy
o b ro ń cy s zy k u ją jak iś p o d s tęp . W o s tatn im ro k u zd es p ero wan i Zelo ci
wielo k ro tn ie u d o wo d n ili, że p o trafią s ię b ić i wied zą, jak p rzetrwać
w n ajtru d n iejs zy ch s y tu acjach . Bro n ili miejs ca, k tó re miało s tać s ię s y mb o lem
ży d o ws k iej d etermin acji w walce o wo ln o ś ć. Ich b y ło ty lk o ty s iąc p rzeciwk o
p iętn as tu ty s iąco m wo jo wn ik ó w i n iewo ln ik ó w, s tający ch p o d s ztan d arami
Rzy mu .

Ży d o ws k ie p o ws tan ie p rzeciwk o p an o wan iu rzy ms k iemu w J u d ei, ro zp o częte

w 6 6 ro k u n .e., trwało ju ż s ied em lat i o to zb liżała s ię jeg o o s tatn ia o d s ło n a.
Wzn ies io n a p rzed laty p rzez k ró la Hero d a Wielk ieg o twierd za M as ad a b y ła ty m
p u n k tem o p o ru , k tó reg o jes zcze n ie u d ało s ię Rzy mian o m s p acy fik o wać. Zd o b y cie
tej twierd zy i u p o k o rzen ie b ro n iącej jej zało g i miało więc zn aczen ie n ie ty lk o
s trateg iczn e, ale i p ro p ag an d o we. J ed n ak wk ro czen ie d o teg o b as tio n u n ie b y ło
łatwy m zad an iem.
M ó wi o ty m o p is p ió ra J ó zefa Flawiu s za – rzy ms k ieg o h is to ry k a p o ch o d zen ia
ży d o ws k ieg o . Po ś więcił o n o b ro n ie M as ad y o b s zern y frag men t s wej Wojny żydowskiej:

Sk ałę o ro zleg ły m o b wo d zie i zn aczn ej wy s o k o ś ci ze ws zy s tk ich s tro n

 o d d zielają g łęb o k ie wąwo zy . Z g łęb i, k tó rej d n a o k o n ie d o s ięg a, wy ras tają tak
s tro me u rwis k a, że n ie p rzed o s tan ie s ię tęd y żad n e ży we s two rzen ie. Wy jątek
jed y n ie s tan o wią d wa miejs ca, w k tó ry ch s k ała d aje tru d n y zres ztą d o s tęp n a
g ó rę. Z ty ch d ró g jed n a wied zie o d J ezio ra As falto weg o [ch o d zi o M o rze
M artwe – p rzy p . A.G.] n a ws ch o d zie, d ru g a, k tó rą łatwiej jes t ws tęp o wać, o d
zach o d u . Pierws zą n azy wają „wężem”, zn ajd u jąc p o d o b ień s two d o n ieg o
w ty m, że jes t wąs k a i wije s ię ciąg ły mi zak rętami, załamu je s ię k o ło wy s tęp ó w
s k aln y ch i częs to p o wraca d o d awn eg o k ieru n k u , zn ó w n ieco wy d łu ża s ię, i z
tru d em p o zwala p o s u wać s ię n ap rzó d . Kto id zie tą d ro g ą, mu s i n a p rzemian
mo cn o s tawiać raz jed n ą, raz d ru g ą n o g ę, b o in aczej g ro zi o czy wis ta ś mierć.
Z o b u s tro n zieje tak a g łęb ia, że g ro za jej wp rawia w p rzerażen ie n ajwięk s zeg o
ś miałk a * .

J ed n ak n a p rzes zk o d zie s tała Rzy mian o m n ie ty lk o p rzy ro d a. Więk s zo ś ć zało g i

M as ad y s tan o wili p o to mk o wie – w s en s ie id eo wy m – Ezech ias za, czło wiek a g łęb o k o
p rzek o n an eg o , że p o d d an ie s ię o zn acza wy rzeczen ie s ię Bo g a. Ten p rzy wó d ca
p o ws tan ia w Galilei z p ierws zej p o ło wy I wiek u p .n .e. zo s tał s traco n y n a ro zk az
Hero d a Wielk ieg o , k tó ry n ie wid ział n ic zd ro żn eg o w p ak to wan iu z Rzy ms k im
Imp eriu m, n ato mias t Ezech ias z b y ł temu p rzeciwn y . Rzy mian in J ó zef Flawiu s z
p rzed s tawił p o s tać b u n to wn ik a w n iezb y t d o b ry m ś wietle. Nazwał g o h ers ztem
wielk iej b an d y łu p iącej o k o liczn e s y ry js k ie ziemie, za co zo s tał s traco n y .
Oczy wiś cie d la Galilejczy k ó w Ezech ias z n ie b y ł ro zb ó jn ik iem, a b o h aterem.
Wo jn a ży d o ws k o -rzy ms k a (6 6 – 7 3 ro k u n .e.) i o b ro n a M as ad y – d o k tó ry ch
co famy s ię, b y o p is ać mit zało ży ciels k i ws p ó łczes n eg o Izraela – s tan o wiły więc
jak b y d o p ełn ien ie k o n flik tu s p rzed s tu lat. Ty m razem w ro lę Ezech ias za wcielił s ię
d o wó d ca zelo ck ich o b ro ń có w Eleazar b en J air.
Kim b y li zelo ci? Stan o wili n ajb ard ziej rad y k aln ą ży d o ws k ą g ru p ę p o lity czn ą,
zd ecy d o wan ie s p rzeciwiającą s ię o b ecn o ś ci Rzy mian w Ziemi Świętej i p o tęp iającą
jak iek o lwiek n eg o cjacje z o k u p an tem. Po d o b n ie jak Ezech ias z g ło s ili, że p o d d an ie
s ię o zn acza zerwan ie z Bo g iem. Z b ieg iem lat w ło n ie zelo tó w p o jawił s ię n u rt jes zcze
b ard ziej n iep rzejed n an y – s y rak iu s ze. I tak n ap rawd ę to o n i b ro n ili M as ad y p rzed
żo łn ierzami Silwy .
1 maja 7 3 ro k u s tracili złu d zen ia, że u d a im s ię o d ep rzeć n ajazd – teg o d n ia
Rzy mian ie s k ru s zy li k awałek o b ro n n eg o mu ru i s p alili d rewn ian ą zap o rę, k tó rą
w miejs cu wy ło mu n ap ręd ce s k lecili o b ro ń cy . Eleazar b en J air p o d jął wted y
n ajb ard ziej d ramaty czn ą d ecy zję w s wo im ży ciu .
Nas tęp n eg o d n ia, g d y Rzy mian ie fo rs o wali mu r M as ad y , o d jej s tro n y d o b ieg ała
martwa cis za. Ale ty m razem n ie o zn aczała o n a żad n eg o tak ty czn eg o p o d s tęp u .
M as ad a... b y ła rzeczy wiś cie martwa. Prawie – p rzy ży ciu p o zo s tały jed y n ie d wie
k o b iety i p ięcio ro ich d zieci. Do d ziś n ie wiad o mo , jak to s ię s tało , że s ied em o s ó b
o calało z p o two rn ej rzezi.
Zelo ci wo leli ś mierć o d n iewo li i p o p ełn ili co ś w ro d zaju zb io ro weg o
s amo b ó js twa. J eg o meto d ę o p raco wał s am Eleazar. Każd y mężczy zn a miał
włas n o ręczn ie zg ład zić s wo ją ro d zin ę. Po tem s p o ś ró d mężczy zn wy b ran o d zies iątk ę,
k tó ra miała zab ić res ztę. Dzieła zag ład y d o p ełn ił o b ro ń ca, zab ijając d ziewięciu
p o zo s tały ch i s ameg o s ieb ie.
W s wo jej o s tatn iej mo wie b en J air miał s ię zwró cić d o o b ro ń có w ty mi s ło wy :

Wiem, że Bó g d ał n am tę łas k ę, żeb y ś my mo g li u mrzeć p ięk n ą ś miercią i jak o

lu d zie wo ln i, co n ie b y ło d an e in n y m, k tó rzy mu s ieli u lec wb rew włas n ej
n ad ziei. Lecz my wiemy z całą p ewn o ś cią, że twierd za p ad n ie, s k o ro d zień
zaś wita, ale mo żemy s wo b o d n ie wy b rać s zlach etn ą ś mierć d la s ieb ie i n as zy ch
n ajb liżs zy ch * * .

Te d ramaty czn e wy d arzen ia wed łu g k alen d arza ży d o ws k ieg o miały miejs ce

p iętn as teg o d n ia mies iąca Ks an ty k u . Oto jak o p is ał je J ó zef Flawiu s z:

Nie zn alazł s ię an i jed en tak i, k tó ry b y s ię u ch y lał o d wy k o n an ia teg o tak

zu ch wałeg o czy n u , lecz ws zy s cy zab ijali p o k o lei s wo ich n ajb liżs zy ch –
n ies zczęś n i lu d zie, k tó ry ch k o n ieczn o ś ć wtrąciła w tak ie p o ło żen ie, że zab icie
żo n i d zieci włas n ą ręk ą wy d awało im s ię n ajmn iejs zy m złem. Nie mo g li
jed n ak zap an o wać n ad targ ającą ich ro zp aczą p o ty m, czeg o d o k o n ali,
i mn iemali, że wy rząd zą k rzy wd ę zab ity m, jeś li b o d aj n a k ró tk o ich p rzeży ją.
Przeto zło ży li jak n ajs zy b ciej cały s wó j d o b y tek n a jed n o miejs ce i p o d p alili
g o ; n as tęp n ie wy b rali lo s em s p o międ zy s ieb ie d zies ięciu , k tó rzy mieli b y ć
zab ó jcami ws zy s tk ich . Po tem k ażd y k ład ł s ię o b o k ro zciąg n ięty ch ciał żo n y
i d zieci i o b jąws zy je ramio n ami n ad s tawiał o ch o czo g ard ła p o d cio s y ty ch ,
k tó rzy s p ełn iali tę n ies zczęs n ą p rzy s łu g ę * * * .

Swo ją relację o trag ed ii w M as ad zie Flawiu s z o p arł n a zezn an iach żo łn ierzy ,

k tó rzy p rzes łu ch ali o b ie p o zo s tałe p rzy ży ciu k o b iety . Ich o p o wieś ć b y ła tak
n iep rawd o p o d o b n a i jed n o cześ n ie tak p rzerażająca, że n ie ch cieli d ać wiary s ło wo m
k o b iet.

Dziś p o ło żo n a n a Pu s ty n i J u d zk iej, tu ż o b o k wy b rzeża M o rza M artweg o , M as ad a jes t

k amien iem węg ieln y m mitu zało ży ciels k ieg o p ań s twa Izrael i ik o n ą s y jo n izmu .
Sk o ro zelo ci n ie b ali s ię b ro n ić d o k o ń ca ś więtej s p rawy , a p o tem o d d ać za n ią ży cia,
ich p o to mk o wie mu s zą s p ro s tać wy zwan io m leg en d y . I n ie jes t is to tn e to , że co jak iś
czas p o wraca d y s k u s ja, czy zag ład a w M as ad zie b y ła rzeczy wiś cie b o h aters twem, czy
raczej ak tem fu n d amen talis ty czn eg o o k ru cień s twa o raz zaś lep ien ia i czy s ameg o b en
J aira n ie n ależy trak to wać jak o ... in s p irato ra mas o weg o mo rd u . Nie ma też zn aczen ia
fak t, że wielu h is to ry k ó w całą tę relację s tawia p o d zn ak iem zap y tan ia, jak o ty p o wą
leg en d ę s two rzo n ą k u p o k rzep ien iu s erc. Ty ch k wes tii n ie b ęd ziemy tu zres ztą
ro zs trzy g ać. Najważn iejs zy jes t s y mb o liczn y wy miar tej o p o wieś ci.
W jak imś s en s ie o b ro ń có w twierd zy mo żn a u zn ać za p ro to p las tó w izraels k ich
o d d ziałó w s p ecjaln y ch – z p ewn o ś cią zad an ie, jak ie s o b ie wy zn aczy li, wy mag ało
n ad zwy czajn y ch u miejętn o ś ci i p red y s p o zy cji p s y ch iczn y ch . Działali w s tan ie
ciąg łeg o zag ro żen ia, w b ard zo tru d n y m teren ie (ten , k to ch ce zro zu mieć, o czy m
mó wię, n iech wejd zie s tro my mi s ch o d ami n a s zczy t twierd zy ) i mu s ieli
d o s to s o wy wać s wą tak ty k ę d o zmien iający ch s ię waru n k ó w. J u ż s amo wcześ n iejs ze
zajęcie M as ad y w 6 6 ro k u – g d y n o cą Ży d zi p rzep ro wad zili s k u teczn y s ztu rm n a
d o s k o n ale u zb ro jo n ą zało g ę rzy ms k ą – b y ło mis trzo ws k ą o p eracją. Od tamteg o
czas u Rzy mian ie wielo k ro tn ie p ró b o wali o d b ić M as ad ę, ale zelo ci s tawiali zaciek ły
o p ó r. Co więcej – p o d o s ło n ą n o cy p rzep ro wad zali rajd y n a o k o liczn e ws ie
w p o s zu k iwan iu p o ży wien ia.
Ob ecn ie p o d s k ałą, g d zie miały miejs ce o p is an e wy żej wy d arzen ia, s wą p rzy s ięg ę
s k ład ają liczn e fo rmacje militarn e Izraela. Żo łn ierze rzu cają w g ó rę b erety , k tó re
ch wilę wcześ n iej o trzy mali – co jes t b ard zo wid o wis k o wą ceremo n ią – i wzn o s zą k u
tu rk u s o wemu n ieb u s ztan d ary jed n o s tk i.
Dlaczeg o teg o ty p u u ro czy s to ś ci p o d s k ałą M as ad y mają tak ważn e s y mb o liczn e
zn aczen ie? Właś n ie d lateg o , że wy d arzen ia, jak ie ro zeg rały s ię tu w czas ach
s taro ży tn y ch , s tały s ię n iejak o mitem zało ży ciels k im Izraela – mo raln y m
u zas ad n ien iem p o ws tan ia n o wo czes n eg o p ań s twa ży d o ws k ieg o . By ły też in s p iracją
d la twó rcó w izraels k ich s ił zb ro jn y ch , w ty m jed n o s tek s p ecjaln eg o p rzezn aczen ia,
k tó ry ch żo łn ierze wy k o n u ją zad an ia w n ajb ard ziej n ieb ezp ieczn y ch waru n k ach
b o jo wy ch , n iczy m b o h atero wie z M as ad y s tawiając czo ła p rzeważający m s iło m
wro g a. M u s zą s ię wy k azać n ie ty lk o k u n s ztem militarn y m, ale tak że s p ry tem,
u miejętn o ś cią d o s to s o wy wan ia s ię d o zmien n y ch waru n k ó w i o d p o rn o ś cią –
zaró wn o fizy czn ą, jak i p s y ch iczn ą. Rzecz jas n a, w g ro n ie s k ład ający ch p rzy s ięg ę
u s tó p leg en d arn ej twierd zy n ie mo że zab rak n ąć o p erato ró w (czy li k o man d o s ó w
p o d o d d ziałó w b o jo wy ch ) M as ad y – g ru p y realizacy jn ej Słu żb y Więzien n ej. Ich
p o d s tawo wy m zad an iem jes t tłu mien ie b u n tó w w więzien iach i tro p ien ie s zczeg ó ln ie
n ieb ezp ieczn y ch u ciek in ieró w.
M as ad a to elitarn a s łu żb a, jed n ak czas ami w med iach p o jawiają s ię rewelacje,
k tó re s tawiają p o d zn ak iem zap y tan ia s en s częś ci jej o p eracji. M o żn a p o wied zieć, że
u czes tn iczący w n ich ag en ci tak że z teg o p o wo d u zas łu ży li s o b ie n a mian o
n as tęp có w zelo tó w Eleazara b en J aira.

***

M as ad a n ie jes t wp rawd zie zaliczan a d o to p 5 n ajlep s zy ch jed n o s tek s p ecjaln y ch

Izraela, jed n ak wy ró żn ia s ię za s p rawą n iety p o wy ch zad ań , jak ie s ą p rzed n ią
s tawian e. Tru d n o p racę jej o p erato ró w p o ró wn ać d o d ziałań k o man d o s ó w Say eret
M atk al czy Sh ay etet 1 3 , trzeb a jed n ak p rzy zn ać, że w s tru k tu rach tej fo rmacji p racu ją
ś wietn i fach o wcy , k tó rzy – p o d o b n ie jak więk s zo ś ć izraels k ich o d d ziałó w
s zy b k ieg o reag o wan ia – n iemal co d zien n ie s p rawd zają s wą warto ś ć b o jo wą.
Głó wn y m teren em ich d ziałan ia n ie jes t jed n ak an i o twarte p o le b itewn e, an i
cias n a p rzes trzeń s amo lo tu u p ro wad zo n eg o p rzez terro ry s tó w. M as ad a to g ru p a
s zy b k ieg o reag o wan ia, p o d leg ła Izraels k iej Słu żb ie Więzien n ej (Sh eru t Batei
HaSo h ar, w s k ró cie Sh ab as ).
„Po co k o man d o s i w więzien iach ?” – k to ś zap y ta. Rzecz w ty m, że s y tu ację
w tamtejs zy ch p rzelu d n io n y ch zak ład ach k arn y ch tru d n o p o ró wn y wać d o realió w
ch o ćb y eu ro p ejs k ich . Zn aczn y p ro cen t o s ad zo n y ch w izraels k ich więzien iach to
Pales ty ń czy cy , w tak i czy in n y s p o s ó b związan i z ru ch ami ek s tremis ty czn y mi, i za
k ratami częs to d o ch o d zi d o zb io ro wy ch b u n tó w, k tó re n ierzad k o p rzerad zają s ię
w k rwawe b itwy ze s trażn ik ami. Czas ami b u n to wn icy b io rą zak ład n ik ó w i wted y
s y tu acja s taje s ię k ry ty czn a. Niek ied y wy s tarczy d ro b n a is k ra, b y wzn iecić p o żar.
W tak iej s y tu acji n ie p o rad zi s o b ie n awet zn ak o micie wy s zk o lo n y „k lawis z” – d o
ak cji mu s zą wk ro czy ć fu n k cjo n ariu s ze jed n o s tk i s p ecjaln ej, k tó rzy wied zą, jak
wy elimin o wać zag ro żen ie, u ży wając p rzy mu s u b ezp o ś red n ieg o , n iek o n ieczn ie p rzy
ty m wy s y łając d elik wen ta d o n ieb a. Dlateg o rek ru tu je s ię ich wy łączn ie s p o ś ró d
o p erato ró w wo js k o wy ch jed n o s tek s p ecjaln y ch , n ajlep iej z d łu g im d o ś wiad czen iem
fro n to wy m. M u s zą n ie ty lk o u mieć s trzelać, ale tak że b y ć mis trzami izraels k ieg o
s y s temu walk i wręcz – k rav mag i.

Stwo rzo n a w latach d ziewięćd zies iąty ch XX wiek u M as ad a ciąg le ewo lu o wała, b y
k ilk an aś cie lat p ó źn iej – p o wy d arzen iach w zak ład zie k arn y m Szik ma w As zk elo n ie,
n a p o łu d n iu Izraela – s tać s ię s łu żb ą w p ełn y m teg o s ło wa zn aczen iu elitarn ą,
zło żo n ą n ie ty lk o z k o man d o s ó w, lecz tak że n ajwy żs zej k las y n eg o cjato ró w.
W 2 0 0 3 ro k u p rzez Szik mę p rzeto czy ła s ię fala ro zru ch ó w, w k tó ry ch u d ział
wzięło p o n ad cztery s tu Pales ty ń czy k ó w. Nie ch cieli s ię zg o d zić n a p rzes zu k an ie ich
cel p o ty m, jak s trażn icy zn aleźli u jed n eg o z o s ad zo n y ch p lan więzien ia.
Wy ciąg n ięto wn io s ek , że p rzy g o to wy wan a jes t u cieczk a i trzeb a zro b ić ws zy s tk o ,
ab y jej zap o b iec. Zaczęła s ię s zarp an in a, k tó ra p rzero d ziła s ię w reg u larn ą b itwę.
W jej wy n ik u p ięciu s trażn ik ó w zo s tało ran n y ch , a b u n to wn ik ó w „u s p o k o jo n o ”
g azem łzawiący m.
Szefo wie Sh ab as u (Izraels k iej Słu żb y Więzien n ej) u zn ali, że d o tłu mien ia teg o
ty p u ro zru ch ó w n iezb ęd n a jes t wy k walifik o wan a s iła, k tó ra n ie s ty k a s ię n a co d zień
z o s ad zo n y mi, a ty lk o p rzy b y wa, b y ich „u s p o k o ić”. Przy o k azji p o jawiła s ię d o ś ć
wątp liwa mo raln ie k o n cep cja – więźn ió w n ależy n ęk ać, b ez wzg lęd u n a to , czy s ię
b u n tu ją, czy też n ie. Ko man d o s i mu s zą s ię p o jawiać w n ajb ard ziej n ieo czek iwan y ch
mo men tach i p rzep ro wad zać rajd y o s trzeg awcze. Tak ab y o s łab ić mo rale s k azan y ch ,
a jed n o cześ n ie wzmo cn ić je u o b s łu g i zak ład u k arn eg o . Ci p ierws i mają s ię b ać,
a d ru d zy – mieć p o czu cie, że s to i za n imi n iezawo d n a s iła.
I rzeczy wiś cie – s y s tem d ziała d o ś ć s k u teczn ie, a w izraels k ich g azetach wciąż
p o jawiają s ię in fo rmacje o k o lejn y ch rajd ach n a n iczeg o n ies p o d ziewający ch s ię
Pales ty ń czy k ó w o d s iad u jący ch wy ro k i. Wy g ląd a to tro ch ę tak , jak b y p rzez
więzien n e k o ry tarze p rzeleciał tajfu n . M ało k to ro zu mie, o co w ty m ch o d zi, ale
p o n ieważ n ie trwa to d łu g o , d a s ię p rzeży ć.
Czas em jed n ak d o ch o d zi d o trag ed ii i n ie ws zy s cy wy ch o d zą z teg o cało .

***
Wid zo wie izraels k ieg o Kan ału Dru g ieg o n ie mo g li u wierzy ć w to , co właś n ie
zo b aczy li. Na ek ran ach telewizo ró w ro zg ry wały s ię s cen y n iczy m z p o n u reg o filmu
ak cji. M imo że wy d arzen ia miały miejs ce n o cą i tru d n o b y ło o d ró żn ić p o s zczeg ó ln e
s y lwetk i, to , co n ajważn iejs ze, n ie b u d ziło wątp liwo ś ci: fu n k cjo n ariu s z M as ad y
s trzelił więźn io wi w g ło wę. Wy g ląd ało to jak reg u larn a eg zek u cja. Zarejes tro wan y
p rzez więzien n y mo n ito rin g film p rzed o s tał s ię d o med ió w, mimo że s zefo m Sh ab as u
b ard zo zależało n a ty m, ab y n ig d y n ie u jrzał ś wiatła d zien n eg o . Ws trząs ające
n ag ran ie zo s tało wy emito wan e 7 k wietn ia 2 0 1 1 ro k u i d o d ziś n ie wiad o mo , k to je
p rzek azał telewizji.
Pewn e jes t n ato mias t, że d ramaty czn e zd arzen ia miały miejs ce 2 2 p aźd ziern ik a
2 0 0 7 ro k u o d ru g iej n ad ran em. Wted y to g ru p a s ztu rmo wa M as ad y wk ro czy ła d o
p rzy p o min ająceg o waro wn ą fo rtecę więzien ia Ketzio t, wzn ies io n eg o n a p u s ty n i
Neg ew. Rajd n ależał d o k ateg o rii ty ch b ez p o wo d u – k u p o k rzep ien iu s erc jed n y ch
i n au czen iu p o k o ry d ru g ich . To d o b rze s trzeżo n y zak ład k arn y i jeg o zało g a – jak
p o wied ział med io m Les lie Seb b a, p ro fes o r k ry min o lo g ii z Un iwers y tetu
Heb rajs k ieg o w J ero zo limie – jes t mn iej czu jn a, n iż mo że s ię wy d awać.
Tamta n o c b y ła b ard zo s p o k o jn a, więźn io wie s p ali w s wy ch n amio tach (tak , n ie
w celach ) i n ik t n ie p rzy p u s zczał, że za ch wilę b ło g ą cis zę zak łó cą p o cis k i h u k o we.
Wy ciąg an i z n amio tó w o s ad zen i b ieg ali p o d zied ziń cu , zu p ełn ie n ie ro zu miejąc, co
s ię d zieje. Niek tó rzy , p o p y ch an i lu fami k arab in ó w s ztu rmo wy ch , p ró b o wali s ię
b ro n ić – w s tro n ę o p erato ró w p o leciały ro zmaite p rzed mio ty , to ws zy s tk o , co
więźn io wie mieli p o d ręk ą. J ed en z Pales ty ń czy k ó w, Su fiam J amjo u m, zo s tał
p o s trzelo n y w n o g ę – p ró b o wał d o p ro s ić s ię o p o mo c med y czn ą, ale w tamty m
mo men cie jeg o p ro b lem n ik o g o n ie o b ch o d ził. J ak p rzy zn ał p o tem, trafiła g o k u la
wielk o ś ci k u rzeg o jaja.
– Nig d y wcześ n iej czeg o ś tak ieg o n ie wid ziałem – p o wied ział.
Op eracja ro zlewała s ię n a k o lejn e s k rzy d ła więzien ia, ch o ć – jak p rzy zn ają p o tem
wład ze – n ie b y ło teg o w p lan ie. W p ewn y m mo men cie u zb ro jo n y fu n k cjo n ariu s z
d o s k o czy ł d o s k u lo n eg o d wu d zies to d ziewięcio latk a, M o h ammed a al-As zk ara,
s k azan eg o za czło n k o s two w o rg an izacji Is lams k i Dżih ad , i b ez ch wili wah an ia
s trzelił mu w g ło wę. Nie wiad o mo d laczeg o . Przeb ieg wy d arzeń o p is ał p o tem ran n y
w n o g ę J amjo u m. Z jeg o relacji zamies zczo n ej n a k ilk u p ales ty ń s k ich p o rtalach
wy n ik a, że al-As zk ar p ró b o wał u k ry ć s ię w s wo im n amio cie, ale d o ś ro d k a wp ad ł
ś cig ający g o k o man d o s . Po ch wili więzień wy b ieg ł n a zewn ątrz, lecz tam zn ó w
n atk n ął s ię n a s weg o p rześ lad o wcę. Gd y zn aleźli s ię w o d leg ło ś ci p ó ł metra o d
s ieb ie, fu n k cjo n ariu s z M as ad y p o s tan o wił zak o ń czy ć tę zab awę w b erk a.
M ężczy zn a n ie zmarł n a miejs cu – n iep rzy to mn y zo s tał p rzewiezio n y d o s zp itala
w p o b lis k iej Beer Szev ie. J eg o o s tatn ie ch wile o p is ał n a łamach d zien n ik a „Haaretz”
zn an y izraels k i d zien n ik arz Gid eo n Lev y . W s zp italu p o jawiła s ię zro zp aczo n a matk a
M o h ammed a i jej s y n o wa. J ed n ak , jak p is ze Lev y , d rzwi d o p o k o ju , w k tó ry m
zn ajd o wał s ię ran n y , b y ły zamk n ięte. Wejś cia s trzeg ło d wó ch p o licjan tó w. M atk a
zo s tała wp u s zczo n a d o ś ro d k a jak o p ierws za. Relacjo n o wała p ó źn iej, że jej s y n leżał
n iep rzy to mn y – jeg o ży cie p o d trzy my wała ap aratu ra n a o d d ziale in ten s y wn ej
terap ii. J eg o g ło wa, a tak że jed n a ręk a b y ły o b an d ażo wan e. Zak u to g o w k ajd an k i.
M atk a zaczęła d rżeć i s zlo ch ać. Dlaczeg o mu to zało ży liś cie? Czy rzeczy wiś cie
s ąd zicie, że jes t n ieb ezp ieczn y ? Po tem zaczęła b łag ać, ab y p o zwo lo n o jej zo s tać p rzy
łó żk u s y n a. M iała b o wiem n ad zieję, że ch ło p ak s ię o b u d zi. J ej p ro ś b a n ie zo s tała
jed n ak wy s łu ch an a. Go d zin ę p ó źn iej k o b ieta o d eb rała telefo n z in fo rmacją o ś mierci
s y n a.
W związk u z ty m, że wład ze o d mó wiły wy d an ia ro d zin ie ciała M o h ammed a,
p o jawiły s ię p o g ło s k i, jak o b y M as ad a tes to wała n o wą b ro ń . Czy n n ik i o ficjaln e
jed n ak zap rzeczy ły , u trzy mu jąc, że k o man d o s i jed y n ie w o s tateczn o ś ci u ży wają
b ro n i p aln ej i mają zu p ełn ie s tan d ard o wy s p rzęt, p o n ieważ d o o k iełzn an ia
więzien n eg o b u n tu wy s tarczą im mio tacze g azu łzawiąceg o , g azu p iep rzo weg o
i ś ru ty s o ln e.
Pewn ie w więk s zo ś ci p rzy p ad k ó w rzeczy wiś cie tak jes t, jed n ak n ie u leg a
wątp liwo ś ci, że n o cą w więzien iu Ketzio t u ży to o s try ch k u l, co b ard zo n ad wątliło
s zacu n ek d la M as ad y . Ty mczas em jed n o s tk a ta n ap rawd ę zas łu g u je n a u zn an ie, ty m
b ard ziej że wy k o rzy s ty wan a jes t n ie ty lk o d o ak cji w zak ład ach k arn y ch , ale tak że d o
walk i z g an g ami n ark o ty k o wy mi. Z p ewn o ś cią Izrael więcej zawd zięcza żo łn ierzo m
M as ad y , n iż ma p o wo d ó w, b y s ię za n ich ws ty d zić.

* J ó zef Flawiu s z, Wojna żydowska, Ry tm, Wars zawa 1 9 9 1 , s . 4 1 8 .

* * Ibidem, s . 4 2 1 – 4 2 2 .
* * * Ibidem, s . 4 2 6 .
 ROZDZIAŁ 2

Uzi, czyli Bóg jest moją siłą

„M ó j u zi waży to n ę” (My uzi weights a ton) – o zn ajmił ś wiatu fro n tman amery k ań s k iej
g ru p y h ip h o p o wej Pu b lic En emy , o d n o s ząc s ię n ieco k ąś liwie d o ciężaru s ły n n eg o
izraels k ieg o p is to letu mas zy n o weg o . Rzeczy wiś cie, n ie n ależy o n d o n ajlżejs zy ch .
W rzeczy wis to ś ci u zi z p ełn y m mag azy n k iem waży o k o ło p ięciu k ilo g ramó w
i jak twierd zą lu d zie k o rzy s tający z tej b ro n i w celach zawo d o wy ch , tak p o win n o
b y ć, b o d o b ry p is to let mu s i s wo je waży ć. Uzi w o g ó le zb iera d o b re recen zje –
fu n k cjo n ariu s ze s łu żb s p ecjaln y ch (n awet ci z Secret Serv ice, ch ro n iący
amery k ań s k ieg o p rezy d en ta), czy p o ls cy p o licjan ci, k tó rzy p rzez p ewien czas mieli
n a wy p o s ażen iu u zi, ws zy s cy b y li n im zach wy cen i. M o żn a p o wied zieć, że to jed en
z n ajb ard ziej zn an y ch to waró w ek s p o rto wy ch Izraela, a jeg o n azwa jes t
ro zp o zn awaln a p o d k ażd ą s zero k o ś cią g eo g raficzn ą. Ten s y mb o l s iły , wład zy
i p rzemo cy n a s tałe zag o ś cił w imag in ariu m ws p ó łczes n ej p o p k u ltu ry . Co ważn e, jes t
to tak że zn ak ro zp o zn awczy jed n o s tek s p ecjaln y ch Kraju Dawid a – u zi b y ło
u lu b io n ą b ro n ią k o man d o s ó w u d ający ch s ię n a s k rajn ie n ieb ezp ieczn e mis je i to
z n ią ru s zali d o wielu s ztu rmó w żo łn ierze elitarn ej jed n o s tk i Say eret M atk al (o ich
n ajs ły n n iejs zej ak cji w En teb b e n ap is zę n ieco p ó źn iej). M o żn a p o wied zieć, że
w d u żej mierze to d zięk i n im u zi zy s k ało u zn an ie w Izraelu i n a cały m ś wiecie.
Czy Uziel Gal, twó rca i k o n s tru k to r u zi, o d k tó reg o imien ia p o ws tała n azwa
p is to letu , zd awał s o b ie s p rawę, że d aje p o czątek leg en d zie? Czy b y ł d u mn y ze s weg o
„d zieck a” i n ig d y n ie żało wał, że p o wo łał je d o ży cia?

***

Weimar to malo wn icze mias to p o ło żo n e w s ercu n iemieck iej Tu ry n g ii – wiele

wid ziało , wiele p rzeży ło . To tu mies zk ał, two rzy ł i u wo d ził k s iężn ę An n ę Amalię
J o h an n Wo lfg an g Go eth e. Tu p is ał s we n ieś mierteln e p o ematy jeg o p rzy jaciel,
a zarazem k o n k u ren t, Fry d ery k Sch iller. W Weimarze ro zp o czął p racę n ad s wy m
d ziełem Das Wohltemperierte Clavier in n y jeg o s ły n n y mies zk an iec, J an Seb as tian Bach .
Lis tę weimars k ich o s o b is to ś ci mo żn a mn o ży ć – o d wielk ich k o mp o zy to ró w p o
twó rcó w Bau h au s u .
Nies tety , w XX wiek u mias to wielk ich ro man ty czn y ch p o etó w p rzes tało k o jarzy ć
s ię z Cierpieniami młodego Wertera. Po p ierws zej wo jn ie ś wiato wej n aro d ziła s ię tu
Rep u b lik a Weimars k a, a n ies p ełn a d wad zieś cia lat p ó źn iej, ju ż p o d o jś ciu d o wład zy
n azis tó w, w p o b lis k im Bu ch en wald zie p o ws tał o b ó z k o n cen tracy jn y d la
p rzeciwn ik ó w p o lity czn y ch Hitlera, h o mo s ek s u alis tó w, Cy g an ó w i Ży d ó w. W ten
s p o s ó b p ięk n e trad y cje Weimaru o d es zły w cień , a mias to s tało s ię miejs cem u d ręk i
d la ty ch ws zy s tk ich , k tó ry m n ie p o d o b ała s ię d o min acja b ru n atn y ch k o s zu l.
Z o czy wis ty ch p rzy czy n n ie b y ło też wy marzo n y m miejs cem d o ży cia d la Go tth ard a
Glas a, n iemieck ieg o Ży d a, k tó ry p rzy s zed ł tu n a ś wiat 1 5 g ru d n ia 1 9 2 3 ro k u .
W 1 9 3 3 ro k u , z p o wo d u n aras tający ch n as tro jó w an ty s emick ich , Glas , wraz
z in n y mi u czn iami s zk o ły ży d o ws k iej, u d ał s ię n a emig rację d o Wielk iej Bry tan ii.
J eg o ro d zice, wy wo d zący s ię ze ś ro d o wis k arty s ty czn y ch , zd awali s o b ie s p rawę, że
zaczy n a s ię czas p rześ lad o wań , k tó ry ch za ws zelk ą cen ę n ależy u n ik n ąć. J ed y n y m
ratu n k iem jes t u cieczk a p rzed Hitlerem. Dlateg o wy razili zg o d ę n a wy jazd s y n a. Trzy
lata p ó źn iej, czy li jes zcze p rzed ro zp o częciem d ru g iej wo jn y ś wiato wej, mło d y Glas
trafił d o Pales ty n y , p o zo s tającej p o d b ry ty js k im p ro tek to ratem. Gd y p rzeb y wał
w k ib u cu Yag u r, d o łączy li d o n ieg o ro d zice. Wk ró tce Go tth ard p o s zed ł d o s zk o ły
w miejs co wo ś ci Nes h er, w p o b liżu Hajfy , a n ied łu g o p o tem zamien ił s ię w Uziela
Gala, b o tak jak wielu Ży d ó w p o p rzep ro wad zce n a Blis k i Ws ch ó d p rzy b rał n o wą
to żs amo ś ć. Po d ty m n azwis k iem (o raz p s eu d o n imem Uzi) wy b itn ie u talen to wan y
Ży d s tan ie s ię s ławn y n a cały m ś wiecie.
Gal o d n ajmło d s zy ch lat in teres o wał s ię b ro n ią – w n ies p o k o jn y m czas ie
u miejętn o ś ć p o s łu g iwan ia s ię n ią b y ła czy mś n ajzu p ełn iej n o rmaln y m, a wręcz
ws k azan y m. Po czątk o wo , jak o n as to latek , k o n s tru o wał p is to lety n a s trzałk i –
p o d o b n e d o ty ch , jak ie p o ls k i czy teln ik zn a z o d p u s to wy ch k ramó w, ch o ć b ard ziej
zaawan s o wan e tech n o lo g iczn ie. Nie miał jed n ak p rawa d o p o s iad an ia p rawd ziwej
b ro n i. Kied y w 1 9 4 3 ro k u – ju ż jak o d wu d zies to letn i mło d zien iec – zo s tał
zatrzy man y z b ro n ią p aln ą w to rb ie, n araził s ię n a p o ważn e k ło p o ty . Trafił p rzed s ąd ,
k tó ry s k azał g o n a s ied em lat więzien ia. Po trzech latach zo s tał jed n ak u łas k awio n y .
 Na wo ln o ś ci o czy wiś cie o d razu wró cił d o teg o , co s p rawiało mu n ajwięk s zą
rad o ś ć, czy li d o k o n s tru o wan ia b ro n i. J ed n ak b y ły to p race czy s to teo rety czn e –
b rak o wało mu d o ś wiad czen ia z p o la walk i i n ie miał więk s zeg o p o jęcia, jak ie
wy mo g i p o win ien s p ełn iać p is to let wy k o rzy s ty wan y w o k reś lo n y ch s y tu acjach
tak ty czn y ch . Na p rzy k ład w p u s ty n n ej walce p arty zan ck iej. Nieb awem miał
u zu p ełn ić tę lu k ę w s wo jej wied zy . Ws tąp ił b o wiem d o Hag an y – p o ws tałej w 1 9 2 0
ro k u ży d o ws k iej o rg an izacji p aramilitarn ej, k tó ra s tan ie s ię zalążk iem reg u larn ej
armii izraels k iej.
By ł ro k 1 9 4 6 . Do ws zy s tk ich mies zk ań có w b ry ty js k iej Pales ty n y d o cierała
ś wiad o mo ś ć, że Ży d zi b ęd ą mu s ieli s to czy ć zacięty b ó j ze ś wiatem arab s k im o s wo je
n iezależn e p ań s two . Działan ia zb ro jn e ro zp o częły s ię w p o ło wie maja 1 9 4 8 ro k u , p o
ty m jak Dawid Ben Gu rio n w telawiws k im Do mu Dizen g o ffa (u fu n d o wan y m p rzez
p ierws zeg o b u rmis trza Tel Awiwu M eira Dizen g o ffa) o d czy tał Dek larację
n iep o d leg ło ś ci Izraela. Swo je wy s tąp ien ie zak o ń czy ł k ró tk im i d o s ad n y m
s twierd zen iem: „Po ws tało p ań s two Izrael, u ro czy s to ś ć jes t zak o ń czo n a”.
Uro czy s to ś ć b y ła zak o ń czo n a, ale zaczęła s ię wo jn a. Nawias em mó wiąc, n iep o k o je
trwały ju ż o d k o ń ca lis to p ad a 1 9 4 7 ro k u – w M an d acie Pales ty n y Ży d zi s k u teczn ie
zag arn iali d la s ieb ie co raz więcej tery to rió w, two rząc p rzes trzeń d la p rzy s złeg o
p ań s twa. Hag an a, d o k tó rej n ależał Gal, o d eg rała wó wczas wielk ą ro lę – wielo k ro tn ie
p o twierd ziła s wo ją p rzy d atn o ś ć b o jo wą. Co ciek awe, u zb ro jen ie d la walczący ch
Ży d ó w d o cierało tak że p o p rzez Czech o s ło wację z ZSSR, w p rzy s zło ś ci zaciek łeg o
wro g a Izraela.

Szczeg ó ln ą ro lę w o p eracjach Hag an y o d eg rał Palmach (Plu g o t M ah atz, czy li s iły

u d erzen io we) – zalążek fo rmacji s p ecjaln y ch . J ed n o s tk a ta, p ro wad ząca d ziałan ia n a
ty łach wro g a, zo s tała p o d zielo n a n a trzy s ek cje: h a-M ach lak a h a-German it, mającą n a
celu walk ę z s iłami n azis to ws k imi (w czas ie d ru g iej wo jn y ś wiato wej), d ziałający mi
n a Blis k im Ws ch o d zie; h a-M ach lak a h a-Arav it, wy s zk o lo n ą d o tajn y ch o p eracji
p rzeciwk o milicjo m arab s k im, o raz k o mp an ię mo rs k ą Paly am. W miarę u p ły wu czas u
i p o jawian ia s ię n o wy ch zad ań p o d ział ten s ię zmien iał, ale Palmach d o k o ń ca s weg o
is tn ien ia zach o wał s wó j elitarn y ch arak ter.
W czas ie wo jn y o n iep o d leg ło ś ć b o jo wn icy ży d o ws cy b y li d o b rze u zb ro jen i,
jed n ak ich d o wó d cy – a p o 1 9 4 8 ro k u tak że wład ze Izraela – u ś wiad o mili s o b ie
p o trzeb ę s two rzen ia włas n ej n o wo czes n ej b ro n i, d o p as o wan ej d o lo k aln y ch
waru n k ó w. Is tn iało międ zy in n y mi zap o trzeb o wan ie n a lek k i, p o ręczn y p is to let
mas zy n o wy , k tó ry n ie b ęd zie s ię zacin ał, g d y d o mech an izmu d o s tan ie s ię p u s ty n n y
p ias ek .

***

I tu wielk ą ro lę o d eg ra Uziel Gal. W czas ie wo jn y o n iep o d leg ło ś ć z k arab in em

w ręk u b ro n ił wzg ó rz Galilei n a p ó łn o cy Izraela. Po p ierws zy ch b o jo wy ch
d o ś wiad czen iach u k o ń czy ł k u rs o ficers k i i w 1 9 4 8 ro k u zo s tał zatru d n io n y
w fab ry ce zb ro jen io wej, k tó ra w p rzy s zło ś ci b ęd zie zn an a p o d s zy ld em IM I (Is raeli
M ilitary In d u s tries ). Tam mó g ł d o s k o n alić s wó j p ro jek t p is to letu mas zy n o weg o
s amo czy n n o -s amo p o wtarzająceg o k alib er 9 mm, o p raco wan y jes zcze n a p o czątk u lat
czterd zies ty ch .
W 1 9 5 1 ro k u p ro d u k t b y ł g o to wy . Wb rew ży czen iu k o n s tru k to ra zo s tał n azwan y
jeg o imien iem i tak s ię zaczęła wielk a k ariera p is to letu mas zy n o weg o u zi. Ek s p erto m
o cen iający m p o my s ł Gala s p o d o b ało s ię to , że „s ch o wał” mag azy n ek w ch wy tn ik u ,
co p ó źn iej s tan ie s ię s tan d ard em, ale wó wczas ś wiad czy ło o n o wato rs twie
k o n s tru k to ra. J ak p is ze M artin J . Do u g h erty , cen io n y zn awca p ro b lematy k i
militarn ej, au to r o p raco wan ia Broń palna. Ilustrowana encyklopedia,

... p is to let mas zy n o wy u zi p o ws tawał p o d wp ły wem s erii CZ 2 5 [d o ś ć

p ry mity wn eg o p is to letu mas zy n o weg o p ro d u k cji czech o s ło wack iej,
p o ws tałeg o p o d ru g iej wo jn ie ś wiato wej – p rzy p . A.G.], ale z p ewn o ś cią ją
p rzy ćmił. (...) Ory g in aln a k o n s tru k cja u zi miała s tałą k o lb ę d rewn ian ą, lecz
wk ró tce zau ważo n o , że lep s za jes t k o lb a metalo wa. Ty m b ard ziej, że u zi miał
b y ć p rzezn aczo n y d la załó g i in n y ch żo łn ierzy wy mag ający ch b ro n i
o d mien n ej n iż w p iech o cie (...). Uzi, n iewiele więk s zy o d zwy k łeg o p is to letu ,
miał zn aczn ie więk s zą s iłę o g n ia i ch o ć jeg o zas ięg b y ł zb y t mały , ab y u ży wać
g o n a p o lu walk i, cen iła g o o ch ro n a VIP-ó w i in n e o s o b y , k tó re mu s iały n o s ić
d y s k retn ie b ro ń s łu żb o wą o d u żej s ile o g n ia.

Dla ty ch , k tó rzy p o trafią to s o b ie wy o b razić: p rzes tawio n y n a try b au to maty czn y

u zi wy s trzeliwu je d zies ięć p o cis k ó w w ciąg u s ek u n d y ! Nie d ziwn e zatem, że
p o cząws zy o d k amp an ii s y n ajs k iej 1 9 5 6 ro k u b ard zo p rzy s łu ży ł s ię izraels k iemu
wo js k u . Właś ciwie tru d n o zn aleźć w d ru g iej p o ło wie lat p ięćd zies iąty ch i p rzez
n as tęp n e d wie d ek ad y jak ąk o lwiek o p erację izraels k ich k o man d o s ó w b ez u zi (ch o ć
n ie ty lk o z n im, rzecz jas n a). Pro d u k t Uziela Gala b y ł s zczeg ó ln ie p o p u larn y wś ró d
o p erato ró w wo js k d es an to wy ch . Po ręczn y , łatwy w o b s łu d ze p is to let mas zy n o wy ,
wy s trzeliwu jący s ześ ćs et p o cis k ó w n a min u tę, s tan o wił wy marzo n ą b ro ń d la
k o man d o s ó w.

***

O o p in ię n a temat u zi p o p ro s iłem czło wiek a, k tó ry z racji s weg o zawo d u d o s k o n ale

zn a tę b ro ń . Barto s z Bry l jes t s zefem o ś ro d k a s zk o len io weg o s p ecjalizu jąceg o s ię
w k s ztałcen iu ag en tó w o ch ro n y p racu jący ch w k rajach p o d wy żs zo n eg o ry zy k a –
w Afg an is tan ie, Irak u czy Pak is tan ie. J eg o firma – Eu ro p ean Secu rity Acad emy (ESA)
– ma s wó j mały p o lig o n w wielk o p o ls k ich Wło ś ciejewk ach . Tam, wś ró d las ó w
i jezio r, u czą s ię o ch ro n iars k ieg o rzemio s ła k u rs an ci d o s ło wn ie z całeg o ś wiata.
Bard zo ważn ą częś cią s zk o len ia we Wło ś ciejewk ach s ą zajęcia n a s trzeln icy – wś ró d
p is to letó w mas zy n o wy ch zn ajd u je s ię tam min iu zi. Bry l b ard zo cen i s o b ie ws zy s tk ie
d o s tęp n e n a ry n k u k o n s tru k cje Uziela Gala.
– Po d czas wielu s zk o leń , jak ie p rzes zed łem w Izraelu , częs to miałem d o czy n ien ia
z u zi: zaró wn o ty m p o d s tawo wy m, jak i micro - o raz min iu zi – ws p o min a i d o d aje: –
Na p ewn o p rzewag ą u zi w s to s u n k u d o k o n k u ren cy jn y ch mo d eli jes t b ezawary jn o ś ć.
Czy li co ś , co s tan o wiło jed n ą z g łó wn y ch id ei twó rcy tej b ro n i. Uzi miało b y ć p o
p ro s tu n iezawo d n e.
Ro zmawiamy n a s trzeln icy – Bry l zb iera p is to lety , z k tó ry ch p rzed ch wilą
s trzelali k u rs an ci. Po d ło g a jes t p o k ry ta b ły s zczący m cału n em łu s ek z n ab o i
win ch es tera.
– Strzelałem z u zi w ró żn y ch waru n k ach , b ez czy s zczen ia czy k o n s erwacji, i n ie
p rzy p o min am s o b ie, żeb y k ied y k o lwiek s ię zaciął. Po za ty m jes t „s zy b k o s trzeln y ”
i b ard zo celn y . Nawet n a d y s tan s ie p o wy żej p ięćd zies ięciu metró w mo żn a u zy s k ać
imp o n u jące „s k u p ien ie” (p recy zję s trzałó w w s erii) – k o n ty n u u je s zef ESA. Żeb y b y ć
o b iek ty wn y m, d o s zu k u je s ię jak ich ś s łab s zy ch s tro n d zieła Gala. – J es t tro ch ę
ciężk i, ch o ciaż to ak u rat n ie p rzes zk ad za. Ah a, czas ami zacin a p alec p rzy
p rzeład o wy wan iu , ale tak s ię d zieje z wielo ma in n y mi p is to letami. Gen eraln ie to
b ard zo d o b ra b ro ń . Rzecz w ty m, że mo cn o p rzes tarzała. Przy d zis iejs zy m wy ś cig u
p ro d u cen tó w p is to letó w mas zy n o wy ch u zi n ie ma ju ż raczej racji b y tu
w jed n o s tk ach s p ecjaln y ch , w wo js k u czy p o licji.

***

3 0 marca 1 9 8 0 ro k u ś wiat o b ieg ło zd jęcie ag en ta Secret Serv ice (s łu żb y

o ch ran iającej p rezy d en tó w USA) Ro b erta Wan k o trzy mająceg o g o to wy d o s trzału
p is to let mas zy n o wy u zi. Wy d o b y ł g o z teczk i w n ad er d ramaty czn y ch
o k o liczn o ś ciach – ch wilę wcześ n iej p rezy d en t Ro n ald Reag an , o p u s zczający
Was h in g to n Hilto n Ho tel, zo s tał p o s trzelo n y (ry k o s zetem) p rzez zamach o wca J o h n a
Hin ck ley a J r. Nied o s zły zab ó jca – d o s zaleń s twa zak o ch an y w ak to rce J o d ie Fo s ter –
wcześ n iej k ilk an aś cie razy o b ejrzał Taksówkarza z Fo s ter w jed n ej z g łó wn y ch ró l –
p o s tan o wił n ap rawić ś wiat. Zaczął o d g ło wy , czy li s zefa Białeg o Do mu . Zab rał ze
s o b ą p is to let RG-1 4 , k alib er 2 2 , p rzy b y ł n a T-Street i g d y zo b aczy ł p rezy d en ta wraz
z o b s tawą, wy s trzelił s ześ ć k u l. Swą mis ję zak o ń czy ł n a ch o d n ik u , p rzy g n iecio n y
p rzez p rezy d en ck ich o ch ro n iarzy . J ed y n ie ws p o mn ian y Wan k o s tał n ad
s k u wający mi Hin ck ley a ag en tami, b ezwied n ie rek lamu jąc n ajs ły n n iejs zy izraels k i
p is to let.
O p o czątk ach k ariery tej b ro n i u d ało mi s ię p o ro zmawiać z s y n em jej twó rcy .
Id d o Gal n ie o d zied ziczy ł tech n iczn y ch talen tó w p o o jcu – jes t wy k ład o wcą
p s y ch o lo g ii n a Un iwers y tecie w Hajfie, s p ecjalizu je s ię w p s y ch o lo g ii zarząd zan ia.
Swo ją k arierę n au k o wą zaczy n ał w latach d ziewięćd zies iąty ch n a Un iv ers ity o f
Pen n s y lv an ia, a p o p o wro cie d o Izraela k o n ty n u o wał ją w n ajwięk s zej u czeln i Hajfy .
J eg o ży cie zawo d o we n ie ma n ic ws p ó ln eg o z d zied zin ą, k tó rą zajmo wał s ię o jciec.
– Pań s k i o jciec b y ł wy b itn y m k o n s tru k to rem, ale n ie ma co u k ry wać, n ie two rzy ł
zab awek , lecz s p rzęt d o zab ijan ia. Z jeg o p is to letó w mas zy n o wy ch zab ito n ie s etk i,
ale ty s iące lu d zi. Czy ro zmawiając z n im, n ie o d n ió s ł p an wrażen ia, że ma z ty m jak iś
p ro b lem, że d ręczą g o wy rzu ty s u mien ia? – p y tam.
Reak cja Gala ju n io ra jes t s zo rs tk a:
– To p y tan ie p o k azu je, że n ie ro zu mie p an k o n tek s tu h is to ry czn eg o , w jak im
p o ws tawała b ro ń mo jeg o o jca. Co więcej, p o d ejmu je s ię p an mo raln eg o o s ąd u
z d zis iejs zej p ers p ek ty wy , co mija s ię z celem. Uziel Gal ro zp o czął p racę n ad s wy mi
k o n s tru k cjami jes zcze w czas ach d ru g iej wo jn y ś wiato wej, g d y s tało s ię jas n e, że
Ży d zi n ie d o s tan ą, a p rzy n ajmn iej n ie o b ro n ią, s weg o p ań s twa b ez walk i.
I rzeczy wiś cie, Izrael, o to czo n y p rzez arab s k ich n iep rzy jació ł, p rzez cały czas s weg o
is tn ien ia mu s iał z n imi walczy ć. Nic s ię w tej k wes tii n ie zmien iło . Zap ewn iam, że n ie
ch ciałb y p an ży ć w tak iej rzeczy wis to ś ci. Kied y w g rę wch o d zi „b y ć alb o n ie b y ć”,
lep iej p o ws trzy mać s ię o d o s ąd ó w. Czy p o tęp ia p an p o ls k ich p arty zan tó w z czas ó w
d ru g iej wo jn y ś wiato wej i ich meto d y p ro wad zen ia wo jn y z Niemcami?
Zd an iem Id d o Gala n ie ma w ty m n ic d ziwn eg o , że mies zk ań cy Izraela ch cieli (i
wciąż ch cą) u d o s k o n alać ś ro d k i, k tó re s łu żą p rzetrwan iu .
– M ó j o jciec ro b ił, co mó g ł, ab y temu wy zwan iu s p ro s tać, wy k o rzy s tu jąc s wó j
talen t. Nie o n p ierws zy – lu d zie p ro wad zą wo jn y o d ty s ięcy lat i o d ty s ięcy lat
u d o s k o n alają s wo ją b ro ń . I ro b ią to n ie d lateg o , że s ą n iemo raln i czy z g ru n tu
o k ru tn i. Wo jn a n ies tety s tała s ię s p o s o b em n a ro związy wan ie k o n flik tó w,
fo rs o wan ie p o g ląd ó w p o lity czn y ch i p o zy s k iwan ie tak ich czy in n y ch d ó b r. Dlateg o
k ażd y k raj, k ażd a więk s za s p o łeczn o ś ć mu s zą mieć zd o ln o ś ć d o s amo o b ro n y .
Tru d n o s ię zatem d ziwić, że Izrael w latach czterd zies ty ch i p ięćd zies iąty ch g ro s
s wo jeg o b u d żetu p rzezn aczał n a p rzemy s ł militarn y .

W k o lejn y ch d ek ad ach n ic s ię n ie zmien iło , jed n ak s zefo wie izraels k iej armii u zn ali,
że „p ro d u k t” Gala z b ieg iem lat s tał s ię zb y t arch aiczn y . Ty mczas em d o k rajó w
arab s k ich s zero k im s tru mien iem p ły n ęło n ajn o wo cześ n iejs ze u zb ro jen ie ze Związk u
Rad zieck ieg o . Dlateg o p o wo jn ie s ześ cio d n io wej w 1 9 6 7 ro k u u zn an o , że
n o wo czes n y fro n t wy mag a jed n ak n ieco s iln iejs zeg o o g n ia.
Uziel Gal n ie zamierzał o d d awać p o la in n emu k o n s tru k to ro wi i zap ro p o n o wał
wo js k o wy m s wo je n o we d zieło – zmo d ern izo wan e u zi. J ed n ak wy g rała in n a
k o n cep cja: k arab in ek s ztu rmo wy g alil, s two rzo n y p rzez Is raela Galila o raz J ak o wa
Lio ra n a b azie fiń s k ieg o Valmeta M 6 2 . Sk o ro Arab o wie d y s p o n o wali rad zieck imi
k ałas zn ik o wami, zatem tak że żo łn ierze Is rael Defen s e Fo rces mu s ieli mieć n a s tan ie
co ś zb liżo n eg o s iłą rażen ia. Galil s tan o wił d o b rą o d p o wied ź. M o że n awet lep s zą n iż
leg en d a amery k ań s k ieg o p rzemy s łu zb ro jen io weg o M 1 6 .
Nie zn aczy to , że p u łk o wn ik Gal zrezy g n o wał z d als zy ch p rac n ad s wo im
„d zieck iem”. W ciąg u k o lejn y ch d zies ięcio leci z zak ład ó w IM I wy s zły n as tęp n e
wers je u zi: min iu zi o raz micro u zi, p rzezn aczo n e jed n ak raczej d la ag en tó w o ch ro n y
o s o b is tej o raz p o licji n iż żo łn ierzy . Os tateczn e wy co fan ie u zi z u zb ro jen ia
izraels k iej armii n as tąp iło d o p iero n a p o czątk u XXI wiek u .
W in n y ch k rajach p is to let mas zy n o wy Uziela Gala ró wn ież d łu g o ś więcił triu mfy ,
s tając s ię u lu b ień cem wielu fo rmacji s p ecjaln y ch . Nie ty lk o zres ztą p rzed s tawicieli
p rawa – w u zi zao p atrzy li s ię ch o ćb y „żo łn ierze” n ark o ty k o wy ch k arteli Amery k i
Łaciń s k iej. Nie mó wiąc ju ż o Ho lly wo o d , k tó reg o g wiazd o rzy – Ch u ck No rris czy
Arn o ld Sch warzen eg g er – n ierzad k o wy s tęp o wali z u zi w ręk u . J ak p o d ał d o b rze
p o in fo rmo wan y w k wes tiach ek o n o miczn y ch „Th e Gu ard ian ”, ek s p o rt u zi p rzy n ió s ł
Izraelo wi d o ch ó d p o n ad d wó ch miliard ó w d o laró w. Co ciek awe, żad en p ro cen t z teg o
ty tu łu n ig d y n ie trafił d o twó rcy p is to letu .

***

Kied y p o d jęto p ró b ę zamach u n a Reag an a, Gal mies zk ał ju ż o d czterech lat w Stan ach
Zjed n o czo n y ch . Po p rzejś ciu n a emery tu rę w 1 9 7 5 ro k u u d ał s ię wraz z ro d zin ą d o
Filad elfii. Liczy ł, że tamtejs i lek arze p o mo g ą wy leczy ć jeg o có rk ę Tamar. Nie
wiad o mo , czy d ramat có rk i b y ł jed y n y m p o wo d em emig racji Gala d o USA, czy też
mo że miała n a to wp ły w co raz g o rs za ws p ó łp raca z izraels k im p rzemy s łem
militarn y m – w k o ń cu jeg o p ro jek ty co raz rzad ziej zy s k iwały ap ro b atę wład z. J eg o
s y n twierd zi jed n ak , że ch o d ziło ty lk o i wy łączn ie o rato wan ie zd ro wia d ziewczy n y .
Tamar u ro d ziła s ię z ch o ro b ą, k tó rej s y mp to my p rzy p o min ały p o rażen ie
mó zg o we. W 1 9 7 5 ro k u , w wiek u s zes n as tu lat, u k o ń czy ła o s tatn ią k las ę s zk o ły
s p ecjaln ej. W Izraelu n ie b y ło d la n iej żad n ej s zan s y ro zwo ju , n ie mó wiąc ju ż
o mo żliwo ś ciach leczen ia. M o g ła ty lk o b ezczy n n ie leżeć w d o mu , z czy m n ie ch cieli
p o g o d zić s ię jej ro d zice. Cały czas s zu k ali jak iejś altern aty wy , w k o ń cu d o wied zieli
s ię o filad elfijs k im In s titu te fo r th e Ach iev emen t o f Hu man Po ten tial (In s ty tu t
Ro zwo ju Po ten cjału Lu d zk ieg o ), k tó ry o fero wał s p ecjaln y p ro g ram d la mło d y ch
lu d zi z d efek tami mó zg u . Gal p o d jął d ecy zję o wy jeźd zie d o Amery k i. Naty ch mias t
wy s tąp ił o mo żliwo ś ć p rzejś cia n a wcześ n iejs zą emery tu rę. M iał p ięćd zies iąt d wa
lata, z czeg o d wad zieś cia s ześ ć p rzep raco wał d la wo js k a i tak ie p rawo mu
p rzy s łu g iwało .
M imo że Gala b ard zo u cies zy ł s u k ces , jak im o k azało s ię jeg o s ztan d aro we d zieło ,
o d czu wał też p ewn ą fru s trację w związk u z b rak iem u zn an ia wo js k o wy ch d la in n y ch
jeg o p o my s łó w. J ed n ak , jak twierd zi s y n Uziela, b y ł o n realis tą, k tó ry zd awał s o b ie
s p rawę, że w k ażd ej k o n k u ren cji s ą i wy g ran i, i p rzeg ran i. Kied y ś wy g ry wał, a teraz
wy g ry wają jeg o k o n k u ren ci i to ich p ro jek ty wch o d zą d o mas o wej p ro d u k cji. Co
więcej, leg en d a Uziela Gala wy b ieg ła d alek o p o za g ran ice Izraela. Nic d ziwn eg o więc,
że g d y wy b itn y k o n s tru k to r p o jawił s ię w Stan ach Zjed n o czo n y ch , o trzy mał wiele
o fert ws p ó łp racy o d miejs co wy ch p ro d u cen tó w b ro n i. Amery k an ie p o trafili d o cen ić
jeg o g en iu s z.
Gal p o czątk o wo n ie p alił s ię d o p racy n a rzecz amery k ań s k ich k o n cern ó w
zb ro jen io wy ch i cały czas s tarał s ię b y ć lo jaln y wo b ec Izraela. Każd y s wó j n o wy
p ro jek t, tak że te p o ws tałe w USA, n ajp ierw o fero wał Izraelczy k o m. Ale o n i o d rzu cali
ws zy s tk o , co wy s zło s p o d jeg o ręk i.
W tamty m czas ie p raco wał n ad k ilk o ma p ro d u k tami s łu żący mi d o o b ro n y
o s o b is tej. Zain teres o wała s ię n imi firma Ru g er, wio d ący p ro d u cen t b ro n i k ró tk iej.
Na p o czątk u lat o s iemd zies iąty ch p o ws tał więc p is to let mas zy n o wy Ru g er M P9 ,
zwan y p rzez n iek tó ry ch ek s p ertó w u d o s k o n alo n y m u zi. Ch o ć wielu żarto wało , że
b ard zo tru d n o u d o s k o n alić id eał, Ru g ero wi – rzecz jas n a, z p o mo cą Uziela Gala – ta
s ztu k a s ię u d ała. Co p rawd a p is to let n ie o d razu trafił d o p ro d u k cji, jed n ak p o latach
zn alazł s ię n a s tan ie u zb ro jen ia p o licji i wo js k a Stan ó w Zjed n o czo n y ch .

Na k o n iec p y tan ie zap ewn e zu p ełn ie n ieis to tn e d la miło ś n ik a b ro n i, ale d la mn ie

ch y b a n ajważn iejs ze: jak im, alb o u ży wając ad ek watn ej termin o lo g ii, jak ieg o k alib ru
czło wiek iem b y ł Uziel Gal?
– To tru d n e p y tan ie – wzd y ch a Id d o Gal, k tó ry p rzeważn ie o p o wiad a
d zien n ik arzo m o o jcu k o n s tru k to rze, a n ie o o jcu jak o czło wiek u . – M iał
s k o mp lik o wan ą o s o b o wo ś ć, to p ewn e. By ł b ard zo zaan g ażo wan y w p racę, n iezwy k le
p u n k tu aln y i p rzy k ład ający wielk ą wag ę d o n ajd ro b n iejs zy ch d etali. No , ale
w wy p ad k u k o n s tru k to ró w b ro n i jes t to n iezb ęd n a cech a. O jak o ś ci ich p ro jek tó w
d ecy d u ją właś n ie s zczeg ó ły . Wracając d o jeg o ch arak tery s ty k i, b y ł raczej
in tro werty k iem, czło wiek iem s p rawiający m wrażen ie n ieś miałeg o . J ed n ak miał
g ro n o o d d an y ch p rzy jació ł, z k tó ry mi s p ęd zał s p o ro czas u i zach o wy wał s ię
wó wczas zu p ełn ie in aczej. Blis k ich lu d zi zjed n y wał s o b ie zres ztą b ez więk s zeg o
p ro b lemu , zaró wn o w Izraelu , jak i w USA. M o że d lateg o , że zaws ze b y ł s o b ą, n ig d y
n ie u d awał k o g o ś in n eg o , a jed n o cześ n ie tro s zczy ł s ię o lu d zi i ch ętn ie ich s łu ch ał.
Nawias em mó wiąc, g d y ro zmawiał z in n y mi, p o trafił włączy ć wewn ętrzn eg o
au to p ilo ta. Dzięk i n iemu p ro wad ził s wo b o d n ą k o n wers ację, p o d czas g d y in n a częś ć
u my s łu b y ła p o g rążo n a w my ś lach o n o wy ch p ro jek tach . Uziel Gal zmarł 7 wrześ n ia
2 0 0 2 ro k u w wiek u s ied emd zies ięciu o ś miu lat. Po k o n ał g o n o wo twó r, z k tó ry m
zmag ał s ię o d p o n ad ro k u . Zg o d n ie z o s tatn ią wo lą jeg o ciało zo s tało p rzewiezio n e
d o Izraela i p o ch o wan e w k ib u cu Yag u r. Tam, g d zie ro zp o częła s ię jeg o d ro g a d o
s ławy . M ed ia p rzy p o mn iały wó wczas , że s ło wo uzi to tak że s k ró t h eb rajs k ieg o
wy zn an ia „Bó g jes t mo ją s iłą”.
 Do tej h is to rii ży cie d o p is ało ciąg d als zy , d zies ięć lat p o ś mierci Uziela Gala.
Otó ż Is rael Weap o n In d u s tries o g ło s iły , że d o p ro d u k cji wch o d zi k o lejn y p ro d u k t
s p o d zn ak u u zi, ty m razem u zi p ro . J es t to p is to let mas zy n o wy n ajn o ws zej g en eracji,
w zn aczn ej mierze n awiązu jący d o p ro jek tó w Uziela Gala, ch o ć o czy wiś cie o p arty n a
n ajn o ws zy ch tech n o lo g iach . Nie zag łęb iając s ię w s zczeg ó ły , warto ws p o mn ieć, że
n o we u zi b ęd zie zn aczn ie lżejs ze o d s wy ch p o p rzed n ik ó w. Pro d u cen t zap ewn ia, że
s łu żb y s p ecjaln e, jeś li zd ecy d u ją s ię n a tę b ro ń , n ie p o żału ją. A rap erzy n ie b ęd ą
n arzek ali n a jej ciężar.
 ROZDZIAŁ 3

Krav maga – walka w kontakcie bezpośrednim

– Czy warto s ię p o ś więcać? Warto , i to n ie ty lk o d la h o n o ru . Op o wiem wam p ewn ą

h is to rię... – Ey al Yan ilo v , jed en z n ajs ły n n iejs zy ch in s tru k to ró w k rav mag i,
s p o g ląd a n a s łu ch aczy , u ś miech a s ię i k o n ty n u u je: – Amery k ań s k i s ek retarz s tan u
Hen ry Kis s in g er wracał o d k ry tą limu zy n ą z jak ich ś u ro czy s ty ch o b ch o d ó w. Nag le
p o czu ł, że k to ś g o s p y ch a n a p o d ło g ę i p rzy g n iata s wo im ciałem. Oczy wiś cie zro b ił
to jeg o o ch ro n iarz. M iał ich k ilk u , n ie wiem, k tó ry to b y ł ty m razem: mo że Walter
Bo th e, a mo że Craig Go o d win . Ws zy s tk o jed n o . Rzu cił s ię n a Kis s in g era z tak im
imp etem, że ro zwalił mu n o s . Sek retarz s tan u miał całą twarz we k rwi. Nim zd ąży ł s ię
zo rien to wać, o co ch o d zi, u s ły s zał h u k wy s trzału . „Go ry l” u rato wał mu ży cie.
Nas tęp n eg o d n ia, a mo że b y ło to k ilk a d n i p ó źn iej, o ch ro n iarz zo b aczy ł n a s wo im
b iu rk u k lu czy k i d o s amo ch o d u . Ok azało s ię, że n ie d o b y le jak ieg o , ch ev ro leta
co rv etty ! Tak o to Kis s in g er, k tó ry zres ztą w p ierws zej ch wili miał o ch o tę s k ręcić
ag en to wi k ark , o d wd zięczy ł s ię za u rato wan ie ży cia. Czy to p rawd ziwa h is to ria? Tak
s ły s załem. W k ażd y m razie k lien t, tak i czy in n y , p o trafi p o k azać g es t, jeś li d o cen i
p o ś więcen ie o ch ro n iarza.
J ed ziemy mik ro b u s em p rzez n ad mo rs k i k u ro rt Netan ja. Za ch wilę s mu k łe wieże
lu k s u s o wy ch ap artamen to wcó w zo s tan ą z ty łu i p o mk n iemy d ro g ą w s tro n ę cen tru m
s zk o len io weg o Win g ate. J es t n as k ilk u n as tu , p rzy jech aliś my n a s zk o len ie VIP Clo s e
Pro tectio n , czy li mo rd erczy tren in g d la o s ó b , k tó ry m marzy s ię k ariera o ch ro n iarza
VIP-ó w w n ajb ard ziej n ieb ezp ieczn y ch reg io n ach ś wiata. Zab ezp ieczan ie wizy ty
min is tra s p raw zag ran iczn y ch w Afg an is tan ie czy p rezes a międ zy n aro d o weg o
k o n cern u w Irak u – o to u k o ro n o wan ie k ariery „g o ry la” z n ajlep s zy mi p ap ierami d o
tej ro b o ty . A tak ie g waran tu je k u rs o rg an izo wan y p rzez Krav M ag a Glo b al (KM G) –
firmę s two rzo n ą p rzez Ey ala Yan ilo v a, mis trza izraels k ieg o wo js k o weg o s y s temu
walk i wręcz. Ey al b y ł u czn iem i p ierws zy m as y s ten tem twó rcy k rav mag i Imi
Lich ten feld a, s am miał tak że o g ro mn y wp ły w n a to , jak ó w s y s tem wy g ląd a d zis iaj.
KM G, d ziałająca n a cały m ś wiecie, s zk o li ty ch , k tó rzy mu s zą u mieć walczy ć –
i wręcz, i z u d ziałem b ro n i p aln ej. Dlateg o s zk o len ia p ro wad zo n e s ą n ie ty lk o p rzez
ek s p ertó w k rav mag i, lecz tak że p rzez in s tru k to ró w s trzeleck ich , wy wo d zący ch s ię
z izraels k ich s łu żb s p ecjaln y ch i s p ecó w o d wielu in n y ch d zied zin .
Na k u rs VIP Clo s e Pro tectio n p rzejeżd żają zres ztą n ie ty lk o p rzy s zli ag en ci
o ch ro n y , ale tak że ch ętn i d o p racy w tzw. p ry watn y ch armiach , jak Xe Serv ices
(d awn e Black water) czy Dy n Co rp In tern atio n al, o raz fu n k cjo n ariu s ze p ań s two wy ch
s łu żb mu n d u ro wy ch – p o licjan ci i żo łn ierze. J a jad ę z n imi jak o d zien n ik arz, k tó ry
ma o p is ać, n a czy m p o leg a tak ie s zk o len ie, p rzy czy m jes tem zmu s zo n y d o czy n n eg o
u czes tn ictwa w zajęciach .
– Po co mi to ? – zap y tałem n a s amy m p o czątk u Ey ala Yan ilo v a. – Przecież
wy s tarczy , że b ęd ę fo to g rafo wał k u rs an tó w i ro zmawiał z n imi o ich wrażen iach .
– Nie – p ad ła o d p o wied ź. – J eś li ch ces z zro zu mieć, n a czy m p o leg a to , o czy m
zamierzas z p is ać, jak s zk o li s ię s łu żb y , mu s is z p rzez to p rzejś ć.
Ba, ale co jes zcze b ęd ę mu s iał p o ś więcić, ab y zd o b y ć tę wied zę? Pó k i co mam
s p u ch n ięty i n ieru ch o my p alec ws k azu jący p rawej ręk i. Po p rzed n ieg o d n ia
ćwiczy liś my o b ezwład n ian ie p rzeciwn ik a u zb ro jo n eg o w p is to let i ja, n iezg o d n ie
z reg u łami g ry , trzy małem p alec w o s ło n ie s p u s tu . Gd y His zp an M an o lo wy s zarp n ął
mi b ro ń z ręk i, w p alcu co ś „s trzeliło ”. No tak , ale ci, k tó rzy p o s łu g u ją s ię p ió rem,
n ie zaws ze wied zą, jak i p o co trzy mać b ro ń . M o że to i lep iej?
Do jeżd żamy n a miejs ce – d zis iejs ze zajęcia u czes tn icy k u rs u zap amiętają n a
d łu g o : ewak u acja ran n eg o (b ąd ź zab iteg o ) z p o la walk i. Ten , k to n ig d y n ie miał
o k azji p o d n o s zen ia z ziemi, a n as tęp n ie tran s p o rto wan ia n a s wy ch b ark ach p artn era,
n ie wy o b raża s o b ie, jak tru d n e to zad an ie. Pó ł b ied y , jeś li p artn er n ależy d o o s ó b
s zczu p ły ch i mamy g o p rzen ieś ć ty lk o jed en raz. Go rzej, jeś li waży o wiele więcej o d
n as , a ćwiczen ie – ro zmaite jeg o warian ty – n ależy p o wtó rzy ć s to k ro tn ie. I to w tak im
temp ie, jak b y rzecz d ziała s ię p o d o s trzałem. Dlateg o p rzerwa w s zk o len iu , p o d czas
k tó rej k u rs an ci mu s zą o d zy s k ać jas n o ś ć s p o jrzen ia i reg u larn y o d d ech , trwa
wy jątk o wo d łu g o , mam więc czas , żeb y p o ro zmawiać z Ey alem o h is to rii k rav mag i
i jeg o związk ach z leg en d ą izraels k ich s łu żb – Imre Lich ten feld em.

