Professional Documents
Culture Documents
a nan Chili:Los
de yon ti feyé travay o Brezil ki gen pou tit “Ann Pale Potigé”. El presente responsables de la presente adaptación y traducción hecha en Chile:
cuadernillo es una versión realizada para el español, a partir de un
cuadernillo elaborado en Brasil titulado “Ann Pale Potigé”. Daniela Fuenzalida, Berlin Coimin, Erick Lundy, Juan Diego Galaz SJ,
MICHELET FLEURISSAINT, EDWARD SULTANT.
Orijinal nan potigè a te realize ak moun sa yo: El original en portugués
fue elaborado por:
Rwolds Augustin, Miriam Spezia, Emilio Travieso SJ. Nenpöt moun ou nenpöt entitisyon kapab repwodi ti dokiman sa a
Cualquier persona o institución puede utilizar, reproducir o adaptar
Premye a te pibliye PA Pastoral Mobilizasyon imen nan dyoséz RO el presente documento.
Solimoes Tabatinga, Brezil, 2011. La primera edición fue publicada
por la Pastoral da Mobilidade Humana da Diocese do Alto Solimões
Tabatinga, Brasil,
2011. Si ou vle vesyon dijital fèyè sa a, ou mèt voye yon e-mail nan adrès sa
yo: Si desea una versión digital de este cuadernillo puede escribir al
Dezyèm edisyon an te pibliye PA Ministerio Travay Brezil e Entitisyon siguiente correo:
Migrasyon ak Dwa Imen. Brazilya, Brezil, 2012. La segunda edición fue
publicada por el Ministério do Trabalho e Emprego do Brasil y el cuignaciano@uahurtado.cl
Instituto de Migraçoes e Direitos Humanos, Brasília, Brasil,
2012. RMORGADO@uahurtado.cl
anespino@uahurtado.cl
Premye edisyon en espanyol la realize nan Chili, prepare nan Sant
Inivèsite Ansyen “CUI” nan Inivèsite Alberto Hurtado nan kolaborasyon
avek Pastoral Ayisyen nan Pawas Sent Kwa nan Santiago, nan ane
dezyèm 2016. Primera edición en español realizada en Chile fue
preparada en el Centro Universitario Ignaciano (CUI) de la Universidad
Alberto Hurtado, en colaboración con la Pastoral Haitiana de la
Parroquia Santa Cruz, en Santiago, diciembre 2016.
*Nan Santyago: BIP! Se yon ti kat ki sèvi pou peye transpò piblik tankou (micro
Transantyago ak tren) ou kapab achte l oubyen rechaje l nan estasyon tren yo.
*En Santiago: BIP! Es una tarjeta que se usa para el pago de transporte público (micros
Transantiago y metro) puedes comprarla y cargarla en estaciones de metro.
Yon Lèt byenvini Konsepsyon, Temouko, ak lòt
ankò. Jan nou konnen Chili
Una Carta de Bienvenida trè long. Li gen plizyè klima ak Iquique
peyizay, nou kapab jwenn dezè
Zanmi Nou Ayisyen: nan zòn Atakama ki nan Nò e zòn
Querido amigo haitiano: vèt ki nan sid.
Nou youn poko konnen lòt, men nou vle di ou Byenvini nan peyi nou. Se La capital de Chile es Santiago
sèten li pa fasil pou kite fanmi w ak zanmi w yo dèyè, pou pati ale yon y queda en la mitad del país. Ahí
kote moun yo diferan ak yon lang ki diferan. Se pou sa ou pa dwe janm encuentras muchos haitianos.
bliye kijan ou vanyan.Nou pral rakonte w yon ti kras sou peyi nou, pou También en otras ciudades
kapab konnen nou pi byen, petèt ou ka dekouvri se pa tout importantes como Iquique, Valparaíso
bagay ki diferan. Valparaíso, Concepción, Temuco Santiago
y otras. Como sabemos, Chile es
Aún no nos conocemos, pero queremos darte la bienvenida a nuestro muy largo. Tiene distintos climas
país. Probablemente no es fácil dejar atrás a la familia, los amigos, para Concepción
y paisajes. Podemos encontrar
partir hacia un lugar nuevo, con gente y un idioma es diferente. Por desierto en Atacama al Norte y el
eso nunca olvides lo valiente que eres. Te vamos a contar un poco de Temuco
verde de los bosques en el sur.
nuestro país, para que puedas conocernos mejor, y talvez descubras
que no todo es tan distinto. Santyago se gran vil ki gen anpil
moun, machin, gwo kay, an general
Chili se yon peyi long, li pozisyone nan fen Sidamerik la, nan lwès epi
li gen bri, majorite nan imigran ki
li limite avèk Oseyan Pasifik. Li genyen anpil kilomèt nan zòn kot li
soti nan lòt peyi yo se ladann yo
yo, anplis li antoure avèk yon chèn montay ki rele “Cordillera de los
vini pou chèche travay ak lòt
Andes “ki mem divize Chili ak Ajantin. Lang ofisyèl li se espanyòl epi
opòtinite. Kòm li gwo anpil, pi bon
kòb li rele peso chilyen.
fason pou sikile nan Santiago epi
Chile es un país largo está al final de Sudamérica, al oeste y limita con el pou pa pèdi, se nan metro (itilize
Océano Pacífico. Tiene muchos kilómetros de costa, además rodeado tren), sa ki rive pi lwen yo, e si pa
de una cadena de montañas, que se llama Cordillera de los Andes, que gen metro (tren) ki ale kote ou ta
divide Chile con Argentina. Su idioma oficial es el español y su moneda vle ale a ou ka pran yon bis (micro),
es el peso chileno. ou ka toujou mande yonn oubyen
2 moun ki ka ede ou, men se yon
Kapital Chili se Santiago epi li sitiye nan mitan peyi a. Se la ou jwenn ti pousantaj chilyen ki pale fransè
anpil ayisyen. Genyen ayisyen nan lòt vil tou tankou: Ikike, Valparaiso, oubyen kreyòl. Nan santyago tan Fuente: ©FreeVectorMaps.com
8 9
seleksyon chili a lè l´ap jwe, nou ankouraje li e nou fete lè li genyen, se
sa ki fe nou rasanble, se poutèt sa nou rasanble an fanmi ak zanmi pou
nou gade match yo. Si w ta renmen konnen chili ou dwe eseye manje yo,
bouyon cazuela, pate empanada de pino, ak completo, ki prepare ak pen
ak hotdog epi tomat, mayonèz.
Santiago una ciudad grande, con mucha gente, autos y edificios, por M swete ti enfòmasyon sa yo ap sèvi w pou ou kòmanse konnen nou,
lo general un poco ruidosa, la mayoría de los inmigrantes de distintos nou swete w rankontre bon zanmi nan Chili.
países llegan acá en búsqueda de trabajo y oportunidades. Como es
tan grande la mejor forma para trasladarse en Santiago y no perderse Espero que esta información te sirva para empezar a conocernos, y
es usando el metro, el que llega a muchos lugares, y, si no hay metro ojalá encuentres buenos amigos en Chile.
para el lado al cual debes ir, puedes tomar una micro, siempre podrás
preguntarle a una o dos personas que puedan ayudarte, eso sí, muy
pocos chilenos hablan francés o Kreyòl. En Santiago los inviernos son
fríos y un poco lluviosos, el frio comienza a partir del mes de mayo y Byenvini nan Chili!
dura hasta septiembre con la llegada de la primavera, los meses de
diciembre, enero y febrero son soleados y calurosos.
¡Bienvenidos a Chile!
Moun chili travay anpil, yo pa twò serye, men yo amikal si ou rive
konnen yo, yo solidè lè pou yo ede moun ki ap viv move moman (moun
kap soufri). Menm jan ak ayiti, chili te sibi tranbleman tè ak sekous,
se yon peyi sismik, tanzantan te a souke. Men nou abitye ak sa e an
general yo pa twò fò. Espò ki pi popilè a se foutbòl, nou renmen wè
10 11
BYENVINI KREYOL ESPAÑOL
BIENVENIDA Wi Sí
BYENVINI / BIENVENIDA
Timoun Niño
Mwen gen 24 ane Yo tengo 24 años
Tinon jwèt Sobrenombre
Mwen byen kontan rekonèt ou Estoy contento de conocerte
Mwen sonje fanmi mwen Extraño a mi familia Siyati Apellido
12 13
KESYON POPILÈ KREYOL ESPAÑOL
PREGUNTAS USUALES
FIDEL Kóman ou rele? ¿Cómo te llamas?
KREYOL ESPAÑOL
CARIN Mwen rele Carin, e ou Me llamo Carin ¿Y
Ki moun? ¿Quién? mem? usted?
Ki kote? ¿Dónde? FIDEL Non mwen se Fidel Mi nombre es Fidel
Ki sa? ¿Qué? CARIN Ki kote ou rete/abite/ ¿Dónde vive?
Poukisa? ¿Por qué? viv?
Kilè? ¿Cuándo? FIDEL Mwen abite las Colinas, Vivo en las Colinas ¿De
A ki lè? ¿A qué hora? Moun ki kote ou ye? dónde eres?
Kòman sa rele? ¿Cuál es el nombre de eso? CARIN Mwen se moun Etazini / Soy de USA / Soy
Kijan yo di…? ¿Cómo se dice? mwen se ameriken, e ou americana, ¿Y usted?
mem ?
Kisa ou te vle di? ¿Qué quiso decir?
FIDEL Mwen soti Atiyi / Soy de Haití /
M pa konprann No comprendí, “no
Mwen se ayisyen Soy haitiano
caché”(chilena)
Carin Kisa w’ap fè isit ? Que está haciendo aquí?
Pale pi dousman, silvouplè Por favor, hable más lento
FIDEL Mwen se volontè nan Soy voluntario en SJM
SJM (Sèvis Jeswit pou (Servicio Jesuita a
KÓNEN YON MOUN Imigran yo) Inmigrantes)
CONOCER A UNA PERSONA CARIN Byen. Konbyen tan sa Muy bien. Hace cuánto
fè? tiempo?
KREYOL ESPAÑOL
FIDEL Depi ane pase / Desde el año pasado
CARIN Bon jou mesye Buenos días señor
Sa fè yon ane twa mwa /Hace un año y tres
FIDEL Bon jou madmwazèl, Buenos días señorita, ¿Cómo meses
ki jan ou ye? está usted?
