3.1.

PREDPROJEKTOVANJE GLAVNOG VRETENA

3.1.1. Tip prihvata se bira na osnovu broja obrtaja glavnog vretena i tipa mašine:

 Usvaja se: ISO 40

Tabela 5.1. Tipovi prihvata alata

Tip Osobine Područije

ISO Prihvat sa strmim konusom 7:24 (Tepered Shank) n ≤ 10000 min-1

HSK Cilindrični prihvat (Hollow Shank Taper) n > 10000 min-1

Tabela 5.2. Veličine prihvata alata

Tip Oznaka veličine Primjena
30 Veoma male mašine
ISO 40 Obradni centri srednje veličine
50 Veliki obradni centri
24 Mikromašine
30 Obradni centri za mikroobradu
HSK 38 Mali visokobrzinski obradni centri
48 Visokobrzinski obradni centri srednje veličine
60 Veliki visokobrzinski obradni centri

3.1.2. Materijal glavnog vretena:

 Bira se čelik: Č.4320 (legirani čelik za cementaciju)

 Izdržljivost materijala na naizmjenično opterećenje savijanja:  D ( 1)  320 [N/mm²]
 Izdržljivost materijala na istosmjerno opterećenje uvijanja:  D ( 0 )  300 [N/mm²]
 Izdržljivost materijala na istosmjerno opterećenje pritiska:  D ( 0)  400 [N/mm²]
 Jangov modul elastičnosti: E = 2.1 · 105 [N/mm2]

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 27

 Slika 5.7. Priključne dimenzije ISO prihvata [5]

3.1.3. Koeficijenti raspona u pogledu glavnih veličina glavnog vretena formiraju se na osnovu
empirijskog znanja, prema datim smjernicama:

a b
ako su odnosi K a  i Kb  tada je:
DA a

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 28

Tabela 5.3. Približne vrijednosti prečnika glavnog vretena na prednjem ležaju:

Prečnik vretena na prednjem ležaju DA za snage mašine (kW)

Tip
1.5 - 3.5 3.5 - 7.5 7.5 - 14.5 14.5 - 22 22 - 30

Strugovi 60 - 90 70 - 125 95 - 165 130 - 220 200 - 240

Glodalice 50 - 90 60 - 110 80 - 130 100 - 250 220 - 250

Brusilice 40 - 60 50 - 80 70 - 95 85 - 105 100 - 110

Tabela 5.4. Približne vrijednosti koeficijenata raspona

Preciznost obrade Koeficijent prepusta kod Koeficijent međurastojanja
Tip
ili krutost vratila prednjeg ležaja Ka između ležajeva Kb

I Visoka 0.60 - 1.50 3.70 - 1.25

II Srednja 1.25 - 2.50 1.50 - 0.70
III Niska 2.50 - 5.00 0.70 - 0.30

3.1.4. Karakteristični prečnici na glavnom vretenu, mogu se u predprojektu usvojiti na sljedeći

način:

 Usvaja se spoljašnji prečnik na osloncu A: D A  90 [mm]

 Prečnik srednjeg dijela glavnog vretena: DS  0.9  D A  0.9  90  81 [mm]
 Prečnik vretena na zadnjem osloncu - osloncu B: D B  0.9  DS  0.9  81  73 [mm]

3.1.5. Veličine prepusta zavise od preuzetih koeficijenata.

 Rastojanje između oslonaca: b = 180 mm

 Maksimalni dozvoljeni prepust pri razmatranim režimima rezanja: a = 180 mm

3.1.6. Konstrukcija glavnog vretena se razmatra za različite izvedbe sklopa glavnog vretena:

 Bira se: Glavno vreteno In-line oblika

3.2. OTPORI U OSLONCIMA GLAVNOG VRETENA

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 29

3.2.1. Otpori oslonaca za konstrukciju In-line oblika:

Slika 5.12. Šema opterećenja vratila In-line oblika

X
i 1
i 0 Fa  X A  0

Y
i 1
i 0  Fr  YA  YB  0

M
i 1
A  0 Fr  a  YB  b  0

 Za prikazani smijer dijelovanja sile rezanja:

X A  Fa  3350 [N]
F  a 4563  180
YB  r   4563 [N]
b 180
Y A  Fr  YB  4563  4563  9126 [N]

 Za suprotni smijer dijelovanja sile rezanja:

 Fr  a  3482  180
YB    4563 [N]
b 180
Y A   Fr  YB  3482  3482  0 [N]

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 30

3.2.2. Maksimalni momenti savijanja:

Evidentno je da je najveći moment savijanja u osloncu A:

M max  M SA
l
 Fr  a  3482  180  821340 [Nmm]