***
Na s zk o len ie d o Izraela Yan ilo v zap ro s ił mn ie p o d czas wy wiad u , k tó ry jak iś czas
wcześ n iej u d ało mi s ię z n im p rzep ro wad zić d la mag azy n u „Fo cu s Śled czy ”.
In teres o wało mn ie, czy izraels k ie – i n ie ty lk o – s łu żb y s zk o lą s wy ch
fu n k cjo n ariu s zy w s ły n n y m izraels k im s y s temie walk i. M o men t d o ro zmo wy b y ł
b ard zo d o b ry – g o d zin n a p rzerwa w s zk o len iu fu n k cjo n ariu s zy s łu żb s p ecjaln y ch ,
p o licji i wo js k a, zo rg an izo wan y m p rzez KM G w czes k iej Prad ze. Zan im jed n ak
p o ch y liliś my s ię n ad d y k tafo n em, wcześ n iej s p ęd ziłem k ilk a g o d zin n a ćwiczen iach
elimin o wan ia zag ro żen ia terro ry s ty czn eg o w p o mies zczen iach zamk n ięty ch . W ro lę
s ied lis k a p rzes tęp có w wcieliła s ię p ięk n a s eces y jn a k amien ica, o to czo n a
imp o n u jący m p ark iem. Nawias em mó wiąc, p ięk n a b y ła jed y n ie n a zewn ątrz –
w ś ro d k u b ard ziej p rzy p o min ała g ro żący zawalen iem s q u at n iż s y mb o l
mies zczań s k ieg o lu k s u s u . W k ażd y m razie p o licja mu s iała wy d ać p o zwo len ie n a
wy k o rzy s tan ie k amien icy d o celó w tren in g o wy ch . Z p ewn o ś cią n iejed n emu
u czes tn ik o wi s zk o len ia, wb ieg ającemu p o s ch o d ach n a g ó rn e p iętra, p rzes zło p rzez
my ś l, że cała ta b u d o wlan a k o n s tru k cja za ch wilę s ię zawali. A jed n ak wy trzy mała.
Tak s ię zło ży ło , że z Ey alem Yan ilo v em ro zmawiałem w k ilk a d n i p o in n y m
wy wiad zie, jak ieg o u d zielił mi p ewien ag en t p o ls k ich s łu żb s p ecjaln y ch . Zap y tałem
g o wó wczas , czy w jeg o s zk o len iu k ład zio n o d u ży n acis k n a p rzy g o to wan ie
fizy czn e, w ty m n a tren in g s ztu k walk i. Od p o wied ział mi, że w tej ro b o cie in telek t
jes t o wiele ważn iejs zy o d u miejętn o ś ci walk i wręcz. Tej d ru g iej, p o d czas s zk o leń ,
n ie p o ś więca s ię zb y t d u żo u wag i. Ciek awiło mn ie, czy Yan ilo v p o twierd zi tę teo rię.
Ty mczas em s ły n n y izraels k i in s tru k to r p o p ro s ił mn ie o p o wtó rzen ie p y tan ia, jak b y
n ie b y ł p ewien , czy d o b rze je zro zu miał. „Nap rawd ę p o wied ział ci, że s y s temy walk i
n ie s ą ważn e?” – zap y tał, p o czy m zap ewn ił, że ag en ci M o s s ad u i Aman u mają
o b o wiązek ciąg łeg o p o d n o s zen ia s wo jej s p rawn o ś ci fizy czn ej o raz zn ajo mo ś ci
wo js k o wy ch s y s temó w walk i wręcz.
– Nie wy o b rażam s o b ie, żeb y fu n k cjo n ariu s z jak iejk o lwiek izraels k iej s łu żb y
s p ecjaln ej b y ł n iep rzy g o to wan y w ty m zak res ie – p o wied ział, k ręcąc g ło wą,
i n aty ch mias t d o d ał: – Nas i ag en ci p ro wad zą n ieb ezp ieczn ą g rę, p ró b u jąc p rzen ik ać
d o ś ro d o wis k związan y ch z p ales ty ń s k imi ek s tremis tami. Żeb y ro b ić to s k u teczn ie,
mu s zą d y s p o n o wać s iecią in fo rmato ró w wś ró d lu d n o ś ci p ales ty ń s k iej. Gen eraln ie ta
ws p ó łp raca p rzy n o s i o wo ce, ale p rzecież n ig d y n ie wiad o mo , n a ile in fo rmato r jes t
lo jaln y wo b ec n as ; czy n ie g ra n a d wa fro n ty . Pewien mó j k u rs an t, fu n k cjo n ariu s z
s łu żb , miał s k o n tak to wać in fo rmato ra z o ficerem wy wiad u . Gd y zn aleźli s ię w tró jk ę
w s amo ch o d zie, Pales ty ń czy k n ag le wy ciąg n ął n ó ż i zaczął n im d źg ać o ficera. Ty lk o
zn ajo mo ś ć k rav mag i u rato wała mo jemu k u rs an to wi ży cie, ag res o ra u d ało s ię
zn eu tralizo wać.
Z tą arg u men tacją tru d n o s ię n ie zg o d zić, ch o ć p rzy k ład p o d an y p rzez Ey ala
Yan ilo v a jes t d o ś ć ek s tremaln y i raczej n ie d o ty czy n a p rzy k ład ag en tó w
d ziałający ch p o d p rzy k ry ciem (a p o ls k i ag en t, z k tó ry m p rzep ro wad załem wy wiad ,
n ależał d o tej właś n ie k ateg o rii). Ci z reg u ły n ie s ą n arażen i n a p o d o b n y atak –
o s tateczn ie o d g ry wają ro lę zau fan eg o czło n k a p en etro wan ej g ru p y i n ie to czą z jej
czło n k ami walk n a p ięś ci. Dzielę s ię s wy mi wątp liwo ś ciami z Ey alem, ale ten
zd ecy d o wan ie o d rzu ca p o my s ł d zielen ia s łu żb n a te mn iej i b ard ziej b ezp ieczn e.
Ows zem, d o s tru k tu r wro g a n ie p rzen ik a s ię za p o mo cą p ięś ci, lecz ag en t mu s i b y ć
p rzy g o to wan y n a k ażd ą o k o liczn o ś ć – zn ajo mo ś ć realió w s p o łeczn o -p o lity czn y ch ,
języ k a czy o b y czajó w in teres u jącej g o g ru p y to jed n o , a s p rawn o ś ć i u miejętn o ś ć
p o d jęcia walk i wręcz to d ru g a s p rawa. Nie ws p o min ając o k o n ieczn o ś ci
p erfek cy jn eg o p o s łu g iwan ia s ię b ro n ią p aln ą i b iałą (n ó ż, s ap erk a) – to jes t p o za
d y s k u s ją. Nawet jeś li więk s zo ś ć ag en tó w s p ecjaln y ch w ciąg u całej s wej k ariery
n ig d y n ie ma o k azji wy k o rzy s tać b o k s ers k ich czy zap aś n iczy ch u miejętn o ś ci.
Ch o ciaż ak u rat w Izraelu u miejętn o ś ci te – p rzy n ajmn iej h ip o tety czn ie – p rzy d ają
s ię częś ciej n iż w in n y ch k rajach .
In n a s p rawa, że wo js k o we s y s temy walk i wręcz, w ty m ró wn ież k rav mag a, to n ie
ty lk o wy p ro wad zan ie i b lo k o wan ie cio s ó w. To tak że, a mo że p rzed e ws zy s tk im,
u miejętn o ś ć o d p o wied n ieg o zach o wy wan ia s ię w s y tu acjach s tres o wy ch . Ćwiczący
tę d y s cy p lin ę mu s i b y ć zaws ze g o to wy d o o d p arcia atak u , n ie ty lk o wo b ec jeg o
o s o b y , lecz tak że in n y ch . A to wy mag a s iły i tech n ik i, ale ró wn ież o d wag i
i d etermin acji. Czło wiek , k tó ry d ecy d u je s ię n a p o d jęcie walk i, mu s i p o k o n ać s wó j
s trach i s wo je s łab o ś ci. Po d ejmu je wy zwan ie i wie, że n ie s to i n a p rzeg ran ej p o zy cji.
J ed n ak mięś n ie to n ie ws zy s tk o . J ak p o d k reś la Ey al, ró wn ie ważn a jes t zd o ln o ś ć
d o realis ty czn ej o cen y s y tu acji i zmy s ł s amo zach o wawczy . J eś li is tn ieje mo żliwo ś ć
zażeg n an ia k o n flik tu meto d ami p s y ch o lo g iczn y mi – o d n eg o cjacji p o wzb u d zen ie
res p ek tu czy wręcz s trach u p rzeciwn ik a – trzeb a z n iej k o rzy s tać. J eżeli
z b ły s k awiczn eg o o s zaco wan ia s y tu acji wy n ik a, że lep iej o p u ś cić miejs ce zd arzen ia,
to też n ie ma co o d s tawiać b o h atera. Przecież ży cie jes t n ajważn iejs ze. Czas ami
wy s tarczy p rzerwać atak p rzeciwn ik a jak imś celn y m cio s em i s zy b k o s ię „u lo tn ić”.
Po co n arażać s ię n a k o lejn e n ieb ezp ieczeń s two ? Krav mag a u czy właś ciwej
id en ty fik acji zag ro żen ia. Ag en t mu s i o b s erwo wać k ażd y ru ch ag res o ra – czy ju ż
zacis n ął p ięś ci, czy p rzy jął p o s tawę walk i. Czy u czy n ił to ś wiad o mie, czy też jeg o
zach o wan iem s teru je p o d ś wiad o mo ś ć. A to p rzy d aje s ię w zu p ełn ie n ieo czek iwan y ch
mo men tach , tak że w ży ciu p ry watn y m lu b b izn es o wy m – n ie ty lk o n a p o lu walk i.
– Krav mag a b ard zo ró żn i s ię o d teg o , co p o czątk o wo o fero wał s wy m u czn io m
Lich ten feld – zap ewn ia s zef KM G. – Krav mag a ewo lu o wała tak że p o jeg o ś mierci,
s tając s ię atrak cy jn y m, z p u n k tu wid zen ia ch o ćb y wo js k o wy ch d o wó d có w,
s y s temem s amo o b ro n y .

***

Imre Lich ten feld , zn an y tak że jak o Sd e-Or, u ro d ził s ię w 1 9 1 0 ro k u w Braty s ławie
(Pres zb u rg u ), czy li n a ziemiach mo n arch ii au s tro -węg iers k iej. J ak o że mias to to
fo rmaln ie n ależało d o Węg ier, p o d ziś d zień s p o ty k a s ię in fo rmację, że k rav mag a
jes t s y s temem izraels k o -węg iers k im. Imre o d d zieciń s twa in teres o wał s ię s p o rtami
walk i – p o czątk o wo u p rawiał je w k lu b ie o jca „Herk u les ”, zres ztą z s u k ces ami, zo s tał
n awet mis trzem Sło wacji w zap as ach .
Lata trzy d zies te XX wiek u to czas wzro s tu n as tro jó w fas zy s to ws k ich
i an ty s emick ich w wielu k rajach Eu ro p y . Atak i n a Ży d ó w n ie o min ęły Braty s ławy –
b ru n atn e b o jó wk i n ap ad ały n a mło d y ch wy zn awcó w relig ii mo jżes zo wej
i p o k azy wały im, k to teraz rząd zi. Ale Lich ten feld n ie zamierzał d o s tawać p o g ło wie
– wy g rał k ilk a s tarć z p rzeciwn ik ami, s tając s ię b o ży s zczem s wy ch ro d ak ó w. Wk ró tce
zaczął o rg an izo wać s amo o b ro n ę i s zk o lić Ży d ó w w zak res ie walk i wręcz. Oczy wiś cie
wted y n ie b y ło jes zcze mo wy o Krav M ad ze, a jed y n ie o d o ś ć s k u teczn ej k o mp ilacji
ró żn y ch s ztu k walk i. Od b o k s u p o ju its u . Gd y wy b u ch ła d ru g a wo jn a ś wiato wa,
s ława Imre d o tarła tak że d o Niemcó w. Ży d em, k tó ry wraz z p rzy jació łmi, s k u teczn ie
b ro n ił s wej d zieln icy , zain teres o wało s ię g es tap o . Lich ten feld mu s iał u ciek ać, b o
in aczej s k o ń czy łb y w o b o zie k o n cen tracy jn y m.
W 1 9 4 0 ro k u zn alazł s ię w Pales ty n ie, g d zie d o jrzewała id ea s two rzen ia p ań s twa
Izrael. Po ws tawały tam wó wczas ro zmaite fo rmacje p aramilitarn e, p o wo łan e d o
ws p ó łp racy z ó wczes n y mi ad min is trato rami ty ch teren ó w. Pales ty n a wch o d ziła
wted y w zak res tak zwan eg o M an d atu Bry ty js k ieg o . M ó wiąc k ró tk o , Lo n d y n p rzejął
te ziemie o d Tu rk ó w, k tó rzy p o k lęs ce Imp eriu m Os mań s k ieg o w p ierws zej wo jn ie
ś wiato wej u tracili wiele s wy ch tery to rió w. Wied ząc więc, że to o d Bry ty jczy k ó w
zależy ich b y ć alb o n ie b y ć, Ży d zi ś ciś le z n imi ws p ó łp raco wali, licząc n a p o p arcie
p rzez Zjed n o czo n e Kró les two s wy ch d ążeń d o u two rzen ia n iezależn eg o p ań s twa.
 Najwięk s zą s iłą militarn ą Ży d ó w b y ła Hag an a (p o h eb rajs k u – o b ro n a),
o rg an izacja, s tan o wiąca zaczy n p rzy s zły ch s ił zb ro jn y ch . W 1 9 4 1 ro k u Bry ty jczy cy
zg o d zili s ię n a u two rzen ie w jej ramach jed n o s tk i s p ecjaln ej, k tó ra o trzy mała n azwę
Palmach (Plu g o t M ah atz, czy li p lu to n u d erzen io wy ). Po czątk o wo Palmach miał s ię
s k ład ać z ty s iąca k o man d o s ó w, jed n ak wy s zk o lo n o ich trzy razy ty le. Imi
Lich ten feld zo s tał jed n y m z in s tru k to ró w tej jed n o s tk i. To o n p o k azał p rzy s zły m
k o man d o s o m, jak k o rzy s tać z rąk w k o n fro n tacji z p rzeciwn ik iem. Swó j s y s tem
o k reś lał mian em „p ap am” (s k ró t o d h eb rajs k ieg o krav panim l’panim, czy li walk a wręcz).
Pap am o d k rav mag i d zielił ju ż ty lk o k ro k ...

Szk o len ie k o man d o s ó w b y ło b ard zo ws zech s tro n n e: o p ró cz walk i wręcz mu s ieli

d o s k o n ale o p an o wać s ztu k ę p o s łu g iwan ia s ię b ro n ią (g łó wn ie k ró tk ą o raz
s n ajp ers k ą), u d zielan ia p ierws zej p o mo cy , o b s łu g i s p rzętu rad io teleg raficzn eg o o raz
mó wien ia w języ k u p rzeciwn ik a. Zad an iem Palmach u b y ły ak cje s ab o tażo we,
p rzy g o to wu jące militarn e o p eracje Bry ty jczy k ó w – g łó wn ie w Sy rii i w Lib an ie.
W p ierws zy ch mies iącach p o wo jn ie Hag an a wy s tąp iła p rzeciwk o Bry ty jczy k o m
i wch ło n ęła ru ch y p rzeciwn e n ad zo ro wi Lo n d y n u n ad Pales ty n ą. W p aźd ziern ik u
1 9 5 4 ro k u o d d ział s p ecjaln y Hag an y , p o d d o wó d ztwem p rzy s złeg o p remiera Icch ak a
Rab in a, zaatak o wał b ry ty js k i o b ó z d la ży d o ws k ich imig ran tó w. Uwo ln io n o wó wczas
p o n ad d wieś cie o s ó b .
Nap ięcie międ zy Bry ty jczy k ami a Ży d ami zaczęło n aras tać ju ż w czas ie d ru g iej
wo jn y ś wiato wej. W p aźd ziern ik u 1 9 4 4 ro k u w Kairze zo s tał zas trzelo n y b ry ty js k i
s ek retarz s tan u , wy s łan n ik rząd u n a Blis k i Ws ch ó d , lo rd Walter Gu in n es s M o y n e.
Zg ład zili g o zamach o wcy z u ltran acjo n alis ty czn ej o rg an izacji s y jo n is ty czn ej Leh i:
Ely ah u Bet-Zu ri i Ely ah u Han ik . M iał to b y ć o d wet za p o lity k ę rep res ji wo b ec
ży d o ws k ich imig ran tó w (lo rd M o y n e n iech ętn ie o d n o s ił s ię d o ich o s ad n ictwa
w Pales ty n ie). M y Po lacy mamy p rawo n ieco in aczej o cen iać M o y n e’a. Ów
k o n s erwaty wn y p o lity k w 1 9 3 9 ro k u zo s tał p rezes em Po lis h Relief Fu n d ,
o rg an izacji ws p ierającej walk ę Po lak ó w z III Rzes zą, p rzek azał n awet p o ls k im
o ficero m s wó j d o m p rzy Gro s v en o r Place 1 1 , n a ty łach Pałacu Bu ck in g h am. Warto
o ty m p amiętać, ch o ć to ju ż zu p ełn ie in n y temat.
Leh i (Lo h amei Heru t Is rael, czy li b o jo wn icy o wo ln o ś ć Izraela), o rg an izacja
s two rzo n a p rzez s y jo n is tę Av rama Stern a, p rzez Bry ty jczy k ó w u ważan a b y ła za g ru p ę
terro ry s ty czn ą, n ato mias t d la Ży d ó w s tała s ię leg en d ą. Po wo jn ie wład ze Izraela
amn es tio n o wały ws zy s tk ich jej czło n k ó w, w ty m jed n eg o z d o wó d có w, p rzy s złeg o
p rawico weg o p remiera, Icch ak a Szamira.
Wró ćmy jed n ak d o Lich ten feld a. Su k ces y w s zk o len iu jed n o s tek Hag an y
s p rawiły , że p o 1 9 4 8 ro k u s zefo s two Sił Ob ro n n y ch Izraela p o s tan o wiło mian o wać
g o n aczeln y m in s tru k to rem ro zwo ju fizy czn eg o i walk i wręcz. Pełn ił tę fu n k cję p rzez
d wad zieś cia lat. Ok azu je s ię, że p rzy s łu ży ł s ię n ie ty lk o wo js k u .
– Czy wies z, że Imi p rzy g o to wy wał ag en tó w M o s s ad u , k tó rzy u p ro wad zili Ad o lfa
Eich man n a? – Ey al Yan ilo v s ły s zał o ty m o d s ameg o Lich ten feld a, ale n ie zn a
s zczeg ó łó w teg o s zk o len ia. W Izraelu p an u je n iewzru s zo n a zas ad a, że o s o b y
zaan g ażo wan e w o p eracje s p ecjaln e – a tak ą z p ewn o ś cią b y ło p o rwan ie w Arg en ty n ie
Obersturmbannführera SS o d p o wied zialn eg o za „o s tateczn e ro związan ie k wes tii
ży d o ws k iej” – n ie ro zmawiają o n ich z p o s tro n n y mi. To mu s i p o zo s tać tajemn icą.
I n awet jeś li med ia d o k o p ią s ię d o s zczeg ó łó w jak iejś s p ek tak u larn ej ak cji, to n ig d y
n ie wiad o mo , czy n ie ch o d zi o wers ję s two rzo n ą n a p o trzeb y d zien n ik arzy .
Z p ewn o ś cią s ą to in fo rmacje, k tó ry ch u jawn ien ie n ie czy n i s zk o d y s łu żb o m
s p ecjaln y m.
Rewelacje Yan ilo v a zd ają s ię w jak imś s to p n iu p o twierd zać relacje s ameg o Petera
Zv i M alk in a. To właś n ie o n w s en s ie jak n ajb ard ziej d o s ło wn y m zatrzy mał
Eich man n a (vel Ricard o Klemen ta), p o walając g o wieczo rem 1 1 maja 1 9 6 0 ro k u n a
ziemię i u n ieru ch amiając zap aś n iczy m ch wy tem.
M alk in a p o zn ałem o s o b iś cie w 2 0 0 4 ro k u . Przy jech ał d o Wars zawy n a p ro mo cję
s wo jej k s iążk i Schwytałem Eichmanna, n ap is an ej ws p ó ln ie z Harry m Stein em. W Teatrze
Ży d o ws k im miałem o k azję p o ro zmawiać z n im w cztery o czy o tej jed n ej
z n ajs ły n n iejs zy ch o p eracji M o s s ad u . Zap ewn iał mn ie wó wczas , że b y ł d o s k o n ale
p rzy g o to wan y d o ak cji i n ie o b awiał s ię s tarcia z Eich man n em czy jeg o
ewen tu aln y mi o ch ro n iarzami (k tó ry ch , jak s ię o k azało , Eich man n n ie miał).
J ed n ak wó wczas n ie p rzy s zło mi d o g ło wy , ab y zap y tać M alk in a o s zk o len ie p o d
o k iem Imieg o Lich ten feld a. Do p iero p o k ilk u latach p rzy p o mn iałem s o b ie frag men t
ws p o mn ian ej k s iążk i, o p is u jący p rzy g o to wan ia d o ak cji w Bu en o s Aires .

Wy k o n y wałem n a s ali g imn as ty czn ej k ark o ło mn e ćwiczen ia s iło we i n a

reflek s . Tren o wałem też w rzeczy wis ty ch waru n k ach , n iemal o b s es y jn ie
s tarając s ię zas k o czy ć k ażd eg o z k o leg ó w, czy m zas łu ży łem s o b ie n a o p in ię
n iep rzewid y waln eg o wariata. Gd y k tó ry ś z n ich – n ie mając p o jęcia, że s zy k u ję
s ię n a n ieg o – s p acero wał p o k o ry tarzu lu b wy ch o d ził zza węg ła zaczy tan y
w rap o rcie, zn ien ack a rzu całem s ię n a n ieg o i p rzerażo n eg o d u s iłem. Ko b iety
 n ad awały s ię d o tren o wan ia u ś cis k u , k tó ry u n iemo żliwiał wy d o b y cie
jak ieg o k o lwiek d źwięk u , a p rzy ty m b y ł z g ru n tu n iewin n y . Na mężczy zn ach –
im więk s zy ch , ty m lep iej – wp rawiałem s ię w zak ład an iu ch wy tu
u n ieru ch amiająceg o * .

Ten tren in g p rzy d ał s ię w czas ie ak cji, zb ro d n iarz wo jen n y fak ty czn ie zo s tał
u n ieru ch o mio n y , a z jeg o g ard ła wy d o b y ł s ię jed y n ie – jak to o k reś lił M alk in –
„p rzen ik liwy k rzy k zwierzęcia s ch wy tan eg o w s ieć”.
Gd zież tu Imi Lich ten feld ? – s p y ta k to ś . Fak ty czn ie, n azwis k o twó rcy k rav mag i
n ie p ad a, ale s u p erag en t we ws tęp ie d o s wej k s iążk i wy raźn ie zazn aczy ł, że n ie
zamierza u jawn iać p ers o n alió w s wy ch ws p ó łp raco wn ik ó w, o p ró cz ó wczes n eg o s zefa
M o s s ad u Is s era Harela, k tó ry b y ł p o s tacią d o b rze zn an ą. Po d in n y m n azwis k iem
wy s tęp u je n a p rzy k ład d o wo d zący ak cją n a miejs cu Rafi Eitan . Tru d n o s ię zres ztą
d ziwić, że ws zy s tk ie p rzy g o to wan ia d o o p eracji p o jman ia Eich man n a – n ie ty lk o te
z zak res u walk i wręcz – p o zo s tały s łu żb o wą tajemn icą jej u czes tn ik ó w.

Po tej jed n ej z n ajs ły n n iejs zy ch o p eracji M o s s ad u p o zo s tała o s o b liwa p amiątk a –

o d lan e w b rązie ręk awiczk i, w k tó ry ch M alk in p o walił n a ziemię Eich man n a. W 2 0 1 1
ro k u p rzy leciały z No weg o J o rk u d o J ero zo limy , g d zie s tały s ię cen traln y m p u n k tem
wy s tawy w Kn es ecie, p o ś więco n ej p o lo wan iu n a zb ro d n iarza.
Perfek cy jn ie p rzep ro wad zo n e p o rwan ie b y ło k o lejn y m s zczeb lem k ariery
M alk in a, k tó ry n as tęp n ie zo s tał s zefem wy d ziału o p eracji s p ecjaln y ch M o s s ad u .
Zmarły w 2 0 0 6 ro k u ag en t u ważan y jes t – zres ztą o b o k Lich ten feld a – za jed n ą
z n ajważn iejs zy ch p o s taci izraels k ich s łu żb .

***

Po zak o ń czen iu d ru g iej wo jn y ś wiato wej i p o ws tan iu p ań s twa Izrael Imi Lich ten feld
n ad al s zk o lił s łu żb y s p ecjaln e, cały czas mo d y fik u jąc s wó j s y s tem walk i wręcz – n a
b ieżąco ś led ził ws zy s tk ie n o win k i i b rał z n ich to , co jeg o zd an iem b y ło n ajb ard ziej
s k u teczn e. Dla armii p raco wał d o 1 9 6 4 ro k u . Po tem p rzes zed ł n a emery tu rę, o s iad ł
w Netan ji i zało ży ł s zk o łę k rav mag i. J es zcze p rzez k ilk an aś cie lat p ro wad ził k u rs y
d la mu n d u ro wy ch , wk ró tce jed n ak tą s ztu k ą walk i zain teres o wali s ię tak że cy wile,
k tó rzy n ie czu li s ię b ezp ieczn ie n a u licach izraels k ich mias t.
 – By ć mo że g d y b y m n ie p o ch o d ził z Netan ji, n ig d y n ie p rzy s zło b y mi d o g ło wy ,
ab y zająć s ię k rav mag ą – mó wi Ey al Yan ilo v .
Na mo je p y tan ie, co ma z ty m ws p ó ln eg o o wo n ad mo rs k ie mias to , wy jaś n ia:
– Netan ja to jed n o z n ajb ard ziej n ieb ezp ieczn y ch mias t w Izraelu . Ale n ie ch o d zi
tu o zag ro żen ia wy n ik ające z k o n flik tu Ży d ó w z Pales ty ń czy k ami, lecz o co ś
zu p ełn ie in n eg o .
Otó ż Netan ja to mias to g an g s teró w, k tó reg o p rzes tęp czą h is to rię p is ały d wie
mafijn e familie: Ab u tb u l i Sh irazi. Ich wo jn a to czy ła s ię zres ztą n ie ty lk o w ty m
p o p u larn y m k u ro rcie n ad M o rzem Śró d ziemn y m, ale tak że w in n y ch k rajach , ró wn ież
w Eu ro p ie. Na p rzeło mie lat s ied emd zies iąty ch i o s iemd zies iąty ch p o Netan ji
k rąży ły g ru p k i ag res y wn ej mło d zieży , k tó re terro ry zo wały mias to i w więk s zo ś ci
p rzy p ad k ó w b y ły związan e z jed n ą z mafijn y ch ro d zin . Nawet jeś li ty lk o as p iro wały
d o tak iej p rzy n ależn o ś ci, to ro b iły tak i s zu m, jak b y s tała za n imi p o tęg a
p rzes tęp czej o rg an izacji. Ten , k to n ie ch ciał s tać s ię o fiarą ag res ji, mu s iał n au czy ć
s ię b ić.
Kto ś p o wie: p rzecież g an g s terzy n ie u ży wają p ięś ci ty lk o p is to letó w. Na co k o mu
walk a wręcz, g d y p rzeciwn ik ma b ro ń ? Po p ierws ze, n ie k ażd y n ap as tn ik s ięg a p o
b ro ń (n ie ws zy s cy ją zres ztą mają) i n ie k ażd y , d ek laru jący s ię jak o b an d y ta, o d razu
s trzela. Ku le trzeb a o s zczęd zać – jeś li g an g ch ce u d o wo d n ić s wą s iłę (n a p rzy k ład
p rzy „b ran iu p o d p rzy mu s o wą o ch ro n ę” lo k alu g as tro n o miczn eg o ), n ajp ierw
k o rzy s ta z p ięś ci. Wted y mo żn a s ię p rzeciws tawić. Po d ru g ie zaś , k rav mag a o d lat
czterd zies ty ch p rzes zła d łu g ą ewo lu cję – jeś li miała b y ć u ży teczn a d la izraels k ich
k o man d o s ó w czy fu n k cjo n ariu s zy p o licy jn y ch jed n o s tek s p ecjaln y ch , n ależało
d o d ać elemen ty o b ro n y p rzed u zb ro jo n y m p rzeciwn ik iem.
– Gd y zaczy n ałem mo ją zn ajo mo ś ć z Imim, a b y ło to w latach s ied emd zies iąty ch
– p o wie mi Ey al Yan ilo v – k rav mag a s tan o wiła k o n g lo merat ró żn y ch s ty ló w i n ie
wy g ląd ała jes zcze tak jak d zis iaj. Bard zo p rzy k ład ałem s ię d o tren in g ó w p o d o k iem
Lich ten feld a, a z czas em zacząłem d zielić s ię z n im s wo imi u wag ami d o ty czący mi
jeg o s y s temu walk i wręcz. Od 1 9 7 6 ro k u s p ęd załem z n im k ażd y d zień i p o wo li
zaczy n ałem g o trak to wać jak k o g o ś z ro d zin y , k o g o ś b ard zo ważn eg o . Cztery lata
p ó źn iej b y łem ju ż w s tan ie zas tęp o wać g o w ro li in s tru k to ra, g d y ak u rat n ie mó g ł
p ro wad zić zajęć.
W 1 9 8 1 ro k u k ilk u p rzed s tawicieli s zk o ły Lich ten feld a, z n im s amy m n a czele,
wy b rało s ię d o Stan ó w Zjed n o czo n y ch , b y zap rezen to wać tamtejs zej s p o łeczn o ś ci
ży d o ws k iej k rav mag ę w n ajlep s zy m wy d an iu . Lich ten feld miał wó wczas
s ied emd zies iąt jed en lat, zaś Ey al d wad zieś cia cztery . To wted y s ęd ziwy twó rca KM
p o s tan o wił n amaś cić Yan ilo v a n a s weg o n as tęp cę – k o g o ś , k to n ie ty lk o p o p ro wad zi
zajęcia czy s tan ie n a czele o rg an izacji zajmu jącej s ię p ro mo cją tej d y s cy p lin y , ale
tak że b ęd zie ją n ad al ro zwijał.
– Imi wy p raco wał zas ad y k rav mag i, ale tech n ik a b y ła d alek a o d id eału –
o p o wiad a d alej Yan ilo v . – J a n ato mias t b ard zo in teres o wałem s ię zag ad n ien iami
b io mech an ik i i p o s tan o wiłem wy k o rzy s tać ją w p racy p rzy u d o s k o n alan iu s y s temu .
J eś li w s p o rcie rzeczą ab s o lu tn ie p o d s tawo wą jes t p rawid ło wy ru ch zawo d n ik a, to
o d p o wiad a za n ieg o właś n ie b io mech an ik a. Stu d io wałem jej zas ad y , o p raco wu jąc
ch o ćb y ro zg rzewk ę k rav era, d zięk i k tó rej jeg o tren in g jes t o wiele b ard ziej
efek ty wn y , n iż g d y b y ro zg rzewał s ię wed łu g amato rs k ieg o „wid zi mi s ię”. To
b io mech an ik a p o zwala zro zu mieć zależn o ś ci p o międ zy g ru p ami mięś n io wy mi czy
elemen tami u k ład u s zk ieleto weg o . Nawet d o s k o n ale wy s zk o lo n y k o man d o s n ie
wy k o n a tru d n eg o zad an ia, jeś li o rg an izm o d mó wi mu p o s łu s zeń s twa. Po czątk o wo
wp ro wad załem jed y n ie d ro b n e k o rek ty d o d zieła Lich ten feld a, ale z czas em zmian y
s tawały s ię co raz b ard ziej zn aczące. W latach o s iemd zies iąty ch n ap is ałem n awet
p ierws zy p o d ręczn ik d la ad ep tó w k rav mag i. Ob ecn ie n as z s y s tem ma trzy wers je: d la
cy wiló w, czy li s amo o b ro n a, d la s łu żb p o licy jn y ch o raz d la wo js k a. Wb rew p o zo ro m
te d wie o s tatn ie wers je zn aczn ie s ię międ zy s o b ą ró żn ią. O ile b o wiem p o licjan t czy
o ch ro n iarz ma za zad an ie o b ezwład n ien ie p rzeciwn ik a, zało żen ie mu k ajd an ek
i d o p ro wad zen ie p rzed o b licze wy miaru s p rawied liwo ś ci, o ty le żo łn ierz mu s i
p o rad zić s o b ie w b ezp o ś red n im s tarciu z o s o b ą o p o d o b n y ch u miejętn o ś ciach ,
częs to u zb ro jo n ą w n ó ż lu b b ag n et. Tu n ie b ęd zie o b ezwład n ian ia i ares zto wan ia –
g ra to czy s ię o ży cie.

Krav mag a s tała s ię to warem ek s p o rto wy m. Dwie armie – h o len d ers k a i s in g ap u rs k a

o raz an ty terro ry ś ci z Ho n g k o n g u u zn ali KM za s wó j p o d s tawo wy s y s tem s zk o len ia.
In n i o ficjaln ie k o rzy s tają z n ieg o wy b ió rczo , ale n ik t n ie mo że zab ro n ić o ficero m
czy ag en to m n au k i „p o g o d zin ach ” n a włas n ą ręk ę.
Dziś izraels k i s y s tem walk i w b ezp o ś red n im k o n tak cie jes t jed n y m ze zn ak ó w
firmo wy ch ws p ó łczes n eg o p ań s twa Dawid a. Nawias em mó wiąc, g d y b y b ib lijn y
p as terz Dawid , s tający w ś mierteln y m p o jed y n k u n ap rzeciwk o filis ty ń s k ieg o h ero s a
Go liata, zn ał s y s tem Lich ten feld a i Yan ilo v a, n ie mu s iałb y s ię u ciek ać d o p o d s tęp u
z p ro cą i zamo rd o wan ia p rzeciwn ik a. Krav mag a d ałab y mu cały ars en ał ś ro d k ó w,
k tó ry mi o b ezwład n iłb y mo carza i n ie mu s iałb y g o zab ijać. Bo w KM o b o wiązu je
reg u ła, że jeś li mo żn a o s zczęd zić ży cie p rzeciwn ik a, to n ależy z tej mo żliwo ś ci
s k o rzy s tać. No , ale g d y b y Go liat zo s tał jed y n ie lek k o u p o k o rzo n y , b y ć mo że Dawid
n ie zo s tałb y k ró lem Izraelitó w.

* Peter Z. M alk in , Harry Stein , Schwytałem Eichmanna, Stu d io Emk a, Wars zawa 2 0 0 4 , s .
116.
 ROZDZIAŁ 4

Operacja „Tajny referat”

– Co to za b ro s zu ra?
– Co ś b ard zo ważn eg o ...
– A tak k o n k retn ie? M o żes z mi ch y b a p o wied zieć.
– Nie jes tem p ewn a, czy mo g ę. Przy s zło z M o s k wy , wies z, d o k u men t,
związan y ze zjazd em.
– No , to ch y b a żad n a tajemn ica. J ak ieś p o d s u mo wan ie, o mó wien ie? Pewn ie
zaraz trafi d o g azet. Os tateczn ie Ch ru s zczo w zap o wied ział, że wk raczamy
w n o wą ep o k ę.
– To raczej n ig d y n ie trafi d o g azet. A p rzy n ajmn iej n ie w tej „n o wej”
ep o ce. Sły s załeś o tajn y m referacie?
– Tajn y m referacie? M o że i co ś mi s ię o b iło o u s zy , ale...
– Nie zmy ś laj, n a p ewn o o n iczy m n ie wies z. Nie zag ląd ałam d o ś ro d k a, p o
co mi to ? Ale p o d ejrzewam, że to , co wid zis z, jes zcze d łu g o b ęd zie zas trzeżo n e
d la b ard zo małej g ru p y o s ó b . Wid zis z p rzecież ad n o tację: „ś cis ła tajemn ica
p ań s two wa”.
– Po zwó l mi rzu cić o k iem.
– Załó żmy , że mn ie tu n ie ma, wy s złam zap arzy ć h erb atę... No i co ?
Nap rawd ę u ważas z, że to ws zy s tk o trafi d o „Try b u n y Lu d u ”?
– M atk o Bo s k a...

M ężczy zn a zain try g o wan y tajemn iczą b ro s zu rą n azy wał s ię Wik to r Grajews k i
i b y ł wars zaws k im d zien n ik arzem, p raco wn ik iem Po ls k iej Ag en cji Pras o wej. J eg o
ro zmó wczy n i Łu cja p raco wała w s ek retariacie s zefa Ko mitetu Cen traln eg o Po ls k iej
Zjed n o czo n ej Partii Ro b o tn iczej i d y s p o n o wała d o k u men tem, za k tó ry zach o d n ie
wy wiad y b y ły b y s k ło n n e zap łacić fo rtu n ę. Łu cja i Wik to r b y li p rzy jació łmi i n ie
mieli p rzed s o b ą żad n y ch s ek retó w. Nied łu g o p o tem, za s p rawą tej d wó jk i, ro zp ętała
s ię wielk a międ zy n aro d o wa afera.

***

„To b ęd zie p o s ied zen ie zamk n ięte, n ie ws zy s tk ich wp u s zczą n a s alę o b rad ” – tak a
p lo tk a, p o twierd zo n a wk ró tce o ficjaln y m k o mu n ik atem, wy wo łała k o n s tern ację
wś ró d liczn y ch u czes tn ik ó w XX Zjazd u Ko mu n is ty czn ej Partii Związk u
Rad zieck ieg o . Zjazd u , k tó ry miał s ię o k azać p rzeło mo wy m w h is to rii ś wiato weg o
k o mu n izmu – n ies p ełn a trzy lata wcześ n iej zmarł J ó zef Stalin , a wk ró tce p o n im
zo s tał ro zs trzelan y o s ławio n y s zef NKWD Ławrien tij Beria, jed en z twó rcó w ap aratu
k o mu n is ty czn eg o terro ru . Po jawiła s ię n ad zieja, że mro czn e czas y , zap o czątk o wan e
zab ó js twem Sierg ieja Kiro wa w 1 9 3 4 ro k u i trwające aż d o ś mierci Gen eralis s imu s a,
ju ż n ig d y n ie wró cą.
No wy s ek retarz g en eraln y KPZR Nik ita Ch ru s zczo w i jeg o ek ip a p o s tan o wili
ro zliczy ć s ię z czas ami s talin izmu , s k rzętn ie u k ry wając s wo ją ro lę w jeg o k rzewien iu
w p o p rzed n ich latach . Teraz jawili s ię jak o ap o s to ło wie n o weg o p o rząd k u , w k tó ry m
n ie b ęd zie miejs ca d la p ań s two wej p rzemo cy i k u ltu jed n o s tk i, a w miejs ce p rak ty k
s to s o wan y ch p rzez J ó zefa Wis s ario n o wicza p o jawią s ię n ieco zap o mn ian e id ee
len in o ws k ie. I ch o ć p rzeciętn y mies zk an iec ZSRR o raz k rajó w b lo k u ws ch o d n ieg o
n ie miał p o jęcia, czy m ró żn ił s ię o d s ąd zan y o d czci i wiary Stalin o d p o wracająceg o
n a p arty jn e o łtarze Len in a, to jed n ak więk s zo ś ć p rag n ęła wierzy ć, że fak ty czn ie ten
d ru g i ch ciał d o b rze. A w k ażd y m razie lep iej o d o k ru tn eg o Gen eralis s imu s a.
Tak im s y mb o liczn y m ak tem d es talin izacji b y ł właś n ie XX Zjazd , a jeg o
u k o ro n o wan ie miało s tan o wić zamk n ięte p o s ied zen ie, n a k tó ry m Ch ru s zczo w
wy g ło s ił tajn y referat o wy mo wn y m ty tu le: O kulcie jednostki i jego następstwach. O ile
b o wiem w częś ci o twartej d la ws zy s tk ich g o ś ci zjazd u n azwis k o Stalin a p o jawiało
s ię z rzad k a i w k o n tek ś cie d o ś ć o g ó ln y m – b y ć mo że p o to , ab y n ie p rać włas n y ch
b ru d ó w n a międ zy n aro d o wy m fo ru m – o ty le n a zamk n iętej s es ji s p rawę p o s tawio n o
jas n o : Stalin b y ł p o two rem. Treś ć referatu Ch ru s zczo wa s tan o wiła d la
wy s elek cjo n o wan eg o au d y to riu m tak i s zo k , że wład ze rad zieck ie zd ecy d o wały s ię n a
u d o s tęp n ien ie d o k u men tu s zero k iej o p in ii p u b liczn ej (a n ie ty lk o wąs k im g remio m
p arty jn y m) d o p iero p o d k o n iec is tn ien ia ZSRR, za czas ó w o s tatn ieg o s zefa p ań s twa
M ich aiła Go rb aczo wa.
Co zatem zn alazło s ię w tej mo wie, u zn an ej p rzez Bry ty jczy k ó w za jed n o
z d wu d zies tu n ajważn iejs zy ch p rzemó wień w h is to rii? Ch o ćb y tak ie „rewelacje”:

Stalin wp ro wad ził p o jęcie „wró g lu d u ”. Ten termin o d razu zwaln iał o d
k o n ieczn o ś ci ws zelk ieg o u d o wad n ian ia b łęd ó w id eo lo g iczn y ch czło wiek a,
alb o lu d zi, z k tó ry mi p o lemizo wan o ; u mo żliwiał o n zas to s o wan ie
n ajo k ru tn iejs zy ch rep res ji, wb rew ws zelk im n o rmo m p rawo rząd n o ś ci
rewo lu cy jn ej, wo b ec k ażd eg o , k to w czy mk o lwiek n ie zg ad zał s ię ze Stalin em,
k to b y ł ty lk o p o d ejrzan y o wro g ie zamiary , k to zo s tał p o p ro s tu o s zk alo wan y
(...). Należy s twierd zić, że w s to s u n k u d o lu d zi, k tó rzy w s wo im czas ie
wy s tęp o wali p rzeciwk o lin ii p artii, n ie b y ło częs to k ro ć d o s tateczn ie
p o ważn y ch p o d s taw, b y u n ices twiać ich fizy czn ie. Ab y u zas ad n ić fizy czn e
u n ices twian ie tak ich lu d zi wp ro wad zo n o właś n ie fo rmu łę „wró g lu d u ” * .

Dziś te s ło wa ch y b a w n ik im n ie wzb u d zają emo cji – ju ż wted y wielu lu d zi

ży jący ch p o d k o mu n is ty czn y m jarzmem d o s k o n ale wied ziało (a n ierzad k o o d czu ło
n a włas n ej s k ó rze), n a czy m p o leg a s y s tem wład zy zap ro wad zo n y za czas ó w
Wielk ieg o J ęzy k o zn awcy . No , ale wted y – 2 6 lu teg o 1 9 5 6 ro k u – referat
Ch ru s zczo wa s tał s ię wy d arzen iem ep o k o wy m. Ty m b ard ziej fas cy n u jący m, że
jed y n ie n ieliczn i d o s tąp ili zas zczy tu wy s łu ch an ia jeg o treś ci.
Zd o b y cie eg zemp larza s tało s ię więc wy zwan iem tak że d la zach o d n ich ag en cji
wy wiad o wczy ch , k tó re ch ciały n ie ty lk o p o zn ać ro zmiar zb ro d n i s talin o ws k ich (w
tej k wes tii is tn iało wy s tarczająco d u żo źró d eł wied zy ), ale tak że p rzean alizo wać
rzeczy wis te in ten cje n o wy ch wło d arzy Kremla. J ed n ak o p eracja s zy b k ieg o wejś cia
w p o s iad an ie o weg o b iałeg o k ru k a wy d awała s ię zad an iem p o n ad s iły n awet tak ich
g raczy jak CIA. M imo że eg zemp larze referatu zo s tały wy s łan e d o k iero wn ictw
s ied miu b ratn ich p artii k o mu n is ty czn y ch , w ty m d o Po ls k iej Zjed n o czo n ej Partii
Ro b o tn iczej. Oczy wiś cie z k lau zu lą ś ciś le tajn e.
Ty m razem s zczęś cie u ś miech n ęło s ię d o M o s s ad u i właś n ie z Tel Awiwu p o s zła
w ś wiat p ełn a in fo rmacja n a temat referatu Ch ru s zczo wa. A ws zy s tk o to d zięk i
zu p ełn emu p rzy p ad k o wi, w k tó ry m g łó wn ą ro lę o d eg rał mało zn an y p o ls k i
d zien n ik arz o ży d o ws k ich k o rzen iach Wik to r Grajews k i. Ok azał s ię b ard zo d o b ry m
ws p ó łp raco wn ik iem izraels k ieg o wy wiad u , ch o ć p rawd o p o d o b n ie n ie miał
zielo n eg o p o jęcia, k o mu p o mag a.
 ***

Zan im d o jd ziemy d o k o ń ca tej o p o wieś ci, k ilk a s łó w o Grajews k im, b o jeg o

p rzes zło ś ć jes t związan a z tą s p rawą. Uro d zo n y w 1 9 2 5 ro k u w Krak o wie – jak o
Wik to r Szp ilman – mło d o ś ć s p ęd ził w Związk u Rad zieck im, g d zie zn alazł s ię p o
wy b u ch u wo jn y . Tam k s ztałto wała s ię jeg o p o lity czn a ś wiad o mo ś ć – d o ras tał
w p rzek o n an iu , że Stalin jes t n ajwięk s zy m mężem s tan u n a ś wiecie. Os tateczn ie to
jeg o Armia Czerwo n a p o ws trzy mała zwy cięs k i p o ch ó d fas zy zmu n a Ws ch ó d .
Po zak o ń czen iu wo jn y Grajews k i p o wró cił d o Po ls k i. Zap is ał s ię d o p artii
i włączy ł w g łó wn y n u rt wy d arzeń . Oczy wiś cie jak o try b ik w g ig an ty czn ej
mas zy n erii. Zmian a n azwis k a ze Szp ilman n a Grajews k i b y ła jed n ą z d an in
zło żo n y ch n a rzecz u s tro ju , a raczej realió w ży cia w n im („Pan ro zu mie, z tak im
n azwis k iem jak Szp ilman to p an za d alek o n ie zajd zie”, u ś wiad o mio n o mu ).
W 1 9 5 5 ro k u , jak o d ziałacz s o cjalis ty czn ej mło d zieżó wk i i d zien n ik arz
„Try b u n y M azo wieck iej”, wziął u d ział w p rzy g o to wan iach d o jed n ej ze
s ztan d aro wy ch imp rez p ro p ag an d o wy ch tamteg o czas u : Wars zaws k ieg o Fes tiwalu
M ło d zieży . To k o n tro lo wan e p rzez p ań s two ś więto mło d zieży zaan g ażo wan ej
o k azało s ię s u k ces em (in aczej b y ć n ie mo g ło ) i jeg o twó rcy zo s tali s zczo d rze
n ag ro d zen i. Grajews k iemu p rzy p ad ła w u d ziale mo żliwo ś ć u d an ia s ię za g ran icę, d o
d o wo ln ie wy b ran eg o k raju . Do d o wo ln ie wy b ran eg o k raju w czas ach , g d y
p rzek ro czen ie g ran icy g ran iczy ło z cu d em! No to Grajews k i p o s tan o wił zas zaleć.
– Ch cę jech ać d o Izraela – o zn ajmił s k o n s tern o wan y m wład zo m.
Z p u n k tu wid zen ia Grajews k ieg o b y ło to całk o wicie n atu raln e, o s tateczn ie
w k raju ty m mies zk ali jeg o ro d zice o raz s io s tra. J ed n ak d arczy ń co m tak i p o my s ł n ie
p rzy p ad ł d o g u s tu , więc zap ro p o n o wali:
– Wy jed ziecie d o M o s k wy , n a p ewn o wam s ię s p o d o b a.
I rzeczy wiś cie Grajews k i, zamias t n a p o łu d n ie, wy ru s zy ł d o ZSRR. Ale,
p arad o k s aln ie, d o b rze s ię s tało , że p rzy jął n ag ro d ę w tak iej wers ji – p o p ierws ze,
w M o s k wie n as łu ch ał s ię o zb ro d n iach Stalin a, co s tan o wiło d la n ieg o ws trząs ające
p rzeży cie, a p o d ru g ie, p o zn ał n iejak ą Łu cję Baro n o ws k ą. Ich zn ajo mo ś ć, a p o tem
p rzy jaźń p rzetrwała ty g o d n ie s p ęd zo n e w M o s k wie i miała ciąg d als zy w Wars zawie.
J ak s ię o k aże, k u u cies ze s zefó w M o s s ad u .
Baro n o ws k a b o wiem – p o d o b n ie jak Grajews k i – zn alazła s ię w win d zie, k tó ra
wio zła ją k u s zczy to m p o lity czn y m i to warzy s k im. W jak imś s en s ie p as o wali d o
s ieb ie, ch o ć d zien n ik arz mu s iał mieć ś wiad o mo ś ć, że Łu cja b y ła w b lis k ich relacjach
z o wiele o d n ieg o ważn iejs zy mi p o s taciami ży cia p u b liczn eg o .
J ak iś czas temu w mies ięczn ik u „M id ras z” u k azało s ię ws p o mn ien ie
o Grajews k im p ió ra Alek s an d ra Klu g man a. Oto co au to r n ap is ał o ży ciu p an i Łu cji.

Po d czas (...) wy cieczk i d o ZSRR Wik to r p o zn ał i zap rzy jaźn ił s ię ze s tars zą

o trzy lata o d n ieg o Łu cją B., k tó ra p raco wała w jed n y m z d ziałó w s ek retariatu
Fes tiwalu . Zo s tała tam o d d eleg o wan a p rzez wy d ział p ers o n aln y k o mitetu
cen traln eg o PZPR, g d zie p raco wała jak o s ek retark a w jed n y m z wy d ziałó w.
Łu cja b y ła mężatk ą i matk ą d wu letn ieg o s y n k a, jej mężem b y ł min is ter
w rząd zie PRL. Wk ró tce p o p rzy jś ciu n a ś wiat ich s y n k a małżeń s two p o p ad ło
w g łęb o k i k ry zy s i w czas ie, g d y p raco wała w b iu rze fes tiwalo wy m o raz
p ó źn iej, w M o s k wie, jej małżeń s two b y ło ju ż całk o witą fik cją. M ałżo n k o wie
mies zk ali co p rawd a p o d jed n y m d ach em, ale w ab s o lu tn ej s ep aracji.
Po p o wro cie z wy cieczk i d o ZSRR Łu cja s k iero wan a zo s tała d o p racy
w s ek retariacie ó wczes n eg o p rzy wó d cy p artii, Ed ward a Och ab a. Wik to r
o d wied zał ją w miejs cu jej p racy i ab y zao s zczęd zić mu k ło p o tó w
z k ażd o razo wy m u zy s k iwan iem p rzep u s tk i d o p iln ie s trzeżo n eg o g mach u KC,
Łu cja p rzed s tawiła g o s zefo wi o ch ro n y i p ro s iła o n iero b ien ie Wik to ro wi
tru d n o ś ci p rzy wejś ciu d o b u d y n k u . Wik to r s tawał s ię co raz częs ts zy m jej
g o ś ciem i g d y ty lk o miała wo ln ą ch wilę, wy ch o d zili razem d o p o b lis k iej
k awiaren k i n a ro zmo wę i k awę * * .

Na marg in es ie – mieli d o s ieb ie n ied alek o , b o s ied zib a Po ls k iej Ag en cji

Pras o wej, w k tó rej p o d jął p racę Grajews k i, mieś ciła s ię o k ro k o d Do mu Partii –
wy s tarczy ło p rzejś ć p rzez No wy Świat.

***

Zan im jed n ak d o s zło d o n ajb ard ziej in teres u jąceg o n as s p o tk an ia p ary p rzy jació ł,
Grajews k iemu u d ało s ię p rzek o n ać wład ze d o wy p u s zczen ia g o d o Izraela. Partia,
wierząc, że n o wa ek ip a n a Kremlu n ap rawd ę zamierza o d mien ić o b licze k o mu n izmu ,
o d ro b in ę p o lu zo wała ry g o ry p as zp o rto we. Oczy wiś cie wy jazd y zag ran iczn e n ie s tały
s ię au to maty czn ie p rzy wilejem k ażd eg o Po lak a, ale Grajews k i – s p rawd zo n y
to warzy s z – mó g ł liczy ć n a p rzy ch y ln o ś ć wład z. W ty m czas ie wład ze PRL zaczęły
z co raz więk s zy m zain teres o wan iem p rzy g ląd ać s ię Izraelo wi – i jak o ewen tu aln emu
p artn ero wi g o s p o d arczemu , i jak o celo wi tu ry s ty czn emu . Dlateg o u zn an o , że
d zien n ik arz, u d ając s ię n a s p o tk an ie z ro d zin ą, p rzetrze s zlak i i zo rien tu je s ię, n a ile
ó w eg zo ty czn y k raj jes t zain teres o wan y n awiązan iem k o n tak tó w z PRL.
Ze s tro n y p o ls k iej b y ło więc zielo n e ś wiatło . Wy s tarczy ło ty lk o załatwić wizę
w amb as ad zie Izraela, w czy m p o mó g ł s ek retarz p lacó wk i J aak o w Barmo r, i Grajews k i
u d ał s ię w p o d ró ż za M o rze Śró d ziemn e. J eg o wizy ta o k azała s ię s p o ry m
wy d arzen iem tak że d la Izraelczy k ó w. J ak p is ze Klu g man we ws p o mn ian y m arty k u le:

O s to p n iu zain teres o wan ia Izraela tu ry s ty k ą z Po ls k i ś wiad czy ł fak t, że

p rzy jazd ży d o ws k ieg o tu ry s ty z Po ls k i d zien n ik „M a’ariw” zrelacjo n o wał
w czo ło wej wiad o mo ś ci n a p ierws zej s tro n ie. W miarę s wo ich mo żliwo ś ci
Wik to r s tarał s ię zas p o k o ić ciek awo ś ć s wo ich ro zmó wcó w i o d n ió s ł wrażen ie,
że u d ało mu s ię wzb u d zić u zn an ie i s y mp atię d o s weg o k raju . Kilk a ty g o d n i
p o zło żen iu s p rawo zd an ia zo s tał p o n o wn ie zap ro s zo n y d o M SW, g d zie
wicemin is ter zło ży ł mu wy razy u zn an ia za rzeczo we s p rawo zd an ie.

Wp rawd zie Grajews k i wró cił d o Po ls k i, ale trzy ty g o d n io wy p o b y t w Izraelu

o d cis n ął n a n im s iln e p iętn o – p o czu ł, że to tam jes t jeg o miejs ce i jak o Ży d
p o win ien jak n ajs zy b ciej wró cić d o ziemi p rzo d k ó w. Decy zję zatem p o d jął, s to s o wn e
p o d an ia wy s łał d o k o mp eten tn y ch wład z, ale zan im zrealizo wał s wo je marzen ie,
czek ała g o wielk a mis ja.
Pewn eg o marco weg o d n ia p o jawił s ię w p racy u Łu cji i d o s trzeg ł n a jej b iu rk u
b ro s zu rę o p rawio n ą w czerwo n ą o k ład k ę. Zap ewn e międ zy p rzy jació łmi o d b y ła s ię
tak a ro zmo wa jak n a p o czątk u teg o ro zd ziału . Ko b ieta, p o d łu g im wah an iu ,
p o zwo liła Wik to ro wi wziąć d o d o mu ś ciś le tajn y d o k u men t, ab y w s p o k o ju zap o zn ał
s ię z jeg o treś cią. Wiele ry zy k o wała, ale czeg o s ię n ie ro b i w imię p rzy jaźn i, b a –
mo że n awet miło ś ci?
Grajews k i s zy b k o o p u ś cił g mach Do mu Partii, ale id ąc Alejami J ero zo lims k imi
wp ad ł n a iś cie s zatań s k i p o my s ł: p o k aże d o k u men t s wemu zn ajo memu z amb as ad y
Izraela J aak o wo wi Barmo ro wi. Po co ? Teg o s ię ju ż n ie d o wiemy – Grajews k i zmarł
w 2 0 0 7 ro k u . By ć mo że ch ciał d ać co ś w wian ie s wo jej n o wej o jczy źn ie, d o k tó rej
wk ró tce miał s ię u d ać? Czy wied ział, że Barmo r p racu je w p o s els twie
d y p lo maty czn y m „p o d p rzy k ry wk ą” i tak n ap rawd ę jes t fu n k cjo n ariu s zem
M o s s ad u ? Raczej n ie. Ale trafił d o b rze, b o Barmo r o d razu s ię zo rien to wał, z czy m ma
d o czy n ien ia. Po p ro s ił d zien n ik arza, ab y ten p o zwo lił mu s fo to g rafo wać „b iałeg o
k ru k a” i ju ż wk ró tce tajn y referat Ch ru s zczo wa b y ł g o tó w d o ek s p o rtu w ś wiat
d ro g ami wy wiad o wczy mi. Nas tęp n eg o d n ia Barmo r wy leciał d o Izraela.

***

– To n ie mo że b y ć p rawd a, p o d ejrzewam, że mamy d o czy n ien ia z jak ąś fałs zy wk ą

alb o p ro wo k acją – p remier Izraela Ben Gu rio n k ręcił g ło wą i ze s cep ty cy zmem
p rzy g ląd ał s ię d o k u men to wi p rzy n ies io n emu mu p rzez s zefa In s ty tu tu Wy wiad u .
A jed n ak Is s er Harel cały czas u trzy my wał, że M o s s ad o wi wp ad ł w ręce au ten ty k –
n ajp rawd ziws zy p o d s ło ń cem tajn y referat Ch ru s zczo wa. Ben Gu rio n zaczął
p rzerzu cać k artk i – zn ał ro s y js k i, i ju ż p o k ró tk iej lek tu rze wied ział, że jeg o s łu żb y
n ie zawio d ły . Po k ilk u ty g o d n iach an alizo wan ia d o k u men tu wład ze Izraela (b o n ie
b y ła to ju ż wy łączn ie s p rawa M o s s ad u ) p o s tan o wiły „p o d zielić s ię” n im
z s o ju s zn ik ami. Zaczy n ając o czy wiś cie o d teg o n ajważn iejs zeg o , czy li o d CIA.
W czerwcu referat zo s tał p rzes łan y d o s zefa k o n trwy wiad u CIA J ames a J es u s a
An g leto n a, b ęd ąceg o jed n o cześ n ie łączn ik iem p o międ zy ag en cją a p ań s twem
ży d o ws k im. Ten n aty ch mias t zap rezen to wał s wą zd o b y cz Allen o wi Du lles o wi, k tó ry
trzy lata wcześ n iej ro zp o czął s wą k arierę s zefa Cen traln ej Ag en cji Wy wiad o wczej.
Referat Ch ru s zczo wa s p ęd zał Du lles o wi s en z p o wiek ju ż o d marca, g d y w ś wiat
p o s zła p lo tk a o jeg o is tn ien iu – „k ró les two za k o p ię”, miał n awet p o wied zieć s wy m
ws p ó łp raco wn ik o m. A teraz miał ją i n awet n ie mu s iał p łacić k ró les twem.
Nas tro je w s łu żb ach amery k ań s k ich p o zd o b y ciu d o k u men tu zn ak o micie o d d ał
Tim Wein er w g ło ś n ej k s iążce Dziedzictwo popiołów, historia CIA. Oto frag men t,
relacjo n u jący mo men t, w k tó ry m ag en cja, p o d łu g ich d y s k u s jach , p o s tan o wiła
u p u b liczn ić treś ć referatu :

W p ierws zy s o b o tn i p o ran ek czerwca 1 9 5 6 ro k u Du lles wezwał Ray a Clin e’a

[an ality k CIA – p rzy p . A.G.] d o g ab in etu d y rek to ra.
– Wis n er [Fran k , s zef d y rek cji p lan o wan ia CIA – p rzy p . A.G.] mó wi, że
wed łu g Pan a p o win n iś my u jawn ić tajn y referat Ch ru s zczo wa – rzek ł Du lles .
(...)
– Na Bo g a – p o wied ział Clin e Du lles o wi – u jawn ijmy to .
 Du lles trzy mał k o p ię referatu Ch ru s zczo wa w d rżący ch , p o wy k rzy wian y ch
artrety zmem i p o d ag rą ręk ach . Po ło ży ł k ap cie n a b iu rk u , p o ch y lił s ię, o d s u n ął
o k u lary n a czo ło i p o wied ział: „O k u rczę, ch y b a p o d ejmę d ecy zję p o lity czn ą”
– ws p o min ał Clin e. – Po łączy ł s ię p rzez in terk o m z Wis n erem i z fałs zy wą
s k ro mn o ś cią tak wy man ewro wał Fran k a, że n ie mó g ł o n n ie zg o d zić s ię n a
p u b lik ację, a u ży wał ty ch s amy ch arg u men tó w co ja, że to wielk a h is to ry czn a
s zan s a n a – ch y b a ja mu to p o d s u n ąłem – o s k arżen ie całeg o s y s temu
rad zieck ieg o * * * .

Trzy d n i p ó źn iej rap o rt p o jawił s ię n a łamach „New Yo rk Times a”.

Czy rzeczy wiś cie tak wy g ląd ało u d o s tęp n ien ie ś wiato wej o p in ii p u b liczn ej referatu
O kulcie jednostki i jego następstwach? Nie ws zy s tk ie źró d ła ws p o min ają o Grajews k im.
Po jawiają s ię tak że teo rie, jak o b y Amery k an ie (a tak że Izraelczy cy ) p o rad zili s o b ie
b ez p o ls k ieg o d zien n ik arza i p o zy s k ali ś ciś le tajn y d o k u men t in n y mi d ro g ami.
Trzeb a jed n ak p amiętać, że wy wiad n iech ętn ie in fo rmu je o s zczeg ó łach s wy ch
o p eracji.
Sam Grajews k i n ie zan o to wał ju ż k o lejn y ch s u k ces ó w jak o ws p ó łp raco wn ik
s łu żb – p rzez lata p ro wad ził w izraels k im rad iu au d y cję d la imig ran tó w z Po ls k i,
a p o tem zo s tał s zefem ws zy s tk ich red ak cji o b co języ czn y ch . Przy g o d a z tajn y m
rap o rtem o k azała s ię jed y n ie ep izo d em w i tak ciek awy m ży ciu .

Ży d zi z Po ls k i wy jeżd żali d o Izraela w k ilk u falach , ale o czy wiś cie ta n ajwięk s za
n as tąp iła w 1 9 6 8 ro k u . J ed n ak teg o ex o d u s u n ie d a s ię p o ró wn ać z emig racją Ży d ó w
z b y łeg o Związk u Rad zieck ieg o , k tó ra ro zp o częła s ię ró wn o leg le z p ro ces em
d emo n tażu Kraju Rad . Po lacy o d eg rali w ty ch wy d arzen iach b ard zo ważn ą ro lę.

* O kulcie jednostki i jego następstwach, Referat I Sek retarza KC KPZR to w. S.S. Ch ru s zczo wa
n a XX Zjeźd zie Ko mu n is ty czn ej Partii Związk u Rad zieck ieg o 2 5 lu teg o 1 9 5 6 ro k u .
* * Alek s an d er Klu g man , Wiktor Grajewski – skromny dziennikarz, który wpłynął na bieg historii,
„M id ras z”, lis to p ad 2 0 0 7 .
* * * Tim Wein er, Dziedzictwo popiołów, historia CIA, Do m Wy d awn iczy Reb is , Po zn ań
2009, s. 151.
 ROZDZIAŁ 5

O jeden most... bliżej

J eś li ch ces z zamó wić p izzę w Tel Awiwie alb o p o p ro s ić jero zo lims k ieg o
tak s ó wk arza, ab y zawió zł cię p o d Bramę Damas ceń s k ą, n ie o b awiaj s ię b ariery
języ k o wej. Fak t, języ k h eb rajs k i n ie ma właś ciwie z p o ls k im żad n y ch p u n k tó w
s ty czn y ch (z wy jątk iem tak ich ro d zy n k ó w, jak h u cp a, maca czy ch ałtu ra), a n ie
ws zy s cy w Ziemi Świętej mó wią p o an g iels k u , ale p rzecież s p o k o jn ie d o g ad acie s ię
p o ro s y js k u . J ęzy k To łs to ja jes t – p o h eb rajs k im o czy wiś cie – d ru g im
n ajp o p u larn iejs zy m języ k iem w Izraelu i wiele ws k azu je n a to , że ju ż n ied łu g o zy s k a
o n s tatu s mo wy ró wn o p rawn ej. M o że n ie o ficjaln ie, ale fak ty czn ie. Sk ąd tak a
p o p u larn o ś ć języ k a ro s y js k ieg o ?

***

Wars zaws k i Dwo rzec Gd ań s k i zaws ze k o jarzy ł s ię z tu ry s tami ze Ws ch o d u – to tam

zatrzy my wały s ię p o ciąg i z M o s k wy jad ące n a Zach ó d , ch o ćb y s ły n n y Os t-Wes t
Ex p res s d o Pary ża.
Ale n ie ty lk o z n imi: p o u p ad k u p o ws tan ia w g etcie s tamtąd wy wo żo n o Ży d ó w
d o o b o zó w zag ład y . W 1 9 6 8 ro k u , p o wy d arzen iach marco wy ch , Dwo rzec Gd ań s k i
b y ł miejs cem, g d zie p o ls cy Ży d zi żeg n ali s ię z k rajem, wy jeżd żając n a d ru g ą s tro n ę
żelazn ej k u rty n y . J ak g ło s i zn ajd u jąca s ię tam tab lica o k o liczn o ś cio wa: „z
d o k u men tem p o d ro ży w jed n ą s tro n ę”.
W p o ło wie 1 9 9 0 ro k u d wo rzec ten s tał s ię ś wiad k iem k o lejn eg o ex o d u s u Ży d ó w,
ty m razem ty ch ze Ws ch o d u , o p u s zczający ch u p ad ający Związek Rad zieck i
i u d ający ch s ię d o Izraela.
W tamty m czas ie n iewielu wars zawiak ó w zd awało s o b ie s p rawę, że w s to licy
Po ls k i ma miejs ce wielk ie wy d arzen ie, k tó re p rzejd zie d o n ajn o ws zej h is to rii jak o
jed n a z n ajwięk s zy ch o p eracji s łu żb s p ecjaln y ch , n ie ty lk o izraels k ich . Ch o d zi
o ws p ó ln e p rzed s ięwzięcie M o s s ad u i p o ls k ieg o M in is ters twa Sp raw Wewn ętrzn y ch
(i n atu raln ie n ie b ez wied zy KGB) p o d tajemn iczy m k ry p to n imem „M o s t”. Cała
g ig an ty czn a ak cja zo s tała b o wiem tak d o s k o n ale zak amu flo wan a, że trzeb a b y ło
n ap rawd ę s p o rej wy o b raźn i i zn ajo mo ś ci literatu ry s en s acy jn ej, żeb y wy czu ć, że
d zieje s ię co ś n iezwy k łeg o . Oczy wiś cie n ależało jes zcze reg u larn ie o d wied zać
Dwo rzec Gd ań s k i, Po rt Lo tn iczy n a Ok ęciu i h o tel s p o rto wy n a Fo rtach Bema...
Ale n awet ten , k to u miałb y k o jarzy ć tajemn icze fak ty , n ie o d g ad łb y p ewn ie, że
właś n ie trwa ak cja p rzerzu tu ty s ięcy rad zieck ich Ży d ó w d o Ziemi Świętej. Ba, wiele
o s ó b n ie miało n awet p o jęcia, że w ZSRR is tn iała mn iejs zo ś ć ży d o ws k a licząca
p rawie d wa milio n y lu d zi. Dlaczeg o wy jeżd żali i d laczeg o w tak im p o ś p iech u ? Oto
n ajb ard ziej zn an a wers ja wy d arzeń .
Po d k o n iec lat o s iemd zies iąty ch d la zach o d n ich an ality k ó w s tało s ię jas n e, że
Związek Rad zieck i d o ży wa s wy ch d n i – wp rawd zie p o p u larn y w ś wiecie s ek retarz
g en eraln y Ko mu n is ty czn ej Partii Związk u Rad zieck ieg o M ich aił Go rb aczo w
n iezmien n ie zap ewn iał, że n ie ma mo wy o o d ejś ciu o d s o cjalizmu i ZSRR b ęd zie
trwał wieczn ie, jed n ak w jeg o d ek laracje mało k to wierzy ł. Ty m b ard ziej że o n s am
n iemal z d n ia n a d zień tracił p o p arcie zaró wn o n a p arty jn y ch s zczy tach , jak i w
rad zieck im s p o łeczeń s twie. Ch o ć b y ł p u p ilk iem Zach o d u , w s wo im d o mu u zn awan o
g o za n ieu d aczn ik a i zd rajcę.
Świat zaczął s ię więc p rzy g o to wy wać n a wielk ie trzęs ien ie ziemi, czy li u p ad ek
Kraju Rad . Tak i s cen ariu s z, ch o ć wy tęs k n io n y p rzez mies zk ań có w b lo k u
ws ch o d n ieg o , n a Zach o d zie jawił s ię mo że n ie jak o ap o k alip s a, ale z p ewn o ś cią czas
wielk ieg o ch ao s u , k tó ry mo że zak o ń czy ć s ię ro zlewem k rwi.
An ality k ó w s zczeg ó ln ie n iep o k o iło to , co mo g ło s ię wy d arzy ć w k rajach ,
w k tó ry ch p o p o n ad o s iemd zies ięciu latach is lam p o wracał d o ro li o ficjaln eg o
wy zn an ia. Zak ład an o b o wiem, że mu zu łman ie zwró cą s ię p rzeciwk o tamtejs zy m
Ży d o m, i jes t wielce p rawd o p o d o b n e, że zy s k a to p o k las k tak że w s p o łeczeń s twach
n iemający ch n ic ws p ó ln eg o z relig ią M ah o meta – w s amej Ro s ji, n a Biało ru s i czy
Uk rain ie. W 1 9 8 8 ro k u p remier Izraela Icch ak Szamir d o s tał o d s łu żb
wy wiad o wczy ch rap o rt, k tó ry p o twierd zał te o b awy . Dlateg o n ie czek ając n a
fo rmaln y ro zp ad ZSRR, rząd w J ero zo limie p o s tan o wił zap o b iec ewen tu aln y m
n ap aś cio m n a Ży d ó w i u mo żliwić im wy jazd d o Izraela. Wp rawd zie wiązało s ię to
z g ig an ty czn y m wy s iłk iem lo g is ty czn y m (czy taj – ró wn ież fin an s o wy m), ale mo g ło
też p rzy n ieś ć zn aczn e k o rzy ś ci: wielu rad zieck ich Ży d ó w u k o ń czy ło d o b re u czeln ie
i mo g ło s ię s tać częś cią n o wej elity Izraela.
J ak p is ał n a łamach „Fo cu s His to ria” zn awca tematu An d rzej Fed o ro wicz:

W ciąg u k o lejn y ch mies ięcy p rzy ws p arciu USA Izrael zo rg an izo wał o fen s y wę
d y p lo maty czn ą. J ej celem b y ło s k ło n ien ie p rzy wó d cy ZSRR M ich aiła
Go rb aczo wa d o zg o d y n a mas o wą emig rację rad zieck ich Ży d ó w d o Izraela.
W rewan żu mian o złag o d zić s an k cje g o s p o d arcze i u d zielić k o rzy s tn y ch
k red y tó w d ewizo wy ch , k tó ry ch u p ad ająca g o s p o d ark a imp eriu m p o trzeb o wała
jak p o wietrza. Go rb aczo w zg o d ził s ię, s tawiając waru n ek , że majątek
p o zo s tawio n y p rzez emig ran tó w p rzejd zie n a włas n o ś ć k o mu n is ty czn eg o
p ań s twa i n ie b ęd ą o n i w p rzy s zło ś ci ro ś cić d o n ieg o p reten s ji * .