CARIN O, byen, mwen kontan Qué bueno, es
CARIN Mwen trè byen mèsi, Estoy muy bien gracias, ¿Usted rekonèt ou, m swete wè un alegría para mí
Ou pale kreyol ? habla creole? ou yon lo’t fwa conocerte Fidel, hasta
FIDEL Wi yon ti kras, e ou Sí, un poco y usted? luego, espero verte otra
vez
BYENVINI / BIENVENIDA
mem?
CARIN Non mwen pa pale No, no hablo Creole. Hablo FIDEL Orevwa madmwazèl, Ok señorita Carin.
Kreyol. Mwen pale Inglés y Español n´a wè. Ale an byen Adiós, nos vemos
Anglè ak Espanyól/ CARIN Mèsi anpil, ou menm Ok. Muchas gracias,
Panyól tou, egalman igualmente
14 15
KIJAN POU DI YON MOUN OREVWA M vle fè yon apèl lokal Quiero hacer una llamada local
COMO DESPEDIRSE de ALGUIEN
Ist la van rechaj? ¿Aquí vende recarga?
KREYOL ESPAÑOL Ke konpayi mobil ou a? ¿De que compañía es su móvil?
M ale na wè yon lòt fwa Me voy, nos vemos otra vez Konbyen koute chak minit? ¿Cuánto cuesta por minuto?
Orevwa Adiós Ki kòd pou m rele Ayiti? ¿Cuál es el código para llamar
Haití?
Babay Chao
Ekri nimewo ou vle rele a Escribe el número al que quieres
Na wè pita Nos vemos más rato llamar
Pase bòn nwit Que tengas buenas noches Pyès moun pa pran apel la Nadie contesta la llamada
Bonswa Buenas noches Ou gen yon lòt nimewo? ¿Tienes otro número?
Pase bòn jounèn Que tenga un buen día
A pita Hasta luego
Na wè lòt semen Nos vemos la próxima semana
Ale ak Bondye Vaya con Dios Si w ta gen problèm,
Ale ak kè kontan Que te vayas contento
ou kapab mande èd:
Ale an byen Que te vaya bien Si tiene problemas,
Fe anpil atansyon Cuídese mucho pida ayuda:
M ale, bonswa Me voy, buenas noches
Se te yon plezi, na wè Fue un placer, nos vemos
Anbilans 131
Ambulancia
RELE AN HAITI
LLAMAR A HAITÍ
Ponpye 132
KREYOL ESPAÑOL Bomberos
BYENVINI / BIENVENIDA
Apèl kout fil Llamada telefónica
Rele nan telefòn Llamar por teléfono Polis 133
Rele an ijans Llamada de urgencia Carabineros
M vle rele Ayiti. Quiero llamar para Haití.
16 17
PAWOL KOTIDYEN KREYOL ESPAÑOL
PALABRAS COTIDIANAS 60 Swasant Sesenta
70 Swasanndis Setenta
NIMEWO 80 Katreven Ochenta
NÚMEROS 90 Katrevendis Noventa
100 San Cien
KREYOL ESPAÑOL
500 Senksan Quinientos
1 Youn / (en) Uno
1.000 Mil Mil
2 De Dos
10.000 Dis Mil Diez mil
3 Twa Tres
20.000 Ven mil Veinte mil
4 Kat Cuatro
30.000 Trant Mil Treinta mil
5 Senk Cinco
100.000 San Mil Cien mil
6 Sis Seis
1.000.000 Yon Milyon Un millón
7 Sèt Siete
8 Uit Ocho
PREMYE VEN NIMEWO ÒDINAL YO
9 Nèf Nueve
LOS PRIMEROS VEINTE NÚMEROS ORDINALES
10 Dis Diez
11 Onz Once KREYOL ESPAÑOL
12 Douz Doce Premye Primero
13 Trèz Trece Dezyèm Segundo
14 Katòz Catorce Twazyèm Tercero
18 19
KREYOL ESPAÑOL POZISYON TAN
PREPOSICIONES DE TIEMPO
Trèzyèm Décimo tercero
Katòzyèm Décimo cuarto KREYOL ESPAÑOL
Yè Ayer
Kenzyèm Décimo quinto
Avan yè Antes de ayer
Sèzyèm Décimo sexto
Jodi a Hoy
Disetyèm Décimo séptimo
Demen Mañana
Dizwityèm Décimo octavo
Demen maten Mañana por la mañana
Diznevyèm Décimo noveno
Demen aswa Mañana en la noche
Ventyèm Vigésimo
Talè En poco rato
Talè a Hace poco
MONTAN AK PROPÒSYON Kounya a Ahora
CANTIDADES Y PROPORCIONES
Avan Antes
KREYOL ESPAÑOL Aprè Después
Yon moun Alguien Depi yè Desde ayer
Pèsòn moun/pyès moun Ninguno/nadie Lòt jou Otro día
Tout moun Todo el mundo
Tout Todo JOU NAN SEMÈN NAN SEZON YO NAN ANE A
20 21
MWA DE LANNE LIS RAD YO
MESES DEL AÑO LISTA DE ROPA
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
Janvye Enero Chemiz Camisa
Fevriye Febrero
Pantalon Pantalón
Mas Marzo
Avril Abril Eslip Calzoncillo
Me Mayo Jip Falda
Jen Junio
Jile Chaleco
Jiyè Julio
Dawou Agosto Abrigo Parca
Septanm Septiembre Gan Guantes
Oktòb Octubre
Kepi Gorro
Novanm Noviembre
Desanm Diciembre Mayo Polera
Chòt Short
LIS KOULÈ YO Vès Chaqueta
LISTADO DE LOS COLORES
Rad granmoun Ropa de adulto
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
Chosèt Calcetines
Blan Blanco Chokola Chocolate
Ble Azul Vyolèt Violeta Chemiz manch long Camisa manga larga
22 23
LIS SOULYE KREYOL ESPAÑOL
LISTA DE ZAPATOS Chanm: Yon chanm san anyen, Habitación: Solamente
kidonk se sèlman chanm nan, habitación, sin nada. Cocina y
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
w’ap pataje kizin, twalèt ak lòt baño compartido
Soulye Zapatos Tenis Zapatillas moun k´ap viv ansanm avèk ou
Sandal Chalas Lasèt Cordón yo
Bòt Bototos Soulye po Zapatos de Ti kay piti: Nan katye yo rele Casita o Mediagua: En
Soulye fi Zapatos de cuero campamento yo poblaciones se llaman
mujer Soulye talon Zapatos de campamento
Soulye gason Zapatos de tacón Kontè dlo Contador de agua
hombre Soulye pla Zapatos planos Kle/Kadna Llave/Candado
KAY / LA CASA
twalèt li ak kizin li andann cocina y baño en su interior Restoran Restaurante
24 25
SEVIS NAN KAY MÈB NAN KAY
SERVICIOS EN LA CASA MUEBLES EN LAS CASAS
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
Dlo Agua Kabann Cama
Kouran Energía eléctrica Chèz Silla
Gaz Gas Tab de nwit Velador
Enternet (kab ou Wi fi) Internet
Tab Mesa
Kab Cable
Pandri Guardarropa/closet
Telefòn Teléfono (fijo)
Tiwa Cajón
Depans an komen Gastos comunes
Matla kabann Colchón
Sèvyèt Toalla
ESPAS NAN KAY
LUGARES DE LA CASA Dra Sábana
Lenn Cobertor
KREYOL ESPAÑOL
Zorye Almohada
Kizin Cocina
Kanape Sofá
Chanm pou dòmi Pieza
Kapèt Alfombra
Sal Sala
Salon Living ELEKTRODOMESTIK
Sal a manje Comedor ELECTRODOMÉSTICOS
Twalèt (chanm de ben) Baño KREYOL ESPAÑOL
Twalèt (kote ou chita)/ latrin Taza (donde te sientas) Frijidè Refrigerador
Douch Ducha Fou Cocina
Lakou Patio Fou (pou fredi) Estufa (para frío)
Koulwa Pasillo Radyo Radio
KAY / LA CASA
Jaden flè Jardín Microwave Microondas
26 27
KREYOL ESPAÑOL MANJE
Televizyon Televisor ALIMENTACIÓN
Kab televizyon Cable de televisor
ACHTE NAN MACHE
Selilè / Telefòn mobil Celular / Teléfono móvil COMPRAR EN EL MERCADO
Chajè mobil Cargador celular / móvil
KREYOL ESPAÑOL
Kafetyè pou bouyi dlo Hervidor Konbyen li koute? ¿Cuánto cuesta? / ¿Cuál es el
Alonj elektrik Alargador eléctrico precio?
Fè pou pase rad Plancha Li twò chè Está muy caro
Ou pa gen sa ki mwen chè? ¿No tiene más baratas?
Bouton elektrik Interruptor eléctrico
Ou pa fè rabè ¿Tiene descuento?
Mete pèmanant Alisador de pelo Ban m (2), silvouplè. Dame (dos), por favor.
Machin a lave Lavadora Mwen bezwen… Yo necesito
Òdinatè Computador Konbyen tan garanti li genyen? ¿Cuanto tiene de garantía?
Ki pri angro? ¿Cual es el precio por mayor?
Enprimant Impresora
Pri yuon Precio por unidad
Telefòn Teléfono
Entènet Internet
LIS SA OU ACHTE
Videyo jwèt Video juegos LISTA DE COMPRAS
Revèy Reloj
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
Diri Arroz Pwa Porotos
Materyèl kwizin Kawòt Zanahoria Zonyon Cebolla
UTENSILIOS DE COCINA
ALIMANTASYON / ALIMENTACIÓN
Pòmdetè Papa Piman Pimentón
KREYOL ESPAÑOL Tomat Tomates Lay Ajo
Fouchèt Tenedor Leti Lechuga Piman Ají
Aselga Acelga Farin Harina
Kiyè, Cuchara
Bètrav Betarraga Ji Jugo
Kouto Cuchillo
Sik Azúcar Adousi/Sik Endulzante
Plat / asyèt Platos Pen Pan likid
28 29
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL KONVÈSASYON SOU ALIMAN
Te Té CONVERSACIÓN SOBRE ALIMENTACIÓN
Zaboka Palta
Kafe Café Póm Manzana KREYOL ESPAÑOL
Konfiti Mermelada Doulan Durazno NATHY Bonswa mesye Buenas noches señor
Pate Paté MARIO Bonswa madmwazèl, Buenas noches señorita, ¿en
Per Pera
Bè Mantequilla nan kisa mwen ka qué puedo ayúdarla?
Sitwon Limón ede w?
Janbon Jamón
Zoranj Naranja NATHY Ou kapabl pote ¿Puedes traerme el menú por
Fomaj Queso
Kiwi Kiwi meni an pou mwen favor?