3.2.3. Ekvivalentni moment savijanja, moment koji uzima naprezanje na uvijanje:

2 2
   1.07 
Mi  M 2
max   o  T   8213402    110000   823445 [Nmm]
 2   2 

 D ( 1) 320
gdje je:  o    1.07 koeficijent ekvivalencije napona
 D (0) 300

3.2.4. Ugib glavnog vretena na prepustu, za maksimalnu vrijednost sile rezanja:

Fr  a 3 Fr  b  a 2
y gv    0.022 mm
3 I x  E 3 I x  E

gdje je:

Ix   D4  d 4 
64

3.3. PROVJERA OPTEREĆENJA GLAVNOG VRETENA

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 31

3.3.1. Provjera vratila s obzirom na savijanje:

 D ( 1) 320
Dozvoljeni napon na savijanje:  doz    91 [N/mm²]
S 3.5
Ms Ms
Jednačina savijanja je  doz  iz čega slijedi W x 
Wx  doz
 D4  d 4
Otporni moment poprečnog presjeka W x  
32 D
Zamjenom se dobija:
 D4  d 4 M s
 
32 D  doz
uvrštavanjem vrijednosti
 D 4  20 4 823445
 
32 D 91
dobija se nejednačina:
D 4  92170  D  160000  0

Rješenje nejednačine je približno D  45.73 [mm] što zadovoljava!

3.3.2. Provjera vratila s obzirom na uvijanje:

T T
Napon na uvijanje je W   doz iz čega slijedi W p 
p  doz
 D4  d 4
Otporni polarni moment poprečnog presjeka glavnog vretena: W p  
16 D
 D (0) 300
Dozvoljeni napon na uvijanje:  doz    85 [N/mm²]
S 3. 5
Zamjenom veličina dobija se nejednačina:
 D4  d 4 T
 
16 D  doz
Uvrštavanjem veličina:
 D 4  20 4 823445
 
16 D 85
dobija se nejednačina:
D 4  4015  D  160000  0

Rješenje nejednačine je približno D  37.69 [mm] što zadovoljava!

3.3.3. Provjera vratila s obzirom na pritisak:

Fa Fa
Napon na pritisak je   doz iz čega slijedi A
A  doz

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 32

 
Površina poprečnog presjeka glavnog vretena: A   D2  d 2 
4
 D (0) 400
Dozvoljeni napon na pritisak:  doz    115 [N/mm²]
S 3.5
Zamjenom veličina dobija se nejednačina:

 D2  d 2   a
F
4  doz
Uvrštavanjem veličina:

  D  20 
2 2 3350
4 115
dobija se nejednačina:
D 437

Rješenje nejednačine je približno D  20.90 [mm] što zadovoljava!

3.3.4. Provjera deformisanja vratila s obzirom na pritisak:

Aksijalna krutost glavnog vretena računa se za veličinu prepusta jer je oslonac A nepokretan.
Fa  l
Jednačina za deformaciju: l 
A E

Površina poprečnog presjeka: A   D2  d 2 
4

Uvrštavanjem veličina dobije se

4  Fa  a
l 
  E  D2  d 2 

zamjenom vrijednosti dobija se veličina aksijalnog pomjeranja:

4  3350  180
l   0.00015
  2.1  10 5   63 2  20 2 
[mm]

Aksijalna deformacija glavnog vretena je jako mala što zadovoljava!

3.4. IZBOR ULEŽIŠTENJA GLAVNOG VRETENA

3.4.1. Izbor tipa uležištenja

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 33

 Bira se: tandem ugradnja

Tabela 5.8. Princip rasporeda više ležajeva na osloncu [15]

Principi ugradnje više ležajeva na jednom osloncu

Način ugradnje

Naziv O raspored X raspored Tandem raspored

Prenos aksijalne sile samo u
Karakteristike Prenos aksijalne sile u oba pravca
jednom pravcu

3.4.2. Izbor sistema uležištenja

Bira se: sistem C

Tabela 5.9. Izbor sistema uležištenja [5]

Prednje nepokretno Zadnje pokretno Velike Tačnost u Radni
Tip Krutost
uležištenje uležištenje brzine radu vijek

A + ++ +++ +++

B ++ +++ ++ ++

C ++ +++ ++ ++

D +++ +++ + +

D +++ +++ + +

E ++++ +++ - -

3.4.3. Izbor ležaja na nepokretnom osloncu A:

 Tip ležaja, bira se na osnovu tipa opterećenja, a pošto se na mestu A javljaju radijalna i
aksijalna sila, bira se ležaj iz grupe radijalno-aksijalnih ležajeva:

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 34

  Precizni kuglični jednoredni ležaj sa kosim dodirom 25° montiran u
TANDEMU, proizvođača SKF

Tabela 5.11. Precizni jednoredni kuglični ležajevi sa kosim dodirom [15]

 Faktor vrste kotrljajnih tela α

Obzirom da je riječ o prstenastom jednorednom ležaju sa kotrljajnim tijelima u obliku
kuglica, tada je:
α=3