J ero zo lima p rzy s tała n a te waru n k i, wy ch o d ząc z zało żen ia, że czło wiek jes t
n ajważn iejs zy . Prawd o p o d o b n ie zd awan o s o b ie też s p rawę z fak tu , że więk s zo ś ć
p o ten cjaln y ch emig ran tó w – jak więk s zo ś ć o b y wateli ZSRR – n ie d y s p o n u je
żad n y m liczący m s ię majątk iem i tak n ap rawd ę n ie ma czeg o żało wać. Ważn e, żeb y
p rzy wieźli ze s o b ą wied zę i wo lę zamies zk an ia tak że n a s p o rn y ch p ales ty ń s k ich
tery to riach .
Ro s y js cy Ży d zi mieli d o trzeć d o Izraela s amo lo tami, a to ro d ziło p o ważn y
p ro b lem: zag ro żen ie ze s tro n y arab s k ich czy s zerzej – is lams k ich terro ry s tó w. J ak
p o d k reś la Fed o ro wicz:

Nie b y ło tajemn icą, że terro ry ś ci mieli k o n tak ty z s o wieck imi s łu żb ami

s p ecjaln y mi. Un ik n ięcie p rzeciek u i zab ezp ieczen ie lo tn is k , b y n ie d o s zło d o
zamach u , g ran iczy ło z cu d em. Trzeb a b y ło p o s zu k ać k raju tran zy to weg o ,
w k tó ry m b ezp ieczn ie mo g ły b y ląd o wać i s tarto wać izraels k ie ju mb o jety * * .

J ak ju ż wiemy , p ad ło n a Po ls k ę.

***

Z d zis iejs zej p ers p ek ty wy aż tru d n o u wierzy ć, że Izraelczy cy tak s zy b k o zau fali
Po ls ce i zło ży li w jej ręce lo s rad zieck ich Ży d ó w. Os tateczn ie, jak o czło n k o wi
Uk ład u Wars zaws k ieg o (ch o ć w 1 9 9 0 ro k u p o ls k i u d ział w n im b y ł ju ż fik cją),
n as zemu k rajo wi zn aczn ie b liżej b y ło d o ś wiata arab s k ieg o n iż d o Izraela – s k o ro
o b awian o s ię p rzeciek ó w ze s tro n y rad zieck ich s łu żb s p ecjaln y ch , to w p rzy p ad k u
p o ls k ich ró wn ież is tn iało tak ie ry zy k o .
Rzeczy wiś cie, wy d aje s ię to n iep rawd o p o d o b n e, ty m b ard ziej że ch o d ziło o ak cję
s zczeg ó ln ą: w g rę wch o d ziło b ezp ieczeń s two o k o ło p ięćd zies ięciu ty s ięcy lu d zi
(wed łu g p o b ieżn y ch s zacu n k ó w ty lu rad zieck ich Ży d ó w zo s tało ewak u o wan y ch d o
Izraela). M o że więc k o rzen i tej o p eracji n ależy s zu k ać w n ieco o d leg lejs zej h is to rii?
W latach o s iemd zies iąty ch s y tu acja zmien iała s ię jed n ak n iemal z mies iąca n a
mies iąc i to , co wy d awało s ię n iemo żliwe w p o ło wie d ek ad y , p o d jej k o n iec b y ło
czy mś zu p ełn ie n atu raln y m.
W g ru d n iu 1 9 8 5 ro k u w amery k ań s k im ty g o d n ik u „Time” u k azał s ię arty k u ł
d zien n ik ark i Ellie M cGrath p o ty tu łem Diplomacy Flight Plan for Freedom. Z jeg o lek tu ry
n ied wu zn aczn ie wy n ik a, że p o my s ł „p rzep ro wad zen ia” rad zieck ich Ży d ó w d o Ziemi
Świętej n ie n aro d ził s ię wraz z k o ń có wk ą p an o wan ia M ich aiła Go rb aczo wa n a
Kremlu , ale wraz z jeg o p o czątk iem (p o p u larn y „Go rb ie” p rzejął s ter wład zy w ZSRR
p o ś mierci Ko n s tan tin a Czern ien k i w marcu 1 9 8 5 ro k u ).
J es ien ią 1 9 8 5 ro k u n a mo s k iews k im lo tn is k u Szeremietiewo wy ląd o wał
p ry watn y o d rzu to wiec z s zefem firmy Seag ram, a jed n o cześ n ie p rzewo d n iczący m
Świato weg o Ko n g res u Ży d ó w Ed g arem Bro n fman em n a p o k ład zie. To wted y p o raz
p ierws zy s zef tej o rg an izacji zo s tał p rzy jęty p rzez wło d arzy Kremla – p o 1 9 6 7 ro k u ,
a k o n k retn ie p o wo jn ie s ześ cio d n io wej, w k tó rej ZSRR ws p ierał k raje arab s k ie, tak ie
s p o tk an ie wy d awało s ię p o p ro s tu n iemo żliwe. A jed n ak Związek Rad zieck i
Go rb aczo wa s tawał s ię zu p ełn ie in n y m k rajem n iż ten p o d p an o wan iem Breżn iewa
i jeg o n as tęp có w – An d ro p o wa i Czern ien k i.
Bro n fman wy s tęp o wał n ie ty lk o we włas n y m imien iu , ale p rzed e ws zy s tk im jak o
emis ariu s z p remiera Izraela Szy mo n a Peres a. M is ją s zefa Świato weg o Ko n g res u
Ży d ó w b y ło wy b ad an ie, czy n o we wład ze Kraju Rad wy raziły b y zg o d ę n a co ś , co
k ilk a lat p ó źn iej u rzeczy wis tn i s ię jak o o p eracja „M o s t”. Zres ztą – o czy m częs to s ię
d ziś zap o min a – tak ie p o d ró że w jed n ą s tro n ę miały ju ż miejs ce w p rzes zło ś ci, p rzy
czy m rad zieccy Ży d zi n ie p alili s ię d o zamies zk an ia w Izraelu . W wy wiad zie d la
„Time’a” p remier Peres wy zn ał, że więk s zo ś ć z n ich , ch o ć d ek laro wała wo lę
zad o mo wien ia s ię w Ziemi Świętej, w o s tatn iej ch wili zmien iała zd an ie i wy jeżd żała
d o Stan ó w Zjed n o czo n y ch . A Ro s jan o m to s ię n ie p o d o b ało . Niemn iej jed n ak
w 1 9 7 9 ro k u p ięćd zies iąt jed en ty s ięcy rad zieck ich Ży d ó w d o s tało zg o d ę n a wy jazd .
 Plan , z k tó ry m p rzy jech ał do Go rb aczo wa Bro n fman , zak ład ał ex o d u s
z wy k o rzy s tan iem p ań s tw tran zy to wy ch – n iemal o d s ameg o p o czątk u b ran o p o d
u wag ę Po ls k ę o raz Fran cję. Zważy ws zy n a to , że k raje p o ten cjaln ie mające s ię
zaan g ażo wać w tę o p erację wy wo d ziły s ię z wro g ich o b o zó w p o lity czn y ch , p lan ten
wielu k o men tato ro m wy d awał s ię ab s u rd aln y . A jed n ak amery k ań s k i Dep artamen t
Stan u , k tó ry b rał u d ział w „p racach k o n cep cy jn y ch ” – i n ie ty lk o o n – u ważał, że
w ty m wy p ad k u n ie ma in n ej mo żliwo ś ci. Wy ch o d zo n o z zało żen ia, że Fran cja,
mająca trad y cy jn ie b lis k ie związk i z k rajami arab s k imi (i d o b rze ro zp o zn an y p rzez
wy wiad teren ), b ęd zie g waran tem b ezp ieczeń s twa tej ak cji. Po n ad to Pary ż miał
zap ewn ić s amo lo ty . Przez p ewien czas (p o d o b n ie jak w 1 9 9 0 ro k u ) ro zważan o tak że
u d ział Węg ier i Ru mu n ii, k tó re p as o wały d o całej o p eracji g łó wn ie ze wzg lęd ó w
g eo g raficzn y ch (w p o ło wie d ro g i międ zy M o s k wą a Tel Awiwem). Z k o lei Po ls k a
miała wziąć n a s ieb ie n eg o cjacje z Kremlem.
J es zcze w ty m s amy m 1 9 8 5 ro k u z k ró tk ą ro b o czą wizy tą u d ał s ię d o Fran cji
p remier Wo jciech J aru zels k i – o p o zy cja n ad Wis łą b y ła p rzek o n an a, że rząd PRL n a
g wałt s zu k a n a Zach o d zie s o ju s zn ik ó w, k tó rzy p o mo g ą p rzełamać izo lację k raju ,
w jak iej zn alazł s ię p o s tan ie wo jen n y m. Zło ś liwie też k o men to wan o fak t, że
J aru zels k i zo s tał wp u s zczo n y d o Pałacu Elizejs k ieg o ty ln y mi d rzwiami, co miało
s tan o wić ro d zaj u p o k o rzen ia d la k o mu n is ty czn eg o n ib y -d y k tato ra. Ty mczas em
ch o d ziło o co ś zu p ełn ie in n eg o – o mo żliwie jak n ajwięk s ze u tajn ien ie tej wizy ty
u p rezy d en ta Fran ço is ’a M itteran d a, n a k tó rej o mawian o tran s p o rt rad zieck ich
Ży d ó w d o Izraela. A to , że p rzy o k azji J aru zels k i s tarał s ię p o zy s k ać s y mp atię Pary ża,
jes t ju ż zu p ełn ie in n ą s p rawą. Rzeczy wiś cie, u d ział w tej o p eracji b y ł g rą o d u żą
s tawk ę – wład ze PRL, o s k arżan e o b ru taln e d ep tan ie p raw czło wiek a i o b jęte
w związk u z ty m s an k cjami g o s p o d arczy mi, mo g ły s tać s ię jed n y m z s zermierzy ty ch
p raw.
Wp rawd zie n a realizację całej o p eracji p rzy s zło jes zcze czek ać p ięć lat, n iemn iej
Po ls k a d zięk i p rzy g o to wan io m d o n iej n awiązała k o n tak ty n ie ty lk o z Izraelem, ale
tak że ze s p o łeczn o ś cią ży d o ws k ą ro zs ian ą p o cały m ś wiecie. J aru zels k i o b iecał
wó wczas res tau rację zab y tk ó w p o ży d o ws k ich w Po ls ce o raz o b jęcie s y s temem
emery taln y m Ży d ó w, k tó rzy wy emig ro wali z PRL w latach p ięćd zies iąty ch
i s ześ ćd zies iąty ch .
Dziś tru d n o p o wied zieć, czy p lan Peres a-Bro n fman a u p ad ł, czy p o p ro s tu
p rzy g o to wan ia d o jeg o realizacji zajęły ty le czas u , że zmaterializo wał s ię d o p iero
jak o o p eracja „M o s t”. Wy d aje s ię, że p rawd ziwa jes t ta d ru g a wers ja, p rzy czy m p lan
mo d y fik o wan o wielo k ro tn ie, a Po ls k a mu s iała wziąć n a s ieb ie zn aczn ie więk s zy
ciężar, n iż zak ład an o w 1 9 8 5 ro k u .

***

Kied y w k wietn iu 1 9 9 0 ro k u o ficero wie M o s s ad u ro zmawiali w Wars zawie

o s zczeg ó łach wielk iej o p eracji, p o d ru g iej s tro n ie s to łu mieli tak n ap rawd ę
fu n k cjo n ariu s zy PRL-o ws k iej b ezp iek i, wy wo d zący ch s ię z min io n ej ep o k i. Urząd
Och ro n y Pań s twa, a więc in s ty tu cja p ań s twa d emo k raty czn eg o , p o ws tał d o p iero
mies iąc p ó źn iej, a i tam p o zo s tało wielu p raco wn ik ó w s łu żb y wy wiad u
i k o n trwy wiad u Po ls k i Lu d o wej. Zres ztą, b ąd źmy s zczerzy – to w d u żej mierze n a ich
d o ś wiad czen iu i k o n tak tach o p ierał s ię s u k ces „M o s tu ”, p o d o b n ie jak
p rzep ro wad zo n ej mn iej więcej w ty m czas ie ewak u acji z Irak u p raco wn ik ó w
amery k ań s k ich s łu żb wy wiad o wczy ch , zn an ej p o d k ry p to n imem „Samu m”.
Ze s tro n y p o ls k iej o p erację „M o s t” k o o rd y n o wał IV Wy d ział II Dep artamen tu
M SW, p o wo łan y (n a p o czątk u lat p ięćd zies iąty ch ) d o ... zwalczan ia s zp ieg o s twa
izraels k ieg o i arab s k ieg o . M o że to s ię wy d awać d ziwn e, jed n ak s tawian o n a
n ajlep s zy ch fach o wcó w, a n ie ma wątp liwo ś ci, że fu n k cjo n ariu s ze teg o wy d ziału
d o s k o n ale zn ali ws zelk ie n iu an s e realió w Blis k ieg o Ws ch o d u .
Ze zro zu miały ch wzg lęd ó w s łu żb y s p ecjaln e mu s iały p o zo s tać w cien iu , p o jawiła
s ię więc p o trzeb a jak ich ś p o d mio tó w p rawn y ch , k tó re zajęły b y s ię realizacją zad ań
wy ty czo n y ch w g ab in etach s zefó w wy wiad u i k o n trwy wiad u .
W 1 9 9 0 ro k u wielk imi g wiazd o rami b izn es u b y li s zefo wie firmy Art-B, czy li
An d rzej Gąs io ro ws k i i Bo g u s ław Bag s ik . Ich fin an s o we imp eriu m ro zras tało s ię
z d n ia n a d zień , b y o s iąg n ąć o b ro ty rzęd u ... d wu d zies tu d wó ch miliard ó w d o laró w
amery k ań s k ich . J ak o że Bag s ik i Gąs io ro ws k i p ro wad zili s wó j b izn es tak że
w Izraelu , tamtejs ze s łu żb y s zy b k o zwró ciły u wag ę n a mło d y ch i amb itn y ch
p rzed s ięb io rcó w. Ró wn ież d la s tro n y p o ls k iej s zefo wie p o tężn eg o h o ld in g u
s tan o wili id ealn y ch p artn eró w, b o jak s ię wó wczas wy d awało , czeg o k o lwiek s ię
d o tk n ęli, zmien iało s ię w zło to . I ch o ć p ó źn iejs ze lo s y Bag s ik a i Gąs io ro ws k ieg o
b y ły o wiele b ard ziej d ramaty czn e, a o n i s ami mu s ieli o p u ś cić k raj, s p o d ziewając s ię
p ro k u rato rs k ich zarzu tó w, wio s n ą 1 9 9 0 ro k u zn ajd o wali s ię n a s zczy cie.

Dziś An d rzej Gąs io ro ws k i mies zk a w n iewielk iej miejs co wo ś ci Cezarea, leżącej n ad

s amy m b rzeg iem M o rza Śró d ziemn eg o , p o międ zy Hajfą a Tel Awiwem. Cała
w k wiatach , zab u d o wan a lu k s u s o wy mi rezy d en cjami b y ła rzy ms k a k o lo n ia, k tó rej
n ajwięk s zą atrak cją jes t s taro ży tn y amfiteatr, jes t d zis iaj u lu b io n y m miejs cem
tu tejs zy ch elit. To tu ma s wó j d o m p remier Izraela, to tu zn ajd u ją s ię rezy d en cje
ro d zin y Ro th s ch ild ó w. M ies zk ają tu tak że arty ś ci, lu d zie k in a, p is arze. Os tateczn ie
b aro n Ed mu n d Ro th s ch ild , p rzek azu jąc Izraelo wi te g ru n ty p o d k o n iec lat
czterd zies ty ch , zaży czy ł s o b ie, ab y Cezarea s tała s ię k o leb k ą s ztu k i.
Z b y ły m s zefem Art-B s p o ty k am s ię w ek s k lu zy wn y m k lu b ie g o lfo wy m,
s ły n ący m n ie ty lk o z d o b o ro wej k lien teli, ale tak że zn ak o mitej k u ch n i. I z wid o k u ,
jak i ro zciąg a s ię z taras u n a b ezk res p o la g o lfo weg o . Gąs io ro ws k i jes t d ziś
s zan o wan y m o b y watelem tej elitarn ej o s ad y – jak o twó rca i p rezes Help in g Han d
Co alitio n , fu n d acji, zajmu jącej s ię p o mag an iem Ży d o m, k tó rzy p rzetrwali Ho lo cau s t,
ma częs to o k azję s p o ty k ać s ię z p rzed s tawicielami wład z Izraela, a tak że
z p ro min en tn y mi fu n k cjo n ariu s zami M o s s ad u . Swą fu n d ację ro zwija z tak ą s amą
en erg ią, jak ą wło ży ł w p racę n ad s u k ces em Art-B. O ile jed n ak h o ld in g Arty s tó w
Bizn es u ro zs y p ał s ię jak d o mek z k art (co jes t tematem n a o s o b n ą k s iążk ę, a n awet
film s en s acy jn y ), Help in g Han d Co alitio n n ie g ro zi tak i s cen ariu s z.
Ud ział w o p eracji „M o s t” Gąs io ro ws k i zd ecy d o wan ie zap is u je p o s tro n ie s wo ich
s u k ces ó w – d o d ziś n ie milk n ą k o men tarze, jak o b y to d zięk i temu s zefo wie Art-B
mo g li zamies zk ać w Izraelu i d o s tać o b y watels two teg o p ań s twa, k ied y w Po ls ce s tali
s ię ju ż p o s zu k iwan y mi p rzes tęp cami. Na p ewn o n awiązali czy raczej p o s zerzy li
wó wczas d o b re relacje z izraels k im b izn es em i to zap ro cen to wało w ich p ó źn iejs zej
d ziałaln o ś ci. Ale n ie mo żn a też lek ceważy ć wątk u czy s to lu d zk ieg o – wy k o n an o
wó wczas p racę, k tó ra wzb u d ziła p o d ziw w wielu k ręg ach n a ś wiecie.
– To , że zap ro p o n o wan o n am u d ział w o p eracji „M o s t”, b y ło wy b o rem d o ś ć
lo g iczn y m – zaczy n a s wo ją o p o wieś ć Gąs io ro ws k i. – Art-B jak o jed n a z p ierws zy ch
p o ls k ich firm n awiązała k o n tak ty z izraels k im b izn es em i miała tam rzeteln y ch
p artn eró w. W tej ch wili ju ż n ie p amiętam, jak to s ię zaczęło : k to ś n amierzy ł
Bo g u s ława Bag s ik a i zap ro p o n o wał mu in teres . Po jech aliś my d o Izraela, ab y
w jed n y m z tamtejs zy ch b an k ó w o two rzy ć ak red y ty wę, czy li b an k o wy in s tru men t
zab ezp ieczający in teres y s tro n międ zy n aro d o weg o k o n trak tu . Kied y s ię o two rzy ły
g ran ice, to wielu lu d zi z Izraela, rzecz jas n a, g łó wn ie ty ch ze s łu żb , p rzy jech ało d o
Po ls k i, b o , p o p ierws ze, ch cieli n awiązać z n as zy m k rajem s to s u n k i g o s p o d arcze,
a p o d ru g ie, zamierzali wy k o rzy s tać n as z k raj jak o k an ał p rzerzu to wy Ży d ó w ze
Związk u Rad zieck ieg o d o Izraela. Tam n ato mias t ak cję k o o rd y n o wała ag en cja
HaSo ch n u t, o d p o wied zialn a za k o n tak ty J ero zo limy z ży d o ws k ą d ias p o rą. I my
b y liś my w ty m k rwio b ieg u , co zao wo co wało włączen iem n as d o wielk ieg o p ro jek tu .
Bag s ik i Gąs io ro ws k i u zn ali, że tak iej o k azji n ie wo ln o im p rzep u ś cić – mieli
s iły i ś ro d k i, ab y p o d o łać wy zwan iu , ch o ć cały czas to warzy s zy ła im ś wiad o mo ś ć, że
d ecy d u ją s ię n a n ieb ezp ieczn ą g rę. Wied zieli b o wiem, że p o lu jący n a Ży d ó w arab s cy
terro ry ś ci n ie zawah ają s ię, ab y o d p o wied n io „p o d zięk o wać” Art-B za wtrącan ie s ię
d o wielk iej p o lity k i.
Op ró cz p ro b lemó w n atu ry lo g is ty czn ej p o jawiła s ię jes zcze k wes tia, k to ma
w Po ls ce zab ezp ieczać o p erację „M o s t”. Fu n k cjo n ariu s ze M o s s ad u n ie mo g li n ad
Wis łą n o s ić b ro n i, a p o za ty m n iemal ws zy s cy mu s ielib y wy jech ać d o n as zeg o k raju ,
co o czy wiś cie n ie wch o d ziło w g rę. Nas i ó wcześ n i k o man d o s i n ie n ależeli d o
ś wiato wej elity – k iep s k o o p łacan i i jes zcze g o rzej wy p o s ażen i, n ie d awali
g waran cji, że ws zy s tk o p rzeb ieg n ie b ez zak łó ceń .
– To właś n ie wted y p o d jęto d ecy zję o s two rzen iu d o s k o n ale wy s zk o lo n ej
jed n o s tk i s p ecjaln eg o p rzezn aczen ia, czy li GROM -u . J ej k o man d o s i mu s ieli u mieć
d ziałać z ch iru rg iczn ą p recy zją, a n ie tak jak jej p o p rzed n icy , k tó rzy wch o d ząc d o
jak ieg o ś p o mies zczen ia, o twierali s o b ie d rzwi... p o cis k iem z b azo o k i – ś mieje s ię
Gąs io ro ws k i i d o d aje: – W d u żej mierze zo s tali wy s zk o len i p rzez izraels k ie s łu żb y ,
co d awało im p rawo d o leg ity mo wan ia s ię zn ak iem n ajwy żs zej jak o ś ci.
J ed n ak k o man d o s i jed n o s tk i 2 3 0 5 GROM -u n ie mo g li wy s tęp o wać jak o s iła
zb ro jn a p ań s twa p o ls k ieg o , więc zo s tali zatru d n ien i w Art-B n a etatach ...
b o d y g u ard ó w. Po p ro s tu .
– Nas za firma d y s p o n o wała jed n y mi z n ajlep s zy ch o ch ro n iarzy n a ś wiecie –
ws p o min a Gąs io ro ws k i. – Oczy wiś cie n ie o ch ran iali mn ie czy Bag s ik a, ale
zab ezp ieczali o p erację „M o s t”. Do s tali o d n as jeep y , k tó re wy p o ży czy liś my n ib y n a
tes ty . Z k o lei b ro ń p rzy s łali n am Izraelczy cy , g łó wn ie k arab in k i s ztu rmo we g alil
o raz p is to lety jery ch o . Zap ewn iam, że k o man d o s i b y li d o s k o n ale zmo ty wo wan i
i u zb ro jen i p o zęb y , w n iczy m n ie p rzy p o min ali fu n k cjo n ariu s zy jed n o s tek
s p ecjaln y ch z czas ó w PRL.
Op eracja trwająca d o jes ien i 1 9 9 2 ro k u p rzeb ieg ła b ez jak ich k o lwiek zak łó ceń .
Żad n y ch in cy d en tó w z terro ry s tami arab s k imi w ro li g łó wn ej n ie o d n o to wan o .

***
Pierws i ży d o ws cy emig ran ci p o jawili s ię w Wars zawie w maju 1 9 9 0 ro k u . Tak
ws p o min ał to b y ły s zef jed n o s tk i an ty terro ry s ty czn ej n a Ok ęciu , a w tamty m czas ie
p raco wn ik Art-B J erzy Dziewu ls k i:

M o s s ad p o p rzez p o d s tawio n ą firmę cy wiln ą wy n ajął d la n ich d u ży b u d y n ek ,

n ied alek o d zis iejs zej Galerii M o k o tó w. Pó źn iej d o s zed ł d o teg o jes zcze jed en
o b iek t: h o tel Leg ii n a Bemo wie. W ty ch miejs cach Ży d zi b y li k watero wan i
w o czek iwan iu n a p rzy lo t s amo lo tu . J ed n o razo wo p rzeb y wało tam n awet
trzy s ta o s ó b . Nik o mu z emig ran tó w n ie wo ln i b y ło o p u s zczać b u d y n k ó w.
Po wo li s ię to reg u lo wało . Co raz częś ciej emig ran ci zaczy n ali też d o cierać d o
Wars zawy s amo lo tami rejs o wy mi, co zn aczn ie u łatwiało zab ezp ieczen ie g ru p y .
Do k o ń ca n ie u d ało s ię całk o wicie wy elimin o wać p o ciąg ó w, ale ich
zab ezp ieczen ie b y ło o ty le łatwiejs ze, że k ied y emig ran ci d o cierali n a Dwo rzec
Gd ań s k i, to au to b u s y , p o licja, o ficero wie wy wiad u izraels k ieg o ju ż tam n a
n ich czek ali * * * .

Wp rawd zie Po lacy u d o s tęp n ili o rg an izato ro m o p eracji lo tn is k o n a Ok ęciu , ale

n ie wy razili zg o d y n a wy czartero wan ie LOT-o ws k ich s amo lo tó w. Po d o b n ie jak k ilk a
in n y ch k rajó w, d o k tó ry ch zwró co n o s ię z tą p ro ś b ą. Tru d n o s ię d ziwić – g d y ty lk o
wy s zło n a jaw, że p remier Tad eu s z M azo wieck i zad ek laro wał wo lę ws p arcia o p eracji,
is lams cy terro ry ś ci p rzep ro wad zili zamach n a attach é h an d lo weg o p o ls k iej
amb as ad y w Bejru cie (d y p lo mata i jeg o żo n a zo s tali ran n i) o raz zap o wied zieli ak cje
p rzeciwk o p lacó wk o m LOT-u . Czarterem miała s ię zatem zająć p ry watn a s p ó łk a – Art-
B, ty m b ard ziej że Kreml n ie g o d ził s ię n a to , ab y w o p eracji b rały u d ział s amo lo ty El
Al. Os tateczn ie częś ć mas zy n zo s tała wy n ajęta, a częś ć p rzek azały izraels k ie lin ie
lo tn icze.

Op eracja „M o s t”, ch o ć s to s u n k o wo mało zn an a n a ś wiecie, trak to wan a jes t jak o

jed n o z n ajwięk s zy ch p rzed s ięwzięć M o s s ad u . Bo ch o d zi n ie ty lk o o ty ch
k ilk ad zies iąt ty s ięcy p rzetran s p o rto wan y ch Ży d ó w ze Ws ch o d u , ale tak że zas ięg
ak cji i mo żliwo ś ć ws p ó łp racy z k rajem, k tó ry d o tej p o ry n ie b y ł trak to wan y jak o
p rzy jaciel, czy li z Po ls k ą.
M o żn a p o wied zieć, że k o lejn a o d s ło n a o p eracji „M o s t” – ch o ć o czy wiś cie ju ż n ie
p o d tą n azwą – zaczęła s ię w d ru g iej p o ło wie lat d ziewięćd zies iąty ch . Wted y d o
Izraela p rzy jech ało p o n ad ... milio n o b y wateli rep u b lik b y łeg o ZSRR, p rzy s p arzając
wład zo m w J ero zo limie ty leż p o wo d ó w d o rad o ś ci, co i zmartwien ia. Bo o b o k ty ch ,
k tó rzy rzeczy wiś cie jech ali d o Ziemi Świętej, b y o d k ry ć s wo je k o rzen ie, d o Izraela
p rzy b y ło wielu g an g s teró w, licząc n a p o s zerzen ie tery to riu m s wo ich wp ły wó w.
I fak ty czn ie – tak zwan a ro s y js k a mafia s tała s ię n a Blis k im Ws ch o d zie wielk ą s iłą,
d ziałającą tak że w s ek to rach całk o wicie leg aln y ch . Sp ro wad ził ją tam u ważan y za
b o s s a tej s tru k tu ry Siemio n M o g ilewicz, g an g s ter z ży d o ws k im ro d o wo d em, k tó ry
w latach d ziewięćd zies iąty ch d o s tał izraels k ie o b y watels two i p rzez p ewien czas
mies zk ał w Tel Awiwie (p rzy alei Żab o ty ń s k ieg o ).
Op eracja „M o s t” s p rawiła, że w Izraelu b ard zo łatwo mo żn a d o g ad ać s ię p o
ro s y js k u – to p rzy d aje s ię tak że Po lak o m. W k o ń cu języ k Pu s zk in a jes t n am zn aczn e
b liżs zy n iż h eb rajs k i...

* An d rzej Fed o ro wicz, Most, tajna operacja Mossadu w Polsce, „Fo cu s His to ria” 2 0 1 2 , n r
12, s. 60–65.
* * Ibidem.
* * * „Fo cu s His to ria” 2 0 1 2 , n r 1 2 , s . 6 4 – 6 5 .
Więcej n a: www.eb o o k 4 all.p l

ROZDZIAŁ 6

Eli Cohen, największa gwiazda wywiadu

– Pan ie Taab es , z cały m s zacu n k iem, s ąd zę jed n ak , że ma p an d o ś ć.

– J a? Ależ s k ąd , p o p ro s tu jes tem zmęczo n y , miałem ciężk i d zień , o czy
s ame mi s ię k leją d o s n u ...
– M o że warto więc zap rzes tać ro man s u z k o n iak iem? Ty le k o b iet wo k ó ł,
a p an ich w o g ó le n ie zau waża.
– Co też p an ... Wy p iłem n ajwy żej d wa k ielis zk i s zamp an a, mo że trzy ...
Po wtarzam, jes tem o d ro b in ę zmęczo n y , ale n ie p ijan y . J ed n ak rzeczy wiś cie
ch wilę s ię zd rzemn ę w fo telu .
– Ale to zo s tan ie źle p rzy jęte: zap ras za p an d amas ceń s k ą ś mietan k ę n a
p arty i zas y p ia w s amy m ś ro d k u zab awy .
– Pu łk o wn ik u Hato u m, zn a mn ie p an n ie o d d ziś , wie p an , że zaws ze s taję
n a wy s o k o ś ci zad an ia. Teraz mu s zę jed n ak n a ch wilę o d p ły n ąć.
– To n ie n ajlep s zy mo men t. Sły s zy p an ? Pan ie Taab es ! M as z ci lo s , zas n ął
ch y b a.
Przy Hato u mie zatrzy mał s ię in n y p u łk o wn ik s y ry js k iej armii, Dali – tak że
częs ty g o ś ć o rg ietek , u rząd zan y ch p rzez Kamela Amin a Taab es a.
– Co s ię d zieje? Czy żb y n as z b izn es men z Arg en ty n y p rzes ad ził
z alk o h o lem? A mo że wy k o ń czy ły g o te p ło mien n e d amy z Cas ab lan k i?
– Nie mam p o jęcia, ale to n ieis to tn e. Ważn e, że mo żemy w s p o k o ju
p o ro zmawiać. Pu łk o wn ik u Dali, czy to p rawd a, że s ztab p lan u je d o zb ro jen ie
Wzg ó rz Go lan ? Sły s załem, że n as i rad zieccy p rzy jaciele p rzy ś lą n am k o lejn ą
tran s zę czo łg ó w T-5 4 ?
– Czy p o win n iś my o ty m ro zmawiać w o b ecn o ś ci p an a Taab es a?
 – Przecież o n ś p i jak zab ity . Po za ty m to s wó j ch ło p .
– M am p an rację. A więc n iech p an s łu ch a...

Niep rawd a – s y ry js k i b izn es men i bon vivant Kamel Amin Taab es , a w

rzeczy wis to ś ci n ajs ły n n iejs zy izraels k i s zp ieg Eli Co h en n ie ś p i i p rzy s łu ch u je s ię
wy jątk o wo in teres u jącej ro zmo wie. Nawet jeś li ta o p is an a p o wy żej n ie miała miejs ca,
ag en t wy wiad u wielo k ro tn ie u d awał p ijan eg o , ab y s p ro wo k o wać to warzy s zy b ies iad
d o wy zn ań . Oczy wiś cie wy zn ań o ch arak terze s trateg iczn y m. Taab es , k tó ry o b racał
s ię w n ajb ard ziej wp ły wo wy ch k ręg ach Damas zk u – s am zres ztą b y ł p rzy mierzan y d o
ró żn y ch s tan o wis k p ań s two wy ch – n iemal co d zien n ie wch o d ził w p o s iad an ie
n ajtajn iejs zy ch in fo rmacji p ły n ący ch z wo js k a i ś wiata p o lity k i. Wied zian o , że ju ż
wk ró tce d o jd zie d o d u żeg o k o n flik tu p o międ zy Izraelem a jeg o arab s k imi s ąs iad ami
i wład ze w J ero zo limie ch ciały s ię d o b rze d o teg o p rzy g o to wać.
W ch wili wy b u ch u wo jn y s ześ cio d n io wej, czy li 5 czerwca 1 9 6 7 ro k u , Co h en ju ż
o d p rawie d wó ch lat n ie ży ł. Ale s u k ces y armii izraels k iej b y ły w wielk im s to p n iu
jeg o zas łu g ą.

***

Eli Co h en u ro d ził s ię w 1 9 2 4 ro k u w eg ip s k iej Alek s an d rii, w ro d zin ie s y ry js k ich

Ży d ó w p o ch o d zący ch z Alep p o . J eg o o jciec n awet p ró b o wał zaciąg n ąć s ię d o
eg ip s k iej armii, ale b ez s k u tk u . W 1 9 4 9 ro k u , a więc ju ż p o p o ws tan iu p ań s twa
ży d o ws k ieg o , jeg o ro d zin a – o jciec, matk a i trzech b raci – wy jech ała d o Izraela.
Co h en n ato mias t p o s tan o wił p o zo s tać w Eg ip cie, ab y d o k o ń czy ć s tu d ia
elek tro n iczn e i o rg an izo wać tamtejs zy ru ch s y jo n is ty czn y .
Po czątk o wo wład ze w Kairze p atrzy ły p rzez p alce n a p o lity czn ą d ziałaln o ś ć
eg ip s k ich Ży d ó w, lecz w 1 9 5 4 ro k u s p rawy p rzy b rały d o ś ć g wałto wn y o b ró t.
Ujawn io n a zo s tała b o wiem wielk a o p eracja s zp ieg o ws k a p o d k ry p to n imem
„Su s an n ah ”, mająca n a celu k o mp ro mitację Eg ip tu w o czach ś wiata. Realizo wał ją
wy d ział 1 3 1 izraels k ieg o wy wiad u wo js k o weg o , czy li Aman u , a p atro n o wał jej s am
min is ter o b ro n y Pin k as Lav o n , ale tru d n o p rzed s ięwzięcie to u zn ać za u d an e.
O co ch o d ziło ? Otó ż izraels k ie wład ze p o s tan o wiły p rzy p is ać eg ip s k im
fu n d amen talis to m, n acjo n alis to m o raz k o mu n is to m atak i b o mb o we n a cele
amery k ań s k ie i b ry ty js k ie. Rzecz jas n a, ład u n k i mieli p o d ło ży ć izraels cy ag en ci
wy wo d zący s ię z eg ip s k iej d ias p o ry . I fak ty czn ie – k ilk a b o mb zo s tało
zd eto n o wan y ch , międ zy in n y mi w k airs k iej s ied zib ie Amery k ań s k iej Ag en cji
In fo rmacy jn ej (USIA) o raz w tamtejs zy m b ry ty js k im teatrze. Nik t wp rawd zie n ie
u cierp iał, lecz b y ła to n a wizeru n k u Eg ip tu p o ważn a s k aza.
Eg ip cjan o m u d ało s ię d o ś ć s zy b k o u d o wo d n ić, k to s to i za zamach ami, i ci,
k tó rzy mieli k o mp ro mito wać, s ami s ię s k o mp ro mito wali. Zaczęły s ię rep res je wo b ec
eg ip s k ich s y jo n is tó w, d wó ch z n ich – M o s ze M arzo u k i Sh mu el Azar – zo s tało
s k azan y ch n a k arę ś mierci, n ato mias t Co h en , p o d ejrzewan y o związk i ze
s p is k o wcami, d o ś wiad czy ł d łu g ich , b ru taln y ch p rzes łu ch ań .
Wk ró tce wy jech ał d o Izraela, g d zie p rzes zed ł p ierws ze s zk o len ia wy wiad o wcze,
jed n ak w 1 9 5 6 ro k u wró cił d o Eg ip tu . Sy tu acja p o międ zy s ąs ied n imi k rajami d alej
s ię p o g ars zała – ty m razem p o wo d em b y ła o k u p acja Sy n aju p rzez izraels k ie wo js k a.
Ch o d ziło o to , ab y – p rzy ap ro b acie Bry ty jczy k ó w i Fran cu zó w – o d eb rać Eg ip to wi
k o n tro lę n ad Kan ałem Su es k im. W 1 9 5 7 ro k u Co h en , wraz z wielo ma Ży d ami
z Alek s an d rii, zo s tał wy d alo n y z Eg ip tu .
Po d jął p racę w Siłach Ob ro n n y ch Izraela jak o an ality k k o n trwy wiad u –
z p ewn o ś cią b y ł d o s k o n ały m k an d y d atem n a to s tan o wis k o , jed n ak p raca za
b iu rk iem n ie n ap awała g o en tu zjazmem. Co raz częś ciej my ś lał z tęs k n o tą
o o p eracjach s p ecjaln y ch wy wiad u cy wiln eg o , czy li M o s s ad u , i p rawd ziwy m ży ciu
p ełn y m n ieb ezp ieczeń s tw. Wted y jes zcze n ie mó g ł n awet p rzy p u s zczać, że jeg o
marzen ia zawo d o we s p ełn ią s ię aż n ad to i zap ro wad zą g o n a s zu b ien icę o raz d o
p an teo n u n ajwięk s zy ch s zp ieg ó w ś wiata.
Na razie jed n ak M o s s ad d wu k ro tn ie o d rzu cił jeg o p o d an ie o zatru d n ien ie. Tes ty
wy k azy wały , że Co h en ... za b ard zo zad ziera n o s a. M a wy o lb rzy mio n e p o czu cie
włas n ej warto ś ci, p rzy jed n o czes n y m b rak u u miejętn o ś ci właś ciweg o ro zp o zn awan ia
zag ro żen ia. M eir Amit, s zef M o s s ad u z lat s ześ ćd zies iąty ch , b ęd zie p o latach
ws p o min ał, że o d rzu cen ie b ard zo g łęb o k o d o tk n ęło Eli Co h en a. Przy s zły s zp ieg
zarzu cił wted y p racę w s łu żb ach s p ecjaln y ch i p rzy jął etat k s ięg o weg o w b ran ży
h an d lo wej. Wk ró tce jed n ak – wed łu g częś ci źró d eł – n ieo czek iwan ie p rzy s zło
zap ro s zen ie n a k o lejn ą ro zmo wę z s zefami rek ru tacji M o s s ad u . In s ty tu t p rzemy ś lał
k an d y d atu rę i u zn ał, że Eli d o s k o n ale n ad aje s ię d o p ewn eg o ty p u o p eracji.
Tro ch ę in aczej o p is u je p o czątk i ws p ó łp racy Co h en a z M o s s ad em Wes ley Britto n ,
au to r b ro s zu ry The Eli Cohen Files (Do k u men ty w s p rawie Eli Co h en a). Wed łu g n ieg o
Co h en cały czas p raco wał d la Aman u , p o czy m w 1 9 6 3 ro k u jeg o wy d ział zo s tał
p rzejęty o d wo js k o wy ch p rzez M o s s ad . Zres ztą o d p o czątk u p raco wał p o d
k iero wn ictwem M eira Amita, k tó ry – zan im w 1 9 6 3 ro k u zo s tał s zefem M o s s ad u –
s tał n a czele wy wiad u wo js k o weg o .
To b y ł d o b ry czas d la Co h en a – n ieco wcześ n iej, w s ierp n iu 1 9 5 9 ro k u , p o ś lu b ił
p ięk n ą Nad ię M ajald , Ży d ó wk ę z Irak u . To d o n iej, s ześ ć lat p ó źn iej, n ap is ze
ws trząs ający o s tatn i lis t. Po p ro s i w n im, ab y n ie traciła czas u n a p łacz p o n im, ale b y
zajęła s ię s wo ją p rzy s zło ś cią. Bo ty lk o o n a s ię liczy .
Zad an ie, jak ie wy zn aczy ł mu wy wiad , b y ło o s o b liwe: miał s tać s ię... Arab em.
Żad en k ło p o t! Co h en , k tó ry u ro d ził s ię i d o ras tał w Eg ip cie, d o s k o n ale p o s łu g iwał
s ię języ k iem arab s k im i wy g ląd ał jak p o to mek Bed u in ó w. Zn ał realia ży cia
w arab s k ich s p o łeczeń s twach , więc s p o k o jn ie mó g ł s ię wcielić w ro lę s y ry js k ieg o
b izn es men a.
Sy ria b y ła o b s zarem s zczeg ó ln eg o zain teres o wan ia ze s tro n y wład z Izraela –
ch o d ziło n ie ty lk o o to , co s ię d zieje n a Wzg ó rzach Go lan , ale tak że o wied zę n a
temat ak tu aln eg o p o ten cjału militarn eg o teg o k raju , p o zo s tająceg o w b lis k ich
relacjach z M o s k wą.
Co h en p rzes zed ł wy czerp u jący cy k l s zk o len io wy – n au czy ł s ię p o s łu g iwać
b ro n ią (g łó wn ie k ró tk ą), czy tać map y s ztab o we, p rzes y łać d ro g ą rad io wą
zas zy fro wan e k o mu n ik aty . Wzb u d zał zach wy t s wy ch in s tru k to ró w fen o men aln ą
p amięcią, k tó rą wy k s ztałcił, u cząc s ię w d zieciń s twie n a p amięć To ry . Teraz mu s iał
p erfek cy jn ie o p an o wać mu zu łmań s k ie mo d litwy i Ko ran . Po latach o k aże s ię jed n ak ,
że to zad an ie d o mo we, n a s wo je n ies zczęś cie, tro ch ę zlek ceważy ł.
Najtru d n iejs ze o k azało s ię o p an o wan ie s p ecy ficzn ej s y ry js k iej wy mo wy . Ale
i temu p o d o łał. Zres ztą „zg rzy ty ” w wy mo wie miały u zas ad n ien ie – Co h en wcielił s ię
w Arab a, k tó ry mies zk ał i ro b ił in teres y w Arg en ty n ie, więc jeg o s y ry js k i mó g ł
u tracić właś ciwą melo d ię. Setk i g o d zin s p ęd zili in s tru k to rzy Co h en a, u cząc g o n a
p amięć u lic Bu en o s Aires i tes tu jąc jeg o zn ajo mo ś ć ch arak tery s ty czn y ch o b iek tó w
teg o mias ta. J ak ws p o min ał Amit, wid ać b y ło , jak Eli w o czach p rzemien ia s ię
w Kamela Amin a – jak wczu wa s ię w s wo ją ro lę i p rzy zwy czaja d o n o wej to żs amo ś ci.
Kto wie, mo że n awet ch wilami s am wierzy ł w to , że n azy wa s ię Taab es , jes t s y n em
Said y Ib rah im i Amin a Taab es a, zamo żn eg o h an d larza tek s ty liami, u ro d ził s ię
w Bejru cie, z k tó reg o wy emig ro wał wraz z ro d zin ą d o Alek s an d rii, a w 1 9 4 6 ro k u
trafił d o Arg en ty n y zap ro s zo n y p rzez wu ja; p o ś mierci ro d zicó w p rzejął tek s ty ln y
b izn es i o d n ió s ł wielk i s u k ces .
Do Arg en ty n y – ty m razem n ap rawd ę, jak o ag en t – u d ał s ię p rzez Zu ry ch , g d zie
czek ały n a n ieg o d o k u men ty p o twierd zające n o wą to żs amo ś ć. W Szwajcarii p rzes iad ł
s ię d o s amo lo tu lecąceg o d o s to licy Ch ile – San tiag o , ale mająceg o ś ró d ląd o wan ie
w Bu en o s . Dzięk i temu s zp ieg mó g ł wy jś ć n a u lice g łó wn eg o mias ta Arg en ty n y b ez
p ieczątk i s łu żb g ran iczn y ch i u trzy my wać, że o d lat n ie o p u s zczał k raju .

***

By ł ro k 1 9 6 0 – d o k ład n ie w ty m s amy m czas ie, ty le że w o d wro tn ą s tro n ę, czy li

z Bu en o s Aires d o Tel Awiwu , leciał zb ro d n iarz wo jen n y Ad o lf Eich man n . Tak i
wy mo wn y zb ieg o k o liczn o ś ci.
W Bu en o s Aires Co h en -Taab es s p o tk ał s ię z rezy d en tem izraels k ieg o wy wiad u ,
n iejak im Av rah amem, k tó ry miał mu p o mó c u rząd zić s ię w Arg en ty n ie. Wk ró tce
d o tarł d o ś ro d o wis k a s y ry js k iej emig racji w Amery ce Po łu d n io wej. Ro zd ając s u te
n ap iwk i w res tau racjach , wp łacając p o k aźn e s u my w Arab Ban k u i k ręcąc s ię p o
mieś cie lu k s u s o wą limu zy n ą, s zy b k o s tał s ię p o s tacią p o p u larn ą. Ba, Sy ry jczy cy
b y li wręcz d u mn i, że mają tak ieg o ro d ak a, i aż d ziw b ierze, że jak o ś wcześ n iej g o n ie
zau waży li. On zaś p o wtarzał im, że wp rawd zie n a arg en ty ń s k iej ziemi o s iąg n ął
fin an s o wy s u k ces , ale jeg o s erce ciąg n ie d o k raju p rzo d k ó w i wcześ n iej czy p ó źn iej
wró ci d o Sy rii.
Te d ek laracje s zy b k o d o cierały n a Blis k i Ws ch ó d i Damas zek p o wo li s zy k o wał
s ię n a p rzy jęcie zacn eg o ro d ak a. J ed n ak wcześ n iej, w s y ry js k iej amb as ad zie
w Bu en o s Aires , p an Taab es zawarł n iezwy k le cen n ą zn ajo mo ś ć z p u łk o wn ik iem
Amin em al-Hafezem, p o lity k iem o p o wiad ający m s ię p o s tro n ie lewico wej p artii
Baas , p ó źn iejs zy m p rezy d en tem Sy rii i s zefem tamtejs zeg o rząd u . To , że Taab es
n ied łu g o p o tem ws zed ł n a s y ry js k i s zczy t, zawd zięczał właś n ie w g łó wn ej mierze al-
Hafezo wi, k tó ry o d s ameg o p o czątk u p o czu ł s y mp atię d o b izn es men a.
Zan im jed n ak Co h en zaczął o d g ry wać s wo ją ro lę ży cia w Damas zk u , mu s iał s ię d o
n iej s o lid n ie p rzy g o to wać – w 1 9 6 1 ro k u p rzy leciał d o Tel Awiwu , b y p o d o k iem
s zefó w wy wiad u s zk o lić s ię i p o g łęb iać wied zę n a temat k raju wro g a. Kilk a mies ięcy
p ó źn iej, w lu ty m 1 9 6 2 ro k u , p o s tawił s wą n o g ę n a s y ry js k iej ziemi.
By ł to czas d o ś ć s zczeg ó ln y – ro zp ad ła s ię właś n ie u n ia Sy rii z Eg ip tem: twó r
p o ws tały w 1 9 5 8 ro k u , zn an y p o d n azwą Zjed n o czo n ej Rep u b lik i Arab s k iej.
Au to rem k o n cep cji zawiązan ia o wej u n ii b y ł p rezy d en t Eg ip tu Gamal Ab d el Nas er,
k tó ry o b awiał s ię ro s n ąceg o z d n ia n a d zień p o p arcia d la tamtejs zy ch k o mu n is tó w
i p rzejęcia p rzez n ich wład zy . Z k o lei Sy ria p an iczn ie b ała s ię wo js k o weg o
zag ro żen ia ze s tro n y Tu rcji. Ob a k raje ch ciały też zab ezp ieczy ć s ię n a wy p ad ek
więk s zeg o k o n flik tu z Izraelem. Do Un ii wk ró tce d o łączy ła J emeń s k a Rep u b lik a
Arab s k a. J ed n ak w wy n ik u wo js k o weg o p u czu , jak i miał miejs ce w Sy rii 2 8 wrześ n ia
1 9 6 1 ro k u (d o wo d ził n im Karim an -Nah lawi), J emeń czy cy o p u ś cili s tru k tu ry ZRA.
W Damas zk u wrzało o d p o lity czn y ch p lo tek – b y ło o czy wis te, że wład za, zd o b y ta
p rzez p u czy s tó w jes t ty mczas o wa i wk ró tce n as tąp i k o lejn y p rzewró t. Ko g o ty m
razem wy n ies ie n a s zczy t? Najp o ważn iejs zy m k an d y d atem d o p rzejęcia s teró w
rząd o wy ch wy d awała s ię ws p o mn ian a p an arab s k a p artia Baas .
I rzeczy wiś cie, w marcu 1 9 6 2 ro k u Karim an -Nah lawi zn o wu u d erzy ł, ty m razem
o b alając p rezy d en ta Nazima al-Ku d s ieg o , k tó ry s p rawo wał s wó j u rząd o d g ru d n ia
1 9 6 1 ro k u . Ku d s i zres ztą jes zcze p o wró ci w wy n ik u k o lejn eg o zamach u s tan u , ale
zg o d n ie z lo g ik ą s zy b k ich zmian n a s y ry js k im p o lity czn y m s zczy cie, n a k ró tk o .
8 marca 1 9 6 3 ro k u wy b u ch ła tak zwan a Rewo lu cja M arco wa, k tó ra całk o wicie
zmien iła p o lity czn ą s cen ę Sy rii. Dzięk i s wemu zb ro jn emu s k rzy d łu , czy li Rad zie
Do wó d ztwa Rewo lu cji, wład zę zd o b y ła p artia Baas . Na czele p ań s twa s tan ął n ajp ierw
Lu aj al-Atas s i, a w lip cu k o leg a Taab es a Amin al-Hafez. Tu u p rzed zamy n ieco
wy p ad k i, b o międ zy p rzy lo tem s zp ieg a d o Damas zk u a p o wo łan iem al-Hafeza n a
p rezy d en ta min ęło p rawie p ó łto ra ro k u .
W ty m n ajb ard ziej n ies tab iln y m p o lity czn ie czas ie Co h en -Taab es p ro wad ził
s zczeg ó ln ie ak ty wn ą d ziałaln o ś ć wy wiad o wczą. I teraz k ilk a s łó w o n iej właś n ie.

***

– Do b rze p o my ś lan e, p rawd a p an ie Taab es ?

– No n ie wiem, p an ie p u łk o wn ik u , n ie wiem...
– Nie ma s ię n ad czy m zas tan awiać! Po d ziemn e fo rty fik acje, k tó ry ch
Izraelczy cy z p o wietrza n ie zo b aczą. Nie s p o d ziewają s ię, że mamy p o d ziemią
n ap rawd ę imp o n u jący ars en ał. Po my ś lą: „wzg ó rza jak wzg ó rza”, i p o lecą d alej
s zu k ać s zczęś cia.
– Nie jes tem p ewien czy Izraelczy cy s ą aż tak g łu p i, jak p an u waża.
Wiad o mo , że tu , n a Wzg ó rzach Go lan , jes t p ełn o n as zy ch in s talacji
wo js k o wy ch .
– To p rawd a, ale p ó k i n ie zo b aczą, n ie b ęd ą wied zieli, g d zie ich s zu k ać.
A p rzecież n ie zb o mb ard u ją całeg o reg io n u .
 – A ja p an u p o wiem tak : to miejs ce jes t ch o lern ie p o d ejrzan e. Nib y n ic n ie
wid ać, a jes tem p ewien , że wed łu g ich in fo rmacji co ś tu p o win n o b y ć. No b o
jes t! Ży d zi też mają s wo ich s zp ieg ó w.
– M o że i ma p an rację, ale jak o d wró cić u wag ę o d lo k alizacji, k tó ra wy d aje
s ię zu p ełn ie n eu traln a?
– Niech p an n ad s ch ro n ami p o s ad zi d rzewa.
– J ak ie zn o wu d rzewa?
– A b o ja wiem? M o że eu k alip tu s o we...
– Co to d a?
– A b u d o wałb y p an s ch ro n p o d d rzewem? Raczej wątp liwe. J eś li jes t
d rzewo , to zn aczy , że raczej p o d s p o d em n ie ma n ic o p ró cz g lin y i k o rzen i.
Po za ty m d rzewo d a cień żo łn ierzo m i n ie s p ali ich s ło ń ce.
– Pan to ma łeb , p an ie Taab es ! Fak ty czn ie, p o s ad zi s ię tu i tam k ilk a d rzew.

Gd y k ilk a lat p o tej ro zmo wie, w czerwcu 1 9 6 7 ro k u , lo tn ictwo izraels k ie

n ad leciało n ad Wzg ó rza Go lan , p ilo ci d o s k o n ale wied zieli, g d zie n ależy zrzu cać
b o mb y . Trafiali tam, g d zie s tały eu k alip tu s y , zu p ełn ie lek ceważąc czo łg i. Tak
n ap rawd ę b y ły o n e b o wiem atrap ami, o czy m zd ąży ł d o n ieś ć Eli Co h en , d la k tó reg o
Wzg ó rza Go lan s tan o wiły s zczeg ó ln y o b iek t zain teres o wan ia.
Szp ieg n ie d ziała w p ró żn i – mu s i s ię o taczać lu d źmi, i n ajlep iej, ab y wy wo d zili
s ię o n i z k ręg ó w p o lity czn y ch , g o s p o d arczy ch i wo js k o wy ch . M ó wiąc wp ro s t, ab y
in wes ty cja w zn ajo mo ś ć, czy wręcz p rzy jaźń z n imi, o p łaciła s ię z n awiązk ą. Ale lu d zi
ze ś wieczn ik a trzeb a p rzy ciąg ać u miejętn ie i, co n ajważn iejs ze, z g es tem. Wielu
s zp ieg ó w XX wiek u miało n a p rzy k ład s tad n in y k o n i, g d zie wy p ad ało b y wać i g d zie
d o ch o d ziło d o ro zmaity ch tajn y ch tran s ak cji.
Co h en -Taab es p o s tawił n a wy s tawn e p rzy jęcia, częs to wień czo n e ws p o mn ian y mi
n a p o czątk u o rg ietk ami, w k tó ry ch b rali u d ział i b izn es men i, i min is tro wie.
To warzy s twa d o trzy my wały im n ie zawo d o we p ro s ty tu tk i, ale p an ie z s o cjety ,
g o to we n a ero ty czn e d o zn an ia w ramio n ach wp ły wo wy ch mężczy zn : b y ły wś ró d n ich
min is terialn e s ek retark i, s teward es y i p io s en k ark i. Częś ć z n ich relacjo n o wała
Co h en o wi s wo je ro zmo wy z k o ch an k ami – ciek awe, czy k o b iety wied ziały , że Co h en
jes t s zp ieg iem? Tak n a p rzy k ład ro b iła s ek retark a p u łk o wn ik a Salima Hato u ma,
k tó ry k o rzy s tał z jej wd zięk ó w p o d czas imp rez o rg an izo wan y ch p rzez Taab es a.
W miło s n y m u n ies ien iu p u łk o wn ik g o tó w b y ł u jawn ić k ażd ą n iejawn ą in fo rmację.
Dzięk i temu s zp ieg o ws k i in teres k ręcił s ię zn ak o micie: Co h en b ard zo d u żo
wied ział – tak że w s en s ie o b y czajo wy m – o s wo ich g o ś ciach , d o p ewn eg o s to p n ia
trzy mał ich wręcz w s zach u . Two rzy ło to jed n ak atmo s ferę lu b ieżn eg o zau fan ia, k tó re
ws zy s tk im o d p o wiad ało . Słu żb o we tajemn ice wy p ły wały łatwo i w s p o s ó b n atu raln y
i n ik t n ie u ważał teg o za co ś zd ro żn eg o . Przecież b y li we włas n y m, zau fan y m g ro n ie.
Teo rety czn ie.
W ro zmo wach z amb itn y mi wo js k o wy mi Co h en -Taab es częs to s to s o wał p ewien
trick . Otó ż zarzu cał im, że za mało p racy wk ład ają w p rzy g o to wan ia d o ewen tu aln eg o
s tarcia zb ro jn eg o z Izraelem. Kied y p rzek o n y wali g o , że n ie ma racji, o n p ro s ił ich
o d o wo d y .
– Sk o ro twierd zicie, że jes teś cie g o to wi n a o d p arcie izraels k iej ag res ji, p o k ażcie
mi was ze s tan o wis k a o b ro n y . Niech s am s ię o ty m p rzek o n am – mó wił, a o n i
p o s łu s zn ie wieźli g o d o p rzy g ran iczn y ch jed n o s tek , g d zie d o k o n y wał s wo is tej
in s p ek cji.
O b ezg ran iczn y m p rzek o n an iu s y ry js k ich p o lity k ó w o lo jaln o ś ci Taab es a mo że
ś wiad czy ć n as tęp u jące zd arzen ie. Szp ieg miał b ard zo d o b re, wręcz p rzy jazn e
k o n tak ty z wy s o k im u rzęd n ik iem M in is ters twa In fo rmacji Geo rg em Saifem. Częs to
s ię wid y wali i wzajemn ie o d wied zali. Pewn eg o d n ia Co h en -Taab es zawitał d o b iu ra
Saifa. Po ch wili d o d y g n itarza zad zwo n ił telefo n i Saif o d d ał s ię d łu żs zej ro zmo wie.
Go ś ć – n ib y to zn u d zo n y o czek iwan iem n a k o n iec k o n wers acji – s ięg n ął n ied b ale p o
p ap iery leżące n a b iu rk u i zaczął je p rzeg ląd ać. Ot, d o k u men ty jak d o k u men ty , ty le
że o zn aczen iu s trateg iczn y m. W ty m mo men cie d o p o k o ju wp aro wał jed en
z res o rto wy ch d y rek to ró w i o s łu p iał n a wid o k Taab es a p o g rążo n eg o w lek tu rze.
– Czy ś ty zwario wał? Po k azu jes z n ajtajn iejs ze d o k u men ty jak iemu ś faceto wi
z zewn ątrz? – p o wied ział wzb u rzo n y d o Saifa.
– Nie ma p o wo d u d o o b aw, to n as z zau fan y czło wiek – o d p arł s p o k o jn ie
u rzęd n ik .
Co h en miał n iezwy k ły talen t: u miał s wo im ro zmó wco m „ro związy wać języ k i”.
I to n iek o n ieczn ie za p o mo cą tru n k ó w – lu b ili g o i ch ętn ie o p o wiad ali o s wo jej
p racy , o czek u jąc u zn an ia z jeg o s tro n y . Bo też jeg o zd an ie liczy ło s ię w k ręg ach
rząd o wej elity . Ba, częs to p o wo ły wan o s ię n a n ieg o jak o n iek wes tio n o wan y
au to ry tet.

***
W tamty m czas ie (i d o d ziś s ię to n ie zmien iło ) jed n ą ze s trateg iczn y ch k wes tii n a
cały m Blis k im Ws ch o d zie b y ł d o s tęp d o wo d y p itn ej. Zab lo k o wan ie g o p rzez
n iep rzy jaciela mo g ło mieć d la k raju k atas tro faln e s k u tk i, d lateg o Izraelczy k ó w
b ard zo in teres o wały p o s tęp y p rac n ad ro zb u d o wą s ieci wo d n ej w Sy rii. Co h en -
Taab es mu s iał s ię więc wy k azać ak ty wn o ś cią tak że n a ty m p o lu .
W k s iążce Mossad, najważniejsze misje izraelskich tajnych służb jej au to rzy M ich ael Bar-
Zo h ar i Nis s im M is h al u jawn iają, w jak i s p o s ó b s zp ieg zd o b y wał wied zę n a temat
b u d o wy k an ałó w wo d n y ch . Oto frag men t:

Ud ało mu s ię zap rzy jaźn ić z s au d y js k im p rzed s ięb io rcą, k tó ry zo s tał

zatru d n io n y d o zap lan o wan ia i b u d o wy p ierws zy ch k an ałó w s y ry js k ieg o
p ro jek tu . Dzięk i tej zn ajo mo ś ci Izraelczy cy wied zieli k ilk a mies ięcy
wcześ n iej, g d zie b ęd ą p ro wad zo n e wy k o p y , jak g łęb o k ie i s zero k ie b ęd ą
k an ały , jak i s p rzęt zo s tan ie u ży ty d o b u d o wy i tak d alej. Wy k o n awca wy jawił
ró wn ież s wo jemu p rzy jacielo wi Sab ito wi [ch o d zi o Taab es a, jeg o n azwis k o
wy s tęp u je ró wn ież w tej wers ji – p rzy p . A.G.] s to p ień o d p o rn o ś ci k an ałó w n a
b o mb ard o wan ie z p o wietrza o raz p ełn y zak res b ezp ieczeń s twa. Zn ajo my m
Co h en a b y ł Bin Lad en , o jciec mło d eg o Os amy * .

Izrael n ie mó g ł p o zwo lić n a b u d o wę ty ch k an ałó w – p lan p o p ro wad zen ia ich o d

J ezio ra Galilejs k ieg o o zn aczał, że wo d a d o cierała b ęd zie n iemal wy łączn ie d o Sy rii.
A p rzecież Izrael też czerp ał wo d ę z teg o jezio ra.
In fo rmacje o d Sau d y jczy k a o k azały s ię b ard zo ważn e z p u n k tu wid zen ia
izraels k ich s trateg ó w wo jen n y ch . Arty leria zn is zczy ła b u ld o żery , a p o k ilk u n as tu
n alo tach b o mb o wy ch Sy ry jczy cy zrezy g n o wali z b u d o wy k an ałó w.
W czas ie jed n eg o z tak ich p o wietrzn y ch rajd ó w – ju ż p o ś mierci Co h en a –
s zczeg ó ln ą s ławę zd o b y ł k ap itan Yo ram Ag mo n z es k ad ry mirag e’ó w. 1 4 lip ca 1 9 6 6
ro k u leciał w s zy k u b o jo wy m w k ieru n k u Wzg ó rz Go lan z mis ją zaatak o wan ia
b u d o wan y ch tam k an ałó w. J ak ws p o min ał p o latach , zn ajd o wał s ię n a małej
wy s o k o ś ci, o k o ło p ięciu s et s tó p (n ieco p o n ad s to p ięćd zies iąt metró w), ro zwijając
b ard zo d u żą p ręd k o ś ć. W p ewn y m mo men cie d o s trzeg ł d wa małe p u n k ty , k tó re
zb liżały s ię b ard zo s zy b k o . Ro zp o zn ał w n ich s y ry js k ie M iGi-2 1 , s zczy t ó wczes n ej
rad zieck iej tech n ik i lo tn iczej. Kap itan g wałto wn ie s k ręcił w lewo , mając jed n ak
ś wiad o mo ś ć, że mas zy n y Sy ry jczy k ó w b io rą zak ręt jes zcze b ard ziej d y n amiczn ie
i raczej n ie u d a s ię ich zg u b ić. M iG z p rawej s tro n y g d zieś zn ik n ął, ale d ru g i
my ś liwiec b y ł b ard zo b lis k o , o k o ło trzy s tu p ięćd zies ięciu metró w o d M irag e’a III
CJ , zn an eg o w Izraelu p o d h eb rajs k ą n azwą Sh ak ak , czy li Nieb io s a. Ag mo n
wy s trzelił p o cis k , k tó ry jed n ak o min ął cel. Po k ró tk iej ch wili, g d y s amo lo ty
zn ajd o wały s ię jes zcze b liżej, izraels k i p ilo t p o n o wn ie n acis n ął g u zik , o d p alając
rak ietę. Ty m razem my ś liwcem n iep rzy jaciela ws trząs n ęła ek s p lo zja. To b y ł p ierws zy
w h is to rii zes trzelo n y M iG-2 1 . Fran cu s cy p ro d u cen ci mirag e’a n a wieś ć o ty m
z p ewn o ś cią o d k o rk o wali s zamp an a.

Wracając d o Eli Co h en a – g d y b y p raco wał d la M o s s ad u p ó ł wiek u p ó źn iej,

z p ewn o ś cią b ard zo b y mu zależało n a d o tarciu d o Bin Lad en a, ale teg o mło d eg o ,
s zefa Al-Kaid y , Os amy . Tę mis ję wy k o n ał jed n ak k to in n y , rep rezen tu jący in n ą
ag en cję wy wiad o wczą. Po wielo letn im ś led ztwie CIA, 2 maja 2 0 1 1 ro k u
w p ak is tań s k im Ab b o ttab ad zie o p erato rzy Nav y Seals – DEVGRU p rzep ro wad zili
o p erację „Włó czn ia Nep tu n a”. W jej wy n ik u lid er Al-Kaid y p o n ió s ł ś mierć. Ale to
zu p ełn ie in n a h is to ria.
Eli Co h en też ro zs tał s ię z ży ciem w d ramaty czn y ch o k o liczn o ś ciach , tak że jak o
wró g p u b liczn y n u mer jed en . Co p rawd a zan im to n as tąp iło , tak b ard zo u ró s ł w s iłę,
że s tał s ię jed n ą z czo ło wy ch p o s taci s y ry js k ieg o ży cia p o lity czn eg o , jed n ak i n a
n ieg o p rzy s zła p o ra. Po latach s u k ces ó w n ad jeg o g ło wą p o wo li zaczęły g ro mad zić
s ię czarn e ch mu ry .
By ć mo że co ś p rzeczu wał, o b awiał s ię, że ws zy s tk o id zie zb y t d o b rze, że s wo ją
s zp ieg o ws k ą mis ję wy k o n u je z n ieb y wałą, czy wręcz p o d ejrzan ą łatwo ś cią. A z
d ru g iej s tro n y , tru d n o wy k lu czy ć, że zaczęły n im targ ać ro zmaite mo raln e ro zterk i –
o s tateczn ie s y ry js cy d y g n itarze rzeczy wiś cie s tali s ię jeg o p rzy jació łmi, i n awet jeś li
o n s am tę p rzy jaźń trak to wał in s tru men taln ie, to jed n ak mu s iała g o z n imi łączy ć
jak aś au ten ty czn a więź. Niewy k lu czo n e, że właś n ie d lateg o , p o d czas s wej o s tatn iej
wizy ty w Izraelu (z o k azji n aro d zin có rk i Iris ) w lis to p ad zie 1 9 6 4 ro k u , zad ek laro wał
wo lę zak o ń czen ia s zp ieg o ws k iej mis ji. Ch ciał b y ć z żo n ą Nad ią i tró jk ą d zieci,
n ajwy raźn iej miał ju ż d o ś ć „s y ry js k iej g ry ”.
Rzecz w ty m, że M o s s ad o wi b y ł b ard ziej p o trzeb n y w Damas zk u ... A tam
p o trzeb o wali g o ró wn ież Sy ry jczy cy ! Od czas u d o jś cia d o wład zy Amin a al-Hafeza
co raz częś ciej mó wiło s ię o wy k o rzy s tan iu talen tó w i g o rąceg o p atrio ty zmu Taab es a
n a jak imś s tan o wis k u rząd o wy m. Po jawiły s ię n awet s p ek u lacje, że mo że o n wk ró tce
o b jąć s tan o wis k o wicemin is tra o b ro n y . Kto wie, p ewn ie wcześ n iej czy p ó źn iej
zg o d ziłb y s ię n a p rzy jęcie jak iejś rząd o wej p o s ad y , ale n ies tety n ig d y s ię n ie
d o wiemy , jak wy p ad łb y w tej ro li.

***

Związek Rad zieck i d o s tarczał Sy rii n ie ty lk o u zb ro jen ie, ale ró wn ież n o wo czes n e
ś ro d k i łączn o ś ci, k tó re b y ły p o d s tawą p racy tamtejs zeg o wy wiad u , czy li
M u ch ab aratu . J u ż o d p ewn eg o czas u Sy ry jczy cy p rzeczu wali, że n a n ajwy żs zy ch
s zczeb lach wład zy p racu je n iezwy k le ak ty wn y „k ret”. Świad czy ły o ty m d o s k o n ale
p rzy g o to wan e izraels k ie o p eracje wo js k o we, jak ró wn ież in fo rmacje, n ad awan e p rzez
rad io Ko l Is rael. Wy n ik ało z n ich , że J ero zo lima wie o ws zy s tk im, co s ię d zieje n a
p o s ied zen iach s y ry js k ieg o g ab in etu . Kto ś zatem d o n o s ił, ale k to ?
Na p o czątk u 1965 ro k u M o s k wa p rzy s łała Sy rii k ilk a to n s p rzętu
telek o mu n ik acy jn eg o . Ab y g o zain s talo wać i „s k alib ro wać”, n ależało zap rzes tać
n ad awan ia n a wo js k o wy ch (i n ie ty lk o ) częs to tliwo ś ciach . Nies tety , teg o Co h en n ie
wied ział i p o d czas g d y w k raju p an o wała cis za rad io wa, o n wy s y łał s wo je rap o rty .
Ko n trwy wiad , d zięk i s p ecjaln y m wo zo m wy p o s ażo n y m w u rząd zen ia p elen g acy jn e
(wy k ry wające fale rad io we), o d razu wy ch wy cił s y g n ał i d zięk i temu s zp ieg zo s tał
n amierzo n y . W jeg o willi w d zieln icy Ab u Ramin p o jawili s ię fu n k cjo n ariu s ze
M u ch ab aratu .
Zap an o wała k o n s tern acja. J ak to – czło wiek u ważan y za wzo rco weg o p atrio tę,
d o b ry zn ajo my s zefa p ań s twa, p rzy jaciel wy s o k ich d y g n itarzy miałb y być
ży d o ws k im s zp ieg iem? Ży d em, k tó ry zaś miał s ię arab s k iemu ś wiatu w twarz?
On s am p o czątk o wo p ró b o wał tłu maczy ć, że ws zy s tk o to jes t jak ąś h o rren d aln ą
p o my łk ą, ale fak ty ś wiad czy ły p rzeciwk o n iemu . W jeg o mies zk an iu zn alezio n o ty le
d o wo d ó w – o d rad io s tacji p o mik ro filmy i materiały wy b u ch o we – że ws zelk ie ich
n eg o wan ie n ie miało więk s zeg o s en s u .
J ak p is zą au to rzy Mossadu, w celi o d wied ził g o s am al-Hafez. Zd rad a Taab es a b y ła
d la n ieg o p o two rn y m ws trząs em. Po tej wizy cie, a tak n ap rawd ę p rzes łu ch an iu ,
p o wied ział:

Kied y s p o jrzałem w o czy Sab ita, n ag le n ab rałem s tras zliwy ch p o d ejrzeń .

Do my ś liłem s ię, że mam p rzed s o b ą czło wiek a, k tó ry wcale n ie jes t Arab em.
Bard zo o s tro żn ie zad ałem mu k ilk a p y tań o mu zu łmań s k ą relig ię, o Ko ran .
Sab it z led wo ś cią wy recy to wał k ilk a wers ó w* * .
 Po zatrzy man iu Co h en a n as tąp iła w Sy rii fala d als zy ch ares zto wań –
o ws p ó łp racę z n im p o d ejrzewan o wiele o s ó b , tak że ty ch ze ś wieczn ik a.
Z k o lei Izrael ro zp o czął wielk ą międ zy n aro d o wą ak cję n a rzecz u wo ln ien ia
s wo jeg o n ajlep s zeg o s zp ieg a. Nie o d wo łan o jej n awet p o ty m, jak 8 maja 1 9 6 5 ro k u
s ąd wo js k o wy w Damas zk u s k azał Co h en a n a k arę ś mierci. J ero zo lima b y ła g o to wa
wy d ać k ażd e p ien iąd ze, ab y g o rato wać, ale Sy rii n ie in teres o wały jak iek o lwiek
fo rmy zad o ś ću czy n ien ia. Damas zek p o zo s tał też g łu ch y n a p ro p o zy cje med iacji
s k ład an e p rzez wiele rząd ó w, w ty m tu reck i.
Co h en d o s k o n ale wied ział, co g o czek a.
1 8 maja, wś ró d ro zen tu zjazmo wan eg o tłu mu , zo s tał p o wies zo n y n a g łó wn y m
p lacu Damas zk u Al-M arjeh . Na jeg o p iers iach wid n iała tab lica z wy ro k iem ś mierci
n ap is an y m p o arab s k u . J eg o ciało p o d ziś d zień n ie wró ciło d o o jczy zn y . Nato mias t
leg en d a wielk ieg o Izraelczy k a n aro d ziła s ię n aty ch mias t i wciąż trwa. Ty m b ard ziej
że p raca, k tó rą wy k o n ał za cen ę ży cia, o k azała s ię k lu czem d o s u k ces u w wo jn ie
s ześ cio d n io wej.

* M ich ael Bar-Zo h ar, Nis s im M is h al, Mossad, Do m Wy d awn iczy Reb is , Po zn ań 2 0 1 2 ,
s. 162.
* * Ibidem, s . 1 6 4 .
 ROZDZIAŁ 7

Wojna sześciodniowa
i „uprowadzenie z Synaju”

Z Ks ięg i Ro d zaju , ro zd ział 2 6 :

1 9 . I k o p ali n a s tru mien iu , i zn aleźli wo d ę ży wą.