Konfiti Mortadela
silvouplè?
Manba Manjar Melón Sandía
MARIO M’ap tou pwofite pou Aprovecho de decirte que hoy
Fwi Frutas Siwel Ciruela m di w jodia nou gen día tenemos varias ofertas
Papay Papaya Melón frans Melón anpil espesyal?
NATHY Oooooh kisa nou Ooooh ¿qué cosas tienes en
genyen nan espesyal oferta?
VYAN
CARNES MARIO Nou gen bouyon vyan Tenemos cazuela de vacuno,
bèf, yon pla ki fèt pwa porotos con riendas, bistec a
KREYOL ESPAÑOL ak espageti hot dog, lo pobre y pastel de choclo
yon pla ki gen diri,
Anmbègè Hamburguesa
pòm de, tè, vyan ak
Woule Arrollado salad. Yon pla ki gen
Eskalop Chuletas mayi ak vyan
Prietas Prietas NATHY Ok mèsi, mwen pa Ok gracias, pero no deseo lo
bezwen sa yo ki nan que están en oferta
Kwis poul Tuto pollo espesyal la
Bistec Bistec MARIO Ebyen, chwazi sa vle Bueno ok. ¿Qué desea comer?
ALIMANTASYON / ALIMENTACIÓN
Mouton Cordero w’ap manje
Poul Pollo NATHY M’ap bezwen yon plat Voy a comer un plato de
salad, diri blan, vyan ensalada con arroz blanco y
Kochon Cerdo
fri carne frita
Bèf Vacuno MARIO Ok, ou bezwen yon Ok, ¿desea algo para tomar
Hot dog Salchicha bagay pou w bwè señorita?
Longanis Longaniza mademwazel?
30 31
KREYOL ESPAÑOL manje CHILYEN
COMIDA CHILENA
NATHY Wi, ou gen ji natirèl ? Sí, ¿tienes jugo natural?
KREYOL ESPAÑOL
MARIO Byensi, nou gen ji Claro que sí tenemos jugo Bouyon: Se soup vyan (ki kapab Cazuela: Sopa de carne (puede
Natirèl natural bèf, zwazo, mouton ou lòt) avek ser vacuno, ave, cordero y/o
NATHY Ki ji ou genyen? ¿Cuáles son los sabores que pòm de tè, jomou pwa, pwa más) con papa, zapallo amarillo,
tienen? vèt,mayi, diri ak silantro porotos verdes, choclo, arroz y
cilantro
MARIO Zoranj, sitwon, Naranja, limón, maracuya,
Pwa ak espagueti ak hotdog: Porotos con riendas: Porotos/
grenadya, papay ak lèt papaya con leche y sin leche,
Plat pwa /bouyon pwa blan Ki frijoles blancos en caldo
ou san lèt, ji karòt zanahoria
mele ak jomou vemisi mele ak combinados con zapallo
NATHY Ou kapab pote pou Deseo un vaso de papaya sin jomou vemisèl ou espageti amarillo y fideos tipo espagueti
mwen yon vè ji papay leche ni azúcar y una botella de Bistec a lo pobre: Mòso vyan ak Bistec a lo pobre: Trozo de
san lèt san sik epi yon agua, por favor pòm de tè fri, zònyon fri ak ze fri carne frita acompañado de
boutèy dlo silvouplè papas fritas, cebolla frita y
MARIO Sa ap pran yon ti tan Eso demora un poco de tiempo huevo frito
Pastel de choclo: Se vyan Pastel de choclo: guiso de
moulen ak zònyon rache ki carne molida con cebolla y
NATHY Pa gen pwoblèm No hay problema
kouvri ak mayi vèt moulen aderezos cubierta por choclo
MARIO Yon bagay anplis ¿Algo más señorita? ansanb ak albahaca epi yo mete triturado con albahaca. Va al
mademwazèl? l nan fou kèkfwa yon moso poul horno y a veces cuenta con un
trozo de pollo
NATHY Non mèsi, ki kote No, gracias ¿Dónde está el
twalèt la ye? baño? Prietas: Embutidos hechos Prietas: Sosis ki fèt
principalmente con sangre de prensipalman ak san
MARIO Ale tou dwat epi nan Sigua por aquí derecho y de la cerdo, tienen un color violeta – kochon, li gen koulè vyolèt -
vire vuelta marrón oscuro mawon fonse
ALIMANTASYON / ALIMENTACIÓN
NATHY Ok mèsi, ou kapab pote Ok gracias, ¿podrías tráerme la Chunchules: Porción de Chunchules: Pòsyon gwo trip
montan an pou mwen boleta por favor? intestino grueso de bèf ou mouton, yo lave yo epi
souple vacuno o cordero, se lava y kwit yo pou konsome
cocina para su consumo
MARIO O wi. Na wè yon lòt fwa Sí claro. Chao nos vemos
Bistec: Corte de carne que Bistèk: Vyann koupe ki fri oswa
se frita o cocina a la plancha boukannen l pou sèvi nan plat ak
NATHY Mèsi, pase yon Bòn Gracias, que tenga un buen día para servir al plato con divès kalite lòt bagay
jounèn! acompañamientos varios
32 33
FANMI VYOLANS DOMESTIK
VIOLENCIA INTRAFAMILIAR*
LA FAMILIA
Kisa vyolans entrafamilyal (andedan fanmiy) la ye?
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL Vyolans entrafanmilyal (domestik) se tout move trètman ki afekte
Fanmi Familia Mesye Señor lavi ou entegrite fizik, mantal moun ki gen yon relasyon k´ap viv
nan kay: oubyen paran fanmi menm san, moun ki gen lyen familiyal,
Manman Mamá Mennaj (fi) Polola tankou lè sa pase ant papa ak manman yon pitit, sitou yon minè, yon
granmoun oubyen yon endikape ki sou responsablite yon moun pou
Papa Papá Mennaj Pololo poteje l oubyen sou kont nènpòt moun ki se manb fanmi an.
Pitit fi Hija (gason)
FANMI / LA FAMILIA
Granpapa / Abuelo tou pre viktim nan, lakay li ou nan travay li, nenpòt lòt kote li konn
Granpè Vwazin Vecina
al vizite souvan, yo oblije li ale nan terapi ; polisye gen dwa sezi tout
zam li genyen menm si li gen otorizasyon pou li genyen li.
34 35
¿Qué garantías ofrece esta ley? Egzite kèk rejis moun ki Te kondane pou vyolans
Crea el delito de maltrato habitual que castiga con cárcel la violencia domestik ?
psíquica y física ejercida habitualmente; aumenta las sanciones por Wi, Rejis Sivil ak idantifikasyon gen pou obligasyon fè yon rejis
este tipo de conductas; modifica el Código Penal, aumentando en un espesyal pou moun yo kite kondane kòm aktè vyolans domestik /
grado las penas de cárcel en caso de lesiones causadas por violencia oswa vyolans kont fanmi, jan lòt rezolisyon lwa a mande fè l la.
intrafamiliar; otorga mayores garantías de obtener protección para
quienes denuncien maltratos, así como la obligación del agresor de ¿Existe algún registro de las personas que hayan sido
abandonar la casa; la prohibición de que se acerque a la víctima, a su condenadas por violencia intrafamiliar?
casa o a su lugar de trabajo, así como, a cualquier otro lugar al que ésta Sí. El Registro Civil e Identificación tiene la obligación de llevar
concurra o visite habitualmente; la obligación de asistir a terapia; y la un registro especial de las personas condenadas como autoras de
facultad concedida a las policías para incautarle toda clase de armas, violencia intrafamiliar, así como de las demás resoluciones que la ley
aunque tenga autorización para tenerlas. ordene transcribir.
Ki òganism nan la jistis ki okipe de vyolans domestik? Ki òganism nan la jistis ki okipe de vyolans domestik?Kiyès
Tribinal fanmi, lè vyolans moun nan fè a pa konsidere kòm yon delit. moun sa yo ki poteje anba lwa vyolans domestik?
Minlikistè piblik, lè sa moun nan fè a konsidere kòm yon delit .ministè Moun ki plase, moun ki ap viv ansanm, papa, manman pitit ansanm,
sa fè ensvetigasyon si se yon Krim move trètman abityèl si jij pou fanmi menm kan pa t janm gen yon bon vi ansanm, tout asandan ak
an ba li tout enfòmasyon yo. desandan fanmi sa a jiska relasyon tonton ak matant pase nan
kouzen ak kouzin ak nenpòt moun ki poko majè oubyen ki majè ak
¿Qué organismos judiciales se ocupan de la violencia tout moun ki andikape ki sou kont fanmi an ak tout moun ki anba
intrafamiliar? poteksyon lwa a.
Los Tribunales de Familia, cuando los actos de violencia intrafamiliar
no constituyan delito. El Ministerio Público, cuando los actos de ¿Quiénes son sujetos protegidos por la ley de violencia
violencia intrafamiliar constituyan un delito. Este ministerio dará curso intrafamiliar?
a la investigación pertinente en caso de que se presente el delito de El cónyuge, ex cónyuges, conviviente, ex conviviente, padre o
maltrato habitual, si el respectivo Juzgado de Familia le ha remitido los madre de hijo común, aunque no haya existido convivencia. Se
antecedentes. incluyen por igual a los parientes del ofensor, de su cónyuge o actual
conviviente, en su línea recta (toda la ascendencia y descendencia)
FANMI / LA FAMILIA
o colaterales hasta la relación tíos/tías/sobrinos /sobrinas, y
además, cualquier otra persona que sea menor de edad, adulto
*Los contenidos de este apartado fueron traducidos de aquellos disponibles en el mayor o con discapacidad que se encuentre bajo la dependencia
sitio: http://www.bcn.cl/leyfacil/recurso/violencia-intrafamiliar de cualquier integrante de la familia.
36 37
Kisa ki rezève pou yon moun ki fè yon zak vyolans domestik? 2. Prohibición de acercarse a la víctima o a su domicilio, lugar
Y’ap pini li ak yon kontravansyon ki gen 15 UTM** (Unite Tribitè pa de trabajo o de estudio, así como, a cualquier otro lugar al
Mwa) kòb sa se Gouvènman Rejyonal la k’ap benifisye l souvan kote ou que ésta concurra o visite habitualmente. Si ambos trabajan o
rete a, oubyen se moun kite fè manda a, pou l ka fè l rive nan sant kap estudian en el mismo lugar se oficiará al empleador o director
del establecimiento para que adopte las medidas de resguardo
atande viktim nan, nan rejwon an, ki petèt finansye piblik ou prive.
necesarias.