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 35

  Broj časova rada Lh, za alatnu mašinu iznosi L = 15000 ... 25000 h, te se usvaja:

L = 15000 [h]

 Odnos aksijalne i radijalne sile:

FaA 3359
  0.73
FrA 4563

 Koeficijent aksijalnog i radijalnog opterećenja

 Prema tipu ležaja očitava se vrijednost: e = 0.68

Prema navedenom odnosu aksijalne i radijalne komponente sile i tipa ležaja, montiranja u
tandemu, pošto je odnos sila manji od e, vrijednosti:

 Faktor radijalnog opterećenja: X = 1

 Faktor aksijalnog opterećenja: Y = 0

Tabela 5.10. Proračun ekvivalentnog opterećenja - SKF [15]

 Ekvivalentno dinamičko opterećenje na osloncu A

F  X  Fr  Y  Fa  1  4563  0  3350  4563 [N]

 Potrebna dinamička nosivost ležaja na osloncu A

60  n  Lh 60  6800  15000
CA  F  6
 4.563  3  83 [kN]
10 10 6

 Provjera dinamičke nosivosti i izbor broja ležajeva

Bira se ležaj: 7217 CD - proizvođača SKF

 Širina ležaja B = 28 mm; vanjski prečnik D = 150 mm
 Područije broja obrtaja: nmax < 9000min-1, što odgovara!

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 36

  Dinamička nosivost ležaja: C = 88 kN

Kako dinamička nosivost jednog ležaja nije dovoljna, ugrađuje se više ležajeva (broj
ležajeva - i), pri čemu se nosivost računa: C n  i  C , pa je broj potrebnih ležajeva:
0 .7

C A 0.7 64
i  0. 7   0.92 , na osnovu čega se usvaja i = 1 ležaja u tandemu
C 67.6

3.4.4. Izbor ležaja na pokretnom osloncu B:

 Tip ležaja, bira se na osnovu tipa opterećenja, a pošto se na mestu B javljaju sile, bira se
ležaj iz grupe radijalno ležajeva:

 Jednoredni valjčasti ležaj sa konusnim provrtom tipa NU

 Faktor vrste kotrljajnih tela α

Obzirom da je riječ o prstenastom jednorednom ležaju sa kotrljajnim tijelima u obliku
kuglica, tada je:

α = 3.33

 Broj časova rada Lh se usvaja kao i za prednji ležaj:

L = 15000 [h]

 Odnos aksijalne i radijalne sile (kao radijlna sila može se uzeti težina konstrukcije):
FaB 1000
  0.22
FrB 4563

gdje je FaB = 1000 N - težina vratila sa remenicom

 Koeficijent aksijalnog i radijalnog opterećenja

Iz tablice se očitavaju vrijednosti:

 Koeficijent radijalnog opterećenja: X = 1

 Koeficijent aksijalnog opterećenja: Y = 0
 Ekvivalentno dinamičko opterećenje na osloncu B:

F  X  Fr  Y  Fa  1  4563  0  1000  4563 [N]

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 37

Tabela 5.12. Jednoredni valjčasti ležaj sa konusnim provrtom [15]

 Potrebna dinamička nosivost ležaja na osloncu B

60  n  Lh 60  6800  15000
CB  F   6
 4.563  3.33  63 [kN]
10 10 6

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 38

  Provjera dinamičke nosivosti i izbor broja ležajeva

Bira se ležaj: NU 1014 ECP - proizvođača SKF

 Širina ležaja B = 20 mm; vanjski prečnik D = 110 mm
 Područije broja obrtaja: nmax < 6300 min-1, što granično odgovara!
 Dinamička nosivost ležaja: C = 76.5 kN, što odgovara!

3.4.5. Deformacija sistema uležištenja

Iskazuje se kroz odstupanje osnih linija neopterećenog i opterećenog glavnog vretena na

prepustu (yul):

Fr   a  b  2 a 2  4563  180  180 2 180 2 

y ul          0.033 [mm]
b2  C p C z  180 2  427380 175735

pri čemu je:

0.48  Fr0.893
r  [μm] - radijalna deformacija ležajeva za jedan ležaj
d 0.815

koja za uležištenja iznosi:

0.48  FrA0.893 0.48  45630.893

 rA    17.84 [μm]
d A0.815 90 0.815

0.48  FrB0.893 0.48  4563 0.893

 rB    20.69 [μm]
d B0.815 75 0.815

Na osnovu radijalne deformacije, mogu se izračunati krutosti ležajeva:

F
CL  r
r

pa će krutosti ležajeva iznositi:

F 4563
C LA  rA   235500 [N/mm]
 rA 0.018

FrB 4563
C LB    217285 [N/mm]
 rB 0.021

Dok će ukupna krutosti uležištenja A iznositi:

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 39

CUA  i  CUA  1  235500  235500 [N/mm]

Vježbe iz Obradnih sistema za rezanje 40