2 0 . Ale i tam b y ła zwad a p as terzó w Gerary z p as terzami Izaak a, b o mó wili:
„Nas za to wo d a!” Przeto s tu d n ię, z teg o co s ię s tało , n azwał imien iem Po twarz.
2 1 . Wy k o p ali jes zcze i in n ą; i o tę tak że s ię s warzy li, i n azwał ją
Niep rzy jaźn ią.
2 2 . A o d s zed łs zy s tamtąd , wy k o p ał in n ą s tu d n ię, o k tó rą ju ż s p o ru n ie
wied li; a tak n azwał ją imien iem Ro zs zerzen ie, mó wiąc: „Teraz ro zs zerzy ł n as
Pan i d ał ró ś ć n a ziemi”.

Ro zs zerzen ie, czy li p o h eb rajs k u Reh o v o t.

Leżącą w Pales ty n ie o s ad ę o tak iej n azwie n a p o czątk u XX wiek u p rzejęli we
wład an ie p o ls cy Ży d zi, k tó rzy ch cieli s ię u n iezależn ić o d amery k ań s k ieg o
miliard era filan tro p a Ed mu n d a J ames a d e Ro ts ch ild a, s o wicie o p łacająceg o
p o ws tawan ie ży d o ws k ich o s ad n a Blis k im Ws ch o d zie. Reh o v o t miał b y ć zarząd zan y
p rzez Ży d ó w z Po ls k i, b ez jak ieg o k o lwiek d y k tatu ze s tro n y k o g o k o lwiek . Dlaczeg o
w o g ó le ws p o min am o ty m d ziś p o n ad s tu ty s ięczn y m mieś cie?
Otó ż w p o b liżu Reh o v o t zn ajd u je s ię jed n a z trzech g łó wn y ch b az s ił
p o wietrzn y ch armii izraels k iej Tel No f. Stacjo n u ją tam elitarn e jed n o s tk i wo js k o we,
międ zy in n y mi s ły n n a, zas łu żo n a w walce z terro ry zmem, jed n o s tk a 6 6 9 ,
s p ecjalizu jąca s ię w n aty ch mias to wej ewak u acji h elik o p terami ran n y ch z p o la b itwy .
Po ws tała w 1 9 7 4 ro k u , tu ż p o zak o ń czen iu wo jn y J o m Kip p u r.
 Co fn ijmy s ię jed n ak d o 1 9 6 7 ro k u , k ied y jed n o s tk i 6 6 9 jes zcze n ie b y ło . Is tn iała
ju ż za to 3 5 elitarn a b ry g ad a s p ad o ch ro n o wa (Hativ at HaTzan h an im), w k tó rej s łu ży ł
d wu d zies to trzy letn i Tu v ia Yan ilo v , b rat o jca Ey ala, s zefa Krav M ag a Glo b al. W Tel
No f miała s ię ro zp o cząć jeg o wielo letn ia k ariera w mu n d u rze. Ale p o k o lei.
W 1 9 6 6 ro k u Tu v ia Yan ilo v zak o ń czy ł o b o wiązk o wą s łu żb ę wo js k o wą
i zatru d n ił s ię jak o n au czy ciel wy ch o wan ia fizy czn eg o w jed n ej ze s zk ó ł. Nie
s p o d ziewał s ię, że wo js k o u p o mn i s ię o n ieg o tak s zy b k o , w ramach mo b ilizacji
rezerwis tó w. A p o win ien , b o jak s am ws p o min a:
– W 1 9 6 6 ro k u s tacjo n o waliś my w o k o licach Wzg ó rz Go lan i Sy ry jczy cy
b ezu s tan n ie o s trzeliwali n as ze ws ie i mias ta. By liś my b ezrad n i, wró g u d erzał
z u k ry cia i n ic n ie mo g liś my mu zro b ić. Do d atk o wo trwała p o ra d es zczo wa, p o la
s tały w wo d zie, co p as k u d n ie wp ły wało n a n as z n as tró j. Wted y jed en z n as zy ch
d o wó d có w p o wied ział: „Zo b aczy cie, wk ró tce te wzg ó rza b ęd ą n as ze”. Po p u k aliś my
s ię w czo ła: ta zap o wied ź wy d awała s ię zu p ełn ie n ierealis ty czn a. Przecież za Sy rią
s to i p o tęg a p rzemy s łu militarn eg o ZSRR!
Kied y zatem w d ru g iej p o ło wie maja 1 9 6 7 ro k u n au czy ciel Tu v ia d o s tał
p o wo łan ie d o wo js k a, zu p ełn ie n ie miał p o jęcia, co s ię ś więci. Ty mczas em p ewien
p u łk o wn ik zawió zł g o n a p u s ty n ię Neg ew i p o p ro s ił, ab y p o d jął s ię s zk o len ia
żo łn ierzy . M iał p o zo s tać p an em o d WF-u , ty le że n ie d la mło d zieży s zk o ln ej,
a wo js k o wej. I n ie w s ali g imn as ty czn ej – ch o d ziło o to , ab y żo łn ierze n au czy li s ię
s p rawn ie p rzemierzać b ezk res p u s ty n i. Wk ró tce jeg o k u rs an ci p o trafili p rzejś ć d o
s ied miu k ilo metró w p o k amien is tej p o wierzch n i w czas ie p ięciu g o d zin , i to
o b ciążen i k arab in ami mas zy n o wy mi i g ran atn ik ami.
Te ćwiczen ia d ały Tu v ii d o my ś len ia – s k o ro żo łn ierze mu s zą b y ć p rzy g o to wan i
d o zn o s zen ia p u s ty n n y ch tru d ó w, to zn aczy , że b ęd ą „rzu cen i” w tak ie, a n ie in n e
reg io n y k raju . A mo że i p o za jeg o g ran ice. Czy żb y ch o d ziło o p ó łwy s ep Sy n aj?

Na razie jed n ak Tu v ię i p o zo s tały ch żo łn ierzy zajmo wało co ś zu p ełn ie in n eg o ,

a mian o wicie lo teria. Wy g ran a w n iej b y ła n iezwy k le cen n a – week en d o wa
p rzep u s tk a d o d o mu . I p rzy p ad ła w u d ziale s zczęś ciarzo wi Yan ilo v o v i. J ed n ak
w jed n o s tce s łu ży ł k o leg a, k tó ry d o p iero co wró cił z zag ran icy i n awet n ie zd ąży ł
zo b aczy ć s ię z ro d zin ą. Po p ro s ił Tu v ię: „Od d aj mi s wo ją wy g ran ą, tak b ard zo
ch ciałb y m s ię s p o tk ać z mo imi”. I Tu v ia s ię zg o d ził, ty m b ard ziej że jeg o ro d zin a
miała g o wk ró tce o d wied zić w jed n o s tce. J eg o o jciec, matk a i b rat ju ż wy b ierali s ię
n a p u s ty n ię, tak więc w s o b o tę 3 czerwca ws p o mn ian y k o leg a wy jech ał d o d o mu
zamias t n ieg o .
Ty mczas em k wad ran s p rzed ó s mą ran o 5 czerwca wy b u ch ł k o n flik t zb ro jn y ,
zn an y d ziś p o d n azwą wo jn y s ześ cio d n io wej. Z p rawie d wu s tu izraels k ich
s amo lo tó w s p ad ły b o mb y n a p ó łwy s ep Sy n aj o raz Eg ip t p o lewej s tro n ie Kan ału
Su es k ieg o .
– I tak lo teria s p rawiła, że mo ja ro d zin a mu s iała zawró cić d o d o mu , a k o leg a,
k tó ry wy jech ał n a p rzep u s tk ę, n ie wziął w o g ó le u d ziału w d ziałan iach zb ro jn y ch .
In aczej n iż ja, ws p an iało my ś ln y o fiaro d awca n ag ro d y – ś mieje s ię Tu v ia n a
ws p o mn ien ie tamteg o d n ia. Na s p o tk an ie ze mn ą p rzy n ió s ł k ilk a alb u mó w ze
zd jęciami z wo jn y . Ale n ie z tej, więc n a razie o d k ład amy je n a b o k . Przejrzy my je
p ó źn iej.

***

Wp rawd zie to Izrael jes t u ważan y p rzez p ań s twa arab s k ie – i n ie ty lk o p rzez n ie – za

ag res o ra w wo jn ie s ześ cio d n io wej, lecz n ie s p o s ó b zap rzeczy ć, że n a k ilk a ty g o d n i
p rzed ro zp o częciem teg o k o n flik tu Sy ria, Eg ip t i J o rd an ia ro zmieś ciły s we wo js k a
wzd łu ż g ran icy z Izraelem. Arab o m ch o d ziło n ie ty lk o o n as tras zen ie p ań s twa
ży d o ws k ieg o , ale tak że – a mo że p rzed ws zy s tk im – o p rzerwan ie jeg o p rac n ad
b ro n ią ato mo wą. Wiad o mo b y ło b o wiem, że tak ie p race mają miejs ce, a jed y n ie ze
wzg lęd ó w tak ty czn y ch J ero zo lima n ie d ecy d u je s ię n a p rzep ro wad zen ie p ró b .
M o s s ad alarmo wał, że wró g jes t g o to wy d o atak u i ty lk o czek a n a o d p o wied n i
mo men t, b y u d erzy ć. Dlateg o J ero zo lima zd ecy d o wała s ię n a wy p rzed zen ie cio s u
i wo js k a, d o wo d zo n e p rzez min is tra o b ro n y M o s ze Dajan a o raz s zefa s ztab u
g en eraln eg o Icch ak a Rab in a, 6 czerwca 1 9 6 7 ro k u ro zp o częły d ziałan ia wo jen n e.
Temat wo jn y s ześ cio d n io wej jes t b lis k i p ro fes o ro wi M artin o wi Van Crev eld o wi,
h is to ry k o wi z Un iwers y tetu Heb rajs k ieg o w J ero zo limie. W jeg o k s iążce Zmienne
oblicze wojny, od Marny do Iraku jed en z ro zd ziałó w p o ś więco n y jes t temu
b ły s k awiczn emu k o n flik to wi. Uro d zo n y w Ro tterd amie, ale mies zk ający o d
wczes n eg o d zieciń s twa w Izraelu b ad acz o cen ia, że wo jn a s ześ cio d n io wa b y ła
n o wo czes n y m s tarciem, w k tó ry m wy k o rzy s tan o zn aczn ie b ard ziej zaawan s o wan e
tech n o lo g ie n iż n a p rzy k ład p o d czas k o n flik tu o Kan ał Su es k i w 1 9 5 6 ro k u .
Os tateczn ie za walczący mi s tro n ami s tały militarn e p o tęg i – Związek Rad zieck i
i Stan y Zjed n o czo n e o raz ich zach o d n i s o ju s zn icy , g łó wn ie Fran cja. Zd an iem teg o
h is to ry k a wo js k o wo ś ci wo jn a s ześ cio d n io wa d iametraln ie zmien iła Blis k i Ws ch ó d :
z zaco fan eg o reg io n u , ważn eg o jed y n ie ze wzg lęd u n a zło ża ro p y n afto wej,
p rzemien ił s ię o n w n o wo czes n e lab o rato riu m militarn e, „d o k tó reg o o b a
s u p ermo cars twa wy s y łały i w k tó ry m tes to wały s wo je n ajn o wo cześ n iejs ze s y s temy
u zb ro jen ia k o n wen cjo n aln eg o ” * .

***

Tu v ia Yan ilo v razem z in n y mi s p ad o ch ro n iarzami zn alazł s ię w b azie Tel No f.

Czek ali n a wy jazd n a fro n t. Tak ws p o min a tamte ch wile:
– Sied zieliś my w b azie, z ciężk imi p lecak ami n a ramio n ach , s p o d ziewając s ię, że
zaraz p ad n ie k o men d a wy mars zu . M in u ty d łu ży ły s ię n iemiło s iern ie, ale b y liś my
p rzek o n an i, że zd o b y wan ie Sy n aju n ie mo że s ię o b y ć b ez n as . A jed n ak !
Przeczek aliś my tak w s u mie s ześ ć g o d zin ; p o tem p o in fo rmo wan o n as , że
s p ad o ch ro n iarze n ie mają tam n ic d o ro b o ty . Eg ip cjan ie u ciek ali, tak że – d o s ło wn ie!
– g u b ili b u ty . Op eracja o k azała s ię zn aczn ie łatwiejs za, n iż s ąd zili g en erało wie
w s ztab ie.
3 5 b ry g ad a, a wraz z n ią Yan ilo v , zo s tała więc p rzerzu co n a w o k o lice J ero zo limy
– żo łn ierze d o s tali zad an ie zd o b y cia k ilk u arab s k ich wio s ek , k tó ry ch o b ro ń cy
s tawili wcześ n iej Izraelczy k o m s k u teczn y o p ó r. Ty m razem p rzeciwn ik iem mieli b y ć
J o rd ań czy cy . W n o cy d o s zło d o wy mian y o g n ia arty lery js k ieg o . Tu v ia, p amiętający
jes zcze z d zieciń s twa wo jn ę o n iep o d leg ło ś ć w 1 9 4 8 ro k u , czu ł p o two rn y s trach –
miał p rzeczu cie, że ro zp ęta s ię p iek ło i n iewielu u jd zie z ży ciem. J ed n ak k ied y
p o ran n e s ło ń ce o ś wietliło p o le walk i, o k azało s ię, że wo js k a n iep rzy jaciela s ą ju ż
d alek o . J o rd ań czy cy u ciek li tak s amo jak Eg ip cjan ie n a Sy n aju .
Rad o ś ć n ie trwała zb y t d łu g o – n a miejs cu żo łn ierzy jo rd ań s k ich p o jawili s ię
k o man d o s i eg ip s cy , k tó rzy p o d jęli walk ę. W efek cie zg in ęło czterech Izraelczy k ó w.
Z d o wó d ztwa d o tarła też h io b o wa wiad o mo ś ć: o d ws ch o d u n ad ciąg ają jo rd ań s k ie
czo łg i d o wo d zo n e p rzez b rata k ró la Hu s ajn a, k s ięcia M u h ammad a. Zap o wiad ała s ię
wy n is zczająca walk a o Zach o d n i Brzeg J o rd an u .
Wo js k a jo rd ań s k ie b ez więk s zy ch p ro b lemó w zajęły jero zo lims k ie s tare mias to ,
p rzejmu jąc k o n tro lę n ad ws zy s tk imi ś więty mi miejs cami J ero zo limy . Ale wk ró tce
zwy cięs k i p o ch ó d zo s tał p o ws trzy man y , międ zy in n y mi p rzez żo łn ierzy 3 5 b ry g ad y
– te czo łg i, k tó ry ch n ie zn is zczy ł o g ień , o d jech ały w g łąb J o rd an ii. I tak Zach o d n i
Brzeg trafił n a d zies ięcio lecia w ręce Izraelczy k ó w.
Po ty ch wy d arzen iach Tu v ia i jeg o ws p ó łto warzy s ze b ro n i zo s tali
p rzetran s p o rto wan i h elik o p terami n a Wzg ó rza Go lan . Ląd u jąc, zo b aczy li ewak u u jące
s ię w p o ś p iech u o d d ziały s y ry js k ie – n ajwy raźn iej n ik t n ie zamierzał p o d ejmo wać
walk i. To ju ż b y ł trzeci wró g , k tó ry s alwo wał s ię u cieczk ą... Os trzał ro zp o czął s ię
d o p iero p ó źn iej, k ied y wo js k a izraels k ie zajęły Wzg ó rza.
Os tateczn a ro zg ry wk a ro zp o częła s ię 7 czerwca 1 9 6 7 ro k u . Wted y to n ad
s y ry js k ie fo rty fik acje n a Wzg ó rzach Go lan n ad leciały izraels k ie b o mb o wce
i p rzep ro wad ziły s erię atak ó w n a s tan o wis k a arty lery js k ie. Dwa d n i p ó źn iej d o ak cji
wk ro czy ła p iech o ta. Do n ajciężs zy ch walk d o s zło w rejo n ie Al-Qu n eitry , mias ta
s ły n ąceg o z h an d lu , s wą d awn ą ś wietn o ś ć zawd zięczającemu o to mań s k im Tu rk o m.

Dzis iejs za Al-Qu n eitra w n iczy m n ie p rzy p o min a s ieb ie s p rzed wiek ó w – jes t
cmen tarzy s k iem g ru zó w, wś ró d k tó ry ch s p o czy wają min y , wciąż g o to we d o
ek s p lo zji. Os o b y z zag ran icy , tak że d zien n ik arze, n ie mają tu p rawa ws tęp u . Dramat
mias ta – jeg o p o wo ln a ag o n ia – zaczął s ię właś n ie w czas ie wo jn y s ześ cio d n io wej,
ch o ć zo s tało o n o n iemal zró wn an e z ziemią d o p iero w czas ie wo jn y J o m Kip p u r.
9 czerwca 1 9 6 7 ro k u wo js k a s y ry js k ie zg o to wały Izraelczy k o m p iek ło , zab ijając
wielu z n ich i zmu s zając d o o d wro tu . Dlateg o d o wó d cy SOI zd ecy d o wali s ię n a
ry zy k o wn y p o lity czn ie man ewr – zaatak o wan ie Sy rii z tery to riu m Lib an u , b ąd ź co
b ąd ź o b ceg o p ań s twa. Czy li n ajp ierw wo js k a izraels k ie – n ie b acząc n a p ro tes ty
Bejru tu – mu s iały p rzek ro czy ć g ran icę z ty m k rajem, a d o p iero p o tem ro zp o częły
o fen s y wę p rzeciwk o Sy rii. Nas tęp n eg o d n ia elitarn e jed n o s tk i izraels k ie wes zły d o
Al-Qu n eitry o raz d o Tawafiq . Wo jn a p rak ty czn ie b y ła s k o ń czo n a. Su k ces miał
wielk ie zn aczen ie d la mo rale Izraelczy k ó w, zwłas zcza d la d o wó d có w armii. J ak p is ze
Patrick Ty ler w g ło ś n ej k s iążce Twierdza Izrael:

wo jn a s ześ cio d n io wa (...) p o twierd ziła g łó wn e zało żen ie zmilitary zo wan eg o

s p o łeczeń s twa: że liczą s ię p rzed e ws zy s tk im ro związan ia wo js k o we. (...) Dla
wielu s y jo n is tó w n ajważn iejs ze w Izraelu b y ło d zied zictwo , s ty l ży cia Ży d ó w
mies zk ający ch we włas n y m k raju , jed n ak d la elit wo js k o wy ch s p rawą
n ad rzęd n ą b y ła n ie relig ia an i d emo k racja, ale ziemia – o d two rzen ie g ran ic
b ib lijn eg o Izraela i d efin ity wn e p o k o n an ie Arab ó w* * .

– To b y ł s p acerek – ś mieje s ię Tu v ia. W latach 1 9 6 7 – 1 9 7 3 , czy li międ zy d wiema

wielk imi wo jn ami Izraela, p o zo s tawał o n w s łu żb ie czy n n ej. Z teg o czas u p amięta
zd arzen ie, k tó re miało miejs ce n a p o g ran iczu z J o rd an ią, ch o ć ju ż p o zak o ń czen iu
wo jn y s ześ cio d n io wej.

***

– Stacjo n o waliś my tu ż o b o k rzek i J o rd an i d o s taliś my in fo rmację, że zwiad

zao b s erwo wał ru ch y n iep rzy jaciela – o p o wiad a Tu v ia. – J ed n ak n ie b y ła to reg u larn a
armia, ale jed en as to o s o b o wy o d d ział p aramilitarn y , czy lep iej p o wied zieć:
terro ry s ty czn y . Przek raczali rzek ę. Do s taliś my zad an ie wy elimin o wan ia zag ro żen ia.
Niezły eu femizm, p rawd a? Ud aliś my s ię n a s p o tk an ie i wk ró tce cała jed en as tk a
zo s tała wy s łan a n a tamten ś wiat. Po ak cji wezwał n as p u łk o wn ik , Rafael „Rafu l”
Eitan , ten s am, k tó ry k ilk a lat p ó źn iej zo s tał mian o wan y s zefem s ztab u g en eraln eg o
SOI. Wezwał n as i p o k ręcił g ło wą: „Nap rawd ę d aliś cie im rad ę?”. Od p o wied zieliś my :
„Tak jes t, w d zies ięciu , p an ie p u łk o wn ik u ”. Na to o n : „Zas łu ży liś cie więc n a
n ag ro d ę”. I d ał n am k ałas zn ik o wa. J ed n eg o , żeb y n am s ię w g ło wach n ie
p o p rzewracało . Nas tęp n ej n o cy zn o wu zwiad p o in fo rmo wał n as o zag ro żen iu –
k o lejn a g ru p a terro ry s tó w fo rs o wała rzek ę. By liś my g o to wi o d ep rzeć atak , i tak s ię
s tało : zab iliś my in tru zó w. Ran o czek aliś my n a n ag ro d ę o d Eitan a. Ows zem, p o jawił
s ię, zad ał s ak ramen taln e p y tan ie: „Daliś cie im rad ę?”. Krzy k n ęliś my : „Tak jes t!”
i s p o d ziewaliś my s ię d als zeg o ciąg u . Ale ty m razem n ic n ie d o s taliś my . Co tu d u żo
g ad ać, facet u miał d o cen ić d o b rze wy k o n an ą ro b o tę, ch o ć też n ie ro zp ies zczał
żo łn ierzy . Przeło żen i b ard zo g o s zan o wali.
Wk ró tce Eitan – wy wo d zący s ię ze s p ad o ch ro n iarzy – zo s tał g en erałem b ry g ad y .
Kied y o b jął s tan o wis k o s zefa s ztab u g en eraln eg o , ws ławił s ię ty m, że k azał
żo łn ierzo m o b o wiązk o wo n o s ić b erety o raz... zb ierać łu s k i p o ćwiczen iach n a
s trzeln icy . Lu b ił p o rząd ek .
– Ty lk o n ie p o my l g o z Rafaelem Eitan em z M o s s ad u – zas trzeg a Tu v ia. – Z ty m,
k tó ry b rał u d ział w p rzy g o to wan iach d o p o rwan ia Eich man n a i d o wo d ził ak cją n a
miejs cu . To d wie ró żn e o s o b y , ch o ć w ró wn y m s to p n iu zas łu żo n e d la Izraela.

***

Tak n ap rawd ę wo jn a s ześ cio d n io wa wcale n ie s k o ń czy ła s ię 1 0 czerwca 1 9 6 7 ro k u .

Alb o in aczej – p o ty ch s ześ ciu d n iach p rzy s zły k o lejn e. W jak imś s en s ie b y ła to
wielk a b itwa, k tó ra miała k o n s ek wen cje w n ajb liżs zej (i n ie ty lk o ) p rzy s zło ś ci.
I n awet jeś li h is to ry cy wo js k o wo ś ci u ważają ją za o s o b n y , zamk n ięty etap w d ziejach
Izraela, to n a p ewn o n ie tak to wid zieli żo łn ierze, zmu s zen i d o p o zo s tawan ia
w p o g o to wiu .
J u ż 1 7 czerwca s zefo wie d y p lo macji trzy n as tu p ań s tw arab s k ich , p o d czas n arad y
w Ku wejcie, zad ek laro wali s two rzen ie ws p ó ln eg o fro n tu p rzeciw Izraelo wi. Ch o d ziło
p rzed e ws zy s tk im o o d zy s k an ie p o d b ity ch p rzez izraels k ie wo js k a tery to rió w:
p ó łwy s p u Sy n aj, Wzg ó rz Go lan i Zach o d n ieg o Brzeg u J o rd an u . To wted y p o raz
p ierws zy p o jawił s ię termin „wo jn a n a wy czerp an ie”, czy li k o n cep cja n ęk an ia Izraela
ws zelk imi mo żliwy mi ś ro d k ami, i g o s p o d arczy mi, i militarn y mi, p rzy jed n o czes n y m
n eg o wan iu p rawa Izraelczy k ó w d o włas n eg o p ań s twa. Arab o wie zd awali s o b ie s p rawę
z teg o , że armia izraels k a jes t zb y t s iln a, ab y p o k o n ać ją n a p o lu b itwy , ale wierzy li
w s łu s zn o ś ć rzy ms k iej mak s y my : „k ro p la d rąży s k ałę n ie s iłą, lecz częs ty m
s p ad an iem”. Dlateg o s two rzy li p o tężn y fro n t, w k tó ry mieli zaan g ażo wać s ię tak że
terro ry ś ci.

J u ż w k ilk a mies ięcy p o wo jn ie s ześ cio d n io wej, w p aźd ziern ik u 1 9 6 7 ro k u , Izraelo wi

p rzy b y ł g ro źn y p rzeciwn ik . Ty m razem b y ł to Lu d o wy Fro n t Wy zwo len ia Pales ty n y
Geo rg es a Hab as za – p o lity k a n ib y związan eg o z Arafatem, ale o wiele b ard ziej
k o n fro n tacy jn eg o o d lid era OWP.
LFWP s zy b k o wy s p ecjalizo wał s ię w d ziałaln o ś ci terro ry s ty czn ej: u p ro wad zan iu
s amo lo tó w i o p eracjach p aramilitarn y ch p o za Blis k im Ws ch o d em. J ed n ą z jeg o ak cji
i jej k o n s ek wen cje o p is ali w s wy m mo n u men taln y m d ziele Służby specjalne d waj
fran cu s cy au to rzy Ro g er Falig o t i Remi Kau ffer.
W g ru d n iu 1 9 6 8 ro k u d wó ch czło n k ó w LFWP o s trzelało n a lo tn is k u w Aten ach
s amo lo t n ależący d o lin ii EL AL. Na miejs cu zg in ął mech an ik p o k ład o wy . Wład ze
izraels k ie – p o k ró tk iej n arad zie p remiera Lewieg o Es zk o la z s zefami ag en cji
wy wiad o wczy ch i d o wó d ztwem armii – p o s tan o wiły p rzep ro wad zić ak cję o d weto wą.
Nied łu g o p o ty m zd arzen iu izraels k ie lo tn ictwo zn is zczy ło wiele s amo lo tó w
cy wiln y ch n a lo tn is k u w Bejru cie. Cel n ie b y ł wy b ran y p rzy p ad k o wo . Wed łu g
M o s s ad u lu d zi Hab as za s zk o lo n o w Lib an ie, więc to temu k rajo wi n ależała s ię s ro g a
n au czk a.
J ero zo lima n ie p rzewid ziała jed n ak międ zy n aro d o wy ch k o n s ek wen cji teg o atak u
– wiele k rajó w p o tęp iło ak t ag res ji, a Fran cja g en erała Ch arles ’a d e Gau lle’a n ało ży ła
emb arg o n a b ro ń d la Izraela. A b y ło to w p rzed ed n iu p rzek azan ia temu k rajo wi p ięciu
s u p ers zy b k ich k an o n ierek , wy p ro d u k o wan y ch w s to czn i w Ch erb o u rg u i ju ż
o p łaco n y ch p rzez o d b io rcę. I wted y tajn e s łu żb y Izraela p o k azały , n a co je s tać.
Od d ajmy g ło s Falig o to wi i Kau ffero wi:

J ed y n y m s p o s o b em ich [k an o n ierek – p rzy p . A.G.] u zy s k an ia jes t

b ły s k awiczn a ak cja. J ej an imato rem b ęd zie M o rd ech aj Limo n , s zef d ziału
zak u p ó w w s ek to rze eu ro p ejs k im [p o d leg ająceg o Siło m Ob ro n n y m Izraela –
p rzy p . A.G.]. Limo n o wi to warzy s zy ek ip a mary n arzy o raz s p ecjaln y ch
ag en tó w, n ajp rawd o p o d o b n iej n o rwes k ich . W n o cy 2 4 g ru d n ia 1 9 6 9 r. w p o rze
wig ilii ek ip a wd ziera s ię n a p o k ład p ięciu fran cu s k ich k an o n ierek
i b ły s k awiczn ie o p u s zcza Ch erb o u rg , o d p ły wając d o Izraela * * * .

Aż tru d n o u wierzy ć, że Fran cu zi tak łatwo d ali s ię wy p ro wad zić w p o le

u ro d zo n emu w p o ls k ich Baran o wiczach ad mirało wi Limo n o wi (p s eu d o n im M o k k a)
i n ic n ie wied zieli o zamiarach Izraelczy k ó w. Najwy raźn iej ich s łu żb y wy wiad o wcze
i wo js k o we miały n ieco o s łab io n y reflek s p o o b fitej k o lacji wig ilijn ej. Ty m razem
g ó rą b y ły tajn e s łu żb y izraels k iej M ary n ark i Wo jen n ej, k tó ra o p erację p o d
k ry p to n imem „No a” zap lan o wała i p rzep ro wad ziła, ch o ć n ie o b y ło s ię b ez ws p arcia
ze s tro n y M o s s ad u .
Gd y Fran cu zi zo rien to wali s ię, że k an o n ierk i o d p ły wają w s in ą d al, zaczęli
n erwo wo d ziałać. M in is ter o b ro n y M ich el Deb re zażąd ał n awet, ab y lo tn ictwo ...
zato p iło u ciek ające o k ręty . J ed n ak s zef s ztab u g en eraln eg o – b y ć mo że w p o czu ciu
więk s zej o d p o wied zialn o ś ci za s wo je czy n y – o d mó wił wy k o n an ia teg o p o lecen ia,
k ład ąc n a s zali s tan o wis k o . Os tateczn ie p remier J acq u es Ch ab an -Delmas o d wo łał
min is terialn ą d ecy zję.
Ty mczas em o k ręty p ły n ęły po Atlan ty k u w s tro n ę Gib raltaru , a p o tem
k o n ty n u o wały rejs wzd łu ż p ó łn o cn y ch wy b rzeży Afry k i. Tam d o łączy ły d o n ich
izraels k ie o k ręty wo jen n e, b o wiem k an o n ierk i n ie b y ły jes zcze u zb ro jo n e.
Po rwan e jed n o s tk i b ard zo p rzy d ały s ię izraels k iej mary n arce w ciąg u n as tęp n y ch
lat, ro zp o czy n ając s wą s łu żb ę tu ż p rzed wo jn ą J o m Kip p u r i walcząc w jej trak cie. J ak
p is ze we ws p o mn ian ej wcześ n iej k s iążce Zmienne oblicze wojny M artin Van Crev eld :

... zb u d o wan e we Fran cji, a u zb ro jo n e w Izraelu k u try rak ieto we, k tó re zato p iły
s we eg ip s k ie i s y ry js k ie o d p o wied n ik i w ro k u 1 9 7 3 , b y ły d o ś ć zaawan s o wan e
 jak n a ten o k res , w walce zaś u ży to ich zn ak o micie. Ale zważy ws zy n a fak t, iż
wy p o rn o ś ć ty ch jed n o s tek wy n o s iła jed y n ie d wieś cie p ięćd zies iąt to n , z ich
d ziałań mo żn a wy ciąg n ąć jed y n ie o g ran iczo n e d o ś wiad czen ia. Z o b s erwacji
o wad ó w n ie mo żn a wn io s k o wać o zach o wan iach s ło n i * * * * .

Do wo jn y J o m Kip p u r jes zcze wró cimy w k o lejn y m ro zd ziale.

***

Na razie jed n ak mamy k o ń có wk ę lat s ześ ćd zies iąty ch . Właś n ie zaczęła s ię

ws p o mn ian a wo jn a n a wy czerp an ie, p rzed e ws zy s tk im k o n flik t Izraela z Eg ip tem, d la
k tó reg o wo jn a s ześ cio d n io wa o k azała s ię k atas tro fą – u trata s trateg iczn eg o , a tak że
ważn eg o z p o wo d ó w h is to ry czn y ch (to tu ro b o tn icy farao n ó w wy d o b y wali zło to
i tu rk u s y ) p ó łwy s p u Sy n aj u p o k o rzy ła wład ze w Kairze.
Będ ący u wład zy p rezy d en t Gamal Ab d el Nas er b y ł w d o s k o n ały ch s to s u n k ach ze
Związk iem Rad zieck im i – s zerzej – z cały m b lo k iem s o cjalis ty czn y m, więc ze
Ws ch o d u p ły n ęło n ad Nil u zb ro jen ie. To , co zo s tało u traco n e w wy n ik u wo jn y
s ześ cio d n io wej, u d ało s ię w k ró tk im czas ie u zu p ełn ić – lo tn ictwo eg ip s k ie
wy p o s ażo n e w n ajn o ws ze M iGi p o n o wn ie s tało s ię g ro źn e d la Izraela.
Eg ip cjan ie o trzy mali tak że s p rawd zo n y w Wietn amie (o czy wiś cie p rzez
Wietk o n g ) mo b iln y s y s tem rad aro wy P-1 2 , p recy zy jn ie ws k azu jący cele d la b aterii
rak iet p rzeciwlo tn iczy ch . M iał s ię o n s tać wielk im atu tem w wo jn ie p o wietrzn ej.
Wp rawd zie P-1 2 n ie n ależał d o n ajn o ws zy ch ro związań – ZSRR d y s p o n o wał ju ż
b ard ziej zaawan s o wan y mi tech n o lo g iami – ale d la eg ip s k ieg o wo js k a s tan o wił
n ieo cen io n e ws p arcie. Z jeg o p o mo cą k o n cep cja o d zy s k an ia Sy n aju wy d awała s ię
b ard zo realis ty czn a. Dlateg o Izrael p o s tan o wił za ws zelk ą cen ę p o zb awić s weg o
wro g a tak n ieb ezp ieczn eg o n arzęd zia. W s to s u n k o wo k ró tk im czas ie wy wiad
wo js k o wy o k reś lił lo k alizację rad aru – zn ajd o wał s ię o n n a p laży w miejs co wo ś ci
Ras ’arb n ad M o rzem Czerwo n y m.
Teraz n ależało ju ż ty lk o p rzep ro wad zić o p erację zn is zczen ia g o alb o ... zd o b y cia.
Os tateczn ie wo js k o we in s ty tu ty b ad awcze czy to w Izraelu , czy w USA ch ętn ie
p rzy jrzały b y s ię z b lis k a rad zieck im ro związan io m.
Po k ró tk iej n arad zie p o d jęto d ecy zję o „u p ro wad zen iu ” rad zieck ieg o rad aru .
Do tak iej o p eracji p o trzeb n y b y ł o d p o wied n i s p rzęt i n ajlep iej wy s zk o len i
k o man d o s i. Zap ad ła d ecy zja, że trzo n g ru p y s tan o wić b ęd ą p ilo ci s ił p o wietrzn y ch ,
o p erato rzy 5 0 b atalio n u Bry g ad y Nah al, k o led zy Tu v ii Yan ilo v a, czy li
s p ad o ch ro n o wa jed n o s tk a s p ecjaln a Say eret Tzan h an im, o raz k o man d o s i z Say eret
M atk al. (Prawd ę p o wied ziaws zy , n ie ws zy s tk ie źró d ła s ą zg o d n e co d o u d ziału
Say eret M atk al w tej ak cji, ale załó żmy , że tak ś miałe p rzed s ięwzięcie n ie mo g ło s ię
o b y ć b ez u d ziału tej fo rmacji. Tak też u waża Yan ilo v .
Izraels cy żo łn ierze mieli u ży ć s amo lo tó w my ś liws k ich A-4 Sk y h awk i F-4
Ph an to m o raz p ięciu h elik o p teró w – trzech fran cu s k ich Su p er Frelo n ó w SA 3 2 1 o raz
d wó ch p o tężn y ch CH-5 3 Yas u r, wy p ro d u k o wan y ch p rzez zak ład y Sik o rs k y Aircraft,
n ab y ty ch p rzez SOI ro k wcześ n iej. Należało wy p ró b o wać ich b o jo we mo żliwo ś ci
i właś n ie n ad arzała s ię k u temu n iep o wtarzaln a o k azja.
Plan b y ł n as tęp u jący : p o d czas g d y my ś liwce o s trzeliwu jące p o zy cje wo js k a
eg ip s k ieg o b ęd ą o d wracały u wag ę n iep rzy jaciela, n a eg ip s k iej p u s ty n i wy ląd u ją
h elik o p tery . Zało g a, k tó ra p rzy leci Su p er Frelo n ami, p rzy g o tu je rad ar d o tran s p o rtu ,
a n as tęp n ie p o d czep i g o s talo wy mi lin ami p o d o b a CH-5 3 . Po tem n as tąp i s zy b k a
ewak u acja. Pro jek t jak z n ajlep s zeg o filmu s en s acy jn eg o ! Datę ro zp o częcia d ziałań
wy zn aczo n o n a 2 6 g ru d n ia 1 9 6 9 ro k u , a o p eracji n ad an o k ry p to n im „Ro o s ter 5 3 ”
(Ko g u cik 5 3 ).
Teg o d n ia o g o d zin ie d ziewiątej wieczo rem izraels k ie s amo lo ty p o jawiły s ię n ad
Kan ałem Su es k im i ro zp o częły o s trzał rak ieto wy . W ty m czas ie Su p er Frelo n y
ląd o wały n a p laży Ras ’arb – p o k ró tk iej wy mian ie o g n ia mo żn a b y ło zająć s ię
d emo n tażem częś ci s y s temu rad aro weg o . O d ru g iej n ad ran em z tery to riu m Izraela
wy s tarto wały o b a CH-5 3 z mis ją d o s ło wn eg o „u p ro wad zen ia z Sy n aju ”.
Ak cja p rzeb ieg ała b ez jak ich k o lwiek zak łó ceń – do p ierws zeg o g ig an ta
p o d czep io n o an ten ę i p latfo rmę, n a k tó rej s ię zn ajd o wała, n ato mias t d o d ru g ieg o
s am cztero to n o wy rad ar. Helik o p tery wzb iły s ię w p o wietrze, p rzeleciały p rzez M o rze
Czerwo n e i wted y zaczęły s ię p ro b lemy . Wp rawd zie CH-5 3 b y ł w s tan ie lecieć
z o b ciążen iem d o s ied miu to n , ale lin y p o d trzy mu jące rad ar zaczęły o d k s ztałcać
d o ln ą częś ć k ad łu b a ś mig ło wca. W efek cie d o s zło d o u s zk o d zen ia h y d rau liczn eg o
u k ład u s tero wan ia. Pilo t, o b awiając s ię u traty rad aru i ży cia w k atas tro fie lo tn iczej,
p o d jął d ecy zję o ląd o wan iu , g d y ty lk o b ęd zie to mo żliwe. I rzeczy wiś cie, mas zy n a
wk ró tce u s iad ła n a p u s ty n i.
Ty mczas em p ilo t d ru g ieg o Su p er Frelo n a, k tó ry ju ż zd ąży ł b ezp ieczn ie d o trzeć
n a miejs ce z an ten ą, d o s tał ro zk az p rzejęcia „feraln eg o ład u n k u ” o d zało g i
u s zk o d zo n eg o ś mig ło wca. Rad n ierad , o d leciał więc n a p u s ty n ię p o rad ar.
Tran s p o rtu jąc g o , o mal n ie p rzeży ł tak iej s amej p rzy g o d y jak jeg o k o leg a, ale ty m
razem mas zy n a o k azała s ię n ieco b ard ziej wy trzy mała (ch o ć też u cierp iała) i P-1 2
trafił w ręce o ficeró w wy wiad u .

Su k ces izraels k ich k o man d o s ó w wy wo łał p o d ziw n a cały m ś wiecie. W J ero zo limie
jed n ak zd awan o s o b ie s p rawę, że ś wiat arab s k i ju ż s zy k u je s ię d o k o lejn ej o twartej
k o n fro n tacji. Ty m b ard ziej że k o n cep cja wo jn y n a wy czerp an ie n ie b ard zo s ię
s p rawd ziła. W 1 9 7 3 ro k u d o s zło d o wielk ieg o s tarcia międ zy Izraelem a jeg o
s ąs iad ami.

* M artin Van Crev eld , Zmienne oblicze wojny. Od Marny do Iraku, Do m Wy d awn iczy Reb is ,
Po zn ań 2 0 0 8 , s . 2 3 6 .
* * Patrick Ty ler, Twierdza Izrael, Do m Wy d awn iczy Reb is , Po zn ań 2 0 1 4 , s . 2 1 7 .
* * * Ro g er Falig o t, Remi Kau ffer, Służby specjalne, Is k ry , Wars zawa 2 0 0 6 , s . 6 8 1 – 6 8 2 .
* * * * M artin Van Crev eld , op. cit., s . 2 3 9 .
 ROZDZIAŁ 8

Wojna, która miała być pokutą

Czy mo żn a d o p atrzeć s ię jak iejś s y mb o lik i w fak cie, że Eg ip t i Sy ria d o k o n ały

ag res ji n a Izrael w J o m Kip p u r, czy li w Dzień Po jed n an ia? W ś więto , k ied y k ażd y
Ży d ma o b o wiązek p ro s ić o p rzeb aczen ie ty ch , k tó ry ch s k rzy wd ził? M o że b ard ziej
wy mo wn y b y łb y atak w J amim No raim, czy li w czas ie Stras zn y ch Dn i
p o p rzed zający ch J o m Kip p u r? Tak czy in aczej, Arab o wie zg o to wali p o to mk o m
Dawid a p o k u tę za wo jn ę s ześ cio d n io wą. Sami jed n ak też s ię mo cn o p o p arzy li...
– W p o ró wn an iu z wo jn ą J o m Kip p u r wo jn a s ześ cio d n io wa b y ła tu rn u s em
wak acy jn y m. Kró tk im s p acerk iem p o tery to riach p rzeciwn ik a. Ag res ja 1 9 7 3 ro k u
zas k o czy ła n as i zmu s iła d o o lb rzy mieg o wy s iłk u wo js k o weg o . Wo jn a trwała o d 6
d o 2 5 p aźd ziern ik a, n ib y n ied łu g o , ale... – o p o wiad a mi Tu v ia Yan ilo v i n ag le u ry wa.
Kład zie n a s to le alb u m z p o n ad s etk ą czarn o -b iały ch zd jęć. Og ląd a je razem ze mn ą
i p ewn ie k ażd e z n ich o ży wa w jeg o wy o b raźn i.
M ło d zi ch ło p cy p o zu ją an o n imo wemu fo to g rafo wi, s to jąc n a tle łag o d n y ch
Wzg ó rz Go lan – wielu z n ich ro zeb rało s ię d o p as a, b y u wieczn ić n a zd jęciu s wo ją
mu s k u latu rę. A mo że p o p ro s tu b y ło b ard zo g o rąco ? J ed n i trzy mają w ręk ach
k arab in y s ztu rmo we IM I Galil, in n i ws p ierają s ię n a g ran atn ik ach .
Tu v ia u ś miech a s ię, p o wraca d o tamty ch d n i i d o s wy ch to warzy s zy b ro n i. Nie
ws zy s cy ży ją.
– Ta wo jn a zas k o czy ła n as . Ows zem, s ztab g en eraln y i wy wiad miały ś wiad o mo ś ć,
że zb ierają s ię n ad n ami czarn e ch mu ry . By ło o czy wis te, że Arab o wie b ęd ą ch cieli
wziąć o d wet za p o p rzed n ią wo jn ę, ale że zaatak u ją w ś więto J o m Kip p u r, teg o n ie
p rzewid ział n ik t – zap ewn ia Yan ilo v .
Czy rzeczy wiś cie? A mo że p o p ro s tu k to ś zlek ceważy ł n iep o k o jące s y g n ały
n ap ły wające z ró żn y ch s tro n , tak że ze ś wiata arab s k ieg o ? W d ru g iej p o ło wie
wrześ n ia 1 9 7 3 ro k u d o Tel Awiwu p rzy b y ł p o tajemn ie k ró l J o rd an ii Hu s ajn
i wy raźn ie zas u g ero wał, że wk ró tce o d wieczn y k o n flik t Izraela z Arab ami p rzy b ierze
o s trzejs zą fo rmę. M iał n a my ś li reg u larn ą wo jn ę – to p ewn e. Ale p remier Go ld a M eir
i jej d o rad cy n ajwy raźn iej u zn ali, że to ty lk o p rężen ie mu s k u łó w i p o wtarzan ie s tarej
ś p iewk i.
Nieco p ó źn iej, 5 p aźd ziern ik a n ad ran em, s zef M o s s ad u Cewi Zamir o trzy mał
in fo rmację o d s wo jeg o ag en ta, ro zp raco wu jąceg o rząd o we i wo js k o we k ręg i Eg ip tu ,
że s zy k u je s ię k o n flik t zb ro jn y i n ajp rawd o p o d o b n iej wy b u ch n ie o n ju ż n ied łu g o .
In s ty tu t Wy wiad u p rzek azał wiad o mo ś ć armii, lecz jej d o wó d cy p o trak to wali ją
wy jątk o wo s cep ty czn ie. Ws zak to n ie p ierws zy tak i alarm.
Sy g n ałó w, k tó re p o win n y d ać d o my ś len ia Izraelczy k o m, b y ło zres ztą o wiele
więcej. Częś ć z n ich zo s tała zb ag atelizo wan a p rzez in n e ag en cje wy wiad o wcze i w
o g ó le n ie d o tarła d o Izraela.
Ws p o min a o n ich Yv o n n ick Den o ël w s wej k s iążce Sekretne wojny Mossadu. Oto
p rzy k ład :

Na p o czątk u 1 9 7 3 ro k u an ality k CIA n azwis k iem Fred Fear, k tó ry

p rzes tu d io wał mn ó s two d an y ch s taty s ty czn y ch d o ty czący ch armii eg ip s k iej,
d ziwił s ię d o k o n y wan y m p rzez n ią w o s tatn im czas ie mas o wy m zak u p o m
ru ch o my ch mo s tó w. M o g ły o n e zo s tać wy k o rzy s tan e wy łączn ie n a Nilu (ale
w jak im celu ?) alb o n a Kan ale Su es k im. Fear wy wn io s k o wał, że s zy k o wan y
jes t atak n a Izrael. Sp o rząd ził rap o rt, w k tó ry m o p is ał n ajb ard ziej
p rawd o p o d o b n e miejs ca p rzerzu cen ia mo s tó w i o b liczy ł, ilu żo łn ierzy
mo g ło b y je p o k o n ać w ciąg u p ierws zy ch d wu d zies tu czterech g o d zin * .

Rzeteln a p raca, jak ą wy k o n ał amery k ań s k i an ality k , n ie zo s tała jed n ak

o d p o wied n io wy k o rzy s tan a p rzez jeg o p rzeło żo n y ch i n iemal o d razu trafiła d o
arch iwu m. Do p iero wted y , g d y ś wiat o b ieg ła in fo rmacja o eg ip s k iej in wazji n a
p ó łwy s p ie Sy n aj, d o k u men t zo s tał p rzek azan y d o Białeg o Do mu jak o ... relacja
z wo jn y . Na o d p o wied n ią reak cję b y ło ju ż za p ó źn o – wo js k a eg ip s k ie wy p ierały
właś n ie Izraelczy k ó w z Sy n aju , a o d p ó łn o cy n acierali Sy ry jczy cy .
Blis k o ws ch o d n iemu k o n flik to wi z 1 9 7 3 ro k u zo s tał p o ś więco n y o b s zern y
ro zd ział w k s iążce Elio ta A. Co h en a i J o h n a Go o ch a Błędy i pomyłki w wojnach XX wieku.
Zd an iem au to ró w Izrael zn alazł s ię wted y o k ro k o d to taln ej k lęs k i i co więcej,
g d y b y rzeczy wiś cie d o n iej d o s zło , Izraelczy cy w zn aczn y m s to p n iu s ami b y lib y
s o b ie win n i.
 Co h en i Go o ch d o ś ć k ry ty czn ie wy rażają s ię o p racy wy wiad u wo js k o weg o , czy li
Aman u . Pis zą:

Kary g o d n a k lęs k a p rzy wó d có w Aman we wrześ n iu i p aźd ziern ik u 1 9 7 3 ro k u

leży n ie ty lk o w ich p rzek o n an iu , że Eg ip t n ie ro zp o czn ie atak u , ale w ich
wy jątk o wej p ewn o ś ci s ieb ie, k tó ra zaś lep iła d ecy d en tó w, o raz w d o g maty zmie,
z jak im trzy mali s ię Ko n cep cji. Do o s tatn ieg o d n ia u trzy my wali, że n ie b ęd zie
wo jn y , zamias t ws k azy wać n iep ewn o ś ć s y tu acji p remiero wi, s zefo wi s ztab u
i min is tro wi o b ro n y * * .

Ówczes n a s zefo wa rząd u Go ld a M eir p rzy zn ała p o latach , że s łu żb y s p ecjaln e cały

czas u s p o k ajały ją, zap ewn iając, iż ws zy s tk o jes t p o d k o n tro lą i g d y ty lk o p o jawi s ię
n iep o k o jący s y g n ał, armia s tawi czo ła rzeczy wis temu zag ro żen iu . Czy fak ty czn ie
Izrael b y ł tak d o b rze p rzy g o to wan y d o s tarcia?
Co h en i Go o ch we ws p o mn ian ej k s iążce s tawiają jes zcze jed n ą tezę – o tó ż wład ze
w J ero zo limie n ie d o cen iały wy s zk o len ia i p o zio mu tech n iczn eg o wo js k arab s k ich ;
u ważały , że to wciąż arch aiczn a armia, n iezd o ln a d o zwy cięs twa w n o wo czes n ej
wo jn ie. Au to rzy p rzy taczają n awet wy p o wied ź p ewn eg o an o n imo weg o o ficera
izraels k ieg o , k tó ry p rzy zn ał: „Przed 1 9 7 3 ro k iem b y liś my p rzek o n an i, że p rzen ieś li
s ię z k iep s k iej p o d s tawó wk i (w 1 9 6 7 ) d o d o b rej s zk o ły . Ok azu je s ię, że p o s zli
zn aczn ie wy żej i s ą n a p o zio mie u n iwers y teck im” * * * .
Do d ajmy , że ten u n iwers y tet p o s iad ał d o s k o n ałą k ad rę n au k o wą, zas ilo n ą
p ro fes o rami z M o s k wy ...

***

– Do s tałem czterd zieś ci o s iem g o d zin n a ś ciąg n ięcie lu d zi z rezerwy . To b y ło

d ziałan ie „n a wariata”, ale w s y tu acji, g d y Eg ip cjan ie atak o wali n as o d s tro n y
Sy n aju , a wk ró tce też Sy ry jczy cy o d Wzg ó rz Go lan , mu s ieliś my d ziałać
b ły s k awiczn ie. Wró g miał n iemal wy łączn ie b ro ń rad zieck ą, tak że tę n ajn o ws zej
g en eracji. Sy ry jczy k ó w i Eg ip cjan ws p ierały militarn ie Iran , M aro k o i Lib an o raz
o d d ziały wy s łan e z k rajó w związan y ch z M o s k wą. Po jawili s ię więc Ku b ań czy cy
i Ko reań czy cy z Pó łn o cy . I Bó g raczy wied zieć, k to jes zcze. – Tu v ia k ręci g ło wą,
jak b y d o d ziś n ie mó g ł u wierzy ć, że Izraelo wi u d ało s ię u n ik n ąć to taln ej p o rażk i,
i k o n ty n u u je: – Sy ry jczy k o m u d ało s ię zająć Wzg ó rza. M y , s p ad o ch ro n iarze,
wk ro czy liś my d o ak cji trzy d n i p o ro zp o częciu d ziałań wo jen n y ch . W efek cie wo js k a
s y ry js k ie zo s tały zmu s zo n e d o o d wro tu . Tak s amo jak s ześ ć lat wcześ n iej
w p o ś p iech u wy co fy wali s ię w g łąb s wo jeg o k raju . Nas zy m zad an iem b y ło
u trzy man ie p o zy cji wzd łu ż tak zwan ej Pu rp u ro wej Lin ii. J a wraz ze s wo im o d d ziałem
s tacjo n o wałem w o k o licach miejs co wo ś ci Al-Qu n eitra, k tó rą zn ałem jes zcze z wo jn y
s ześ cio d n io wej. Wted y mu ry mias ta d o ś ć d o b rze zn io s ły arty lery js k i o s trzał, ty m
razem, w czas ie wo jn y J o m Kip p u r, ru n ęły n iemal d o s zczętn ie.
Sy tu acja n a fro n cie s y ry js k im zmien iała s ię z g o d zin y n a g o d zin ę – s y ry js k ie
wo js k a p rzeg ru p o wały s zy k i i wró ciły d o walk i. Izraels k ie czo łg i b y ły b ezrad n e, co
ch wila arty leria elimin o wała z p o la walk i k o lejn ą mas zy n ę i mo men tami wy d awało
s ię, że Ży d zi s to ją n a s traco n ej p o zy cji. W d o lin ie, g d zie zn ajd o wał s ię o d d ział
Tu v ii, zaro iło s ię o d s y ry js k ich p o jazd ó w p an cern y ch . Wted y d o walk i wk ro czy ło
izraels k ie lo tn ictwo . Zaczął s ię o s trzał z p o wietrza – w n o cy d o lin a wy g ląd ała jak
to rt u ro d zin o wy , z d zies iątk ami zap alo n y ch ś wiec. To p ło n ęły czo łg i wro g a.
– Tak czy in aczej, n as z s ztab g en eraln y u zn ał fro n t s y ry js k i za k lu czo wy .
Należało zro b ić ws zy s tk o , ab y u trzy mać n as ze tery to ria i wy k rwawić wro g a –
ws p o min a d alej Tu v ia, weteran wielu wo jen .
M ó wi d o mn ie p o h eb rajs k u , a Ey al Yan ilo v , jeg o b ratan ek , tłu maczy
ws p o mn ien ia weteran a n a an g iels k i. Żartu je, że p o win ien zn ać p o ls k i, b o jeg o
ro d zin a p o ch o d zi z Łań cu ta, ale n ies tety n ie o p an o wał teg o języ k a.

***

Na fro n cie eg ip s k im izraels cy k o man d o s i co raz s k u teczn iej n ęk ali wro g a.

Szczeg ó ln ą ro lę o d eg rała tu elitarn a jed n o s tk a mary n ark i wo jen n ej Sh ay etet 1 3 (p o
p o ls k u Flo ty lla 1 3 , zwan a też p o to czn ie Co mman d o ), b ęd ąca zaró wn o p o d wzg lęd em
s tru k tu ry , jak i wy s zk o len ia o d p o wied n ik iem amery k ań s k iej Nav y Seals . 1 6
p aźd ziern ik a o p erato rzy tej izraels k iej fo rmacji p rzep ro wad zili b rawu ro wą ak cję
o k ry p to n imie „Lad y ”. No cą d o Po rt Said u p rzy p ły n ęły d wie min iatu ro we ło d zie
p o d wo d n e ty p u Hazir. Na p o k ład zie zn ajd o wali s ię p łetwo n u rk o wie Sh ay etet. Efek t
tej n iezap o wied zian ej wizy ty to cztery zato p io n e jed n o s tk i eg ip s k ie: k u ter
rak ieto wy , tran s p o rto wiec d es an to wy , to rp ed o wiec o raz o k ręt s traży g ran iczn ej.
W czas ie ak cji zag in ęło d wó ch p łetwo n u rk ó w.
 In n a g ło ś n a o p eracja Flo ty lli, p rzep ro wad zo n a w czas ie wo jn y J o m Kip p u r, zn an a
jes t p o d k ry p to n imem „Ard ak a”. Ty m razem k o man d o s i p rzy p ły n ęli d o Hu rg h ad y
(p o arab s k u al-Gh ard aq ah ), czy li d o p o rtu , k tó ry d ziś k o jarzy s ię n iemal wy łączn ie
z b eztro s k ą tu ry s ty k ą i n u rk o wan iem w rafach k o ralo wy ch . No cą z 9 n a 1 0
p aźd ziern ik a 1 9 7 3 ro k u n u rk o wie n ie zamierzali jed n ak p o d ziwiać cu d ó w n atu ry ,
a jed y n ie k ad łu b y o k rętó w. Ich zad an iem b y ło zain s talo wan ie min M -7 2 p o d jed n y m
z n ich – k u trem rak ieto wy m „Ko mar” p ro d u k cji rad zieck iej. W źró d łach izraels k ich
s tatek ten fig u ru je jak o „Ku mar”, b o p ewn ie b rzmi to b ard ziej p o arab s k u , jed n ak
n azwę s wą wy wo d zi o d n iezb y t lu b ian eg o o wad a. Zad an ie zo s tało wy k o n an e b ez
zarzu tu , a „Ko mar” p rzes tał... p ły wać.
W czas ie wo jn y J o m Kip p u r Sh ay etet 1 3 d ziałał n ieco b ard ziej „ch iru rg iczn ie”
n iż k ilk a mies ięcy wcześ n iej, ch o ćb y p o d czas ak cji Bard as 5 4 -5 5 . Przep ro wad zo n o
ją w lu ty m 1 9 7 3 ro k u n a teren ie o b o zó w d la u ch o d źcó w p ales ty ń s k ich w lib ań s k ich
miejs co wo ś ciach Nah r al-Bared i Al Bid ao u i. Flo ty lla, ws p ó ln ie z jed n o s tk ą 7 0 7
i k o man d o s ami z Say eret Tzan ch an im, d o k o n ała s ztu rmu , k tó reg o celem miało b y ć
zatrzy man ie terro ry s tó w. Ci jed n ak n ie p o d d ali s ię b ez walk i i o b o zy s p ły n ęły rzek ą
k rwi – czterd zies tu zg in ęło n a miejs cu , a s ześ ćd zies ięciu zo s tało ran n y ch .

***

– M y , żo łn ierze d es an tu , d o s taliś my zad an ie o d b icia g ó ry Hermo n n a p o g ran iczu

izraels k o -lib ań s k o -s y ry js k im. M ó wimy n a n ią Siwo wło s a, b o n iemal p rzez p ó ł ro k u
jes t s p o wita ś n ieg iem.
Tu v ia Yan ilo v ws k azu je p alcem n a jed n o ze zd jęć – ws p o mn ian y s zczy t
majes taty czn ie wzn o s i s ię n ad d o lin ą p o ro ś n iętą g ajami o liwn y mi. Dlaczeg o
Izraelo wi tak b ard zo zależało n a o d zy s k an iu g ó ry , k tó rą u tracił ju ż n a s amy m
p o czątk u wo jn y ? Wiad o mo b y ło , że Sy ry jczy cy b ęd ą jej zaciek le b ro n ić.
– Po p ierws ze, Hermo n s tan o wił d o s k o n ały p u n k t s trateg iczn y , a p o d ru g ie,
zn ajd o wała s ię tam n as za s tacja n as łu ch u rad io teleg raficzn eg o . Kied y p rzejęli ją
s y ry js cy k o man d o s i, zd o b y li k o d y n as zeg o wy wiad u wo js k o weg o . Ale ws p in ać s ię
n a g ó rę n ie b y ło łatwo . Przed n ami p ró b o wała d o k o n ać teg o s u p erelitarn a b ry g ad a
Go lan i, ale b ez s k u tk u . In n a s p rawa, że n iezb y t ro zg arn ięci g en erało wie k azali im
zd o b y wać g ó rę n a p iech o tę. Żo łn ierze p ad ali jed en p o d ru g im. – Tamte d ecy zje
s ztab u wciąż wy wo łu ją g n iew Tu v ii.
 Lek k o u d erza p ięś ciami w s tó ł i d o b itn ie wy p o wiad a p o h eb rajs k u jak ieś s ło wa.
Ey al n ie zamierza ich tłu maczy ć.
– Po wied zmy , że to n iezb y t cen zu raln e – wy jaś n ia z s zelmo ws k im u ś miech em.

Ows zem, s trateg ia s trateg ią, ale g ó ra Hermo n zaws ze miała wielk ie zn aczen ie
s y mb o liczn e. Prawie tak ie, jak ie d la Ormian czy Tu rk ó w ma ś więta g ó ra Ararat – p o d
k tó rą zak o ń czy ł s wó j d łu g i rejs ark ą b ib lijn y No e. Dla lu d ó w Blis k ieg o Ws ch o d u
ws zy s tk o , co ma o d n ies ien ie d o Pis ma Święteg o , s tan o wi sacrum, i trzeb a teg o b ro n ić
za ws zelk ą cen ę. J eżeli ch o d zi o g ó rę Hermo n (p o h eb rajs k u Har Hermo n , p o arab s k u
Djab l a-Sh ek h ), to wed łu g ap o k ry ficzn ej b ib lijn ej Ks ięg i Hen o ch a – u zn awan ej za
n atch n io n ą p rzez Ko p ty js k i Ko ś ció ł Prawo s ławn y – n aro d ziły s ię tam u p ad łe an io ły
i p o d jęły d ecy zję wejś cia międ zy lu d zi, g łó wn ie międ zy k o b iety , b y u trzy my wać
z n imi relacje in ty mn e.
J ed n ak to n iejed y n e ep o k o we wy d arzen ie związan e z wzn o s zący m s ię n a
wy s o k o ś ć p rawie trzech ty s ięcy metró w n ajwy żs zy m s zczy tem An ty lib an u . W n o cy
z 2 1 n a 2 2 p aźd ziern ik a 1 9 7 3 ro k u s tała s ię o n a b o wiem teren em s tarcia s ił
s p ecjaln y ch Izraela i Sy rii. Przes zło o n o d o h is to rii jak o o p eracja „Pu s ty n ia”
(M iv tza Kin u ’ah ) b ąd ź trzecia b itwa o g ó rę Hermo n – d wie p o p rzed n ie, n ieu d an e d la
wo js k izraels k ich , też miały miejs ce w czas ie wo jn y J o m Kip p u r (6 i 8 p aźd ziern ik a).
Do wó d ztwo , k tó remu b ard zo zależało n a o d zy s k an iu g ó ry , zad ecy d o wało , że
s zczy t zo s tan ie wzięty p rzez wo js k a d es an to we. Nad leciały h elik o p tery z d wo ma
b atalio n ami s p ad o ch ro n iarzy i wy ląd o wały tu ż p rzy d o ln ej s tacji k o lejk i g ó rs k iej –
ju ż wted y Hermo n b y ł ważn y m o ś ro d k iem n arciars k im.

***

– Ru s zy liś my w g ó rę. Szed łem z g ran atn ik iem RPG n a ramien iu i n ag le, k ątem o k a,
d o s trzeg łem zb liżająceg o s ię d o mn ie żo łn ierza s y ry js k ieg o . By ł u zb ro jo n y p o zęb y
i s zy k o wał s ię d o atak u . Wted y , n ie zas tan awiając s ię wiele, wy s trzeliłem w jeg o
s tro n ę p o cis k . Nie ch ciałem g o zab ić, a jed y n ie zmu s ić p o p o d d an ia s ię.
I rzeczy wiś cie, p o d n ió s ł ręce d o g ó ry i wy s zed ł z tej s y tu acji b ez s zwan k u . Trafił d o
n iewo li, ale to lep s ze n iż trafien ie d o n ieb a za mło d u , p rawd a? – s twierd za
reto ry czn ie Tu v ia.
Nie p y tam g o , czy ma n a ręk ach czy jąś k rew. Tru d n o s o b ie wy o b razić, że
u czes tn ik k ilk u wo jen , żo łn ierz fro n to wy p rzes zed ł p rzez b itewn e p o la, n ik o g o n ie
zab ijając. Ale to p rzecież n ie jes t wy k lu czo n e. O ś wicie 2 2 p aźd ziern ik a o d d ziały
izraels k ie p rzejęły g ó rę u p ad ły ch an io łó w. A raczej u p ad ły ch Sy ry jczy k ó w.
Zb liżał s ię k o n iec wo jn y – Tu v ia wraz z o d d ziałem p o d s zed ł n a o d leg ło ś ć
trzy d zies tu p ięciu k ilo metró w o d Damas zk u . Na s to licę Sy rii s p ad ały b o mb y .
Eg ip cjan ie też ju ż mieli d o ś ć – ich wo js k a p an cern e w p o ło wie zo s tały zd ru zg o tan e
p rzez izraels k ie czo łg i w b itwie p o d M itlą. Starło s ię tam p rawie ty s iąc czo łg ó w.
Śmiało mo żn a ją n azwać Ku rs k iem Blis k ieg o Ws ch o d u .
I to właś ciwie b y ł k o n iec. Po tej b itwie wo js k a d es an to we i ląd o we ru s zy ły
z o fen s y wą i wy g o n iły n iep rzy jaciela. M n iej więcej to s amo d ziało s ię n a fro n cie
eg ip s k im, g d zie Siły Ob ro n n e Izraela w ramach o p eracji „Gazelle” p o n o wn ie
p rzejmo wały Sy n aj i mo s tami p o n to n o wy mi fo rs o wały Kan ał Su es k i. 2 2
p aźd ziern ik a izraels k ie czo łg i 2 6 1 Dy wizji Pan cern ej d o tarły d o Su ezu , a n as tęp n ie
ru s zy ły w s tro n ę Kairu .
– Ale wró ćmy d o g ó ry Hermo n – p rzy wo łu je s ię d o p o rząd k u Tu v ia. – Wo js k a
izraels k ie mu s iały zo s tać tam p rzez jak iś czas . Do p iero w 1 9 7 4 ro k u zain s talo wali
s ię tam żo łn ierze z UNDOF, czy li ONZ-o ws k ich s ił p o k o jo wy ch . J a z mo im
o d d ziałem s tacjo n o wałem n ied alek o , ju ż n a tery to riu m Sy rii. M ieliś my tam
p o s teru n ek : w p o b liżu b u n k ra zb u d o waliś my włas n y mi s iłami d rewn ian y d o m,
a właś ciwie s zo p ę, w k tó rej o g rzewaliś my s ię p o zejś ciu ze s łu żb y . Ch ło p ak i
n ieu s tan n ie tłu k li tam w s zes z-b es z, czy li w s tareg o , d o b reg o arab s k ieg o try k trak a.
Pewn eg o d n ia d o wied zieliś my s ię o zag ro żen iu ze s tro n y s y ry js k iej arty lerii (b o
mimo ro zejmu z 2 3 p aźd ziern ik a o n i n ad al d o n as s trzelali, i wiele s ię d o d ziś n ie
zmien iło ). Fak ty czn ie, wk ró tce zawy ły rak iety . Po s zed łem d o s zo p y , żeb y wy g o n ić
z n iej ch ło p ak ó w, a o n i mó wią: „Daj s p o k ó j, p rzecież g ramy w s zes z-b es z, n ie
p rzes zk ad zaj”. Wiem, że to wciąg ająca g ra, ale ty m razem to czy ła s ię g ra o ży cie, więc
rzu ciłem k ilk o ma p rzek leń s twami i zmu s iłem ich d o u d an ia s ię d o b u n k ra.
Niech ętn ie, ale p o s zli. Kied y p o jak imś czas ie wy s zliś my n a ś wiatło d zien n e,
zo b aczy liś my , że p o n as zej s zo p ie zo s tało ty lk o k ilk a s p alo n y ch d es ek . Ch y b a b y li
mi wd zięczn i.
Ty mczas em n a p ó łn o cy p o jawiło s ię k o lejn e zag ro żen ie – ws p ieran y p rzez Sy rię
i Iran Hezb o llah , atak u jący Izrael z tery to riu m Lib an u . Stało s ię jas n e, że s tarcie
z ty m p rzeciwn ik iem to ty lk o k wes tia czas u .
* Yv o n n ick Den o ël, Sekretne wojny Mossadu, Wy d awn ictwo Czarn a Owca, Wars zawa
2013, s. 52–53.
* * Elio t A. Co h en , J o h n Go o ch , Błędy i pomyłki w wojnach XX wieku, Bello n a, Wars zawa
2010, s. 176.
* * * Ibidem, s . 1 8 4 .
 ROZDZIAŁ 9

Walc w Sabrze

... Nig d y n ie p o wracają d o mn ie o b razy z tamteg o czas u . Po in wazji n a Lib an

w 1 9 8 2 ro k u s traciłem p amięć. Teraz, żeb y o d zy s k ać p amięć, s zu k am ty ch ,
k tó rzy n ig d y n ie zap o mn ą...
... Przek raczając g ran icę w Ro s h Han ik ra, czu liś my s ię jak n a wy cieczce,
ro b iliś my s o b ie zd jęcia, o p o wiad aliś my d o wcip y , mieliś my czas , żeb y s ię
p o wy g łu p iać, zan im wk ro czy my d o ak cji. Krajo b raz b y ł p ięk n y , ws zęd zie
wo k ó ł d rzewa. Tro ch ę ro zs y p u jący ch s ię ch ału p – p o p ro s tu id y lliczn a,
p as ters k a s cen eria. J ech aliś my p o wo li, d zięk i czemu mo g liś my s ię d elek to wać
wid o k ami. W czo łg u zaws ze czu jes z s ię n ap rawd ę b ezp ieczn ie.
Good morning Lebanon...
... Kied y ws taje p o ran n a zo rza, wid zis z o g ro m zn is zczeń , k tó re
s p o wo d o wałeś , i n awet n ie wies z, g d zie jes teś ...
(Walc z Baszirem, reż. Ari Fo lman , Izrael, 2 0 0 8 r.)

***

Sru lik to p rawd ziwy s ab ra. Prawd ziwy Izraelczy k , u ro d zo n y g d zieś p o międ zy
Netan ją a As zk elo n em, s zczery s y jo n is ta, k tó ry n ie czu je s p ecjaln ej więzi z Ży d ami
z o d wieczn ej d ias p o ry i rep rezen tu je zu p ełn ie n o we o b licze n aro d u . Sru lik ,
s two rzo n y p rzez Kariela Gard o s h a (p s eu d o n im arty s ty czn y Do s h ), p o jawiał s ię p rzez
lata jak o b o h ater k o mik s u w d zien n ik u „M a’ariv ”. M ło d zien iec o zawad iack im
s p o jrzen iu , u b ran y w u n ifo rm k h ak i, p rzy p o min ający rad zieck ieg o p io n iera, s tał s ię
u o s o b ien iem s ab ry , czy li Izraelczy k a wy ch o wan eg o w k ib u cu , zwró co n eg o k u
p rzy s zło ś ci, n ies k ło n n eg o d o ro zd rap y wan ia ran z p rzes zło ś ci. M ó wiąc k ró tk o , Izrael
– p o d o b n ie jak k raje b lo k u ws ch o d n ieg o – wy k reo wał s wo jeg o n o weg o czło wiek a.
Dzięk i n iemu p o jęcie s ab ra miało s ię ś wiatu k o jarzy ć p o zy ty wn ie.
A jed n ak ... k o jarzy s ię n ies tety d o ś ć p o n u ro . I n ie ma w ty m win y Sru lik a. Ch o d zi
tu b o wiem o co ś całk iem in n eg o , co p o ło ży ło s ię cien iem n a izraels k iej armii,
a wręcz n a izraels k im p ań s twie n a d łu g ie lata. Ch o d zi mian o wicie o Sab rę p is an ą
wielk ą literą, czy li n azwę miejs ca, k tó re wcale n ie leży w Izraelu , a n a p rzed mieś ciach
lib ań s k iej s to licy – Bejru tu .
W 1 9 8 2 ro k u o b o zy p rzejś cio we d la lu d n o ś ci p ales ty ń s k iej w Sab rze i s ąs ied n iej
Szatili s tały s ię aren ą p o two rn ej mas ak ry . Zg in ęło w n iej, wed łu g ró żn y ch
s zacu n k ó w, k ilk a ty s ięcy p ales ty ń s k ich u ch o d źcó w – g łó wn ie k o b iet, d zieci
i s tarcó w. Win ą za tę zb ro d n ię o b arcza s ię tak zwan ą ch rześ cijań s k ą milicję, zło żo n ą
z maro n itó w, czy li czło n k ó w Ko ś cio ła ws ch o d n io k ato lick ieg o , d ziałająceg o międ zy
in n y mi w k rajach Blis k ieg o Ws ch o d u . J ed n ak p o d ziś d zień n ie u d ało s ię d o k o ń ca
wy jaś n ić ro li, jak ą w tej mas ak rze o d eg rała armia izraels k a. Czy ty lk o b iern ie
p rzy g ląd ała s ię zab ijan iu , czy mo że miała n a n ie jak iś wp ły w?
Kilk a lat temu wielk ie p o ru s zen ie n a ś wiecie wy wo łał an imo wan y film Arieg o
Fo lman a Walc z Baszirem. To z n ieg o p o ch o d zą cy taty zamies zczo n e n a p o czątk u teg o
ro zd ziału .
Reży s er, u czes tn ik tamty ch wy d arzeń , s two rzy ł p rzejmu jące d zieło o p o k o len iu ,
k tó re n ie p o trafi (n ie ch ce?) ro zliczy ć s ię z tamtą trag ed ią. Bo h ater filmu – s am
Fo lman – d o ciera d o s tary ch to warzy s zy b ro n i i p ró b u je ro zmawiać z n imi
o o d p o wied zialn o ś ci Izraelczy k ó w. J ed n eg o z ro zmó wcó w g łó wn eg o b o h atera
p rześ lad u je s en n y k o s zmar – u licami Tel Awiwu g o n i g o s fo ra czarn y ch p s ó w,
wy wo łu jąc p rzerażen ie p rzech o d n ió w. I n ie ma wątp liwo ś ci, że o we p s y s ą wy n ik iem
wo jen n ej trau my – p ro jek cją p o d ś wiad o mo ś ci, k tó ra d o mag a s ię p rawd y .
Bo h ater wy ru s za więc w p o d ró ż – w g łąb czas u i w g łąb s ieb ie. Bo i s ię tej d ro g i
i s tawia s o b ie p y tan ie. „M o że d o wiem s ię o s o b ie czeg o ś , o czy m n ie ch cę wied zieć?”
– p y ta reto ry czn ie. Do Walca z Baszirem wró cimy .
Teraz k ilk a s łó w o k o n flik cie, k tó reg o k u lmin acją s tała s ię mas ak ra w Sab rze
i Szatili.