Anplis jij la ta dwe aplike santans la selon mezi l. yonn oubyen plizyè nan 3. Prohibición de porte y tenencia o el comiso de armas de fuego.
mezi sa yo. 4. La infracción de algunas de las tres medidas anteriores, puede
1. Obligasyon pou kite kay la kote l’ap viv ak viktim nan. acarrear sanción penal o arresto hasta por 15 días para el
2. Entèdi pou apwoche bò kote viktim nan ou kote l abite, kote l ofensor.
travay, kote l’ap etidye, kèlkeswa kote li pase souvan. Si toude ap 5. La asistencia obligatoria a programas terapéuticos o de
travay oubyen ap etidye mèm kote yon manda pou direktè a ou orientación familiar.
patrón an aplike mezi nesesè.
3. Entèdiksyon pou l pote oubyen sèvi ak zam afe. Si l ta vyole Kisa Krim move tretman abityèl la ye?
nan yonn nan twa (3) entèdiksyon sa yo, koupab la ap resevwa Se kèk bagay moun nan fè tanzantan pou maltrete viktim nan, swa
arestasyon li dirèkteman pou 15 jou. fisik ou mamtal sou moun ki poteje anba la lwa vyolans domestik. Sa
4. Li oligatwa pou l asiste nan pwogram terapi ak oryantasyon sou ki konsidere kòm deli yo se zak vyolans domestik tanzantan.
fanmi.
¿Qué es el delito de maltrato habitual?
¿Cuáles son las sanciones para quienes cometan violencia
El ejercicio habitual de violencia física o síquica respecto de
intrafamiliar? las personas protegidas por la ley de violencia intrafamiliar. El
Se castigará con una multa de media a 15 UTM (Unidades Tributarias requisito determinante de este delito es que los actos de violencia
Mensuales)* a beneficio del Gobierno Regional del domicilio del intrafamiliar sean habituales.
denunciante o demandante, para ser destinada a los centros de
atención de víctimas de violencia intrafamiliar existentes en la Ki sa ki se penalite pou Krim nan abi abityèl?
región respectiva y que sean de financiamiento público o privado.
Sanksyon an varye ant 61 a 540 jou prizon, sof si se yon zak ki grav,
Además, el juez deberá aplicar en la sentencia una o más de las y’ap aplike pèn sa ki mansyone nan dènye asinyasyon sa a.
siguientes medidas:
1. Obligación de abandonar el hogar que comparte con la víctima. ¿Cuál es la sanción para el delito de maltrato habitual?
FANMI / LA FAMILIA
La sanción varía entre los 61 a 540 días de presidio, salvo que el
hecho constituya un delito de mayor gravedad, caso en que se aplica
**1 UTM = $50.000 chilyen pesos la pena asignada a éste último.
38 39
Genyen mezi poteksyon pou moun ki viktim yo? Wi, Nan tout peyi a gen plizyè sant ki espesyalize nan resevwa moun
Wi, Tribinal Jistis yo kapab pwan mezi de poteksyon legal pou yo ki viktim anba vyolans domestik. Sant sa yo gen kòm objektif pou yo
poteje viktim nan. Oubyen tou kèk mezi pou yo ede l anvan deklarasyon bay yon repons rapid ak moun ki afekte yo ki nan sitiyasyon vyolans
final la .ede sa a ka gen yon dire ki kapab prolonje si yo ta jije li ta nesesè. nan fanmi. Yo ede yo jwenn jistis ak swen medikal, fè ka yo rive jwenn
lòt òganizasyon k´ap travay sou ka move trètman sa yo.
Nan sa Tribinal Fanmi ki konnen jijman sou dozye vyolans kont fanmi:
Dwe pran tout mezi ki nesesè pou ka rive nan fen an konsa l’ap ka bay
¿Hay algún centro de atención al cual puedan recurrir
poteksyon ak viktim yo nan fanmi an. Tribinal la dwe sonje verifye byen
las víctimas?
pou l kònnen si viktim nan ansent (an ka se yon fi) menm si se yon moun
andikape oubyen tou si se yon moun ki gen an risk ak tout sa ki kapab Sí, a lo largo del país hay varios centros que se especializan en recibir
mete moun nan an danje. Konsa tou yo dwe konsidere kom sitiyasyon a víctimas de violencia intrafamiliar. Los centros de atención tienen
eminan si se ta yon granmoun, ki se mèt oubyen ki posede yon kay pou por objetivo dar respuesta lo más pronto posible a las necesidades
rete, y´ap mete l deyo ladann, aranjman nan sektè segondè oubyen y’ap de los involucrados en situaciones de violencia intrafamiliar. Ellos
limite li andedan kay la, pou kèk nan paran yo. auxilian, atienden consultas jurídicas o médicas, asesoran de
acuerdo a su especialización, remiten a otras organizaciones y
¿Existen medidas de protección para las víctimas? acogen ante hechos de maltrato.
Sí, los Tribunales de Justicia Penal pueden adoptar medidas cautelares
Ki kote ou dwe ale nan ka ou ta sibi vyolans domestik/
para proteger a la víctima, o bien, alguna de las medidas accesorias
antes mencionadas, fijar su plazo de duración y prorrogarlo en caso move trètman yo?
de ser necesario. Por su parte, el Tribunal de Familia que conozca Nan biwo Jijman ki la pou Fanmi, Polis/Carabineros Chili oubyen
de un juicio por violencia intrafamiliar, debe adoptar de oficio todas Polis Envestigasyon, ki gen obligasyon pou resevwa denons la epi
las medidas necesarias para llevarlo a su término, así como, para dar pou oryante viktim nan, nan pwosesis legal ki te fèt avan yo. Si tout
protección a las víctimas de violencia intrafamiliar. El Tribunal debe fwa sa ta kalifye Sernan an kapab pran reskonsablite epi reprezante
cautelar especialmente los casos en que la víctima está embarazada, fanm ki viktim a koz zak vyolans domestik, si selman se yon moun ki
sea una persona con discapacidad o tenga una condición que la haga majè, konsa yo mande l.
vulnerable. Asimismo, debe considerar como situación de riesgo
inminente el hecho de que un adulto mayor, dueño o poseedor de ¿A qué lugar se debe ir en caso de ser víctima de este tipo
un inmueble que ocupe para residir, sea expulsado de él, relegado a de violencia?
sectores secundarios, o bien se limite su desplazamiento en su interior,
Al Juzgado de Familia, a Carabineros de Chile o a la Policía de
por alguno de sus parientes.
FANMI / LA FAMILIA
Investigaciones, que tienen la obligación de acoger la denuncia y
y orientar a la víctima en la posterior tramitación legal. En casos
Èske gen yon sant sèvis pou moun ki viktim yo al chèche
calificados, el Sernam puede asumir el patrocinio y representación
asistans?
40 41
de la mujer víctima de delitos de violencia intrafamiliar, siempre que SANTE
sea mayor de edad y así lo requiera.
SALUD
Si m vle denonse yon ka vyolans domestik, mwen dwe ale
nan Polis/Carabineros ak Envestigasyon? Dwa ak sante
Wi, yo menm y’ap voye plent lan bay Tribinal Fanmi an, men tou ou ka Derecho a la salud
ale dirèkteman nan Tribinal la. Lè sa a, w’ap fè plent lan oswa deman Tout mou gen dwa ak sante, kèlkeswa
nan, y’ap kòmanse pwosesis jijman akoz vyolans domestik. Ka yo pral nasyonalite l
jere pa Tribinal Fanmi epi si yo konsidere kòm Krim/abi ki abitye fèt nan Todas las personas tienen derecho a la salud,
cualquiera sea su nacionalidad
deja, y’ap remèt dosye yo nan Ministè Piblik.
Resevwa swen nan yon lopital piblik
Si quiero denunciar un caso de violencia intrafamiliar Recibir atención en un hospital público
¿también debo recurrir a Carabineros e Investigaciones?
Sí, ellos remitirán la denuncia al Juzgado de Familia, pero además se
PATI NAN KÒ MOUN
puede recurrir directamente a éste. Luego, a través de la interposición
LAS PARTES DEL CUERPO HUMANO
de la denuncia o la demanda, se da inicio al juicio por violencia
intrafamiliar. Los casos serán vistos por los Tribunales de Familia y KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
si éstos consideran que se configura el delito de maltrato habitual, Tèt Cabeza Lestomak Pecho
remitirán los antecedentes al Ministerio Público. Cheve Cabello Do Espalda
Po Piel Zèpol Hombro
Gen yon nimero telefòn nou ka rele pou si ta gen yon ka Jè (zye) Ojos Zo Hueso
vyolans domestik? Zòrèy Oreja Bra Brazo
Telefòn fanmi pou Polis/Carabineros Chili se: 149, oubyen Nen Nariz Men Mano
www.bcn.c/leyfacil Bouch Boca Dwèt Dedos
Dan Dientes Ren Riñones
¿Hay algún número de teléfono al que se pueda llamar en Zansiv Encía Vajen/ Vagina
caso de violencia intrafamiliar? Figi Cara bouboun
Fono familia de Carabineros de Chile: 149, o www.bcn.cl/leyfacil Kou Cuello Ovè Ovarios
SANTE / SALUD
Vant Barriga (guata) Matris Útero
Tete Senos Peni Pene
42 43
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL JINEKOLÒG
GINECOLogía
Kwis Muslo Pye Pie
Jenou Rodilla San Sangre KREYOL ESPAÑOL
Ansent Embarazada
NAN LOPITAL
EN EL HOSPITAL Akouche
fe pitit Dar a luz
Règ
Menstruación
KREYOL ESPAÑOL
Doktè Doctor/doctora Papanikola Papanicolau
Ijans Urgente Mamografi Mamografía
Trè Grav Muy Grave Planin / kapòt Anticonceptivo
Malad Enfermo
Enfeksyon nan fè pipi Infección urinaria
Maladi Enfermadad
Bay san /senyen Sangramiento
Sant sante (pi pre) Consultorio (más cerca)
Enfimyè Enfermera/enfermero Tès ansent Test de embarazo
Sant sante Centro de salud Viris papilòm Virus del papiloma
Operasyon Operación Ekografi Ecografía
Famasi Farmacia
Analiz Examen
Remèd Remedio
Dwa poteksyon matènite
Sewòm Suero Derecho a la protección de la maternidad
Egzeyat Dar de alta
Tout timoun ki fèt Nan Chili gen dwa ak
Grenn remèd Remedios en tabletas nayonalite chilyèn, menm si papa ak manman pa
M Pa genyen Vaksen No tengo vacuna gen papye a jou
Piki
Inyección Todo niño nacido en Chile tiene derecho a la
nacionaldiad chilena, aunque los papás no
Mwen fè alèji Soy alérgico hayan regularizado su permanencia en país
Prèv VIH Prueba de VIH
SANTE / SALUD
Kapòt Preservativo (condón)
44 45
AVEK DOKTÈ KREYOL ESPAÑOL
CON EL DOCTOR Ekri non w nan yon ajannda Tomar nota del horario
KREYOL ESPAÑOL Pran yon randevou ak doktè Marcar una consulta con el
Kò m pa bon Me siento mal doctor
Mwen malad Estoy enfermo Èske ou gen randevou? ¿Tienes eso agendado?