***

By ł 3 czerwca 1 9 8 2 ro k u . Izraels k i amb as ad o r w Lo n d y n ie Sh lo mo Arg o v wy s zed ł

właś n ie z h o telu Do rch es ter p rzy Park Lan e. Sied ział ju ż w s amo ch o d zie, g d y n ag le
d o s trzeg ł trzech zmierzający ch k u n iemu mężczy zn . Najp rawd o p o d o b n iej n ie
p rzeczu wał, że n ad ciąg a zag ro żen ie – mo że my ś lał, że n iezn ajo mi to an g iels cy
Ży d zi? Nie zd ąży ł jed n ak zap y tać, o co im ch o d zi, b o jed en z n ich s trzelił mu
z p is to letu p ro s to w g ło wę.
Pó źn iej o k aże s ię, że zamach o wcy – J o rd ań czy k Hu s s ein Gh as s an Said ,
Pales ty ń czy k M arwan al-Ban n a i p u łk o wn ik irak ijs k ieg o wy wiad u Nawaf al-Ro s an –
b y li czło n k ami ek s tremis ty czn eg o u g ru p o wan ia Ab u Nid ala, k tó re o d erwało s ię o d
Org an izacji Wy zwo len ia Pales ty n y J as era Arafata. Nid al u ważał b o wiem, że Arafat
jes t zb y t u g o d o wy i z wiek iem co raz mn iej in teres u je g o walk a n a ś mierć i ży cie. Ba,
p o jawiły s ię n awet o s k arżen ia, jak o b y lid er OWP b y ł jed y n ie mario n etk ą w ręk ach
Amery k an ó w, d ziałającą p o d ich d y k tan d o . A wiad o mo , że USA to p rzy jaciel Izraela...
Prawd ę mó wiąc, tak ie o p in ie b y ły d la s zefa OWP wy jątk o wo k rzy wd zące, b o
w tamty m czas ie izraels k i rząd wy zn awał zas ad ę „d o b ry Arafat to martwy Arafat”,
a min is ter o b ro n y Ariel Szaro n – jak s am p rzy zn ał p o latach – p lan o wał n awet n a
n ieg o zamach . Zres ztą p rzy czy n iła s ię d o teg o tak że d ziałaln o ś ć o rg an izacji Ab u
Nid ala, b o wiem jej ak cje zb ro jn e częs to u zn awan o za d zieło Arafata. In n a rzecz, że
s zef OWP d la ś wiata arab s k ieg o , w ty m d la rząd ó w w Damas zk u i Kairze, n ie b y ł
wcale b o h aterem, a raczej n ies u b o rd y n o wan y m i k rn ąb rn y m p o lity k iem,
p rzed k ład ający m n ad e ws zy s tk o włas n ą k arierę.
Tru d n o p o wied zieć, d laczeg o terro ry s to m zależało n a wy elimin o wan iu ak u rat
amb as ad o ra Arg o v a – b y ć mo że ch o d ziło o efek t med ialn y , jak i mu s iała wy wo łać
ak cja w Lo n d y n ie.
Amb as ad o r miał s zczęś cie – s trzał n ie o k azał s ię ś mierteln y , jed n ak o fiara
zamach u d o k o ń ca s wy ch d n i (zmarł w 2 0 0 3 ro k u ) p o zo s tała p rzy k u ta d o łó żk a.
Ten ak t terro ru s tał s ię d la Izraela p retek s tem d o d ziałań o d weto wy ch n a wielk ą
s k alę. Wo js k o wi s zy b k o o p raco wali s zczeg ó ły o p eracji „Po k ó j d la Galilei”. M iała
o n a n a celu s p acy fik o wan ie g n iazd p ales ty ń s k ieg o terro ru w p o łu d n io wy m Lib an ie.
Przy p o mn ijmy – tery to riu m to o k u p o wała wó wczas Sy ria, k tó rej zależało n a
ws p ieran iu fo rmacji n iech ętn y ch Izraelo wi. A Ab u Nid al był jas trzęb iem
o n ajwięk s zy m d zio b ie.
Pierws ze p o cis k i s p ad ły n a Lib an ju ż n as tęp n eg o d n ia, czy li 4 czerwca.
Pales ty ń czy cy ze s wy ch b az o d p o wied zieli o g n iem. 6 czerwca armia izraels k a
wk ro czy ła n a p o łu d n ie Lib an u , ro zp o czy n ając reg u larn ą wo jn ę. Ch o d ziło o czy wiś cie
n ie ty lk o o u k aran ie Pales ty ń czy k ó w za zamach n a amb as ad o ra, ale g en eraln ie
o u d erzen ie w terro ry s tó w s p o d zn ak u OWP i w ich k waterę g łó wn ą. Tak n ap rawd ę
ro k 1 9 8 2 n ie b y ł p o czątk iem wo jn y , a jed y n ie b ard zo ważn y m jej o g n iwem.
W ty m czas ie wład zę w Izraelu s p rawo wali p o lity cy wierzący w s k u teczn o ś ć
s iło wy ch ro związań , tacy jak p remier M en ach em Beg in , min is ter o b ro n y Ariel Szaro n
i s zef s ztab u g en eraln eg o Rafael Eitan . Uzn ali, że n ad arzy ła s ię o k azja d o ro związan ia
p ro b lemu p ales ty ń s k ieg o .
Plan b y ł jas n y : zająć czterd zies to k ilo metro wy p as ziemi n a p o łu d n iu Lib an u
i o czy ś cić g o z Pales ty ń czy k ó w, a ty m s amy m zab ezp ieczy ć Izrael p rzed rak ietami
wy s trzeliwan y mi z rejo n ó w p rzy g ran iczn y ch .

***

– Dlaczeg o w o g ó le wes zliś my d o Lib an u ? To o czy wis te, z p o wo d u Hezb o llah u .

Trzeb a co jak iś czas p o k azać Arab o m, że n ie jes teś my ch ło p cem d o b icia i p o trafimy
o d p o wied zieć ag res ją n a ag res ję.
Av ital, d ziś g ru b o p o p ięćd zies iątce, p o d czas wo jn y 1 9 8 2 ro k u s łu ży ł
w wo js k ach p an cern y ch . Do d ziś s ię zas tan awia, czy o p eracji „Po k ó j d la Galilei”
mo żn a b y ło u n ik n ąć i czy b y ła rzeczy wiś cie p o trzeb n a. Nie ma wątp liwo ś ci, że
w p ierws zy m etap ie d ziałań , czy li w czerwcu 1 9 8 2 ro k u , izraels k ie wo js k o czy n iło
s wo ją p o win n o ś ć i n ie ma s ię czeg o ws ty d zić. Nato mias t to , co n as tąp iło trzy
mies iące p ó źn iej p o d Bejru tem, to ju ż zu p ełn ie in n a h is to ria. Ale Av ital n ie ma z n ią
n ic ws p ó ln eg o .
– Lib an to n iezwy k ły k raj, p rawd ziwy ty g iel k u ltu r i relig ii: mu zu łman ie, o d
s u n n itó w p o s zy itó w, d ru zo wie, u ważan i za is lams k ich h erety k ó w, s ą też k ato licy
Ws ch o d u , czy li maro n ici, p rawo s ławn i czy g rek o k ato licy . A ws zy s tk o n a n ap rawd ę
mały m s k rawk u ziemi, jes zcze mn iejs zy m n iż Izrael. I jak o ś s ię tam mies zczą, jak o ś
d o g ad u ją. No , ch y b a że w g rę wch o d zi p o lity k a. Wted y łap ią s ię za łb y – p rzek o n u je
Av ital. Sp o tk ałem g o w k awiarn i jed n eg o z h o teli w Netan ji. Pro s i, żeb y n ie p o d awać
w k s iążce jeg o n azwis k a, b o temat wo jn y w Lib an ie, mimo u p ły wu lat, jes t wciąż
ś wieży i wy wo łu je liczn e k o n tro wers je. Szczeg ó ln ie p o s u k ces ie Walca z Baszirem,
k tó ry Av ital trak tu je tro ch ę jak o p o wieś ć o s wo im włas n y m ży ciu , ch o ć – p o d k reś la
p o n o wn ie – n ie b y ło g o we wrześ n iu 1 9 8 2 ro k u w Sab rze an i w Szatili.
– W czerwcu 1 9 8 2 ro k u zro b iło s ię n iewes o ło . Terro ry ś ci p o s trzelili n as zeg o
amb as ad o ra w Lo n d y n ie, co s tan o wiło ewid en tn ą p ro wo k ację. Arab o wie s ami p ro s ili
s ię o in terwen cję. Czy n ie mieli ś wiad o mo ś ci, że b ęd zie o d wet? Wied zieli też, że
ó wczes n y min is ter o b ro n y Izraela Arik Szaro n to czło wiek s k ło n n y d o k o n fro n tacji.
W k o ń cu to b y ły k o man d o s . A jed n o cześ n ie p o lity k n ies tro n iący o d man ip u lo wan ia
lu d źmi – d o d aje Av ital i zaczy n a s wą wo jen n ą o p o wieś ć. – Wjech aliś my 6 czerwca,
Lib ań czy cy , i to n ie ty lk o ch rześ cijan ie, p o witali n as jak wy zwo licieli. Przecież o d
mies ięcy to czy li k rwawą wo jn ę z Sy ry jczy k ami, k tó rzy o k u p o wali ich k raj. Po za ty m
Hezb o llah , ws p ieran y p rzez Damas zek i Teh eran , rep res jo n o wał lu d n o ś ć
ch rześ cijań s k ą. Zres ztą n ie ty lk o ich : jak jes teś terro ry s tą, to lu b is z, g d y s ię cieb ie
b o ją. I wro g o wie, i two i, ws zy s cy . A teraz to Hezb o llah zaczął s ię b ać – u ś miech a s ię
Av ital i p o ch y la n ad filiżan k ą zielo n ej h erb aty , p o czy m wraca p amięcią d o czerwca
1 9 8 2 ro k u .
– W ciąg u b ard zo k ró tk ieg o czas u p rzeb y liś my p o ło wę d ro g i o d g ran icy d o
Bejru tu , czy li p o n ad czterd zieś ci k ilo metró w. Do s taliś my ro zk az wy ru s zen ia
w s tro n ę s zo s y p ro wad zącej z Bejru tu d o Damas zk u . Przecięcie jej b y ło zad an iem
s trateg iczn y m, p ewn ie d lateg o w „ek ip ie” zn alazła s ię też elitarn a b ry g ad a p iech o ty
Go lan i. J ech aliś my b ard zo wąs k ą, g ó rs k ą d ro g ą. Zu p ełn ie jak te ch ło p ak i z filmu Walc
z Baszirem n ie zd awaliś my s o b ie s p rawy z czek ająceg o n a n as zag ro żen ia i zab ijaliś my
czas , ś p iewając ak tu aln e p rzeb o je. I n ag le w jed n y m z wąwo zó w ro zp ętało s ię p iek ło .
Zo s taliś my o s trzelan i p rzez arty lerię i wiele n as zy ch czo łg ó w s tan ęło w o g n iu .
Od p o wied zieliś my o g n iem, ale n ie mo g liś my d o s trzec p rzeciwn ik a. Zap ad ał zmro k
i wy d awało s ię, że ju ż p o n as . Wted y n ad leciały h elik o p tery 3 5 Bry g ad y
Sp ad o ch ro n o wej, k o man d o s i d o łączy li do n as i zaczęli o b s erwację.
W n o k to wizo rach p o jawiły s ię s y lwetk i s y ry js k ich czo łg ó w T-3 4 i T-7 2 .
Wezwaliś my n a p o mo c p o s iłk i, n ad leciały ś mig ło wcami AH-1 Co b ra d o p iero n ad
ran em. Ważn e, że o d s iecz b y ła s k u teczn a: n as ze p o cis k i zn is zczy ły k ilk an aś cie
p o jazd ó w p an cern y ch p rzeciwn ik a.
Av ital p rzery wa s wą o p o wieś ć w ty m miejs cu , ch o ć mo żn a o d n ieś ć wrażen ie, że
wcześ n iej zamierzał ją k o n ty n u o wać. Zu p ełn ie jak b y o p o wiad an ie o wo jn ie p rzes tało
g o b awić. Ko ń czy reflek s ją:
– Ch o lera, rzecz w ty m, że my ś my wcale n ie ch cieli walczy ć z Sy ry jczy k ami.
Nas ze wład ze ciąg le p o d k reś lały , że zależy n am n a p o k o ju w Galilei, a n ie n a
k o lejn y m k o n flik cie z Damas zk iem. A mo że to b y ła ty lk o p ro p ag an d a? Os tateczn ie
w czerwcu s ami zb o mb ard o waliś my s y ry js k ie s tan o wis k a rak ieto we w Lib an ie. Czy li
jed n ak ch cieliś my p o k azać As ad o wi, k to tu rząd zi. No i s ię d o wied ział!
 ***

Plan u jąc o p erację „Po k ó j d la Galilei”, Izrael n ie ch ciał p o zo s tać w tej wo jn ie

o s amo tn io n y . Dlateg o ju ż o d d łu żs zeg o czas u M o s s ad p raco wał n ad p o zy s k an iem
s o ju s zn ik ó w, i to właś n ie tam, g d zie wy d awało s ię to d ziałan iem b ezn ad ziejn y m.
J ak iś czas temu w d zien n ik u „Haaretz” u k azał s ię tek s t leg en d y M o s s ad u Nach ik a
Nav o ta, o d p o wied zialn eg o wó wczas za n awiązan ie k o n tak tó w z lib ań s k imi
ch rześ cijan ami. Otó ż – jak ws p o min ał Nav o t – M o s s ad d o s zed ł d o wn io s k u , że Izrael
p o win ien s tać s ię rzeczn ik iem mn iejs zo ś ci n aro d o wy ch czy relig ijn y ch , k tó ry m
o d mawia s ię p rawa d o wy rażan ia s wo jej o d ręb n o ś ci. Na p rzy k ład Ku rd ó w,
p rześ lad o wan y ch w Irak u Sad d ama Hu s ajn a. Alb o ch rześ cijan zamies zk u jący ch
Lib an , a b ęd ący ch s o lą w o k u mu zu łman ó w n a Blis k im Ws ch o d zie. Zres ztą tak ie
k o n tak ty ro zp o częły s ię ju ż w latach p ięćd zies iąty ch XX wiek u i d o b rze ro k o wały n a
p rzy s zło ś ć. J ak u s talił wy wiad , lib ań s cy ch rześ cijan ie b ard zo ży czy li s o b ie teg o , ab y
wo js k a izraels k ie zd o b y ły Lib an i p o g o n iły Sy ry jczy k ó w. Pro b lem w ty m, że n a
maro n itach jak o n a s o ju s zn ik u militarn y m n ie mo żn a b y ło p o leg ać – s tan o wili zb y t
małą i n iezd y s cy p lin o wan ą s iłę.
No ch y b a że ws p arcia militarn eg o u d zieliłb y Izraelo wi amb itn y p o lity k
maro n ick i Bas zir Dżemajel – o n mó g ł zo rg an izo wać fo rmacje zd o ln e d o wy k o n an ia
jak ich ś d ro b n iejs zy ch zad ań . J ero zo lima n awiązała z Dżemajelem co ś w ro d zaju
p o lity czn eg o ro man s u – g d y w s ierp n iu 1 9 8 2 ro k u s iły izraels k ie o p an o wały
s y tu ację i o d b y ły s ię wy b o ry n a p rezy d en ta Lib an u , wy g rał je właś n ie o n .
Oczy wiś cie p rzez Pales ty ń czy k ó w zo s tał o k rzy k n ięty izraels k ą mario n etk ą. Zres ztą
n ie ty lk o izraels k ą, tak że amery k ań s k ą. Czy mieli rację?
Prezy d en t Dżemajel n ied łu g o cies zy ł s ię s wy m s tan o wis k iem: 1 4 s ierp n ia zg in ął
w zamach u b o mb o wy m. Ład u n ek ek s p lo d o wał w s ied zib ie jeg o p artii, Falan g i
Lib ań s k iej, p o d czas g d y o n wy g łas zał p rzemó wien ie. Dla maro n itó w d zień ś mierci
Dżemajela b y ł k atas tro fą – n iezależn ie o d teg o , co o n im s ąd zili, s tracili
ch ary zmaty czn eg o lid era. Stało s ię jas n e, że teraz n as tąp i rewan ż.
W jed n y m z wy wiad ó w Ari Fo lman , twó rca Walca z Baszirem, tak s k o men to wał
k rwawą maro n ick ą ak cję w Sab rze i Szatili:

Po d wieczó r [1 4 wrześ n ia – p rzy p . A.G.] zn aczn e s iły zb ro jn e falan g is tó w

ru s zy ły w s tro n ę o b o zó w – k iero wała n imi p rzemo żn a ch ęć rewan żu za ś mierć
Dżemajela. No cą wk ro czy li d o Sab ry i Szatili, ws p ieran i p rzez s iły zb ro jn e
 Izraela, k tó re reflek to rami o ś wietlały im d ro g ę. Z o ficjaln y ch d ek laracji
wy n ik ało , że ch rześ cijań s cy b o jó wk arze zamierzali o czy ś cić o b ó z u ch o d źcó w
z p ales ty ń s k ich b o jo wn ik ó w. Ale p rzecież ich tam wcale n ie b y ło : d wa
ty g o d n ie wcześ n iej o d p ły n ęli s tatk ami d o Tu n ezji. Przez d wa d n i z o b o zó w
d o ch o d ziły o d g ło s y s trzelan in y , ale n ie wied zieliś my , co s ię tam n ap rawd ę
d zieje. Do p iero trzecieg o d n ia, 1 6 wrześ n ia, o k azało s ię, że zab ijan o
ws zy s tk ich * .

***

Tim Wein er to wy b itn y amery k ań s k i zn awca tematy k i wy wiad u – jeg o k s iążk a

Dziedzictwo popiołów, historia CIA, s tan o wiąca to taln ą k ry ty k ę Ag en cji, wy wo łała w s wo im
czas ie p rawd ziwą med ialn ą b u rzę. Wein er p o ś więcił jed en z ro zd ziałó w s wo jej
k s iążk i wo jn ie w Lib an ie i ro li, jak ą o d eg rała w n iej CIA. Ok azu je s ię, że w ty m
p rzy p ad k u amery k ań s k i wy wiad cy wiln y i M o s s ad d ziałały ręk a w ręk ę, mając
ws p ó ln y in teres n a Blis k im Ws ch o d zie. Oto jak Wein er relacjo n u je k u lis y tamty ch
wy d arzeń :

W p iątek 1 6 lip ca 1 9 8 2 ro k u , w d n iu zap rzy s iężen ia n a s ek retarza s tan u ,

Geo rg e Sch u ltz s tan ął w o b liczu międ zy n aro d o weg o k ry zy s u w Lib an ie. Dłu g ą
ro zmo wę telefo n iczn ą ze s wo jeg o n o weg o g ab in etu o d b y ł z Bo b em Ames em,
czo ło wy m an ality k iem CIA o d s p raw arab s k ich . Ames (...), wy s o k i, p rzy s to jn y ,
wielb iciel ręczn ie ro b io n y ch k o wb o js k ich b u tó w, s p o ty k ał s ię z Arafatem,
k ró lem J o rd an ii Hu s ajn em i p rzy wó d cami Lib an u . Wś ró d zwerb o wan y ch p rzez
n ieg o ag en tó w zn alazł s ię d y k tato r z Bejru tu , maro n ita Bas zir Dżemajel,
n ajlep iej u mies zczo n a wty czk a CIA w Lib an ie. M aro n ick a s iatk a ag en cji
rząd ziła Bejru tem. Bezg ran iczn a wiara w n ią tak zaś lep iła ag en cję, że n ie
d o s trzeg ła, jak b ard zo więk s zo ś ć Lib ań czy k ó w n ie cierp i wład ającej n ią
maro n ick iej mn iejs zo ś ci. Ich g n iew b y ł g łó wn ą p rzy czy n ą wo jn y d o mo wej.

W in n y m miejs cu Wein er d o d aje:

W o d wecie [za ś mierć Dżemajela – p rzy p . A.G.] maro n iccy s o ju s zn icy CIA,
p o d żeg an i p rzez wo js k a izraels k ie, p o wies ili o k o ło s ied miu s et p ales ty ń s k ich
 u ch o d źcó w w s lu ms ach Bejru tu . Ko b iety i d zieci p o g rzeb an o p o d s to s ami
k amien i. W n as tęp s twie ty ch mo rd ó w Reag an wy s łał k o n ty n g en t p iech o ty
mo rs k iej jak o s iły p o k o jo we. Ale o żad n y m p o k o ju n ie b y ło mo wy * * .

Z Wein erem s p o ty k am s ię w lo b b y wars zaws k ieg o h o telu Po lo n ia. Przy jech ał d o

Po ls k i p ro mo wać s wo ją n ajn o ws zą k s iążk ę p o ś więco n ą FBI Wrogowie. Tru d n o o p rzeć
s ię wrażen iu , że leg en d arn y s zef tej in s ty tu cji, czy li J . Ed g ar Ho o v er, n ie jes t
u lu b ień cem Wein era. Po d o b n ie zres ztą jak ws zy s cy in n i s zefo wie s łu żb , k tó rzy
d o b ro ag en cji, czy s zerzej – d o b ro in s ty tu cji p ań s two wy ch p rzed k ład ali i n ad ży cie
lu d zk ie, i n ad zwy k łą p rzy zwo ito ś ć. M ó wi o n ich z wy raźn ą d ezap ro b atą.
In teres u je mn ie, co wy b itn y ek s p ert s ąd zi o wy d arzen iach w Lib an ie w 1 9 8 2 ro k u ,
g d zie s wo ją ro lę miały d o o d eg ran ia tak że s łu żb y s p ecjaln e. Na mo je s ło wa, że cały
czas win n i tej mas ak ry n ie s ą zn an i, Wein er reag u je g wałto wn ie:
– J ak to n ie s ą zn an i? J eś li p an ch ce, ws k ażę p an u g łó wn eg o win o wajcę. J es t n im
ó wczes n y min is ter o b ro n y Ariel Szaro n .
– Rzeczy wiś cie, p o n o s i o n p o lity czn ą o d p o wied zialn o ś ć za tamtą trag ed ię. Z teg o
p o wo d u s tracił min is terialn ą tek ę. Ale s tało s ię tak w wy n ik u n acis k ó w
s p o łeczeń s twa izraels k ieg o n a cały rząd . Sp ecjaln a k o mis ja Kn es etu , p o wo łan a p o
mas ak rze, o s k arży ła min is tra jed y n ie o „zlek ceważen ie ry zy k a mas ak ry ”. Szaro n
firmo wał d ziałan ia wo js k a, ale czy rzeczy wiś cie p o n o s i mo raln ą o d p o wied zialn o ś ć?
– p y tam.
– Natu raln ie, b o zb io ro wy mo rd n a Pales ty ń czy k ach b y ł jeg o p o my s łem.
Op raco wał też p lan : u zb ro ił maro n ick ą milicję, ws k azał, g d zie miała zo s tać
p rzep ro wad zo n a ak cja, u to ro wał d ro g ę b o jó wk arzo m i s p o k o jn ie czek ał n a rezu ltaty .
Szaro n ma k rew n a ręk ach i n iech n ik t n ie p ró b u je relaty wizo wać tamty ch wy d arzeń .
J eś li Tim Wein er ma rację i jeś li o d ejś cie „Arik a” ze s tan o wis k a min is tra o b ro n y
d o k o n y wało s ię w atmo s ferze s k an d alu (tak że międ zy n aro d o weg o ), tru d n o
zro zu mieć, d laczeg o czło wiek ten n ies p ełn a d wad zieś cia lat p ó źn iej zo s tał
p remierem izraels k ieg o rząd u . By ć mo że s p o łeczeń s two miało ju ż d o ś ć u g o d o wej
i u s tęp liwej p o lity k i i p o s tawiło n a tward eg o czło wiek a. Nawias em mó wiąc, p o jeg o
wy b o rze n as iliły s ię atak i terro ry s ty czn e ze s tro n y Pales ty ń czy k ó w.
W s ty czn iu 2 0 0 6 ro k u Szaro n d o s tał wy lewu k rwi d o mó zg u i zap ad ł w ś p iączk ę,
w k tó rej p o zo s tawał p rzez wiele lat. Zmarł 1 1 s ty czn ia 2 0 1 4 ro k u .
 ***

Na k o n iec o d d ajmy g ło s J ean o wi Gen eto wi, s ły n n emu fran cu s k ieg o p is arzo wi,
s y mp aty zu jącemu z ws zelk imi ru ch ami d ziałający mi n a rzecz o b alen ia
b u rżu azy jn eg o ład u n a Zach o d zie. Gen et ws p ierał zaró wn o n iemieck ich rad y k ałó w
związan y ch z Dan ielem Co h n -Ben d item, jak i afro amery k ań s k ą o rg an izację Czarn e
Pan tery . So lid ary zo wał s ię tak że z Frak cją Czerwo n ej Armii An d reas a Baad era
i Ulrik e M ein h o f, u zn ając wiele z celó w tej o rg an izacji za s zlach etn e i g o d n e
p o ch wały . Szczeg ó ln eg o ws p arcia u d zielał jed n ak s p rawie p ales ty ń s k iej – w czas ie
mas ak ry b y ł w Bejru cie i s wo je ś wiad ectwo z tamteg o wy d arzen ia o p u b lik o wał
w es eju Cztery godziny w Szatili.
Warto p rzy to czy ć, co n a temat ws p ó łp racy s łu żb amery k ań s k ich z izraels k imi
o raz ich meto d o p eracy jn y ch n ap is ał w k s iążce Zakochany jeniec. Oto k ró tk i frag men t
iro n iczn eg o , ale n ie p o zb awio n eg o racjo n aln y ch p o d s taw wy wo d u :

M ó wio n o mi tu (w Bejru cie), że CIA i M o s s ad , raz s p rzy mierzeń cy , k ied y

in d ziej ry wale, p o trafią s ię p rzy milać, u g łas k ać, czaro wać n awet p o jman y ch
fed ain ó w [mu zu łmań s k ich b o jo wn ik ó w o jak ąś s p rawę – p rzy p . A.G.] – co
mo g ło b y s u g ero wać, że w CIA, p o d o b n ie jak w M o s s ad zie, zd arzają s ię
o b d arzen i wrażliwo ś cią ag en ci – b o jo wn ik ó w, k tó rzy n ajp ierw milczą p o d czas
to rtu r, g o d ząc s ię ze ś miercią, ale s łu ch ają, k ied y p rzek az zamien ia s ię
w s ztu k ę, wzru s zają s ię, g d y d o tk n ie ich p o ezja, i fed ain p o ch wili cis zy
zaczy n a mó wić. Tak iż trzeb a b y ło o s trzeg ać p rzed n ieb ezp ieczn y m wd zięk iem
i p o ezją Izraela * * * .

* www.lev an tin ecen ter.o rg .

* * Tim Wein er, op. cit., s . 4 3 9 – 4 4 0 .
* * * J ean Gen et, Zakochany jeniec, W.A.B., Wars zawa 2 0 1 2 , s . 2 2 8 .
 ROZDZIAŁ 10

Długie ramię i bagnet w dłoni

M o s s ad u ch o d zi za jed n ą z n ajs k u teczn iejs zy ch w d ziałan iu ag en cji wy wiad o wczy ch

ś wiata. Po ws zech n e p rzek o n an ie jes t tak ie, że ten , k to zn alazł s ię n a celo wn ik u
In s ty tu tu , ju ż p o win ien zacząć k o p ać s o b ie g ró b . I to s zy b k o , b o zo s tało n iewiele
czas u .
To p rzek o n an ie n ie jes t d o k o ń ca zg o d n e z p rawd ą, p o n ieważ, p o p ierws ze,
M o s s ad częs to latami tro p i win o wajcę, b y w k o ń cu wy mierzy ć mu s p rawied liwo ś ć (o
czy m za ch wilę), a p o d ru g ie... „firmie” tej p rawd o p o d o b n ie p rzy p is u je s ię więcej
„g łó w”, n iż fak ty czn ie ma ich n a s wo im k o n cie. Częs to jes t b o wiem tak , że In s ty tu t
Wy wiad u „p o d aje o b iek t n a tacy ”, ale – u ży wając eu femis ty czn eg o o k reś len ia –
d ziałan ia k in ety czn e (b o jo we) p rzep ro wad zają ju ż wo js k o wi.
Sk o ro M o s s ad z reg u ły n ie p o twierd za wy k o n an ia mo k rej ro b o ty , to o twiera to
wielk ie p o le d o s p ek u lacji, n ie ty lk o med ialn y ch . I zazwy czaj p o jawiają s ię wted y
d wa zło wies zcze termin y : „Cezarea” i Kid o n . Ten p ierws zy to wy d ział o p eracy jn y
M o s s ad u , o d p o wied zialn y za realizację n awet n ajb ard ziej ś miały ch p ro jek tó w n a
cały m ś wiecie. Ten d ru g i zaś , o zn aczający p o p o ls k u „b ag n et”, jes t czy mś w ro d zaju
g ru p y u d erzen io wej, s tan o wiącej częś ć „Cezarei”. Najb ard ziej u k ry tą i tajemn iczą
k o mó rk ą w wielk iej s ek retn ej s tru k tu rze, jak ą s tan o wi cały M o s s ad .
Wo k ó ł teg o ro d zaju in s ty tu cji p o jawia s ię cała mas a teo rii s p is k o wy ch i p lo tek ,
k tó re o d d alają n as o d p rawd y . Atmo s ferę p o d g rzewa k in o i literatu ra. Po ws tało wiele
filmó w p o ś więco n y ch p rawd ziwy m i zn an y m o p eracjo m ag en tó w izraels k ieg o
wy wiad u . In n e n ak ręco n o n a p o d s tawie fik cy jn y ch s cen ariu s zy , ale w p ewn ej mierze
o d wo łu ją s ię o n e d o fak tó w. Do tej p ierws zej k ateg o rii n ależy b ez wątp ien ia g ło ś n y
film Stev en a Sp ielb erg a Monachium, o p o wiad ający o n ie d o k o ń ca u d an y m o d wecie
M o s s ad u za mas ak rę izraels k ich s p o rto wcó w p o d czas ig rzy s k o limp ijs k ich w 1 9 7 2
ro k u . Przy p o mn ijmy : w wy n ik u zamach u terro ry s ty czn eg o , p rzep ro wad zo n eg o p rzez
p ales ty ń s k i Czarn y Wrzes ień , i s p lo tu n ies zczęś liwy ch zd arzeń , p o d czas k iep s k o
p rzy g o to wan ej p ró b y u wo ln ien ia zak ład n ik ó w ś mierć p o n io s ło s zes n aś cie o s ó b .

Zn an y walijs k i p is arz Go rd o n Th o mas , k tó ry ma n a k o n cie p o wieś ć Gideon’s Spies.

Mossad’s Secret Warriors (Szp ied zy Gid eo n a, s ek retn i wo jo wn icy M o s s ad u ), tak
wy o b raża s o b ie ek ip ę Kid o n u w ak cji:

M ają d o d y s p o zy cji lab o rato riu m tru cizn , zamk n ięty ch w fio lk ach . M ają
d łu g ie i k ró tk ie n o że o raz fo rtep ian o wą s tru n ę d o u d u s zen ia o fiary . M ają
materiały wy b u ch o we n ie więk s ze n iż p as ty lk i n a b ó l g ard ła, k tó re s ą w s tan ie
ro zs ad zić g ło wę n a s trzęp y . Do teg o d o ch o d zą p is to lety i k arab in y
s n ajp ers k ie * .

Po za ty m – wed łu g s łó w Th o mas a – ag en ci wo żą ze s o b ą ś ro d k i ch emiczn e

atak u jące u k ład n erwo wy o raz amu n icję d u m-d u m, a cały ars en ał Kid o n u jes t
zn aczn ie b ard ziej imp o n u jący n iż to , czy m d y s p o n u ją ro s y js k ie czy ch iń s k ie s łu żb y .
Tak wy p o s ażo n a ek ip a n a p ewn o wy k o n a zad an ie wy elimin o wan ia wro g a Izraela.
Po wy żs zy o p is d o ty czy ł g ru p y , k tó ra miała p o mś cić zamach b o mb o wy
p rzep ro wad zo n y 2 8 lis to p ad a 2 0 0 2 ro k u w izraels k im h o telu Parad is e w k en ijs k iej
M o mb as ie. Zg in ęło wó wczas trzy n aś cie o s ó b , a o s iemd zies iąt zo s tało ran n y ch .
Wp rawd zie ó wczes n y p remier Ariel Sh aro n zap o wied ział o d wet i ws k azał p alcem
win n eg o , czy li Al-Kaid ę, ale p o jak imś czas ie s p rawa u cich ła. Tak więc o p is an a p rzez
Th o mas a ek ip a b y ła raczej two rem literack im n iż o p eracy jn y m.
Au to r p rzed s tawia ró żn e meto d y s łu żb wy wiad o wczy ch i k o n trwy wiad o wczy ch ,
a k o n k retn ie ich k o mó rek , k tó re o d p o wiad ają za „ro związan ia o s tateczn e”. Bo n ie
zaws ze to fu n k cjo n ariu s ze wy k o n u ją mo k rą ro b o tę – czas em zd arza im s ię p o s łu ży ć
b ard ziej b ąd ź mn iej u ś wiad o mio n y m ws p ó łp raco wn ik iem.
Tak s ię s tało ch o ćb y w p rzy p ad k u J ah ii Ajas za, p s eu d o n im In ży n ier – terro ry s ty
Hamas u , k tó ry b y ł mis trzem w k o n s tru o wan iu b o mb . Ch o ć n ie miał d o s tęp u d o
tro ty lu , p o trafił two rzy ć materiały wy b u ch o we n a b azie aceto n u i d eterg en tó w,
wed łu g włas n eg o p o my s łu . J eg o s ztan d aro wy m d ziełem, k tó re s p o wo d o wało ś mierć
d zies iątk ó w lu d zi n a u licach Tel Awiwu (w d zieln icy Ramat Gan ) czy Kfar Daro m (w
Gazie), b y ła „M atk a Szatan a” – ład u n ek z wy k o rzy s tan iem n ad tlen k u aceto n u .
Pro d u k ty Ajas za cen ili s o b ie n ie ty lk o ek s tremiś ci z p ales ty ń s k ieg o Hamas u , ale
tak że z s y ry js k ieg o Is lams k ieg o Dżih ad u .
 J eg o d ziałaln o ś ć tak d o p iek ła izraels k im wład zo m, że p o s tan o wiły zlik wid o wać
g o za ws zelk ą cen ę. Co więcej, w p o ło wie lat d ziewięćd zies iąty ch izraels k i rząd p o d
k iero wn ictwem Icch ak a Rab in a p ró b o wał o s iąg n ąć p o ro zu mien ie z Pales ty ń czy k ami.
Nies tety , n ie ws zy s cy b y li zain teres o wan i zg o d ą międ zy o d wieczn y mi wro g ami –
tak że p racu jący d la Hamas u In ży n ier s ab o to wał ro d zące s ię w wielk ich b ó lach
p o ro zu mien ie. Nic więc d ziwn eg o , że w p o s zu k iwan ia Ajas za włączy li s ię tak że
Pales ty ń czy cy z frak cji J as era Arafata.
Pro b lem w ty m, że In ży n ier d o b rze s ię u k ry ł g d zieś n a Zach o d n im Brzeg u
J o rd an u , a p o za ty m s trzeg li g o u zb ro jen i p o zęb y o ch ro n iarze. Tu n ie wy s tarczy ła
więc d o b rze p o s łu g u jąca s ię b ro n ią ek ip a, p rzed e ws zy s tk im p o trzeb n y b y ł
p rzemy ś lan y , mis tern y p lan . J eg o o p raco wan ie wziął n a s ieb ie k o n trwy wiad cy wiln y ,
czy li Szab ak (zn an y tak że p o d s k ró tem Szin Bet). Śled czy u s talili, że Ajas z co jak iś
czas p o jawia s ię w Gazie u Os amy Hamad a, s weg o p rzy jaciela ze s zk o ln y ch lat.
Ko n trwy wiad p o trzeb o wał więc jak ieg o ś „k reta”, k tó ry d o trze d o d o mu Os amy , n ie
wzb u d zając żad n y ch p o d ejrzeń .
Tak s ię ak u rat zło ży ło , że n ieco wcześ n iej wo lę ws p ó łp racy z Szab ak iem
zad ek laro wał wu j Os amy , Kamil Hamad . Zo s tał więc p o p ro s zo n y o d alek o id ące
ws p arcie p rzy tro p ien iu In ży n iera. Kamil zaży czy ł s o b ie za tę p rzy s łu g ę p ien ięd zy
i izraels k ieg o p as zp o rtu . Us ły s zał, że z ty m n ie b ęd zie p ro b lemu , jeś li jed n ak ak cja
n ie zak o ń czy s ię s u k ces em, Hamas o trzy ma cy n k o zd rad zie Kamila i wted y zro b i s ię
g o rąco . Lep iej zatem b ęd zie d la ws zy s tk ich – o p ró cz Ajas za, rzecz jas n a – jeś li tajn y
ag en t d o b rze wy p ełn i s wą mis ję. Do p iero wted y Hamad p o jął, w co wd ep n ął, ale ju ż
n ie mó g ł s ię wy co fać.
Na p o czątk u s ty czn ia 1 9 9 6 ro k u Kamil Hamad o d wied ził s weg o k rewn iak a Os amę
i wręczy ł mu p rezen t – telefo n k o mó rk o wy . Oczy wiś cie s p o n s o rem p rezen tu b y ł
izraels k i k o n trwy wiad , k tó ry n ie u k ry wał p rzed Kamilem, że w telefo n ie zn ajd u je s ię
„p lu s k wa”, u rząd zen ie jes t n a p o d s łu ch u .
Ran k iem 5 s ty czn ia In ży n ier p o jawił s ię u p rzy jaciela. Po s tan o wił zad zwo n ić d o
s weg o zatro s k an eg o o jca Ab d u la, b y p o wied zieć mu , że jes t w b ezp ieczn y m miejs cu .
Tak jak zaws ze s ięg n ął p o telefo n Os amy . Po ch wili ro zmawiał ju ż ze s wo im tatą, n ie
mając jed n ak p o jęcia, że s ły s zą g o tak że fu n k cjo n ariu s ze Szab ak a.
J eś li k to ś my ś li, że „p lu s k wa” w telefo n ie miała p o mó c w zlo k alizo wan iu
In ży n iera, to s ię s ro g o my li. Praco wn ik ó w k o n trwy wiad u n ie in teres o wało to ,
w jak im miejs cu n a ziemi zn ajd u je s ię ich cel – ważn e, żeb y trzy mał telefo n p rzy
u ch u . Zo s tał w n im b o wiem tak że u k ry ty , o czy m zap ewn e n ie wied ział wu jek Kamil,
ład u n ek wy b u ch o wy . To miała b y ć eg zek u cja s y mb o liczn a: g en ialn y k o n s tru k to r
b o mb g in ie w wy n ik u ek s p lo zji.
Po k ilk u s ek u n d ach o d p o twierd zen ia, że g ło s w s łu ch awce rzeczy wiś cie n ależy
d o Ajas za, In ży n ier zo s tał p o zb awio n y g ło wy .
His to ria J ah ii Ajas za zak o ń czy ła s ię d la izraels k ieg o wy wiad u p o my ś ln ie. Częs to
jed n ak n ie u d aje s ię wy k o rzy s tać „k reta”, n iemo żliwe też jes t elimin o wan ie wro g ó w
n a o d leg ło ś ć. Wted y p o zo s taje d ziałan ie b ezp o ś red n ie. Przy jrzy jmy s ię p ewn ej ak cji
z n ieo d leg łej p rzes zło ś ci. Rzecz s ię d zieje w Zjed n o czo n y ch Emiratach Arab s k ich ,
a k o n k retn ie w Du b aju ...

***

Teg o ran k a Bry ty jczy k Ad am M ild in er o b u d ził s ię – jak to o k reś lił w wy wiad ach d la
p ras y – w k rain ie czaró w. Ale n ie b y ły to czary z o p o wieś ci o Alicji. Wręcz
p rzeciwn ie – d la teg o mies zk ań ca jero zo lims k ich p rzed mieś ć zaczął s ię p rawd ziwy
k o s zmar. W o czach ś wiato wej o p in ii p u b liczn ej s tał s ię b o wiem zab ó jcą; czło n k iem
ek ip y M o s s ad u , k tó ra wy elimin o wała w Du b aju g ro źn eg o terro ry s tę. Wk ró tce d o
g ro n a rzek o my ch b ezwzg lęd n y ch eg zek u to ró w d o łączy ły k o lejn e o s o b y , międ zy
in n y mi Irlan d k a Gail Fo lliard . Po d o b n ie jak M ild in er n ie miała p o jęcia, co jes t g ran e
i d laczeg o to właś n ie jej p rzy p is an o u d ział w zab ó jczej o p eracji. Na p ierws zy ch
s tro n ach g azet wid n iały fo to g rafie o s ó b n iezwy k le p o d o b n y ch d o Fo lliard
i M ild in era.
– Kto ś u k rad ł mi to żs amo ś ć! – s k o n s tato wał M ild in er i ro zp o czął walk ę
o o d zy s k an ie d o b reg o imien ia.

Bilety lo tn icze trzeb a rezerwo wać z wy p rzed zen iem. Szczeg ó ln ie jeś li zależy n am n a
ty m, ab y w p o d ró ży to warzy s zy ły n am o k reś lo n e o s o b y . M o że s ię b o wiem o k azać, że
w s amo lo cie jes t ju ż ty lk o jed n o miejs ce i n as i b lis cy czy ws p ó łp raco wn icy b ęd ą
zmu s zen i p o lecieć in n y m rejs em. Czas ami ich n ieo b ecn o ś ć p rzy n as mo że o k azać s ię
trag iczn a w s k u tk ach .
Przek o n ał s ię o ty m M ah mo u d Ab d el Rau f al-M ab h o u h , twó rca Bry g ad Al-
Qas s am, militarn eg o s k rzy d ła Hamas u – czło wiek , n a k tó reg o izraels k ie s łu żb y
p o lo wały p rzez d łu g ie lata. W k o ń cu d o p ad ły g o w Du b aju , a że n ie b y ło p rzy n im
o ch ro n iarzy – b o p o lecieli in n y m s amo lo tem – g ro źn y terro ry s ta mu s iał ro zs tać s ię
z ty m ś wiatem.
Uro d zo n y w Gazie w 1 9 6 0 ro k u M ah mo u d Ab d el Rau f al-M ab h o u h o d wczes n ej
mło d o ś ci p rag n ął walczy ć z p ań s twem izraels k im. Do ś ć s zy b k o p o rzu cił s zk o łę
i jes zcze w latach s ied emd zies iąty ch p rzy łączy ł s ię d o fu n d amen talis ty czn ej
o rg an izacji Bractwo M u zu łmań s k ie. Zas ły n ął z o rg an izo wan ia b o jó wek , k tó re ro b iły
„n alo ty ” n a n ieleg aln e k as y n a n a Blis k im Ws ch o d zie. Do ś ć s zy b k o zwró ciły n a
n ieg o u wag ę izraels k ie o rg an y ś cig an ia – w 1 9 8 6 ro k u trafił d o ares ztu za
n ieu p rawn io n e p o s iad an ie b ro n i. Po wy jś ciu n a wo ln o ś ć k o n ty n u o wał s wą
ws p ó łp racę z p ales ty ń s k im ru ch em o p o ru .
W lu ty m 1 9 8 9 ro k u Hamas p o rwał, a n as tęp n ie zab ił d wó ch izraels k ich żo łn ierzy
– Av i Sas p o rtas a i Ilan a Sa’ad o n a. To b y ła jed n a z p ierws zy ch tak s p ek tak u larn y ch
i k rwawy ch ak cji p rzep ro wad zo n y ch p rzez p o ws tałą w czas ie Pierws zej In tifad y (w
1 9 8 7 ro k u ) o rg an izację. Cel zamach u zo s tał jas n o s p recy zo wan y : ciała żo łn ierzy
p o s łu żą jak o k arta p rzetarg o wa. Wy d amy je Izraelczy k o m, jeś li o n i wy p u s zczą n a
wo ln o ś ć n as zy ch b o jo wn ik ó w o s ad zo n y ch w więzien iach . Plan ten miał zatwierd zić
s zef Hamas u , s zejk Ah med J as s in , ale p ó źn iejs ze ś led ztwo teg o n ie p o twierd ziło .
Bez wzg lęd u n a to , k to wy d ał ro zk az, al-M ab h o u h , k tó remu M o s s ad n ad ał
p s eu d o n im „ek ran p lazmo wy ”, b rał u d ział w tamty ch d ramaty czn y ch zd arzen iach , co
p o latach s am p o twierd ził w wy wiad zie d la telewizji Al-Dżazira. Sas p o rtas zo s tał
zas trzelo n y z p is to letu b eretta w s amo ch o d zie terro ry s ty p o d ająceg o s ię za
o rto d o k s y jn eg o ży d a. Na tak i s am n u mer d ał s ię n ab rać Sa’ad o n tu ż p o ty m, jak
d o s tał p rzep u s tk ę i zamierzał s zy b k o d o trzeć d o d o mu w As zk elo n ie. Ak u rat o b o k
n ieg o zatrzy mało s ię b iałe s u b aru , k tó reg o k iero wca – tak że o rto d o k s y jn y ży d –
zach ęcił mło d eg o żo łn ierza d o ws p ó ln ej p o d ró ży . Samo ch ó d p ro wad ził M ah mo u d ,
a ch ło p ak n ig d y n ie d o jech ał d o ro d zin n eg o d o mu . Ciała żo łn ierzy zo s tały
s p ro fan o wan e – zab ó jcy ro b ili s o b ie zd jęcia, d ep cząc je i wzn o s ząc triu mfaln e
o k rzy k i.
Tak ich zb ro d n i izraels k ie s łu żb y n ie wy b aczają, więc o d n alezien ie s p rawcó w
p o d wó jn eg o mo rd u , i to n a Bo g u d u ch a win n y ch mło d y ch żo łn ierzach , s tało s ię d la
n ich s p rawą h o n o ru . J u ż s amo to wy s tarczy ło , ab y n a al-M ab h o u h a zap ad ł wy ro k , ale
o n , w ciąg u k o lejn y ch lat, d alej p raco wał n a s wó j p o n u ry k o n iec. Z ramien ia Hamas u
n awiązał ś cis łe k o n tak ty z irań s k ą Gward ią Rewo lu cy jn ą, k tó ra ws p ierała
lo g is ty czn ie i militarn ie s wo ich p ales ty ń s k ich b raci. Zres ztą b ro ń p ły n ęła d o Gazy
z ró żn y ch s tro n , a al-M ab h o u h o d p o wiad ał za k o o rd y n ację d o s taw. J eg o d ziałaln o ś ć
b ard zo częs to p o ró wn y wan o z terro ry s ty czn y mi d o k o n an iami ws p o min an eg o wy żej
J ah ii Ajas za. Dziś o b aj s ą u ważan i za męczen n ik ó w p ales ty ń s k iej s p rawy –
n iewy k lu czo n e, że „g wiazd o rzy ” Hamas u ws p ó łp raco wali ze s o b ą.

Do d ziś n ie wiad o mo , jak ie in teres y s p ro wad ziły M ah mo u d a al-M ab h o u h a d o

Du b aju . Co k o lwiek to b y ło , terro ry s ta p o s tan o wił zamies zk ać w lu k s u s o wy m h o telu
Al Bu s tan Ro tan a, zn ajd u jący m s ię mn iej więcej k ilo metr o d lo tn is k a. Cen a
n ajs k ro mn iejs zej jed y n k i w ty m h o telu to o k o ło d wieś cie p ięćd zies iąt d o laró w. Ale
d la M ah mo u d a p ien iąd ze n ie s tan o wiły p ro b lemu .
By ł wieczó r 1 9 s ty czn ia 2 0 1 0 ro k u . O g o d zin ie d wu d zies tej czterd zieś ci s ześ ć
h o telo wa k amera zarejes tro wała mo men t, w k tó ry m M ah mo u d wy ch o d zi z win d y
i k ieru je s ię w s tro n ę s weg o p o k o ju . Wraz z n im wy s iad ła atrak cy jn a d ama
w ciemn y ch o k u larach , jak s ię p ó źn iej o k aże – Gail Fo lliard , a raczej k to ś , k to s o b ie
n a ch wilę „p o ży czy ł” jej to żs amo ś ć.
Dwad zieś cia min u t p ó źn iej k amery u wieczn iły trzy o s o b y p o s p ies zn ie
o p u s zczające h o tel. Op ró cz n ich n ik t jes zcze n ie wied ział, że w jed n y m z p o k o i leży
martwy czło wiek .
To b y ła ju ż d ru g a p ró b a zg ład zen ia M ah mo u d a al-M ab h o u h a – ty m razem
s k u teczn a. J eg o ciało , jak n iemal zaws ze w wy p ad k u zab ó js twa w h o telu , zo s tało
zn alezio n e n ad ran em p rzez p o k o jó wk ę. W ty m czas ie zamach o wcy zn ajd o wali s ię
ju ż g d zieś d alek o . Us talo n o , że o d lecieli d o Eu ro p y i Azji.
Śled czy z Du b aju n ie zn aleźli n a ciele o fiary żad n y ch ran – s ek cja wy k azała, że
M ah mo u d al-M ab h o u h zo s tał n iezwy k le s p rawn ie u d u s zo n y (wed łu g in n ej wers ji
n ajp ierw p o rażo n o g o p rąd em). Sp rawcy p rawd o p o d o b n ie wes zli d o p o k o ju p o d jeg o
n ieo b ecn o ś ć, o twierając d rzwi p o d ro b io n y m k lu czem.
Trzeb a p rzy zn ać, że p o licja emiratu b ard zo s zy b k o s two rzy ła wiary g o d n ą wers ję
całeg o zd arzen ia. Wed łu g n iej „s zwad ro n ś mierci” – n ajp rawd o p o d o b n iej p rzy s łan y
p rzez „Cezareę” – liczy ł d wad zieś cia s ied em o s ó b , k tó re d o tarły d o Du b aju z ró żn y ch
k ieru n k ó w. Na miejs cu zamach o wcy p o d zielili s ię n a cztery g ru p y : trzem
wy zn aczo n o zad an ia zwiad o wcze, czwartą, s k ład ającą s ię z trzech o s ó b , b y ł tzw. hit
squad, czy li eg zek u to rzy .
Op ró cz ws p o mn ian eg o wcześ n iej M ild in era o raz Fo lliard w s k ład ek ip y wes zli
Bry ty jczy cy : Step h en Dan iel Ho d es , Pau l J o h n Keeley , M ich ael Barn ey , J ames
Leo n ard Clark e, J o n ath an Lo u is Grah am o raz – d la u międ zy n aro d o wien ia całej ak cji
– Niemiec M ich ael Bo d en h eimer, Fran cu z Peter Elv in g er i Irlan d czy cy Kev in
Dav ero n i Ev an Den n in g s . Oczy wiś cie mó wimy tu o o s o b ach leg ity mu jący ch s ię
tak imi p as zp o rtami. Kim w rzeczy wis to ś ci b y li czło n k o wie g ru p y – n ie wiemy . I to
właś n ie ws p o mn ian a jed en as tk a wy wo łała s k an d al, g d y o k azało s ię, że mo rd ers two
zo s tało p rzy p is an e Bo g u d u ch a win n y m lu d zio m. Res zta, czy li p o zo s tały ch
s zes n as tu u czes tn ik ó w, d y s p o n o wała „mn iej trefn y mi” p as zp o rtami, w zn aczn ej
mierze au s tralijs k imi.
Zab ó jcy p o ru s zali s ię p o h o telu w s tro jach ten is is tó w, a więc p o d n iezwy k le
wiary g o d n ą p rzy k ry wk ą, g d y ż o s o b y d b ające o s wo ją k o n d y cję fizy czn ą s ą częs ty mi
g o ś ćmi w Al Bu s tan Ro tan a. Nas tęp n ie wy k o n ali ak cję g o d n ą p ió ra Fred erick a
Fo rs y th a, au to ra s ły n n ej p o wieś ci Dzień Szakala.
Wy s tarczy ło im d ziewiętn aś cie g o d zin , b y wy tro p ić cel, u s talić jeg o mars zru tę,
wy elimin o wać g o i zn ik n ąć z Du b aju . Du żo to czy mało ? Kwes tia wzg lęd n a, ale
wy d aje s ię, że zlecen io d awcy tej o p eracji p o ch walili s p rawn o ś ć d ziałan ia s wo ich
ag en tó w. Czy rzeczy wiś cie ak cję p rzep ro wad zo n o p o d s k rzy d łami M o s s ad u ?
Wp rawd zie Izrael n ie p o twierd ził, że to Kid o n jes t o d p o wied zialn y za tę eg zek u cję,
ale też temu n ie zap rzeczy ł. Zas u g ero wał ty m s amy m, że n ie o p łaca s ię zab ijać
Ży d ó w, ale też n ie wziął o d p o wied zialn o ś ci za p o zap rawn ą – b ąd ź co b ąd ź – o p erację,
u n ik ając międ zy n aro d o weg o s k an d alu .
Wład ze Izraela n ie zajęły tak że s tan o wis k a, g d y ws p o mn ian i o b y watele Wielk iej
Bry tan ii, Irlan d ii, Fran cji i Niemiec, k tó ry ch to żs amo ś ć zo s tała wy k o rzy s tan a
w ak cji, zaczęli s ię d o mag ać wielk ieg o międ zy n aro d o weg o ś led ztwa w tej s p rawie.
Py tan ie: „Dlaczeg o właś n ie my ?” p o zo s tało b ez o d p o wied zi, a całe zamies zan ie
zo s tało s zy b k o wy cis zo n e. M ed ia jed y n ie ws p o mn iały wó wczas o s k an d alu , jak i
wy wo łało u jawn ien ie tak zwan ej n o wo zelan d zk iej farmy p as zp o rtó w w 2 0 0 4 ro k u (o
ty m ju ż za ch wilę), ale p rzecież d an ia o d g rzewan e n ie s mak u ją tak jak ś wieże.
Tro ch ę g o rzej p o s zło z wy cis zen iem s p rawy Więźn ia X...

***

Gd y 3 4 -letn i au s tralijs k i Ży d Ben Zy g ier trafił d o izraels k ieg o więzien ia Ay alo n ,

p ewn ie p rzeczu wał, że s p rawy mają s ię n ap rawd ę k iep s k o . I ty lk o o n zn ał p ełn ą
o d p o wied ź n a p y tan ie, d laczeg o p rzy trafiło s ię to właś n ie jemu . Ale wted y , za
k ratami, ju ż n ie mó g ł s p o tk ać s ię ch o ćb y z d zien n ik arzami, b y u jawn ić całą p rawd ę
o s wo jej tajemn iczej d ziałaln o ś ci. Ba, o p in ia p u b liczn a n ie miała p rawa wied zieć, że
Zy g ier w o g ó le s ied zi w Ay alo n . Wład ze o k reś lały g o mian em Więźn ia X alb o
k ry p to n imem „Nu mer s p rawy 8 4 3 4 ”.
Nie mó g ł więc wy zn ać, d la k o g o p raco wał, k o mu s ię n araził i k o mu zag rażała jeg o
wied za. Przy czy n y ś mierci Zy g iera p o zo s tan ą więc w s ferze d o my s łó w i s p ek u lacji.
Oficjaln ie więzień 1 5 g ru d n ia 2 0 1 0 ro k u p o p ełn ił s amo b ó js two , jed n ak Lio r Bran d ,
jeg o k o leg a z wo js k a, z k tó ry m s łu ży ł n a fro n cie w latach d ziewięćd zies iąty ch ,
zap ewn iał d zien n ik arza „Haaretza”, że to n iemo żliwe. Kto ś mu s iał mu w ty m p o mó c.
Kim b y ł Ben Zy g ier, w jak ich o b racał s ię k ręg ach i czy miał co ś ws p ó ln eg o
z p o lo wan iem n a M ah mo u d a Ab d ela Rau fa al-M ab h o u h a?
Czło wiek , k tó ry p rzejd zie d o h is to rii (p ewn ie jed y n ie n a k ró tk ą ch wilę) jak o
Więzień X, u ro d ził s ię w 1 9 7 6 ro k u w M elb o u rn e w ro d zin ie au s tralijs k ich Ży d ó w.
Szy b k o związał s ię z s y jo n is ty czn ą o rg an izacją mło d zieżo wą Has h o mer Hatzair
(M ło d a Gward ia). Tam p rzek o n an o g o , że miejs ce Ży d a jes t w Izraelu . A mło d eg o
Ży d a – w Siłach Ob ro n n y ch Izraela. Tak więc p o u k o ń czen iu d wu d zies tu lat Zy g ier
wy jech ał d o Ziemi Świętej i zamies zk ał w k ib u cu Gazit w Galilei. Tam też p o zn ał
s wo ją p rzy s złą żo n ę, z k tó rą miał d wó jk ę d zieci. Na p o czątk u XXI wiek u p o d jął
d ecy zję o p o wro cie n a An ty p o d y , ale n ie zamierzał zry wać z Izraelem i częs to d o
n ieg o p o wracał. Rzecz jas n a, ze wzg lęd ó w s en ty men taln y ch .
Wk ró tce miało s ię o k azać, że p o d ró że s ą jeg o p rawd ziwy m ży wio łem – p racu jąc
w firmie p rawn iczej Deaco n s , n ieu s tan n ie p rzemierzał ś wiat, p rzy czy m n a tras ie jeg o
wo jaży p ewn e cele p o wtarzały s ię z d u żą reg u larn o ś cią: Iran , Sy ria, Lib an . M o żn a
z teg o wn io s k o wać, że Zy g ier łatwo n awiązy wał k o n tak ty z ró wieś n ik ami z k rajó w
arab s k ich i s p ęd zał z n imi całe g o d zin y , d y s k u tu jąc o relig ii i p o lity ce. Po k ilk u
latach p o d jął p racę w międ zy n aro d o wej firmie h an d lu jącej s y s temami s atelitarn y mi
i p ro g ramami zab ezp ieczający mi d an e n a n o ś n ik ach cy fro wy ch .
Wład zo m Au s tralii wy d ało s ię d ziwn e, że ten rzu tk i b izn es men tak częs to zmien ia
p ers o n alia – g d y p rzes tało mu s ię p o d o b ać n azwis k o Zy g ier, zmien ił je n a Ben Alo n ,
p o tem n a Ben Allen , a n as tęp n ie n a Ben jamin Bu rro u g h s . I wted y zain teres o wała s ię
n im ASIO (Au s tralian Secu rity In tellig en ce Org an izatio n ), czy li au s tralijs k a ag en cja
wy wiad u . Szy b k o o k azało s ię, że firma, d la k tó rej rzek o mo p racu je Zy g ier, wcale g o
n ie zatru d n ia. Zaczęli n ach o d zić g o tak że d zien n ik arze wietrzący wielk ą s zp ieg o ws k ą
aferę.
Pętla n a s zy i Zy g iera zacis n ęła s ię jes zcze mo cn iej p o zab ó js twie al-M ab h o u h a.
Po licja z Du b aju u jawn iła, że częś ć eg zek u to ró w miała lewe au s tralijs k ie p as zp o rty
i k to ś , k to mies zk a w Au s tralii, mu s iał im te d o k u men ty załatwić.
W ty m miejs cu n ależy wy jaś n ić, czy m b y ła ws p o mn ian a wcześ n iej
„n o wo zelan d zk a farma p as zp o rtó w”. Otó ż w 2 0 0 4 ro k u wład ze w Wellin g to n o d k ry ły
s iatk ę zajmu jącą s ię p o zy s k iwan iem tamtejs zy ch p as zp o rtó w – ch o d ziło o g ru p ę
k ilk u o s ó b , k tó re p rzy b y ły z Izraela i n awiązy wały k o n tak ty z in s ty tu cjami
o d p o wied zialn y mi za wy twarzan ie d o k u men tó w. Dlaczeg o M o s s ad o wi – zak ład ając,
że tę s iatk ę rzeczy wiś cie s two rzy ł izraels k i In s ty tu t Wy wiad u – zależało ak u rat n a
p as zp o rtach n o wo zelan d zk ich ? To p ro s te. Ob y watele teg o k raju mo g ą s wo b o d n ie
p o ru s zać s ię p o cały m ś wiecie i p rawie n ig d zie n ie o b o wiązu ją ich wizy . Po d o b n ie
jak Au s tralijczy cy . Dla g ru p s p ecjaln y ch , p rzemierzający ch cały ś wiat
w p o s zu k iwan iu „zwierzy n y ło wn ej”, tak i d o k u men t to s k arb .
ASIO p rzean alizo wała in fo rmacje n ap ły wające z Du b aju i s zy b k o d o s zła d o
wn io s k u , że Zy g ier mu s i b y ć zaan g ażo wan y w p o d o b n y p ro ced er, ty le że n a ziemi
au s tralijs k iej. Zres ztą p rzed ziwn emu p ączk o wan iu p as zp o rtó w Au s tralijczy cy
p rzy g ląd ali s ię o d d awn a. Teraz zro zu mieli, o co w ty m ws zy s tk im ch o d zi. Zy g ier
zo s tał zwerb o wan y p rzez s łu żb y s p ecjaln e Izraela i p rzez lata n ien ag an n ie s p ełn iał
s wo ją mis ję. Teraz n ad s zed ł jed n ak k res jeg o d ziałaln o ś ci.
On s am w p o ś p iech u wy jech ał d o Tel Awiwu , g d zie p rawd o p o d o b n ie s p o d ziewał
s ię p rzy jęcia n a miarę b o h atera. Ty mczas em n a lo tn is k u czek ało n a n ieg o k ilk u
s mu tn y ch p an ó w z k o n trwy wiad u , czy li z Szab ak u . Po in fo rmo wali g o , że zo s tał
zatrzy man y .
– Po d jak im zarzu tem? – p ewn ie s p y tał.
– Teg o d o wie s ię p an n a miejs cu . Nie ares ztu jemy b ez p o wo d u – mu s iała p aś ć
o d p o wied ź.
M y n ies tety teg o p o wo d u n ie zn amy i k to wie, czy k ied y k o lwiek p o zn amy .
W ty m miejs cu b o wiem u ry wa s ię o p o wieś ć, k tó rą jes teś my w s tan ie o p rzeć n a
d o wo d ach o raz s en s o wn y ch p o s zlak ach , i zaczy n a s ię s p ek u lacja. Wiad o mo ty lk o , że
Zy g ier zo s tał u mies zczo n y w tzw. p iętn as ty m s k rzy d le zak ład u k arn eg o Ay alo n
w p o b liżu mias ta Ramla. Do k ład n ie tam, g d zie s ied emn aś cie lat wcześ n iej o s ad zo n o
zab ó jcę p remiera Icch ak a Rab in a, Yig ala Amira.
Zy g ier zo s tał p o zb awio n y mo żliwo ś ci k o n tak tu z in n y mi więźn iami. W jeg o
s p rawie n ig d y n ie zap ad ł żad en wy ro k – wy g ląd ało to n a p ró b ę u k ry cia czło wiek a,
k tó ry wie za d u żo . O czy m? A ch o ćb y o p as zp o rto wy ch p rzek rętach izraels k ieg o
wy wiad u i o s amej o p eracji zab icia al-M ab h o u h a. M ó g ł też zn ać k u lis y afery
rek ru tacji „k retó w” w terro ry s ty czn ej o rg an izacji J u n d allah . W 2 0 1 2 ro k u d zien n ik
„Haaretz” o p is ał d o ś ć o s o b liwą p rak ty k ę o ficeró w M o s s ad u , p o leg ającą n a
p o d s zy wan iu s ię p o d fu n k cjo n ariu s zy CIA i werb o wan iu (n ib y to p rzez wy wiad
USA) ws p ó łp raco wn ik ó w wy wo d zący ch s ię ze ws p o mn ian ej p ak is tań s k iej fo rmacji.
M o s s ad – wed łu g med ió w – miał w ten s p o s ó b two rzy ć s iatk ę zab ó jcó w, k tó rzy
wy k o n y walib y s wą ro b o tę w Iran ie.
Sp rawa Zy g iera, ch o ć wy cis zan a p rzez s łu żb y , o d b iła s ię g ło ś n y m ech em n a
cały m n iemal ś wiecie, ale n ie o d razu . Po czątk o wo in fo rmacje o s amo b ó js twie
p o jawiały s ię n a izraels k ich s tro n ach in tern eto wy ch , ale jak imś cu d em p o k ilk u
g o d zin ach zn ik ały . Ko mu ś n ajwy raźn iej zależało n a b ły s k awiczn y m u k ręcen iu
s p rawie łb a.
Zy g ier n ap rawd ę mó g ł p o s iad ać wiele in fo rmacji, ale b y ć mo że ci, k tó rzy g o
u więzili, p rzecen iali s tan jeg o wied zy . Nie ma wątp liwo ś ci, że p rześ wietlili g o n a
wy lo t. Py tan ie: d laczeg o Więzień X p o s tan o wił o d eb rać s o b ie ży cie? I czy
rzeczy wiś cie d o b ro wo ln ie ro zs tał s ię ze ś wiatem? J eg o ro d zin a n ig d y w to n ie
u wierzy ła. Zres ztą n ie ty lk o o n a...

* Go rd o n Th o mas , Gideon’s Spies. Mossad’s Secret Warriors, St. M artin ’s Griffin , New Yo rk
2000, s. 363.
Więcej n a: www.eb o o k 4 all.p l

ROZDZIAŁ 11

Przedstawienie Hamleta w centrum Ammanu

– I p amiętajcie: ro b o tę macie wy k o n ać s zy b k o , p o cich u i b ez żad n y ch ś lad ó w.

Dwie o s o b y p rzep ro wad zają b ezp o ś red n ią realizację, res zta ją zab ezp iecza.
– Tak jes t, n ik t s ię o n iczy m n ie d o wie.
– M a b y ć tru p , ale ś mierć n as tąp i w n iewy jaś n io n y ch o k o liczn o ś ciach ,
jas n e?
– Tak jes t.
– I n ik t n ie ma p rawa p o wiązać Izraela z ty m zd arzen iem.
– Tak jes t, ch o ciaż wiad o mo , że ws zy s cy b ęd ą łączy ć n as ...
– M o g ą s o b ie łączy ć, ale p ó k i n ik t n ik o g o n ie złap ie za ręk ę, b ęd ziemy
zap rzeczać i u trzy my wać, że p o raz k o lejn y p ad amy o fiarą wro g iej p ro p ag an d y .
Facet n ie u mrze o d razu . Zan im zo rien tu ją s ię, że k to ś p o mó g ł ś mierci, b ęd zie
ju ż p o p o g rzeb ie. A jak wy k ry ją zatru cie, s p ró b u jemy u p u b liczn ić wers ję
o zamach u ze s tro n y jak ieg o ś in n eg o u g ru p o wan ia p ales ty ń s k ieg o . Do b rze
wiecie, że o n i też s ię żrą międ zy s o b ą.
– Tak jes t!

Czy tak wy g ląd ała o d p rawa p rzed jed n ą z n ajb ard ziej n iezwy k ły ch o p eracji
M o s s ad u ? M o żemy s ię ty lk o d o my ś lać. J ed n o wiemy n a p ewn o : b y ła o n a co p rawd a
n ieu d an a, ale jak mało k tó ra n ad awała s ię n a k an wę filmu s en s acy jn eg o .

***

Dla tu ry s ty z ch ło d n ej p ó łn o cy , p rzy zwy czajo n eg o d o zak u p ó w w s tery ln y ch ,

id en ty czn y ch n a cały m Zach o d zie s u p ermark etach , b azar M ah an e Yeh u d a to n iemal
aleja w raju . Ten n ajp o p u larn iejs zy targ o wo co wy w J ero zo limie k u s i ty s iącami
atrak cji – p o jed n ej s tro n ie czek ają n a n ab y wcę p iętrzące s ię s to s y o liwek ws zelk ich
mo żliwy ch wielk o ś ci i b arw, p o d ru g iej s ły n ące z n ad zwy czajn ej s ło d y czy
p o marań cze; zaraz o b o k – s u s zo n e d ak ty le, fig i i o rzech y , a n a lad zie k o lejn eg o
s to is k a – u fo rmo wan e w imp o n u jące to rty ch ałwy , o d k tó ry ch s p rzed awca
n ieu s tan n ie o d g an ia mu ch y . Po tem s trag an z p o mid o rami, b ak łażan ami, p ap ry k ą
i ceb u lą, a n ieco d alej – k o s ze z p rzy p rawami: miętą, ty mian k iem, majeran k iem,
k u rk u mą. Ich aro mat wy wo łu je lek k i s zu m w g ło wie. A g d y ju ż o wo ce i warzy wa
zlewają s ię w o czach zmęczo n eg o k lien ta w jed n ą wielo b arwn ą p lamę, d o ciera o n d o
k o lejn ej częś ci b azaru . Tu n ęcą wy p iek i – o d zwy k ły ch p s zen n y ch p lack ó w i b u łek
p o o ciek ające mio d em b ak lawy i k ru ch e cias teczk a z p is tacjami. Uś miech n ięty
s p rzed awca p o p ija h erb atę d o p rawio n ą h ab ak iem, zap ras za p o ten cjaln eg o k u p ca
g es tem d ło n i i s ięg a p o s zu felk ę, k tó rą zan u rza w s wo ich s p ecjałach . Bajk a.
Ale 3 0 lip ca 1 9 9 7 ro k u wczes n y m p o p o łu d n iem o wa b ajk a w ciąg u k ilk u min u t
zamien iła s ię w tru d n y d o wy o b rażen ia k o s zmar. Na n ajp o p u larn iejs zy m b azarze
J ero zo limy wy b u ch ły b o mb y p rzy n ies io n e p rzez d wó ch zamach o wcó w s amo b ó jcó w.
Ład u n k i n afas zero wan e g wo źd ziami zab iły s zes n aś cie o s ó b i ran iły p rawie s to
s ied emd zies iąt. Terro ry ś ci u d erzy li, mając ś wiad o mo ś ć, że zg in ą n ie ty lk o Ży d zi, ale
też Arab o wie – ch o d ziło jed n ak o wy miar p ro p ag an d o wy tej k rwawej o p eracji, a n ie
ch iru rg iczn ą p recy zję. Na wo jn ie g in ą p rzecież tak że n iewin n i.
M ies zk ań cy J ero zo limy n ie zd ąży li o ch ło n ąć z p rzerażen ia, g d y n ieco p o n ad
mies iąc p ó źn iej – 4 wrześ n ia – zamach o wcy p o n o wn ie zaatak o wali b azar M ah an e
Yeh u d a, p o d k ład ając tam trzy b o mb y . Ty m razem ś mierć p o n io s ło s ześ ć o s ó b .
Izraels k ie s łu żb y p o b ły s k awiczn y m ś led ztwie p o wiązały atak i z o s o b ą s zefa
b iu ra p o lity czn eg o Hamas u Ch alid a M es zala. Nawet jeś li n ie b y ł b ezp o ś red n im
o rg an izato rem o b u ak cji, u zn an o , że p o n o s i o d p o wied zialn o ś ć za p o n ad d wad zieś cia
n iewin n y ch o fiar. Zres ztą w wy wiad ach d la arab s k ich telewizji wy p o wiad ał s ię o n
z u zn an iem o o b u zamach ach , twierd ząc, że u trzy mu ją o n e s p o łeczeń s two Izraela
w s tan ie ciąg łeg o s trach u i jes t to cen a, jak ą Ży d zi p łacą za o k u p ację ziem
p ales ty ń s k ich .
Decy zja izraels k ich wład z, jak zaws ze w tak ich wy p ad k ach , mo g ła b y ć ty lk o
jed n a – M es zal mu s i u mrzeć. Rzecz w ty m, że zlik wid o wan ie g o n ie b y ło tak ie p ro s te
– d ziałacz Hamas u , wied ząc, że raczej n ie p o win ien s ię p o jawiać an i w Gazie, an i n a
Zach o d n im Brzeg u , s k o rzy s tał z zap ro s zen ia J o rd ań czy k ó w i w 1 9 9 1 ro k u
zamies zk ał w Amman ie. Tam zo rg an izo wał s wo je b iu ro , w k tó ry m – zg o d n ie z wers ją
M o s s ad u – p lan o wał ak cje p rzeciwk o Izraelo wi.
Op erację u k aran ia s zefa b iu ra p o lity czn eg o Hamas u n ależało zatem
p rzep ro wad zić n a o b cej ziemi. Do d atk o wo miało s ię to s tać w jed n y m z n ieliczn y ch
arab s k ich k rajó w p o zo s tający ch w d o b ry ch relacjach z Izraelem. Przy p o mn ijmy –
w 1 9 9 4 ro k u o b a k raje p o d p is ały w Ejn Ewro n a (n a g ran icy izraels k o -jo rd ań s k iej)
Uk ład Po k o jo wy , k tó remu p atro n o wał, o b ecn y n a tej ceremo n ii, p rezy d en t USA Bill
Clin to n . Od tamteg o czas u b ard zo p o p rawiło s ię n a lin ii J ero zo lima– Amman . Ob ie
s tro n y zo b o wiązały s ię d o ws p ó ln y ch d ziałań p rzeciwk o is lams k im
fu n d amen talis to m, co zres ztą n ie zo s tało d o b rze p rzy jęte w wielu in n y ch k rajach
arab s k ich . Ewen tu aln y zamach n a M es zala mó g ł p o p s u ć to , co b u d o wan o z wielk im
tru d em p rzez całe lata.
Ale o d czeg o jes t Kid o n , mający wielk ie d o ś wiad czen ie w p rzep ro wad zan iu
n ajtru d n iejs zy ch ak cji za g ran icą?
Nawias em mó wiąc, p o czątk o wo to n ie M es zal miał zg in ąć. Premier Izraela
Ben jamin Netan jah u d o s tał o d M o s s ad u d wie k an d y d atu ry n a męczen n ik a –
p ierws zą b y ł rzeczy wiś cie s zef Biu ra Po lity czn eg o Hamas u , d ru g ą zaś jeg o zas tęp ca
M o u s a M o h ammed Ab u M arzo u k . J ak o że Netan jah u n ig d y wcześ n iej n ie s ły s zał
o M es zalu , ws k azał p alcem n a M arzo u k a, k tó reg o d ziałaln o ś ć d o b rze zn ał. J ed n ak
p rzed s tawiciele wy wiad u p o k ręcili g ło wami.
– Z ty m mo g ą b y ć p ro b lemy , p an ie p remierze. Pro s imy n ie zap o min ać, że
M arzo u k jes t o b y watelem amery k ań s k im i jeg o ś mierć wy wo ła międ zy n aro d o wy
s k an d al. Nas za rek o men d acja to M es zal. Do s k o n ale wiemy , g d zie g o s zu k ać i jak ie s ą
jeg o zwy czaje.
Premier, p o ch wili n amy s łu , p rzy zn ał rację s wo im ro zmó wco m.

***

Ch alid M es zal u ro d ził s ię w 1 9 5 6 ro k u w miejs co wo ś ci Silwad , leżącej n a p ó łn o c o d

Ramallah . Gd y wy b u ch ła wo jn a s ześ cio d n io wa, Ch alid ch o d ził d o s zk o ły
p o d s tawo wej. Po tamty ch wy d arzen iach ro d zin a M es zala p rzep ro wad ziła s ię d o
Ku wejtu , g d zie jeg o o jciec d o s tał p racę. To tam, n a p o czątk u lat s ied emd zies iąty ch ,
Ch alid zetk n ął s ię z fu n d amen talis tami s p o d zn ak u Bractwa M u zu łmań s k ieg o
i g ło s zo n e p rzez n ich h as ła s zy b k o s tały s ię jeg o włas n y mi. Uzn ał, że p o ś więci s wo je
ży cie walce o n iep o d leg łe p ań s two p ales ty ń s k ie, s tając s ię n iep rzejed n an y m
wro g iem Izraela.
W Ku wejcie u k o ń czy ł fizy k ę n a jed n y m z tamtejs zy ch u n iwers y tetó w – p o d czas
s tu d ió w an g ażo wał s ię w p race Gen eraln eg o Zrzes zen ia Stu d en tó w Pales ty ń s k ich ,
b ęd ąceg o zres ztą czy mś w ro d zaju jed n ej z mło d zieżó wek Bractwa M u zu łmań s k ieg o .
W 1 9 8 0 ro k u d o p ro wad ził d o p o ws tan ia Is lams k iej Lig i Stu d en tó w Pales ty ń s k ich
(al-rabita al-islamiyya la talabat filastin). Szy b k o p rzero d ziła s ię o n a w o rg an izację
o ch arak terze fu n d amen talis ty czn y m.
To , co w Izraelu b y ło b y wręcz n iemo żliwe, w s p o k o jn y m Ku wejcie p rzy ch o d ziło
M es zalo wi z łatwo ś cią – jeg o o rg an izacja z d n ia n a d zień ro zras tała s ię i n awiązy wała
co raz to n o we k o n tak ty w ś wiecie arab s k im. W 1 9 8 3 ro k u o d b y ła s ię w ty m k raju
k o n feren cja Pales ty ń s k ieg o Ru ch u Is lams k ieg o , p o d czas k tó rej d eb ato wan o n ad
mo żliwo ś cią s two rzen ia jed n eg o zwarteg o p ales ty ń s k ieg o ru ch u p o lity czn o -
relig ijn eg o . Trzy lata p ó źn iej, p o d czas Pierws zej In tifad y , p o ws tał Hamas – M es zal
mo że s ię więc u ważać za jed n eg o z jeg o twó rcó w.
Gd y w 1 9 9 1 ro k u wo js k a amery k ań s k ie p o jawiły s ię w Zato ce Pers k iej, M es zal
p o s tan o wił zn ik n ąć z Ku wejtu – u zn ał, że n ie jes t to ju ż b ezp ieczn e miejs ce. Tak o to
zn alazł s ię w J o rd an ii, g d zie z d o b ry m s k u tk iem k o n ty n u o wał s wą d ziałaln o ś ć
p o lity czn ą. Biu ro Hamas u u rząd ził w eleg an ck im b iu ro wcu Sh amiy ah Cen ter p rzy
u licy Al-M ed in a. I tam właś n ie miał s ię s p o tk ać ze ś miercią...

***

O zamach u n a Ch alid a M es zala telewizja Al-Dżazira n ak ręciła film d o k u men taln y Kill
Him Silently (Zab ijcie g o p o cich u ). J eg o au to r Yas er Ab u Hilalah s p o tk ał s ię
z g łó wn y m b o h aterem tamty ch wy d arzeń , czy li z s amy m M es zalem, a tak że jeg o
o ch ro n iarzem Ab u M ah erem o raz wielo ma in n y mi o s o b ami, k tó re d y s p o n o wały
wied zą n a temat ak cji M o s s ad u .
Przed k amerą Al-Dżaziry M es zal tak ws p o min ał 2 5 wrześ n ia 1 9 9 7 ro k u :

To b y ł zwy k ły d zień , czwartek . M ó j o ch ro n iarz p rzy jech ał p o mn ie d o d o mu .

Najp ierw miał zawieźć mn ie d o b iu ra, a n as tęp n ie mo ich s y n ó w – Walid a,
Omara i Bilala – d o fry zjera. Gd y zap ark o waliś my p rzed Sh amiy ah Cen ter,
zo b aczy łem d wó ch mężczy zn w ciemn y ch o k u larach . Wy d ali mi s ię d ziwn ie
 p o d ejrzan i.

J ed n ak w in n ej częś ci filmu s zef Biu ra Po lity czn eg o Hamas u wy zn ał, że n ie

s p o d ziewał s ię jak ieg o k o lwiek zag ro żen ia ze s tro n y M o s s ad u w Amman ie.
Os tateczn ie n ig d y wcześ n iej n ie zd arzy ło s ię, b y In s ty tu t Wy wiad u p rzep ro wad ził
o p erację zab icia d ziałacza p ales ty ń s k ieg o n a teren ie J o rd an ii.
Zaws ze k ied y ś mu s i b y ć ten p ierws zy raz. Na d zień p rzed ak cją d o Amman u
p rzy leciało p ięciu ag en tó w M o s s ad u , o czy wiś cie ze zmien io n ą to żs amo ś cią. Nie p o
raz p ierws zy wy s tęp o wali jak o o b y watele k an ad y js cy . Rzecz jas n a, n ie p rzy b y li
b ezp o ś red n io z Tel Awiwu , ale z To ro n to , Ams terd amu i Pary ża.

Kiero wca M es zala, Ab u M ah er, g d y wió zł s weg o s zefa d o p racy , miał złe p rzeczu cia:
jad ąc, d o s trzeg ł w lu s terk u ws teczn y m s amo ch ó d z d wo ma o s o b ami w ś ro d k u .
Ewid en tn ie s ied ział im n a o g o n ie. J ed n ak k ied y M ah er s k ręcał w u licę Al-M ed in a,
s amo ch ó d min ął ich i p o jech ał d alej. Kiero wca u zn ał, że ws zy s tk o jes t w p o rząd k u .
Ale n ie b y ło – p rzed wejś ciem d o b iu ra czek ało d wó ch n iezn ajo my ch . M ieli d o
wy k o n an ia p ro s ty p lan : ws trzy k n ąć d o u ch a M es zala to k s y n ę, k tó ra zab ije g o
w ciąg u k ilk u d zies ięciu g o d zin , i zn ik n ąć z mias ta.
Szef Biu ra Po lity czn eg o Hamas u p rzez ch wilę zas tan awiał s ię, czy p o win ien
wy ch o d zić z s amo ch o d u , ale p o k ró tk im wah an iu u zn ał, że wid o k d wó ch facetó w
w o k u larach s ło n eczn y ch n iek o n ieczn ie mu s i o zn aczać k ło p o ty . Wy s iad ł więc
z limu zy n y , p o zo s tawiając w n iej tró jk ę d zieci.
J ak p rzy zn ał p o latach ó wczes n y s zef M o s s ad u Dan i J ato m, zamach n a
jo rd ań s k iej ziemi s tan o wił wy jątk o wo „d elik atn ą” mis ję i n ależało ją p rzep ro wad zić
w s p o s ó b s zczeg ó ln y , n iety p o wy . M ó wiąc k ró tk o , o ficero wie Kid o n u n ie mo g li
zo s tawiać żad n y ch ś lad ó w. Stąd s zek s p iro ws k i p o my s ł – p rzy p o min a s ię Hamlet
i s k ry to b ó jcza ś mierć o jca g łó wn eg o b o h atera – z zaap lik o wan iem tru cizn y d o u ch a
M es zala. Do zo wn ik z to k s y n ą zn ajd o wał s ię p o d b an d ażem, k tó ry m o k ręco n a b y ła
p rawa ręk a jed n eg o z zamach o wcó w.

I p ewn ie p lan b y s ię u d ał, g d y b y n ie s zy b k a reak cja in n eg o o ch ro n iarza M es zala,

M u h ammad a Ab u Saifa. Rzeczy wiś cie, to k s y n a, n a b azie o p iató w, zo s tała
zaap lik o wan a M es zalo wi, k tó ry wk ró tce – ch o ć n ie o d razu – s tracił ś wiad o mo ś ć
i wy ląd o wał n a o d d ziale in ten s y wn ej terap ii Kin g Hu s s ein M ed ical Cen ter
w Amman ie. Zg o d n ie z zało żen iami izraels k ieg o wy wiad u , o d ch wili zatru cia miał
p rzed s o b ą o k o ło czterd zies tu o ś miu g o d zin ży cia.
Ale Saif d o g o n ił u ciek ający ch ag en tó w i – wraz z in n y m Pales ty ń czy k iem –
zatrzy mał ich . Po zo s tały m trzem u czes tn ik o m ak cji u d ało s ię u k ry ć w amb as ad zie
Izraela w Amman ie. Po licja wy d u s iła z zatrzy man y ch ag en tó w p ewn e in fo rmacje,
d zięk i k tó ry m n ie b y ło wątp liwo ś ci, że n a M es zala p rzep ro wad zo n o zamach i k to za
n im s to i. W telewizji wy s tąp ił wzb u rzo n y k ró l J o rd an ii Hu s ajn , in fo rmu jąc s wy ch
ro d ak ó w o b arb arzy ń s twie. Nak azał też s iło m b ezp ieczeń s twa o to czy ć izraels k ą
amb as ad ę.
Zmag ający s ię z n o wo two rem mo n arch a, k tó ry p o s tawił n a d ialo g z Izraelem, miał
k ło p o t. Wład ze Izraela wp ad ły n a g o rący m u czy n k u , a więc też miały s p o ry p ro b lem.
W n ajg o rs zy m p o ło żen iu b y ł jed n ak Ch alid M es zal, z k ażd ą min u tą p rzy b liżając s ię
d o wieczn o ś ci.

***

I wted y , n iczy m w s en s acy jn y m filmie, n as tąp ił s u s p en s . Ok azało s ię b o wiem, że

jeś li o fiara zamach u o trzy ma o d tru tk ę, wó wczas u d a s ię u rato wać jej ży cie. Ale s k ąd
ją wziąć? Od p o wied ź n as u wała s ię s ama: o d zamach o wca, czy li M o s s ad u . J ak jed n ak
p rzek o n ać d o wy d an ia an tid o tu m izraels k i wy wiad , k tó ry p rzecież n ie p o to o tru ł
wy s o k ieg o fu n k cjo n ariu s za Hamas u , b y g o teraz wy ry wać z o b jęć ś mierci? Po za ty m
wy s łan ie o d tru tk i b y ło b y jawn y m p rzy zn an iem s ię d o win y , a p rzecież M o s s ad
jes zcze d łu g o mó g ł g rać ro lę o fiary , n ies łu s zn ie o s k arżo n ej – w wy n ik u jak iejś
s k o mp lik o wan ej in try g i – o zo rg an izo wan ie zamach u .
M imo ws zy s tk o k ró l Hu s ajn zażąd ał o d p remiera Netan jah u o d tru tk i, b o miał
p ewn o ś ć, że o n n ią d y s p o n u je. J ed n ak s zef izraels k ieg o rząd u o d mó wił. Wted y
Hu s ajn zad zwo n ił d o p rezy d en ta USA Billa Clin to n a i p rzed s tawił mu całą s p rawę,
wies zcząc: „J eś li M es zal u mrze, b ęd zie to o zn aczało k res p o k o ju międ zy n ami
i Izraelem”. Go s p o d arz Białeg o Do mu o n iemiał z wrażen ia – M o s s ad u d erzy ł
w Amman ie. A jed n ak ! W k o ń cu rzu cił n iep o ch leb n e s ło wo p o d ad res em p remiera
Netan jah u i o b iecał włączy ć s ię d o ak cji zd o b y wan ia an tid o tu m.
W efek cie d y p lo maty czn y ch zab ieg ó w d o Amman u u d ał s ię ó wczes n y s zef
M o s s ad u Dan i J ato m, k tó reg o p rzy jął s am k ró l. Ro zmo wa n ie n ależała d o
p rzy jemn y ch : J ato m mu s iał wy s łu ch ać p o d s wo im ad res em wielu cierp k ich s łó w.
Najważn iejs ze jed n ak b y ło to , że p rzy wió zł ze s o b ą an tid o tu m, ch o ć jo rd ań s cy
lek arze s ami wp ad li n a to , jak im ś ro d k iem n ależy p rzeciwd ziałać zag ro żen iu . Prawd ę
mó wiąc, ci o s tatn i p rzez p ewien czas wzb ran iali s ię p rzed p o d an iem izraels k iej
mik s tu ry , o b awiając s ię, że zamias t p rzy wró cić M es zala d o ży cia, d o b ije g o . Tak czy
in aczej, 2 7 wrześ n ia ws p ó łtwó rca Hamas u o two rzy ł o czy .
Po d n acis k iem Stan ó w Zjed n o czo n y ch Izrael zg o d ził s ię zap łacić co ś w ro d zaju
k o n try b u cji – w zamian za d wó ch p ech o wy ch ag en tó w izraels k ie wład ze wy p u ś ciły
n a wo ln o ś ć d ziewięciu J o rd ań czy k ó w i s ześ ćd zies ięciu jed en Pales ty ń czy k ó w, w ty m
d u ch o weg o p rzy wó d cę Hamas u s zejk a Ah med a J as s in a, czy li jed n eg o
z n ajwięk s zy ch wro g ó w p ań s twa ży d o ws k ieg o , s k azan eg o n a d o ży wo cie. J ak o że p o
wy jś ciu n a wo ln o ś ć J as s in n ad al n awo ły wał d o ś więtej wo jn y p rzeciwk o Izraelo wi,
w 2 0 0 4 ro k u zo s tał zab ity w Gazie rak ietą wy s trzelo n ą z wo js k o weg o h elik o p tera.
Po n ieu d an ej ak cji wy mierzo n ej w M es zala zak o ń czy ła s ię też k ariera Dan i
J ato ma jak o s zefa M o s s ad u – p rzez p ewien czas d o rad zał p o tem p remiero wi jak o
ek s p ert o d b ezp ieczeń s twa, a n as tęp n ie zajął s ię p racą p arlamen tarzy s ty .
Nato mias t M es zal w d wa lata p o wy d arzen iach z 2 5 wrześ n ia 1 9 9 7 ro k u mu s iał
o p u ś cić J o rd an ię – rząd teg o k raju u zn ał, że s zef Biu ra Po lity czn eg o Hamas u
wy k o rzy s tu je p o b y t w Amman ie d o n ieleg aln ej d ziałaln o ś ci wy mierzo n ej p rzeciwk o
p o ro zu mien iu izraels k o -jo rd ań s k iemu . Rad n ierad , M es zal wy jech ał d o Kataru .
 ROZDZIAŁ 12

Dziwna historia izraelskiej Maty Hari

Tę n iewiary g o d n ą h is to rię o p o wied ział mi J aco p o Lo red an , red ak to r wło s k iej ed y cji
mag azy n u „Fo cu s ”, a jed n o cześ n ie weteran k rav mag i. To właś n ie w med io lań s k iej
s zk o le teg o s y s temu walk i – Haim Cen ter – p o zn ał Cath erin e Vitin g er.
Do ś wiad czo n y wło s k i d zien n ik arz n ie s p o d ziewał s ię, że ta mająca n iewiele
p o n ad trzy d zieś ci lat in s tru k to rk a k rav mag i s k ry wa tajemn icę, za k tó rej u jawn ien ie
med ia zap łaciły b y k ażd ą s u mę. Rzecz w ty m, że ws p ó łtwó rczy n i Haim Cen ter wcale
n ie zamierzała o d k ry wać p rzed d zien n ik arzami ws zy s tk ich s wo ich k art. M iała
zu p ełn ie in n e p lan y n a u p o ws zech n ien ie s wo jej h is to rii.
W ciąg u k o lejn y ch mies ięcy zn ajo mo ś ci Cath erin e u jawn iła jed n ak Lo red an o wi
wy s tarczająco d u żo , b y ten p o jął, z k im ma d o czy n ien ia. By ła to s ły n n a ag en tk a
M o s s ad u , u k ry wająca s ię p rzed s wo imi n ied awn y mi mo co d awcami, a tak że p rzed
zems tą ze s tro n y s k rajn y ch o rg an izacji p ales ty ń s k ich , k tó ry m w ciąg u lat s wo jej
s łu żb y n ap s u ła wiele k rwi.
Nima Zamar – b o o n iej mo wa – to b o d aj n ajs ły n n iejs za ws p ó łczes n a ag en tk a
M o s s ad u , zwan a p rzez med ia M atą Hari izraels k ieg o wy wiad u . J ak s ama p rzy zn aje,
zab ijała n a p o lecen ie s łu żb s p ecjaln y ch . Op is ała to w s wej g ło ś n ej k s iążce Je devais
aussi tuer (M u s iałam tak że zab ijać), wy d an ej d zies ięć lat temu w Pary żu . I ch o ć p o
u k azan iu s ię tej ws trząs ającej „s p o wied zi” Nima p o jawiła s ię i n a telewizy jn y m
ek ran ie, i w g azetach , to k s iążk a n ad al p o zo s taje g łó wn y m źró d łem wied zy o jej
ży ciu .
Ży ciu , k tó reg o n ie wy my ś liłb y n awet n ajlep s zy s cen arzy s ta w Ho lly wo o d .

***
Co raz częś ciej w ro lę b ezwzg lęd n y ch mo rd erczy ń wcielają s ię ak to rk i o an iels k ich
o b liczach i s ło d k ich , n iewin n y ch s p o jrzen iach . Tak ie jak J es s ica Ch as tain , k tó ra
zag rała ro lę eg zek u to rk i M o s s ad u w filmie Dług J o h n a M ad d en a. Os tateczn ie k to
p o wied ział, że o s o b a zd o ln a wy p rawić b liźn ieg o n a tamten ś wiat b ez mru g n ięcia
o k iem mu s i b y ć o d rażająca, b ru d n a i zła?
Nima Zamar (to o czy wiś cie p s eu d o n im, p rawd ziweg o imien ia i n azwis k a o n a
s ama n ie u jawn ia) jes t wy s o k ą, atrak cy jn ą k o b ietą o p o łu d n io wej u ro d zie, k ró tk o
o s trzy żo n y ch wło s ach i u fn y ch o czach d zieck a. Ty p s p o rts men k i. Dzien n ik arz
„Times a” Ch arles Bremn er, k tó ry s p o tk ał s ię z b y łą ag en tk ą, tak o n iej p is ał: „Siln y
u ś cis k d ło n i to p rawd o p o d o b n ie s tan d ard u zawo d o wy ch zab ó jcó w, u miejący ch
wy s łać s wą o fiarę d o n ieb a g o ły mi ręk ami” * . Gd y s to i o b o k mężczy zn u p rawiający ch
p o d jej k ieru n k iem k rav mag ę, o d razu wid ać, że jes t o wiele lep iej u mięś n io n a o d
więk s zo ś ci z n ich . Ale to p rzecież n ic d ziwn eg o – k rav mag a wy mag a s iły
i d o s k o n ałej s p rawn o ś ci, więc p o Cath erin e v el Nimie wid ać lata tren in g ó w. Niewielu
jed n ak wie, że tren in g i te miały miejs ce w o ś ro d k ach p rzy g o to wu jący ch ag en tó w
M o s s ad u d o mis ji s p ecjaln y ch . Ku rs an ci Cath erin e n ib y zd ają s o b ie s p rawę z teg o ,
k im jes t ich tren erk a, ale n ie zad ają n iep o trzeb n y ch p y tań , ty m b ard ziej że
o d p o wied zi, jak ie mo g lib y u s ły s zeć, n ie mu s zą b y ć zg o d n e z p rawd ą.
A jak a jes t p rawd a o tej n iezwy k łej k o b iecie? Ba, to n ie tak ie p ro s te.

***

Nima u ro d ziła s ię w 1 9 7 0 ro k u we Fran cji, w ro d zin ie ru mu ń s k ich Ży d ó w.

Teo rety czn ie n ie mu s iała jech ać d o Izraela i ws tęp o wać d o armii – p o
in fo rmaty czn y ch s tu d iach p ewn ie n ie miałab y p ro b lemó w z d o b rą p racą n ad
Sek wan ą. J ed n ak wielu Ży d ó w z d ias p o ry u waża s łu żb ę w SOI za s wó j o b o wiązek –
p o jej zak o ń czen iu częs to wracają d o k raju s weg o zamies zk an ia.
Prawd ę p o wied ziaws zy , w ty m miejs cu zaczy n a s ię h is to ria, k tó rą in aczej
o p o wiad a jej g łó wn a b o h aterk a, a in aczej M o s s ad . M ed ia tak że n ie s ą zg o d n e co d o
o cen y k s iążk i Nimy – jed n e s ą s k ło n n e wierzy ć w p rawd ziwo ś ć o p is y wan y ch
zd arzeń , mimo że ró wn ie d o b rze mo g ły b y s tać s ię u d ziałem J ames a Bo n d a, in n e
p o s ąd zają au to rk ę o k o n fab u lację.
W czas ie s łu żb y w SOI Nima związała s ię z mężczy zn ą, jed n ak wk ró tce zg in ął o n
w Iran ie. Owo cem ich związk u jes t có rk a, k tó ra n ig d y n ie zo b aczy ła s weg o o jca.
 W Izraelu s zy b k o zain teres o wał s ię Nimą wy wiad i p o s tan o wił ją wy k o rzy s tać d o
s k rajn ie n ieb ezp ieczn y ch mis ji. J ak o że d ziewczy n a miała s o lid n ą wied zę
in fo rmaty czn ą, mis ja b y ła związan a z tą d zied zin ą. J ej zad an ie p o leg ało n a
p rzen ik n ięciu d o s k rajn y ch ś ro d o wis k p ales ty ń s k ich i p o zy s k iwan ie in fo rmacji n a
temat ich d ziałaln o ś ci. Z czas em o czek iwan ia s zefó w M o s s ad u s tawały s ię co raz
więk s ze – Zamar miała wp u s zczać „p lu s k wy ” d o s ieci k o mp u tero wy ch s y ry js k ich s ił
zb ro jn y ch .
Ab y p rzy g o to wać Nimę d o ty ch zad ań , s k iero wan o ją n a ws zech s tro n n e s zk o len ie
d o o ś ro d k a wy wiad u n a p u s ty n i. Tam u czo n o ją, jak p rzetrwać w s k rajn ie tru d n y ch
waru n k ach , jak p rzetrzy mać to rtu ry i jak zab ijać. Op an o wała tak że b ieg le języ k
arab s k i. Gd y ro zp o częła s wą wy wiad o wczą d ziałaln o ś ć, czek ał ją k o lejn y eg zamin –
ty m razem w lib ań s k im o b o zie Hezb o llah u , d o k tó reg o u d ało s ię jej p rzen ik n ąć.
J ej p rzeło żen i ch cieli mieć p ewn o ś ć, że trafili n a o s o b ę g o to wą n a k ażd e
p o ś więcen ie, tak że p o ś więcen ie włas n eg o s u mien ia. Kazali jej zab ić J as min ę,
p o zn an ą n ieco wcześ n iej arab s k ą p rzy jació łk ę. To b y ł jed en z n ajtru d n iejs zy ch
mo men tó w w ży ciu Nimy , ale wied ząc, że n ie ma in n eg o wy jś cia, wy k o n ała
p o lecen ie. Ud u s iła J as min ę, k tó ra s k o n ała n a jej ręk ach . Wy tłu maczy ła s o b ie, że
k ażd y zab ity terro ry s ta – a p rzecież jej zn ajo ma n ależała d o ich g ro n a – to jed n o
o calo n e ży d o ws k ie ży cie.
Po tem n as tąp iły k o lejn e eg zek u cje. Sk ło n iły o n e ag en tk ę d o g en eraln ej reflek s ji:
„Nawet jeś li n ie mas z p ro b lemó w z włas n y m s u mien iem, b o wies z, że alb o ratu jes z
włas n e ży cie, alb o lik wid u jes z wy jątk o wo o b rzy d liwą p o s tać, g d y zab ijas z,
zaczy n as z d o cen iać p ięk n o ży cia. Co ś n iezwy k le warto ś cio weg o ”. Nawet ży cie
elimin o wan eg o wro g a.
Zd an iem Zamar k o b iety s ą lep iej men taln ie p rzy g o to wan e d o ro li eg zek u to ró w –
n ie p rzes zk ad za im w p racy wy b u jałe eg o i żąd za s ławy . Ch cą p o p ro s tu rzeteln ie i d o
k o ń ca wy k o n ać ro zk az. J ed n ak ag en tu raln a d ziałaln o ś ć co raz rzad ziej s p rawiała
Nimie s aty s fak cję – z k ażd y m d n iem traciła złu d zen ie co d o s łu s zn o ś ci s p rawy ,
o k tó rą walczy ła. A ju ż n a p ewn o co raz g o rzej o cen iała s wo ich p raco d awcó w.
W k o ń cu , w 2 0 0 1 ro k u , p o s tan o wiła o d ejś ć ze s łu żb y i wró cić d o Fran cji. Szefo wie
M o s s ad u n ajwy raźn iej n ie b y li zach wy cen i jej d ecy zją. Na lo tn is k u w Stamb u le
czek ał n a n ią p o n u ry p an z u k ry tą w k ies zen i s trzy k awk ą – tru cizn a miała u cis zy ć
ag en tk ę raz n a zaws ze. Efek t teg o s p o tk an ia zas k o czy ł zap ewn e mo co d awcó w
zamach o wca, b o to o n , a n ie Nima Zamar, o p u ś cił s cen ę wy wiad u . Raz n a zaws ze...
Tak a jes t p rzy n ajmn iej wers ja b o h aterk i n in iejs zeg o ro zd ziału .
 ***

W 2 0 0 3 ro k u we Fran cji u k azała s ię ws p o mn ian a k s iążk a Nimy Zamar Je devais aussi

tuer i wy wo łała p rawd ziwą b u rzę. Wk ró tce Nima wy s tąp iła we fran cu s k iej telewizji –
p rzy k ry ta maro k ań s k ą ch u s tą i z mas k ą n a twarzy wy g ląd ała n iczy m g wiazd a
arab s k ieg o d is co . Ak s amitn y m g ło s em mło d ej d ziewczy n y u jawn iała rzeczy mro żące
k rew w ży łach . Z d n ia n a d zień s tała s ię we Fran cji b o h aterk ą. Pięk n a, d zieln a,
b ezk o mp ro mis o wa i z zas ad ami – tak i wizeru n ek ag en tk i p o s zed ł w ś wiat.
Stało s ię jas n e, że p ręd zej czy p ó źn iej g ło s w tej s p rawie zab ierze M o s s ad . Bo to
o n w k s iążce Nimy Zamar wy s tęp o wał jak o g łó wn y o s k arżo n y . I zab rał, u trzy mu jąc,
że cała ta h is to ria zo s tała zmy ś lo n a p rzez o s o b ę żad n ą s ławy i Bó g wie czeg o jes zcze.
Na fo rach in tern eto wy ch zawrzało – ci, k tó rzy p o d ali w wątp liwo ś ć wy zn an ia Nimy ,
zo s tali o d s ąd zen i o d czci i wiary .
Na jed n y m z p o rtali u jawn ił s ię wted y n iejak i Silv es tri. W p ierws zy m wp is ie
ro zs zy fro wał to żs amo ś ć ag en tk i, twierd ząc, że tak n ap rawd ę n azy wa s ię Cath erin e
Vitin g er i mies zk a w M ed io lan ie. Rzeczy wiś cie, k o b ieta p rzen io s ła s ię n a Pó łwy s ep
Ap en iń s k i, mo że o b awiając s ię, że w Pary żu jes t zb y t łatwy m celem d la n iep rzy jació ł.
I o n a, i jej có reczk a. W k o lejn y m wp is ie Silv es tri wy zn ał, że zn a ją b ard zo d o b rze,
b o ... b y ł jej mężem. Nap is ał: „Sąd zę, że ws zy s tk o , o czy m o p o wiad a w k s iążce, to
wy twó r jej wy o b raźn i. On a ma p o ważn e p ro b lemy z p s y ch ik ą”.
Py tan ie, czy Silv es tri p is ał p rawd ę, czy też d ziałał w ramach więk s zej k amp an ii
d ezin fo rmacy jn ej, ro zp o czętej p rzez izraels k ie s łu żb y p o u k azan iu s ię k s iążk i?
Żad n ej z wers ji wy k lu czy ć n ie mo żn a, a wery fik acja s tan u fak ty czn eg o n a ty m
p rzy n ajmn iej etap ie p rzek racza mo żliwo ś ci d zien n ik arza.
A jed n ak p o d jąłem p ró b ę.

***

Dzien n ik arz J aco p o Lo red an zn a Cath erin e n a ty le d o b rze, że mó g ł p o p ro s ić ją

w mo im imien iu o wy wiad . Kilk a lat wcześ n iej to o n zap o zn ał ag en tk ę ze s ły n n y m
wło s k im k ry min o lo g iem M as s imo Pico zzim, a o wo cem tej zn ajo mo ś ci s tała s ię ich
ws p ó ln a k s iążk a: È inutile che alzi la voce (Niep o trzeb n ie p o d n o s is z g ło s ), zawierająca
ws k azó wk i, jak rad zić s o b ie w ro zmaity ch k ry zy s o wy ch s y tu acjach .
Cath erin e zg o d ziła s ię. Wy s łałem więc d o n iej p ierws zy lis t wraz z p y tan iami.
Od p o wied ź n ad es zła s zy b k o : Vitin g er wy jaś n iła mi, że mo je p y tan ia d o ty czące
„k u ch n i” fu n k cjo n o wan ia M o s s ad u s tawiają ją w tru d n y m p o ło żen iu . Z jed n ej
b o wiem s tro n y ch ciałab y p ó jś ć mi n a ręk ę, z d ru g iej jed n ak o b o wiązu je ją tajemn ica
s łu żb o wa. Po za ty m o p ewn y ch s p rawach p o p ro s tu n ie ma o ch o ty p is ać.
Do s k o n ale ją ro zu miałem. Zap ro p o n o wałem więc, ab y n ap is ała ty lk o ty le, ile
mo że, i ty lk o to , co n ie zag raża jej b ezp ieczeń s twu . Ob iecała, że n ap is ze w ciąg u
k ilk u n ajb liżs zy ch d n i. Czek ałem k ilk a ty g o d n i. W k o ń cu d o s tałem maila z k ró tk ą
in fo rmacją: „To zły mo men t n a tak ą ws p ó łp racę”.
Przes zło mi p rzez my ś l, że b y ć mo że Cath erin e/Nima czu je n a p lecach o d d ech
s łu żb i n ie ch ce p ro wo k o wać żad n ej reak cji z ich s tro n y . Sk o ro mu s iała u ciek ać
z Fran cji, zn aczy to , że zag ro żen ie jes t realn e. A p rzy n ajmn iej o n a ma jeg o p o czu cie.
Nie o d zy wałem s ię więc p rzez k ilk a mies ięcy , ale g d y u ś wiad o miłem s o b ie, że
n in iejs za k s iążk a jes t ju ż n a u k o ń czen iu , p rzy p o mn iałem Nimie o s o b ie.
Wted y o d k ry ła k arty : „Artu rze, g ratu lu ję Ci p ers p ek ty wy wy d an ia k s iążk i, ale ja
też u k o ń czy łam k s iążk ę i zad ek laro wałam wy d awcy , że n a razie n ie b ęd ę ro zmawiała
z d zien n ik arzami o s wo ich p rzejś ciach . Ks iążk a u k azu je s ię za p ó ł ro k u i wted y
mo żemy wró cić d o n as zeg o wy wiad u ”.

* Ch arles Bremn er, A French secret agent with a licence to kill, „Th e Times ”, 1 3 .0 9 .2 0 0 3 .
 ROZDZIAŁ 13

Mossad nie uczy uwodzenia

J u ż n a miejs cu , w Lilleh ammer, Sy lv ia Rafael zo rien to wała s ię, że co ś jes t n ie tak :

ak cja zo s tała k iep s k o p rzy g o to wan a, a cel źle wy ty p o wan y . Za ch wilę ek ip a
lik wid acy jn a miała zab ić Aleg o Has s an a Salameh a – g ro źn eg o wro g a Izraela, s zefa
o rg an izacji terro ry s ty czn ej Czarn y Wrzes ień . To o n b y ł o d p o wied zialn y za zamach
n a izraels k ich s p o rto wcó w p o d czas Ig rzy s k Olimp ijs k ich w M o n ach iu m w 1 9 7 2
ro k u i teraz miała g o d o p aś ć k arząca ręk a s p rawied liwo ś ci. W ramach o d weto wej
o p eracji p o d k ry p to n imem „Bo ży Gn iew” M o s s ad ś cig ał ws zy s tk ich o rg an izato ró w
tamtej mas ak ry .
Sameg o Salameh a – tak s ię p rzy n ajmn iej wy d awało – o d n alezio n o w No rweg ii.
Rzecz w ty m, że wed łu g Sy lv ii s mag ły arab s k i k eln er wcale n ie b y ł Salameh em.
J ed n ak n ik t n ie p rzejmo wał s ię wątp liwo ś ciami ag en tk i – mężczy zn a zo s tał
zas trzelo n y n a u licach g ó rs k ieg o k u ro rtu . Wk ró tce wy s zło n a jaw, że in fo rmato r
p o my lił s ię – M o s s ad zg ład ził Bo g u d u ch a win n eg o M aro k ań czy k a Ah med a
Bo u ch ik i. No rwes k a p o licja s zy b k o d o tarła d o s p rawcó w tej zb ro d n i i ares zto wała
ich , razem z Sy lv ią Rafael. Tak o to d o s zło d o n ajwięk s zej b o d aj wp ad k i w d ziejach
M o s s ad u .
Do teg o feraln eg o d n ia k ariera Sy lv ii ro zwijała s ię n iczy m w s en s acy jn y m filmie
– u ro d zo n ą w RPA k o b ietę u ważan o za jed en z n ajlep s zy ch n ab y tk ó w w d ziejach
In s ty tu tu Wy wiad u . Przez lata p raco wała „p o d p rzy k ry wk ą” fo to rep o rterk i Patry cji
Ro x b u rg h , wy k o n u jąc d la M o s s ad u wiele n ieb ezp ieczn y ch mis ji. J ed n ak tą
n ajważn iejs zą miał b y ć u d ział w zg ład zen iu Aleg o Salameh a. Nies tety , ak cja
zak o ń czy ła s ię k atas tro fą.
Sły n n y terro ry s ta zg in ął d o p iero w 1 9 7 9 ro k u z rąk o ficeró w M o s s ad u
w Bejru cie. Sy lv ia n ie miała mo żliwo ś ci wzięcia u d ziału w o s tateczn ej ro zp rawie
z lid erem Czarn eg o Wrześ n ia, ale i tak p rzes zła d o leg en d y M o s s ad u . I n ie ty lk o
M o s s ad u – w Izraelu tru d n o zn aleźć o s o b ę, k tó ra n ie s ły s załab y o tej d zieln ej
k o b iecie.

***

Ko b iety p racu jące d la M o s s ad u to temat zas łu g u jący n a o s o b n ą k s iążk ę – p ięk n e,

ch o ć b ezlito s n e wo b ec wro g ó w ag en tk i izraels k ieg o wy wiad u zaws ze p o b u d zały
wy o b raźn ię p is arzy i twó rcó w k in a. Do p ewn eg o s to p n ia s ą więc k reacją k u ltu ry
mas o wej, b o częs to p o s trzeg amy je p rzez p ry zmat h o lly wo o d zk ich p ro d u k cji alb o
med ialn y ch rewelacji, k tó re n ie zaws ze mu s zą o d p o wiad ać p rawd zie.
J ak iś czas temu ś wiat o b ieg ła in fo rmacja p o d an a p rzez jed n ą z k airs k ich g azet
(„Al-M as ri Al-Yo u m”), że b y ła min is ter s p raw zag ran iczn y ch Izraela Cip p o ra „Cip p i”
Liwn i p raco wała w mło d o ś ci jak o fu n k cjo n ariu s zk a M o s s ad u , a jej o d d an ie d la
s łu żb y n ie zn ało żad n y ch g ran ic. Pan i min is ter miała wy zn ać eg ip s k iemu
d zien n ik arzo wi (d laczeg o ak u rat jemu ?), że – o ws zem – s y p iała z arab s k imi wro g ami
Izraela, ale ty lk o p o to , b y p o zn awać ich wro g ie zamiary i zap o b ieg ać im. Rzek o mo
d zięk i jej „łó żk o wej in wig ilacji” u d ało s ię zg ład zić w 1 9 8 0 ro k u d wó ch eg ip s k ich
n au k o wcó w s p ecjalizu jący ch s ię w p ro b lematy ce n u k learn ej: J ah ię M es zad a
i Ab d u la Ras zid a. Arty k u ł w eg ip s k iej g azecie wy wo łał p rawd ziwą b u rzę n ie ty lk o
w Izraelu . Cip p i Liwn i właś ciwie p o zo s tawiła to b ez k o men tarza.
Afera ta zb ieg ła s ię w czas ie z d o ś ć o s o b liwy m werd y k tem rab in a Arieg o Szwata,
wy b itn eg o zn awcy p rawa ży d o ws k ieg o , k tó ry s twierd ził, że izraels k ie k o b iety mo g ą
s y p iać z wro g ami, jeś li wy mag a teg o b ezp ieczeń s two k raju . Rab in p o wo łał s ię n a
casus z g łęb o k iej, b ib lijn ej p rzes zło ś ci – z wro g iem s y p iała p rzecież Es tera, żo n a
p ers k ieg o k ró la Ks erk s es a. Kró lo wa b y ła z p o ch o d zen ia Ży d ó wk ą, czeg o jej
małżo n ek n ie wied ział. Gd y Ks erk s es , w ch wili g n iewu , ro zk azał wy mo rd o wan ie
ws zy s tk ich Ży d ó w zamies zk u jący ch imp eriu m, o n a wy my ś liła ch y try p lan :
u miejętn ie s k iero wała g n iew mo n arch y w s tro n ę wy s o k ieg o d o s to jn ik a p ers k ieg o
Haman a. Ten o s tatn i – o raz jeg o jed en as tu s y n ó w – zo s tał zg ład zo n y . Na p amiątk ę
tamty ch wy d arzeń Ży d zi rad o ś n ie o b ch o d zą ś więto Pu rim.
Ws p o mn ian y rab in Szwat u zn ał wid o czn ie, że czas ami n ie ma in n eg o wy jś cia
i izraels k a k o b ieta mu s i rato wać o jczy zn ę za p o mo cą s wy ch wd zięk ó w.

***
M o ti Kfir, leg en d a M o s s ad u , b y ły s zef wy s zk o len ia tej in s ty tu cji, u waża, że to
ws zy s tk o s ą rewelacje wy s s an e z p alca – zaró wn o n ews o Cip p i Liwn i, jak ró wn ież
ag en tk ach , k tó ry m rab in zezwo lił n a cieles n e o b co wan ie z wro g iem. Kfir wie, o czy m
mó wi – to o n p o zn ał s ię n a wielk im talen cie Sy lv ii Rafael, wy s zk o lił ją
w s zp ieg o ws k im rzemio ś le, a w o s tatn ich latach n ap is ał o n iej k s iążk ę (w Po ls ce
u k azała s ię p o d ty tu łem Sylvia. Agentka Mossadu).
Z Kfirem s p o tk ałem s ię w jeg o telawiws k im mies zk an iu n a p o czątk u lis to p ad a
2 0 1 3 ro k u . Po k ró tk ich p ertrak tacjach p o n ad s ied emd zies ięcio letn i fu n k cjo n ariu s z
M o s s ad u zg o d ził s ię n a s p o tk an ie z p o ls k im d zien n ik arzem i ro zmo wę o ag en tk ach
izraels k ieg o wy wiad u . Wed łu g n ieg o ws zelk ie rewelacje n a temat p ięk n y ch
fu n k cjo n ariu s zek , u wo d zący ch terro ry s tó w i s y p iający ch z n imi, mo żn a wło ży ć
międ zy b ajk i.
– Pro s zę mi o b iecać, że tę mo ją d ek larację p o d k reś li p an n a czerwo n o : ag en tk i
M o s s ad u n ie s y p iają z wro g ami, n ie wy d o b y wają o d n ich żad n y ch in fo rmacji
w łó żk u . To n ie s ą d amy lek k ich o b y czajó w, ch o ć czas em p rzy ch o d zi im o d g ry wać
ro lę p ro s ty tu tek . To s ą ag en tk i wy wiad u i wy k o n u ją zad an ia, d o jak ich zo s tały p rzez
n as p rzy g o to wan e. A zap ewn iam, że żad n y ch s zk o leń w zak res ie u wo d zen ia
i o b co wan ia cieles n eg o z mężczy zn ami n ie p ro wad zimy .
Zło ży łem o b ietn icę, że w mo im d wu mies ięczn ik u „Fo cu s Śled czy ” ta d ek laracja
zo s tan ie p o d k reś lo n a n a czerwo n o , ale w k s iążce b ęd ę miał z ty m p ro b lem.
J ed n o cześ n ie p rzy p o mn iałem h is to rię ag en tk i Cin d y , d zięk i k tó rej u d ało s ię
zatrzy mać i u więzić M o rd ech aja Van u n u . Ta s p rawa wy wo łała w Izraelu p rawd ziwą
b u rzę w 1 9 8 6 ro k u . Warto ją w ty m miejs cu p rzy p o mn ieć.
Otó ż Van u n u p raco wał w jed n ej z n ajlep iej s trzeżo n y ch , a tak że u tajn io n y ch
in s ty tu cji n au k o wy ch Izraela – Cen tru m Bad ań J ąd ro wy ch – zn ajd u jącej s ię n a
p u s ty n i Neg ew, n ied alek o mias ta Dimo n a. Uro d zo n y w M aro k u Van u n u n ie b y ł tam
k imś ważn y m – o t, jed n y m z wielu p raco wn ik ó w tech n iczn y ch . Kto ś mó g łb y n awet
p o my ś leć, że b ard ziej n iż realizo wan y m tam p ro g ramem n u k learn y m in teres o wał s ię
fo to g rafią. Kilk u k ro tn ie b o wiem zd arzy ło mu s ię wn ieś ć n a teren p racy ap arat
fo to g raficzn y i ro b ić tam zd jęcia. Gd y b y wó wczas jeg o h o b b y zain teres o wał s ię
k o n trwy wiad , czy li Szab ak , Van u n u z p ewn o ś cią n aty ch mias t trafiłb y p rzed o b licze
ś led czy ch . Ale n ie wied zieć czemu , n ik t jak o ś n ie zau waży ł tej d ziałaln o ś ci
trzy d zies to latk a i n ik t n ie zab rał mu ro lk i filmu , g d y mężczy zn a wy ch o d ził d o
d o mu .
Van u n u w k o ń cu s tracił p racę w Cen tru m Bad ań J ąd ro wy ch , ale n ie zo s tał
zwo ln io n y d y s cy p lin arn ie, a w wy n ik u g ru p o wy ch red u k cji, p o czy m p o s tan o wił
p o s zu k ać jak ieg o ś n o weg o p o my s łu n a ży cie. Wy jech ał z Izraela i włó czy ł s ię p o
ś wiecie – o d Grecji p o p rzez Birmę d o Tajlan d ii – g d zie zarab iał n a h o telo wy ch
„zmy wak ach ”, a w wo ln y ch ch wilach ek s p ery men to wał z h as zy s zem i o p iu m. Przy
o k azji – a s tało s ię to w Au s tralii – zn iech ęco n y d o ju d aizmu , p rzes zed ł n a
ch rześ cijań s two , a k o n k retn ie n a an g lik an izm. Tam też p o zn ał k o lu mb ijs k ieg o
d zien n ik arza Os cara Gu errero . Gd y ten zo rien to wał s ię, jak im s k arb em d y s p o n u je
Van u n u , wręcz o n iemiał. Wy k o n an e w s u p ertajn y m Cen tru m Bad ań J ąd ro wy ch
n eg aty wy zro b iły n a n im k o lo s aln e wrażen ie. Od razu zaczął n amawiać s weg o
n o weg o p rzy jaciela, b y zain teres o wał ty m med ia – za tak i materiał z p ewn o ś cią
zap łacą mu fo rtu n ę. Os tateczn ie, b y ł to d o wó d n a p race Izraela n ad b o mb ą n u k learn ą!
Po k ró tk ich p o s zu k iwan iach Van u n u d o tarł d o d zien n ik arza „Su n d ay Times a”
Petera Ho u n ama. Ten z k o lei p rzek azał s p rawę s wo im s zefo m w Lo n d y n ie, k tó rzy
wietrząc g ig an ty czn y s u k ces , p o s tan o wili s p ro wad zić Izraelczy k a n ad Tamizę. I tak
s ię s tało – Van u n u p rzy leciał d o Wielk iej Bry tan ii i ro zp o czął n eg o cjacje
z k iero wn ictwem ty g o d n ik a. Oczy wiś cie d y s p o n o wał n ie ty lk o b ło n ami
fo to g raficzn y mi, ale tak że s p o rą wied zą n a temat izraels k ieg o p ro g ramu n u k learn eg o
i b ez żad n y ch o g ró d ek u jawn iał ws zelk ie zn an e s o b ie tajemn ice. Rzecz jas n a, n ie za
d armo , ale za o b iecan ą fo rtu n ę (tru d n o u s talić, czy ch o d ziło o s to ty s ięcy fu n tó w czy
d o laró w; Van u n u zap ewn iał p ó źn iej, że p ien ięd zmi ty mi zamierzał s ię p o d zielić
z Ko ś cio łem an g lik ań s k im, ty m b ard ziej że zd rad zał o jczy zn ę n ie d la b o g actwa, ale
b y p o k azać p rawd ziwe, ag res y wn e o b licze Izraela).
Izraels k i wy wiad jes zcze p rzed p u b lik acją s en s acy jn eg o arty k u łu zo rien to wał s ię,
że d o s zło d o fataln eg o p rzeciek u i jeg o s p rawcą jes t Van u n u . Zap ad ła
n aty ch mias to wa d ecy zja o u p ro wad zen iu i u więzien iu zd rajcy . Ps y ch o lo g M o s s ad u
s p o rząd ził p ro fil p o s zu k iwan eg o , z k tó reg o wy n ik ało , że b y ły p raco wn ik Cen tru m
Bad ań J ąd ro wy ch ma k ło p o ty emo cjo n aln e, czu je s ię n iep ewn y i zag u b io n y , a p rzed
ws zy s tk im – b rak u je mu k o b ieceg o ciep ła. I o wo ciep ło In s ty tu t Wy wiad u
p o s tan o wił mu zap ewn ić za p o ś red n ictwem p ięk n ej ag en tk i Ch ery l Ben To v ,
p o s łu g u jącej s ię p o d czas o p eracji imien iem Cin d y .
Uro d zo n a w Stan ach Zjed n o czo n y ch Ch ery l b ez p ro b lemu o d eg rała p rzed
n ies zczęs n y m M o rd ech ajem ro lę amery k ań s k iej tu ry s tk i, k tó rą zau ro czy ł n ieco
eg zo ty czn y p o łu d n io wiec. W med iach jej wy rafin o wan ą g rę o p eracy jn ą częs to
o k reś la s ię mian em honey trap (mio d o wa zas ad zk a), czy li zas tawian iem n a o fiarę
miło s n y ch s id eł.
 Cin d y p o zwalała Van u n u n a wiele, ale jed n ak n ie g o d ziła s ię n a ak t p łcio wy n a
ziemi b ry ty js k iej. Ty mczas em o n b y ł co raz b ard ziej ro zp alo n y i n iecierp liwie
wy p y ty wał, g d zie wres zcie d o jd zie d o s k o n s u mo wan ia ich związk u . W k o ń cu Cin d y
zad ecy d o wała: s tan ie s ię to w Rzy mie, w jej włas n y m mies zk an iu .
Czy mo żn a s o b ie wy o b razić co ś b ard ziej ro man ty czn eg o n iż u p o jn e rzy ms k ie
wak acje? W p rzy p ad k u M o rd ech aja Van u n u z p ewn o ś cią tak , b o o we wak acje o k azały
s ię jeg o n ajg o rs zy m k o s zmarem. U Cin d y czek ali ag en ci M o s s ad u , k tó rzy u ś p ili g o
zas trzy k iem, a p o jak imś czas ie zawieźli d o jed n eg o ze ś ró d ziemn o mo rs k ich p o rtó w.
Tam zab rali n a s tatek i n aty ch mias t o d p ły n ęli w s tro n ę Izraela. W o jczy źn ie Van u n u
d o s tał wy ro k o s iemn as tu lat więzien ia.
J eg o h is to ria p o n iek ąd p o twierd za s ło wa M o ti Kfira, że ag en tk i n ie s y p iają
z wro g ami. Czu łe s łó wk a – tak , u ś cis k i – jak n ajb ard ziej, ale s ek s n ie wch o d zi w g rę,
ty m b ard ziej że wiele ag en tek , jak ch o ćb y Ch ery l Ben To v , to mężatk i. Do ro li
k o ch an ek n ie s ą p rzez s łu żb y p rzy g o to wy wan e. Zres ztą s zk o len ie k o b iet
as p iru jący ch d o ro li ag en tek In s ty tu tu Wy wiad u n ie ró żn i s ię o d s zk o len ia
mężczy zn – jak zap ewn ia Kfir, p an ie mu s zą wy k o n y wać te s ame zad an ia, p o d d awan e
s ą tej s amej p res ji p s y ch o lo g iczn ej i n ie s to s u je s ię wo b ec n ich żad n ej tary fy
u lg o wej.
J ak wy g ląd a rek ru tacja k o b iet d o M o s s ad u ? Czas ami to o n e s ame zg łas zają s ię d o
In s ty tu tu , wierząc, że s ą id ealn y mi k an d y d atk ami, a czas em – jak w p rzy p ad k u Sy lv ii
Rafael – to M o s s ad „wy ławia p erłę” (ch o ć czas em mo że s ię o n a o k azać zwy k ły m
k amy k iem).
Kfir ws p o min a w ro zmo wie ze mn ą:
– To b y ł p o czątek lat s ześ ćd zies iąty ch . J ed en z mo ich in s tru k to ró w miał
d ziewczy n ę, k tó ra d zieliła z Sy lv ią mies zk an ie. Po d czas wizy ty u s wo jej s y mp atii
p o zn ał p rzy s złą ag en tk ę i n as tęp n eg o d n ia zad zwo n ił d o mn ie z rewelacją: „M amy
fan tas ty czn ą k an d y d atk ę”.
Kfir p o s tan o wił b ezzwło czn ie d ziałać – u mó wił s ię z Sy lv ią n a k awę i p rzed s tawił
s ię jak o b izn es men p racu jący w firmie związan ej z rząd em. Pierws za ro zmo wa
wy p ad ła o b iecu jąco : d ziewczy n a wy d ała s ię Kfiro wi o s o b ą n iezwy k le in telig en tn ą,
ch ło n n ą i o twartą n a lu d zi. W ciąg u n as tęp n y ch ty g o d n i d o s zło d o k ilk u k o lejn y ch
s p o tk ań – s zef wy s zk o len ia M o s s ad u p o wo li, b ard zo o s tro żn ie wciąg ał Sy lv ię d o
s wej g ry . On a, n ieś wiad o ma teg o , jak a o rg an izacja jes t zain teres o wan a jej o s o b ą,
n ab rała zau fan ia d o s weg o ro zmó wcy , i g d y ją s p y tał, czy b y łab y s k ło n n a p o d jąć
p racę w jeg o tajemn iczej firmie, p o wied ziała: „tak ”.
 Trafiła n a s zk o len ie, jed n ak p rzez p ewien czas n ie u jawn io n o jej rzeczy wis teg o
ch arak teru o wej firmy . Wied ziała ty lk o , że p rzy s zła p raca b ęd zie wy mag ać częs ty ch
p o d ró ży i u miejętn o ś ci rad zen ia s o b ie z n ieo czek iwan y mi, czas ami n ieb ezp ieczn y mi
s y tu acjami. Ale Sy lv ia czu ła s ię s two rzo n a d o awan tu rn iczeg o ży cia, więc
o d p o wiad ała jej tak a p ers p ek ty wa.
A co s zczeg ó ln ie s p o d o b ało s ię Kfiro wi w Sy lv ii?
– By ła o b d arzo n a ró wn o wag ą s p rzeczn y ch cech , a to w p rzy p ad k u p raco wn ik a
wy wiad u jes t b ard zo is to tn e – mó wi Kfir i d o d aje: – Ag en tk a mu s i b y ć o d ważn a, lecz
n ie b ezwaru n k o wo , b ezreflek s y jn ie. Os o b a, k tó ra n ie o d czu wa lęk u , n ie ma in s ty n k tu
s amo zach o wawczeg o , wcześ n iej czy p ó źn iej źle s k o ń czy . Nie ch cę p rzez to
p o wied zieć, że M o s s ad p o trzeb u je tch ó rzy , ale z p ewn o ś cią lu d zi s k ło n n y ch d o
s amo k o n tro li.
Gd y wres zcie s ły n n a ag en tk a in spe d o wied ziała s ię, k im ma zo s tać, mu s iała s tawić
czo ła jes zcze jed n emu zad an iu . Czek ał n a n ią u d ział w n ajtru d n iejs zej
z d o ty ch czas o wy ch p ró b : wy s łan o ją z mis ją s fo to g rafo wan ia wo js k o wy ch in s talacji.
M iała s fo rs o wać o g ro d zen ie i d o trzeć d o in teres u jąceg o ją miejs ca. Oczy wiś cie n ie
d o d an o , że to ty lk o częś ć s zk o len ia.
Po d czas tej mis ji zo s tała zatrzy man a – wo js k o wi n ie mieli p o jęcia, k im jes t
Sy lv ia Rafael, więc zamk n ęli ją n a k ilk a d n i w ares zcie. W ty m czas ie p rzes zła p rzez
p iek ło b ru taln y ch p rzes łu ch ań .
Ale M o s s ad n au czy ł ją rad zić s o b ie w s k rajn y ch s y tu acjach , więc, p o p ierws ze,
n ie zd rad ziła s wy ch mo co d awcó w, a p o d ru g ie – n ie załamała s ię. Ten ep izo d
u twierd ził s zefó w M o s s ad u , że p o s tawili n a właś ciwą o s o b ę i wk ró tce Sy lv ia Rafael –
ju ż jak o Patricia Ro x b u rg h – ru s zy ła d o ak cji...
J ej wy wiad o wcza leg en d a, czy li n o wa to żs amo ś ć, zo s tała d o p raco wan a
w n ajd ro b n iejs zy ch s zczeg ó łach . J ak zau waża M o ti Kfir, jeżeli ag en t o d g ry wa ro lę
mies zk ań ca mias ta X, mu s i zn ać to mias to jak włas n ą k ies zeń . Sk lep y , k awiarn ie,
teatry , n azwy u lic, częs to ju ż n ieak tu aln e, b o u ży wan e w p o p rzed n iej ep o ce – to
ws zy s tk o mu s i zn ać n a p amięć. Tak że p o to , b y „zg u b ić o g o n ”, czy li ś led zącą g o
o s o b ę, alb o wręcz p rzeciwn ie – o d s zu k ać k o g o ś , za k im p o d ąża.
J eś li ag en t o d g ry wa ro lę n a p rzy k ład n iemieck ieg o malarza, to mu s i u d o wo d n ić,
że miał k ilk a wy s taw i p rzed s tawić k o g o ś , k to b y ł n a n ich i zn a p race arty s ty .
O p erfek cy jn ej zn ajo mo ś ci języ k a n iemieck ieg o n ie trzeb a ch y b a ws p o min ać.
Przy g o to wan ie leg en d y mu s i zatem mieć związek z o k reś lo n y mi p red y s p o zy cjami
k an d y d ata – zro b ien ie z n ieg o k o g o ś , k o g o o s o b o wo ś ci n ie czu je, n ie ma p rawa s ię
u d ać. Sy lv ia miała wielk i talen t d o fo to g rafii, więc z łatwo ś cią wcieliła s ię
w fo to rep o rterk ę.

Po wp ad ce w Lilleh ammer Sy lv ia ju ż n ig d y – co zro zu miałe – n ie wró ciła d o p racy

w In s ty tu cie. Po ś lu b iła An n eu s a Sch jo d ta, p rawn ik a, k tó ry b ro n ił ją p rzed
n o rwes k im s ąd em, i p rzez p ewien czas mies zk ała n ad fio rd ami. Po tem p rzen io s ła s ię
d o ro d zin n ej RPA, g d zie zmarła w 2 0 0 5 ro k u . M o ti Kfir tak że ju ż wiele lat temu
p rzes zed ł n a emery tu rę – d ziś ws p o min a s wo je d n i ch wały , p atrząc, jak p ły n ąca tu ż
p o d jeg o o k n em rzek a Yark o n n ieu ch ro n n ie zmierza d o mo rza.
 ROZDZIAŁ 14

Na widok tuńczyka wciąż robi mi się niedobrze

– Któ reg o d ziś mamy ? 4 lis to p ad a? Niewiary g o d n e... To ju ż s ied emn aś cie lat i ak u rat
s p o ty k amy s ię w tę ro czn icę – Dav id Go rin , d y rek to r g en eraln y w firmie Krav M ag a
Glo b al (zo b . ro zd ział Krav maga – walka w kontakcie bezpośrednim), s p o g ląd a n a d ato wn ik
s wo jeg o zeg ark a, jak b y n ie mó g ł u wierzy ć w s wo je o d k ry cie.
Niewy s o k i, czarn o wło s y mężczy zn a, u b ran y z wy s zu k an ą eleg an cją, s p o ty k a s ię
ze mn ą w h o telo wy m p o k o ju , w k tó ry m zatrzy mał s ię n a k ilk a n o cy . Przez całą n as zą
ro zmo wę p rzeg ląd a p o cztę in tern eto wą, o d p o wiad a n a jak ieś maile i es emes y . Wid ać,
że zo s tał wy rwan y ze s weg o n atu raln eg o ś ro d o wis k a, czy li z rzeczy wis to ś ci
b izn es o wej, i teraz p ró b u je zo rg an izo wać s o b ie n o rmaln ą p racę w „waru n k ach
p o lo wy ch ”. Pro wad zi k ilk a firm, zajmu je s ię ró żn y mi s ferami b izn es u , a KM G jes t
d la n ieg o czy mś w ro d zaju h o b b y .
– Do s k o n ale p amiętam ten d zień , ch o ciaż o ty m, że zo s tał zas trzelo n y p remier
Icch ak Rab in , d o wied ziałem s ię d o p iero p o jak imś czas ie. Wted y k ied y ten fan aty k
Yig al Amir p o jawił s ię ze s wo ją b erettą n a p lacu Kró ló w Izraela (d ziś n o s i o n n azwę
Icch ak a Rab in a) w Tel Awiwie, b y łem w jed n o s tce n a p o g ran iczu Strefy Gazy .
Do cierały d o n as s trzęp y in fo rmacji, mieliś my ś wiad o mo ś ć, że co ś s ię wy d arzy ło , że
p ad ły s trzały , ale s am ro zu mies z, w Izraelu ciąg le co ś s ię d zieje, i częs to s ą to rzeczy
d ramaty czn e.
Wies z, jak u ś wiad o miliś my s o b ie, że ch o d zi o ś mierć Rab in a? Pó źn y m wieczo rem
n ad Strefą Gazy n ag le ro zb ły s ło n ieb o . Do s ło wn ie! Ty s iące s ztu czn y ch o g n i,
arty lery js k a k an o n ad a, s erie z k arab in ó w mas zy n o wy ch . Ta feeria ś wiateł
p rzy p o min ała imp rezę o twarcia ig rzy s k o limp ijs k ich . Ale to n ie b y ła o limp iad a,
a feta n a cześ ć zamach o wca. Swo ją d ro g ą, to d o ś ć p arad o k s aln e, że zamach
p rzep ro wad zo n y p rzez ży d o ws k ieg o o rto d o k s a zo s tał p o witan y z rad o ś cią p rzez
is lamis tó w. Wid ać ten cały p ro ces p o k o jo wy , za k tó ry m s tał Rab in i J as er Arafat,
wielu s ię n ie p o d o b ał, i to p o o b u s tro n ach b ary k ad y .
A p o tem, jak ju ż s ię n acies zy li ś miercią p remiera, s k iero wali lu fy w n as zą s tro n ę.
Os trzeliwali n as b ez lito ś ci p rzez trzy d n i. Przez cały ten czas n ie zmru ży łem o k a,
s ied ziałem w s wo im jeep ie i jeźd ziłem wzd łu ż lin ii d ziałań wo jen n y ch . Nie czu łem
zmęczen ia, ale miałem ś wiad o mo ś ć, że wk ró tce o rg an izm u p o mn i s ię o s wo je.
I fak ty czn ie, g d y o s trzał u s tał, o d p ły n ąłem w n ieb y t. Po jak imś czas ie o two rzy łem
o czy i zo b aczy łem s wo jeg o o jca.
– Gd zie jes tem? – p y tam.
– W wo js k o wy m s zp italu – o d p arł.
– A ty co tu ro b is z?
– Patrzę n a cieb ie.
– Dłu g o ju ż tak p atrzy s z?
Uś miech n ął s ię s mu tn o .
– Dwad zieś cia s ied em g o d zin .
Nie mo g łem u wierzy ć, s p ałem g ru b o p o n ad d o b ę! Po my ś lałem, że to
wy s tarczająco d łu g o , że ju ż jes tem wy p o częty i mo g ę, b a, mu s zę wró cić d o s wo ich .
Do jed n o s tk i. Kied y o jciec wy s zed ł, zwró ciłem s ię z p ro ś b ą d o lek arza
p ro wad ząceg o , ab y mn ie wy p is ał. On s ię jed n ak n ie zg o d ził, mo ty wu jąc to mo im
wy czerp an iem. Kied y więc wy s zed ł z s ali, wy ciąg n ąłem s o b ie z ży ł wen flo n y i p o
cich u o p u ś ciłem s zp ital. Wk ró tce zameld o wałem s ię u s wo jeg o p u łk o wn ik a
w jed n o s tce. I wies z, jak zareag o wali mo i p rzeło żen i? Do s tałem k arę. A za co ? Za
d ezercję! Os tateczn ie s zp ital wo js k o wy to w jak imś s en s ie jed n o s tk a i s amo wo ln e
o p u s zczen ie jej to ... d ezercja. Nawet jeś li u ciek as z p o to , ab y s tawić s ię n a p o lu
b itwy . M ó j „g rzech ” wy cen io n o n a o k o ło d wieś cie d o laró w.
Do wó d ca, wy mierzając mi k arę, d o d ał:
– Ch ło p ie, p o d ziwiam cię. Ale co ro b ić? Reg u lamin to reg u lamin .

***

Dav id wielo k ro tn ie p rzech o d ził p rzez fro n to we p iek ło , a jed n ak n ajb ard ziej u tk wiły
mu w p amięci s y tu acje b ard ziej p as u jące d o wo jen n ej k o med ii n iż p atety czn eg o
„d ramatu mo raln eg o n iep o k o ju ”.
– In teres u ją cię jed y n ie h is to rie h ero iczn e? Nie? To d o b rze. Wid zis z, n a wo jn ie
s p o ro jes t też s y tu acji h u mo ry s ty czn y ch , tak ich jak ta.
 Zaczy n a s ię ś miać, p rzez d łu żs zą ch wilę n ie jes t w s tan ie ro zp o cząć o p o wieś ci.
– To b y ło p o d k o n iec lat d ziewięćd zies iąty ch n a p o łu d n iu Lib an u , w s trefie
b u fo ro wej. Zn aleźliś my s ię u s tó p wzg ó rza, n a k tó ry m s to ją ru in y zamk u fran cu s k ich
k rzy żo wcó w Beau fo rt, wzn ies io n eg o w XII wiek u . To w s u mie teraz k u p a g ru zu , ale
ro b i wrażen ie. Wo k ó ł łag o d n e g ó ry . Pięk n ie, fak t. Zamek zaws ze miał zn aczen ie
s trateg iczn e – i w ś red n io wieczu , i za o s mań s k ich Tu rk ó w, i w XX wiek u . W 1 9 7 6
ro k u s tacjo n o wali w n im Pales ty ń czy cy z OWP. Sześ ć lat p ó źn iej, w czas ie wo jn y
izraels k o -lib ań s k iej, o s tro o s trzeliwaliś my zało g ę zn ajd u jącą s ię w Beau fo rt, a n awet
zd o b y liś my ten zamek . W 2 0 0 0 ro k u Siły Ob ro n n e Izraela wy co fały s ię z twierd zy .
W czas ie, o k tó ry m o p o wiad am, b y ła o s tra zima, ws zęd zie b iało , ś n ieg d o k o lan .
Zimn o jak d iab li. M ieliś my n a s o b ie jed n o lite b iałe k o mb in ezo n y z k ap tu rami.
Sied zieliś my w k o n ten erach i n ag le mo jemu p rzy jacielo wi zach ciało s ię p ó jś ć za
p o trzeb ą. Do wó d ca p o zwo lił mu n a o d d alen ie s ię o d o b o zu o d wieś cie metró w
i załatwien ie s p rawy . Po jak imś czas ie wró cił. Gd y wy s zliś my n a d wó r, p rzy jaciel
zało ży ł n a g ło wę k ap tu r i wted y ... Do my ś l s ię, co s ię s tało , b o tro ch ę n iezręczn ie
o p o wiad ać mi to w d etalach . Otó ż g d y wy s zed ł s ię załatwić, zs u n ął k o mb in ezo n i...
n aro b ił s o b ie d o k ap tu ra. Nie zau waży ł teg o , b o jeg o ek s k remen ty s zy b k o p rzy k ry ł
ś n ieg .
Do d ziś , g d y s p o ty k amy s ię p o d czas ró żn y ch imp rez o k o liczn o ś cio wy ch , n a jeg o
wid o k zaty k amy s o b ie n o s y i o d s u wamy s ię jak n ajd alej, mó wiąc mu : „Ch ło p ie, o d
cieb ie ciąg le cap i”.
W ty m mo men cie Dav id d o s taje es emes a; czy ta g o , n iezad o wo lo n y k ręci g ło wą
i mru czy p o d n o s em:
– Tak to jes t, jak s ię p ro wad zi k ilk a b izn es ó w n araz. J es tem tu , a p o trzeb u ją mn ie
g d zie in d ziej. Przep ras zam, mu s zę o d p is ać.
Po tem s p rawd za co ś w in tern ecie, d zwo n i d o as y s ten tk i, zamawia co lę. Przez k ilk a
min u t zajmu je s ię s wo imi s p rawami. W ty m czas ie ja p rzeg ląd am materiały n a temat
twierd zy Beau fo rt. To ws p an iały temat n ie ty lk o d la h is to ry k a, ale tak że d la p is arza
czy twó rcy filmu . Zres ztą n a k an wie ws p o mn ian y ch p rzez Dav id a wy d arzeń z 2 0 0 0
ro k u (ch o d zi o o p u s zczen ie twierd zy p rzez izraels k ie wo js k o ) p o ws tał g ło ś n y film
Beaufort, u h o n o ro wan y p res tiżo wy mi n ag ro d ami. J eg o reży s er J o s ep h Ced ar o trzy mał
międ zy in n y mi Sreb rn eg o Nied źwied zia n a fes tiwalu w Berlin ie.
Po d o b n ie jak Ari Fo lman (ws p o mn ian y w ro zd ziale Walc w Sabrze) Ced ar s łu ży ł
w armii, i to w elitarn ej jed n o s tce s p ad o ch ro n o wej. Wo jn ę w Lib an ie zn a z włas n eg o
d o ś wiad czen ia, o czy wiś cie n ie z 1 9 8 2 ro k u , b o miał wó wczas cztern aś cie lat, ale
p rzecież k o n flik t ten trwał o wiele d łu żej. To tam w g ło wie mło d eg o czło wiek a
p o jawiły s ię liczn e wątp liwo ś ci, k tó re p rzed s tawił p ó źn iej w s wo im filmie. Beaufort
jes t b o wiem z jed n ej s tro n y h o łd em d la żo łn ierzy walczący ch wó wczas w Lib an ie,
z d ru g iej zaś – o s k arżen iem s p rawcó w teg o n iek o ń cząceg o s ię b ezs en s o wn eg o
k o s zmaru . Gło s y k ry ty k i, jak ie s p ad ły n a Ced ara, miały ws p ó ln y mian o wn ik
w p o s taci arg u men tu : d laczeg o więk s zo ś ć ak to ró w n ig d y n ie b y ła w wo js k u ? Co o n i
wied zą o wo jn ie?
Zas k o czo n y tak im o b ro tem s p rawy Ced ar iro n izo wał p u b liczn ie, że Izrael jes t
z p ewn o ś cią jed y n y m p ań s twem n a ś wiecie, w k tó ry m ak to rzy g rający w filmach
wo jen n y ch mu s zą mieć... fro n to we d o ś wiad czen ie. In n a s p rawa, że w tamtejs zy ch
k ręg ach twó rczy ch – o d literató w p o malarzy i reży s eró w – n ap rawd ę tru d n o zn aleźć
k o g o ś , k to w mło d o ś ci n ie n o s ił mu n d u ru .
Kry ty k a d o ty czy ła tak że p rzed s tawian ia armii z zły m ś wietle. J ed en z d o wó d có w
SOI w Lib an ie, g en erał Ep h raim „Effi” Eitam, p o wied ział n awet: „Og ląd ając film
Ced ara, mo żn a o d n ieś ć wrażen ie, że d ziałan ie n as zy ch wo js k w Lib an ie
p rzy p o min ało b ezmy ś ln e s trzelan ie d o k aczek . A to n iep rawd a” * .
J ed n ak film ma s wo je p rawa, twó rca p o win ien p rzed s tawiać włas n y p u n k t
wid zen ia i g en erał Eitam z p ewn o ś cią też to ro zu mie. A s k o ro ju ż jes teś my p rzy
leg en d arn y m d o wó d cy , warto p o ś więcić mu k ilk a s łó w. Os tateczn ie b rał o n u d ział
w n ajs ły n n iejs zej o p eracji k o man d o s ó w w h is to rii Izraela – w o d b iciu zak ład n ik ó w
z p o rwan eg o s amo lo tu n a lo tn is k u w En teb b e. Wp rawd zie wiele źró d eł p rzy p is u je
p rzep ro wad zen ie jej o p erato ro m z Say eret M atk al, jed n ak u czes tn iczy ła w n iej
ró wn ież elitarn a jed n o s tk a Say eret Go lan i, k tó rej d ziałan iami k iero wał właś n ie
Eitam.