Mwen bezwen al lopital Necesito ir al hospital Fè yon ti tann Espere un poco
Premye swen Primera atención Ou kapab ban m yon lòt Puede agendarme de nuevo, por
randevou, svp favor
Emèjennsi Emergencia
Ki kote nou kapab rankonte ? ¿Dónde podemos encontrarnos?
Pran randevou kay doktè Agendar una consulta
Fè m mal (...) Me duele (...)
Tèt fè mal Dolor de cabeza IJÈN
HIGIENE
Lestomak fè mal Dolor de estómago
Vant fè mal Dolor de la guata KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
Do fè mal Dolor en la espalda Bwos tèt Cepillo de
Savon twalèt Jabón de baño
Senti fè mal Dolor en las caderas cabeza
Doulè rèn Dolor de riñones Savon lave Jabón de lavar
(ropa) Pat dantifris Crema dental
Alèji nan po Alergia en el cuello
Mwen fè sik (dyabèt) Soy diabético Kloros Cloro Kotex Toalla
femenina
Mwen fè tansyon Tengo la presión alta Tòchon Paño
Endispoze Desmayo Jilèt Gillette
Mwen gripe Estoy agripado Fè pwopte nan Hacer aseo en
Razwa Afeitador
kay la casa
La fyèv Fiebre
Sizo Tijeras
Bale Barrer/ Escoba
Pwòp Limpio/limpia
PRAN YON RANDEVOU Lave/ seche Lavar /secar
TOMAR HORA con EL DOCTOR Netwaye Limpiar
Lave veso Lavar a loza
KREYOL ESPAÑOL Fè bab Afeitar (hacer
Lave rad Lavar ropa la barba)
Pran yon ak dakò Ponerse de acuerdo
Bwose dan Escobilla de
SANTE / SALUD
Pran yon randevou Tomar una cita Koupe cheve Cortar el
dientes cabello
Nan kisa pou m ede ou ? ¿En qué puedo ayudarte?
46 47
KONVÈSASYON SOU SANTE KREYOL ESPAÑOL
CONVERSACIÓN SOBRE SALUD
PIERRE Demen maten bonè Mañana por la mañana vengo
KREYOL ESPAÑOL m’ap vin chèche w pou a buscarte para que vayamos
m mennen w lopital al hospital
LILIA Bonswa mesye Buenas noches señor
LILIA A Ki lè pou m tann ou? ¿A qué horas lo espero? y ¿qué
PIERRE Bonswa madanm, ki jan Buenas noches señora, ¿cómo Kisa pou m pote? tengo que llevar?
ou ye? está usted?
PIERRE Map vini a 6 zè e sonje Vengo a las 6 horas y
LILIA Mwen pa santi m byen No me siento bien pran paspò w acuérdate de tu pasaporte
PIERRE Kisa w genyen ? ¿Qué tienes? LILIA Mèsi anpil, m’ap tann Muchas gracias, te esperaré
LILIA Mwen gen yon doulè Tengo dolor de guata ou
nan vant mwen
PIERRE Konbyen tan ou genyen ¿Hace cuánto tiempo tienes ese
ak doulè a dolor? TRAVAY
LILIA Sa fe prèske yon mwa Hace casi un mes TRABAJO
PIERRE Ou Pa jann ale lopital? ¿No ha ido al hospital?
LILIA Non No KREYOL ESPAÑOL
PIERRE Poukisa ou pa ale ? ¿Por qué no ha ido? M ap chèche yon travay Estoy buscando un empleo
LILIA Mwen Pa gen kòb epi No tengo plata y todavía no Ki kote mwen ka al chèche ¿Dónde puedo ir a buscar
mwen poko gen kanè tengo carnet Chileno travay isit Chili? trabajo aquí en Chile?
Chilyen
Depatman Sèvis Sosyal nan Departamento Servicio Social
PIERRE Ou dwe ale gen lopital Debes ir al hospital. Puedes ser
Meri a en la Municipalidad
kap resevwa san kanè atendido sin carnet
Mwen bezwen yon travay Necesito un trabajo
LILIA Mwen fèk ak viv Chili Estoy viviendo Mwen pa konn ki machin ki No se qué micro llega allá
mwen pa konnen anpil recién en Chile, no sé pase la
kote andar sola
Gen kèk bonis pou manje ¿Hay algún bono de comida o
PIERRE Ou vle m ede w epi ale ¿Quieres que te ayude y te oubyen pou peye machin? locomoción?
lopital avè w? acompañe al hospital?
Eske ou peye lè anplis yo ¿Se pagan las horas extra o se
TRAVAY / TRABAJO
LILIA Mwen ta byen kontan, Sería un gusto para mí porque oubyen ou remèt yo? compensan?
paske doulè a pa kite el dolor no me deja dormir
m dòmi Se ak lè manje? ¿Con horario de colación?
48 49
KONVÈSASYON SOU TRAVAY KONESAN AK DEFANS DWA TRAVAYÈ
CONVERSACION SOBRE TRABAJO CONOCER Y DEFENDER LOS DERECHOS LABORALES
KREYOL ESPAÑOL DWA… YO PA DWE DISKRIMINEN W
SONIA Bonjou mesye Buenos día señor DERECHO… A NO SER DISCRIMINADO/A
Lwa chilyen entèdi tout diskriminasyon: pou sèks, ras, relijyon, ni
PABLO Bonjou mademwazèl Buenos día Señorita, ¿Qué
pou pozisyon ekonomik (ransosyal).
Kisa ou bezwen? necesita?
La ley chilena ha prohibido todo tipo de discriminación: por sexo,
SONIA Mwen bezwen yon Necesito un trabajo etnia, religión, posición económica y otras.
travay
DWA... KI PA DWE VYOLE
PABLO Mwen gen yon plas Tengo cupo de trabajo
travay DERECHO… A NO SER ACOSADO/A
Tout travayè gen dwa pou yo trete yo avek dinite ak respè nou pa
SONIA Konbyen kòb salè a ye? ¿Cuánto paga de sueldo? dwè soumèt anba oken abi moral oubyen sexsyèl.
PABLO Pi piti Salè ( $264,500 Sueldo mínimo ($264,500
pesos) e yon bonis PESOS) y un bono ($70000 DWA… POU GEN YON TRAVAY AK KOMINIKASYION AK DINITE
($70 000 pesos) pesos) DERECHO A TENER UN TRABAJO Y TRATO DIGNO
SONIA ¿Ou paka peye m yon ti ¿No puede pagar un poco más?
kras plis? DWA… POU OU ASIRE KE SEKIRITE ASIRE NAN TRAVAY LA
DERECHO A CONDICIONES SEGURAS DE TRABAJO
PABLO Non sekonsa m peye No, es lo que pago a todos los
tout travayè trabajadores
DWA… KE OU ASIRE SE SA KI EKRI NAN KONTRA W’AP FÈ
SONIA Ki sa w mande, pou ¿Qué requisitos pide a la DERECHO A SOLO REALIZAR LAS FUNCIONES ESCRITAS EN
moun nan genyen Pou persona para aceptarla? / ¿Qué EL CONTRATO
w asepte l? / Ki jan de tipo de papeles es necesario
papye pou moun nan que tenga la persona?
DWA… POU OU PATISIPE NAN SENDIKA AK NAN
genyen ?
ASOSYASYON YO
PABLO Kanè idantite chilyen, Carnet identidad chileno, papel DERECHO A PARTICIPAR EN UN SINDICATO Y
sètifika bònviemès antecedentes y finiquito de la ASOCIACIONES DE TRABAJADORES
ak papye pwosevebal última empresa
TRAVAY / TRABAJO
denye travay Tout travayè gen dwa pou patisipe nan sendika ak asosiyasyon yo
50 51
Si ou gen yon problèm ke yo pa rekonèt dwa ou nan travay e ou an règ NIMERO YO KI NAN LIKIDASYONS NAN FINISMAN MWA
nan peyi a, ou gen dwa pou ou ale nan Enspeksyon de Travay oubyen NúMEROS EN la LIQUIDACIÓN A FIN DE MES
tou ou ka fè yon denòns sou sit sa a: www.dt.gob.cl
SALÈ
Si tienes un problema con el reconocimiento de tus derechos laborales SALARIO
y te encuentras regular en el país, puedes concurrir a la Inspección del Nan Chili salè ki pi piti (minimòm) a se $257.500 pesos pa mwa pou
Trabajo www.dt.gob.cl y hacer la denuncia. tout jou konplèt. Salè likid (sa ki vin nan mem w, pou mete nan pòch
ou) se sa lè yo fin retire tout dèt, sa yo rele kotizasyon ou enpozisyon
JOUNEN TRAVAY
El sueldo bruto mínimo en Chile es de $257.500 al mes trabajando
JORNADA DE TRABAJO
jornada completa y el valor de la hora es $1.335. El sueldo líquido es
Jounen travay nòmal yo planifye, li vini de yon dire 45 lè pa semen ki el valor que te queda después de los descuentos.
dwe divize nan 6 jou oubyen 5 jou. Nou pa dwe travay 10 lè pa jou, an
ka ke se pa lè anplis ke w te planifye atik ki enfòme sa nan Kòd Travay la KOTIZASYON (enpozisyon)
se atik 22. COTIZACIÓN (imposición)
La jornada ordinaria de trabajo, salvo algunas excepciones, tiene una Tout travayè etranje ki kotize nan Chili dwè egzije patwon yo konpli
duración máxima de 45 horas semanales que no puede distribuirse ak obligasyon sa yo, responsab touche kòb sa a, se entitisyon Sekirite
en más de 6 días y menos de 5 días. No se puede exceder las 10 horas Sosyal (AFP, FONASA O ISAPRE, AFC).
de trabajo diarias, excepto en algunos casos. Infórmate en el Art. 22 y Todo trabajador extranjero que cotiza en Chile debe exigir que su
siguientes del Código del Trabajo. empleador cumpla con la obligación de pagar a las instituciones de
Seguridad Social (AFP, FONASA, AFC).
KISA KI PASE SI W TRAVAY PLIS LÈ?
¿QUÉ PASA SI TRABAJO MÁS HORAS? Ki kantite ki dwè retire sou salè total m?
Lè ki anplis nan jounen an e ki pat mansyone nan kontra a, travayè a ¿Qué cantidad pueden retirarme del salario?
ak patron an sipoze pran yon akdakò,e patron an dwè peye 50% anplis
10% Asirans pou pansyon AFP (Kòb ki sere pou lè ou
lè nòmal la. Yon ti ekzamp: si lè nòmal la $1000 pesos lè anplis la dwè granmoun ou paka travay ankò).
$1500 pesos. Gen kèk ti espsyon pou ou responsabilite byen detèmine.
Fondo de pennsiones por AFP, ahorro individual para
Las horas que sobrepasen la jornada que señala el contrato de trabajo la jubilación.
deben pactarse previamente con el empleador y se pagan por sobre
7% Asirans pou sante FONASA (Asirans Nasyonal Sante)
TRAVAY / TRABAJO
el 50% del valor de la hora ordinaria. Por ejemplo: Si ganas $1000 por Oubyen ISAPRE (Enstitisyon Sante Prevwa) Depi yo
hora, la hora extra tendrá un valor de $1500. peye yon pou ou lè w’al lopital ou p’ap depanse anpil
kòb, li obligatwa pou yo peye l.
52 53
Fondo de salud por FONASA (Fondo Nacional de Salud) SEMÈN
o ISAPRE (Instituciones de Salud Previsional) SEMANA
3% AFC (Asirans pou chomaj) Se yon asirans patron an peye Dimanch yo ak jou fèt se jou travayè a gen pou l repoze si l travay jou
pou ou si li revoke oubyen si kite travay pou ou pa pase sa yo, li gen dwa pou l mande yon jou semen epi yon rekonpans.
mizè, pou ka jwen kòb pou ou manje. Se lèw gen kontra
Los domingos y los feriados son días de descanso. Si trabajas esos
pou yon tan byen detèmine (tan byen defini “plazo fijo”)
oubyen lè w gen kontra ki pa gen tan pou l fini (endefini). días, tienes derecho a solicitar u día hábil de la semana y tomarlo en
compensación.
Fondo de cesantía para contratos de plazo fijo y 0,6%
para contratos indefinidos. ANYÈL
ANUAL
1,15% SIS: Asirans pou si w ta mouri oubyen si w pa ka travay
ankò akòz yon maladi ou viktim. Pou chak ane travay, travayè a gen 15 jou vakans (lendi jiska vendredi
SIS: Seguro de invalidez y sobrevivencia. pandan 3 fwa) sa fè 15 jou travay plis samdi ak dimanch yo, (anviwon
21 jou konsa).
0,95% Asirans aksidan travayè ak maladi ou pran nan travay (se
yon asirans ki ede w anpil sitou lè w’ap travay ak pwodi Por cada año trabajado, tienes derecho a 15 días hábiles de
chimik, ak tout sa ki pa bon pou sante w, asirans sa vacaciones remuneradas.
pèmèt ou vizite doktè pou yo evalye sante w epi jwenn
medikaman ki pou pwoteje w kont maladi a. Enpòtan, si PWOTEKSYON MATÈNITE
se aksidan nan travay la, y’ap responsab tout depans yo. PROTECCIÓN DE LA MATERNIDAD
Seguro de accidentes del trabajo y enfermedades Tout fi ki ansent, nenpòt ki kontra li te genyen, li gen dwa REPO
profesionales. (FUERO) se yon dwa, fi ansent genyen pou l benefisye pwoteksyon,
e se yon dwa ki fè yo paka revoke l pandan li ansent la, dwa sa se depi
REPO OUBYEN TAN LIB sou twa mwa ansent jiska yon ane apre li fè pitit, pou ka benefisye
DESCANSO Y TIEMPO LIBRE sèvis pwoteksyon sa yo ou gen pou pote sètifika medikal la ki di ou
ansent bay mèt travay la oubyen patwon an:
JODIA
DIARIO Toda trabajadora embarazada, sin importar el tipo de contrato que
tenga, tiene derecho a descanso. El fuero maternal es la protección
Nan mitan jounen travay la, se dwa travayè genyen pou l manje, pou l
legal a la mujer embarazada y es el derecho a no ser despedida
repoze, pi piti tan li dwe ye se 30 minwit chak jou, ki padwe konte nan
mientras dura su embarazo y hasta 1 año después de los primeros
TRAVAY / TRABAJO
lè travay
3 meses de permiso postnatal. Para acceder a este derecho, es
El tiempo para alimentación tiene una duración mínima de 30 minutos necesario presentar a tu empleador un certifcado médico para
diarios, los cuales no se contabilizan dentro de las horas trabajadas. obtener permisos:
54 55
Avan fe fiti TAN OU FE AP TRAVAY (idannizasyon)
PRENATAL INDEMNIZACIÓN POR TIEMPO TRABAJADO
Prenatal se yon mwa edmi (41 jou). Lè se fen yo mete ak kontra w pou yon rezon, travayè gen dwa pou
1 mes y medio antes de la fecha de parto. yo peye l jou travay yo nan mwa yo revoke l la anplis jou vakans ki
koresponn yo jan kòd travay la mande a nan atik 160 la.
se apre fin fè pitit
POSNATAL Cuando se termina un contrato, sea cual sea la razón, los
Se 6 mwa oubyen 7 mwa edmi (180 -220 jou) ki konte depi jou pitit la fèt. trabajadores/as tienen derecho a que se les paguen los días
6 meses o 7 meses y medio (4 meses y medio en media jornada) trabajados en el mes de despido más los días de vacaciones
contadas desde el nacimiento del hijo/a. proporcionales que le correspondan.
FINIKITO
FINIQUITO
Se yon papye ki esplike tout detay pouki sa w mete fen ak relasyon
(travayè a e patwon) li dwe ekri e pou l pase devan yon notè piblik.
TRAVAY / TRABAJO
Es el documento que formaliza el término de la relación laboral entre un
trabajador/a y su empleador/a. El finiquito debe estar por escrito y ser
ratificado ante notario público.
56 57
OTORITE LAPOLIS Konbyen taKonbyen tan yon kontwòl de idantite dwe dire?
AUTORIDAD POLICIAL Kontwòl la dwe kalkile yon tan ki nesesè pou fè sa, nan okenn ka li pa
dwe dire plis pase inèdtan (1:00) si l pa ta posib nan dire sa a, polisye
KONTRÒL IDANTITE a dwe voye l pou yon lòt jou.
CONTROL DE IDENTIDAD*
¿Cuánto dura el control de identidad?
Lapolis gen dwa pou l kontrole nenpòt moun?
El control debe limitarse al tiempo estrictamente necesario para la
Carabineros oubyen Lapolis Envestigasyon (PDI) kapab kontwole
identificación. En ningún caso podrá extenderse más de una hora.
idantite nenpòt moun depi li majè 18 an, kèlkeswa kote a, nan lye piblik
Si no es posible la identificación, el policía deberá poner término al
tankou prive. Pou sètifye idantite moun nan li ka prezante nenpòt
procedimiento.
papye ki gen non l; tankou kat idantit, lisans kondi l, paspò l, kat etidyan
l, li kapab itilize tou yon aparèy teknoloji.
Kisa ki ka pase si moun nan pa ta vle bay non l oubyen papye
ki pou idantifye l oubyen tou si l bay yon fo idantite nan
¿La policía puede controlar la identidad de cualquier persona?
operasyon kontwòl idantite?
Carabineros o la Policía de Investigaciones (PDI) pueden controlar
Si moun nan ta kache idantite l oubyen li te bay yon fo idantite, se yon
la identidad de cualquier persona mayor de 18 años en vías o lugares
kontravansyon li fe devan otorite leta.pèn sa a li legal, moun k ap sibi
públicos y en lugares privados de acceso público. Para certificar la
kontravnsyon sa a lap gen pou prezante nan tribinal pandan 4 fwa.
identidad, la persona se puede usar cualquier identificación, como
nan ka ke moun soumèt li byen li kòmanse ale yon fwa ou plis ke yon
carnet de identidad, licencia de conducir, pasaporte o tarjeta estudiantil.
fwa lapolis ap retire manda arestasyon n.
También puede usar cualquier aparato tecnológico.
¿Qué pasa si la persona se niega a acreditar su identidad o da
Moun ki poko gen laj majè
una falsa?
58 59
Se yon fot ki dwe denonse. Si yon patrouj lapolis ta ale avek ou:
Se yon dwa pou yo enfòme e kominike avek fanmi ou, oubyen lòt
¿Qué ocurre si los funcionarios de carabineros o Policía de moun ki rekonèt ou, yo pa dwe mete ou nan yon chanm, oubyen nan
Investigaciones maltratan a la persona? prizon kote pou ou ankontak avek ansyen prizonye yo.
Es una falta que debe ser denunciada.
Si es llevado a la unidad policial:
Eske lapolis ka menen moun nan nan komisarya pou idantifye l? Se le debe informar verbalmente de su derecho a que se comunique
An prensip idantifikasyon an dwe fèt kote yo rankontre moun nan. con su familia u otra persona. No puede ser ingresado a celdas o
Lapolis dwe bay moun nan posiblite pou l pran papye l oubyen dokiman l. calabozos, ni mantenido en contacto con personas detenidas.