Ta s ły n n a ak cja, p rzep ro wad zo n a 4 lip ca 1 9 7 6 ro k u w Ug an d zie p o d k ry p to n imem

„Pio ru n ”, b y ła wielo k ro tn ie o p is y wan a, więc p rzy p o mn ijmy jed y n ie n ajważn iejs ze
fak ty . 2 7 czerwca ws p o mn ian eg o ro k u terro ry ś ci z Lu d o weg o Fro n tu Wy zwo len ia
Pales ty n y , ws p ieran i p rzez n iemieck ich b o jó wk arzy (Wilfried Bö s e i Brig itte
Ku h lman n z tzw. Ko mó rk i Rewo lu cy jn ej), u p ro wad zili s amo lo t lin ii Air Fran ce
z d wu s tu czterd zies to ma o ś mio ma p as ażerami n a p o k ład zie (w ty m wielo ma
z Izraela). Airb u s 3 0 0 leciał z Aten d o Pary ża, jed n ak p o ry wacze zmu s ili p ilo ta d o
zmian y k u rs u – mas zy n a n ajp ierw wy ląd o wała w lib ijs k im Ben g azi, a n as tęp n ie, n ad
ran em 2 8 czerwca, w En teb b e w Ug an d zie. Tam d o p o ry waczy d o łączy li k o lejn i
s y mp aty cy p ales ty ń s k iej s p rawy , ty m razem z Ug an d y . Wład ze izraels k ie zn alazły
s ię w n iezwy k le tru d n ej s y tu acji – s am s ztu rm wy d awał s ię mis ją n ajwy żs zeg o
ry zy k a, a p rzecież n ależało g o p rzep ro wad zić w o b cy m, n iep rzy jazn y m k raju .
Nie b y ło jed n ak in n eg o wy jś cia – n o cą z 3 n a 4 czerwca n a lo tn is k u w En teb b e
p o jawili s ię k o man d o s i d o wo d zen i p rzez s zefa Say eret M atk al J o n ath an a Netan jah u
(b rata Ben jamin a). W p o b liże s amo lo tu d o tarli merced es em i d wo ma lan d ro v erami –
s amo ch o d y te wy b ran o celo wo : ch o d ziło o to , ab y terro ry ś ci wzięli je za wo zy
p rezy d en ta Id i Amin a.
Gd y u g an d y js cy warto wn icy termin alu zo rien to wali s ię w mis ty fik acji, p o d n ieś li
alarm. Ale b y ło ju ż za p ó źn o – d wu d zies tu d ziewięciu k o man d o s ó w ro zp o częło
s ztu rm. Po k ilk u min u tach s etk a zak ład n ik ó w o d zy s k ała wo ln o ś ć, a terro ry ś ci o raz
k ilk u d zies ięciu u g an d y js k ich żo łn ierzy p o n ieś li ś mierć. Nies tety , k u la s n ajp era
trafiła J o n ath an a Netan jah u , jed y n ą o fiarę p o s tro n ie izraels k ich an ty terro ry s tó w.
Zg in ęło też tro je zak ład n ik ó w. Ab y u n iemo żliwić tamtejs zy m s iło m s p ecjaln y m
p o ś cig , Izraelczy cy zn is zczy li jed en aś cie u g an d y js k ich my ś liwcó w M iG-1 7 .
W latach d ziewięćd zies iąty ch o d b y łem n a ten temat d łu g ą ro zmo wę z g en erałem
Sławo mirem Petelick im. Przy g o to wy wałem wó wczas arty k u ł d la „Po lity k i”
o jed n o s tk ach s p ecjaln y ch i ciek awiło mn ie, k tó rą z o p eracji an ty terro ry s ty czn y ch
u waża o n za wzo rco wą, n ajb ard ziej s p ek tak u larn ą i n ajlep iej p rzep ro wad zo n ą.
Leg en d arn y twó rca jed n o s tk i s p ecjaln eg o p rzezn aczen ia GROM n ie miał
n ajmn iejs zy ch wątp liwo ś ci: o czy wiś cie ak cja w En teb b e. Bąd ź co b ąd ź
p rzep ro wad ziła ją n ajlep s za jed n o s tk a teg o ty p u n a ś wiecie, czy li Say eret M atk al.
Wiele jes t d o s k o n ały ch jed n o s tek , ale z tą n ap rawd ę tru d n o k o g o k o lwiek
p o ró wn y wać.
Wró ćmy jed n ak d o g en erała Eitama – lata o s iemd zies iąte to p as mo jeg o
wo js k o wy ch s u k ces ó w, u k o ro n o wan e d o wo d zen iem elitarn ą b ry g ad ą Giv ati w czas ie
Pierws zej In tifad y , czy li w 1 9 8 7 ro k u . J ed n ak ju ż wk ró tce g en erał s tał s ię b o h aterem
wielk ieg o s k an d alu związan eg o z wy d arzen iem, d o jak ieg o d o s zło w Gazie 7 lu teg o
1 9 8 8 ro k u .
Otó ż d o med ió w p rzeciek ło n ag ran ie, n a k tó ry m s ły ch ać Eitama in s tru u jąceg o
s wo ich żo łn ierzy zn ęcający ch s ię n ad d wu d zies to jed n o letn im Pales ty ń czy k iem
Ajjad em Ak alem i jeg o b ratem Kh alid em. Gen erał ro zk azał – rzek o mo zg o d n ie z wo lą
min is tra o b ro n y Icch ak a Rab in a – ab y żo łn ierze p o łamali n ies zczęś n ik o m żeb ra. Nie
trzeb a b y ło teg o p o wtarzać d wa razy – żo łn ierze s k u li więźn ió w k ajd an k ami, a n a
g ło wy zało ży li im fo lio we to rb y , p o czy m s k ato wali o b u b raci. Ajjad n ie p rzeży ł
to rtu ry .
 Gd y s k an d al ws trząs n ął Izraelem, o d b y ł s ię p ro ces – czterej żo łn ierze, k tó rzy b ili
Pales ty ń czy k ó w, trafili za k raty , zaś Eitam d o s tał s u ro wą rep ry men d ę o d wład z
wo js k o wy ch . W 2 0 0 0 ro k u o p u ś cił s zereg i armii i zajął s ię d ziałaln o ś cią p o lity czn ą.
J ak o lid er Naro d o wej Partii Relig ijn ej (M afd al) jes zcze b ard ziej zrad y k alizo wał
s wo je p o g ląd y , g ło s ząc ws zem wo b ec k o n ieczn o ś ć k rwaweg o tłu mien ia
p ales ty ń s k ich ru ch ó w n iep o d leg ło ś cio wy ch .
Kilk ak ro tn ie p ró b o wałem s k o n tak to wać s ię z g en erałem Eitamem, b y n amó wić g o
n a wy wiad d o tej k s iążk i, ale n ie o d p o wied ział.

***

W k o ń cu Dav id Go rin wraca d o s wo ich ws p o mn ień .

– Dlaczeg o o d s zed łem d o rezerwy ? Niek tó rzy u ważają, że z b łah eg o p o wo d u .
Zres ztą o s ąd ź s am. Stacjo n o waliś my tu ż p rzy Strefie Gazy , n ied alek o g ran icy
z Eg ip tem. Do s taliś my in fo rmację, że w jed n y m z d o mó w n a to taln y m o d lu d ziu
zn ajd u ją s ię terro ry ś ci. Nie b y ło wy jś cia, n ależało ich zatrzy mać alb o zlik wid o wać.
Do b rze p rzy g o to waliś my s ię d o ak cji. Zab raliś my s p o ro b ro n i, k amizelk i
k u lo o d p o rn e, s p rzęt n o k to wizy jn y , p o malo waliś my twarze i d ło n ie. W n as zej s trefie
k limaty czn ej k o min iark i n ie s p rawd zają s ię. J eś li p o malu jes z twarz zg o d n ie
z zas ad ami, tak ab y s traciła s wo ją tró jwy miaro wo ś ć, p rzeciwn ik b ęd zie mu s iał n ieźle
k o mb in o wać, żeb y zg ad n ąć, z czy m ma d o czy n ien ia. No , ale wted y to ju ż k u la b ęd zie
leciała w jeg o s tro n ę.
Na ek ran ie k o mp u tera Dav id a p o jawia s ię map a o k o licy , o k tó rej o p o wiad a –
wid zian a o k iem s atelity s trefa Gazy to s zara p lama zwień czo n a g ran ato wy m p as em
M o rza Śró d ziemn eg o . Gd y b y zn ajd o wała s ię w in n y ch realiach g eo p o lity czn y ch ,
mo g łab y s tać s ię wak acy jn ą p erłą, tak ą jak tu n ezy js k i M o n as tir czy maro k ań s k a
Cas ab lan k a. Ale d o Gazy n iep ręd k o zawitają tu ry ś ci...
– O d ru g iej n ad ran em wes zliś my d o o b iek tu – k o n ty n u u je Dav id . – Nik o g o
jed n ak n ie b y ło w ś ro d k u . Zn aleźliś my tro ch ę b ro n i, w s u mie n ic s p ecjaln eg o , k ilk a
k ałas zn ik o wó w i jak ieś d u p erele. Gd y s ię wy co fy waliś my , mó j wzro k p ad ł n a jed n ą
ze ś cian . Zn ajd o wały s ię n a n iej trzy p lak aty . Po d s zed łem b liżej, o k azało s ię, że to
p o więk s zo n e trzy fo to g rafie: d o wó d cy wo js k izraels k ich n a p o łu d n iu k raju , mo jeg o
p u łk o wn ik a o raz... mo ja. Tak , wid ziałem n a ś cian ie mo ją twarz, i to z czas ó w s zk o ły
ś red n iej. Do d ziś n ie mam p o jęcia, s k ąd o n i wy trzas n ęli tę fo tk ę. Po czu łem s ię
d ziwn ie – z jed n ej s tro n y miło mn ie p o łech tało , że s ą k ręg i, w k tó ry ch jes tem
s ławn y , ale z d ru g iej s tro n y ta s ława n ie o zn aczała n ic d o b reg o . Od eb rałem to jak o
fo rmę lis tu g o ń czeg o : teg o faceta trzeb a „o d p alić”.
Po tej ak cji Dav id u zn ał, że zro b ił wy s tarczająco d u żo d la o b ro n n o ś ci k raju
i teraz mo że p o ś więcić s ię jak iejś in n ej d zied zin ie. Na p rzy k ład b izn es o wi.
– Po s zed łem d o d o wó d cy i o zn ajmiłem mu , że rezy g n u ję, o d ch o d zę d o rezerwy .
Po czątk o wo n ie ch ciał teg o p rzy jąć d o wiad o mo ś ci, n azwał mn ie n awet tch ó rzem, ale
n ie b y ł w s tan ie zmien ić mo jej d ecy zji, więc s ię z n ią w k o ń cu p o g o d ził.

***

A p o tem Dav id wy jech ał n a p o n ad ro k d o Amery k i Po łu d n io wej. Ko n k retn ie d o

Ko lu mb ii, d o Cartag en y . Tro ch ę żeb y o d p o cząć p o wo jn ie, a tro ch ę żeb y p o s zu k ać
b izn es o wy ch k o n tak tó w.
– To b y ł czas o ży wio n y ch relacji międ zy Izraelem a Ko lu mb ią: k u p o wali o d n as
d u żo b ro n i. Ich p o licja, walcząca z k artelami n ark o ty k o wy mi, p o trzeb o wała d o b reg o ,
n o wo czes n eg o s p rzętu . Sły s załeś o k arab in k ach s ztu rmo wy ch g alil? M ięd zy in n y mi
tę b ro ń k u p o wali Ko lu mb ijczy cy – mó wi.
Pewn eg o d n ia d o s tał wiad o mo ś ć – d wó ch Izraelczy k ó w zo s tało zatrzy man y ch za
p o s iad an ie n ark o ty k ó w. To b ez zn aczen ia, czy k u p ili s o b ie p ro ch y , żeb y ćp ać, czy n a
h an d el. Nies tety , Ko lu mb ia k u s i, a tamtejs ze więzien ia to p rawd ziwy k o s zmar. Nie
k ażd y wy ch o d zi z n ich ży wy .
– Po p ro s zo n o mn ie, ab y m d o tarł d o zatrzy man y ch i p o d jął s ię med iacji n a rzecz
ich u wo ln ien ia. Do ś ć s zy b k o u d ało mi s ię u s talić, k to i g d zie ich zap u s zk o wał.
Przy jech ałem i s tan ąłem p rzed o b liczem d wó ch wo js k o wy ch . J ed en z n ich miał
właś n ie ten n as z k arab in ek . Po in fo rmo wali mn ie, że mo i ro d acy zap ro p o n o wali im
s to d o laró w wy k u p n eg o . Oczy wiś cie n ie b y ło mo wy , ab y ta p ro p o zy cja p rzes zła.
Wizja, że trafią za k raty n a d łu żs zy czas , s tawała s ię co raz b ard ziej realn a. Wted y ,
tro ch ę z d es p eracji, wp ad ł mi d o g ło wy s zalo n y p lan . Ws k azałem n a k arab in ek
i p y tam: „Do b rzy jes teś cie w o b s łu d ze tej b ro n i?”. Wzru s zy li ramio n ami i p ry ch n ęli,
d ając mi d o zro zu mien ia, że g alil n ie s tan o wi d la n ich żad n eg o p ro b lemu . Sk ład ają
g o i ro zk ład ają w mg n ien iu o k a.
W g ło wie Dav id a zro d ziła s ię wó wczas n ad zieja, że p o jęcie „mg n ien ie o k a” co
in n eg o zn aczy w Ko lu mb ii, a co in n eg o w Izraelu .
 – A g d y b y m b y ł o d was s zy b s zy ? – zap y tał.
Nie zro zu mieli, więc im wy tłu maczy ł :
– Zró b my zak ład . J eś li s zy b ciej o d was zło żę i ro zło żę g alila, p u s zczacie wo ln o
ty ch d wó ch frajeró w. Oczy wiś cie zap łacą wam p o te o b iecan e s to d o laró w. J eś li
n ato mias t p rzeg ram, id ą s ied zieć. Pas u je?
Po p atrzy li p o s o b ie, w k o ń cu k iwn ęli g ło wami.
– Śmiałem s ię w d u ch u , b o żąd za h azard u p rzy s ło n iła im realis ty czn e my ś len ie –
o p o wiad a d alej Dav id . – Przecież Izraelczy k mu s i b y ć s zy b s zy . Szczeg ó ln ie b y ły
żo łn ierz. Fak ty czn ie, wy g rałem z n imi b ez p ro b lemu , d zięk i czemu mo i ro d acy
wy s zli n a wo ln o ś ć.
Tru d n o p o wied zieć, czy ró wn ież d zis iaj Dav id wy g rałb y ten zak ład – k arab in k i
g alil tak s ię s p o d o b ały Ko lu mb ijczy k o m, że s ami zaczęli je p ro d u k o wać. Dzis iaj
Galil ACE to jed n a z p o d s tawo wy ch b ro n i zn ajd u jący ch s ię n a wy p o s ażen iu
k o lu mb ijs k ieg o wo js k a.
Na s zczęś cie tak a mis ja ju ż s ię n ie p o wtó rzy ła...

***

– A teraz s p y tas z, jak im cu d em d o wied ziałem s ię o całej s p rawie i d laczeg o to ja

zo s tałem p o p ro s zo n y o mis ję u wo ln ien ia ro d ak ó w. Szczeg ó ły n ie mają tak n ap rawd ę
zn aczen ia. Dla n as n ajważn iejs za jes t zas ad a, że jeś li jak ik o lwiek o b y watel n as zeg o
k raju , g d ziek o lwiek b y to b y ło , jes t w n ieb ezp ieczeń s twie lu b ma p o ważn e k ło p o ty ,
my ws zy s cy mu s imy s tan ąć n a g ło wie, żeb y g o z ty ch k ło p o tó w wy ciąg n ąć. To
właś n ie d zięk i tej zas ad zie is tn ieje Izrael, a s o lid arn o ś ci i o d p o wied zialn o ś ci za
d ru g ą o s o b ę u czy my s ię o d d zieck a, wp aja s ię ją mło d y m lu d zio m, jes zcze zan im
zaczn ą ed u k ację. I u wierz mi, to s ię s p rawd za tak że (a mo że p rzed e ws zy s tk im) n a
p o lu walk i. – Z u s t Dav id a zn ik a u ś miech , k tó ry p o jawił s ię, g d y ws p o min ał s wo ją
k o lu mb ijs k ą p rzy g o d ę. Teraz mó wi p o wo li, p o ważn ie, zu p ełn ie jak b y ch ciał mi
p rzek azać ważn y d la n as o b u k o mu n ik at. – Czy m s ię ró żn i żo łn ierz izraels k i o d
żo łn ierza z in n eg o k raju ? Wiem, zab rzmi to n ies k ro mn ie, ale jes t zg o d n e z p rawd ą:
my ś len iem i p o czu ciem o d p o wied zialn o ś ci. Czy to b ie wo js k o k o jarzy s ię
z my ś len iem? By ć mo że n a s zczeb lach d o wó d czy ch , ale im n iżej, ty m p o trzeb a
s amo d zieln ej reflek s ji s ię zmn iejs za. Bo wed łu g wielu k o n cep cji żo łn ierz n ie jes t o d
my ś len ia, a o d wy k o n y wan ia ro zk azu . Tru d n o o więk s zą b zd u rę! Szczeg ó ln ie jeś li
ży jes z w waru n k ach p erman en tn ej wo jn y i n ig d y n ie wies z, co cię czek a w n ajb liżs zej
p rzy s zło ś ci.
To , o czy m mó wi Dav id , p o twierd zają izraels cy wo js k o wi. Ich zd an iem s zk o len ie
mło d y ch żo łn ierzy w ich o jczy źn ie p rzeb ieg a n ieco in aczej n iż w więk s zo ś ci k rajó w
ś wiata. Żo łn ierz, n awet k ied y s to i n a b aczn o ś ć, mu s i b y ć w p ełn ej g o to wo ś ci d o
my ś len ia. In telek tu aln eg o „s p o czn ij” reg u lamin n ie p rzewid u je.
Żo łn ierze u czen i s ą u miejętn o ś ci s amo d zieln eg o p o d ejmo wan ia d ecy zji,
s amo d zieln eg o d ziałan ia o raz... imp ro wizo wan ia. Ten , k to u waża, że w czas ie wo jn y
n ie ma miejs ca n a imp ro wizację, jes t w b łęd zie. Ws zelk ie s trateg ie i p lan y s ztab o we
d o b re s ą n a s amy m p o czątk u , n a p ierws ze p ó ł g o d zin y d ziałań . Po tem wy s tarczy , że
zatn ie s ię jak iś try b ik w mach in ie – a n iemal zaws ze s ię zacin a – i cała k o n s tru k cja
p rzes taje fu n k cjo n o wać. I co wted y ? Nie mas z wy jś cia – mu s is z zacząć
imp ro wizo wać. Alb o s ię p o d d ać. J eś li u mies z o d n aleźć s ię w ch ao s ie, jes teś g ó rą. Tak
twierd zą izraels cy d o wó d cy .
Dav id wy ry wa k artk ę z zes zy tu i zaczy n a ry s o wać n a n iej map k ę.
– Zo b acz, to jes t wzg ó rze, n a k tó ry m s tacjo n u ją d wa o d d ziały n iep rzy jaciela –
tłu maczy . – Są o d d alo n e o d s ieb ie o k ilk as et metró w i o s trzeliwu ją d o lin ę, g d zie my
s ię zn ajd u jemy . M u s imy jak o ś wy elimin o wać zag ro żen ie, ch o ć to p rzeciwn ik ma
p rzewag ę. Co w tak iej s y tu acji ro b i d o wó d ztwo więk s zo ś ci armii? Nak azu je
jed n o czes n y s ztu rm n a o b ie p o zy cje wro g a. Żo łn ierze izraels cy p o d czas s zk o len ia
d o s tają tak ie „reb u s y ” i mu s zą zap ro p o n o wać s wo je ro związan ie. I zap ewn iam cię, że
wielu u zn a, iż b ard ziej s en s o wn y b ęd zie s ztu rm o d d ziału s p ecjaln eg o n a jed n o ze
s tan o wis k wro g a, zd o b y cie g o i p rzy g o to wan ie s ię d o ro zp rawy z d ru g im. Po d czas
atak u n a o b a s tan o wis k a mo g lib y ś my p rzecież p o n ieś ć o wiele więk s ze s traty .
„Bawiąc s ię” w tak ie g ry wo jen n e n a p ap ierze, mło d zi żo łn ierze u czą s ię
k reaty wn o ś ci, k tó ra mo że im s ię p rzy d ać w s y tu acji rzeczy wis teg o k o n flik tu
zb ro jn eg o .
Za ch wilę k artk a, w p o s taci k u lk i, ląd u je w k o s zu n a ś mieci. Dav id ry s u je k o lejn e
s y mu lacje, zu p ełn ie jak b y ś my o d b y wali n arad ę s ztab o wą p rzed jak ąś o p eracją
militarn ą. W s u mie u d aje n am s ię p rzean alizo wać p ięć ró żn y ch s y tu acji fro n to wy ch .
– J es t jes zcze jed n a zas ad a, k tó rej s taramy s ię trzy mać: n a p o lu b itwy ws zy s cy
jes teś my ró wn i – p o d k reś la Dav id . – Oczy wiś cie jes t d o wó d ca, ale n ie p atrzy my n a
s wo je s to p n ie. J a zres ztą za k ażd y m razem p rzed wy ru s zen iem n a d ziałan ia zb ro jn e
k azałem s wo im żo łn ierzo m zd ejmo wać p ag o n y i o d zn aczen ia, żeb y n ie b y ło
h ierarch ii. Bo wy s tarczy ch wila i ju ż n ie ma d o wó d cy , wted y k to ś b ęd zie mu s iał g o
zas tąp ić. J es teś my jed n o ś cią, to b ard zo mo b ilizu jąco wp ły wa n a żo łn ierzy . Przez lata
s łu żb y jak o d o wó d ca o d d ziałó w p atro lo wy ch zaws ze s p ałem z żo łn ierzami w jed n y m
n amio cie, jad łem razem z n imi, n ie miałem s wo ich o s o b n y ch „g ab in etó w”. M ó wiąc
k ró tk o : jed n a mis k a, jed en k ib el. Tak zach o wu je s ię więk s zo ś ć d o wó d có w. I wies z,
jak i jes t teg o efek t? Tak i, że żo łn ierze s ą g o to wi u mierać n ie ty lk o za o jczy zn ę, ale
tak że za s wo jeg o d o wó d cę.

***

W n iek tó ry ch k rajach p o d ziały w wo js k u n ie p rzeb ieg ają wed łu g s to p n i, lecz wed łu g

ch arak teru s łu żb y . Bez wątp ien ia wielu p o ls k ich wo js k o wy ch z zazd ro ś cią s p o g ląd a
n a o ficeró w mający ch n a ręk awach mu n d u ró w p lak ietk i GROM -u czy Fo rmo zy .
Ko man d o s i z o d d ziałó w s p ecjaln eg o p rzezn aczen ia częs to u ważają s ię za wy b rań có w
b o g ó w i n a ch ło p ak ó w ze zwy k łej p iech o ty p atrzą z p ewn y m lek ceważen iem. Tak
b y ło zaws ze – n ie k ażd y wo jo wn ik w s taro ży tn y m Rzy mie mó g ł cies zy ć s ię tak im
p res tiżem jak p reto rian in , a w b liżs zy ch n am czas ach – n ie k ażd y żo łn ierz zad awał
s zy k u , walcząc p o d s ztan d arem lek k iej k awalerii.
– U n as teg o n ie ma – zap ewn ia Dav id . – Nawet n ajlep s i o p erato rzy Say eret
M atk al, Sh ay etet czy Sh ald ag n ie zad zierają n o s a. Ży jemy w tak im miejs cu n a ziemi,
g d zie k ażd y , k to n o s i mu n d u r, mo że s tan ąć p rzed k o n ieczn o ś cią wcielen ia s ię
w k o man d o s a. Zres ztą laik o m wy ch o wan y m n a h o lly wo o d zk im k in ie wy d aje s ię, że
ro b o ta k o man d o s a to ty lk o s p len d o r. Ows zem, ich s ztu rm ro b i wrażen ie. Ale trzeb a
p amiętać, że tak ie o p eracje n awet w Izraelu zd arzają s ię relaty wn ie rzad k o ,
a co d zien n o ś ć n ie jes t tak s p ek tak u larn a. Ży cie o p erato ra jed n o s tek s p ecjaln y ch to
ciąg łe „d o p ies zczan ie” b ro n i, p ed an ty czn e d b an ie o jej n ies k aziteln ą czy s to ś ć,
p rzerzu can ie z miejs ca n a miejs ce s p rzętu . Fak ty czn ie, z reg u ły mas z lep s zą b ro ń n iż
in n i żo łn ierze, ale co z teg o ? Bro ń to b ro ń . W s u mie ży cie k o man d o s a p o za ak cjami
jes t... n u d n e.
Dav id wy ciąg a z ak tó wk i jak ąś g azetę s p rzed k ilk u d n i – n a p ierws zej s tro n ie
wid n ieje zd jęcie p rzed s tawiające żo łn ierzy z k arab in ami mas zy n o wy mi. Fro n t jak
fro n t, n ie mam p o jęcia, w jak iej s y tu acji zo s tało zro b io n e to zd jęcie.
– Nie o d ró żn is z elity o d zwy k ły ch p o b o ro wy ch . Ws zy s cy u n as wy g ląd ają
p o d o b n ie – ś mieje s ię i wraca p amięcią d o lat d ziewięćd zies iąty ch . – W czas ach ,
k ied y ja s łu ży łem, wy p o s ażen ie o d d ziałó w s p ecjaln y ch mo żn a b y ło wo zić tirami.
Ch o ćb y ś ro d k i łączn o ś ci, o telefo n ach k o mó rk o wy ch wted y n awet n ie marzy liś my .
M iałem żo łn ierza o d d eleg o wan eg o wy łączn ie d o n o s zen ia za mn ą s p rzętu
telek o mu n ik acy jn eg o . Dziś k o man d o s i, zres ztą n ie ty lk o o n i, mają p rzy k lejo n e p rzy
u s tach mik ro p o rty (tak jak M ad o n n a p o d czas k o n certu ). Dzięk i n im mo g ą s ię
p o ro zu miewać ze s tan o wis k iem k iero wan ia. Nie ws p o mn ę ju ż o n awig acji GPS, k tó ra
p o mag a o k reś lić p o ło żen ie wro g a. Tak że b ro ń o b ecn ie jes t zn aczn ie lżejs za n iż
k ied y ś . Na marg in es ie: my zaws ze d y s p o n o waliś my lżejs zy m u zb ro jen iem n iż n as i
p rzeciwn icy , co n am d awało p rzewag ę w trak cie d ziałań zb ro jn y ch . Wy liczy liś my
k ied y ś , że p o d czas g d y wy p o s ażen ie s y ry js k ieg o żo łn ierza wy n o s i o k o ło
czterd zies tu p ięciu k ilo g ramó w, Izraelczy k a jes t lżejs ze o d wad zieś cia p ro cen t.
Dzięk i temu p rzemies zczamy s ię s zy b ciej i d alej. W czas ie g d y my ro b imy p ięć
k ilo metró w, o n i n ie p rzejd ą n awet trzech . A jak ju ż d o trzemy n a miejs ce, o twieramy
o g ień ze zn aczn ie b ard ziej zaawan s o wan y ch tech n o lo g iczn ie k arab in ó w. In n a
s p rawa, że s ama b ro ń n ie zmien i wy n ik u b itwy . Zaws ze n ajważn iejs ze b ęd ą n o g i
i g ło wa.
To p rawd a, ch o ć Arab o wie n ie raz u d o wo d n ili, że tak że mają d o b ry ch żo łn ierzy ,
g o to wy ch n a n ajwięk s ze p o ś więcen ie. Nawet jeś li ich s p rzęt p o zo s taje n ieco w ty le
za izraels k im. Na razie jed n ak n ie d o ch o d zi d o k o n fro n tacji – Izrael ma p ro b lem
z terro ry s tami, ale n ie s ą to reg u larn e armie.
– A wies z, co jes t n ajs łab s zy m p u n k tem wy p o s ażen ia izraels k ieg o żo łn ierza
wy ru s zająceg o n a fro n t? – p y ta mó j ro zmó wca.
Wzru s zam ramio n ami, b o n ie mam p o jęcia. Strzelam więc w ciemn o :
– Ob u wie?
– Nie, żarcie – p ad a o d p o wied ź. – Dalek o n am p o d ty m wzg lęd em d o Zach o d u .
Po d czas g d y Amery k an in zaws ze ma d o d y s p o zy cji ciep ły an try k o t, my ciąg le
mu s imy ws u wać teg o n ies zczęs n eg o tu ń czy k a z p u s zk i. Nib y to zd ro we, ale czas em
rzy g ać s ię ch ce.

***

– U n as wo jn a n ig d y s ię n ie s k o ń czy . Nie mam wątp liwo ś ci, że wcześ n iej czy p ó źn iej
wy b u ch n ie d u ży k o n flik t. Du ży , b o d ro b n e in cy d en ty , tak ie jak o s trzelan ie Izraela
z mo źd zierzy p rzez Pales ty ń czy k ó w ze Strefy Gazy , to co d zien n o ś ć, d o k tó rej ju ż
d awn o s ię p rzy zwy czailiś my – mó wi Dav id i wy ś wietla n a ek ran ie lap to p a map ę
Blis k ieg o Ws ch o d u . Co ch wila n ajeżd ża k u rs o rem n a jak iś reg io n i p o więk s za g o . –
Py tan ie, z k im b ęd zie ten k o n flik t. A jes t w czy m wy b ierać. Eg ip t n a razie d a s o b ie
s p o k ó j, b o jeg o armia s traciła d u żo p u n k tó w, walcząc p rzeciwk o włas n emu
s p o łeczeń s twu w czas ie wo jn y d o mo wej. Po za ty m tak n ap rawd ę Eg ip t i Izrael mają
s p o ro związk ó w b izn es o wy ch o raz... ws p ó ln ą s ieć wo d n ą n awad n iającą teren y
ro ln icze. Wy s tarczy , że jed n a ze s tro n o d etn ie d o p ły w wo d y i ws zy s cy b ęd ziemy
mieli p ro b lem.
– A mo że atak p rzy jd zie z p ó łn o cy ? – p y tam.
Dav id k ręci g ło wą.
– Lib an ? Na razie Hezb o llah n ie ma in teres u w zaatak o wan iu n as zeg o k raju , ale to
s ię zmien ia jak w k alejd o s k o p ie. By ć mo że jak b ęd zies z o d d awał d o d ru k u s wo ją
k s iążk ę, to ten in teres ju ż zo s tan ie zd efin io wan y . On i też czek ają n a k o n iec wo jn y
d o mo wej w Sy rii, b o wted y s ię o k aże, czy n o wa (alb o wciąż s tara) wład za jes t g o to wa
d o ws p ó ln ej walk i z n ami. Gen eraln ie n ie o b awiamy s ię też Sy rii, lecz to n ie zn aczy ,
że n ic s ię n ie wy d arzy . Fak t, n a razie wład ze w Damas zk u s ą zajęte wo jn ą z o p o zy cją,
ale o n as n ie zap o min ają. Pó k i Wzg ó rza Go lan zn ajd u ją s ię p o d n as zą k o n tro lą,
a Sy ria u waża je za s wo ją włas n o ś ć, d ziałan ia zb ro jn e b ęd ą wis iały w p o wietrzu . In n a
s p rawa, że ten k raj ma teraz zu p ełn ie in n e p ro b lemy , teraz jeg o wro g iem,
a p rzy n ajmn iej wro g iem rząd u w Damas zk u , s ą is lamiś ci, k tó rzy ch cą wy k o rzy s tać
k rwawy k o n flik t i p rzejąć wład zę. Sy ry js k i Fro n t Is lams k i o twarcie d ąży d o o b alen ia
p rezy d en ta al-As ad a i u two rzen ia tam k alifatu .

Ko n flik t z is lamis tami n ie wp ły n ął jed n ak n a zmian ę s to s u n k u wład z s y ry js k ich d o

Izraela. Po d czas mo jeg o p ierws zeg o p o b y tu w ty m k raju , czy li w lis to p ad zie 2 0 1 2
ro k u , n a Galileę s p ad ły s y ry js k ie p o cis k i. W n as tęp n y m ro k u p o d o b n e in cy d en ty
n as iliły s ię. Nawet p is ząc te s ło wa, miałem p rzed o czami g azetę z in fo rmacją
o p o cis k ach wy s trzelo n y ch z tery to riu m Sy rii n a Wzg ó rza Go lan . Gazeta d o n o s iła, że
ty m razem s p ad ły n a g ó rę Hermo n , miejs ce n iezwy k le atrak cy jn e d la tu ry s tó w.
Wład ze ty mczas o wo zak azały s p aceró w p o g ó rs k ich s zlak ach . Ko men tu jąc to
wy d arzen ie, d zien n ik „J eru s alem Po s t” p rzy p o mn iał, że w ty g o d n iu p o p rzed zający m
ten in cy d en t p o cis k i wy s trzelo n e z Sy rii s p ad ały d wu k ro tn ie n a tery to riu m Izraela.
J ed n ak ek s p erci b y li s k ło n n i u ważać o wo zd arzen ie za p rzy p ad k o we, b ęd ące
„o d p ry s k iem” wo jn y d o mo wej w Sy rii. Zres ztą n ik t w ty ch atak ach n ie u cierp iał.
Wy g ląd a n a to , że p rawd ziwe zag ro żen ie czai s ię n ieco d alej – w k raju , k tó ry n ie
g ran iczy z Izraelem.
 – Nas ze relacje z Iran em s ą co raz b ard ziej n ap ięte – zau waża Dav id . – Dla
Teh eran u is tn ien ie Izraela to jed en z n ajwięk s zy ch p ro b lemó w. Cały czas g ro żą n am
u n ices twien iem, n awet jeś li n ie s ą w s tan ie zb y tn io n am zas zk o d zić. A p rzecież d o
k o ń ca lat s ied emd zies iąty ch , czy li d o is lams k iej rewo lu cji ajato llah a Ch o mein ieg o ,
Teh eran b y ł n as zy m s o ju s zn ik iem! – mó wi Dav id i d o d aje mo cn y m g ło s em: –
Kto k o lwiek p lan u je n a n as atak , mu s i p amiętać: IDF, czy li izraels k ie s iły zb ro jn e, s ą
o b ecn ie wy jątk o wo mo cn e i p rzy g o to wan e jak n a ig rzy s k a o limp ijs k ie. Kto
p rzek ro czy n as zą g ran icę, s am s ię o ty m p rzek o n a.

* M erav Yu d ilo v itch , Shooting ducks, www.y n etn ews .co m.

 ROZDZIAŁ 15

Niewidoczny stróż na lotnisku

Po d ró żo wan ie p o Izraelu w czas ie Pierws zej In tifad y n ie b y ło rzeczą b ezp ieczn ą.

Śmierć mo g ła d o p aś ć tu ry s tę w n ajb ard ziej n ieo czek iwan ej ch wili. Ch o ćb y n a
lo tn is k u , p rzed o d lo tem, n a k ilk a min u t p rzed o d p rawą. Zd arzało s ię, że Bo g u d u ch a
win n y p rzy b y s z z Amery k i czy Eu ro p y n ag le o s u wał s ię n a ziemię, a mo men t p ó źn iej
wy p ły wała s p o d n ieg o s tru g a k rwi. Świad ek tak ieg o wy d arzen ia d o p iero p o ch wili
o rien to wał s ię, że o d o fiary o d d ala s ię s zy b k im k ro k iem mężczy zn a ch o wający za
p azu ch ą jak iś p rzed mio t. W 1 9 9 4 ro k u p ales ty ń s cy b o jó wk arze d o k o n ali ty s iąca
s ześ ciu s et atak ó w n a tu ry s tó w – wiele z n ich ze s k u tk iem ś mierteln y m. J ed n ak
w latach d ziewięćd zies iąty ch lo tn is k a n ależały d o d o ś ć b ezp ieczn y ch miejs c, a to
d zięk i mało zn an ej, ale zn ak o micie wy s zk o lo n ej jed n o s tce s p ecjaln ej ag en tó w
p rzy k ry wk o wy ch , d ziałający ch p rzy Av iatio n Secu rity Op eratio n Cen ter (Cen tru m
Op eracy jn e Bezp ieczeń s twa Lo tó w) – s ek cji Dep artamen tu Bezp ieczeń s twa
M in is ters twa Tran s p o rtu . Szefem wy s zk o len ia tej fo rmacji b y ł p rzez p o n ad s ześ ć lat
Ey al Yan ilo v – czło wiek , k tó remu izraels k ie s łu żb y zawd zięczają s zczeg ó ln ie d u żo .

***

– Nas za jed n o s tk a p o ws tała tu ż p o p ierws zej wo jn ie w Lib an ie, czy li w 1 9 8 2 ro k u .

Sp o d ziewaliś my s ię ro zmaity ch ak cji o d weto wy ch ze s tro n y Hezb o llah u i s taraliś my
s ię im jak o ś p rzeciwd ziałać – o p o wiad a Ey al Yan ilo v .
Ty m razem s p o tk aliś my s ię w Po ls ce, g d zie p ro wad ził d wa s zk o len ia – jed n o d la
k o man d o s ó w elitarn ej jed n o s tk i wo js k o wej, a d ru g ie d la p o n ad s etk i ad ep tó w k rav
mag i.
Do ch o d ziła p ó łn o c – Izraelczy k b y ł s k rajn ie zmęczo n y p o tru d ach d wó ch d n i
s p ęd zo n y ch w Po ls ce. Nas tęp n eg o d n ia o d laty wał d o s wo jeg o k raju , a zaraz p o tem –
n a d ru g ą p ó łk u lę, g d zie miał s zk o lić fu n k cjo n ariu s zy p o licji. W p o d ró ży p o ś wiecie
s p ęd za zwy k le p o n ad d wieś cie d n i w ro k u . J ak s am p rzy zn aje, jeg o zad an ie p o leg a n a
ty m, ab y p rzy lecieć n a miejs ce, wy s zk o lić k u rs an tó w i lecieć d alej. Najczęś ciej d o
in n ej s trefy czas o wej.
M ało k to wy trzy małb y tak i try b ży cia. Yan ilo v o wi, o p ró cz k o n d y cji fizy czn ej
i d o b rze n as tro jo n eg o u my s łu (zwan eg o p o to czn ie p o zy ty wn y m my ś len iem),
p o mag a w ty m tak że weg etariań s k a d ieta. Dlateg o d o n o cn ej ro zmo wy o ASOC
zamó wiliś my d an ia z p o b lis k iej h in d u s k iej res tau racji. Po za Izraelem Yan ilo v jad a
b o wiem g łó wn ie p o trawy zn ad Gan g es u .
– J ed n o s tk a p rzy k ry wk o wa ASOC to fo rmacja cy wiln a, ch o ć jej ag en ci rek ru tu ją
s ię g łó wn ie z wo js k a, n ajczęś ciej z p iech o ty . Częs to trafiają d o n iej ci, k tó rzy mieli
za s o b ą s łu żb ę ch o ćb y w b ry g ad zie Go lan i czy Giv ati, a tak że w wo js k ach
d es an to wy ch . Najch ętn iej wid zieliś my w n iej s ierżan tó w i o ficeró w d o s to p n ia
p o ru czn ik a. Ch o d ziło o to , ab y b y li d o ś wiad czen i, ale jes zcze mło d zi, tak d o
d wu d zies teg o p iąteg o , mo że d wu d zies teg o ó s meg o ro k u ży cia – mó wi Ey al.
On s am d o ASOC trafił w 1 9 8 5 ro k u , n iecałe d wa lata p rzed wy b u ch em
p ales ty ń s k iej In tifad y . Wk ró tce o k aże s ię, że jeg o lu d zie mają więcej ro b o ty , n iż
s p o d ziewali s ię twó rcy jed n o s tk i.
– Czło n k o wie ASOC to b y li tward zi żo łn ierze, zap rawien i w b o jach n a lib ań s k im
fro n cie. Niek tó rzy z n ich wid zieli n a włas n e o czy to , co wy d arzy ło s ię w Sab rze
i Szatili. Tward zi, ale n ie g o to wi d o s p ecy ficzn eg o d ziałan ia p o d p rzy k ry ciem, g d zie
liczy s ię n ie ty lk o u miejętn o ś ć wto p ien ia s ię w jak ąś g ru p ę, ale tak że
b ły s k awiczn eg o reag o wan ia w s y tu acji zag ro żen ia ży cia. Zap ewn iam, że
o b ezwład n ien ie terro ry s ty n a d wo rcu k o lejo wy m czy n a lo tn is k u to co ś zu p ełn ie
in n eg o n iż wy mian a o g n ia z o k o p ó w.

Izraelczy cy mają liczn e d o ś wiad czen ia z atak ami terro ry s ty czn y mi n a lo tn is k ach –
3 0 maja 1 9 7 2 ro k u n as tąp ił n ajb ard ziej k rwawy z n ich . M as ak ra miała miejs ce n a
lo tn is k u Lo d (o b ecn ie Ben Gu rio n a) w Tel Awiwie, a p rzep ro wad ziła ją trzy o s o b o wa
b o jó wk a tak zwan ej J ap o ń s k iej Czerwo n ej Armii w s k ład zie: Ko zo Ok amo to ,
Yas u y k i Yas u d a o raz Ts u y o s h i Ok u d aira. J ap o ń czy cy p rzy lecieli d o Tel Awiwu
s amo lo tem z Rzy mu . Sk ro mn ie u b ran i, trzy mający w ręk ach fu terały n a s k rzy p ce
i walizk i, n ie wzb u d zili n iczy jeg o zain teres o wan ia. Nie tak s o b ie wy o b rażały
terro ry s tó w s łu żb y n a lo tn is k u . Ty mczas em ó w zab ó jczy tercet miał p rzep ro wad zić
ws p ó ln ą o p erację lewico wej J AC i Lu d o weg o Fro n tu Wy zwo len ia Pales ty n y .
Gd y p as ażero wie cierp liwie czek ali n a s wo je b ag aże, J ap o ń czy cy wy ciąg n ęli
z walizek p is to lety mas zy n o we i zaczęli s trzelać d o tłu mu . Po ch wili liczb a o fiar
ś mierteln y ch wy n o s iła d wad zieś cia s ześ ć o s ó b (w więk s zo ś ci b y li to ch rześ cijań s cy
p ielg rzy mi z Pu erto Rico , a tak że m.in . s ły n n y izraels k i n au k o wiec Aaro n Katzir, b rat
p ó źn iejs zeg o p rezy d en ta k raju Efraima Katzira), a ran n y ch – p o n ad s ied emd zies iąt.
W wy mian ie o g n ia ze s łu żb ami lo tn is k a ś mierć p o n io s ło też d wó ch terro ry s tó w –
Yas u d a i Ok u d aira, n ato mias t Ok amo to zo s tał zatrzy man y . Sąd s k azał g o n a
d o ży wo cie. Ok amo to p rzeży ł za k ratami d u ch o wą metamo rfo zę, p rzes zed ł n awet n a
ju d aizm. W 1 9 8 5 ro k u , p o trzy n as tu latach o d s iad k i, zo s tał wy mien io n y n a
żo łn ierzy izraels k ich zn ajd u jący ch s ię w p ales ty ń s k iej n iewo li. Po wy jś ciu n a
wo ln o ś ć J ap o ń czy k p o d ró żo wał p o Blis k im Ws ch o d zie, b y zak o ń czy ć s wą węd ró wk ę
w Lib an ie.
Pales ty ń czy k Wad i Had d ad , mó zg tej zb ro d n iczej o p eracji, zo s tał w 1 9 7 8 ro k u
wy tro p io n y p rzez M o s s ad i zg ład zo n y . Wed łu g n ajb ard ziej p o p u larn ej h ip o tezy
o tru to g o b elg ijs k imi czek o lad k ami, k tó re p rzy s łał mu (mies zk ał wó wczas w NRD)
tajemn iczy n iezn ajo my . Ws ch o d n io n iemieccy lek arze n ie p o trafili o k reś lić
p rzy czy n y zg o n u . Najp rawd o p o d o b n iej ch o d ziło o tru cizn ę d ziałającą z d u ży m,
k ilk u mies ięczn y m o p ó źn ien iem.
– Dla wład z Izraela – ws p o min a Yan ilo v – mas ak ra n a Lo d b y ła s y g n ałem, że
zab ezp ieczen ie n as zy ch lo tn is k , d wo rcó w k o lejo wy ch czy in n y ch o b iek tó w
p u b liczn y ch jes t n iewy s tarczające. Ows zem, p o trafiliś my elimin o wać terro ry s tó w,
ale d o p iero w k o ń co wej fazie ich d ziałań . A ch o d ziło o to , b y w o g ó le d o n ich n ie
d o p u s zczać.

***

Słu żb a w fo rmacji p rzy k ry wk o wej ASOC trwa p rzeciętn ie o d trzech d o p ięciu lat.
Wejś ć d o teg o elitarn eg o g ro n a jes t jed n ak n ap rawd ę tru d n o . Ch ętn y ch d o p racy
p rzy zab ezp ieczan iu lo tn is k czy p rzejś ć g ran iczn y ch (b o i tam d ziałają ag en ci ASOC)
n ig d y n ie b rak o wało , ale wy marzo n y etat d o s tają jed y n ie n ieliczn i. Sama p ro ced u ra
k walifik acy jn a zo s tała p o d zielo n a n a k ilk a etap ó w – ch o d ziło o s two rzen ie g ęs teg o
s ita, b y o d s iać ty ch , k tó rzy p o p ro s tu n ie n ad ają s ię d o tej s łu żb y . Częs te s ą s y tu acje,
g d y k to ś , k to wy d aje s ię id ealn y m k an d y d atem, p o o s tateczn ej wery fik acji o k azu je
s ię jed n ą wielk ą – ch o ć d o s k o n ale zak amu flo wan ą – p o my łk ą.
Ch ętn y d o p racy w ASOC mu s i więc n ajp ierw o d b y ć ro zmo wę z k o mis ją (tzw.
interview) – n a ty m etap ie o cen ia s ię mo ty wacje k an d y d ata. J eś li tę o d p o wied zialn ą
i n ieb ezp ieczn ą p racę zamierza p o trak to wać jak s u rv iv alo wą p rzy g o d ę, lep iej, żeb y
o d razu zrezy g n o wał. Tak s amo jeś li s zu k a b ezp ieczn ej, n ieźle p łatn ej p rzy s tan i,
g d zie n ic n ie ma p rawa mu s ię s tać. To n ie ten ad res . Tu s ię zab ija i czas ami traci
ży cie. To n ie jes t g ra k o mp u tero wa, ale s tan ie n a s traży b ezp ieczeń s twa, n ie ty lk o
Izraelczy k ó w.
Zazwy czaj k an d y d aci d o in n y ch g ru p tak ty czn y ch s ą s p rawd zan i p o d k ątem
p red y s p o zy cji d o p racy w zes p o le – czy b ęd ą „g wiazd o rzy ć”, czy raczej s ą s k ło n n i
s ch o wać d o k ies zen i s wo je eg o , g d y w g rę wch o d zi d o b ro całej g ru p y . J ed n ak
w p rzy p ad k u ASOC s p rawa wy g ląd a tro ch ę in aczej. Ko mis ja wo li in d y wid u alis tó w –
p raca w tej fo rmacji p o leg a b o wiem n a p atro lo wan iu rewiru w p o jed y n k ę, ch o ć
o czy wiś cie w wy p ad k u więk s zy ch o b iek tó w, tak ich jak n a p rzy k ład lo tn is k o , w ty m
s amy m czas ie zn ajd u je s ię n a ich teren ie d u ża liczb a ag en tó w. Ale d ziałają o s o b n o i z
reg u ły n ie k o n tak tu ją s ię ze s o b ą. Ch y b a że zajd zie tak a p o trzeb a.
– Pamiętaj, to n ie s ą an ty terro ry ś ci, k tó rzy „wch o d zą” z zewn ątrz i s ztu rmu ją
o b iek t zajęty p rzez p rzes tęp có w – p o d k reś la Ey al Yan ilo v i z d u mą d o d aje: – M o i
lu d zie zazwy czaj zn ajd o wali s ię w d an y m o b iek cie, o d g ry wając ro lę tu ry s tó w alb o
p raco wn ik ó w o b s łu g i. Ich zad an ie p o leg ało n a ro zp o zn an iu zag ro żen ia, a jeś li n ie
b y ło czas u n a wezwan ie fo rmacji tak ty czn ej, jeg o elimin acji.
Rzeczy wiś cie, tru d n o s o b ie wy o b razić, że ag en t, wid ząc n ó ż n ad g ło wą o fiary ,
d zwo n i p o SWAT. On s am mu s i p o d jąć właś ciwą d ecy zję i zn eu tralizo wać
n ap as tn ik a.
Nas tęp n y m etap em s p rawd zan ia k an d y d ata jes t tes t fizy czn y – ci, k tó rzy mają za
s o b ą lek tu rę k s iążk i Dav id a Reid a Najdłuższy tydzień, b ęd ącej relacją z mo rd erczeg o
s zk o len ia Nav y Seals , wied zą mn iej więcej, n a czy m p o leg a tak i eg zamin . Po zo s tali
n iech u wierzą, że p rzez tę p ró b ę s iły , k o n d y cji i h artu d u ch a p rzech o d zą jed y n ie
n ajlep s i. Nied o s zli ag en ci mo g ą s ię cies zy ć p ięk n y mi ws p o mn ien iami i ty m, że
w o g ó le p o d jęli wy zwan ie.
Zaczy n a s ię n iewin n ie – b ieg n a trzy ty s iące metró w, s p rin t n a s etk ę, ćwiczen ia n a
mięś n ie b rzu ch a, p o d ciąg an ie s ię, u miejętn o ś ć p an o wan ia n ad ciałem, k o o rd y n acja.
Po tem eg zamin ato rzy d o d ają co raz n o ws ze elemen ty tes tu – k an d y d at mu s i s ię
wy k azać n ie ty lk o s iłą i k o n d y cją, ale wo lą walk i i o d wag ą (n p . mu s i s zy b k o
p rzeb iec p rzez tłu m n iep rzewid y waln ie zach o wu jący ch s ię o s ó b ). To n ie ws zy s tk o ,
trzeb a jes zcze p rzek o n ać k o mis ję o s wo jej o d p o rn o ś ci n a b ó l i u miejętn o ś ci
p o wś ciąg an ia ag res ji.
– Nie p o wiem ci, n a czy m p o leg a s p rawd zan ie o d p o rn o ś ci n a b ó l, lecz zap ewn iam,
że trzeb a b y ć tward zielem, żeb y p rzez to p rzejś ć, n iek o n ieczn ie z u ś miech em n a
u s tach . – Ey al k ręci g ło wą z p o d ziwem n a ws p o mn ien ie ty ch ch ło p ak ó w, k tó rzy
p o k azali, że mają jaja, n ie o k azu jąc cierp ien ia. Do d aje, że is tn ieją s p ecjalis ty czn e
u rząd zen ia d o tes tó w, ale n ie mo żn a p o leg ać wy łączn ie n a n ich .
Oczy wiś cie czerp iąc z d o ś wiad czeń s tary ch ws ch o d n ich s ztu k walk i, mo żn a
w s o b ie wy ro b ić więk s zą to leran cję n a b ó l i jes t to jed en z elemen tó w s zk o len ie
ag en tó w ASOC. Po d o b n ie jak o d p o rn o ś ć n a n iek o rzy s tn e waru n k i atmo s fery czn e –
p o two rn y ziąb b ąd ź zab ó jczy u p ał. Z ty m d ru g im izraels cy fu n k cjo n ariu s ze s łu żb
s p ecjaln y ch raczej p ro b lemu n ie mają – s wo je wo js k o we s zlify p rzeważn ie
zd o b y wali n a p u s ty n iach .
– Po ws zy s tk ich tes tach o d p ad a d o s ied emd zies ięciu p ro cen t k an d y d ató w.
Wy s elek cjo n o wan a g ru p a trafia n a trzy mies ięczn y k u rs , b y p rzejś ć s zk o len ie i d als zą
wery fik ację p rzy d atn o ś ci. Do p ierws zeg o n ab o ru , w k tó ry m u czes tn iczy łem, zg ło s iło
s ię p o n ad s tu ch ętn y ch . Po tes tach zo s tało ich trzy d zies tu trzech . Ku rs wy ło n ił
zaled wie jed en as tk ę. I o n i d o s tali p racę. Zo s tali w s łu żb ie n a d łu g i czas , i mo żes z mi
wierzy ć, że u czy n iłem z n ich p rawd ziwy ch , tward y ch wo jo wn ik ó w – mó wi Yan ilo v .
Do d ziś u trzy mu je k o n tak ty ze s wo imi p o d wład n y mi. Tak s ię s k ład a, że wielu
z n ich mies zk a o b ecn ie w Eilacie, s ły n n y m k u ro rcie n ad M o rzem Czerwo n y m.
Dlateg o miło jes t ich o d wied zić.
Ag en ci ASOC k o n tro lu ją ws zy s tk ie k rajo we lo tn is k a – w Tel Awiwie,
w J ero zo limie i we ws p o mn ian y m Eilacie, g d zie jes t wy jątk o wo d u żo zag ran iczn y ch
tu ry s tó w. Są tak że o b ecn i n a p rzejś ciu g ran iczn y m z Eg ip tem. I to właś n ie tam,
w Rafiah w Strefie Gazy , w latach d ziewięćd zies iąty ch miał miejs ce wy p ad ek , k tó ry
o mal n ie s k o ń czy ł s ię d la ag en ta ASOC trag iczn ie. Przeży ł ty lk o d zięk i ś wietn emu
wy s zk o len iu .

Od s tro n y Eg ip tu p rzy jech ał au to b u s – zatrzy mał s ię n a g ran icy , celn icy wk ro czy li
d o ś ro d k a p o jazd u . J ed en z p o d ró żn y ch wy d ał im s ię p o d ejrzan y – wp rawd zie n a
p ierws zy rzu t o k a n iczy m s ię n ie ró żn ił o d p o zo s tały ch , ale d o ś wiad czen ie
p o d p o wied ziało fu n k cjo n ariu s zo m, że co ś z n im jes t n ie tak . Ag en t ASOC zażąd ał,
ab y o p u ś cił au to b u s i p o d d ał s ię k o n tro li. Us ied li o b o k s ieb ie n a ławce.
– I wted y Eg ip cjan in , o wiele wy żs zy i p o tężn iejs zy o d ag en ta, wy ciąg n ął
z k ies zen i n ó ż o czterd zies to cen ty metro wy m o s trzu i zaczął n im mach ać – o p o wiad a
Ey al. – Kilk a razy n ó ż p rzejech ał p o s k ó rze ag en ta. Ten ch ciał s ięg n ąć p o s wo je
s łu żb o we u zi, ale p o jawił s ię p ro b lem: b y ło n iep rzeład o wan e, n ieg o to we d o s trzału ,
a n ap as tn ik trzy mał jeg o lewą ręk ę. Nie mó g ł o d ciąg n ąć zamk a. Na całe s zczęś cie
d o b rze zn ał k rav mag ę, więc s zy b k o u wo ln ił s ię z u ch wy tu . I g d y Eg ip cjan in
s zy k o wał s ię d o zad an ia ś mierteln eg o cio s u , w jeg o s tro n ę p o leciała s eria z p is to letu
mas zy n o weg o .
To , że ro b o tę w tej fo rmacji d o s tają n ajlep s i, n ie zn aczy , że n ie trzeb a wciąż n ad
n imi p raco wać – d wa razy d o ro k u ag en ci mu s zą u czes tn iczy ć w trzy d n io wy m
s zk o len iu , n a k tó ry m p o d n o s zą s wo je k walifik acje – o d walk i wręcz i s trzelan ia
z b ro n i p aln ej p o o b s łu g ę n ajn o wo cześ n iejs zy ch u rząd zeń łączn o ś ci. Czas y s ię
zmien iają, a z n imi tak że wy mag an ia wo b ec fu n k cjo n ariu s zy .
Ag en ci ASOC co d zien n ie p atro lu ją lo tn is k a i g ran ice Izraela. Dlateg o id ąc p rzez
h alę o d lo tó w lo tn is k a w Tel Awiwie, n ie wy k o n u j zb ęd n y ch n erwo wy ch ru ch ó w, n ie
zach o wu j s ię p o d ejrzan ie, n ie p ro wo k u j. Bo mo że s ię zd arzy ć, że n ag le zn ajd zies z s ię
n a zimn ej p o s ad zce z lu fą p rzy g ło wie i z ręk ami w k ajd an k ach . Tru d n o b ęd zie p o tem
wy tłu maczy ć ag en to m, że wzięli cię za k o g o ś in n eg o , a ty p o p ro s tu czek as z n a s wó j
s amo lo t...
 ROZDZIAŁ 16

Jair – najemnik z Izraela

– Signor Klein , to d la n as wielk i zas zczy t, że zg o d ził s ię p an p ro wad zić

s zk o len ia d la n as zy ch lu d zi.
– Bard zo p an u p rzejmy . Zap ewn iam, że n ie p rzy jech ałem d o Ko lu mb ii d la
p ien ięd zy . Wiem, jak wy g ląd a ży cie w cien iu terro ru . Ci mark s iś ci z FARC
n iczy m n ie ró żn ią s ię o d Pales ty ń czy k ó w. Ch cę wam p o mó c.
– J es tem p rzek o n an y , że k lien tó w p an u n ie zab rak n ie – o d n as , czy li
rząd o wej p o licji, p o g ru p y farmeró w, k tó rzy ch cą s ię b ro n ić p rzed
p arty zan tami, ale p o p ro s tu teg o n ie p o trafią. O ile wiem, p ań s k imi u s łu g ami
zain teres o wan i s ą też p lan tato rzy b an an ó w. To o n i b ard zo częs to s tają s ię
celem b ru taln y ch n ap ad ó w.
– Tak , tak , co ś o ty m s ły s załem... Ale ch y b a n ajwięk s ze d o ch o d y p rzy n o s zą
n ie b an an y , ale k o k ain a?
– Nie ch cę o ty m mó wić. To o s o b n y ś wiat, rząd zi s ię s wo imi p rawami.
M ó wiąc żarto b liwie, n ie s ąd zę, ab y b o s s o wie k arteli zg ło s ili s ię d o p an a
z p ro ś b ą o o rg an izację s zk o leń . Ich lu d zie to n ies tety n ajwy żs zej k las y
fach o wcy o d zab ijan ia.
– A czy ich ars en ały też s ą n ajwy żs zej k las y ? O ile wiem, d y s p o n u ją d o ś ć
p rzes tarzałą b ro n ią.
– Wy s tarczająco d o b rą...
– Py tałem jed y n ie p rzez ciek awo ś ć. Co mn ie to w s u mie o b ch o d zi? Kied y
mó g łb y m zacząć s zk o lić p ań s k ich lu d zi?

***
Gd y b y p o ło ży ć o b o k s ieb ie d wa zd jęcia – p u łk o wn ik a Waltera Ku rtza i J aira Klein a
– mo żn a b y u zn ać o b u p an ó w za b liźn iak ó w. Ta s ama mas y wn a s y lwetk a, ły s in a
i p o s ęp n e s p o jrzen ie s p o d e łb a. J ed n ak Ku rtz to ty lk o b o h ater filmu Fran cis a Fo rd a
Co p p o li Czas Apokalipsy i jed n o cześ n ie wielk a h o lly wo o d zk a k reacja M arlo n a Bran d o .
Klein n ato mias t jes t p o s tacią jak n ajb ard ziej realn ą i zap ewn e p rzeży ł d u żo więcej
n iż Ku rtz w filmie. To czło wiek , k tó ry p rzemierzy ł cały ś wiat – o d Ko lu mb ii p o
Sierra Leo n e – ro b iąc to , co u mie n ajlep iej: p rzy g o to wu jąc lu d zi d o wo jn y . Ucząc ich
zab ijać i s p rzed ając im b ro ń .

Izraels cy n ajemn icy czy in s tru k to rzy n ajemn ik ó w to temat n iezwy k le d elik atn y .
Uch o d zą o n i za zn ak o mity ch żo łn ierzy , p o d n o s zący ch s we k walifik acje n a wo jn ach ,
a n ie n a p o lig o n ach . Wiad o mo , że p o trafią p o s łu g iwać s ię n ajn o wo cześ n iejs zą
b ro n ią, a jed n o cześ n ie s ą mis trzami walk i wręcz. Dla p o ten cjaln y ch p raco d awcó w –
o d d y k tato ró w p o b o s s ó w o rg an izacji p rzes tęp czy ch – s tan o wią wręcz o b iek t
marzeń . Rzecz w ty m, że b y li żo łn ierze czy ag en ci izraels k ich s łu żb s p ecjaln y ch
raczej n ie d ają s ię im s k u s ić, n awet jeś li w g rę wch o d zą d u że p ien iąd ze. Pan u je wś ró d
n ich co ś w ro d zaju n iep is an ej u mo wy , że p ewn y ch g ran ic p rzek raczać n ie wo ln o .
W imię zas ad i d la d o b ra wizeru n k u k raju .
J ed n ak o d k ażd ej reg u ły is tn ieją wy jątk i. J es t ich p rawd o p o d o b n ie n iewiele, ale
g d y p rzed o s tan ą s ię d o o p in ii p u b liczn ej, wy b u ch a p rawd ziwy s k an d al. Ch o ćb y tak i,
jak w s p rawie p u łk o wn ik a Klein a.
Ten k o man d o s , d o wó d ca elitarn ej jed n o s tk i s p ecjaln ej b atalio n u Haru v ,
o d p o wied zialn ej za b ezp ieczeń s two Nab lu s u i Samarii, s tał s ię b o h aterem wielk ieg o
med ialn eg o s k an d alu , k tó ry wy b u ch ł w 2 0 0 7 ro k u . Wted y to In terp o l wy d ał lis t
g o ń czy za trzema o b y watelami Izraela p o d ejrzan y mi o s zk o len ie „s zwad ro n ó w
ś mierci” p racu jący ch n a rzecz k o k ain o wy ch k arteli w Ko lu mb ii. Głó wn y m
ro zg ry wający m w ty m tercecie miał b y ć właś n ie J air Klein . W s ierp n iu teg o s ameg o
ro k u zo s tał o n zatrzy man y w M o s k wie – Ko lu mb ia n aty ch mias t wy s tąp iła d o wład z
ro s y js k ich o ek s trad y cję. J ed n ak Ro s jan o m wcale s ię n ie s p ies zy ło ze s p ełn ien iem
tej p ro ś b y . On i d o s k o n ale wied zieli, z k im mają d o czy n ien ia, i b y ć mo że n ajp ierw
ch cieli s ię d o wied zieć, jak ą wied zą n a temat międ zy n aro d o weg o h an d lu b ro n ią
d y s p o n u je p o d ejrzan y . Przecież n azwis k o p u łk o wn ik a p o jawiało s ię w ty m
k o n tek ś cie ju ż o d d awn a...
 ***

J air Klein to leg en d a Sił Ob ro n n y ch Izraela – jed en z k o man d o s ó w s tawian y ch

k ad eto m za wzó r. Od d zieck a wied ział, że s wo je ży cie zwiąże z armią i b ęd zie b rał
u d ział w n ajn ieb ezp ieczn iejs zy ch ak cjach , tak ich jak ta z 8 maja 1 9 7 2 ro k u .
To wted y ś wiat u s ły s zał o terro ry s ty czn ej o rg an izacji p ales ty ń s k iej Czarn y
Wrzes ień – tej s amej, k tó ra k ilk a mies ięcy p ó źn iej, 5 wrześ n ia, p o d czas XX Ig rzy s k
Olimp ijs k ich w M o n ach iu m, u p ro wad ziła jed en as tu izraels k ich s p o rto wcó w
i tren eró w. W wy n ik u ak cji, mającej n a celu u wo ln ien ie ich , zg in ęło s zes n aś cie o s ó b ,
łączn ie z terro ry s tami. (Ws p o min am o ty m w ro zd ziale Mossad nie uczy uwodzenia).
W maju 1 9 7 2 ro k u Czarn y Wrzes ień d o p iero s ię fo rmo wał i miał p rzed s o b ą
ch rzes t b o jo wy . Nas tąp ił o n n a telawiws k im lo tn is k u Lo d , a mó zg iem o p eracji b y ł
Ali Has s an Salameh , jed en z s zefó w g ru p y , k tó reg o M o s s ad d o p ad ł d o p iero w 1 9 7 9
ro k u w Bejru cie, wy s y łając g o w zaś wiaty za p o mo cą s tu k ilo g ramo weg o ład u n k u
p o d ło żo n eg o p o d s amo ch ó d terro ry s ty .
8 maja czwó rk a b o jo wn ik ó w Salameh a – d wó ch mężczy zn i d wie k o b iety –
p o rwała s amo lo t b elg ijs k ich lin ii Sab en a lecący z Wied n ia d o Tel Awiwu . Po rwała,
a właś ciwie – p rzejęła, b o terro ry ś ci n ie zamierzali zmu s zać p ilo ta Reg in ald a
Lev y ’eg o d o zmian y k u rs u . Bo ein g 7 0 7 wy ląd o wał w Tel Awiwie zg o d n ie z p lan em.
Ty le że p as ażero wie n ie mo g li o p u ś cić p o k ład u – cen ą za ich u wo ln ien ie miało b y ć
wy p u s zczen ie z izraels k ich więzień trzy s tu p iętn as tu Pales ty ń czy k ó w (wed łu g
in n y ch źró d eł ch o d ziło o s tu ). „J eś li n eg o cjato rzy n ie p rzy n io s ą d o b rej wiad o mo ś ci,
w b o ein g u ek s p lo d u je ład u n ek wy b u ch o wy ” – zag ro zili terro ry ś ci.
M ijały g o d zin y . Pilo to wi u d ało s ię p rzek azać in fo rmację, że b o jó wk arze
Czarn eg o Wrześ n ia zaczęli s ię międ zy s o b ą żeg n ać, p o k azu jąc, że n ie żartu ją
i n ap rawd ę s ą g o to wi zg in ąć wraz z p o rwan y mi. Po d wu d zies tu trzech g o d zin ach o d
p o rwan ia zap ad ła d ecy zja o s ztu rmie – d o jeg o p rzep ro wad zen ia wy zn aczo n o Say eret
M atk al. Op eracją p o d k ry p to n imem „Izo to p ” b ezp o ś red n io d o wo d ził p ó źn iejs zy
p remier Izraela Eh u d Barak , a w s k ład zie d ru ży n y tak ty czn ej zn alazł s ię in n y s zef
rząd u , Ben jamin Netan jah u , i o czy wiś cie J air Klein .
Dwu n as tu k o man d o s ó w p o jawiło s ię w p o b liżu s amo lo tu n a d łu g o p rzed ak cją –
b y li p rzeb ran i w d relich y mech an ik ó w i u d awali, że za ch wilę zaczn ą p raco wać n ad
jak ąś u s terk ą. Terro ry ś ci zo s tali wcześ n iej u p rzed zen i, że s amo lo t n ie jes t w p ełn i
s p rawn y , i jeś li ma b ezp ieczn ie o d lecieć p o s p ełn ien iu waru n k ó w p o ry waczy , trzeb a
to i o wo p o p rawić. Na marg in es ie – o d lo t n ie wch o d ził w g rę, b o Izraelczy k o m u d ało
s ię o p ró żn ić b ak s amo lo tu i u n ieru ch o mić k o ła.
Rzeczy wiś cie „mech an icy ” wk ro czy li d o ak cji, ale w zu p ełn ie in n y m ch arak terze.
Po s k rzy d le mas zy n y wd arli s ię n a p o k ład , zas trzelili o b u b o jó wk arzy ,
a to warzy s zące im k o b iety ares zto wali. Nies tety , w wy n ik u o d n ies io n y ch ran zmarł
tak że jed en z p as ażeró w.
Ud an a o p eracja Say eret M atk al b y ła ch y b a n ajp ięk n iejs zy m u ro d zin o wy m
p rezen tem d la p ilo ta – teg o d n ia s tu k n ęła mu p ięćd zies iątk a. Na p o k ład zie b o ein g a
zn ajd o wała s ię tak że jeg o żo n a.

***

W ciąg u k o lejn y ch lat s łu żb y Klein awan s o wał, s tając n a czele k o man d a b atalio n u
Haru v . Wy k azał s ię d o b rą zn ajo mo ś cią wo jen n eg o rzemio s ła ch o ćb y p o d czas wo jn y
w Lib an ie w 1 9 8 2 ro k u .
J ed n ak ju ż ro k p ó źn iej, k u zas k o czen iu s wo ich p rzeło żo n y ch , p o s tan o wił
s p ró b o wać s wy ch s ił w b izn es ie. Oczy wiś cie n ie o two rzy ł g alerii s ztu k i czy
p ry watn eg o p rzed s zk o la, ale firmę p ro wad zącą s zk o len ia o ch arak terze wo js k o wy m.
M ó wiąc k ró tk o , Klein zd jął mu n d u r, lecz p o zo s tał w żo łn iers k im ś wiecie, k tó ry b y ł
mu n ajb liżs zy .
Ko men tu jąc d la med ió w p rzy p ad ek Klein a, Aaro n Klieman , p ro fes o r n au k
p o lity czn y ch z Un iwers y tetu w Tel Awiwie, p o wied ział k ied y ś , że jeś li k to ś
wy ch o wu je s ię n a farmie, a p o tem s łu ży w wo js k u , n a p ewn o u mie d wie rzeczy :
h o d o wać ziemn iak i i walczy ć n a wo jn ie. Ale n a wo jn ach mo żn a o wiele lep iej
zaro b ić.
Klein też zn ał tę p rawd ę. Najp ierw, wraz ze s tu in n y mi o ficerami rezerwy , s two rzy ł
firmę k o n s u ltin g o wą Halk an it Ho d . Szy b k o jed n ak d o rad ztwo p rzes tało b y ć g łó wn ą
fo rmą jej d ziałaln o ś ci – o k azało s ię b o wiem, że jes t o wiele więk s ze zap o trzeb o wan ie
n a b ro ń i s zero k o ro zu mian e ak ces o ria militarn e.
Tru d n o p o wied zieć, czy to o n trafił ze s wą o fertą d o lib ań s k ich falan g
ch rześ cijań s k ich (zo b . ro zd ział Walc w Sabrze), czy też o n e d o n ieg o – Klein
z p ewn o ś cią p o zn ał d o wó d có w tej fo rmacji p o d czas wo jn y 1 9 8 2 ro k u . Zn ał więc jej
p o trzeb y i wk ró tce d o Bejru tu p o p ły n ęły p ierws ze d o s tawy . Po tem zamó wień b y ło
co raz więcej i d o cierały p o za Blis k i Ws ch ó d : o d Gwatemali p o Sierra Leo n e –
zaro b k i firmy Klein a s ięg ały milio n ó w d o laró w. J ed n i p o trzeb o wali b ro n i, in n i zaś
s p ecjalis ty czn eg o s zk o len ia p aramilitarn eg o .
Wiele lat p ó źn iej, p o d czas p ro ces u , Klein b ęd zie zap ewn iał, że izraels k ie wład ze
wo js k o we ap ro b o wały jeg o d ziałaln o ś ć i tak n ap rawd ę in s p iro wały ją, b o p rzy n o s iła
zy s k i tamtejs zemu p rzemy s ło wi zb ro jen io wemu . J eg o s ło wa w jak imś s en s ie
p o twierd za ek s p ert izraels k ieg o mag azy n u „New Ou tlo o k ”. Nap is ał o n : „Izraels k ie
M in is ters two Ob ro n y i związan y z n im p rzemy s ł militarn y u trzy mu ją
międ zy n aro d o wą s iatk ę d o s k o n ale u s to s u n k o wan y ch o ficeró w rezerwy o raz ag en tó w
h an d lo wy ch . On i i ich firmy d ziałają wp rawd zie n iezależn ie, ale w ś cis łej ws p ó łp racy
z izraels k imi attaché wo js k o wy mi”.

***

Kied y o p rzep ro wad zen ie s p ecjalis ty czn y ch s zk o leń p o p ro s iła Klein a p o licja
k o lu mb ijs k a, b y ły p u łk o wn ik miał ju ż n o wą firmę – Sp earh ead . I to w jej imien iu
Klein u d ał s ię d o Amery k i Po łu d n io wej, b y u s talić s zczeg ó ły ws p ó łp racy z s zefem
p o licji Carlo s em A. Cas ad ieg o . Z p ewn o ś cią p an o wie o d b y li mn iej więcej tak ą
ro zmo wę, jak ta n a p o czątk u n in iejs zeg o ro zd ziału .
W tamty m o k res ie k artele n ark o ty k o we n iep o d zieln ie rząd ziły k rajem, a Pab lo
Es co b ar, n ajs ły n n iejs zy b o s s g ru p y z M ed ellín , zaliczo n y p rzez mag azy n „Fo rb es ”
d o g ro n a 2 2 7 miliard eró w ś wiata, ws zed ł n awet d o Izb y Rep rezen tan tó w Ko n g res u
Naro d o weg o , czy li k o lu mb ijs k ieg o p arlamen tu . By ł p o tężn y , a jeg o p rzeciwn ik ,
czy li p o licja – s łab y , k iep s k o wy s zk o lo n y i n a d o d atek s k o ru mp o wan y . Po za ty m
k rajem wciąż ws trząs ały k o lejn e b itwy w wo jn ie rząd u z mark s is to ws k imi
Rewo lu cy jn y mi Siłami Zb ro jn y mi Ko lu mb ii (FARC). Klein miał p o mó c zmien ić ten
s tan rzeczy .
W Ko lu mb ii ro zp o czął s zk o len ia n ie ty lk o d la fu n k cjo n ariu s zy o rg an ó w
ś cig an ia, ale tak że d la farmeró w, k tó rzy n ie mo g ąc s ię d o czek ać o ch ro n y ze s tro n y
p ań s twa, s amo rzu tn ie two rzy li g ru p y s amo o b ro n y .
Izraelczy k s zy b k o s ię jed n ak zo rien to wał, że p o p y t n a jeg o u s łu g i jes t też p o
d ru g iej s tro n ie b ary k ad y – „żo łn ierze” k arteli ch cieli p o d n o s ić s wo je militarn e
k walifik acje, a ich b o s s o wie p o trzeb o wali b ro n i. J ed en z n ich , Go n zalo Ro d rig u ez
Gach a, n awiązał ws p ó łp racę z p u łk o wn ik iem.
Wed łu g wers ji ś led czy ch d zięk i s wy m u k ład o m w Izraelu p u łk o wn ik s p ro wad ził
do Ko lu mb ii cztery s ta k arab in k ó w s ztu rmo wy ch g alil o raz s to p is to letó w
mas zy n o wy ch u zi – miały s tan o wić wy p o s ażen ie p lan o wan eg o o b o zu
s zk o len io weg o n a k araib s k iej wy s p ie An tiq u a.
Klein d ziałał więc n a d wie s tro n y , p rzy czy m cały czas p o d k reś lał, że jeg o
n ajważn iejs zą mis ją jes t ws p arcie Ko lu mb ijczy k ó w w wo jn ie z p arty zan tk ą, czy li
z FARC. Dlateg o n ie s zczęd ził s ił, s zk o ląc i u zb rajając czło n k ó w p rawico wy ch
s zwad ro n ó w ś mierci (wś ró d n ich Au to d efen d as Un id as d e Co lo mb ia, w s k ró cie AUC
– b o jó wk ę ek s tremis ty czn eg o d ziałacza Carlo s a Cas tan o ), p ro wad zący ch
s k ry to b ó jczą walk ę z fo rmacjami u ltralewico wy mi. Do wo d em n a ws p ó łp racę Klein a
z k o lu mb ijs k ą p rawico wą ek s tremą s ą zach o wan e taś my wid eo z ty ch s zk o leń .
Lu d zie Cas tan o o d zn aczali s ię wy jątk o wą b ru taln o ś cią, a jed n o cześ n ie wy s o k im
p o zio mem wy s zk o len ia b o jo weg o . Sam s zef AUC zg in ął p o d czas s trzelan in y w 2 0 0 4
ro k u .
Id eo lo g ia id eo lo g ią, ale tak n ap rawd ę wo jn a p o międ zy lewicą i p rawicą to czy ła
s ię o zy s k i z p rzemy tu k o k ain y – wed łu g s zacu n k ó w z p ó źn iejs zy ch lat zaró wn o d la
FARC, jak i AUC p rzy ch ó d z h an d lu n ark o ty k ami s tan o wił n ajważn iejs zą p o zy cję
w b u d żecie. By ło o co walczy ć, ch o ć zaró wn o wład ze w Bo g o cie, jak i CIA s tarały s ię
zn is zczy ć ten g ig an ty czn y b izn es .

***

Nic d ziwn eg o , że d ziałaln o ś ć n ieg d y s iejs zeg o p u łk o wn ik a Sił Ob ro n n y ch Izraela

s zy b k o p rzes tała s ię p o d o b ać wład zo m k o lu mb ijs k im. W 1 9 8 9 ro k u zo s tał o n
o s k arżo n y p rzez p ro k u ratu rę o ws p ó łp racę z k artelami, w ty m o s zk o len ie p łatn y ch
zab ó jcó w, k tó rzy b rali n a cel k o lu mb ijs k ich p o lity k ó w. Po za ty m p o wiązan o g o też
z zamach em n a s amo lo t Av ian ca Airlin es , lecący z Bo g o ty d o Cali. Ten ak t
terro ry s ty czn y miał miejs ce 2 7 lis to p ad a 1 9 8 9 ro k u – ś led czy u s talili, że zlecił g o
Pab lo Es co b ar. To o n za ws zelk ą cen ę ch ciał wy elimin o wać ze s cen y p o lity czn ej
k an d y d ata n a p rezy d en ta Cés ara Gav irię Tru jillo . Po lity k miał lecieć ty m rejs em, ale
Op atrzn o ś ć s k ło n iła g o d o rezy g n acji z p o d ró ży , d zięk i czemu k ilk a mies ięcy
p ó źn iej zo s tał p rezy d en tem. Nato mias t ws zy s cy p as ażero wie b o ein g a 7 2 7 zg in ęli
w wy n ik u ek s p lo zji b o mb y .
Czy rzeczy wiś cie Klein miał co ś ws p ó ln eg o z ty m p o two rn y m ak tem terro ru ? To
miał wy jaś n ić p ro ces , ale k ied y d o n ieg o w k o ń cu d o s zło , Klein b y ł ju ż d alek o .
Sp rawa to czy ła s ię p o d n ieo b ecn o ś ć o s k arżo n eg o , n ie p rzes zk o d ziło to jed n ak
s ąd o wi w M an izales s k azać g o w 2 0 0 1 ro k u n a d zies ięć lat i o s iem mies ięcy
więzien ia o raz wy s o k ą k arę p ien iężn ą.
Co ciek awe, k ied y k o lu mb ijs cy p ro k u rato rzy p raco wali n ad ak tem o s k arżen ia,
Klein ju ż s ied ział w więzien iu , ty le że w Sierra Leo n e. Bo tam u d ał s ię p o wy jeźd zie
z Ko lu mb ii. Tru d n o s ię d ziwić – Afry k a zaws ze b y ła „ś ro d o wis k iem n atu raln y m”
n ajemn ik ó w i b izn es men ó w ży jący ch z h an d lu b ro n ią. A w Sierra Leo n e ak u rat trwał
zb ro jn y k o n flik t p o międ zy s iłami rząd o wy mi a b u n to wn ik ami ze Zjed n o czo n eg o
Fro n tu Rewo lu cy jn eg o (RUF), p rag n ący mi o b alić p rezy d en ta J o s ep h a Said u
M o mo h a. Reb elian ci, ws p ieran i p rzez Lib ery jczy k ó w, zd o łali p rzejąć zn aczn e
tery to ria n a p o łu d n io wy m ws ch o d zie k raju , g d zie zn ajd o wały s ię k o p aln ie
d iamen tó w. W 1 9 9 3 ro k u wo js k u u d ało s ię zep ch n ąć s iły RUF p o d g ran icę z Lib erią,
ale b u n to wn icy p o jak imś czas ie o d zy s k ali d awn e p o zy cje. Wo jn a trwała wiele lat
i zak o ń czy ła s ię d zięk i b ry ty js k iej in terwen cji zb ro jn ej w 2 0 0 0 ro k u .
Lu d zio m p o k ro ju Klein a k rwawe wy d arzen ia w Sierra Leo n e b y ły n a ręk ę –
p ers p ek ty wy zy s k u wy d awały s ię n ieo g ran iczo n e. A jed n ak , jak s ię o k azało , s p rawy
miały s ię in aczej. Najemn ik s tan ął p rzed s ąd em – o s k arżo n o g o o p rzemy t b ro n i d la
g an g s teró w zaan g ażo wan y ch w n ieleg aln y o b ró t d iamen tami o raz d la b o jo wn ik ó w
RUF. W 1 9 9 9 ro k u trafił n a s zes n aś cie mies ięcy za k ratk i. Gd y o p u ś cił mu ry
afry k ań s k ieg o więzien ia, wied ział, że wo ln o ś ć w jeg o wy p ad k u o zn acza k o n ieczn o ś ć
u k ry wan ia s ię. W 2 0 0 7 ro k u In terp o l wy s łał lis t g o ń czy za n im i jeg o n ajb liżs zy mi
ws p ó łp raco wn ik ami: M eln ik iem Ferrim i Tzed ak iem Ab rah amem. Zarzu co n o im
związk i z terro ry zmem.
Klein wp ad ł w M o s k wie w s ierp n iu 2 0 0 7 ro k u . W Bo g o cie zap an o wała wielk a
rad o ś ć – wierzo n o , że zatrzy man y zo s tan ie ek s trad o wan y d o Ko lu mb ii, g d zie
n ajb ard ziej n ag rzes zy ł. Z tak im p o s tu latem wy s tąp ił d o Ro s jan s am p rezy d en t
Alv aro Urib e.
J u ż mro ził s ię s zamp an , a p o lity cy czy ś cili g arn itu ry , licząc n a to , że wk ró tce
zawis n ą n a n ich med ale, g d y Ro s jan ie n ies p o d ziewan ie o zn ajmili, że Klein n ie
zo s tan ie wy d an y Ko lu mb ijczy k o m. Zas ło n ili s ię o rzeczen iem Eu ro p ejs k ieg o
Try b u n ału Praw Czło wiek a, k tó ry s twierd ził, że w Ko lu mb ii n ie s ą d o s tateczn ie
p rzes trzeg an e p rawa czło wiek a. A ju ż n a p ewn o n ie w więzien iach , g d zie – jak
zap o wiad ał wicep rezy d en t Fran cis co San to s – Klein „miał zg n ić”. Po za ty m
p ełn o mo cn ik s k azan eg o M o rd ech ai Tziv in o ś wiad czy ł p ras ie, że wład ze Ko lu mb ii
n ie p o win n y tak b ard zo d o mag ać s ię ek s trad y cji jeg o k lien ta, p o n ieważ wied za
Klein a o p o lity czn y ch elitach teg o k raju mo g łab y wy wo łać trzęs ien ie ziemi. Lep iej
n iech o n im zap o mn ą. Sp rawa zak o ń czy ła s ię ty m, że b y ły p u łk o wn ik zo s tał
o d es łan y d o Izraela.
Co b ęd zie z n im d alej? Na razie tłu maczy s ię o rg an o m ś cig an ia ze s wej
p rzes zło ś ci. Po za ty m jes t czło wiek iem wiek o wy m i raczej tru d n o s ię s p o d ziewać, że
wró ci d o s wej p o p rzed n iej d ziałaln o ś ci. Rzeczy wiś cie p o s iad a jed n ak wielk ą wied zę,
więc mo że k to ś zech ce z n iej s k o rzy s tać. Py tan ie ty lk o , k to ?
Ch ętn i zn ajd ą s ię n a p ewn o . Tak że wś ró d s zefó w in s ty tu cji o d p o wied zialn y ch za
b ezp ieczeń s two k raju . Kied y p lan u je s ię więk s zą o p erację, k tó rej celem ma b y ć
elimin acja g ro źn eg o p rzeciwn ik a, n ie mo żn a rezy g n o wać z żad n eg o źró d ła
in fo rmacji. Na p ewn o k o mp lek s o we ro zp o zn an ie miało miejs ce w p rzy p ad k u ak cji
zg ład zen ia p ewn eg o terro ry s ty z Heb ro n u , o czy m w k o lejn y m ro zd ziale.
 ROZDZIAŁ 17

Dobermany kontra szakale

– Kto z was ma w d o mu b ro ń ?
– J a mam p is to let – p o d n o s i ręk ę M ark , jed en z u czes tn ik ó w k u rs u Krav M ag a
Glo b al.
Przy jech ał z Tek s as u , więc b ro ń ma n iemal p rzy ro ś n iętą d o d ło n i. Po za ty m jeg o
marzen iem jes t p raca b o d y g u ard a VIP-ó w w jak imś zap aln y m miejs cu n a ś wiecie,
Afg an is tan ie b ąd ź Irak u . A jes zcze lep iej – ch o ć to marzen ie mn iej realis ty czn e –
ws tąp ien ie w s zereg i jed n ej z p ry watn y ch armii, tak ich jak Black water czy Dy n Co rp .
Dlateg o lek cję izraels k ieg o s trzelan ia p u n k to weg o , zwan eg o tak że in tu icy jn y m,
k tó rą p o p ro wad zi wo js k o wy in s tru k to r Amit, u waża za b ard zo ważn y elemen t całeg o
s zk o len ia.
– A jak i mas z p is to let? – Amit p o wo li wy ciąg a z p rzep as tn ej to rb y mag azy n k i. Za
ch wilę ro zd a n am b ro ń .
– Sig s au era – w g ło s ie Amery k an in a czu ć wy raźn ie d u mę.
– A d laczeg o ak u rat s ig a?
– Bo jes t n ajlep s zy .
– E tam. – Amit mach a lek ceważąco ręk ą. – M o że d o s trzelan ia s p o rto weg o n ie
jes t zły , ale w s y tu acjach tak ty czn y ch g lo ck jes t n iezas tąp io n y . Po za ty m zn aczn ie
p ro s ts zy w o b s łu d ze. A jak s ięg as z p o b ro ń ?
M ark ro b i k ró tk i p o k az – u g in a lek k o k o lan a i s ięg a p rawą ręk ą d o leweg o
b io d ra. Amit u ś miech a s ię wy ro zu miale.
– Nao g ląd ałeś s ię k o wb o js k ich filmó w, co ? Ch ces z, żeb y to wy g ląd ało
efek to wn ie? Ale to ty lk o s trata czas u , k tó ra mo że cię k o s zto wać ży cie. J eś li jes teś
p rawo ręczn y , to k ab u rę p is to letu mu s is z n o s ić z p rawej s tro n y . Z lewej k ab u rę n a
mag azy n ek . Żeb y s ię n ie p o mies zało , jak b ęd zies z s ięg ał p o b ro ń . Na s trzeln icy to
n ie p ro b lem, ale k ied y , p o wied zmy , Pales ty ń czy k b ęd zie ch ciał ci zro b ić k rzy wd ę, to
n ie zd ąży s z mu w ty m p rzes zk o d zić.
– Dlaczeg o ak u rat Pales ty ń czy k ?
– A n ib y k to in n y ? – p y ta reto ry czn ie Amit i p u s zcza d o n as o k o . – Tu , w Izraelu ,
o n i s ą n as zy m p ro b lemem. W Tek s as ie p ewn ie n ie ma z n imi k ło p o tó w.
Teraz n a s to le p o jawiają s ię p is to lety i p u d ełk a z n ab o jami k alib er 9 mm.
– Nies tety , n ie b ęd ziemy s trzelać z g lo ck ó w i s ig ó w. M u s zą wam wy s tarczy ć
n as ze izraels k ie p is to lety Barak SP-2 1 i J erich o 9 4 2 . Bez o b aw, to d o b ry s p rzęt.

Trzy d zies to k ilk u letn i Amit jes t d o ś wiad czo n y m in s tru k to rem s trzeleck im – z jeg o
u s łu g k o rzy s tają Siły Ob ro n n e Izraela, ch o ć n ie ch ce zd rad zić, jak ie fo rmacje s zk o lił.
– Pro wad ziłeś tren in g i z k o man d o s ami z Say eret M atk al? – p y tam.
– Nawet jeś li tak , to n ig d y ci s ię d o teg o n ie p rzy zn am – p ad a o d p o wied ź.
– U n as w Po ls ce in s tru k to rzy ch walą s ię, że mieli co ś ws p ó ln eg o ze s zk o len iem
GROM -u czy Fo rmo zy . Nie wiem, mo że zmy ś lają.
– M o że. J eś li mas z d o czy n ien ia z jed n o s tk ami s p ecjaln y mi, mu s i to p o zo s tać
two ją tajemn icą. Dla d o b ra two jeg o i jed n o s tk i.
Po s tan awiam jed n ak d rąży ć ten temat, b o wiem s k ąd in ąd , że Amit s zk o li
k o man d o s ó w. Py tam o k o n tak ty z jed n o s tk ami p o licy jn y mi.
– A ty co , z CIA jes teś ? – rzu ca n iech ętn ie in s tru k to r.
– Nie, z med ió w.
– Ty m b ard ziej n ie zas p o k o ję two jej ciek awo ś ci – mó wi, a jed n ak p o ch wili
milczen ia, ju ż p o ro zd an iu n am p is to letó w, d zieli s ię z n ami reflek s ją: – Słu ch ajcie,
w Izraelu jes t wiele elitarn y ch jed n o s tek s p ecjaln y ch , zaró wn o wo js k o wy ch , jak
i p o licy jn y ch . Ży jemy w tak im k raju , g d zie o d ich s p rawn eg o d ziałan ia b ard zo wiele
zależy . I k ażd a z n ich ch ce b y ć u ważan a za tę n ajlep s zą. Co ru s z p o ws tają k o lejn e
ran k in g i, k o lejn e to p 1 0 , to p 5 , to p 3 . Z reg u ły wy g ry wają trzy wo js k o we fo rmacje:
Say eret M atk al, Co mman d o – Sh ay etet 1 3 , czy li n as i Nav y Seals o raz Sh ald ag .
Oczy wiś cie n ajs ły n n iejs ze b ry g ad y , jak o ch o ćb y Go lan i, też mają s wo ich „o p s ó w”
[o d special operations – p rzy p . A.G.], ale o n e n ie załap u ją s ię n awet d o to p 1 0 . J a jed n ak
n ajwy żej cen ię Yamam, an ty terro ry s ty czn ą jed n o s tk ę p o licji g ran iczn ej. On i mają
więcej p racy n iż ws zy s tk ie fo rmacje wo js k o we razem wzięte. No , mo że z wy jątk iem
jed n o s tk i Du v d ev an , k tó ra ro b i mn iej więcej to s amo co Yamam, ty le że p o d leg a
armii. Swo ją warto ś ć b o jo wą y amamo wcy p o twierd zają k ażd eg o d n ia – p o trafią
d o k o n ać rzeczy , o jak ich żo łn ierze mają n iewielk ie p o jęcie. Walczą g łó wn ie
w ś ro d o wis k ach miejs k ich , a to jes t wy jątk o wo tru d n a ro b o ta. Trzeb a wy elimin o wać
wro g a, n ie czy n iąc jed n o cześ n ie k rzy wd y n iewin n y m lu d zio m.
Kied y k ilk a g o d zin p ó źn iej p o p ro s zę Ey ala Yan ilo v a o u s to s u n k o wan ie s ię d o
o p in ii Amita, s zef Krav M ag a Glo b al o d p o wie mi:
– Rzeczy wiś cie Yamam to elita, ale tru d n o ich p o ró wn y wać d o jed n o s tek
wo js k o wy ch . Bo jak p o ró wn ać s zak ala i d o b erman a? Zu p ełn e ró żn e p s y . Żeb y b y ło
jas n e: s zak ale to Say eret M atk al, a d o b erman y – p o licy jn i an ty terro ry ś ci.

***

Kied y s ch o d zimy d o p iwn icy , g d zie mieś ci s ię s trzeln ica, Amit n ie p o d ejmu je ju ż
wątk u Yamamu . Dziś ma n am wy tłu maczy ć, n a czy m p o leg a s p ecy fik a izraels k iej
meto d y s trzelan ia i d laczeg o s p rawd za s ię o n a w s y tu acjach walk i z terro ry zmem.
– J eś li n ao g ląd aliś cie s ię g an g s ters k ich filmó w, to tru d n o wam b ęd zie o p an o wać
izraels k ą meto d ę s trzelan ia. – Sp o g ląd a u ważn ie n a s łu ch ający ch g o k u rs an tó w
i wy mien ia k ilk a ty tu łó w, k tó re p rzes zły d o h is to rii k in a d zięk i s p ek tak u larn y m
„s trzelan k o m” z b io d ra. – Nie o to ch o d zi, żeb y b y ło efek to wn ie, ale s k u teczn ie.
W p rawd ziwy m ży ciu n ie o b s erwu je cię o k o k amery , n ie mo żes z p o wtó rzy ć s cen y ,
jeś li n ie u d ało ci s ię p erfek cy jn ie zag rać. M u s is z p o k o n ać p rzeciwn ik a jak
n ajp ro s ts zy mi ś ro d k ami. To n ie reży s er jes t two im s o ju s zn ik iem, ale in tu icja, o n a
p o d p o wiad a ci, s k ąd n ad ciąg a zag ro żen ie – d o d aje.
Amit k ład zie d ło ń n a k o lb ie p is to letu s p o czy wająceg o w k ab u rze, lek k o
ro zs tawia n o g i, n iezn aczn ie je u g in a, s to p y k ieru je d o wewn ątrz.
– To wy jś cio wa p o zy cja, n ig d y n ie s trzelamy n a s zty wn y ch n o g ach . M acie b y ć
jak s p ręży n a, czy li w p ełn ej g o to wo ś ci d o n aty ch mias to wej zmian y p o zy cji. Dlateg o
d o b ry s trzelec mu s i wciąż p raco wać n ad s p rawn o ś cią całeg o ciała. Do b re o k o to n ie
ws zy s tk o – tłu maczy .
Na k o men d ę s ięg amy p o b ro ń (o czy wiś cie jes tem zn aczn ie wo ln iejs zy o d res zty )
i p rzy b ieramy p o zy , jak ie p o k azu je n am Amit. Ws zy s tk o d zieje s ię tak s zy b k o , że p o
k ilk u p o wtó rzen iach tracę ry tm. No g i, zmu s zo n e d o n ajwy żs zeg o wy s iłk u , też
s zy b k o o d mawiają p o s łu s zeń s twa. Ty mczas em Amit wy k o n u je ws zy s tk ie ćwiczen ia
jak w tran s ie – n iczy m o s amo tn io n y b o jo wn ik o to czo n y p rzez ag res o ró w.
– J ak celu jemy ? To p ro s te. Wy ciąg n ijcie p rzed s ieb ie p alec ws k azu jący , p ro s tu jąc
całą ręk ę. Tak jak b y ś cie co ś p o k azy wali. Bro ń trzy majcie o b u rącz – mó wi i p o k azu je
d o ś ć s k o mp lik o wan y u ch wy t, z k tó ry m n awet d o b rze wy s zk o len i w s trzelan iu
k u rs an ci n ie o d razu s o b ie rad zą.
– In aczej o b u rącz trzy mają Izraelczy cy , a in aczej Amery k an ie czy Fran cu zi –
d o d aje in s tru k to r. – Ale n ie zaws ze mo żn a trzy mać p is to let w ten s p o s ó b . J eś li
id zies z z k imś b lis k im i ch ces z g o o ch ro n ić p rzed n ap as tn ik iem, lewą ręk ą
zag arn ias z g o za s wo je p lecy , o czy wiś cie p o p rzeład o wan iu n ią b ro n i. Pis to let
trzy mas z więc w p rawej d ło n i. Ch y b a że jes teś lewo ręczn y ... – tłu maczy Amit,
p o k azu jąc p o wo li mo men t p rzeład o wan ia p is to letu .
– Na s trzeln icy jes t czas , żeb y wy celo wać, żeb y p rzemy ś leć s trzał. W s y tu acji
k ry zy s o wej n ie ma o ty m mo wy . Szczeg ó ln ie p o d czas walk i w p ó łmro k u , g d y tru d n o
o d ró żn ić n ap as tn ik a o d jak ieg o ś więk s zeg o p rzed mio tu . Wó wczas mu s imy zau fać
in tu icji. Nie wp atru jemy s ię w cel, ale k ieru jemy lu fę (a tak n ap rawd ę ro b ią to za n as
n as ze mięś n ie) w s tro n ę, g d zie n ajp rawd o p o d o b n iej czai s ię zag ro żen ie i o d d ajemy
s trzał. Ro b imy to mak s y maln ie s zy b k o , b o k ażd y u łamek s ek u n d y mo że o k azać s ię
ro zs trzy g ający . M ó wiąc k ró tk o , my s o b ie cel wy o b rażamy , wcale n ie jes teś my p ewn i,
że zn ajd u je s ię właś n ie tam, g d zie p o leciała k u la.
Strzelan ie in s ty n k to wn e jes t p o d s tawą „czarn ej” (miejs k iej) tak ty k i p o licy jn y ch
an ty terro ry s tó w – izraels k a elita, czy li o p erato rzy ws p o mn ian eg o Yamamu , s p ęd zają
całe g o d zin y w p o mies zczen iach d o tren in g u CQB (Clo s e Qu arters Co mb at),
imitu jący ch wielo p o k o jo we mies zk an ie.

***

W ty m miejs cu mo żemy o p u ś cić s zk o len ie Amita, o s tateczn ie k s iążk a ta n ie jes t

p o d ręczn ik iem s trzeleck im. Zres ztą o wiele ciek aws zy b y łb y tren in g Yamamu , ale n a
zap ro s zen ie d o ich o ś ro d k ó w s zk o len io wy ch n ie mam co liczy ć.
Na s zczęś cie d o o p in ii p u b liczn ej p rzeb iło s ię wiele h is to rii z tą właś n ie
jed n o s tk ą w ro li g łó wn ej. J ak to częs to s ię zd arza w p rzy p ad k u „s p ecjals ó w”, Yamam
zo s tał p o wo łan y d o ży cia p o d ramaty czn y m zd arzen iu , jak im b y ła mas ak ra w M aalo t
w 1 9 7 4 ro k u . 1 5 maja trzech b o jo wn ik ó w z Demo k raty czn eg o Fro n tu Wy zwo len ia
Pales ty n y , k tó rzy p rzed o s tali s ię d o Izraela z tery to riu m Lib an u , wk ro czy ło d o
s zk o ły p o d s tawo wej Netiv M eir w mieś cie M aalo t (Zach o d n ia Galilea), b io rąc jak o
zak ład n ik ó w s to p iętn aś cie o s ó b , g łó wn ie d zieci. Nie mieli zres ztą więk s zy ch
p ro b lemó w z wejś ciem n a teren p lacó wk i, b o b y li u b ran i w mu n d u ry izraels k ieg o
wo js k a.
W zamian za u wo ln ien ie zak ład n ik ó w d o mag ali s ię wy p u s zczen ia zza k rat
d wu d zies tu trzech k o mp an ó w, w ty m jed n eg o J ap o ń czy k a (Ko zo Ok amo to , czło n k a
tak zwan ej J ap o ń s k iej Czerwo n ej Armii, s y mp aty zu jącej z p ales ty ń s k imi
o rg an izacjami n iep o d leg ło ś cio wy mi. Pis ałem o n im w ro zd ziale Niewidoczny stróż na
lotnisku).
Premier Go ld a M eir, k tó ra tward o trzy mała s ię zas ad y n ien eg o cjo wan ia
z terro ry s tami, zg o d ziła s ię n a s ztu rm. Nas tąp ił o n d zień p ó źn iej, o g o d zin ie
s ied emn as tej trzy d zieś ci d wie. Wp rawd zie o p ierał s ię o n g łó wn ie n a s u p erelitarn ej
jed n o s tce Say eret M atk al o raz k o man d o s ach z b ry g ad y Go lan i, ale ty m razem n ie
zo s tał p rzep ro wad zo n y p erfek cy jn ie. Pierws zeg o z terro ry s tó w u d ało s ię zas trzelić n a
s amy m p o czątk u , ale d ru g i, wid ząc, że n ie b ęd zie ju ż żad n y ch n eg o cjacji, o two rzy ł
d o zak ład n ik ó w o g ień ciąg ły . A g d y w wy n ik u o s trzału s tracił wład zę w p rawej ręce,
zaczął mio tać g ran atami. Zg in ęło wó wczas d wad zieś cia p ięć o s ó b , w ty m
d wad zieś cio ro d wo je d zieci.
Wk ró tce p o ty ch wy d arzen iach wład ze p o d jęły d ecy zję o s two rzen iu g ru p y , k tó ra
b ęd zie s o b ie rad ziła w o b s zarach zu rb an izo wan y ch lep iej n iż wo js k o wi. I tak
n aro d ził s ię Yamam, czy li Yeh id a M erk azit M ey u h ed et – cen traln a jed n o s tk a
s p ecjaln a.
– Po czy taj o „o d p alen iu ” Ab d u llah a Kawas meh a w 2 0 0 3 ro k u – p o d p o wiad a
Amit, u ś miech ając s ię p o d n o s em, jak b y zn ał tę o p erację n ie ty lk o z relacji med ió w.
Ale i tak n ie p rzy zn a s ię d o teg o ...

***

Heb ro n , n ajwięk s ze mias to n a Zach o d n im Brzeg u J o rd an u , to wy jątk o wo zap aln y

p u n k t n a map ie Blis k ieg o Ws ch o d u . Po ło żo n y w k o tlin ie Wy ży n y J u d ejs k iej,
n iecałe trzy d zieś ci k ilo metró w o d J ero zo limy , s tan o wi p ro b lem, k tó ry wciąż d o mag a
s ię jak ieg o ś o s tateczn eg o ro związan ia. Na mo cy p o ro zu mien ia z Os lo z 1 9 9 5 ro k u
o raz Pro to k o łu o p o d ziale Heb ro n u , p o d p is an eg o d wa lata p ó źn iej, p rzez mias to
p rzeb ieg a g ran ica. Strefa H1 jes t zarząd zan a p rzez Pales ty ń czy k ó w, n ato mias t H2 –
p rzez wład ze izraels k ie. Ży d o ws cy o s ad n icy , s tan o wiący w Heb ro n ie zd ecy d o wan ą
mn iejs zo ś ć, trak to wan i s ą tam jak n iep ro s zen i g o ś cie, zamies zk u jący arab s k ie ziemie
ty lk o d zięk i s ile militarn ej Izraela. Tru d n o s ię temu d ziwić, s zczeg ó ln ie p o ty m, co
s ię s tało ch o ćb y 2 5 lu teg o 1 9 9 4 ro k u , a więc n a k ró tk o p rzed ro zp o częciem p ro ces u
p o k o jo weg o .
Teg o d n ia n a p ro g u s an k tu ariu m zn an eg o jak o Gro ta Patriarch ó w, czczo n eg o
p rzez mu zu łman ó w, ży d ó w i ch rześ cijan , s tan ął o rto d o k s y jn y ży d Baru ch Ko p el
Go ld s tein . Ten wo js k o wy lek arz u ro d ził s ię w No wy m J o rk u n a Bro o k ly n ie, ale
w 1 9 8 3 ro k u wy emig ro wał d o k raju p rzo d k ó w. Czy ju ż wó wczas wied ział, że u d aje
s ię tam z wy jątk o wo k rwawą mis ją? By ł o p ętan y n ien awiś cią d o mu zu łman ó w, ale
g wo li s p rawied liwo ś ci n ależy d o d ać, że wład ze izraels k ie ch ętn ie p o ró wn y wał d o
rząd u n azis tó w w III Rzes zy . Sy mp aty zo wał zaś z rad y k aln y mi id eami rab in a M eira
Kah an e, k tó reg o imien iem (zmarł w 1 9 9 0 ro k u ) n azwan o p aramilitarn ą b o jó wk ę
s k rajn ie p rawico wej Ży d o ws k iej Lig i Ob ro n y , p o ws tałej zres ztą n a Bro o k ly n ie
w latach s ied emd zies iąty ch XX wiek u .
W ś więto Pu rim Go ld s tein u b rał s ię w s wó j wo js k o wy mu n d u r, wziął ze s o b ą b ro ń
mas zy n o wą i ws zed ł d o meczetu w Gro cie Patriarch ó w. Otwo rzy ł o g ień d o mo d lący ch
s ię wy zn awcó w M ah o meta. J ak zezn ał p ó źn iej zarząd zający ś wiąty n ią M o h ammad
Su leiman Ab u Saleh , s zalen iec s trzelał n a o ś lep , tak b y zab ić ws zy s tk ich . W efek cie
ś mierć p o n io s ło d wad zieś cia d ziewięć o s ó b , a s to d wad zieś cia p ięć zo s tało ciężk o
ran n y ch . Gd y Go ld s tein o wi s k o ń czy ła s ię amu n icja, ci, k tó rzy p rzeży li atak , rzu cili
s ię n a n ieg o i zatłu k li n a ś mierć. Te d ramaty czn e wy d arzen ia wy wo łały falę
p ales ty ń s k ich d emo n s tracji. Zg in ęło w n ich k o lejn y ch d wu d zies tu p ięciu Arab ó w
i k ilk u Ży d ó w. Wp rawd zie rząd izraels k i p o tęp ił mas ak rę Go ld s tein a i ares zto wał
p aru in n y ch b o jó wk arzy M eir Kah an e, ale n ap ięcie międ zy s p o łeczn o ś ciami
w Heb ro n ie s ięg n ęło zen itu . Dlateg o d ziś ws zelk ie fu n d amen talizmy zn ajd u ją tam
liczn y ch s y mp aty k ó w.

Na p y tan ie, k to tak n ap rawd ę rząd zi w Heb ro n ie, o d p o wied ź mo że b y ć ty lk o jed n a:

Hamas . Ta p o lity czn o -militarn a o rg an izacja, p o ws tała p o d czas Pierws zej In tifad y
w g ru d n iu 1 9 8 7 ro k u , p o d ziś d zień jes t wro g iem n u mer jed en Izraela. Nato mias t
Hamas em w Heb ro n ie rząd zi lo k aln y ró d Kawas meh , k tó ry o d rzu ca jak iek o lwiek
n eg o cjacje z Ży d ami.
W 2 0 0 3 ro k u zb ro jn y mi o p eracjami Hamas u k iero wał Ab d u llah Kawas meh ,
n u mer jed en n a izraels k iej liś cie p o s zu k iwan y ch terro ry s tó w n a Zach o d n im Brzeg u
J o rd an u . To o n o d p o wiad ał za wiele atak ó w b o mb o wy ch n a Ży d ó w, w ty m za zamach
n a wy p ełn io n y lu d źmi au to b u s w J ero zo limie. To trag iczn e zd arzen ie miało miejs ce
1 1 czerwca 2 0 0 3 ro k u w g o d zin ach s zczy tu – zamach o wiec s amo b ó jca, w p rzeb ran iu
ch as y d zk ieg o o rto d o k s a, zd eto n o wał b o mb ę, zab ijając s ied emn aś cie o s ó b i ciężk o
ran iąc o k o ło s ześ ćd zies ięciu . Hamas p rzy zn ał s ię d o atak u (ch o ć wcześ n iej to s amo
u czy n iły Bry g ad y M ęczen n ik ó w Al-Ak s y ), o zn ajmiając, iż b y ł to o d wet za p ró b ę
zg ład zen ia s zefa tej o rg an izacji Ab d ela Azis a Ran tis ieg o . Fak ty czn ie, d zień
wcześ n iej w Strefie Gazy p o cis k wy s trzelo n y z h elik o p tera izraels k iej armii trafił
w s ied zib ę Ran tis ieg o . On s am o d n ió s ł ran y , ale p rzeży ł.
Kawas meh , ch o ć wied ział, że wy wiad izraels k i d ep cze mu p o p iętach , czu ł s ię
w Heb ro n ie jak w twierd zy , k tó rej n ik t n ie s fo rs u je. Ty mczas em ó wczes n y p remier
k raju Ariel Szaro n s twierd ził, że p rzerwan ie d ziałaln o ś ci teg o terro ry s ty jes t d la
Izraela rzeczą fu n d amen taln ą. I p o d o b n o n ie ch o d ziło o zg ład zen ie Kawas meh a, ale
ares zto wan ie g o i p o s tawien ie p rzed s ąd em. Przy ciś n ięty p rzez ś led czy ch wp ły wo wy
czło n ek Hamas u mó g łb y zd rad zić wiele cen n y ch s zczeg ó łó w d o ty czący ch
fu n k cjo n o wan ia tej fo rmacji. No , ale jak o ś n ik t n ie b y ł w s tan ie zało ży ć mu k ajd an ek
n a ręce. W k o ń cu wład ze w J ero zo limie p o d jęły d ecy zję o wy s łan iu d o Heb ro n u
Yamamu . Od d ział d o wy k o n an ia s k rajn ie n ieb ezp ieczn ej ro b o ty p o jawił s ię tam 2 3
czerwca. J eg o s zef d o s tał s y g n ał, że Kawas meh b ęd zie o o k reś lo n ej p o rze p rzed
g łó wn y m meczetem Al-An s ar w s amy m cen tru m mias ta.
O g o d zin ie d zies iątej wieczo rem o p erato rzy u b ran i p o cy wiln emu d o s trzeg li
u p rag n io n y cel. W ty m mo men cie p o jawiają s ię d wie wers je tej h is to rii. Wed łu g
s łu żb p ras o wy ch p o licji g ran iczn ej jej an ty terro ry ś ci p o d jęli p ró b ę b ezk rwaweg o
zatrzy man ia Kawas meh a, jed n ak o n – u zb ro jo n y w k arab in s ztu rmo wy M 1 6 –
wy mierzy ł b ro ń w s tro n ę p o licjan tó w i n acis n ął s p u s t. Nies zczęś liwie d la n ieg o b ro ń
s ię zacięła, a k o man d o s i Yu mam, d y s p o n u jący k arab in ami mn iej awary jn y mi,
o d p o wied zieli o g n iem, zab ijając Pales ty ń czy k a n a miejs cu . Ch wilę p ó źn iej p lac
p rzed meczetem zo s tał s zczeln ie o to czo n y p o licy jn y m k o rd o n em.
J ed n ak , jak d o n ió s ł „Th e New Yo rk Times ”, ś wiad k o wie zd arzen ia zap ewn iali, że
n ie b y ło żad n ej p ró b y ares zto wan ia. Ko man d o s i, g d y ty lk o d o s trzeg li Kawas meh a,
b ez ch wili wah an ia p o d ziu rawili g o k u lami. Niewy k lu czo n e, że n as tęp n eg o d n ia ran o
amery k ań s k i s ek retarz s tan u Co lin Po well zaczął lek tu rę p ras y o d „NYT” –
p rzeczy tał relację z Heb ro n u i s k ry ty k o wał d ziałan ia izraels k ich s łu żb , wy rażając
jed n o cześ n ie zro zu mien ie d la teg o ty p u o p eracji. Nie mó g ł b o wiem jed n o zn aczn ie
p o tęp ić ak cji wp is u jącej s ię w zain icjo wan ą p rzez USA o g ó ln o ś wiato wą wo jn ę
z terro rem fu n d amen talis ty czn y m.
W p rzy p ad k u Kawas meh a n ie b y ło wątp liwo ś ci: s tan o wił zag ro żen ie
i s p o łeczeń s two izraels k ie s p ecjaln ie n ie p łak ało p o n im. Zd arzają s ię jed n ak
s y tu acje, g d y wład za rep res jo n u je lu d zi, k tó ry m p rzy p is u je związk i z terro ry zmem,
ale n ie p o p iera teg o żad n y mi d o wo d ami, alb o u trzy mu je, że je ma, lecz d la d o b ra
s p rawy n ie zamierza ich u jawn ić. Bo n ie jes t to wied za d la ws zy s tk ich . Na p rzy k ład ta
d o ty cząca p ewn eg o zn an eg o p is arza, o czy m w n as tęp n y m ro zd ziale.
 ROZDZIAŁ 18

Pisarz, badacz i wichrzyciel

Dzies ięciu żo łn ierzy wp ad ło d o ich d o mu o d ru g iej n ad ran em. Res zta o to czy ła
o k o licę cias n y m k o rd o n em – p o s tro n n emu o b s erwato ro wi mo g ło b y s ię to wy d ać
d ziwn e, że aż tak zn aczn e s iły zo s tały rzu co n e d o zatrzy man ia jed n eg o mężczy zn y .
Zres ztą ak u rat n ie b y ło g o w d o mu i mu n d u ro wi zas tali w ś ro d k u wy łączn ie cztery
k o b iety . Zach o wy wali s ię tak , jak b y mieli d o czy n ien ia z s zah id k ami g o to wy mi
zd eto n o wać s k ry wan e p o d czad o rami ład u n k i wy b u ch o we.
Izraels k ie jed n o s tk i, wy s p ecjalizo wan e w walce z p ales ty ń s k imi terro ry s tami,
w czas ie ak cji n ie b awią s ię an i w an tro p o lo g ó w, an i w p s y ch o lo g ó w – s k o ro
wy s łan o ich w miejs ce, g d zie miał s ię czaić n ieb ezp ieczn y p rzeciwn ik , n ie ma s en s u
zas tan awiać s ię, czy zas tan i tam lu d zie p rzy p o min ają terro ry s tó w. Trzeb a zało ży ć, że
n imi s ą.
2 1 k wietn ia 2 0 1 1 ro k u d ru ży n a tak ty czn a wk ro czy ła d o d o mu Ah mad a M u s y
Katames za w Al-Bira n a Zach o d n im Brzeg u J o rd an u , n a p rzed mieś ciach Ramallah .
Kim jes t Katames z? Zd an ia s ą p o d zielo n e – d la Pales ty ń czy k ó w (a tak że d la zn aczn ej
częś ci ś wiato wej o p in ii p u b liczn ej) to wy b itn y p is arz i wy k ład o wca ak ad emick i, zaś
d la wład z izraels k ich – jed en z lid eró w p ales ty ń s k ieg o terro ry zmu , wp ły wo wy
czło n ek Lu d o weg o Fro n tu Wy zwo len ia Pales ty n y . A jak trzeb a, to i Hamas u .
Arab o wie u ważają Katames za za n iewin n ą o fiarę wielo letn ich p rześ lad o wań ze s tro n y
izraels k ich o rg an ó w ś cig an ia, a J ero zo lima i Tel Awiw – za n ieu s tające zag ro żen ie
d la b ezp ieczeń s twa p ań s twa.
Teg o d n ia s ześ ćd zies ięcio letn i Katames z miał p o raz k o lejn y trafić za k ratk i, ale
ak u rat n ie b y ło g o d o mu – n ieco wcześ n iej u d ał s ię z wizy tą d o b rata, mies zk ająceg o
w Ramallah . An ty terro ry ś ci, k tó rzy s fo rs o wali d rzwi, u jrzeli p rzerażo n ą żo n ę p is arza
Su h ę Barg h o u ti, ich d wu d zies to d wu letn ią có rk ę Han in , a tak że s io s trę Su h y i jej
cztern as to letn ią wn u czk ę. Go s p o d y n i n ie mo g ła zro zu mieć, d laczeg o k o man d o s i
„wes zli z d rzwiami” d o d o mu , s k o ro mo g li zaczek ać, aż zo s tan ą im o twarte.
Nie b y ło jed n ak czas u n a tłu maczen ia – k ilk u d zies ięciu u zb ro jo n y ch p o zęb y
fu n k cjo n ariu s zy zaczęło p rzeczes y wać d o m. Gd y n ie zn aleźli Katames za w jeg o
mies zk an iu , wk ro czy li d o s ąs ied n ieg o (n ależąceg o d o o b y wateli amery k ań s k ich )
i tam g o s zu k ali, p rzy o k azji d emo lu jąc meb le. Wk ró tce s tało s ię jas n e, że g łó wn y cel
tej n iezap o wied zian ej wizy ty jes t n ieo b ecn y . Ko b ieto m o d eb ran o telefo n y
k o mó rk o we, a o n e s ame zn alazły s ię p o d lu fami k arab in ó w s ztu rmo wy ch .
Ozn ajmio n o im, że s ą zak ład n iczk ami – zo s tan ą zwo ln io n e d o p iero wted y , g d y
Ah mad Katames z d o b ro wo ln ie o d d a s ię w ręce wo js k a.
Su h a – wielo letn ia d ziałaczk a p ales ty ń s k ieg o Czerwo n eg o Pó łk s ięży ca o raz
o rg an izacji Ad d ameer, ws p ierającej więźn ió w p o lity czn y ch – ws p o min ała p ó źn iej, że
an ty terro ry ś ci g ro zili zn is zczen iem d o mu i s k rzy wd zen iem d o mo wn ik ó w. Nas tęp n ie
d o wó d ca d ru ży n y n ak azał Han in zad zwo n ić d o o jca, p o czy m p rzejął o d n iej
s łu ch awk ę i wy jaś n ił Katames zo wi p o ło żen ie, w jak im zn alazła s ię jeg o ro d zin a. Po
k ró tk iej ro zmo wie p is arz b y ł g o tó w o d d ać s ię w ręce p o licji.
Pro k u rato r wo js k o wy zażąd ał jed en as to d n io weg o ares ztu – zatrzy man eg o
p rzes łu ch an o (trwało to ty lk o d zies ięć min u t), a n as tęp n ie p rzewiezio n o d o d awn eg o
wo js k o weg o więzien ia w Ofer, zn ajd u jąceg o s ię k ilk a k ilo metró w n a p o łu d n ie o d
Ramallah . Ten zak ład k arn y , wzn ies io n y p o d czas Pierws zej In tifad y , cies zy s ię
wy jątk o wo złą s ławą i jes t u ważan y za jed en z n ajciężs zy ch w k raju .
Po czątk o wo jed n ak n ic n ie zap o wiad ało aż tak p o n u reg o s cen ariu s za – 3 maja
n ad ran em ro d zin a, w to warzy s twie ad wo k ata, czek ała n a Katames za p rzy więzien n ej
b ramie. Wy d awało s ię, że n iep o ro zu mien ie zo s tało wy jaś n io n e i p is arz wy jd zie n a
wo ln o ś ć. Praco wn icy więzien ia tak że n ie s p o d ziewali s ię, że wy d arzen ia p rzy b io rą
in n y o b ró t. J ed n ak o ó s mej ran o więzien n y o ficer p o p ro s ił n a s tro n ę p rawn ik a
i wy zn ał mu : „Przy k ro mi, ale s p rawę p rzejął Szab ak . J es t wn io s ek o zatrzy man ie
ad min is tracy jn e”. Po d Su h ą Barg h o u ti, g d y s ię o ty m d o wied ziała, u g ięły s ię n o g i.
J ak p o wied ział p ras ie p rawn ik ro d zin y p is arza – a s ło wa te p o twierd ziła ró wn ież
żo n a – o wa d zies ięcio min u to wa ro zmo wa ze ś led czy m wy s tarczy ła, b y zamk n ąć
Katames za n a d łu g i czas . Oczy wiś cie b ez wy ro k u , b o d o żad n eg o p ro ces u ,
p rzy n ajmn iej n a razie, n ie d o s zło . Po czątk o wo Pales ty ń czy k miał s p ęd zić w Ofer p ó ł
ro k u , ale p o u p ły wie teg o czas u p rzed łu żo n o ares zt o n as tęp n e s ześ ć mies ięcy .
Zg o d n ie z ro zk azem 1 2 2 6 , wy d an y m w 1 9 8 8 ro k u , izraels k i wo js k o wy wy miar
s p rawied liwo ś ci ma p rawo o g ran iczy ć wo ln o ś ć mies zk ań có w Zach o d n ieg o Brzeg u n a
p ó ł ro k u . Ale mo że ares zt p rzed łu żać. Nazy wa s ię to zatrzy man iem
ad min is tracy jn y m.
J ak p o wied ział p o rtalo wi Th e Electro n ic In tifad a p rawn ik Sah ar Fran cis , „lu d zie
mo g ą s p ęd zać całe lata w więzien iu , n ie mając p o jęcia, d laczeg o zo s tali zatrzy man i.
Są p rzy ty m p o zb awien i s k u teczn ej p o mo cy p rawn ej”.
Gd y min ął ro k , Katames zo wi d o d an o k o lejn e mies iące. Do p iero w g ru d n iu 2 0 1 3
ro k u p is arz, k tó reg o u wo ln ien ia d o mag ali s ię n ie ty lk o Pales ty ń czy cy , ale tak że
ś wiato we o rg an izacje n a rzecz p raw czło wiek a, o p u ś cił mu ry więzien ia Ofer. A jes zcze
k ilk a mies ięcy wcześ n iej rzeczn ik IDF, p y tan y o p o wó d ciąg łeg o p rzed łu żan ia
ares ztu p is arza, o d p o wied ział k ró tk o : „Ze źró d eł s ił b ezp ieczeń s twa n ap ły n ęły
n iezn an e wcześ n iej in fo rmacje”. Czy żb y p o s tąp io n o w my ś l zas ad y : „Dajcie mi
czło wiek a, a zn ajd zie s ię p arag raf”?
Z p ewn o ś cią termin zatrzy man ia Katames za n ie b y ł p rzy p ad k o wy – w ty m czas ie
w k rajach arab s k ich wy b u ch ały (n iek ied y b ard zo g wałto wn e) n iep o k o je, zn an e jak o
Arab s k a Wio s n a, i Izrael mó g ł s ię o b awiać, że ró wn ież Pales ty n ę o g arn ie fala
ro zru ch ó w. Co zres ztą n as tąp iło , ale jed y n ie w min imaln y m, wręcz s y mb o liczn y m
s to p n iu . Wich rzy ciele jed n ak zo s tali w p o rę wy elimin o wan i.

***

Rzecz w ty m, że d la u ro d zo n eg o w Betlejem Katames za k ło p o ty z izraels k imi

s łu żb ami n ie s ą żad n ą n o wo ś cią – ju ż w 1 9 6 9 ro k u , jak o d ziewiętn as to latek , trafił n a
k ilk a mies ięcy za k ratk i. Trzy lata p ó źn iej, za d ziałaln o ś ć n a s zk o d ę Izraela, k tó rej
n ie p o twierd ził żad en p ro ces , s k azan o g o n a cztery lata więzien ia.
Po wy jś ciu n a wo ln o ś ć zajął s ię s wo ją k arierą n au k o wą w d zied zin ie literatu ry
arab s k iej i n au k p o lity czn y ch (ty tu ł mag is tra u zy s k ał k o res p o n d en cy jn ie o d jed n ej
z h o len d ers k ich u czeln i – s am miał zak az o p u s zczan ia k raju ). J ed n ak wład ze
wid ziały w n im ek s tremis tę i d ziałacza LFWP. Po n o wn ie za k raty trafił tu ż p o
zak o ń czen iu Pierws zej In tifad y , w 1 9 9 2 ro k u . Izraels k i k o n trwy wiad , czy li Szab ak ,
u zn ał wó wczas , że Katames z jes t n ieb ezp ieczn y i n ależy g o wy elimin o wać z ży cia
p u b liczn eg o . Ares zto wan o g o n a u licy n a o czach trzy letn iej Han in .
Owa elimin acja b y ła n ap rawd ę d łu g o trwała – p is arz s p ęd ził w zamk n ięciu p rawie
s ześ ć lat, i to b ez wy ro k u ! Tak n ie p o trak to wan o żad n eg o Pales ty ń czy k a – ci, k tó rzy
o d s ied zieli d łu żej, mieli zas ąd zo n e wy ro k i. J ed n ak Szab ak n ie wątp ił, że Katames z
zas łu ży ł n a tak ie p o trak to wan ie, ty m b ard ziej że – zd an iem s ił b ezp ieczeń s twa – zza
k rat k o o rd y n o wał terro ry s ty czn ą d ziałaln o ś ć s wo ich k o mp an ó w. Pewn ie d lateg o
s ama k ara o d o s o b n ien ia n ie wy s tarczała: p is arz twierd zi, że k ilk ak ro tn ie p o d d an o g o
to rtu ro m. Świad ectwem teg o , co s ię wy d arzy ło za k ratami, s tały s ię więzien n e zap is k i
Katames za: Nie założę twojego tarbusza*.
Wo ln o ś ć o d zy s k an ą w 1 9 9 8 ro k u zawd zięczał jed n ak n ie p racy o rg an ó w ś cig an ia,
ale ś wiato wej o p in ii p u b liczn ej o raz izraels k im in telek tu alis to m, k tó rzy s tan ęli
w jeg o o b ro n ie. Nacis k i n a wo js k o we wład ze s ąd o we b y ły tak d u że, że zd ecy d o wan o
s ię n a wy p u s zczen ie s ześ ciu Pales ty ń czy k ó w, w ty m Katames za. Ówczes n y p remier
Ben jamin Netan jah u o g ło s ił, że jes t to g es t d o b rej wo li ze s tro n y p ań s twa
izraels k ieg o i teraz o d u wo ln io n y ch zależy , jak ą p ó jd ą d ro g ą – k o n fro n tacji czy
zg o d y .
Ows zem, Katames z n ie raz p rzy zn awał, że w latach d ziewięćd zies iąty ch p o p ierał
d ziałaln o ś ć LFWP, p rzy czy m ch o d ziło o p o p arcie p o lity czn e, in telek tu aln e, ale
p o tem p rzes tał s ię an g ażo wać n a rzecz tej o rg an izacji. Co więcej, jeg o idée fixe s tało s ię
p o jed n an ie ży d o ws k o -p ales ty ń s k ie, a p rzy n ajmn iej d o p ro wad zen ie d o zap rzes tan ia
ro zlewu k rwi. Wiele w ży ciu wid ział i b y ć mo że u zn ał, że p o ro zu mien ie mad ry ck ie,
k o ń czące Pierws zą In tifad ę, jes t id ealn ą o k azją, ab y ziś ciły s ię s ło wa Ko ran u : „A
jeś li o n i s ię p o ws trzy mają, to wy rzek n ijcie s ię wro g o ś ci, o p ró cz wro g o ś ci p rzeciw
n ies p rawied liwy m. (...) A jeś li o n i s k ło n ią s ię d o p o k o ju , to i ty s ię k u n iemu s k ło ń
i zau faj Bo g u ” * * .
Swo je p o g ląd y g ło s ił n ie ty lk o za p o ś red n ictwem k s iążek i arty k u łó w, ale tak że
z u n iwers y teck iej k ated ry . Ten cen io n y s p ecjalis ta n au k p o lity czn y ch wy k ład ał
w Al-Qu d s Un iv ers ity – jed y n ej arab s k iej s zk o le wy żs zej w J ero zo limie.

***

Czy rzeczy wiś cie ten s tars zy czło wiek s tan o wi jak iek o lwiek zag ro żen ie d la
b ezp ieczeń s twa Izraela? Nie d y s p o n u ję – rzecz jas n a – jak imik o lwiek d o k u men tami
w tej s p rawie s p o rząd zo n y mi p rzez o ficeró w Szab ak a. Nie d y s p o n u je n imi zres ztą
n ik t z o p o wiad ający ch s ię p o s tro n ie u więzio n eg o p is arza. Ws zy s cy mu s zą s ię
zad o wo lić s twierd zen iem, że s łu żb y s p ecjaln e mają wied zę o p eracy jn ą i ta wied za
wy s tarczy , b y trzy mać Katames za z d ala o d wo ln y ch lu d zi. Nie ty lk o zres ztą jeg o –
tru d n o o s zaco wać liczb ę o s ó b o b jęty ch zatrzy man iem ad min is tracy jn y m, ale
z p ewn o ś cią jes t to zn aczn a g ru p a.
 M o żn a o d n ieś ć wrażen ie, że Izrael ma z p is arzem d u ży p ro b lem – jeś li jes t n a
wo ln o ś ci, trzeb a o b s erwo wać k ażd y jeg o ru ch , b o p rzecież fig u ru je w k arto tek ach
jak o o s o b a związan a z terro ry zmem. Z k o lei jak o więzień u ras ta d o ran g i s y mb o lu
walk i o wo ln ą Pales ty n ę, a wręcz – męczen n ik a ś więtej s p rawy . I to n ie ty lk o
w k o n tek ś cie k o n flik tu izraels k o -p ales ty ń s k ieg o . A więc zamias t mieć u b o k u
s p o k o jn eg o n au k o wca, wo js k o wi i ag en ci k o n trwy wiad u s ami k reu ją b o h atera, n a
k tó reg o s ło wo g o to we b ęd ą ru s zy ć ty s iące. Co g o rs za (d la s łu żb , rzecz jas n a), tak że
s y mp atia ży d o ws k iej o p in ii p u b liczn ej co raz b ard ziej s k łan ia s ię w s tro n ę
p ales ty ń s k ieg o p is arza. Co raz mn iej lu d zi wierzy w jeg o wy d u man ą win ę, o czy m
ś wiad czy ć mo że lek tu ra tamtejs zy ch g azet, ch o ćb y „Haaretza”. J eg o p u b licy s tk a
Amira Has s , k o men tu jąc wy d arzen ia z 3 maja 2 0 1 1 ro k u , g d y Katames z zo s tał
zatrzy man y ad min is tracy jn ie, n ap is ała z iro n ią: „Cu d s tał s ię w Izraelu ! Po międ zy
p iątą a ó s mą ran o , n a ch wilę p rzed wy p u s zczen iem p is arza n a wo ln o ś ć, p o jawił s ię
ś wieży d o wó d n a to , że Katames z p rzed s tawia d la p ań s twa wielk ie zag ro żen ie”. Has s
zwró ciła też u wag ę n a is to tn y s zczeg ó ł – p ro k u rato r wo js k o wy , wn io s k u jący
o zatrzy man ie ad min is tracy jn e, zarzu cił Katames zo wi p rzy n ależn o ś ć d o ... Hamas u ,
o czy m wcześ n iej n ie b y ło mo wy . „J ak im cu d em u d ało im s ię p rzes k o czy ć z LFWP
d o Hamas u ?” – p y ta p u b licy s tk a * * * .
By ć mo że tak im, że o ile LFWP jes t ju ż d ziś ik o n ą p rzes zło ś ci, to s ło wo Hamas
wciąż wzb u d za lęk i, i to n ie ty lk o n a Blis k im Ws ch o d zie. Hamas em p o p ro s tu łatwiej
s tras zy ć.

Gło s ó w p o p ierający ch Katames za jes t wiele i p ły n ą z ró żn y ch s tro n ; częs to z b ard zo

wp ły wo wy ch ś ro d o wis k , jak ch o ćb y z amery k ań s k ieg o PEN Clu b u . I n ie p o mag ają
Izraelo wi w jeg o wo jn ie z terro ry zmem. Wręcz p rzeciwn ie – s tawiają p o d zn ak iem
zap y tan ia rzeteln o ś ć tamtejs zy ch s łu żb i wy miaru s p rawied liwo ś ci. Prawd o p o d o b n ie
wielu izraels k ich o ficeró w – czy to wo js k a, czy p o licji – zad aje s o b ie p y tan ia: Po
jak ą ch o lerę trzy mamy g o w więzien iu ? Co n a ty m zy s k u jemy , a co tracimy ? Ale s ą
zap ewn e i tacy , k tó rzy ro zwiewają p o d o b n e wątp liwo ś ci, mó wiąc: „Lep iej b y ć
g ro źn y m n iż ś mies zn y m”.
Działan ie s łu żb rzad k o jes t w p ełn i zro zu miałe d la p rzeciętn y ch zjad aczy ch leb a.
M o że n awet lep iej, że fak ty zamien iają s ię w p lo tk i, te zaś w p ó łp rawd y
i n ied o p o wied zen ia. W p rzek azach med ialn y ch p o jawia s ię wted y ch ao s , a p o lity cy
u n ik ają k amer, b o n ie wied zą, jak ie zająć s tan o wis k o . W tak iej s y tu acji łatwiej
p rzek o n ać s p o łeczeń s two , że p ań s two ma ws zy s tk o p o d k o n tro lą (ch o ć zag ro żen ia s ą
jak n ajb ard ziej realn e), a b ezp ieczeń s two o b y wateli wy mag a p ewn y ch d ziałań , n awet
jeś li czas ami wy d ają s ię o n e n ieracjo n aln e. By le s p o łeczeń s two za b ard zo n ie
n acis k ało n a s łu żb y , b o wted y mo że s tać s ię co ś n ied o b reg o . Każd y w ży ciu za co ś
o d p o wiad a i n iech ro b i to d o b rze – s łu żb y zaś fu n k cjo n u ją w ś wiecie, o k tó ry m
p rzeciętn y Gu ro v itz, Stein czy Silv ers tein n ie mają zielo n eg o p o jęcia. I ch y b a lep iej,
żeb y tak zo s tało ...

* Tarb u s z – p o d o b n a d o fezu czerwo n a filco wa czap k a n o s zo n a p rzez mu zu łman ó w.

* * Ko ran , Su ra al-Bak ara, 2 : 1 9 0 – 1 9 4 .
* * * Amira Has s , The unbearable Israeli lightness of arresting Palestinians, „Haaretz”,
1 1 .0 5 .2 0 1 1 .
 Indeks nazwisk

Ab rah am Tzed ak
Ab u Hilalah Yas er
Ab u M arzo u k M o u s a M o h ammed
Ab u Saif M u h ammad
Ab u Saleh M o h ammad Su leiman
Ag mo n Yo ram
Ajas z J ah ii (p s . In ży n ier)
Ak al Ajjad
Ak al Kh alid
al-As ad Bas zs zar
al-As zk ara M o h ammed
al-Atas s i Lu aj
al-Ban n a M arwan
al-Hafez Amin
al-Ku d s i Nazim
Allen Ben zo b . Ben Zy g ier
al-M ab h o u h M ah mo u d Ab d el Rau f
Alo n Ben zo b . Ben Zy g ier
al-Ro s an Nawaf
Ames Bo b
Amin Id i
Amir Yig al
Amit in s tru k to r
Amit M eir
An d ro p o w J u rij
An g leto n J ames J es u s
An n a Amalia k s iężn a
an -Nah lawi Karim
Arafat J as er
Arg o v Sh lo mo
Av ital
Av rah am
Azar Sh mu el

Baad er An d reas
Bach J an Seb as tian
Bag s ik Bo g u s ław
Barak Eh u d
Barg h o u ti Su h a
Barmo r J aak o w
Barn ey M ich ael
Baro n o ws k a Łu cja
Bar-Zo h ar M ich ael
Beg in M en ach em
Ben Gu rio n Dawid
b en J air Eleazar
Ben To v Ch ery l (Cin d y )
Beria Ławrien tij
Bet-Zu ri Ely ah u
Bin Lad en (o jciec Os amy )
Bin Lad en Os ama
Bo d en h eimer M ich ael
Bö s e Wilfried
Bo th e Walter
Bo u ch ik i Ah med
Bran d Lio r
Bran d o M arlo n
Bremn er Ch arles
Breżn iew Leo n id
Britto n Wes ley
Bro n fman Ed g ar
Bry l Barto s z
Bu rro u g h s Ben jamin zo b . Ben Zy g ier

Cas ad ieg o Carlo s A.

Cas tan o Carlo s
Ced ar J o s ep h
Ch ab an -Delmas J acq u es
Ch as tain J es s ica
Ch o mein i ajato llah
Ch ru s zczo w Nik ita
Cin d y zo b . Ch ery l Ben To v
Clark e J ames Leo n ard
Clin e Ray
Clin to n Bill
Co h en Eli zo b . Kamel Amin Taab es
Co h en Elio t A.
Co h n -Ben d it Dan iel
Co p p o la Fran cis Fo rd
Czern ien k o Ko n s tan tin

Dajan M o s ze
Dali p u łk o wn ik
Dav ero n Kev in
d e Gau lle Ch arles
Deb re M ich el
Den n in g s Ev an
Den o ël Yv o n n ick
Dizen g o ff M eir
Do u g h erty M artin J .
Du lles Allen
Dżemajel Bas zir
Dziewu ls k i J erzy
Eich man n Ad o lf (Ricard o Klemen t)
Eitam Ep h raim („Effi”)
Eitan Rafael („Rafu l”)
Eitan Rafael (M o s s ad )
Elv in g er Peter
Es co b ar Pab lo
Es zk o la Lewi
Ezech ias z

Falig o t Ro g er
Fear Fred
Fed o ro wicz An d rzej
Ferri M eln ik
Flawiu s z J ó zef
Fo lliard Gail
Fo lman Ari
Fo rs y th Fred erick
Fo s ter J o d ie
Fran cis Sah ar

Gach a Go n zalo Ro d rig u ez

Gal Id d o
Gal Uziel (p s . Uzi)
Galil Is rael
Gard o s h Kariel (p s . Do s h )
Gąs io ro ws k i An d rzej
Gen et J ean
Glas Go tth ard
Go eth e J o h an n Wo lfg an g
Go ld s tein Baru ch Ko p el
Go o ch J o h n
Go o d win Craig
Go rb aczo w M ich aił
Go rin Dav id
Grah am J o n ath an Lo u is
Grajews k i Wik to r (Wik to r Szp ilman )
Gu errero Os car

Hab as z Geo rg es
Had d ad Wad i
Hamad Kamil
Hamad Os ama
Han ik Ely ah u
Harel Is s er
Has s Amira
Hato u m Salim
Hero d Wielk i
Hin ck ley J o h n J r
Hitler
Ho d es Step h en Dan iel
Ho o v er J . Ed g ar
Ho u n am Peter
Hu s ajn ld a
Hu s ajn Sad d am

Ib rah im Sald a

J amjo u m Su fiam
J aru zels k i Wo jciech
J as min a p rzy jació łk a Nimy
J as s in Ah med
J ato m Dan i

Kah an e M eir
Katames z Ah mad M u s a
Katzir Aaro n
Katzir Efraim
Kau ffer Remi
Kawas meh Ab d u llah
Keeley Pau l J o h n
Kfir M o ti
Kis s in g er Hen ry
Klein J air
Klemen t Ricard o zo b . Ad o lf Eich man n
Klu g man Alek s an d er
Ku h lman n Brig itte
Ku rtz Walter

Lav o n Pin k as
Len in Wło d zimierz
Lev y Gid eo n
Lev y Reg in ald
Lich ten feld Imre (Sd e-Or)
Limo n M o rd ech aj (p s . M o k k a)
Lio r J ak o w
Liwn i Cip p o ra („Cip p i”)
Lo red an J aco p o

M ad d en J o h n
M ad o n n a
M ah er Ab u
M ajald Nad ia
M alk in Peter Zv i
M an o lo His zp an
M arzo u k M o s ze
M ata Hari
M azo wieck i Tad eu s z
M ein h o f Ulrik e
M eir Go ld a
M es zad J ah ia
M es zal Ch alid
M ild in er Ad am
M is h al Nis s im
M itteran d Fran ço is
M o g ilewicz Siemio n
M o mo h Said u J o s ep h
M o y n e Walter Gu in n es s
M u h ammad

Nad ia M ajald
Nas er Gamal Ab d el
Nav o t Nach ik
Netan jah u Ben jamin
Netan jah u J o n ath an
Nid al Ab u
No rris Ch u ck

Och ab Ed ward
Ok amo to Ko zo
Ok u d aira Ts u y o s h i

Patricia Ro x b u rg h zo b . Sy lv ia Rafael
Peres Szy mo n
Petelick i Sławo mir
Pico zzi M as s imo
Po well Co lin
Pu s zk in Alek s an d er

Rab in Icch ak
Rafael Sy lv ia (Patricia Ro x b u rg h )
Ran tis i Ab d el Azis
Ras zid Ab d u l
Reag an Ro n ald
Reid Dav id
Ro th s ch ild Ed mu n d

Sa’ad o n Ilan
Said Hu s s ein Gh as s an
Saif Geo rg
Salameh Ali Has s an
San to s Fran cis co
Sas p o rtas Av i
Sch iller Fry d ery k
Sch jo d t An n eu s
Sch u ltz Geo rg e
Sch warzen eg g er Arn o ld
Seb b a Les lie
Sh irazi ro d zin a
Silv es tri
Silwa Flawiu s z
Sp ielb erg Stev en
Stalin J ó zef (J ó zef Wis s ario n o wicz)
Stein Harry
Szamir Icch ak
Szaro n Ariel

Taab es Amin (o jciec)

Taab es Kamel Amin (Eli Co h en )
Tamar (có rk a Id d o Gala)
Th o mas Go rd o n
To łs to j Lew
Tru jillo Cés ar Gav iria
Ty ler Patrick
Tziv in M o rd ech ai

Urib e Alv aro

Van Crev eld M artin

Van u n u M o rd ech aj
Vitin g er Cath erin e

Wan k o Ro b ert
Wein er Tim
Wik to r Szp ilman zo b . Wik to r Grajews k i
Wis n er Fran k
Wis s ario n o wicz J ó zef zo b . J ó zef Stalin

Yan ilo v Ey al
Yan ilo v Tu v ia
Yas u d a Yas u y k i
Yu d ilo v ith M erav

Zamar Nima
Zamir Cewi
Zy g ier Ben (Ben Alo n , Ben Allen , Ben jamin Bu rro u g h s )
 Indeks organizacji

„Cezarea” zo b . M as ad a

Ad d ameer
Ag en cja Bezp ieczeń s twa Wewn ętrzn eg o
Al-Kaid a
Aman (Ag af HaM o d i’in )
Amery k ań s k a Ag en cja In fo rmacy jn a (USIA)
Art-B (Arty ś ci Bizn es u )
ASIO (Australian Security Intelligence Organization)
ASOC (Air Support Operations Center)
Au to d efen d as Un id as d e Co lo mb ia (AUC)
Av iatio n Secu rity Op eratio n Cen ter (Cen tru m Op eracy jn e Bezp ieczeń s twa Lo tó w)

Baas
Black water
Bractwo M u zu łmań s k ie
Bry g ad a Nah al
Bry g ad y Al-Qas s am
Bry g ad y M ęczen n ik ó w Al-Ak s y

Cen tru m Bad ań J ąd ro wy ch

Cen tru m Bad ań Po lity czn y ch M in is ters twa Sp raw Zag ran iczn y ch (CBP)
CIA (Central Intelligence Agency)
Czarn e Pan tery
Czarn y Wrzes ień
Czerwo n y Pó łk s ięży c
Demo k raty czn y Fro n t Wy zwo len ia Pales ty n y
Du v d ev an
Dy n Co rp In tern atio n al
Dy wizjo n

Eu ro p ean Secu rity Acad emy (ESA)

Eu ro p ejs k i Try b u n ał Praw Czło wiek a

Falan g a Lib ań s k a
FARC (Rewo lu cy jn e Siły Zb ro jn e Ko lu mb ii)
FBI (Federal Bureau of Investigation, Fed eraln e Biu ro Śled cze)
Fo rmo za
Frak cja Czerwo n ej Armii

Gen eraln e Zrzes zen ie Stu d en tó w Pales ty ń s k ich

Giv ati b ry g ad a
Go lan i b ry g ad a
GROM
Gward ia Rewo lu cy jn a

Hag an a
h a-M ach lak a h a-Arav it
h a-M ach lak a h a-German it
Hamas
Haru v b atalio n
Has h o mer Hatzair (M ło d a Gward ia)
HaSo ch n u t
Hativ at HaTzan h an im
Help in g Han d Co alitio n
Hezb o llah

In s titu te fo r th e Ach iev emen t o f Hu man Po ten tial (In s ty tu t Ro zwo ju Po ten cjału
Lu d zk ieg o )
In s ty tu t Wy wiad u i Zad ań Sp ecjaln y ch zo b . M o s s ad
In terp o l
Is lams k a Lig a Stu d en tó w Pales ty ń s k ich
Is lams k i Dżih ad
Is rael Defen s e Fo rces (IDF)
Is rael Weap o n In d u s tries
Izraels k a Po licja Gran iczn a
Izraels k a Słu żb a Więzien n a
Izraels k a Słu żb a Więzien n a zo b . Sh ab as

J ap o ń s k a Czerwo n a Armia
J u n d allah

KGB
Kid o n zo b . M as ad a
Ko mó rk a Rewo lu cy jn a
Krav M ag a Glo b al (KM G)

Leh i (Lo h amei Heru t Is rael)

Lu d o wy Fro n t Wy zwo len ia Pales ty n y (LFWP)

M as ad a („Cezarea”, Kid o n )
M o s s ad (In s ty tu t Wy wiad u i Zad ań Sp ecjaln y ch , Ha-M o s s ad Le mo d i’in Ule
Tafk id im M ey u h ad im)
M u ch ab arat

Naro d o wa Partia Relig ijn a (M afd al)

Nav y Seals

ONZ
Org an izacja Wy zwo len ia Pales ty n y (OWP)

Pales ty ń s k i Ru ch Is lams k i
Palmach (Plu g o t M ah atz)
Paly am
PEN Clu b
Plu g o t M ah atz zo b . Palmach
Po lis h Relief Fu n d
Rad a Do wó d ztwa Rewo lu cji
Rewo lu cy jn e Siły Zb ro jn e Ko lu mb ii (FARC)

SAS (Special Air Service)

Say eret Go lan i
Say eret M atk al
Say eret Tzan h an im
Secret Serv ice
Sh ab as (Sh eru t Batet HaSo h ar, Izraels k a Słu żb a Więzien n a)
Sh ald ag
Sh ay etet 1 3 (Co mman d o )
Siły Ob ro n n e Izraela
SWAT (Special Weapons and Tactics)
Sy ry js k i Fro n t Is lams k i
Szab ak (Szin Bet, Sh eru t h a-Bitach o n h a-Klali)
Szin Bet zo b . Szab ak

Świato wy Ko n g res Ży d ó w

Tel No f

UNDOF (United Nations Disengagement Observer Forces)

Wietk o n g

Xe Serv ices zo b . Black water

Yamam (Yeh id a M erk azit M ey u h ed et)

Yamas
Yas am

Zjed n o czo n y Fro n t Rewo lu cy jn y (RUF)

Ży d o ws k a Lig a Ob ro n y
 Co p y rig h t © b y Artu r Gó rs k i

Pro jek t o k ład k i

M ariu s z Ban ach o wicz

Fo to g rafia n a p ierws zej s tro n ie o k ład k i

Co p y rig h t © Ko n s tan tin Su ty ag in /Sh u tters to ck

Op iek a red ak cy jn a
Bo g n a Ro s iń s k a

Ad iu s tacja
To mas z M acio s / Wy d awn ictwo J AK

Ko rek ta
M aria Armata / Wy d awn ictwo J AK

ISBN 9 7 8 -8 3 -2 4 0 -3 5 2 2 -9

Ks iążk i z d o b rej s tro n y : www.zn ak .co m.p l

Sp o łeczn y In s ty tu t Wy d awn iczy Zn ak ,
3 0 -1 0 5 Krak ó w, u l. Ko ś ciu s zk i 3 7
Dział s p rzed aży : tel. 1 2 6 1 9 9 5 6 9 , e-mail: czy teln icy @zn ak .co m.p l

Plik o p raco wał i p rzy g o to wał Wo b lin k

wo b lin k .co m