¿La policía puede llevar a la persona a la Comisaría para Si ou bezwen oryantazyon ou kapab ale nan Sèvis Jesuit Imigran.
identificarla? www.sjmchile.org
En principio, la identificación se realizará en el lugar en que la persona Si necesitas orientación puedes ir a cualquier oficina del Servicio
se encuentre. El policía debe otorgar a la persona facilidades para Jesuita a Migrantes.
encontrar y exhibir sus documentos. www.sjmchile.org
60 61
Si yon polisye arete ou gen dwa sa yo: Dwa de lom
Si eres detenido por un policía, tienes derecho a: DERECHOS HUMANOS
62 63
sa yo deklare yo deside mete devan, pwogrè sosyete a epi pou yo enstale Considerando también esencial promover el desarrollo de relaciones
bon kondisyon pou lavi miyò chita nan libète,Lè nou konsidere peyi amistosas entre las naciones,
manm yo angaje yo pou yo asire, ansanm avèk Òganizasyon Nasyonzini, Considerando que los pueblos de las Naciones Unidas han reafirmado
respè inivèsèl ak respè tout bon dwa moun ak libète fondalnatal, en la Carta su fe en los derechos fundamentales del hombre, en la
Lè nou konsidere li enpòtan fòk yo tout wè dwa ak libète sa yo menm jan, dignidad y el valor de la persona humana y en la igualdad de derechos
pou yo ka ranpli tout bon angajman sa-a, de hombres y mujeres; y se han declarado resueltos a promover el
progreso social y a elevar el nivel de vida dentro de un concepto más
Asamble Jeneral (Nasyon Zini) amplio de la libertad,
Pwoklame Deklarasyon Inivèsèl Dwa Imen an tankou yon anbisyon pou Considerando que los Estados Miembros se han comprometido
la vi miyò demen, pou tout pèp ak tout nasyon kapab fè efò, konsa tout a asegurar, en cooperación con la Organización de las Naciones
moun ansanm ak enstitisyon yo, kapab enspire ansanm avèk tout vwa Unidas, el respeto universal y efectivo a los derechos y libertades
sosyete ladann, ak èfò kòm baz ansèyman ak edikasyon, pou devlope fundamentales del hombre, y,
respè dwa ak libète sa a yo epi pou yo fè pwogrè, ak aksyon nasyonal Considerando que una concepción común de estos derechos y
epi entènasyonal, y´ap pran ofi amèzi, pou yo rekonèt dwa sa yo epi pou libertades es de la mayor importancia para el pleno cumplimiento de
yo aplike yo nan mond la antyèman, nan mitan popilasyon peyi ki manm dicho compromiso,
Nasyonzini yo, tankou nan mitan tout tèritwa ki anba jiridiksyon yo.
La Asamblea General
Preámbulo
Proclama la presente Declaración Universal de Derechos Humanos
Considerando que la libertad, la justicia y la paz en el mundo tienen como ideal común por el que todos los pueblos y naciones deben
por base el reconocimiento de la dignidad intrínseca y de los derechos esforzarse, a fin de que tanto los individuos como las instituciones,
iguales e inalienables de todos los miembros de la familia humana, inspirándose constantemente en ella, promuevan, mediante la
Considerando que el desconocimiento y el menosprecio de los derechos enseñanza y la educación, el respeto a estos derechos y libertades,
humanos han originado actos de barbarie ultrajantes para la conciencia y aseguren, por medidas progresivas de carácter nacional e
de la humanidad; y que se ha proclamado, como la aspiración más internacional, su reconocimiento y aplicación universales y efectivos,
64 65
Deklarasyon Inivesèl Dwa de lom KREYOL ESPAÑOL
Declaración Universal de Derechos Humanos
Atik 4: Yo pa gen dwa kenbe Artículo 4: Nadie estará
KREYOL ESPAÑOL pèson nan esklavaj ni fòse l sometido a esclavitud ni a
fè yon travay; esklavaj avèk servidumbre; la esclavitud
Atik 1: Tout moun fèt lib, egal Artículo 1: Todos los seres komès esklav entèdi kèlkeswa y la trata de esclavos están
ego pou diyite kou dwa. Nou gen humanos nacen libres e iguales jan y’ap fè l la. prohibidas en todas sus formas.
la rezon ak la konsyans epi nou en dignidad y derechos y, dotados Atik 5: Yo pa gen dwa Artículo 5: Nadie será
fèt pou nou aji byen yonn ak lòt de razón y conciencia, deben maspinen you moun, ni fè l sibi sometido a torturas ni a penas
ak yon lespri fratènite. comportarse fraternalmente los mòve trètman, ni trete l tankou o tratos crueles, inhumanos o
unos con los otros. bèt oswa fè l pèdi lonè l. degradantes.
Atik 2: Chak moun kapab itilize Artículo 2: Toda persona Atik 6: Chak moun gen dwa Artículo 6: Todo ser humano
dwa ak tout libète ki pwoklame tiene los derechos y libertades pou yo rekònet yo toupatou tiene derecho, en todas partes,
nan Deklarasyon sa-a, san yo pa proclamados en esta Declaración, tankou pèsonalite jiridik li. al reconocimiento de su
fè okenn diferans ant yon moun sin distinción alguna de raza, color, personalidad jurídica.
ak yon lòt, kelkeswa ras li, koulè sexo, idioma, religión, opinión Atik 7: Tou moun egal devan Artículo 7: Todos son iguales
li, sèks li, lang li pale a, relijyon política o de cualquier otra índole, lalwa epi tout moun gen ante la ley y tienen, sin distinción,
li, opinyon politik oswa nenpòt origen nacional o social, posición dwa, san patipri, tout gen derecho a igual protección de
ki lòt opinyon li ka genyen, kit económica, nacimiento o cualquier menm pwoteksyon lalwa la ley. Todos tienen derecho a
li soti nan orijin nasyonal o gen otra condición. bay. Tout moun gen dwa gen igual protección contra toda
rapò ak sosyete a, lajan, kote l Además, no se hará distinción pwoteksyon kont tout patipri discriminación que infrinja
soti oswa nenpòt ki sitiasyon l. alguna fundada en la condición ak diskriminasyon ki ta kapab esta Declaración y contra toda
Epi, yo p´ap fè okenn diferans política, jurídica o internacional vyole Deklarasyon sa a epi tout provocación a tal discriminación.
kèlkeswa sou politik, jistis oswa del país o territorio de cuya kont tout pwovokasyon pou yo
Lwa enténasyonal peyi oubyen jurisdicción dependa una fè diskriminasyon.
tèritwa kote moun nan sòti, peyi persona, tanto si se trata de un Atik 8: Chak moun gen dwa Artículo 8:Toda persona
oswa tèritwa sa a li endepandan, país independiente, como de un pou l resevwa konkou tout tiene derecho a un recurso
oubyen sou kontwòl lòt, menm territorio bajo administración bon devan tribinal nasyonal efectivo, ante los tribunales
66 67
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
Atik 10: Chak moun gen dwa, Artículo 10: Toda persona tiene Atik 13: Artículo 13:
egal ego, pou yo koute kòz li, derecho, en condiciones de plena 1. Tout moun gen dwa sikile 1. Toda persona tiene derecho
tankou kòz nenpòt moun, devan igualdad, a ser oída públicamente libreman epi tou chwazsi a circular libremente y a
yon piblik, devan yon tribinal ki y con justicia por un tribunal kote li pral reside a nan elegir su residencia en el
pa depann de pèson epi ki bay independiente e imparcial, para la peyi-a. territorio de un Estado.
bon pwa ak bon mezi, ki kab determinación de sus derechos y 2. Tout moun gen dwa kite 2. Toda persona tiene derecho
deside sou dwa ak devwa moun, obligaciones o para el examen de nenpòt ki peyi, menm peyi a salir de cualquier país,
oswa si yo pote akizasyon kont li cualquier acusación contra ella en pa l tou, epi retounen nan incluso el propio, y a
lalwa konsidere l kòm jis. materia penal. peyi l. regresar a su país.
Atik 14: Artículo 14:
Atik 11: Nenpòt moun yo ta Artículo 11: Toda persona 1. Lè gen pèsekisyon, tout 1. En caso de persecución,
akize pou move zak sou yon lòt, acusada de delito tiene derecho moun gen dwa chèche toda persona tiene derecho
sipoze inosan jislè lalwa rekonèt a que se presuma su inocencia lazil epi benefisye lazil nan a buscar asilo, y a disfrutar
li koupab, nan yon pwosè piblik, mientras no se pruebe su lòt peyi. de él, en cualquier país.
kote yo dwe ba li tout garanti culpabilidad, conforme a la ley y en 2. Dwa sa a li pa ka aplike lè 2. Este derecho no podrá ser
nesesè pou li defann tèt li. juicio público en el que se le hayan se pouswiv y´ap pouswiv invocado contra una acción
Yo pa ka kondane pèson pou zak asegurado todas las garantías yon moun pou krim dwa judicial realmente originada
avèk move aksyon nan moman necesarias para su defensa. komen oswa pou ajisman por delitos comunes o
yo te komèt yo, yo pa t konsidere Nadie será condenado por actos ki kontrè ak objektif epi por actos opuestos a los
yo kòm yon move zak, dapre dwa u omisiones que en el momento prinsip Nasyon Zini yo. propósitos y principios de
nasyonal oubyen entènasyonal de cometerse no fueron delictivos las Naciones Unidas.
la. Menm jan, yo p’ap ka ogmante según el Derecho nacional Atik 15: Artículo 15:
sou kondanasyon yon moun o internacional. Tampoco se 1. Tout moun dwe genyen 1. Toda persona tiene derecho
lalwa te rekonèt nan moman impondrá pena más grave que yon nasyonalite. a una nacionalidad.
move zak la te komèt. la aplicable en el momento de la 2. Yo pa ka retire nasyonalite 2. A nadie se privará
comisión del delito. yon moun ak lafòs, ni yo arbitrariamente de su
68 69
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
2. Yo gen dwa egal ego devan e iguales derechos en el enfòmasyon ak lide pa nenpòt informaciones y opiniones, y el
maryaj, pandan maryaj epi matrimonio. mwayen ki egziste pou yo de difundirlas, sin limitación de
lè y´ap divòse. 2. Sólo mediante libre y pleno piblye yo. fronteras, por cualquier medio
La fanmi se eleman natirèl ki pi consentimiento de los futuros de expresión.
enpòtan sosyete epi li gen dwa esposos podrá contraerse el Atik 20: ARTÍCULO 20:
genyen nan pwoteksyon sosyete matrimonio. 1. Tout moun gen libète fè 1. Toda persona tiene derecho
ak leta. La familia es el elemento natural reyinyon ak asosiyasyon a la libertad de reunión y de
y fundamental de la sociedad y san zam. asociación pacíficas.
tiene derecho a la protección de la 2. Yo pa ka oblije pèson 2. Nadie podrá ser obligado
sociedad y del Estado. manm yon asosyasyon. a pertenecer a una
Atik 17: Tout moun, kit li poukòl Artículo 17: Toda persona tiene asociación.
kit li ak moun, gen dwa posede derecho a la propiedad, individual Atik 21: Artículo 21:
yon byen. Yo pa gen dwa wete y colectivamente. Nadie será 1. Tout moun gen dwa 1. Toda persona tiene derecho
byen yon moun nan men li ak privado arbitrariamente de su patisipe nan direksyon a participar en el gobierno
lafòs. propiedad. zafè piblik peyi l, swa de su país, directamente
dirèkteman, swa pa o por medio de
Atik 18: Tout moun gen Artículo 18: Toda persona
entèmedyè reprezantan l representantes libremente
dwa libète pou l panse, libète tiene derecho a la libertad de
chwazi an tout libète. escogidos.
konsyans ak relijyon li; dwa sa a pensamiento, de conciencia
2. Tout moun gen dwa okipe, 2. Toda persona tiene el
konpran tou libète pou li chanje y de religión; este derecho
nan kondisyon egalite, pòs derecho de acceso, en
relijyion oubyen fason li panse, incluye la libertad de cambiar de
piblik peyi li. condiciones de igualdad, a
libète pou manifeste relijyon religión o de creencia, así como
3. Volonte yon pèp se baz las funciones públicas de
li oswa fason li panse, poukò l la libertad de manifestar su
otorite pouvwa piblik; su país.
osinon ak lòt moun, kit li devan religión o su creencia, individual
volonte sa a dwe manifeste 3. La voluntad del pueblo es
yon piblik kit li nan prive, pa y colectivamente, tanto en
li nan eleksyon onèt ki la base de la autoridad del
mwayen ansèyman, pratik, sèvis público como en privado, por la
dwe fèt nan entèval fiks, poder público; se expresará
70 71
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
Atik 22: Tout moun, kòm manm Artículo 22: Toda persona, 4. Tout moun gen dwa fonde 4. Toda persona tiene derecho
sosyete a, gen dwa a sekirite como miembro de la sociedad, sendika ak lòt moun a fundar sindicatos y a
sosyal; sekirite sa a, yo kreyel tiene derecho a la seguridad osinon entre nan sendika sindicarse para la defensa
pou moun jwenn satisfaksyon social, y a obtener, mediante el pou defann enterè yo. de sus intereses.
dwa ekonomik, sosyal ak kiltirèl esfuerzo nacional y la cooperación Atik 24: Tout moun gen dwa ARTÍCULO 24: Toda persona
ki endispansab pou diyite ak internacional, habida cuenta de gen repo ak amizman, ak yon tiene derecho al descanso,
devlopman lib pèsonalite l, gras la organización y los recursos de limit rezonab pou dire travay al disfrute del tiempo libre,
a èfò nasyonal ak kooperasyon cada Estado, la satisfacción de los la epi, tout moun gen dwa tou a a una limitación razonable
entènasyonal la, depan derechos económicos, sociales konje peye pou chak peryòd. de la duración del trabajo y a
òganizasyon ak resous chak peyi. y culturales, indispensables a su vacaciones periódicas pagadas.
dignidad y al libre desarrollo de su
Atik 25: ARTÍCULO 25:
personalidad. 1. Tout moun gen dwa pou 1. Toda persona tiene
yon nivo lavi ki kapab derecho a un nivel de vida
Atik 23: Artículo 23: garanti lasante ak byenèt que le asegure, así como
1. Tout moun gen dwa 1. Toda persona tiene derecho yo ansam ak pa fanmi yo, a su familia, la salud y el
revandike dwa travay, gen al trabajo, a la libre elección epi tou garanti manje, bienestar, la alimentación,
dwa chwazi libreman travay de su trabajo, a condiciones abiye, kay, swen lasante el vestido, la vivienda, la
li, nan bon kondisyon, ki equitativas y satisfactorias avèk sèvis sosyal ki nesesè asistencia médica y los
jis, ak pwoteksyon kont de trabajo y a la protección yo; tout moun gen dwa servicios sociales; derecho
chomaj. contra el desempleo. pou yo genyen sikirite a seguros en caso de
2. Tout moun gen dwa, san 2. Toda persona tiene derecho, nan ka chomaj, maladi,
desempleo, enfermedad,
patipri, askè pou yo peye l sin discriminación alguna, a paralize, epi tou si mari
invalidez, viudez, vejez y
yon salè egal pou yon travay igual salario por trabajo igual. oswa madanm mouri, nan
otros casos de pérdida de
egal ak sa yon lòt fè. 3. Toda persona que trabaja ka vyeyès oswa nan tout
lòt ka kote yon moun ta sus medios de subsistencia
3. Tout moun k´ap travay, yo tiene derecho a una
pèdi mwayen pou l viv, nan por circunstancias
dwe ba li yon salè jis epi ki remuneración equitativa y
sikonstans ki pa t volonte independientes de su
72 73
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
74 75
KREYOL ESPAÑOL
entèprete kòm kwa yon leta, yon interpretarse en el sentido de Atención de lunes a viernes de
9:00 a 18:00 horas
Atención de lunes a viernes de
9:00 a 13:00 horas
gwoupman oswa yon moun, ta que confiere derecho alguno refugiados1@encuentros-sjs.org
ka gen yon dwa kèlkonk pou l ta al Estado, a un grupo o a una SJM - ANTOFAGASTA
14 de febrero 2589,
kòmanse yon aktivite oubyen persona, para emprender y esquina Prat
BOLIVIA
komèt yon zak ki ta vle abouti desarrollar actividades o realizar Atención de lunes a viernes de
BRASIL
a destriksyon dwa ak libète ki actos tendientes a la supresión SJM - EL ALTO
Av. Fuerza Aérea #140 Centro ZANMI
09:00 a 13:00 horas
antofagasta@sjmchile.org
pwoklame nan Deklarasyon an. de cualquiera de los derechos y (frente al enmallado del Av. Amazonas, 641, 8c.
aeropuerto) Centro-30180-001. Belo SJM - SANTIAGO
libertades proclamados en esta Horizonte, MG. Lord Cochrane 104 - Santiago
Atención de lunes a viernes www.centrozanmi.org
Declaración. 09:00 a 12:30 y de 15:00 a Atención de lunes a viernes de
18:00 horas Atención de martes a sábado 09:00 a 13:00 horas
sjm.bolivia@gmail.com de 13:30 a 17:00 horas santiago@sjmchile.org
76 77
Alfabe oubyen abese panyol gramè ak vèb
ALFABETO O ABECEDARIO ESPAÑOL gramática y VERBOS
MINÚSCULA MAYÚSCULA LETRA
VÉB / VERBO
a A (a)
b B (be) Veb ki endike yon aksyon oubyen mouvman, fóm devouman oubyen
c C (ce)
santiman. Yo toujou la nan anpil fwaz.
d D (de) Los verbos expresan una acción o movimiento, un estado de ánimo
e E (e) o un sentimiento. Los verbos están presentes en la mayoría nuestras
f F (efe) frases.
g G (ge) Nan espanyol ak nan kreyol veb yo sèvi avek pronon yo, se pronon yo
h H (hache) ki endike ki moun ki fè aksyon an. Pronon yo se:
i I (i)
En español y en kreyol los verbos se utilizan con pronombres, que
j J (jota)
indican a la persona que realiza la acción. Los pronombres son:
k K (ka)
l L (ele) KREYOL ESPAÑOL
m M (eme) Mwen Yo
n N (ene)
Ou Tú
ñ Ñ (eñe)
o O (o) Li Él
p P (pe) Li Ella
q Q (cu)
Nou Nosotros
r R (erre)
78 79
ENFINITIF / INFINITIVO Yon Pase / El Pasado (Pretérito Indefinido)
An espanyol enfinitif se yon fóm próp veb yo (endike moun nan, kom, Nou okipe tan pase pou nou pale o esplike yon bagay kite pase. Nan
mwen, ou, ak li) e selman yo fini –ar-er-ir. kreyol veb yo pa chanje se oksyè TE selman kap fe konnen se tan
En español el infinitivo es una forma no personal del verbo (no indica pase. An espanyòl pou konjige l ou chanje fen veb la si se yon veb ki
persona, como yo, tú o él) y siempre terminan en -ar, -er, -ir. fini, -ar, -er ou -ir.
Usamos este tiempo para hablar de algo que sucedió en el pasado.
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL
En español se conjuga modificando la terminación verbal según si los
AR ER IR
verbos terminan en -ar, -er o -ir.
Renmen Amar Manje Comer Dòmi Dormir
la misma época en la que se habla. En español, para conjugar los verbos Nou Nosotros Te renmen Amá- Te manje Comía- Te viv Vivíamos
bamos mos
en presente dependerá si terminan en -ar, -er o -ir. En kreyol, el tiempo
Ou Ustedes Te renmen Amaban Te manje Comían Te viv Vivíais
presente se indica por medio del infinitivo sin alteración Vosotros
Yo Ellos Te renmen Amaban Te manje Comían Te viv Vivían
KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL KREYOL ESPAÑOL Ellas
Mwen Yo Renmen Amo Manje Como Viv Vivo Fiti (pral) / El Futuro
Ou Tú Renmen Amas Manje Comes Viv Vives Fiti oubyen fiti pase okipe pou eksplike panse saw sipoze deyon koz,
Li Él / Ella Renmen Ama Manje Come Viv Vive ou de yon bagay kigen pou fèt. Nan espanyol ou selman chanje fen
Nou Nosotros Renmen Amamos Manje Comemos Viv Vivimos veb la, si se yon veb ki fini -ar, -er ou ir.
Ou Ustedes Renmen Aman Manje Comen Viv Viven El futuro simple o futuro imperfecto se utiliza principalmente para
Vosotros Coméis Vivís expresar una intención o una suposición acerca lo que sucederá.
Yo Ellos Renmen Aman Manje Comen Viv Viven En español, se modifica la terminación verbal, según si los verbos
Ellas
terminan en -ar, -er, o -ir.
80 81
An kreyol veb yo pa chanje nan fiti selman ou mete oksilyè PRAL. veb REGILYE / Verbos regulares
En kreyol, el verbo no varía y el futuro se construye con el auxiliar PRAL. Kreyol Español Kreyol Español Kreyol Español Kreyol Español
82 83
veb ki pa regle ou deregle / Verbos irregulares
Kreyol Español Kreyol Español Kreyol Español Kreyol Español
Pire Comprimir Adapte Caber Kouri Correr Resevwa Recibir Seminè ak klas espayòl pou ayisyen yo
TALLERES Y Clases de español PARA HAITIANOS
Ladan n Concluir Trompe Confundir Konfese Confesar Konvenk Convencer Centro Universitario Ignaciano
Almirante Barroso 10, santiago de chile / Metro los Héroes
Konwonpi Corromper Korije Corregir Bay Dar Reveye Despertar
zanmi@uahurtado.cl
84